Fotovoltaik Teknolojisi: Türkiye ve Dünyadaki - Solar
Transkript
Fotovoltaik Teknolojisi: Türkiye ve Dünyadaki - Solar
TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 4, No: 2, 2010 (43-58) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 4, No: 2, 2010 (43-58) www.teknolojikarastirmalar.com e-ISSN: 1309-3991 (Derleme) (Review) Fotovoltaik Teknolojisi: Türkiye ve Dünyadaki Durumu, Genel Uygulama Alanları ve Fotovoltaik Tekstiller Ayşe (ÇELĐK) BEDELOĞLU*, Ali DEMĐR**, Yalçın BOZKURT* ** *Dokuz Eylül Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Tınaztepe Yerleşkesi, 35160, Đzmir/ Türkiye Đstanbul Teknik Üniversitesi, Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi, Gümüşsuyu, 34437, Đstanbul/ Türkiye [email protected], Özet Güneş enerjisi, dünya üzerindeki yaşamın sürdürülmesini sağlayan, fotovoltaik tekstilleri de kapsayan çeşitli uygulama alanları bulunan, tükenmeyen, temiz ve kolay erişilebilen bir enerjidir. Güneş ışığını kullanarak elektrik enerjisi üreten güneş pillerine ise talep, hem sanayide hem günlük yaşamda, gün geçtikçe artmaktadır. Bu çalışma, yenilenebilir enerji çeşitleri arasında en ilgi çekenlerden bir tanesi olan güneş enerjisi, onu kullanarak elektrik enerjisi üreten fotovoltaik teknolojisi ile Türkiye ve dünyadaki mevcut durum ve mevcut güneş pili uygulamaları ve fotovoltaik tekstiller hakkında genel bir bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Güneş Enerjisi, Güneş Pili, Yenilenebilir Enerji, Fotovoltaik Teknolojisi, Fotovoltaik Lif, Fotovoltaik Tekstil. Photovoltaic Technology: Situation and Applicatıons in Turkey and in The World, General Application Fields and Photovoltaic Textiles Abstract Solar energy which sustains the life on earth and is an infinite source of clean energy, has various fields of application including photovoltaic textiles. There is an increasing demand for solar cells which convert sun light into electricity, both in the industry and daily life. This study aims to give information about solar energy as one of the most attractive energy in other renewable energy sources, photovoltaic tehnology which enables electricity generation, an overview of this technology in Turkey and in the world and also existing applications of solar cells and photovoltaic textiles, briefly. Keywords: Solar Energy, Solar Cell, Renewable Energy, Photovoltaic Technology, Photovoltaic Fiber, Photovoltaic Textile Bu makaleye atıf yapmak için Bedeloglu A., Demir B., Bozkurt Y. “Fotovoltaik Teknolojisi: Türkiye ve Dünyadaki Durumu, Genel Uygulama Alanları ve Fotovoltaik Tekstiller ” Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 4(2) 43-58 How to cite this article Bedeloglu A., Demir B., Bozkurt Y. “Photovoltaic Technology: Situation and Applicatıons in Turkey and in The World, General Application Fields and Photovoltaic Textiles ” Electronic Journal of Textile Technologies, 2010, 4(2) 43-58 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 1.GĐRĐŞ Günümüzde, küresel ısınma ve kirlilik, enerji elde etmek için fosil madde esaslı yakıtların ağırlıklı olarak kullanılmasının da etkisiyle, dünyadaki yaşamsal faaliyetleri tehdit edecek bir boyuta ulaşmıştır. Bu nedenle, bugün, günlük hayatta ve sanayide kullanılması zorunlu elektrik enerjisinin, çevreye en az zarar verecek biçimde üretimi, iletimi ve tüketiminin gerçekleştirilmesi konusu çözülmesi gereken en önemli sorunlardan biri haline gelmiştir. Yenilenebilir ve temiz enerji teknolojileri arasında belki de en fazla dikkat çekenlerden bir tanesi, sınırsız güneş enerjisini kullanarak elektrik enerjisi üretilmesini sağlayan fotovoltaik teknolojisidir [1]. Son yıllarda, dünya genelinde, ticaret ve üretim sektörleri yapısının değişmesi ile Türkiye de diğer Avrupa ülkeleri gibi katma değeri yüksek ve farklı fonksiyonlara sahip ürünlerin (akıllı tekstiller gibi) üretimi ve geliştirilmesine yönelmiştir. Diğer uygulama alanlarının içinde fotovoltaik malzemelerin tekstillerle çeşitli yöntemler kullanılarak bir araya getirilmesi konusu da son birkaç yıldır tüm dünyadaki araştırmacıların ilgilendikleri bir konu olmaya başlamıştır. Uzay uygulamalarında, bina dış yüzey kaplamalarında veya çatılarda, çadır, ceket gibi tekstil malzemelerinde, trafik sinyalizasyon ve haberleşme sistemlerinde, yoğunlaştırıcılarda farklı kapasitelerde enerji üretimi gerçekleştiren fotovoltaik yapılar kullanılmaktadır [2-4]. Bu çalışmada, öncelikle enerji kaynakları ve yenilenebilir enerji kaynaklarının Türkiye ve Dünyadaki durumu hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra güneş enerjisi ve güneş pilleri ile ilgili genel bilgi verilerek Dünya ve Türkiye’deki durumu açısından güneş enerjisinin kullanımı, güneş pilleri, güneş pillerinin mevcut uygulama alanlarına örnekler sunulmuştur. Sonuç bölümünde de fotovoltaik teknolojinin durumu ve uygulanması ile ilgili genel değerlendirme yapılmıştır. 2. FOTOVOLTAĐK TEKNOLOJĐSĐ 2.1. Enerji ve Enerji Kaynakları Enerji, iş yapabilme yeteneğidir. Enerji kaynakları, genel olarak iki gruba ayrılmaktadır: yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları. Yenilenebilir enerji kaynağı, kendini kısa zamanda, yeniden kolayca dolduran ve doğal olarak yenileyen enerji kaynağıdır. Yenilenemez enerji kaynağı ise, bizim tükettiğimiz ve kısa zamanda yeniden üretemediğimiz enerji kaynaklarıdır. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları (birincil enerji kaynakları), ikincil enerji kaynaklarını (elektrik ve hidrojen enerjisi gibi) üretmek için kullanılır [5]. Yenilenemeyen enerji kaynaklarına, petrol ürünleri (benzin, dizel akaryakıtlar ve propan gibi), doğal gaz, kömür, uranyum (nükleer enerji) örnek verilebilir. Milyonlarca yıl önce yaşayan bitki ve hayvanların artıklarının toprak altında kalması ile oluşmuş kömür, petrol, doğal gaz ve propan gibi fosil yakıtlar, yenilenemeyen enerji kaynaklarıdır. Uranyum madeni, katı bir maddedir ve maden ocaklarından çıkartılır. Daha sonra nükleer güç santrallerinde kullanılan yakıta dönüştürülür. Đkincil enerji kaynakları, enerji taşıyıcıları olarak da adlandırılır. Çünkü enerjiyi kullanılır bir formda, bir yerden diğerine taşırlar. En iyi bilinen iki enerji taşıyıcı, elektrik ve hidrojendir. Çok fazla miktarda enerji gereksinimi olduğu zaman, birincil enerji kaynakları yerine, elektrik veya hidrojen enerjisini kullanmak daha kolay olmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına; güneşten sağlanan güneş enerjisi (elektriğe ve ısıya dönüştürülebilir), rüzgar enerjisi, jeotermal enerji (dünyanın içindeki ısıdan elde edilen), biyokütle enerjisi (ağaçlardan sağlanan odun, mısırdan sağlanan etanol ve sebze yağlarından elde edilen biyodizel) ve barajlardaki hidrotürbinlerden sağlanan hidrogüç örnek verilebilir [5]. Yenilenebilir enerji kaynaklarının genel özellikleri [6] arasında çevresel açıdan temiz (çevre dostu) olması ve sera etkisi oluşturabilecek gazlar salgılamaması, büyük ölçekli kullanım için gerekli kaynağı sağlayabilmesi sayılabilir. 44 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 2.2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Durumuna Bakış Günlük hayatımızda ve çeşitli iş sektörlerinde vazgeçemeyeceğimiz çeşitli faaliyetleri gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğumuz enerji, günümüzde, çok daha önemli hale gelerek ülkelerin ekonomik ve siyasi geleceklerini de belirleyecek bir kavram şeklini almıştır. Günümüzde, nüfus artışı ve teknolojideki ilerlemelere paralel olarak enerji ihtiyacı sürekli artarken özellikle fosil esaslı mevcut olan enerji kaynaklarının dünya üzerinde, kısıtlı ve tükenmekte olması, araştırmacıları yeni enerji kaynakları bulma ve geliştirmeye yöneltmektedir. Bunun yanında, son yıllarda, küresel ısınmanın fosil madde esaslı yakıtların da etkisiyle, dünyadaki yaşamsal faaliyetleri tehdit edecek bir boyuta ulaşması, enerjinin, çevresel açıdan en az zarar verecek biçimde üretimi, iletimi ve tüketiminin gerçekleştirilmesi konusuna ilginin çok daha fazla yoğunlaşmasına sebep olmuştur. 2.2.1 Yenilenebilir Enerjinin Dünya’daki Durumu 2009 yılında yayınlanan bir rapora göre, tüm enerji kaynaklarının kullanım miktarının önümüzdeki yıllarda da artış göstereceği belirtilmiştir. Dünyanın en hızlı büyüyen enerji kaynağı olan yenilenebilir enerji kaynaklarının tüketimindeki artış ise yıllık %3 oranında olacaktır. Petrol fiyatlarındaki değişimin yanında, fosil esaslı yakıtların kullanılmasının çevresel etkileri ve dünyadaki pek çok ülkede, yenilenebilir enerjiyle ilgili gelişen anlayışa yardımcı olan güçlü hükümet teşvikleri, yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilginin ve yatırımların geliştirilmesini sağlamaktadır. Şuan, dünya elektrik üretiminde en fazla payı, doğal gaz ve kömür birlikte almaktadır (%60). Yenilenebilir enerji kaynakları ise, elektrik üretiminde giderek daha fazla pay almaya çalışmaktadır. Bu alanda, 2006-2030 yılları arasında yıllık ortalama %2,9’luk bir büyüme artışı olması beklenmektedir. Büyüme en fazla hidroelektrik ve rüzgar enerjisinde olurken, yine bu dönem içerisinde, yenilenebilir enerji üretim teknolojilerinin fiyat olarak fosil esaslı yakıtlarla rekabet edebilecek durumda olmayacağından, yapılacak yatırımlarda hükümet politikalarının ve teşviklerin büyük rol oynayacağı belirtilmiştir [7]. Şekil 1 2006-2030 yılları arasında öngörülen dünya enerji üretimi hakkında bilgi vermektedir. 16,000 Sıvı yakıtlar Tirilyon kilowattsaat 14,000 12,000 Nükleer 10,000 8,000 Yenilenebilir enerji kaynakları 6,000 Doğal gaz 4,000 Kömür 2,000 0,000 2006 2010 2015 2020 Yıllar 2025 2030 Şekil 1. Enerji kaynakları açısından dünya enerji üretimi [7] 2006-2030 yılları arasında öngörülen dünya enerji kullanımında enerji kaynaklarının payları hakkında bilgi Şekil 2.’de verilmektedir. Görüldüğü üzere, enerji kullanımında en yüksek miktarlar sıvı yakıtlara ait olmakta, yenilenebilir enerji kaynaklarının ise artış göstereceği belirtilmektedir. 45 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Katrilyon Btu 250,0 Sıvı yakıtlar 200,0 Doğal gaz 150,0 Kömür 100,0 Nükleer 50,0 19 80 19 86 19 92 19 98 20 04 20 10 20 16 20 22 20 28 0,0 Yenilenebilir enerji kaynakları Yıllar Şekil 2. Enerji kaynakları açısından dünya enerji kullanımı [7] Yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanan enerji üretim grafiği (Şekil 3) göz önüne alınırsa, hidroelektrik enerjisinin önümüzdeki yıllarda da payının büyük olacağı görülmektedir. Rüzgar ve güneş enerjisini de kapsayan diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının üretilmesinde de belirgin bir artış olacağı anlaşılmaktadır. 8,0 Tirilyon kilowattsaat 7,0 6,0 Diğer Yenilenebilir Enerji Kaynakları 5,0 Jeotermal 4,0 Rüzgar 3,0 2,0 Hidroelektrik 1,0 0,0 2006 2010 2015 2020 2025 2030 Yıllar Şekil 3. Enerji kaynakları açısından dünya yenilenebilir enerji üretimi [7] 2.2.2 Yenilenebilir Enerjinin Türkiye’deki Durumu Türkiye’nin enerji durumu göz önüne alındığında (Şekil 4), %35 oranındaki petrol tüketimi, 2006 yılında Türkiye’nin ana enerji tüketimi olarak gerçekleşmiş ve bunu %29 ile doğal gaz takip etmiştir. Kömür tüketimi %25 ve hidroelektrik ve yenilenebilir enerji kaynakları tüketimi %11 olarak gerçekleşirken nükleer enerji tüketimi olmamıştır. 46 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Kömür 25% Petrol 35% Hidroelektrik ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları 11% Doğalgaz 29% Şekil 4. Türkiye’nin toplam enerji tüketiminde 2006 yılına göre enerji kaynaklarının payları [5,8] Türkiye, elektrik enerjisini, fosil esaslı enerji kaynaklarını (doğal gaz, akaryakıt ve kömür gibi) kullanarak veya jeotermal, rüzgar trübinleri ve hidroelektrik santralleri gibi sistemlerle üretmektedir. TEIAS tarafından 2006 yılı için verilen elektrik enerjisi miktarı 174.000 GWsaat’tır. Bu elektrik enerjisi, %74,82 oranında termik santraller, %25,11 oranında hidroelektrik enerjisi ve %0.07 oranında rüzgar enerjisi ile üretilmektedir. Isıl yöntemle elektrik enerjisi üretiminde linyit %18,37, doğal gaz %44’lük bir paya sahiptir [9]. Elektrik işleri etüt idaresi genel müdürlüğü (EĐE), 1981 yılında, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca (ETKB) enerji kaynaklarının kullanımı ile yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları konularında görevlendirilmiş ve 2007 yılında yürürlüğe giren 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu ile ise sanayi, ulaşım ve enerji sektörleri ile binalarda enerjinin verimli kullanılmasına yönelik çalışmalarda yeni görevler üstlenmiştir. Kuruluş, çalışmalarını, yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları (hidrolik, rüzgâr, jeotermal, güneş, biyokütle ve diğer) öncelikli olmak üzere tüm enerji kaynaklarının değerlendirilmesine yönelik ölçümler yapmak, fizibilite ve örnek uygulama projeleri hazırlamak; araştırma kurumları, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yaparak pilot sistemler geliştirmek, tanıtım ve danışmanlık faaliyetleri yürütmek, ayrıca enerji verimliliği, enerji alanındaki bilişim hizmetleri ve teknolojileri konularında çalışmalar yapmaya yoğunlaştırmıştır. EĐE’nin 2008 faliyet raporuna göre, ülkemizdeki yenilenebilir enerji üretiminde en önemli payı, hidroelektrik ve biokütle enerjisi almaktadır. Rüzgâr ve güneş enerjisinin payının ise şuan az olmakla birlikte gelecekte artması beklendiği belirtilmiştir. EĐE 2008 yılı yatırımları program-harcama durumuna göre, yenilenebilir enerji kaynakları çalışmaları konusunda (Güneş, Rüzgar ve Biyoenerji Ar-Ge, Uygulama Pilot Projesi) 314.000 TL’lik bir proje tutarı (gerçekleşen 170.278) yatırım için ayrılmıştır [10]. Yenilenebilir enerji kaynakları konusunda, EĐE’nin yürüttüğü çalışmalar şöyle özetlenebilir [10]: Rüzgar enerjisi konusundaki çalışmalar: Rüzgar kaynak alanlarının belirlenmesi çalışmaları, rüzgar enerjisi potansiyel atlası (REPA II) projesi, EPDK’ya teknik görüş oluşturma çalışmaları ve rüzgar enerjisi ölçümü ve fizibilite çalışmaları başlıkları altında toplanabilir. Güneş enerjisi konusundaki çalışmaları: Güneş enerjisi potansiyel belirleme (GEPA) çalışmaları, güneş termik santral projesi, güneş kollektörü test çalışması, yüksek verimli güneş pili geliştirme ar-ge projesi ve düşük maliyetli güneş pili geliştirme ar-ge projesi başlıkları altında toplanabilir. 47 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Biyoenerji konusundaki projeler: Biyokütle enerjisi potansiyeli atlası (BEPA) oluşturulması, biyokütle gazlaştırma çalışmaları, dolaşımlı akışkan yatak ar-ge projesi, atık plastik, biyokütle ve kömür karışımlarından piroliz yöntemi ile sıvı yakıt üretimi ar-ge projesi başlıkları altında toplanabilir [10]. 2.3. Güneş Enerjisi Güneş, bol, sınırsız, yenilenebilir ve en önemlisi de herhangi bir bedel ödenmeden kolayca erişilebilen bir enerji kaynağıdır. Güneşte gerçekleşen nükleer füzyon reaksiyonları ile çok büyük bir enerji (birim zamanda 3,47×10 24 kJ) açığa çıkar. Bu enerjinin sadece 5×10 -11’ lik bir kısmı dünya yüzeyine ulaşır. Ayrıca diğer fosil kaynaklı yakıtların kullanılması ile ortaya çıkan çevresel sorunların güneş ışığından enerji üretiminde bulunmaması nedeniyle temiz ve çevre dostu bir enerjidir. Güneş enerjisinin farklı formları üç başlık altında toplanabilir [6]: - Güneş ışınlarından sağlanan ısı (suyun ısıtılmasında kullanılan çeşitli yöntemler için) - Güneş ışığından sağlanan güç (gece ve bulutlu havalar hariç) - Güneşin etkisiyle oluşan hava ve su hareketinden sağlanan güç Güneş enerjisi teknolojileri, malzeme, yöntem ve teknolojik düzey açısından çeşitlilik göstermekle birlikte ısıtma amaçlı (ısıl) güneş teknolojileri ve elektrik üreteçleri (fotovoltaik yapılar veya güneş pilleri) olarak iki ana gruba ayrılabilir. Güneş pillerinde doğrudan elektrik enerjisi elde edilirken ısıl güneş teknolojilerinde öncelikle ısı elde edilmektedir, daha sonra bu ısı başka enerji türlerine çevrilebilir [11]. 2.3.1 Güneş Pilleri Fotovoltaik, görünür veya diğer ışık ışınlarına maruz kaldığında, elektriksel gerilim farkı (voltaj) üretimi yapabilme özelliğidir. “Fotovoltaik” sözcüğü, ışık anlamına gelen “foto” ve elektrik anlamına gelen “voltaik” sözcüklerinin birleşmesi ile oluşturulmuştur. Fotovoltaik teknolojisi, yani güneş enerjisini kullanılabilir güce çeviren donanımları açıklamak için kullanılan terim, ışıktan elektrik üretir. “Fotovoltaik pil” ise fotovoltaik özellik sonucu elektrik enerjisi üreten yapılardır. Yaygın olarak “Fotovoltaik pil” tanımlaması kullanılmasına rağmen, “bariyer tabakalı fotopil”, “kendi kendine üreten pil”, “güneş pili”, “fototronik fotopil” gibi isimlerle de adlandırılmaktadır [12]. Dolayısıyla güneş pilleri (Şekil 5)., yüzeylerine gelen güneş ışığını kullanarak doğrudan elektrik enerjisine dönüştüren yarı iletkenleri içeren ve mevcut yenilenebilir enerji kaynakları arasında en temizlerden birisi olan yapılardır [13]. 48 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Şekil 5. Güneş pilinin genel bir gösterimi [14] 2.3.2 Fotovoltaik Teknolojisinin Avantajları ve Dezavantajları Fotovoltaik teknolojisinin avantajlarını ve dezavantajlarını şu şekilde özetleyebiliriz [15-16]: Avantajları: • Kullanılacak enerji kaynağı sonsuz ve bedavadır. • Sistemi yıpratacak veya sistemin bozulmasına neden olacak hareket eden parçalar yoktur. • Sistemi çalışır halde tutmak için çok düşük düzeyde bakım gerekir. • Sistemler modülerdir ve her yere kolayca monte edilebilir. • Çalışırken gürültü, zararlı emisyonlar ve kirletici gazlar açığa çıkarmaz. Dezavantajları • Enerji kaynağı dağınık durumda ve sabit değildir. • Ekonomik enerji depolama sistemleri yoktur. • Kurulum maliyeti yüksektir • Geleneksel yakıtlara (özellikle fosil esaslı yakıtlar) göre enerji maliyeti yüksektir. 2.3.3. Fotovoltaik Sistemin Genel Bölümleri Bir güneş pili, aktif fotovoltaik malzeme, metal ızgaralar, yansımayı önleyici tabakalar ve destekleme malzemesinden oluşur. Tamamlanmış bir güneş pili, güneş pili içerisine giren güneş ışığını maksimum yapmak ve pilden en yüksek verimi elde etmek için optimize edilmektedir. Güneş pilleri ve bağlantı telleri kırılgan ve aynı zamanda, nem ve uygulanacak baskı ile kolayca aşınabilecek bir yapıdadır. Tek bir güneş pilinin gerilimi 0,5 V civarındadır, bu nedenle çoğu uygulamada yeterli olmamaktadır [17]. Fotovoltaik modüller, güneş pillerinin paralel veya seri olarak bağlanması ile elde edilirler. Đki güneş pili paralel bağlandığında, voltaj sabit kalırken akım iki katına çıkar, seri bağlandığında ise, akım sabit kalırken, voltaj iki katına çıkar. Bu şekilde, gerilimi 14-16 volta çıkarmak mümkündür. Fotovoltaik modüller, sert dış ortam şartları için tasarlanmaktadır. Güneş pillerinin ve elektriksel bağlantıların dış ortamdan korunması için modüller kapsüllenirler. Fotovoltaik paneller, fotovoltaik modüllerin, paralel veya seri olarak bağlanması ile elde edilirler. Bu şekilde 12-600 V arasında gerilim elde etmek mümkün olabilmektedir [17] (Şekil 6-7). 49 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Şekil 6. Fotovoltaik modül [18] ve panel uygulamaları [19] Şekil 7. Güneş pili, modül ve panele ait görünüm [20] Fotovoltaik modüllerin birlikte kullanıldıkları cihazlar arasında, batarya (battery), şarj kontrolcüleri (charge controller), evireç (inverter) ve tepe güç noktası takipçisi (peak-power trackers) bulunmaktadır. Bataryalar, fotovoltaik sistemlerde, geceleri veya fotovoltaik sistemler talebi karşılayamadığı zamanlarda, güç sağlamak için kullanılır. Evireç, doğru akımı alternatif akıma dönüştüren cihazdır. Şarj kontrolcüleri, fotovoltaik modüllerden gelen gücü, bataryaları fazla yüklenmeden korumak için, ayarlamak amacıyla kullanılır. Tepe güç noktası takipçisi, akımı maksimum yapmak için, fotovoltaik sistem tarafından üretilen gerilimi optimize etmek amacıyla kullanılır [17]. 2.4. Fotovoltaik Teknolojisinin Durumu 2.4.1 Fotovoltaik Teknolojisinin Dünyadaki Durumu Dünya genelinde, fotovoltaik teknoloji pazarı hızla büyümektedir ve yapılan çalışmalar önümüzdeki yıllarda da bu büyümenin devam edeceğini göstermektedir [21]. Tüm dünya genelinde, toplam kapasite, 2007 sonunda, 9 GWp (gigawatt-peak) miktarını aşmıştır. Avrupa’da yaklaşık 1,5 milyon konutun elektriği fotovoltaik sistemler ile üretilen elektrik enerjisi ile karşılanabilmektedir [15]. Şekil 8 ve Şekil 9’da mevcut durum ve ileriye dönük fotovoltaik gelişimi görülmektedir. 50 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Şekil 8. Yıllara göre fotovoltaik enerji kapasitesi [15] Şekil 9. 2012 yılına kadar dünya genelinde fotovoltaik kurulu gücü değişim öngörüsü [15] Geçtiğimiz son beş yılda, dünya genelinde fotovoltaik pil üretimi, yıllık bazda yaklaşık %30 oranında bir büyüme göstermiştir. 2007 yılı dünya fotovoltaik pil üretim pazarı 2826 MW'a ulaşmıştır [11]. 2008 yılında ise (Şekil 10), fotovoltaik piyasasında, dünya genelinde Avrupa’nın %81’lik bir paya sahip oldu görülmektedir. Avrupa’yı %6 ile ABD v %5 ile Güney Kore izlemektedir [22]. 51 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. ABD 6% Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Japonya 4% Diğer Dünya Ülkeleri 4% Güney Kore 5% Avrupa 81% Şekil 10. 2008 yılı fotovoltaik pazarının dünya ülkelerine dağılımı [22] Avrupa içinde ise, son yapılan yatırımlarla Đspanya’nın %56, arkasından Almanya’nın %33’lük bir payla piyasadaki yeri dikkat çekmektedir (Şekil 11). Yunanistan Diğer 0,2% Avrupa Ülkeleri 0,6% Đspanya 56,1% Fransa 1,0%Belçika 1,0% Portekiz 1,0% Çek Cumhuriyeti 1,0% Đtalya 6,0% Almanya 33,1% Şekil 11. 2008 yılı fotovoltaik pazarının Avrupa ülkeleri arasındaki dağılımı [19] Dünya ortalama elektrik üretim maliyetleri hakkında bilgi Tablo 1’de verilmektedir. En yüksek maliyetin verilen tabloda şuan için güneş enerjisi ile elde edilen elektrik enerjisine ait olduğu görülmektedir. Ancak, güneş enerjisinden elde edilen elektrik enerjisi pek çok durumda özellikle uzak bölgelerdeki bağımsız uygulamalarda [23-24], yani şehir şebekesinden elektrik almanın mümkün olmadığı yerlerde, maliyet açısından rekabet edebilir durumdadır [15] Tablo 1. Elektrik üretim maliyetleri (cents/kWs) [25] Sistemler Üretim maliyeti (cents/kWs) Kombine edilmiş çevrimli gaz türbini 3-5 Rüzgar 4-7 Biyokütle gazlaştırma 7-9 Uzak dizel üretimi 20-40 Fotovoltaik enerji merkezi istasyon 20-30 Dağıtılan fotovoltaik enerji 20-50 52 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Güneş enerjisinden üretilen elektrik fiyatları şuan 30 cents/kWs civarındadır ve bu rakam, konut elektrik tarifesinin 2-5 katı kadardır. Güneş enerjisi endüstrisini, elektrik üretimi içerisinde gerçek anlamda düşünmek için, kurulmuş güneş sistemlerinin maliyetlerinin 8-10$/Wp’dan 3$/Wp’e (başka bir deyişle 30 cents/kWs’den 10 cents/kWs’e) düşürülmesi gerekmektedir Çok güneş alan bölgelerde, kurulmuş alan fotovoltaik sistemlerle şuan 23 cents/kWs maliyetle üretim yapılabilmektedir [15,25]. 2.4.2. Türkiye’de Güneş Enerjisi ve Fotovoltaik Teknoloji Türkiye, elektrik enerjisini, kömür, doğal gaz, akaryakıt, jeotermal ve son zamanlarda rüzgar enerjisi ve hidroelektrik santraller gibi sistemlerle üretmektedir. Diğer enerji kaynakları ile karşılaştırıldığında bu büyük enerji talebi için fotovoltaik sistemlerin henüz önemli bir katkısının olmadığı görülmektedir. Türkiye’nin yıllık güneş enerjisi potansiyelinin 1015 kWsaat olduğu tahmin edilmektedir ve bu miktar, şu andaki elektrik tüketiminden 5700 kat daha fazladır [9]. Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle sahip olduğu güneş enerjisi potansiyeli açısından birçok ülkeye göre şanslı durumdadır. Elektrik Đşleri Etüt Đdaresi (EĐE) tarafından, 1966-1982 yıllarında Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü (DMĐ) tarafından ölçülen güneşlenme süresi ve ışınım şiddeti verilerinden de yararlanılarak yapılan çalışmaya göre, Türkiye'nin ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2640 saat (günlük toplam 7,2 saat), ortalama toplam ışınım şiddeti yılda 1311 kWh/m² (günlük toplam 3,6 kWh/m²) olduğu tespit edilmiştir. Güneş Enerjisi potansiyeli 380 milyar kWh/yıl olarak hesaplanmıştır. Bu potansiyel, toplam 56.000 MW kurulu güce sahip doğal gaz çevrim santrali elektrik enerjisi üretimine eşdeğerdir [26]. Tablo 2’de verilen değerler de incelendiğinde, Türkiye'nin en fazla güneş enerjisi potansiyeli ve güneşlenme süresine sahip bölgesinin Güney Doğu Anadolu Bölgesi olduğu, bunu Akdeniz Bölgesinin izlediği anlaşılmaktadır. Tablo 2. Türkiye'nin yıllık toplam güneş enerjisi potansiyelinin bölgelere göre dağılımı [11] Bölge Toplam güneş enerjisi (kWs/m2- Güneşlenme süresi (Saat/yıl) yıl) G.Doğu Anadolu 1460 2993 Akdeniz 1390 2956 Doğu Anadolu 1365 2664 Đç Anadolu 1314 2628 Ege 1304 2738 Marmara 1168 2409 Karadeniz 1120 1971 Türkiye’de güneş pilleri, elektrik şebekesinin olmadığı, yerleşim yerlerinden uzak yerlerde (sinyalizasyon, kırsal elektrik ihtiyacının karşılanması gibi uygulamalarda) ekonomik yönden uygun olarak kullanılabilmektedir. Günümüzde, güneş pilleri, orman gözetleme kuleleri, su pompalama sistemleri, haberleşme istasyonları, deniz fenerleri ve yol aydınlatması, trafik ikaz ışıkları ve ayrıca Elektrik Đşleri Etüt Đdaresi Genel Müdürlüğü ve bazı üniversitelerde (Muğla Üniversitesi, Ege Üniversitesi gibi) küçük güçlerin karşılanması veya araştırma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Fotovoltaik teknolojisi araştırma ve geliştirme konularında, TÜBĐTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM), çeşitli üniversiteler (Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Araştırma Enstitüsü, Muğla Üniversitesi, ODTÜ, Kocaeli Üniversitesi, Fırat Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi [27]) ve EĐE çalışmalar yapmaktadır. EĐE ile birlikte Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü, güneş enerjisi verilerinin ölçülmesi konusunda; ayrıca uygulama ve test yöntemleri için gerekli standartlar konusunda Türk Standartları Enstitüsü (TSE) de çalışmalar yapmaktadır [11]. 53 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 3. FOTOVOLTAĐK TEKNOLOJĐSĐNĐN UYGULAMA ALANLARI Fotovoltaik uygulamalardan, elektrik enerjisine ihtiyaç duyulan her yerde yararlanılabilir. Güneş ışığından bulutlu havalarda ve gece yararlanamama durumunun üstesinden ise, daha önce üretilen enerjinin akülere depolanması ile gelinebilir. Uygulamalara örnekler [17]: 3.1. Genel Uygulamalar 3.1.1 Doğrudan Bağlanmış Fotovoltaik Sistem Doğrudan bağlanmış fotovoltaik sistemde, fotovoltaik panel, yapılan işle doğrudan bağlanmıştır. Bu yüzden, iş ancak, güneş ışığı olduğunda gerçekleşir, bu nedenle çok sınırlı miktarda uygulama gerçekleştirilir. Örneğin su pompalarında sistem sadece güneş olduğu sürece çalışır ve genellikle elektrik depolamak yerine su depolanır. 3.1.2 Tek Başına Uygulamalar Tek başına fotovoltaik sistemler, elektrik şebekesine erişimin olmadığı veya sor olduğu yerlerde kullanılır. Böyle bir sistem, elektrik şebekesinden bağımsızdır ve üretilen enerji genellikle bataryalarda depolanır. Tipik bir tek sistem, fotovoltaik modüller, bataryalar ve şarj kontrolcüsünü içermektedir. Ayrıca, fotovoltaik modüller tarafından üretilen doğru akımı, normal uygulamalarda kullanabilmek için alternatif akıma çeviren bir evireç de sisteme dahil edilebilir. 3.1.3 Şebekeye Bağlı Sistemler Bu tip fotovoltaik sistemler, yerel elektrik enerjisi ağına bağlıdır. Gündüzleri, fotovoltaik sistem tarafından üretilen elektrik enerjisi ya hemen kullanılır ya da elektrik sağlayıcı firmalara satılır. Güneş ışığı olmadığı zamanlarda, elektrik enerjisi fotovoltaik sistem tarafından üretilemeyeceği için, kullanım için gerekli güç ağdan satın alınır. Sonuçta, şebeke, bataryalara ihtiyaç duymadan, bir çeşit elektrik depolama sistemi olarak görev yapmaktadır. 3.1.4 Hibrit Bağlı Sistemler Hibrit bağlı bir sistemde, birden farklı tipte elektrik üretici mevcuttur. Đkinci tip elektrik üretici sistem yenilenebilir bir enerji (rüzgar enerjisi gibi) veya geleneksel enerji çeşidi (dizel motor ya da şehir elektrik şebekesi) olabilir. 3.1.5. Günlük uygulamalara örnekler Genellikle silikon esaslı malzemelerden yapılan fotovoltaik paneller, elektrik enerjisi üreterek elektrik ihtiyacını karşılamak için yeni nesil araba ve çatıların üzerinde, sokak ışıkları, trafik sinyalleri, hesap makineleri, saatler, doğru akım motorlar ve fanlar, dönüştürücülerde kullanılmaktadır. Ayrıca son yıllarda, çok ilgi çeken diğer bir konu da fotovoltaik yapıların binalara (duvar, çatı, pencere gibi bina bölümlerine) entegre edilmesidir. Böylece, binalara yeni özellik işlevler kazandırılmaktadır (Şekil 12). 54 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Şekil 12. Fotovoltaik uygulamalara örnekler; güneş arabası [28], fotovoltaik çatı [29], trafik ikaz lambası [30] ve sokak lambası [31] 3.1.6. Uzay uygulamaları Fotovoltaik teknolojisinin, uzay mekiği ve uydularda kullanılması ile 1958 yılında başlamıştır [13, 3234]. Hafif fotovoltaik paneller uzay mekiğinin ihtiyacı olan elektrik enerjisini karşılamak için kullanılmaktaydı. Günümüzde GaAs (Galyum Arsenit) esaslı güneş pilleri uzay çalışmaları için kullanılmaktadır. Yüksek verimdeki ince silikon esaslı güneş pilleri ile de iyi sonuçlar alınmaktadır. Güneş ışığının yoğunlaştırılması (Şekil 13) ile fotovoltaik panelden, ısınmadan dolayı pil veriminin düşmesine rağmen, daha yüksek elektrik gücü üretmektedir. Şekil 13. Yoğunlaştırıcılı fotovoltaik paneller [35-36] ve fotovoltaik panel kullanan bir uydu [30] 3.2. Fotovoltaik Tekstiller Fotovoltaik tekstil, güneş ışığını kullanarak elektrik enerjisi üreten fotovoltaik bir yapının, kumaş veya giysi gibi bir tekstil yapısı üzerine yerleştirilerek tekstile entegre edilmesiyle veya lif şeklinde üretilebilmesi sonucunda, fotovoltaik lif, iplik ve kumaşları oluşturması ile elde edilmektedir [27]. Fotovoltaik malzemelerin tekstillerle çeşitli yöntemler kullanılarak bir araya getirilmesi, son yıllarda, tüm dünyadaki araştırmacıların ilgilendikleri bir konu olmuştur. Askeri alandaki uygulamalarla başlamış olan fotovoltaik tekstil çalışmaları açısından, günümüzde, ağırlıklı olarak silikon esaslı güneş pillerinin tekstillere entegre edilmesi ile oluşturulmuş, ticari ürünler (fotovoltaik tekstil yapıları) mevcuttur. Cep telefonu gibi küçük elektronik cihazlarda, çeşitli akıllı giysiler veya tekstil ürünlerinde ve ayrıca aksesuarlarda fotovoltaik tekstiller elektrik enerjisi sağlama ve ısıtma, soğutma ve aydınlatma gibi dolaylı amaçlar için kullanılabilmektedir. Fotovoltaik tekstiller, sıradan güneş panellerine göre daha esnek, burulmaya daha dirençli ve daha mukavemetli olmalıdır. Fotovoltaik yapılar, tekstillere yama yapılarak eklenebilir veya lif formunda üretilip daha sonra büyük tekstil yüzeyleri üretilebilir. Üretilen fotovoltaik lif veya tekstillerin, günlük kullanım sırasında ortaya çıkacak aşınma ve eğilmeye karşı dirençli olması gerekmektedir. Aynı zamanda kullanılacak fotovoltaik tekstillerde kullanılacak malzemelerin kararlı, yöntemlerin tekstillere uygun, sistemin güç dönüşüm veriminin yeterli yükseklikte, maliyetinin düşük 55 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 olması beklenmektedir. Elde edilen fotovoltaik liflerin, tekstil yüzeyleri oluşturabilmesi için makinalarda örülebilmesi ve dokunabilmesi gerekmektedir. Günümüzde, az da olsa inorganik esaslı ve tekstil malzemelerine yama yapılarak oluşturulmuş ticari fotovoltaik tekstil ürünleri mevcuttur. Ancak çeşitli firmalar ve araştırma kurumlarında, inorganik, organik ve hibrit (organik/inorganik) malzemeler kullanılarak fotovoltaik tekstil [37] ve lif [38-45] elde edilmesi konusunda çok sayıda araştırma devam etmektedir. Özellikle, şehir elektrik şebekelerinden uzak yerlerde çalışmak veya seyahat etmek durumunda olan insanların kullandıkları küçük elektronik aletlere (i-pod, dizüstü bilgisayar gibi) enerji sağlamak amacıyla giyilen giysilerin (ceket ve şapka gibi) veya kullanılan diğer tekstil malzemelerinin (çadır ve sırt çantası gibi)(Şekil 14) fotovoltaik etki ile enerji üretmesi çok yararlı olacaktır. Şekil 14. Fotovoltaik tekstil ürünlerine örnekler; fotovoltaik yelek [46], fotovoltaik şapka ve çanta [47] 4. SONUÇ Fotovoltaik teknolojisi, diğer enerji kaynakları arasında, sahip olduğu avantajlar nedeniyle, ilgi çekmeye ve gelişmeye devam edecektir. Türkiye’nin sahip olduğu güneş enerjisi potansiyeli de göz önünde tutulursa, diğer birçok dünya ülkesinde olduğu gibi, yasal düzenlemeler, üreticiyi ve kullanıcıyı teşvik edici girişimler gerçekleştirildiği takdirde, ülkemizde fotovoltaik teknolojisi yatırımları ve kullanımı daha da yaygınlaşacaktır. Fotovoltaik teknolojisi, pek çok uygulama alanı olabilecek, tek başına çeşitli fonksiyonların gerçekleştirilmesi için gerekli enerjiyi üretebilecek bir sistemdir. Güneş pillerinin, diğer uygulamaların yanı sıra, tekstil ve konfeksiyon ürünlerine uygulanması, yenilenebilir bir enerji üretimi sağlaması açısından, çeşitli özel fonksiyonlu akıllı tekstillerin elde edilmesini ve kullanılmasını sağlayacaktır. Fotovoltaik teknolojisinde ortaya çıkan yeni malzemeler ve yöntemler sayesinde, önümüzdeki yıllarda, mevcut ticari fotovoltaik ürünlerin maliyetleri düşecek ve kullanımları daha da yaygınlaşacaktır. KAYNAKLAR 1. Green, M. A., 2000, “Photovoltaics: technology overview” Energy Policy, Cilt 28, No 14, 989-998. Frankl, P., Masini, A., Gamberale, M. ve Toccaceli, D., 1998, “Simplified life-cycle analysis of PV 2. systems in buildings: present situation and future trends”, Progress in Photovoltaics: Research and Applications, Cilt 6, No 2, 137-146. 56 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. 3. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 Zahedi, A., 2006, “Solar photovoltaic (PV) energy; latest developments in the building integrated and hybrid PV systems”, Renewable Energy, Cilt 31, No 5, 711-718. 4. Swanson, R.M., 2000, “The Promise of Concentrators”, Progress in Photovoltaics: Research and Applications, Cilt 8, No 1, 93-111. 5. internet: http://www.eia.doe.gov, 15-04-2010 6. Şen, Z., 2004, “Solar energy in progress and future research trends”, Progress in Energy and Combustion Science, Cilt 30, No 4, 367-416. 7. Energy Information Administration [EIA], “International energy outlook”, DOE/EIA-0484, 2009 8. Energy Information Administration [EIA], “International energy annual 2006”, 2006. 9. Đçli, S. ve Çubukçu, M., 2007, “Turkey: PV Technology status and prospects”, I.E.A - PVPS Annual Report 2007, 101-103. 10. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Elektrik Đdaresi Etüt Müdürlüğü [EĐE], “2008 Yılı faaliyet raporu”, 2009. 11. Elektrik Đdaresi Etüt Müdürlüğü [EĐE], “Yenilenebilir enerji kaynakları”, internet: http://www.eie.gov.tr/turkce/gunes/gunespv.html, 2008. 12. Graf, R.F., 1999, Modern dictionary of electronics, Butterworth-Heinemann, A.B.D. 13. Messenger, R.A. ve Ventre, J., 2004, Photovoltaic systems engineering, Taylor & Francis, Florida. 14. internet: http://www.spirofrog.de 30-01-2010 15. Avrupa Fotovoltaik Endüstrisi Kurumu [EPIA], “Solar Generation V-2008, Global Market Outlook for Photovoltaics Until 2012”, internet: http://www.epia.org/fileadmin/EPIA_docs/publications/epia/EPIA__MarketPublication_18feb.pdf, 2008. 16. Pagliaro, M., Palmisano G. ve Ciriminna, R., 2008, Flexible Solar Cells, ISBN-13: 9783527323753, Wiley-VCH, Weinheim, Germany. 17. Kalogirou, S., 2009, Solar Energy Engineering: Processes and Systems, ISBN-13: 978-0-12374501-9, Academic Pres. 18. internet: http://www.directindustry.com 30-04-2010 19. internet: http://www.nellis.af.mil 30-04-2010 20. internet: http://www.eecbg.energy.gov 30-04-2010 21. Dora Marinova, D. ve Balaguer, A., 2009, “Transformation in the photovoltaics industry in Australia, Germany and Japan: Comparison of actors, knowledge, institutions and markets”, Renewable Energy, Cilt 34, No 2, 461-464. 22. Avrupa Fotovoltaik Endüstrisi Kurumu [EPIA], “Global Market Outlook for Photovoltaics Until 2013”, 2009. 23. Muntasser, M. A., Bara, M. F., Quadri, H. A., EL-Tarabelsi, R. ve La-azebi, I. F., 2000, “Photovoltaic marketing in developing countries”, Applied Energy, Cilt 65, Sayı 1-4, 67-72. 24. Erickson, J.D. ve Chapman, D., 1995, “Photovoltaic technology: Markets, economics, and rural development”, World Development, Cilt 23, No 7, 1129-1141. 25. internet: http://www.solarbuzz.com 15-01-2010 26. internet:http://www.enerji.gov.tr/index.php?sf=webpages&b=gunes&bn=233&hn=12&nm=384&id =387 15-04-2010. 27. (Celik) Bedeloglu, A., 2009, Fotovoltaik etki oluşturan lif geliştirilmesi (Development of fibres with photovoltaic effects), Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. 28. internet: http://www.syfizmir.wordpress.com 30-04-2010 29. internet: http://www.gizmowatch.com 30-04-2010 30. internet: http://www.energyeducation.tx.gov 30-04-2010 31. internet: http://www.businessdevelopment.gr 30-04-2010 32. Luque A. ve Hegedus S., 2003, Handbook of photovoltaic science and engineering, John Wiley & Sons Ltd., England, 33. Goetzberger A. ve Hoffmann V.U., 2005, Photovoltaic Solar Energy Generation, Springer–Verlag, Berlin/Heidelberg, Germany, 34. Patel M.R., 1999, Wind and solar power systems, CRC Press LLC. 57 Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 43-58 internet: http://www.patriotsolargroup.com 30-04-2010 internet: http://www.news.cnet.com 30-04-2010 Krebs F.C., Biancardo M., Jensen B.W., Spanggard H., Alstrup J. 2006, Strategies for incorporation of polymer photovoltaics into garments and textiles, Sol Energy Mater Sol Cells, 90, 1058-1067. Chittibabu, K., Eckert, R., Gaudiana, R., Li, L., Montello, A., Montello, E., and Wormser, P., 2005, “Photovoltaic Fibers”, Patent US 6,913,713 B2. Liu J., Namboothiry M.A.G., Carroll D.L., 2007, Fiber-based architectures for organic photovoltaics, Appl Phys Lett, 90, 063501. O’Connor B., Pipe K.P., Shtein M., 2008, Fiber based organic photovoltaic devices, Appl Phys Lett, 92,193306. Toivola, M., Ferenets, M., Lund, P., and Harlin, A., Photovoltaic fiber, Thin Solid Films 517(8), 2799–2802, (2009) Shtein, M., and Forrest, S. R., “Organic Devices having a Fiber Structure”, US Patent 7194173, 2007. Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y., Sariciftci, N.S., 2009, A flexible textile structure based on polymeric photovoltaics using transparent cathode; Synthetic Metals,159, 2043-2047. Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y., Sariciftci, N.S., 2009, A Photovoltaic Fibre Design for Smart Textiles, Textile Research Journal, Accepted for publication and online published (29.10.2009). Textile Research Journal doi:10.1177/0040517509352520. Bedeloglu, A., Demir, A., Bozkurt, Y., Sariciftci, N.S., 2010, Photovoltaic properties of polymer based organic solar cells adapted for non-transparent substrates, Renewable Energy, 35 2301-2306 internet: http://www.techespot.com/2009/08/solar-jacket-for-gadgets.html 30-04-2010 internet: http://www.travelizmo.com 30-04-2010 58