ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE REALİSTLER VE REALİZM

ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE REALİSTLER VE REALİZM
PARADİGMASI
Rövşen İbrahimov
Qafqaz Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Baku/Azerbaycan
[email protected]
ABSTRACT
Being one of the essential paradigma of the international relations science realizm play
the role of the basis for important theories and concepts. Moreover this paradigma have taken
hegemonic place for decades in practical means and have used as a tool for creating new
paradigma by the way of critique and review.
The aims of this article is to expose principles of paradigma and concepts of the
essential thinkers.
This article is recommendated for the students of the international relations and all
who interested in this branch.
Key words: International relations, realism, power.
ÖZET
Uluslararası ilişkilerin esas paradigması olarak kabul edilen realizm, bu bilimin esas
teorilerin ve yaklaşımların temelini oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu paradigma on yıllarca
uluslararası politikada hegemon bir yer almış ve eleştirel yaklaşımla diğer paradigmaların
oluşmasında esas bir araç gibi kabul edilmiştir.
Makalenin amacı realizm paradigmasının temel ilkelerini ve önemli düşünürlerinin
görüşlerini ortaya koymaktır.
Bu makale uluslararası ilişkiler öğrencileri ve bu alanla ilgilenenlere tavsiye olunur.
Anahtar kelimeler: Uluslararası ilişkiler, realizm, güç.
1
GİRİŞ
Realizm görüşü uzun tarihsel geçmişe sahiptir. Bu görüş daha M.Ö. 5 bin yılında Yunan
tarihçi Thucydidesin eserinde de görmek mümkündür. Aynı yaklaşımla 16. yüzyılda Machiavveli
kendi ünlü prens eserini yazmıştır. 17. yy. düşünürlerinden Hobbes’de güç dengesi konusundaki
fikirleriyle, realist kabul edebiliriz.
Realizmin bir paradigma olarak uluslararası ilişkilerde esasen 20. yüzyılda ortaya çıkmaktadır.
Uluslararası ilişkiler bir bilim dalı olarak ilk defa I Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkıyor. Realizm
görüşü ise, temelinde ütopist düşünceye bir protesto olarak ortaya çıkıyor. Bu yaklaşım uluslararası
ilişkiler biliminde II Dünya Savaşı hemen önce ve özellikle savaştan sonra gelişmeye başlamıştır. E.
Carr ve H. Morgenthau’nun katkılarıyla ortaya çıkan bu teorik yaklaşım, daha sonra G. Kennan ve
Henry Kissinger gibi uygulayıcılar tarafından dış politikada uygulama yerini bulmuştur ve uzun zaman
başat bir yaklaşım olarak kalmıştır.
Realizm II D.S. sonrası Anglo-Amerikan ekolünde başat bir paradigma olarak yerini almıştır.
Realizmin altın çağı olarak adlandırabileceğimiz bu yıllarda, realizm görüşünün her hangi bir başka
paradigma tarafından eleştirilebileceği kimsenin aklına gelemezdi.
Realizm bir paradigma olarak uluslararası ilişkiler biliminde kendi görüşünü insanın tabiatına
ve uluslararası ortamda bir üst otoritenin yokluğu üzerinde oluşturmaktadır. İnsan tabiatı yaratılıştan
beri hiç değişmemiştir ve bugüne dek aynı şekilde kalmıştır. Realist düşünürler farklı yaklaşımlar
oluştursalar bile, esasen bu görüş üzerinde hem fikirler. İnsan varlığı bencil bir temele dayanır,
insanların karakterinin bu temel özelliği, realizm paradigmanın ortaya koyduğu teorilerin ve
politikaların çekirdeğini oluşturmaktadır. Realistlere göre devlet yöneticilerin en önemli vazifesi,
insanın karakterinin bu temel özelliğini sürekli olarak kendi kontrolü altında tutmaktır.
Realistlere göre siyasi gereksinimler, uluslararası ortamın kaos içinde olmasından
gelmektedirler. Devletler içi sitemde, insanlar genellikle hiyerarşik bir siyasi otorite ve kurallar sistemi
yoluyla yönetilmektedirler ve bu düzene itaat etmek zorundadırlar. Oysa ki, uluslararası kaotik
ortamda böyle bir otoritenin olmaması ve kuralların belirlenmemesi neticesinde, insan tabiatında var
olan tüm kötü duygular ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, Schwarzenberger’a göre, insanın egoist
tabiatı ve uluslararası ortamındaki anarşi ile karşılıklı etkileşimini dizginlemek için, uluslararası
ilişkilerde güç unsurunun önemi artmaktadır.
I. TARİHSEL SÜREÇ İÇİNDE REALİZM GÖRÜŞÜNÜN OLUŞUMUNA KATKILARI
BULUNAN DÜŞÜNÜRLER
A. Thucydides
2
Realizm’in tutabilecek en eski kaynağı Thucydides’in “Tarih’inde”1 Melos Diyalogudur. Bu
kitapta M. Ö. 5. yüzyılda Atina ile Sparta arasındaki savaştan söz edilir. Atina, Melos adalarını
kendine birleştirmek istiyor. Bu nedenle bu adalara bir elçi gönderir. Elçi vasıtasıyla burada
meskunlaşan halka onomata kala, yani yalan ve yapmacıkla kullandıkları bazı güzel sözler, edebi ve
asil isimleri söylemeyi bile yasaklamışlardır.
Atina yönetimi bu yasağın meşruiyetini Thucydidis’in kitabındaki aşağıdaki sözlerle
ifade ediyor: Güçlü, her zaman güçsüz olana ne yapması gerektiğini söyler, güçsüz ise buna boyun
eğer. Bunun üzerine Meloslular savaşmağa karar verirler, fakat daha güçlü olan Atinalılara yenilirler.2
Bu kitapta, Thucydides’a, göre, savaşı kaçınılmaz kılan Atina’nın giderek artan gücü ve
Spartayı, bürüyen korkudur.3
B. Nicolo Machiavelli
16. yüzyılda Florensiya’da yaşayan ve bir diplomat, tarihçi, teoriysen ve sahne yazarı olan
Machiavelli’nin en ünlü yapıtı “Prens”dir. Bu kitapta Machiavelli hükümdara bazı öğütler
vermektedir. Ona göre, İnsanı bir şey zorunlu kılmadığımız sürece iyilik yapmaz. Prensin kendi
güvenliği için öğrenmesi gereken en önemli sanat ise, savaş sanatıdır. İyi örgütlenmiş devletin mutlaka
iyi kanunları ve iyi ordusu olur. İyi ordu olmadan iyi kanunlar olamaz, iyi ordunun olduğu yerde ise
iyi kanunlar olmalıdır. Dinde bile, Machiavelli’ye göre, bütün silahlı peygamberler muvaffak
olmuşlar, silahsız peygamberler ise yenilmiştir. İnsanlar kişilerin elde ettikleri sonuçlara göre
değerlendirilirler, ve bu sonuca getiren vasıtalarla ilgilenmezler. Başarı için tüm vasıtalardan
yararlanmak gerekiyor.4
Machiavelli’nin realizm teorisine katkısı, 16. yüzyıl İtalyan sisteminde devletler arasındaki
ilişkileri incelediği zaman, hükümdara moral değerlerin devlet ilişkilerinde yer almadığını
söylemektedir, her devlet kendi varlığını sürdürmek için çabalamaktadır, bunun için güce sahip olmak
gerekir. 5
C. Thomas Hobbes
Thomas Hobbes, 17 yüzyılda yaşamış bir İngiliz aydınıdır. Annesi İspanya’nın Yenilmez
Armadasının İngiliz Filosunu yenmesi haberi üzerine korkuya kapılarak erken doğum yapmıştır ve
böylece Thomas gözlerini dünyaya açmıştır.
1
Kitabın İngiliz Dilinde Tam Adı:” History of the Peloponnesian War”.
DONNELLY, Jack, Realism and International Relations,Cambridge University, 2000, s. 23.
3
DOUGHERTY, James,.E. ve PFALTZGRAFF, Jr. Robert, L., Contending Theories of International
Relations, Harper Collins Publishers, United Kingtom, 1990, s.90.
4
DONNELLY, Jack, a. g. e., ss. 24-25.
5
DOUGHERTY, James,.E. ve PFALTZGRAFF, Jr. Robert, L., a. g. e. , s. 91.
2
3
Thomas Hobbes’ın siyasi görüşleri o dönemde devam eden İngiliz iç savaşından çok
etkilenmiştir.
Bizim konumuzla ilgili düşünceleri 1651’de basılan “Leviathan” kitabının 13. bölümünde yer
almaktadır. Hobbes’ın bu bölümde ifade ettiği gibi: Zayıf olan güçlünü yok etmek için yeteri kadar
güce sahiptir. Bunu ya gizli bazı işler yürüterek ya da başkalarıyla işbirliği yapabilir. Hobbes’un bir
diğer düşüncesi: “Eğer biri diğerlerinden daha büyük güce sahipse, bu sosyal düzeni temelinden
sarsabilecek bir durumdur. Fırsatları eşit olmayan bu durum ise, anarşi içinde bulunan dünyayı daha da
büyük tehlikelerle karşı karşıya getirmektedir.
Hobbes’a göre, insanı üç dürtü harekete sevk etmektedir: Rekabet, güvensizlik duygusu ve şan
şöhret arzusu.
Anarşi ortamında rekabet içindeki insan, diğer insanları daima geçmek ister ve bunu
diğerlerinin mal, hayat ve özgürlüğü pahasına da yapacaktır.
Anarşi ortamda güvensizlik duygusu insanı tehlikelerden koruyabilecek bir otoritenin
olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu durumda, kişi kendi kendini korumak zorundadır. En iyi
savunma türü ise saldırıdır. Bu yüzden kişi yaşadığı güvensizlik yüzünden de saldırgan olabilir, bu ise
var olan düzeni sarsabilir.
İnsan daha üst seviyeye çıkmak için ve şan ve şöhreti elde etmek için diğerleriyle sürekli bir
çatışma içindedir. Bu amaca ulaşmak için başkalarını da yok edebilir.
İnsanların tabiatında var olan bu dürtüleri bir süper güçle dengelemek mümkündür. Oysa ki,
uluslararası ortamda böyle bir güç söz konusu değildir. Dolayısıyla savaş kaçınılmazdır.6
Ç. Reinhold Niebuhr
Bir Alman-Amerikalı Protestan din bilimcisi ve sosyal moral öğretmeni olan Niebuhr daha
sonra uluslararası ilişkiler alanında realizm paradigmasının oluşmasında büyük bir katkıda bulunan
“The Nature and Destiny of Men” kitabını yazmıştır. Missouri eyaletindeki Wright City’de büyüyen
ve Alman mülteci Niebuhr’un bu kitabından realizm düşünürlerinden olan Carr ve Morgenthau dan
oldukça etkilemişlerdi.
Niebuhr, kitabında insanın tabiatı üzerinde bazı değerlendirmeler yapar. Ona göre, insan
olması gerekenle, yani kendi metafizik boyutuyla, olanla, yani insan tabiatın var olan günahkar boyutu
arasında sürekli bir gerilim süreci yaşanmaktadır. Bu konuda Niebuhr insan tabiatında olanla olması
gereken arasındaki önemli bir fark ortaya koymaktadır. Buradan anlaşıldığı gibi, insan tabiatı belli bir
yaptırım gücü olmaksızın, kendisi gerçek günahkar boyutuyla karşı karşıya kalmaktadır.7
6
DONNELLY, Jack, a. g. e. , s. 13.
Twentieth-Century Political Thinkers, Editörler BENEWİCK Robert ve GREEN Philip, Routledge, 2. Baskı,
1998, s. 185.
7
4
II. ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİMİNDE REALİZM PARADİGMANIN OLUŞUMU VE
BUNA KATKIDA BULUNAN DÜŞÜNÜRLER
A. 1940-1970 Yılları Arasındaki Gelişmeler
İngiltere’deki realistlerden olan George Schwarzenberger, ilk defa 1941’de “Power Politics”
kitabını yayımlar. Bu kitapta yazar Realizmin en radikal yönlerini ortaya koyar. Yazara göre, sürekli
devam eden karşılıklı şüphecilik ve korku vardır. Bu görüş Hobbes’in görüşleriyle de benzerlik
sergilemektedir. Schwarzenberger’e, göre, hukuk ve moral normlar uluslararası ilişkilerde ikinci sırada
yer almaktadır. Devletlerin kendi varlıklarını korumak için başvurabilecekleri tüm yöntemler ise
meşrudur.8
1940-1950’lerde realizm görüşüne katkıda bulunan diğer düşünürler ise, Nickolas Spykman ve
Frederich Schuman’dır. Bu iki kişi realizm konusunda oldukça başarılı derslikler hazırlamışlardı.
Nitekim, hazırladıkları bu kitaplardan Hans Morgenthau ve daha az bilinen Robert Strausz-Hupe ve
Stefan T. Possony gibi realistler de etkilenmişler.
1960 yıllarında realizm öyle etkili bir hale gelmiştir ki, bu paradigmaya karşı çıkabilecek her
hangi bir düşüncenin olabileceği kimsenin aklına bile gelemezdi. Yalnız, 1960-1970’li yıllarda
uluslararası ilişkiler alanında yavaş da olsa yeni görüşler ortaya çıkmaya başladı. Bunların arasında
liberalistler de yer almıştır. Liberalistlere göre, dünyada sadece devletlerden oluşan güçler değil
değişik aktörler vardır ve bu aktörler arasında hem çatışma, hem de işbirliği söz konusudur. Bu
dönemde realizm belli darbeler alsa da, hala bu görüşü savunan pek çok düşünür ve politika
uygulayıcısı vardır.
Realizme katkılarıyla bilinen diğer iki mülteci-realist, 1970’li yıllarda ABD başkanının
güvenlik danışmanı ve dışişleri bakanı olan Henry Kissinger ve realizm paradigmasına “güvenlik
ikilemi”9 kavramını kazandırmış olan John Herz’dir.10
B. Edward Hallett Carr
I D.S. sonra uluslararası ilişkiler biliminde en etkili doktrin idealizm idi. Bu durumu
değiştirmek gerektiği konusunda bazı düşünürler ortaya çıkmıştır. Bunların arasında uluslararası
ilişkiler bilim alanını geliştirme gereksimi iddiasıyla çıkış eden ve bunun için büyük katkıda bulunan
Carr oldu. Carr, İngiliz diplomatik alanında hizmetini bırakarak 1936’li yılında Aberystwyth’da
uluslararası ilişkiler dersinin kürsüsünde yer aldı. Bu dersin programını yeniden düzenleyen Carr, daha
önce programın odak noktası olan Milletler Cemiyetinden vazgeçerek, bu programı güç unsuru
8
SCHWARZENBERGER, George, Power Politics: An Introduction to the Study of International Relations
and Post-War Planning, London, 1941, s.13.
9
Security dilemma.
10
DONNELLY, Jack, Realism and International Relations,Cambridge University, 2000, s.28-30.
5
üzerinde yeniden toparladı. II D.S. ortaya çıktığı zaman “The Twenty Years Crisis 1919-1939” adlı
kitabını yayımladı. Bir diğer kitabı olan “An Introduction to the Study of International Relations”
yazılmasının sebebi, 1919-1939 yılları arasında Anglo-Sakson ülkelerinde uluslararası ilişkiler
alanında güç unsurunun tümüyle önemsenemediğinin bir eleştirisidir.11
Carr Realizm görüşüne aşağıdaki ilkeleriyle katkıda bulunmuştur:
1.
Tarih bir sebep sonuç zinciri oluşturan ardıcıl bir süreçten ibarettir, bu süreci hayali
varsayımlarla değil, rasyonel şekliyle anlamak mümkündür.
2.
Teoriler pratiği oluşturmaz, aksine pratik olaylara bakılarak, teoriler ortaya çıkarılır.
3.
Politikalar moralin bir fonksiyonu değil, ama moral politikaların fonksiyonudur.12
C. Hans J. Morgenthau
Diğer bir çok realist düşünürün yazgısında olduğu gibi Nazi Almanyasın’dan13 kaçarak
Amerika’ya sığınan bir mülteci olan Morgenthau, 1950-1960’lı yılların en önde gelen realist
düşünürdür. Almanya’nın Coburg şehrinde doğan Morgenthau, Berlin, Frankfurt ve Munich’in
üniversitelerinde tarih, hukuk, ekonomi ve felsefe üzere klasik Alman eğitimi almıştı ve bir hukukçu
oluruk hem çalıştı, hem de ders verdi.14
Morgenthau’nun çalışmaları realizm paradigmasının uluslararası ilişkiler biliminde bu
doktrinin ortaya çıkmasının temelini oluşturmuştur ve onun ortaya koyduğu ilkeler bu paradigmaya
uzun zaman ışık tutmuştur.
Morgenthau’ya göre uluslararası alanda geçerli olan tek gerçek, güç unsurudur. Güçlü olan
üstün duruma geçer ve sözünü geçirir. Bundan dolayı uluslararası arenada sürekli olarak bir güç
mücadelesi hüküm sürer. Devletler durmadan kuvvet kazanmaya ve karşılarındakini güçsüz bırakmaya
çabalarlar. Bu çabaların sonucu, ortaya uluslararası barışı koruyacak tek düzen olan “güç dengesi”
çıkar. Uluslararası arenada geçerli tek gerçek güç yine de karşı bir güç tarafından dengelendiği zaman
barış ve düzen hüküm sürer. Barışı başka türlü kurma ve koruma boşunadır. Morgenthau, bu konuda
idealistler tarafından ileri sürülen “Ortaklaşa Güvenlik” ve “Dünya Devleti” gibi çözüm yollarının
geçersiz olduğunu birçok örnekler ve savlar ileri sürerek ispata çalışır. Morgenthau, uluslararası
11
GUZZİNİ Stefano, Realism İn İnternational Relations And International Political Economy, Routledge,
London And New York, 1998, ss. 19-23.
12
DONNELLY, Jack, a. g. e., 2000, s. 8.
13
Nazi Almanilası’ndan kaçıp Amerikaya sığınan diğer ünlü kişilerin bazıları: Albert Einstein, Bruno Walter,
Arnold Schoenberg, Walter Gropius, Ludwig Mies van der Rohe, Hans Bethe, Thomas Mann, Marlene Dietrich,
Kurt Weil, Billy Wilder ve Hannah Arendt. Bak: http://lcweb.loc.gov/rr/european/imde/germchro.html.
14
Twentieth-Century Political Thinkers, Editörler BENEWİCK Robert ve GREEN Philip, Routledge, 2.
Baskı, 1998, ss. 180-181.
6
hukuk, uluslararası ahlak gibi öğeleri, “ulusal güç ve ulusal çıkar” kavramları karşısında ancak ikinci
derecede unsurlar olarak görür.15
Akademisyen ve gazeteci olan Morgenthau, uluslararası ilişkiler alanında realizm
çerçevesinde belirlediği altı temel ilkeyle tanınır. Kendisinin yazdığı “Politik Among Nations”
kitabının 1. bölümünde yer alan bu ilkeler, bir çok realist düşünürü etkilemiştir ve ileride göreceğimiz
gibi,
kendi görüşlerini aşağı yukarı bu ilkelerden sapmadan açıklamışlardır. Yazarın bu ilkeleri
uluslararası ilişkiler biliminde realizm paradigmasının oluşmasında başat bir rol oynamıştır.
Morgenthau’nun siyasal realizmin ilkeleri ise bunlardır:
1. Siyasi realizm, genel olarak toplum gibi, siyasetin de, kökleri insan tabiatında bulunan
objektifliğine yöneltildiğine inanır.
2. Uluslararası politika denen geniş alanda siyasal realizme yolunu bulmakta yardım eden en
önemli “odak noktası” ise güç terimi ile ifade edilen çıkar kavramıdır. Uluslararası politikayı
kavrayıp anlamaya çalışan akıl ile, anlaşılması gereken gerçekler arasındaki bağlantıyı bu kavram
sağlamaktadır.
3. Realizmin en temel kavramı olan güç şeklinde tanımlanan çıkar kavramı hiç değişmeyen ve
sabit bir anlam içinde ortaya konulamaz. Çıkar fikri gerçekten de politikanın özüdür ve zaman ve yere
bağlı değildir, onlardan etkilenmez.
4. Siyasal realizm siyasal eylemin moral öneminin farkındadır. Fakat çoğu zaman başarılı bir
politikanın gerekleriyle ahlakın emirleri arasında giderilmesi güç bir gerilim olduğu görülmektedir.
Realizm, evrensel moral ilkelerinin, evrensel soyut formüller biçimi içinde, devletlerin eylemlerine
uygulanamayacağı görüşündedir ve bu ilkelerin zaman ve yer konusundaki somut şartlara göre
ayıklanması gerektiğine inanır.
5. Siyasal realizm, belli bir ulusun ahlaki hareket edip etmediğini belirleyip anlamakta dünya
çapındaki moral yasaların ölçüt olarak alınması görüşünü kabul etmez. Gerçek ile kanaat arasında bir
ayırım ve benzemezlik olduğuna inandığı gibi, gerçek ile gerçek yerine konan şeylere tapınma
arasında da ayrım olduğuna inanır.
6. Siyasal Realizm ile diğer düşünce ekolleri arasında gerçek ve önemli bir fark vardır.
Bununla beraber siyasal gerçekçilik kuramının büyük kısmı, siyasal meselelere karşı, entelektüel ve
moral tutumu inkar edilmese de, yanlış anlaşılmış ve yanlış yorumlanmış olabilir. Yine de, siyasal
gerçekçilik, siyasal alanın kendi başına ve bağımsız bir alan olduğuna inanılır.16
Morgenthau’ya göre uluslar kendi politikalarını ya status quo’yu korumak, ya devletin
gelişmesini sağlamak, ya da itibar elde etmek için gerçekleştirirler. Yazara göre, iç ve dış politikaları
üç temel türe indirgemek mümkündür: gücü korumak, gücü artırmak ve gücü sergilemek.17
15
MORGENTHAU Hans, J., Uluslararası Politika, Çevirenler ORAN Baskın ve OSKAY Ünsal, Sevinç
Matbaası, Ankara, 1970, s. XXXIII.
16
MORGENTHAU Hans, J., a. g. e. ss. 2-18.
17
DOUGHERTY, James,.E. ve PFALTZGRAFF, Jr. Robert, L., a. g. e.s. 97.
7
Ç. George F. Kennan
Amerikan Çevreleme Politikasının baş mimarıdır. Kennan 1950 yıllarında Chicago
Üniversitesinde ders veriyordu. Kennan, Morgenthau gibi uluslararası ilişkilere katkıda bulunduğu
teorisini tarihsel analiz üzerine bina etmiştir. Fakat, Morgenthau’nun aksine bunu Avrupa tarihi
üzerine değil, 1776’dan 1812’li yılına kadar Amerika’nın diplomasisini inceleyerek yapmıştır.18
1951’de “American Diplomacy” diye bir kitap yayımlamıştır. Bu kitapta Amerikan dış politikasının
moral ve yasallık taraflarını tartışır ve dış politikanın bu yönlerini ciddi bir şekilde eleştirir. 1954’te
yayımladığı “The Realities of American Foreign Policy” kitabında, ABD’yi uluslararası politika
alanında güç ve güvenlik nedeniyle bazı konularda kendi kendini sınırlandırmağa davet ediyordu.19
D. Kenneth Waltz
Kenneth Waltz’ın 1979’lu yılında yayımlandığı “Theory of International Politics”, bu dönemin
uluslararası alanda teori üzerine yazılan en etkili bir çalışması unvanı almıştır. Bu kitap Neorealizmin
veya yapısal realizmin20 en çarpıcı örneğidir.
Uluslararası ilişkiler anarşik, yani hiyerarşi düzeninden yoksun bir ortamda oluşmaktadırlar.
Düzen içinde her hangi bir üst yönetim yoktur, sadece siyasi açıdan eşit varsayılan aktörler tarafından
düzenlenmektedir. Kaotik ortamda mevcut olan tüm devletler bağımsızdır ve en azından siyasi açıdan
eşittir. Her devletin kendi amaçları vardır ve bu amaçlara ulaşmak için elinde var olan kaynakların
doğrultusunda hareket etmektedir. Fakat devletlerin
amaçlarına ulaşma başarısı bu imkanlarla
sınırlıdır.
Waltz’a göre, devletlerin arasındaki temel farklılık onların fonksiyon kabiliyetlerinde değil, bu
fonksiyonu yürütebilecek kapasitenin olup olmamasından ortaya çıkmaktadır. Devletler amaç
açısından farklılık gösteremezler, fakat bu amaçlara ulaşmak için var olan kapasiteleri açısından
farklılık göstermektedirler. Oysa ki, uluslararası politika açısından devletlerin davranışları benzerlik
sergilemektedirler.
Var sayılan siyasi yapının, bir diğer özelliği ise, devletler arasındaki kapasitelerin
dağılımından ortaya çıkmaktadır. Şayet, anarşik bir ortamda bulunan uluslararası düzeninde var olan
devletlerin arasındaki fonksiyonlarda her hangi bir farklılık gözetilmiyorsa, bu durumda uluslararası
siyasi yapı içindeki aktörlerin kapasitelerinin aralarındaki dağılımın nasıl olduğunu belirlemek
mümkündür. Tarihe baktığımız zaman, yeni uluslararası siyasi yapının oluşması, büyük güçlerin
değişimiyle gerçekleşir. Bu o demektir ki, uluslararası düzen, birkaç büyük güç tarafından
18
DOUGHERTY, James,.E. ve PFALTZGRAFF, Jr. Robert, L., ibid, s. 100.
DONNELLY, Jack, a. g. e. 2000, s.27.
20
Structural Realizm
19
8
oluşturulmaktadır. Buradan hareket ederek, Waltz kendi çalışmasında iki kutuplu sistemle, çok
kutuplu sistem arasında var olan farklılıkları vurgulamıştır. 21
Waltz’a göre, uluslararası politikada bir teori varsa bu güç dengesi teorisidir. İster iki, ister
daha fazla devlet olsun bu teori her zaman geçerli olacaktır.
Waltz’ın ortaya koyduğu ilkeleri özetlemiş olursak ortaya şöyle bir manzara çıkar:
1.
Devletleri harekete geçiren onların çıkarlarıdır.
2.
Politikalara duyulan gereksinim, uluslararası ortamda rekabet kurallarının düzenlenmemiş
olmasından kaynaklanmaktadır.
3.
Bundan kaynaklanan gereksinimler üzerinde yapılan hesaplar, devletlerin, kendi
çıkarlarına en rasyonel politikalar üretmektedirler.
4.
Politikaların başarılı olup olmadığı onların uygulanması neticesinde ortaya çıkan sonuca
göre belirlenmektedir. Bu sonucun başarısı ise devletlerin kendi varlıklarını sürdürmeye ve daha da
güçlenmeye hizmet etmektedir.22
III. REALİZMİN 1940’LI YILLARDAN SONRA GELİŞME SÜRECİ
A. Neorealizmin Ortaya Çıkışı
1970’li yıllarında ortaya çıkan yapısal realizm veya neorealizmin ortaya koyduğu esas
yaklaşımları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
1. Sistem ve karar verme süreci (lider).
2. Çıkar ve güç
3. Algılama ve gerçek
4. İşbirliği ve çatışma (Davranışsal Stratejiler)
5. Norm ve kazanç
Neorealistler realizmin klasik teorilerle birlikte, diğer yaklaşım teorileriyle alaka kurmağa
çalışmaktaydılar.23
1977 yılında Neorealist akımına mensup olan iki düşünür, Robert O. Keohane ve Joseph
Nye’s “Power and Independence: World Politics in Transition” adlı yapıtlarında “yapıcı bir karşılıklı
etkileşim” modelini ortaya koymuşlar. Bu yazarlara göre, uluslararası ortamda bir çok değişik aktörün
var olduğunu ifade etmektedirler, fakat bu ortamda yine de herhangi bir hiyerarşik düzene göre
oluşturulmuş veya merkezi güce sahip olan bir otorite yoktur. Uluslararası ortamda gücün
transformasyonu görülmektedir. Bu bir tür güç kapasitesinden (mesela askeri güç), bir diğerine
21
DONNELLY, Jack, a. g. e. , ss. 16-19.
DONNELLY, Jack, a. g. e. , s. 7.
23
DOUGHERTY, James,.E. ve PFALTZGRAFF, Jr. Robert, L., a. g. e., s. 119.
22
9
(ekonomik gelişmişlik) dönüşmektedir.24 Keohane, uluslararası ortamda diğer aktörlerin de var
olduğunu kabul etse bile, 1986’da yayımladığı “Theory of World Politics: Structural Realizm and
Beyong” kitabında, devletlerin bu ortamda en önemli aktör olduklarını vurgulamaktadır. Karar alma
süreci ve güç unsuru açısından ise bu yazar daha önceki realistlerin görüşlerini tekrarlamaktadır.
Keohane’a göre, devletler dünya politika yapılan ortamında tek rasyonel aktördür ve bu rasyonelliği
kullanarak kendi karını maksimize etmeye çalışmaktadır. Güç konusunda ise yazarın görüşü şu
şekildedir, devletler güç elde etmek için hareket ederler ve kendi çıkarlarını bu gücü elde etmek için
bir araya toplarlar.25
Bir diğer neorealist olan Robert Giplin, 1996 yılında yazdığı “No One Loves a, Political
Realist” makalesinde aşağıdaki ilkelerle bu teoriye katkıda bulunmuştur:
1.
Sosyal ve siyasi işlerin temel öğesi “grup çatışmasıdır”
2.
Devletler yalnız kendi ulusal çıkarları doğrultusunda harekete geçerler.
3.
Güç ilişkileri uluslararası ilişkilerin temel özelliğidir.26
1980’lerde daha önce de söz ettiğimiz Neorealistlerin anahtar ismi olan Kenneth Waltz, realist
paradigmayı yeniden akademik çevrelerin içine taşımayı başarmıştır. Yapısal realizme göre, devletler
yine esas aktör olarak kabul ediliyorlar, bu aktörler kendi eylem güçlerini rasyonel olarak
hesaplayarak, kendi maddi varlıklarını sürdürmeye ve artırmağa çalışmaktadırlar. Bu görüşün etkinliği
kısa sürdü. Sebebi, Soğuk Savaşın sona ermesidir. Doğu Bloğun, beklentilerin aksine demokrasi ve
insan haklarına bağımlı olan bir teknoloji ve ekonomik durumun değişimi sürecinde, bu değişmelere
dayanamayıp dağılmıştır. Bu ise, neorealistlerin tarafından tümüyle dışlanılan bir durumdur. Bu tür
varsayımlar uluslararası ilişkilerde liberalistler tarafından öne sürülmüştür ve bu düşünürler kendi
haklılığının meyvelerinden büyük bir zevkle faydalanmağa başlamışlardır.
B. Bugünkü Durum
Dünyadaki bu gelişmeler realist düşüncenin tümüyle yok olmasına sebep olmamıştır. Bugün
bile bu alanda bir çok düşünür kendi fikirlerini açıklamaktadır. Bunların arasında John Mearsheimer,
Barry Posen, Rendell Schueller, Stephen Van Evera, Stephen Walt yer almaktadır.27 Mearsheimer,
1994’te “International Security” dergisinde yayımladığı “The False Promise of International
Instututions” makalesinde realizmin bazı ilkelerini yeniden sıralamaktadır. Mearsheimer’in ilkelerini
bu şekilde sıralamak mümkündür:
1.
Uluslararası sistem anarşiktir.
24
DONNELLY, Jack, a. g. e., s. 29.
DONNELLY, Jack, ibid , 2000, s. 7.
26
GİPLİN, Robert, No One Loves Ankara, Political Realist, Security Studies Dergisi, No 5, İlkbahar, ss. 7-8.
27
DONNELLY, Jack, a. g. e., s. 31.
25
10
2.
Her devlet belli bir savunma askeri güce sahiptir, bu ise devletlerin bir birine zarar
vermesine ve hatta yok etmesine imkan vermektedir.
3.
Hiçbir devlet diğer devletin kendisine karşı askeri imkanını kullanıp kullanmayacağı
konusunda emin değildir.
4.
Devletleri harekete sevk eden başlıca sebep, kendi varlığını sürdürmektir.
5.
Devletler yapısal olarak akılcıdırlar.28
Bunun dışında, realist düşünceye hizmet veren ve bu alanda çalışan yazarları bir araya getiren
dergiler de yayımlamaktadır. Bunların arasında önemli olanları “International Security” ve
“Security Studies” dergileridir.
SONUÇ
20. yy. uluslararası ilişkiler biliminde bir çok kere başat hale gelebilen realizm paradigması,
bugün bile kendi aktüelliğini sürdürmeyi
başarmıştır. Realizm paradigmasına göre, devletler
uluslararası ortamda tek, bazı realizm düşünürlere göre de, en önemli aktörlerdir ve bu aktörlerin
üzerinde her hangi bir üst siyasi otorite bulunmamaktadır. Her devletin kendi ulusal çıkarları vardır ve
onlar bu çıkarları doğrultusunda var olan kaynakların imkan verdiği derecede hareket ederler.
Devletlerin çıkarları birbiriyle çatışabilir, bu durum devletlerin arasında da çatışmaya yol açar.
Realizm paradigması devletlerin dış politikada karar verirken rasyonel hareket ettiklerini var sayıyor.
Bu rasyonelliğin ürünü ise, devletlerin temel amacı olarak kendi güçlerinin artırılmasıdır. Bunu ise
sahip olan kaynakların iyi bir şekilde tespit edilerek, hareket imkanını hesaplamakla yapmaktadırlar.
Devletler bunu yaparak moral ilkeler doğrultusunda hareket etmezler, devlet çıkarlarında moral
kurallarına bakılmaz. Bu ulusal gücün sağlanmasında hareket edilen rasyonellikle çatışır.
Soğuk Savaşının sona ermesiyle diğer paradigmalardan (özellikle libelaristlerden) ciddi bir
darbe alan liberalizm, Sovyetler Birliği’nin ve Varşava Paktı’snın dağılmasının nedenlerini
açıklamağa kendi yöntemleri dahilinde aciz kalmıştır. İnsan hakları, demokrasi ve piyasa ekonomisi
gibi değerlerinde uluslararası ilişkiler ortamında yer tutabileceği görüşü, realistler tarafından tümüyle
reddedilmiştir. Bununla rağmen, uzun zamanlar, özellikle Anglo-Amerikan ülkelerinde başat bir
paradigma haline gelen realizm, oluşturduğu teorilerle bir çok uluslararası olaya açıklama getirmeye
devam etmektedir. Bunun dışında, realizmin, uluslararası ilişkilerde yeni görüşlerin kendisini
eleştirme yoluyla ortaya çıkmasında büyük katkıda bulunmuştur ve daha uzun zaman bir paradigma
olarak aktüelliğini sürdürecektir.
28
DONNELLY, Jack, ibid, 2000, s.7.
11