Çin Halk Cumhuriyeti 1978`den Günümüze,Taslak Metin

Çin Halk Cumhuriyeti 1978`den Günümüze,Taslak Metin

Ç N HALK CUMHUR YET
1978’DEN GÜNÜMÜZE
ARZU LHAN KIBRIS
TÜS AD-SABANCI ÜN VERS TES REKABET FORUMU
DRAFT KOPYA
18.07.2003
1
GR
2002 Yılı verilerine göre Çin Halk Cumhuriyeti artık dünyanın en büyük altıncı ekonomisi,
satınalma gücü göz önüne alındı ında ise A.B.D.’nin ardından ikincilik kürsüsüne yerle iyor.
1980 yılından bu yana, yıllık ortalama %9.5’luk bir büyüme gerçekle tirerek ki i ba ına milli
gelirini 5 katına çıkaran Çin ekonomisi, geli mekte olan ülkeler için örnek te kil ediyor. Çin,
ihracat yönünden bakıldı ında da çok ba arılı bir performans sergiliyor. 1980 yılında 18
milyar dolarlık ihracatı olan Çin’in 2002 yılı ihracatı 266 milyar dolar olarak gerçekle ti.
Bugün artık dünyada satılan bisikletlerin %60’ı, ayakkabıların %50’den fazlası ve giyim
ürünlerinin %20’si “Made in China” etiketi ta ıyor. Uluslararası arenada dikkatle izlenen bir
di er geli me de Çin’in ülkesine çekti i dı kaynaklı do rudan yatırımlar. 2002 yılında 53
milyar dolarlık dı kaynaklı do rudan yatırımı ülkesine çeken Çin bu konuda da dünya
birincili ini ele geçirmi durumda.
1978 yılından bu yana süregelen ekonomik reformlarla dı dünyaya açılan Çin, bu yönde en
son adımını 11 Aralık 2001’de Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) üye olarak attı. 2001 yılı
dünya ticaret sıralamasında altıncılı a yerle en Çin’ in bu üyeli inin dünya ticaretini ve Çin
ekonomisini nasıl etkileyece i üzerine çok çe itli ara tırmalar ve görü ler var. Fakat u kesin
ki DTÖ üyesi Çin’in kapıları artık dı dünyaya açık. Bu açık kapılardan geçebilmek ve büyük
Çin pazarının sundu u olanaklardan faydalanabilmek için öncelikle son 25 yılda Çin’de
gerçekle tirilen de i imi ve son noktada gelinen durumu anlamak gerekiyor. Bu amaçla, ilk
bölümde 1978’den bu yana uygulanan reform politikalarını inceleyece iz. kinci bölümde Çin
dünya ticaretindeki yerine, üçüncü bölümde ise ilgiyle izlenen bir di er ekonomik geli meye,
Çin’in ülkesine çekti i dı kaynaklı do rudan yatırımlara de inece iz. Dördüncü bölümde
Çin’in DTÖ üyeli ine ve bundan sonrası için yapılan tahminlere; son bölümde ise ÇinTürkiye ili kilerine göz ataca ız.
2
1978
1970’li yıllarda bir Çin vatanda ına, yakın gelecekte ülkesinin dünyanın en önemli ekonomik
güçlerinden biri olaca ını söyleseydiniz sizi pek ciddiye almazdı. 1949-1976 yılları arası
Çin’de ya anan ekonomik problemler böyle bir tahminin gerçekle mesini pek de olası
kılmıyordu.
1949 yılında Mao Zedong liderli inde komünist rejimin iktidara gelmesi ile Çin’de S.S.C.B.
model alınarak olu turulan planlı ekonomik yapıya geçildi. Bu yapı kısa süre içerisinde planlı
ekonominin temel handikapları olan verimsizlik, kaynak israfı, yetersiz ve yava teknolojik
geli me gibi sorunlar altında i levselli ini yitirdi. So uk sava dönemi uygulanan Amerikan
ambargosu ve Mao Zedong’un içe dönük politikaları Çin’i dünya ticaretinden soyutlarken,
a ır askeri harcamalar içeride yaratılan ekonomik de erin refahı arttırma yönünde kullanımını
kısıtladı. Mao’nun “Büyük Hamlesi” (1957-1960), ülkede ya anan kıtlık sonucu 15 milyon
ki inin ölümü ile sona ererken, akabinde ba lattı ı “Kültür Devrimi” (1966-1976) 1976
yılında Mao’nun ölümü ile ekonomik bir ilerleme kaydedemeden noktalandı. O yıl Çin’de
ki i ba ına dü en milli gelir 126 USD, ki i ba ına yıllık harcama 74 USD, ve Çin’in dünya
ticaretindeki payı %0,4 idi.
Çin Komünist Partisinin 1978 yılı Aralık ayında düzenledi i 11. Merkez Parti Komitesi
toplantısı pek çok ara tırmacı tarafından Mao sonrası ekonomik reformların ba langıcı olarak
kabul ediliyor. Partinin reformcu kanadının Deng Xiaoping liderli inde yönetime gelmesiyle
hükümet politikasının temeli ekonomik geli me olurken bu amaçla tarımda, dı ekonomik
ili kilerde ve kamu yönetiminde bir dizi köklü de i iklikli e ba landı. Bu de i iklikleri dört
ana kategoride incelemek mümkün; kırsal reform, kentsel reform, makroekonomik reform, ve
açık-kapı politikası.
3
Kırsal Reform
Mao döneminin a ır sanayi hamlesine ra men 1978’e gelindi inde Çin hala kırsal bir yapıya
sahipti. Nüfusun %71’i tarım sektöründe çalı ıyor buna ra men tarımda verim elde
edilemiyordu. O zamana kadar devletin tarım politikası yaratılan artı de eri sanayi sektörüne
aktarmaktan ibaret olmu dolayısı ile tarım sektörü çok geri kalmı tı. Hane tarımı ve göç
kesinlikle yasaklanmı , çiftçiler kendilerine bir fayda sa lamayan devlet topraklarını verimsiz
bir ekilde i lemeye mecbur bırakılmı lardı. Reform hareketi ile birlikte hane tarımı serbest
bırakılmaya ba landı. Ekilen ürün ve fiyat üzerindeki denetimler gev etilirken, devlet ürün
alım fiyatları arttırıldı. Tarım ürünleri üzerindeki vergiler ve çiftçilerin toprak kullanımı
dolayısı ile yeti tirmek zorunda oldukları minimum ürün miktarları dü ürüldü. Çiftçilerin bu
minimum miktar üzerinde ürettikleri ürünlerini yerel pazarlarda satmasına ve isteyenlerin
ba ka sektörlerde çalı masına izin verildi. Ekilen ürün üzerindeki kısıtlamaların gev etilmesi
ile verim artarken balıkçılık, ormancılık gibi sektörler geli ti.Yanı sıra de i ik sektörlerde
faaliyet gösteren “Köy ve Kasaba
letmeleri”nin (KK )1 kurulmasına izin verildi ki bu
i letmeler Çin’in ekonomik atılımında önemli bir rol oynar. KK ’nin Çin Gayri Safi Milli
Hasılasındaki (GSMH) payı 1990’larda %30’un üzerine çıktı. 1980’lerden bu yana üretimi
her yıl ortalama %20 artan KK , son yirmi yılda 130 milyon ki iye i olana ı sa ladı.
Kırsal reformlar Çin’de yoksullukla sava ın en önemli silahı oldular. 1978’de 260 milyon ki i
mutlak yoksulluk sınırının altında ya arken bu rakam 1985’te 96 milyona, 1996’da 58
milyona indi. Bugün Çin tarım sektörü dünyanın di er yörelerindekilerden pek de farklı
i lemiyor, fiyat ve ürün çe itlili i pazar tarafından belirleniyor.
Kentsel Reform
1978’de Sichuan eyaletinde bazı i letmelere üretim planlama ve pazarlama konusunda
özerklik verilmesi ile ba layan endüstride reform hareketleri, kırsal reformların ba arılı
1
Town and Village Enterprises
4
olması, refahı ve dolayısı ile tüketici mallarına talebi artırması ile hız kazandı. 1984’e
gelindi inde Komünist Parti yönetimi tüm kamu iktisadi te ebbüslerine (K T) birbirleri ile i
yapma, ürünlerini pazarlama ve kar amaçlı giri imlerde bulunma yetkisi veriyordu. Bunu
küçük ölçekli K T’lerin özel sektöre kiralanması ve bazı K T’lerin hisselerinin çalı anlarına
satılması izledi. Fakat endüstriyel reformlar dü ünüldü ü kadar kolay gerçekle miyordu.
Özellikle K T’lerin verimlili ini yükseltmek konusunda sıkıntılar ya anıyordu. 1997 yılında
küçük ölçekli K T’lerin özelle tirilmesine karar verildi ve kısa bir süre içerisinde binlercesi
özelle tirildi. Özelle tirilmeyen K T’lerde verimlilik ve karlılık halen Çin hükümetinin temel
ekonomik sorunlarından birini olu turuyor. Bu konuda bir ba arıdan söz edilemese de
uygulanan reformların özel sektörün geli iminde önemli bir rol oynadı ı kesin, bugün artık
özel sektör ve KK , Çin’in endüstriyel üretiminin üçte ikisini olu turuyor.
Makroekonomik Reform
Çin’de son 25 yılda merkezi planlı, kamu mülkiyetine dayalı bir ekonomik sistemden, özel
mülkiyete dayalı pazar ekonomisine geçme yolunda önemli mesafeler kat edildi. Bu yoldaki
mihenk ta larından birisi fiyatlar üzerindeki devlet kontrolünün a amalı olarak kaldırılması
oldu. Bugün Çin’de satılan malların %94,7’sinin fiyatı pazar tarafından belirlenirken sadece
%4’ünün fiyatı devlet tarafından tespit ediliyor. Kalan %1,3 ise yine devlet kontrolünde
olmakla beraber belli bir bantta dalgalanmasına izin veriliyor. Fiyatlarda devlet kontrolü daha
çok içme ve sulama suyu, yakıt, do algaz, elektrik, ilaç, telekomünikasyon, ula ım gibi
hizmet ve ürünlerde uygulanıyor.
Bir di er önemli de i im 1994 yılında vergi sisteminde ya andı. Daha önceleri i letmelerin
tüm gelirleri merkezde toplanırken, yeni vergi yasaları ile katma de er vergisi, i letme
vergisi, gelir vergisi gibi vergi kalemleri tanımlanarak i letmelere karları üzerinde söz hakkı
tanındı. Yerel yönetimlere devredilen kimi vergi kalemleri, bu yönetimleri gelirlerini artırmak
için ekonomik geli me yolunda ba ımsız adımlar atmaya yönlendirdi. Mali sektördeki
5
de i imlerin yanı sıra finans sektöründe önemli kararlar alındı; Merkez Bankası olu turuldu,
kamu ticari bankalarının yanında yabancı bankaların da Çin’e girmesine, her ne kadar
faaliyetleri sınırlandırılsa da, izin verildi. 1994 yılında tek kur uygulamasına geçildi ve
1996’da cari i lemler üzerindeki kur kontrolleri kaldırıldı. Çin finans sektörü halen sa lam bir
yapıya sahip de il. Özellikle batık krediler ve kamu kurumlarının kamu bankalarına olan
borçları bu yapının zayıf tarafları. Pek çok ekonomiste göre reformların ve ba arılı ekonomik
performansın devamı bu zayıflıkların giderilmesine ba lı.
Açık-Kapı Politikası
Çin’in kapılarını dı dünyaya açması Mao sonrası de i imlerin en büyü ü ve ekonomik
ba arıların en önemli sebebidir. Hong Kong ve Tayvan’a yakın eyaletlerde olu turulan 4
serbest ekonomik bölge bu açılımın ilk örnekleridir. Bu serbest bölgelerde denenen yabancı
yatırım serbestisi ve vergi indirimi gibi politikalar ba arılı olunca bunu kapılarını dı a açan
ehirler, kıyı bölgeleri ve adalar izledi. 1993’e gelindi inde ülkede 1800’ün üzerinde özel
bölge olu mu tu. 1988 yılı önemli bir karara sahne oldu; Çin elindeki büyük i gücü
kapasitesini, i gücü a ırlıklı sanayiden teknoloji a ırlıklı sanayiye geçmeye çalı an ülkelerin
hizmetine sunmaya karar verdi. Bu karar do rultusunda, Çin i gücü a ırlıklı imalat sanayini
yabancı yatırımlara sundu u kolaylıklar sayesinde ülkesine çekecek, dı arıdan aldı ı
hammaddeyi kalabalık i çi ordusu sayesinde ucuza i leyecek ve i lenmi olarak ihraç
edecekti. Bu karardan sadece birkaç sene sonra Hong Kong imalat sanayinin %80’i güney
Çin’e ta ınmı ve Çin’in ihracat merkezli yeni ekonomisinin temelleri oturmu tu.
hracata yönelik i gücü a ırlıklı imalat sanayi kalabalık Çin nüfusuna i olana ı sa larken Çin
hükümeti “altı temel sektör” olarak belirledi i otomotiv, demir çelik, petrokimya,
telekomünikasyon, enerji, ve beyaz e ya sektörlerine e ildi. Bu sektörlere yabancı yatırım
çekmek ve teknoloji transferi sa lamak için
anghay merkezli olmak üzere Yangtze
Vadisinde yeni bir ekonomik bölge olu turuldu. Burada sa lanan te vikler ve uygulanan
6
ekonomik politikalar sayesinde 1991-1995 arası bölgede 12000 yabancı ortaklı veya tamamen
yabancı sermayeli irket kuruldu. 1990 sonrası hangay ekonomisi yıllık ortalama %14’lük
bir büyüme gerçekle tirdi. Bölgenin sanayi üretiminin %50’den fazlası ise yukarıda
saydı ımız altı sektöre ait.
Çin dı a açılmak ve pazar ekonomisini yerle tirmek konusundaki kararlılı ının en son
örne ini 11 Aralık 2001’de Dünya Ticaret Örgütüne tam üye olarak verdi. Tüm bu kararlı
adımlar sayesinde Çin 2002 yılında dünya ticaret listesinde altıncı sıraya yerle irken, 2002’de
dı kaynaklı yabancı yatırımlarda 53 milyar dolar ile A.B.D.’yi geride bıraktı. Dünyanın 500
büyük irketinden 400’ünün Çin’de yatırımı var ve ülkeye yapılan toplam yabancı yatırım 350
milyar doları a tı.
7
SAYILARLA Ç N HALK CUMHUR YET
Çin, 9,6 milyon kilometre karelik yüzölçümü ile dünyanın en büyük dördüncü, 1,3 milyar
nüfusu ile de dünyanın en kalabalık ülkesi. Nüfusu yılda ortalama %0,87 artıyor ki bu her
sene nüfusa 11 milyon ki i eklenmesi demek. Nüfusun %24’ünü 0-14 ya arası, %69’unu 1465 ya arası, ve %7’sini 65 ya üstü insanlar olu turuyor. Okuryazarlık oranı %81,5. Bu oran
kadınlar arasında %73’lere kadar iniyor. 706 milyon ki ilik bir çalı an ordusuna sahip, bu
ordunun %50 si tarım sektöründe, %23’ü sanayide, %27’si servis sektöründe istihdam
ediliyor. sizlik oranı %10 ve nüfusun %10’u fakirlik sınırının altında ya ıyor (2001 yılı CIA
verilerine göre). 2001 yılında toplam GSMH 1,2 trilyon USD ( ekil 2.1), ki i ba ına dü en
milli gelir 912 USD ( ekil 2.2.) olarak gerçekle mi . Bu gelirin %18’i tarım, %49’u
endüstri,ve %33’ü hizmet sektörüne ait.
ekil 2.1
GSMH - milyon USD
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
0
1978
1982
1986
1990
1994
1998
2002
Kaynak: Worldbank, Word Development Index
ekil 2.2
Ki i ba ına GSMH - USD
1000
800
600
400
200
0
1978
1982
1986
1990
1994
1998
Kaynak: Worldbank, Word Development Index
8
2002
Nüfusun en dü ük gelire sahip %10’u toplam gelirden %2 pay alırken, en yüksek gelire sahip
%10 toplam gelirden %30 pay alıyor. Para birimi yuan, 1 USD 8,27 yuan ediyor. Enflasyon
%1’in altında seyrediyor, kimi yıllar negatife geçiyor. 150 milyar USD civarında bir dı borca
sahip. Çin hükümetinin 2002 yılı bütçesine göre geliri 221 milyar USD, bunun 204 milyar
USD’ını vergi gelirleri olu turuyor. Toplam bütçelenmi harcama ise 259 milyar USD,
dolayısı ile 2002 yılı bütçesi 37 milyar USD açık veriyor ve bu açı ın tamamının iç
kaynaklardan finanse edilmesi öngörülüyor.
2001 yılında 266 milyar USD ihracat ve 243,6 milyar USD ithalat yapan Çin, bu ticaret hacmi
ile dünya sıralamasında altıncı sıraya yükseldi. 2002 yılı için ihracatının 313 milyar USD
( ekil 2.3), ithalatının ise 269 milyar USD ( ekil 2.4) olarak gerçekle ti i tahmin ediliyor.
IMF verileri 2003 yılının ilk aylarında ithalatın ihracatı geçti i ve Çin’in ticaret açı ı verdi i
yönünde. Bu durum yıl sonuna kadar devam ederse bu Çin için bir ilk olacak.
ekil 2.3
hracat - milyon USD
400.000
300.000
200.000
100.000
0
1982
1986
1990
1994
1998
2002
1998
2002
Kaynak: Worldbank, Word Development Index
ekil 2.4
thalat - milyon USD
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
1982
1986
1990
1994
Kaynak: Worldbank, Word Development Index
9
Birle mi Milletler Ticaret Bölümünün hazırladı ı “Ticaret Performans Endeksi” Çin’in
dünya ticaretindeki payında 1997-2001 arası meydana gelen de i imi dört etkenle açıklıyor.
Tablo 2.12 Ticaret Performans Endeksi
1997-2001 arası ticaret payındaki Tekstil
yıllık de i im (%)
5,29
Rekabet etkisi
4,13
Co rafik uzmanla ma etkisi
-1,64
Üründe uzmanla ma etkisi
1,50
Adaptasyon etkisi
1,30
Kimya
Deri
2,03
8,71
-1,35
-1,84
-3,48
4,52
4,08
-0,34
0,61
0,18
Temel malat
Mekanik E ya
3,96
6,19
-2,76
-0,23
0,76
16,27
18,63
-1,21
0,45
-1,59
IT
23,01
24,69
0,33
-2,69
0,68
Elektronik
19,49
19,73
0,22
1,08
-1,54
Giyim
1,84
2,84
-2,95
0,61
1,34
Kaynak: Birle mi Milletler, Ticaret Bölümü
Bu endekse göre Çin’in 1997-2001 yılları arası dı ticarette gösterdi i ba arının büyük bir
bölümünü rekabet gücü ile açıklamak mümkün. IMD (International Institute for Management
Development) tarafından her yıl yayınlanan Rekabetçilik Endeksi’ne göre, nüfusu 20
milyonun üzerinde olan ülkeler arasında 2003 yılında yapılan rekabetçilik sıralamasında Çin
12. sırada yer alıyor.
Tablo 2.13 IMD Rekabetçilik Endeksi
Ülke
1999 2000 2001 2002
A.B.D.
1
1
1
1
Avustralya
3
3
3
3
Kanada
2
2
2
2
Malezya
9
9
10
8
Almanya
4
4
4
4
Tayvan
5
8
5
7
ngiltere
6
5
6
5
Fransa
8
7
8
9
spanya
7
8
7
8
Tayland
16
13
14
13
Japonya
10
10
9
11
11
11
12
12
Çin
2003
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Benzer ekilde Dünya Ekonomik Forumu’nun her yıl yayınlanan ve ülke ekonomilerinin orta
vadede sürdürebilir büyüme sa lama kapasitesini ölçmeyi amaçlayan “Büyüme Rekabetçilik
Endeksi”’ne (Growth Competitiveness Index) göre Çin 2001 yılında 39. sırada iken 2002
yılında 33. sıraya yükseliyor. Ülkedeki i ortamının kalitesini ölçmeyi amaçlayan
Mikroekonomik Rekabetçilik Endeksi’ne göre ise Çin’in 2001 yılında 43 olan sıralaması
2002’de 38’e yükseliyor.
10
Mineraller
-5,56
0,03
-4,37
-1,17
-0,05
Tablo2.1 Dünya hracat thalat Sıralaması, 2001 (milyar USD)
Sıralama
hracatçı Ülke
1
A.B.D.
2
Almanya
3
Japonya
4
Fransa
5
ngiltere
6
Çin
7
Kanada
8
talya
9
Hollanda
10
Hong Kong
11
Belçika
12
Meksika
13
Kore
14
Tayvan
15
Singapur
16
spanya
17
Rusya
18
Malezya
19
rlanda
20
sviçre
21
sveç
22
Avusturya
23
Suudi Arabistan
24
Tayland
25
Avustralya
26
Brezilya
27
Norveç
28
Endonezya
29
Danimarka
Hindistan
30
31
Finlandiya
32
B.A.E.
33
Polonya
34
Çek Cum.
35
Filipinler
36
Türkiye
37
Macaristan
38
Güney Afrika
39
srail
40
Venezuela
hracat Pay(%)
730,8
11,9
570,8
9,3
403,5
6,6
321,8
5,2
273,1
4,4
266,2
4,3
259,9
4,2
241,1
3,9
229,5
3,7
191,1
3,1
179,7
1,8
158,5
1,6
150,4
1,5
122,5
1,3
121,8
1,2
109,7
1,8
103,1
1,7
87,9
1,4
82,8
1,3
82,1
1,3
75,3
1,2
70,3
1,1
68,2
1,1
65,1
1,1
63,4
1,0
58,2
0,9
57,9
0,9
56,3
0,9
51,9
0,8
43,6
0,7
42,9
0,7
42,9
0,7
36,1
0,6
33,4
0,5
32,1
0,5
31,2
0,5
30,5
0,5
29,3
0,5
29,0
0,5
27,4
0,4
Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Ticaret statistikleri
2
Birle ik Arap Emirlikleri
11
thalatçı Ülke thalat Pay(%)
A.B.D.
1180,2
18,3
Almanya
492,8
7,7
Japonya
349,1
5,4
ngiltere
331,8
5,2
Fransa
325,8
5,1
243,6
3,8
Çin
talya
232,9
3,6
Kanada
227,2
3,5
Hollanda
207,3
3,2
Hong Kong
202,0
3,1
Meksika
176,2
2,7
Belçika
168,7
2,6
Kore
141,1
2,2
spanya
142,7
2,2
Singapur
116,0
1,8
Tayvan
107,3
1,7
sviçre
84,1
1,3
Avusturya
74,4
1,2
Malezya
74,1
1,2
Avustralya
63,9
1,0
sveç
62,6
1,0
Tayland
62,1
1,0
Brezilya
58,3
0,9
Rusya
53,9
0,8
rlanda
50,7
0,8
Polonya
50,3
0,8
Hindistan
49,6
0,8
Danimarka
45,4
0,7
B.A.E.2
41,7
0,6
Türkiye
40,6
0,6
Portekiz
38,0
0,6
Çek Cum.
36,5
0,5
srail
35,1
0,5
Macaristan
33,7
0,5
Norveç
32,4
0,5
Finlandiya
32,0
0,5
Filipinler
31,4
0,5
Suudi Arab.
31,2
0,5
Endonezya
31,0
0,5
Güney Afrika 28,4
0,4
Çin’in dı ticaretinde en önemli yeri Japonya, A.B.D. Avrupa Birli i, Hong Kong, Güney
Kore ve Tayvan alıyor.
Tablo 2.2 Çin ticaret dengeleri, 2001 (milyar USD)
A.B.D.
AB
Japonya
hracat
109,4
67,3
57,6
thalat Net ihracat
19,2
90,2
26,5
40,8
30,9
26,7
Kaynak: DTÖ Ticaret statistikleri
Ofis makineleri ve aksamı, giyim ve tekstil ürünleri, ayakkabı, oyuncak, spor malzemeleri ve
elektrikli e yalar ba lıca ihracat ürünlerini olu turuyor. Çin bu ürünlerde dünya ihracat
sıralamalarında ilk 5 ülkenin içinde yer alıyor.
Tablo 2.3 Ofis makineleri ve telekomünikasyon malzemeleri ihracat sıralaması, 2001 (milyar USD)
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
hracat
Avrupa Birli i 241,8
A.B.D.
126,7
Japonya
82,6
Singapur
61,8
52,7
Çin
Hong Kong
50,2
Tayvan
45,8
Malezya
44,9
Güney Kore
44,2
Meksika
34,4
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Dünya ihracatında
pay-1980(%)
35,9
19,5
21,1
3,2
0,1
3,2
1,4
2,0
0,1
Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1990(%)
pay-2001
31,1
29,2
17,3
15,3
22,4
10
6,4
7,5
1,0
6,3
4,7
2,7
4,8
1,5
5,5
5,4
5,3
4,2
Tablo 2.4 Giyim e yası ihracat sıralaması, 2001 (milyar USD)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ülke
hracat
Avrupa Birli i
Çin
Hong Kong
Meksika
A.B.D.
Türkiye
Hindistan
Banglade
Endonezya
Güney Kore
47,1
36,7
23,5
8,0
7,0
6,6
6,0
5,1
4,5
4,3
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Dünya ihracatında
pay-1980(%)
42,0
4,0
0,0
3,1
0,3
1,5
0,0
0,2
7,3
Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1990(%)
pay-2001
37,7
24,1
8,9
18,8
0,5
2,4
3,1
2,3
0,6
1,5
7,3
12
4,1
3,6
3,4
3,1
2,6
2,3
2,2
Tablo 2.5 Tekstil ihracat sıralaması, 2001, milyar USD
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ülke
hracat
Avrupa Birli i
Çin
Hong Kong
Kore
A.B.D.
Tayvan
Japonya
Hindistan
Pakistan
Türkiye
50,5
16,8
12,2
10,9
10,5
9,9
6,2
5,9
4,5
3,91
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Dünya ihracatında
pay-1980(%)
49,4
4,6
4,0
6,8
3,2
9,3
2,1
1,6
0,6
Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1990(%)
pay-2001
48,7
34,4
6,9
11,4
5,8
4,8
5,9
5,6
2,1
2,6
1,4
7,4
7,1
6,7
4,2
3,8
3,1
2,7
Tablo 2.6 Tarım ürünleri ihracat sıralaması, 2001, milyar USD
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
hracat
Avrupa Birli i 213,5
A.B.D.
70,0
Kanada
33,6
Brezilya
18,4
16,6
Çin
Avustralya
16,6
Arjantin
12,2
Tayland
12,1
Meksika
9,1
Rusya
8,2
Dünya ihracatında
pay-1980(%)
32,8
17,0
5,0
3,4
1,4
3,3
1,9
1,2
0,8
Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1990(%)
pay-2001
42,4
39,0
14,3
12,8
5,4
6,1
2,4
3,4
2,4
3,0
2,8
3,0
1,8
2,2
1,9
2,2
0,8
1,7
1,5
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Tablo 2.7 Kimyasal ürünler ihracat sıralaması, 2001, milyar USD
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
hracat
Avrupa Birli i 316,7
A.B.D.
82,3
Japonya
30,6
sviçre
25,6
Kanada
14,5
13,6
Çin
Kore
12,5
Singapur
9,9
Hong Kong
9,7
Tayvan
8,8
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Dünya ihracatında
pay-1980(%)
58,4
14,8
4,7
4,0
2,5
0,8
0,5
0,5
0,4
Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1990(%)
pay-2001
59,0
53,1
13,3
13,8
5,3
5,1
4,6
4,3
2,2
2,5
1,3
2,2
0,8
2,1
1,1
1,7
0,9
13
1,5
Tablo 2.8 Turizm ihracat sıralaması, 2001, milyar USD
Ülke
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
A.B.D.
spanya
Fransa
talya
ngiltere
Çin
Almanya
Kanada
Hong Kong
Avusturya
Yunanistan
Meksika
Türkiye
hracat
88,7
32,7
30,5
25,8
18,2
17,8
17,3
10,8
10,3
10,2
9,2
8,4
8,1
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1990(%)
pay-2001
19,0
19,1
7,0
7,1
7,6
6,6
6,2
5,6
5,9
3,9
0,7
3,8
5,4
3,7
2,4
2,3
2,0
2,2
5,1
2,2
2,0
2,1
1,8
1,2
1,7
Tablo 2.9 Demir-çelik ihracat sıralaması, 2001, milyar USD
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ülke
hracat
Avrupa Birli i
Japonya
Rusya
A.B.D.
Kore
Ukrayna
Tayvan
Çin
Brezilya
Kanada
Türkiye
57,9
13,5
6,0
6,0
5,8
4,9
3,8
3,2
3,1
2,8
2,5
Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri
Dünya ihracatında Dünya ihracatında Dünya ihracatında
pay-1980(%)
pay-1990(%)
pay-2001
52,9
57,0
44,7
20,4
11,8
10,5
4,6
4,2
3,3
4,6
2,2
3,4
4,5
3,5
0,4
0,8
2,9
1,2
2,4
1,1
3,4
2,4
2,3
1,9
2,2
0,0
1,4
1,9
14
Tablo 2.10 Çin’in 2001 yılı detaylı ihracat kalemleri
Ürün
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
Ofis makineleri
Bilgisayar aksamı
Kadın giyim
Kazak, hırka, süveter, vs.
Televizyon, radyo
Oyuncak
Deri ayakkabı
Erkek giyim
Bavul, çanta, vs.
Transformatör
Telefon elektrik aksamı
Spor ayakkabı malzemesi
Plastik ürünler
Televizyon alıcısı aksamı
Video kayıt cihazları
Elektrikli ısıtıcılar
Deri giyim
Kömür ve ürünleri
Radyo ve telefon alıcıları
Elektronik entegre devre
Aydınlatma ürünleri
Kayıt cihazları aksamı
Mobilya ve aksamı
Ti ört
Kargo konteyneri
Petrol ürünleri
Ev tekstil ürünleri
Elektrik motor ve jeneratör
Spor malzemesi
Erkek gömlek
Örgü kadın giyim
zole kablo
Pamuklu dokuma
Gemi in aat
Ses düzeni aksamı
Televizyon alıcısı
Di çi, berber koltu u
Baskılı devre
Fotokopi aletleri
Deri olmayan ayakkabı
hracat
1997-2001
(milyar USD) Yıllık Artı (%)
Kaynak: Comtrade, Birle mi Milletler statistik Bölümü
13,1
8,2
4,9
4,8
4,6
4,6
4,3
4,2
3,9
3,6
3,5
3,5
3,3
3,1
3,1
2,9
2,8
2,7
2,7
2,6
2,5
2,4
2,4
2,2
2,2
2,1
1,9
1,8
1,7
1,7
1,7
1,7
1,6
1,6
1,6
1,6
1,5
1,5
1,4
1,4
15
25
38
9
13
77
2
5
4
5
16
25
4
9
30
58
22
8
22
-1
35
19
19
20
6
21
25
6
13
18
7
6
20
2
0
17
27
27
20
11
7
Dünya hracatında
Payı %
6,9
6,3
15,8
14,9
7,4
23,2
15,4
18,0
20,6
10,6
4,9
32,4
12,8
9,8
14,2
18,1
41,2
12,1
13,0
1,4
18,2
24,5
7,6
15,8
27,0
1,7
26,5
9,9
15,0
19,3
30,1
4,4
26,0
19,4
13,1
6,1
5,8
8,6
12,2
23,8
Tablo 2.11 Çin’in 2001 yılı detaylı ithalat kalemleri
Ürün
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
Elektronik entegre devre
Ham petrol
Bilgisayar, ofis mak. aksamı
Telefon elektrikli aksamı
Ofis makineleri
Makine ve mekanik aletler
Petrol ürünleri
Transistör
Uçak, helikopter, uydu
Televizyon aksamı
Etilen polimerler
Termiyonik, so uk katot tüpleri
Styrene polimerler
Soya fasulyesi
Motorlu araç aksamı
Demir cevheri
Sentetik dokuma
Transformatör
Kayıt cihazları aksamı
Baskı devre
Elektrikli alet aksamı
Demir ürünleri
Polikarboksilik asit
Deri
Çelik ürünleri
Ham tahta
Kimyasal ka ıt hamuru
Televizyon, radyo, telef. alıcısı
Kapasitör
Kaynak: Comtrade, Birle mi Milletler statistik Bölümü
thalat
1997-2001
(milyar USD) Yıllık Artı (%)
16,9
11,7
6,9
5,3
4,9
4,0
3,7
3,7
3,7
3,6
2,9
2,9
2,9
2,8
2,5
2,5
2,2
2,1
2,0
1,9
1,9
1,9
1,8
1,8
1,8
1,7
1,7
1,7
1,6
16
51
35
24
43
47
8
5
29
2
23
11
31
7
41
33
12
-1
21
14
36
36
14
46
3
30
33
39
9
27
Dünya thalatında
Payı %
13,2
5,1
6,1
8,5
3,1
11,4
3,2
15,1
5,1
11,8
17,0
20,0
37,3
27,2
2,0
29,6
19,7
7,8
25,5
13,6
5,8
28,0
37,6
17,4
19,7
29,6
14,3
2,5
14,3
DI KAYNAKLI DO RUDAN YATIRIM
Çin’in ekonomik ba arılarının arkasındaki temel güçlerden birisi ülkeye giren dı kaynaklı
yabancı yatırımlar. 1981 yılında Çin’in ülkesine çekebildi i dı kaynaklı do rudan yatırım
sadece 265 milyon dolar iken 2002 yılında bu rakam 53 milyar dolara çıkmı durumda, ve
bugüne kadar Çin’e yapılan toplam dı kaynaklı do rudan yatırım 400 milyar doların üzerinde
( ekil 3.1). 1990’ların ikinci yarısından bu yana geli mekte olan ülkelere giren dı kaynaklı
sermayenin %30’unun adresi Çin oluyor. Önceleri bu sermayenin temel kaynaklarını Hong
Kong ve Tayvan olu tururken son yıllarda Japon, Amerikan ve Avrupalı irketler de yatırım
yapmak için Çin’i tercih ediyorlar.Yatırımlar genelde imalat sektöründe yo unla ıyor. Bu
sektör toplam yabancı yatırımın %60’ını alırken onu gayrimenkul ve da ıtım sektörleri takip
ediyor. malat sektörü içinde ise aslan payı tekstil, giyim, gıda, mobilya gibi i gücü a ırlıklı
sanayilere ait. Bu da gösteriyor ki ucuz i gücü Çin’in rekabet gücünün ve yabancı firmalara
sundu u avantajların önemli bir kısmını olu turuyor.
ekil 3.1
Dı Kaynaklı Do rudan Yatırım - milyon USD
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
1982
1986
1990
1994
1998
2002
Kaynak: Worldbank, Word Development Index
Co rafi da ılıma bakıldı ında bölgeler arası büyük farklılıklar görülüyor. Yabancı
yatırımların %88’i do u Çin’de, bunu yanı sıra ülkenin ortalarında bu oran %9’a, batıda ise
%2’ye dü üyor. Bunun en önemli sebebi, Çin’in kademeli olarak dı a açılması ve reform
hareketlerini anlatırken de indi imiz serbest ekonomik bölgelerin do u Çin’de yer alması.
Günümüzde dı a açılma politikasının tüm ülkeyi kapsaması sonucu yabancı yatırımlar co rafi
olarak daha dengeli da ılmaya ba ladı.
17
Önceleri Çin hükümeti sadece yabancı ortaklıklara izin verirken bugün artık tamamen yabancı
sermayeli irketler de Çin’de faaliyet gösteriyor. IMF ekonomistleri tarafından yapılan bir
ara tırmaya göre Çin’in yabancı sermayeyi ülkesine çekmekteki ba arısının ardında üç önemli
sebep yatıyor: Ekonomik yapı, liberalizasyon ve te vikler ve kültürel ortam.
Ekonomik yapı içinde pazar büyüklü ü, ucuz i gücü, altyapı ve ölçek ekonomisi dı kaynaklı
yabancı yatırımlar için çekici olan unsurlar. Çin pazarının büyüklü ü özellikle Amerikan ve
Avrupalı irketler üzerinde etkili oluyor. Hong Kong ve Tayvanlı yatırımcılar ihracata dönük
üretim yaparken, Amerikan ve Avrupalı irketler Çin iç pazarına yöneliyor. Ucuz i gücünün
çekicili i yatırımların i gücü a ırlıklı üretim sektörlerine kaymasıyla kendini gösteriyor.
Bugün Çin’de imalat sektöründe çalı an bir i çinin saatlik ücreti 0,40 ila 0,60 USD iken, bu
rakam A.B.D.’de 12 dolar, kom u Asya ülkelerinde ise 6 dolar civarında.
Mao döneminin Çin’e bıraktı ı iyi miraslar da var ki bunlardan bir tanesi düzenli altyapı.
Ara tırmalar gösteriyor ki Çin’in düzenli altyapıya sahip bölgeleri yabancı yatırım çekmekte
daha ba arılı. Do u kıyılarındaki yabancı yatırım yo unlu unu bu bölgedeki altyapı ve ula ım
a ları ile de açıklamak mümkün.
Son olarak, ölçek ekonomisinin de yabancı yatırımları çekmekte önemli bir etken oldu u
bildiriliyor. Çin’e bu güne kadar girmi olan yabancı firmalar henüz girmemi olanlar için
referans ve te vik olu turuyor.
Reformlardan bahsederken de indi imiz üzere yabancı yatırım önündeki engellerin
kaldırılması Çin’in açık kapı politikasının temel ta larından birini olu turuyor. Bu amaçla
kurulan serbest ekonomik bölgeler, açık ehirler ve özel kıyı bölgelerinde uygulanan te vikler
ve vergi muafiyet politikaları sayesinde Çin bugünkü ba arılı trendini yakalamı durumda.
Bununla beraber Çin’de halen bazı sektörlerde yabancı yatırım konusunda kısıtlamalar
mevcut. Havaalanları, nükleer enerji santralleri, petrol ve gaz boru hatları, metro ve
demiryolları, su i leri, otomobil sektörü, savunma sektörü, tıbbi kurumlar, madencilik,
18
petrokimya, basın yayın, gemicilik, uydu haberle mecili i ve turizm alanları Çin hükümeti
tarafından stratejik öneme sahip olarak görüldü ü için bu alanlarda yabancı yatırımlar
üzerinde sınırlamalar söz konusu. Dünya Ticaret Örgütü üyeli i ile Çin özellikle hizmet
sektöründe bu tip kısıtlamaları gev etmeyi kabul etti. Böylelikle telekomünikasyon,
sigortacılık, bankacılık ve da ıtım sektörlerinde yabancı yatırım önündeki kısıtlamalar
kaldırılacak.
Vergi Te vikleri
Standart Gelir Vergisi
Yerli i letmeler: %33
Yabancı sermayeli i letmeler(YS ): %33. 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri
ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden
faydalanırlar. Üretimlerinin en az %70’ini ihraç eden YS ler bu indirimden sürekli faydalanabilirler.
Yüksek teknolojili YS ler bu indirimden 6 yıl faydalanabilirler.
Özel Ekonomik Bölgeler
Yerli i letmeler: %18
YS ler: %18. 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir
vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden faydalanırlar. hracat a ırlıklı ve
yüksek teknolojili YS ler bu be yılın sonunda %10 gelir vergisi öderler. Hainan bölgesinde altyapı
faaliyetleri projeleri üstlenen ve 15 yıl veya üzerinde i letme haklarına sahip olan YS ler kara geçtikleri
ilk yıldan sonraki 5 yıl vergiden muaftırlar. Daha sonraki 5 yıl %10 gelir vergisi öderler.
Açık Kıyı ve Sınır ehirler, ç Eyalet Ba kentleri, Yangtze Irma ı Açık ehirleri
Yerli letmeler: %33
YS ler: %27 (%3’ü yerel yönetimlere ödeniyor. Yerel yönetim bu vergiyi almayabilir). 10 yıl veya üstü
i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha
sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden faydalanırlar. 30 milyon doların üzerinde yabancı sermayeli,
teknoloji a ırlıklı , enerji, ula ım veya liman in aatı projelerinde vergi oranı %15’e indirilebilir.
Ekonomik ve Teknolojik Geli im Bölgeleri
Yerli letmeler: %18
YS ler: Üretim sektörü için %18. 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk
yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden
faydalanırlar. hracat a ırlıklı ve yüksek teknolojili YS ler bu be yılın sonunda %10 gelir vergisi
öderler.
Kaynak: Foreign Direct Investment in China: Some Lessons for Other Countries, IMF Policy Discussion Paper,
Wanda Tseng, Harm Zebregs, ubat 2002
Çin’in dı
kaynaklı yabancı yatırım konusundaki ba arısının sebeplerinden biri de,
yatırımların %50 sini olu turan ve Çin’le ortak paydaları yüksek olan kom u ülkeler olarak
gösteriliyor. Hong Kong, Singapur ve Tayvan Çin’e giren yabancı sermayenin %50’sinin
kayna ını olu turuyor. Bu ülkelerde ya ayan Çin kökenli i adamları yatırımlarını aynı dili,
kültürü payla tıkları Çin’de yapmayı tercih ediyorlar. Çin diasporasının Çin’in ekonomik
19
geli imi üzerindeki önemli etkileri, bazı ekonomistlere göre bu performansı Çin’e has ve
di er geli mekte olan ülkelerce taklit edilemez hale getiriyor.
ABD Ticaret Bakanlı ı’nın (The U.S. Commerce Department) 2002 yılı Çin raporuna göre
Çin’deki toplam Amerikan yatırımları 25 milyar dolar civarında. Raporda Çin’in yabancı
yatırımcılar için büyük bir potansiyele sahip oldu una de inilirken ilgili yatırımcılar aynı
zamanda Çin’de i yapmanın zorlukları konusunda da uyarılıyor. Bu zorluklar dört temel
ba lıkta toplanmı . Bakanlı ın de erlendirmelerine göre Çin i dünyası henüz dengeli ve
öngörülebilir bir yapıya sahip de il. Bu dengenin olu ması için saydam ve tutarlı bir yasal
yapı gerekli ki bu henüz mevcut de il. Çin hükümeti halen korumacı bir anlayı a sahip. Pazar
ekonomisinin yerle mesi yönünde önemli adımlar atılmı olsa bile bürokrasinin önemli bir
kısmı yerli firmaları ve kamu te ebbüslerini kayıran politikalar izliyor. Halen planlı
ekonominin izleri görülüyor. Pek çok sektörde rekabet fikri tam yerle mi de il. Arz talep
dengesi dı ında kararlar alınıp gereksiz üretim veya yatırıma gidilebiliyor. Son olarak dile
getirilen sorun ise Çin pazarının gerekli hazırlık ve ara tırmayı yapmadan bu pazara girmi
pek çok yabancı yatırımcı ile dolu olması.
Çin DTÖ üyeli i ile kimi sektörleri yabancı yatırımcılara ve ihracatçılara açıyor. Bu
sektörlerin bazıları pazar büyüklü ü ve mamul de eri açısından önemli potansiyellere sahip.
Bu sektörlerin ba ında telekomünikasyon, petrol ve gaz, tıbbi malzeme ve cihazlar, ilaç, ses
ve görüntü cihazları, in aat ve dekorasyon malzemeleri, sigortacılık, e itim ve tarım ilaçları
geliyor. Bu sektörlerin pek ço unda tamamen yabancı sermayeli giri imlere izin verilmese de
DTÖ üyelik artları gere i yabancı ortaklıklara izin veriliyor.
20
IV. DÜNYA T CARET ÖRGÜTÜ ve SONRASI
Çin 11 Aralık 2001’de DTÖ’ne üye oldu. Bu üyelik hem Çin’de hem de dı dünyada geni
yankılar uyandırdı ve sonuçları konusunda pek çok görü öne sürüldü. Genel beklenti, DTÖ
üyesi Çin’in dünya ticaretindeki payını daha da arttıraca ı yönünde. Özellikle tekstil ve giyim
sektöründe Çin’in payını %50‘lere çıkaraca ından bahsediliyor. Bu da rakip ülkeler için
rekabet kızı acak demek oluyor. Özellikle geli mekte olan ülkelerde i gücü a ırlıklı imalat
sanayiinin Çin ile rekabet edememesi durumunda pek çok ki inin i siz kalmasından
korkuluyor. lginçtir ki Çin’in DTÖ üyeli i sonucu i ini kaybetmekten korkanlar sadece di er
ülke i çileri de il. Çin’in dı dünyaya kapılarını sonuna kadar açması ve üyelik gere i
korumacılıktan vazgeçmesi sonucu Çin’de de bazı sektörlerin yabancı rekabet ile ba
edememesi ve bu sektörlerde çalı an ki ilerin i lerini kaybetmesi olası bir durum. Tüm bu
senaryoların ne kadar gerçekçi oldu unu anlamak için Çin’in üyelik artlarını ve ticaret
yapısını incelemek gerekiyor.
Çin, DTÖ üyelik anla ması gere i, 1 Ocak 2005’de yürürlü e girecek olan ve üyeler arası
tekstil ve giyim kotalarını kaldıran anla madan tamamen faydalanamıyor. DTÖ di er üyelere
2008 sonuna kadar Çin’e kar ı geçi dönemi koruma tedbirleri uygulamaları iznini veriyor.
Yanı sıra DTÖ’ nün geçerli saydı ı ikili anla malar da Çin’in tekstil ve giyim ihracatına farklı
sınırlamalar getiriyor. Geçi dönemi korumacılı ı sadece tekstil ve giyim sektörü ile sınırlı
de il; DTÖ üyeleri 2013 yılına kadar Çin ihraç ürünlerinin kendi iç pazar dengelerini tahrip
etti ini ispatladıkları takdirde korumacı önlemlere ba vurabilecekler. Benzer ekilde 2016
yılına kadar üye ülkeler Çin’den ithal ettikleri ürünler için anti-dumping denetimler
uygulayabilecek ve üçüncü bir ülkenin aynı mala uyguladı ı fiyatı seviye olarak
kullanabilecekler.
Buna kar ılık Çin gümrük tarifelerinde önemli indirimlere gidiyor. Tarım ürünlerinde %31,5
civarında olan gümrük tarifelerini %17,4 ‘e, endüstriyel mamullerde %24,6’dan %9,4’e, bilgi
21
teknolojisi ve telekomünikasyon ürünlerinde sıfıra indiriyor. Yanı sıra DTÖ üyeli i ile ihracat
sübvansiyonları tarihe karı ıyor. En önemli de i im ise hizmet sektöründe öngörülüyor; Çin
imdiye kadar rekabete kapalı tuttu u telekomünikasyon, finansal hizmetler, da ıtım gibi
sektörlerini yabancı sermayeye açıyor. Dolayısı ile DTÖ üyeli i sanılanın aksine kısa vadede
Çin için sihirli bir de nek olmaktan uzak, fakat uzun vadede dü ünüldü ünde gerekli kıldı ı
reformlar sayesinde Çin ekonomisi için itici bir güç olaca ı kesin. Çin hükümeti hızlı
ekonomik kalkınmanın sürdürülebilirli i için ticari çıkarlarını koruması
ve reformların
önündeki engelleri ve iç baskıları a ması gerekti inin farkında. DTÖ üyeli i ve getirdi i
ba layıcı hükümler bu yolda Çin’e ivme kazandıracak bir geli me.
Üyeli in ilk
meyvelerinden birisi A.B.D.’nin Çin’e “kayırılan devlet” (most-favored-nation) statüsü
vermesiyle alındı. Bu statü Çin-A.B.D. ticari ili kilerindeki belirsizli in azaltılması yolunda
önemli bir adım oldu. Bir di er önemli kazanım ise bundan sonra Çin’in ticari
anla mazlıklarının çözümü ve ticari çıkarlarının korunması için DTÖ mekanizmalarından
faydalanabilecek olması. Benzer ekilde, DTÖ üyeli i sayesinde Çin bundan sonra yapılacak
uluslararası ticaret anla malarına taraf olarak katılacak. Üyeli in Çin ekonomisine
sa layaca ı maddi kazanımlar hakkında pek çok çalı ma var. Bu çalı maların sonuçlarına
göre üyeli in Çin GSMH’sına getirisi %1,5 ile %10 arasında de i iyor, bir di er deyi le
yılda 4 ila 30 milyar dolar arası bir kazanım tahmin ediliyor.
DTÖ
üyesi bir Çin aynı zamanda ticaret yaptı ı ülkeler için de ekonomik kazançlar
sa layacaktır. Çin imalat sektörünün ithal hammaddenin ucuz i
gücü ile i lenmesine
dayanması, ihracattaki artı ların hammadde ithalatına yansımasına sebep olacaktır.
Korumacılı ın kalkması ile yabancı mallar Çin pazarına daha kolay eri ebilecek ve daha
büyük pazar payları elde edebileceklerdir. Bu da özellikle teknoloji a ırlıklı üretim yapan
ülkelerin ihracatında önemli artı lara yol açacaktır.
22
Bundan sonrası için yapılan ekonomik tahminler, Çin’in kısa vadede ekonomik performansını
koruyaca ı yönünde yo unla ıyor. Daha uzun vadede ise Çin’in önünde çözülmesi gereken
sorunlar var. Bunların en önemlileri olarak gelir da ılımında giderek artan e itsizlik, kamu
bankalarının yeniden yapılandırılması gereklili i, bu bankaların birikmi batık borçları, tarım
sektöründe ve kamu sektöründe i siz kalması beklenen milyonlarca insanın i
sahibi
yapılması sayılabilir. Bu sorunların nasıl ve ne zaman çözüldü ü uzun vadede Çin’in
ekonomik performansı üzerinde belirleyici rol oynayacaktır.
23
Ç N HALK CUMHUR YET - TÜRK YE T CAR
L K LER
2002 yılı dı ticaret rakamlarına göre, Çin Türkiye’nin Asya Pasifik ülkeleri arasındaki en
büyük ticaret orta ıdır. Fakat bu ortaklık 1990’ların ikinci yarısından beri Çin lehine
i lemektedir.
öyle ki, Türkiye 2002 yılında Çin’e 238,7 milyon dolarlık mal satarken
Çin’den ithalatı 1,36 milyar dolar olarak gerçekle mi tir.
statistiklere bakıldı ında
görülmektedir ki, Türkiye’nin Çin’e ihracatı demir çelik, maden cevheri gibi birkaç kalemle
sınırlı kalmakta, buna kar ın Çin’in Türkiye’ye ihracatı pek çok kalemi içermekte ve sürekli
bir artı göstermektedir.
Tablo 4.1
Türk - Çin Dı Ticareti (milyon USD)
Türkiye’nin Çin’e
Türkiye’nin Çin’den
hracatın thalatı
Hacim
Denge
hracatı(X)
thalatı (M)
Kar ılama Oranı, X/M
(X+M)
(X-M)
1990
37,2
246,3
0,15
283,5
-209,1
1991
20,4
171,8
0,11
192,2
-151,4
1992
144,2
172,4
0,83
316,6
-28,2
1993
511,9
255,2
2,00
767,1
-256,7
1994
354,8
257,8
1,37
612,6
+97,0
1995
67,0
539,0
0,12
605,9
-472,1
1996
65,1
551,3
0,11
616,4
-486,2
1997
44,4
787,5
0,05
831,9
-743,1
1998
38,0
846,1
0,04
884,1
-808,1
1999
36,6
894,8
0,04
931,4
-858,2
2000
96,0
1334,7
0,07
1440,7
-1248,7
2001
199,3
922,0
0,21
1121,3
-722,7
2002
238,7
1364,3
0,17
1603,0
1125,6
Yıllar
Kaynak: DE K
24
Türk firmalarının Çin’e ihracatı önündeki önemli engellerin Çin’in DTÖ’ne üye olması ile
kalkması veya en azından azalması beklenmektedir. Bugüne kadar bu engellerin en
önemlilerini gümrük tarifeleri, muhabir bankacılık hizmetlerinin eksikli i, standartlar ve telif
haklarında ya anan sıkıntılar ve ta ımacılık sorunları olu turmu tur. Çin’in Türk
i adamlarınca uzak ve yüksek riskli bir pazar olarak algılanması da bu ülkeyle ticareti
kısıtlamaktadır.
Tablo 4.2
2002 yılı itibariyle ba lıca dı ticaret maddeleri (milyon USD)
hracat
thalat
Ürün
Tutar
%
Demir çelik
63,3
26,5
Otomotiv ve yan sanayi
36,6
Tuz, kükürt, çimento, vs.
Ürün
Tutar
%
Elektrikli makineler
299,8
22,0
15,3
Kazanlar, makineler
216,7
15,9
32,6
13,7
Mineral yakıtlar
62,1
4,5
Metal cevherleri
21,1
8,9
Pamuk
60,1
4,4
Gemiler
13,2
5,5
Organik kimyasallar
52,7
3,9
Ka ıt-karton
7,3
3,0
Optik aletler
51,3
3,8
Plastikler
6,7
2,8
Oyuncaklar
43,4
3,2
Sentetik suni devamsız lifler 6,7
2,8
Sentetik suni filamentler 35,5
2,6
Kazanlar, makineler
6,2
2,6
Çe itli mamul e ya
34,4
2,5
Organik kimyasallar
6,0
2,5
Plastikler
32,7
2,4
Di er
39,0
16,3
Di er
475,6
34,9
Toplam
238,7 100,0 Toplam
1364,3 100,0
Kaynak:DE K
2002 yılı itibarı ile Çin’deki kayıtlı altı tane Türk firmasının 15 milyon dolar civarında
yatırımı bulunmaktadır. En büyükleri ENKA Holding’e ait bir enerji sektörü yan sanayii
25
yatırımıdır. Yanı sıra özellikle elektronik, gıda ve tekstil sektöründe pek çok Türk firması
üretimlerinin bir bölümünü Çin’de gerçekle tirmektedir. Buna kar ılık Türkiye’de faaliyet
gösteren 107 Çin kökenli firma ve bunların 4,7 trilyon TL’lık bir yatırımı bulunmaktadır. Bu
sermayenin de büyük bir kısmı sadece Çin’den ithalat yapma amacıyla kurulmu firmalara
aittir.
2001 yılında Türkiye Çin tarafından resmi turist güzergahı olarak tanınmı tır. Dünya Turizm
Örgütü raporlarına göre Çin önümüzdeki yıllarda dünyanın en fazla turist gönderen ülkesi
olacaktır. Bu da Türkiye’nin Çin ile ticaret açı ını kapaması için bir fırsat olu turabilir.
26
REFERANSLAR
1- Adhikari, Ramash ve Yongzheng Yang, September 2002, “What Will WTO
Membership Mean for China and Its Trading Partners?”, Finance and Development,
IMF, Volume 39, Number 3.
2- “Country Commercial Guide, 2002 – China” The U.S Commerce Department,
Commercial Service.
3- “Country Brief: People’s Republic of China”, Worldbank, 2002.
4- “Country Economic Review: People’s Republic of China”, Asian Development Bank,
2002.
5- DE K,
2003,
“Türkiye-Çin
Ticari
ve
Ekonomik
li kileri”,
Nisan
2003
www.deik.org.tr.
6- “Global
Competitiveness
Report
2002-2003”,
World
Economic
Forum,
www.weforum.org.
7- “Is the Wakening Giant a Monster?- China’s Economy”, The Economist, Special
Report, 15 ubat 2003.
8- Lardy, Nicholas, 2001, “Issues in China’s WTO Accession” The U.S.- China Security
Review Commission Testimony, The Brookings Institution, Foreign Policy Studies.
9- Li, Yuefen, 2002, “China’s Accession to WTO: Exaggerated Fears?”, UNCTAD
Discussion Paper.
10- Lin, Yi-Min, 2002, “Economic Institutional Change in Post-Mao China. Reflections
on the Triggering, Orienting, and Sustaining Mechanisms” The Chinese Economy,
vol.35, no.3, May-June 2002, pp. 26-51.
11- Shafaeddin, Mehdi, 2002, “The Impact of China’s Accession to WTO on the Exports
of Developing Countries”, UNCTAD Discussion Paper.
27
12- Ö ütçü, Mehmet, 1995, “2000’li Yıllara Do ru Yeni Ekonomik Süper Güç: Çin”,
TÜS AD, TÜS AD T/95, 7-182.
13- So, Alvin Y., 2002, “Guest Editor’s Introduction”, The Chinese Economy, vol.35,
no.3, May-June 2002, pp.3-25.
14- “The World Fact Book, 2002, China”, United States Central Intelligence Agency.
15- Trade Statistics, World Trade Organization.
16- Wei-wei, Zhang, 1999, “Transforming China”, Palgrave Publishers, New York, NY
USA.
17- “World Competitiveness Yearbook 2003”, IMD, Switzerland, www.imd.ch.
18- World Development Indicators, Worldbank.
19- Zebregs, Harm ve Wanda Tseng, 2002, “Foreign Direct Investment in China: Some
Lessons For Other Countries”, IMF Policy Discussion Paper.
20- Comtrade Database, United Nations, Department of Economic and Social Affairs,
Statistics Division,
28