Dr. A. Tevfik SÜNTER

MAT VE LİKİTLER
Dr. A.Tevfik SÜNTER
Kasımpatı
dallarda
ölümcül yapraklar çırpınıyor
yatağını toplarken hasta sonbahar
ve rüzgar
savururken birer birer anıları
kış kapıya dayarken ayaklarını
salkım saçak çiçeklenmişsin
yoksa
aşık mısın
kasımpatı
Eşref Karadağ
HAŞERE KOVUCULAR
• Haşerelerin (sivrisinek, karasinek, kene)
saldırısını önleyen veya onları kovan maddeler
• Birçok primat türü çeşitli bitkileri vücutlarına
sürmekte
• İlk kayıtlı haşere kovucu kullanımı Mısır’da
– Çeşitli bitkilerden elde edilen yağlar
• Modern haşere kovucuların kullanımı
– II. Dünya Savaşı sonrası
Yalancı Tespih Ağacı (Neem) Yaprağı yakan bir Moğol
HAŞERE KOVUCULAR
• Uygulama şekilleri;
– Cilt
– Giysi
– Perde, cibinlik
– Kapalı alan
MAT VE LİKİT İÇERİKLERİ
•
•
•
•
•
Pyrethrum
Prallethrin
Pynamin forte
Esbiothrin
Transfluthrin
PİRETRUM, PİRETRİN ve PİRETROİD
• Piretrum;
– Doğu Afrika Krizantemi (Kasımpatı) özü
– %30 aktif madde içermekte
– Böcek öldürücü etkisi ilk olarak 1800’lü yıllarda
Asya’da keşfedilmiş
– Kene, pire ve sivrisineklere karşı kullanılmış
PİRETRUM, PİRETRİN ve PİRETROİD
• Piretrinler;
– Piretrum özütünde bulunan ve her biri kendi başına
insektisidal etki gösteren kimyasallar
– İki ana piretrin grubu
• Piretrin-I
• Piretrin-II
– Ev içi insektisitlerde
– Evcil hayvanlarda veya çiftlik hayvanlarındaki
haşerelerin kontrolü
– Doğada yıkılımları hızlı, özellikle güneş ışığı altında
PİRETRUM, PİRETRİN ve PİRETROİD
• Piretroidler;
– Yapısal olarak piretrinlere çok benzeyen sentetik
kimyasallar
– Piretrinlerden daha toksik ve daha uzun süre kalıcı
– 1000’den fazla pretroid
PİRETRUM, PİRETRİN ve PİRETROİD
• Piretroidlerin temel etkisi sodyum ve klor
kanalları üzerine
• Voltaja duyarlı sodyum kanallarının
kapanmasını geciktirir
• Böceklerde memelilere göre 2250 kat daha
toksik
– Artmış sodyum kanal duyarlılığı
– Daha küçük vücut yapısı
– Daha düşük vücut ısısı
Vücuda Giriş ve Vücuttan Atılım
• Piretrin ve piretroidler
– Giriş yolu
• Kontamine gıdalar
• Solunum
• Cilt
– Atılma yolu
• İdrar
• Gayta
• Solunum
• Maruziyet düzeyi yüksek veya süresi uzun;
– Yağ dokusunda birikir
– Vücutta uzun süre kalır
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
• Ciltten emilim;
– Uyuşma, kaşıntı, yanma, karıncalanma, iğnelenme, sıcaklık
– Yakınmalar birkaç saatte geçer
• Ağız ya da solunum yolu;
–
–
–
–
Baş dönmesi, sersemlik
Baş ağrısı
Bulantı
Solunum yolu tahrişi
• Çok yüksek miktar;
–
–
–
–
–
Kas seğirmesi
Halsizlik
Konvulsiyon
Bilinç kaybı
Yakınmalar birkaç gün sürebilir
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
Solunum Sistemi
– Solunum yolu tahrişi
• Hayvan deneylerinde;
– Silia kaybı
– Trakeada epiteliyal metaplazi
– Akciğerlerde;
• Hafif dolaşım bozukluğu ve enflamasyon
• İntersellüler fibrozis
• Alveol duvar kanlanmasında artış
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
Dolaşım Sistemi
– Hemoglobin konsantrasyonu ve total eritrosit
miktarında düşme
– Oral alımda kalp ritim bozukluğu
İmmün Sistem
– Lenfosit proliferasyonu inhibisyonu
– Alerjik reaksiyon
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
Sinir Sistemi
• Emme periyodu ile hızlı beyin gelişimi aynı dönem
• Kolinerjik sistem de hızlı gelişim gösterir
– Gelişim dönemindeki kolinerjik sistem piretriodlere duyarlı
• Kolinerjik sistem lezyonları;
– Öğrenme ve hafıza sorunları
• Kan-Beyin bariyeri geçirgenliğinde artış
• Kronik nörotoksisite
• Meninkslerde kanama
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
Endokrin Sistem
• Anti-östrojenik etki
– Üreme fonksiyon bozuklukları
Diğer Etkiler
• Göz ve ciltte irritasyon
• Oral alımda karaciğer ağırlığında artış
• Karaciğer hücrelerinde dejenerasyon
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
• İnsanlarda kanıt yok;
– Doğumsal anomali
– İnfertilite
– Kanser
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
• Çocuklar;
– Yetişkinlerle benzer yakınmalar
• Piretroidler;
– Ciltten emilim bebek ve çocuklarda daha fazla
– Bebek ve çocuklar daha kolay dehidrate olabiliyor
– Dokularda daha yoğun piretroid
Piretrin ve Piretroidlerin Sağlık Etkileri
• Hindistan (2001)
• 5920 katılımcıya anket
• 702 (%11.8)’i yakınma bildirmiş
– Solunum sıkıntısı (%4.2)
– Gözlerde tahriş (%2.8)
– Öksürük, soğuk algınlığı, burun akıntısı (%1.7)
– Baş ağrısı (%1.3)
– Astım (%0.5)
– Kulak, boğaz ağrısı (%0.3)
– Kaşıntı (%0.3)
PİPERONİL BUTOKSİT
• Piretroid formülasyonlarında kullanılır
• Tek başına da etkili
• Sinerjistik etki
– Piretroidlerin metabolize olmasını yavaşlatır
– Daha az piretroid kullanılır
• İnsanlar üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi
saptanmamış
RİSK (R) İBARELERİ
• R20/22 = Solunması ve yutulması zararlı
• R25= Yutulması toksik
• R50/53 = Suda yaşayan organizmalara karşı
çok toksik, sulu ortamda uzun süreli yan etkiye
sebep olabilir.
GÜVENLİK (S) İBARELERİ
• S2 = Çocukların ulaşamayacağı yerde saklayın
• S13 = Yiyecek, içecek ve hayvan yemlerinden
uzak tutun
• S20/21= Kullanırken, bir şey yiyip içmeyin ya da
sigara içmeyin
• S28=Cilde temas ettikten sonra, hemen bol
miktarda ... ile yıkayın (üretici tarafından
belirtilecek).
• S29=Sıhhi tesisata boşaltmayın
• S36 = Uygun koruyucu kıyafetler giyin
GÜVENLİK (S) İBARELERİ
• S36/37= Uygun koruyucu kıyafetler ve
eldiven giyin
• S46 = Yutulursa, hemen tıbbi tavsiye alın ve
bu ambalajı ya da etiketi gösterin
• S56=Bu ürünü ve ambalajını tehlikeli ya da
özel atık toplama noktasında imha edin
• S60 = Bu madde ve ambalajı tehlikeli madde
olarak imha edilmelidir
• S61 = Çevreye salınımından kaçının
DSÖ Dünya Sağlık Günü-2014
“Vektörlerle Bulaşan Hastalıklardan Korunun”
• Dünya nüfusunun yarısından fazlası vektör
kaynaklı hastalıklar açısından risk altında;
• Sıtma, Deng Ateşi
KÜÇÜK ISIRIK : BÜYÜK TEHDİT
SİVRİSİNEKLERDEN NASIL KORUNALIM?
• Kaynakların azaltılması
• Drenaj sistemi
• Biyolojik mücadele
– Bacillus thrungiensis
– Larvivorous balıklar
• Bireysel korunma yöntemleri
– Cibinlik
– Kapı ve pencerelere tel uygulaması
– Yalancı tespih ağacı yağı
TEŞEKKÜRLER…