tra1 düzey 2 bölgesi için iran pazar araştırma raporu

Transkript

TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ İÇİN
İRAN PAZAR ARAŞTIRMA
RAPORU
2011
TRA1 PENCERESİNDEN İRAN-TÜRKİYE TİCARİ-EKONOMİK İLİŞKİLERİNİN DEĞERLENDİRMESİ
KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI
GİRİŞ
Dış ekonomik ilişkilerin en önemli boyutunu teşkil eden dış ticaret politikaları
alanında bölgesel bazda kalıcı olabilmek, ülkelerin, bölge ülkelerine yönelik ticaret
politikaları üretmesi ve komşu ülkeleri esas alan bir dış ticaret stratejisi takip etmesi ile
mümkündür. Bölgesel ticaret, dolayısıyla komşu ülkelerle ticaret özellikle gelişmiş
ülkelerin ticaret hacimlerinde önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Dünya genelinde,
ülkelerin komşuları ile ticari ilişkilerine bakıldığında, Avrupa Birliği ülkelerinin birlik içi
ticaretinin % 70’ler, Asya-Pasifik bölgesinde %60’lar ve Kuzey Amerika bölgesinde ise
bölge içi ticaretin % 40’lar seviyesinde olduğu görülmektedir.
Son yıllarda dünyaya bakışı ve dünyayı algılaması değişmeye başlayan ülkemiz, bir
kazan-kazan stratejisi ile ortak iş yapabilme kültürünü geliştirerek komşuları ile
ilişkilerini bir refah ve kalkınma unsuru olarak algılamaya başlamış, bölgesel iş birliğine
önem vermiş ve bunun da somut sonuçlarını bölgesiyle geliştirdiği ticaretinde
görmüştür.
Ülkemizin doğu komşusu olan İran ile ilgili olarak Ajansımız tarafından hazırlanan
bu rapor, İran İslâm Cumhuriyeti hakkında genel bilgiler içermekte olup, bu ülkede
ticaret ve yatırım yapmak isteyen Bölge işadamlarına ve kuruluşlara yol gösterici bir
kaynak olması amacı ile hazırlanmıştır.
2
İÇİNDEKİLER
ÜLKE KİMLİĞİ ………………………………………………………………….
4
1. COĞRAFİ VERİLER …………………………………………………………..
6
2. DEMOGRAFİK VERİLER ……………………………………………………
7
3. GENEL EKONOMİK DURUM ……………………………………………...
8
SEKTÖRLER İTİBARIYLA İRAN EKONOMİSİ ……………..
11
3.1.1. Sanayi …………………………………………………………………..
11
3.1.2. Tarım …………… …………………………………………………….
11
3.1.3. Enerji …………………………………………………………………...
12
3.1.4. Doğal Kaynaklar ve Madencilik ……………………………..
12
3.1.5. Bankacılık …………………………………………………………….
13
3.1.6. Ulaştırma ……………………………………………………………...
13
3.1.7. Turizm ………………………………………………………………….
14
3.1.
Dış Ticaret ……………………………………………………………….
14
4. TÜRKİYE-İRAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLER ……………...
17
3.2.
4.1.
İhracat ……………………………………………………………………..
19
4.2.
İthalat ……………………………………………………………………...
21
5. TRA1 BÖLGESİ-İRAN ………………………………………………………...
22
5.1.
TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ-İRAN POTANSİYEL İHRAÇ
24
ÜRÜN DEĞERLENDİRMESİ ………………………………………
5.1.1. Bakliyat ………………………………………………………………..
25
5.1.2. Kozmetik Ve Kişisel Bakım Ürünleri ………………………
26
5.1.3. Tekstil Ve Hazır Giyim …………………………………………..
26
5.1.4. Kanatlı Hayvan ……………………………………………………..
27
3
5.1.5. Mobilya ………………………………………………………………..
28
5.1.6. İnşaat Malzemeleri ………………………………………………..
30
5.2.
TÜRKİYE-İRAN TİCARİ İLİŞKİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
30
İÇİN ÖNEMLİ PROJELER …………...............................................
6. TURİZM ……………………………………………………………………………
31
TRA1 Bölgesi-İran Turizm Değerlendirme …………………
31
7. DEĞERLENDİRME …………………………………………………………….
33
EKLER …………………………………………………………………………………...
36
KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………
48
6.1.
4
ÜLKE KİMLİĞİ
Devletin Adı
İRAN İSLAM CUMHURİYETİ
Yönetim Şekli
İslâm Cumhuriyeti
Yüzölçümü
1.648.195 km²
Resmi Dili
Farsça
Nüfusu
74.2 Milyon
Din
% 98 Müslüman,
% 2 Diğer.
Başkent
Tahran
Başlıca Şehirleri
Etnik Yapısı
Tahran (7,35 milyon)
Meshed (2,65 milyon)
İsfahan (1,74 milyon)
Tebriz (1,49 milyon)
Şiraz (1,31 milyon)
% 51 İranlı,
% 24 Azeri,
% 8 Gilaki ve Mazandarani,
% 7 Kürt,
% 3 Arap,
% 2 Lur,
% 2 Beluci,
% 2 Türkmen,
% 1 Diğer.
Türkiye ile Saat Farkı
+3.5 GMT (+1.5 Türkiye)
Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar
CP, ECO, FAO, G-15, G-24, G-77, IAEA, IBRD, ICAO,
ICC, ICCt, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, IHO,
ILO, IMF, IMO, IMSO, Interpol, IOC, IOM, IPU, ISO,
ITSO, ITU, MIGA, NAM, OIC, OPCW, OPEC, PCA,
SAARC (gözlemci), SCO (gözlemci), UN, UNCTAD,
UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNITAR, UNWTO, UPU,
WCL, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO
(gözlemci).
Kaynak: CIA The World Factbook Economist, Intelligence Unit Iran Main Country Report,
5
1. COĞRAFİ VERİLER
Tarihi İpek Yolu sayesinde eski çağlardan bu yana Avrupa ve Asya’nın kesişme
noktasında yer alan İran’ın stratejik konumu, ülkede petrolün keşfi ile daha da önemli
hale gelmiştir. 1.648.195 km²'lik yüz ölçümü ile Dünyanın en büyük 17. ülkesi olan İran,
8.731 km'lik ülke sınırına sahiptir.
Tablo 1: İran Coğrafi veriler
Yüzölçümü
1.648 .195 km²
Kıyı Uzunluğu
2.440 km
Komşu Ülkelerle Sınırları
Toprağın Kullanımı
Sulanan Arazi
Suudi Arabistan 676 km,
B.A.E. 410 km,
Yemen 288 km
Afganistan 936 km,
Ermenistan 35 km,
Azerbaycan 432 km,
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti 179 km,
Irak 1.458 km,
Pakistan 909 km,
Türkiye 499 km,
Türkmenistan 992 km
Ekilebilir alan %9,78;
Mera %1,29;
Diğer %88,93
76.500 km²
Kaynak: CIA The World Factbook Economist, Intelligence Unit Iran Main Country Report,
İran Ortadoğu’nun merkezinde yer almakta ve bir köprü gibi Hazar Denizini Fars
körfezine bağlamaktadır. Bu ülke, dünyanın kurak iklim kuşağında yer almasına karşılık
farklı iklim türlerini barındırmakta ve yılın belirli dönemlerinde çeşitli bölgelerde dört
mevsimi birden yaşamak mümkündür. Engebeli ve dağlık arazilerin yanı sıra çöllerle
kaplı düzlüklere de sahip olan İran topraklarının % 9,78’i ekilebilir arazilerden
oluşmaktadır.
6
2. DEMOGRAFİK VERİLER
Tablo 2: İran Demografik Veriler
Nüfus
74.2 Milyon
Nüfus Artış Hızı
%1,2
Nüfus Yapısı
0-14 yaş: %22,3
15-64 yaş: %72,3
65 yaş ve üstü: % 5,4
Nüfus Yoğunluğu (km²/kişi)
44
Yaş Ortalaması
27
Kentsel Nüfus Oranı
% 69
Kırsal Nüfus Oranı
%31
Ortalama Yaşam Süresi
71,5 (Kadın-73) (Erkek-70)
Okur-Yazar Oranı (6 yaş +)
% 88
Kaynak: BM Nüfus Fonu 2009
Resmi verilere göre 74,2 milyon nüfusa sahip olan İran nüfusunun 2013 yılında
77,6 milyona ulaşması öngörülmektedir. Toplam nüfusun % 22,3’ü 0 - 14 yaş arasında,
% 72,3’ü 15 - 64 yaş arasında ve % 5,4’ü 65 yaş ve üstüdür. Nüfusun yaklaşık %70’i
kentlerde yaşamakta olup, okuryazarlık oranı %88’dir.
Tablo 3: İran Nüfusunun 10 Büyük Şehre Göre Dağılımı (‘000)
2005
2010*
2015*
2020*
Tahran
7.054
7.358
7.795
8.248
Mashhad
2.363
2.655
2.882
3.075
İsfahan
1.562
1.746
1.892
2.017
Karaj
1.333
1.558
1.712
1.833
Tebriz
1.373
1.498
1.610
1.713
Şiraz
1.206
1.313
1.411
1.500
Ahvaz
964
1.066
1.152
1.227
Kum
943
1.046
1.131
1.205
Kermanshah
783
847
908
965
Urumiye
566
642
700
747
Toplam
18.148
19.728
21.192
22.529
Kaynak: Euromonitor International. * Tahmini veri.
7
3. GENEL EKONOMİK DURUM
GSYİH
852 Milyar $ (Satın Alma Gücü Paritesi)
Kişi Başına GSYİH
12.300 $ (Satın Alma Gücü Paritesi)
GSYİH Büyüme Hızı
%1,8 (2009)
Enflasyon Oranı
%13,5 (2009)
İşsizlik Oranı
%11,3
Dış Borç
22,1 Milyar $ (2009)
Para Birimi Ve Paritesi
İran Riyali (10 Riyal = 1 Tümen)
1 $ = 10377 IR
Tarım
%10,9
Sanayi
%45,2
Hizmetler %43,9
Petrol, Doğalgaz, Kömür, Krom, Bakır,
Demir, Kurşun, Manganez, Çinko, Kükürt
GSMH’nin Sektörel Dağılımı
Doğal Kaynaklar
Kaynak: World Bank Data Center
8
İran genel olarak ekonomide merkezi planlamanın hakim olduğu, petrol ve diğer
büyük ölçekli işletmeler üzerinde devlet mülkiyetinin devam ettiği, kırsal bölgelerde
tarımsal üretimin ağırlıklı olduğu, özel ticari faaliyetlerin ise sınırlı düzeyde olduğu bir
ekonomik yapıya sahiptir.
Tablo 4: İran Ekonomik Göstergeler (2002-2009)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
GSYİH (Milyar Dolar)
116,4
133,8
161,4
189,8
187,4
286,1
338,2
331,1
GSYİH’deki Artış (%)
7,5
7,1
5,1
4,7
5,8
5,4
7,8
-2,2
Kişi Başı GSYİH
(bin ABD Doları)
1.708
1.942
2.316
2.778
2.724
4.222
4.973
4.530
Tüketici Fiyat
Enflasyonu (ort, %)
14,3
16,5
14,8
13,4
11,9
17,2
25,5
13,5
Mal İhracatı, fob
(Milyar Dolar)
28,23
33,99
43,85
64,36
75,53
78,7
92,2
106,4
Mal İthalatı, fob
(Milyar Dolar)
22,03
29,56
38,19
53,08
51,1
50,8
52,9
61,3
Dış Borç (yıl sonu;
Milyar Dolar)
9,2
13,9
20,3
21,2
20,1
20,6
21,3
22,1
Döviz Kuru
IR:ABD$ (ort)
7,95
8,19
8,61
8,96
9,17
9,40
9,428
9,864
8,19
8,61
8,96
13,208
13,885
13,970
13,907
Döviz Kuru IR:€
7,95
(yıl sonu)
137,5 milyar varil ile dünya petrol rezervleri açısından ikinci sıra yer alan İran
ekonomisinin yapısı, petrole göre belirlenmektedir. Dolayısıyla uluslararası piyasalarda
petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar neticesinde İran ekonomisi birçok iniş ve çıkış
yaşamıştır. Toplam ihracat gelirinde petrolün payı %80-85’i bulmaktadır. 1
İran'da devlet yatırımlarının büyük bir bölümü petrol sektörüne gitmekte olup,
petrolden elde edilen gelirlerin bir kısmı petrokimya sanayi gibi diğer birtakım alanlara
aktarılarak petrol sektörüne olan bağımlılık azaltılmaya çalışılmaktadır. Son yıllarda
İran'ın petrol dışı gelirlerinde de bir artış göze çarpmaktadır.2
Dünya genelindeki eğilim İran'da özellikle petrol sektörüne yatırım yapmak
yönünde olup, son yıllarda petrol sektörünün dışında özellikle ilâç sanayi, tarım, motorlu
kara taşıtları, halı, deri, havyar, metal cevherleri ve sınırlı olmak üzere sanayi ürünleri
sektörlerine yatırımlar artmaktadır.
1
The Economic Inteligence Unit, Country Profile 2008
T.C. Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, İran’ın Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye ile EkonomikTicari İlişkileri
2
9
İran dış ticaret fazlası veren bir ülke olmakla birlikte, toplam ihracatının yaklaşık
yüzde 80’ini ve devlet bütçesinin % 60’ını petrol gelirleri oluşturmaktadır. Bu nedenle,
petrol fiyatlarındaki artış devlet gelirleri üzerinde büyük bir etki yaratmaktadır.
İran ayrıca nükleer faaliyetlerine ilişkin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin
çıkartmış olduğu kararlar ile ekonomik yaptırımlar ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu
yaptırımlar daha çok İran’ın uluslararası faaliyette bulunan banka ve temsilcilikleri ile
İran ile iş yapan belli şirketlere finansman sağlayan kurumları hedef almaktadır.
İTHALAT (Milyar Dolar)
İHRACAT (Milyar Dolar)
70
120
60
100
50
80
40
60
30
40
20
20
10
0
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Kişibaşı GSYİH (Bin Dolar)
GSYİH (Milyar Dolar)
400
6000
350
5000
300
4000
250
3000
200
150
2000
100
1000
50
0
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2002
TÜFE (%)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
DIŞ BORÇ (Milyar Dolar)
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
10
3.1. SEKTÖRLER İTİBARIYLA İRAN EKONOMİSİ
Tablo 5: İran Sektörler İtibarıyla GSYİH (%)
2007
2008
2009
2010*
2011*
2012*
Tarım
10,2
10,2
10,9
11,2
11,3
11,4
Sanayi
41,3
41,9
45,2
46,4
47,1
47,3
Hizmetler 48,5
47,8
43,9
42,4
41,6
41,4
Kaynak: EIU Iran Main Country Profile. * Tahmini veri.
3.1.1. Sanayi
İran’da ekonomik faaliyetlerde temel amaç, ülke halkının ihtiyaç duyduğu her türlü
nihai ürünün ülke içinde üretilmesi olmuştur. İran, 3. ve 4. Kalkınma Programları
çerçevesinde ekonomisini petrole bağımlılıktan kurtarmayı ve ihracatını geliştirmeyi
öncelikli hedefi saymıştır. Bu kapsamda petrolden elde edilen gelirlerin bir kısmını
petrokimya sanayi gibi diğer birtakım alanlara aktarmaktadır. Ancak, üretim
teknolojilerinin, makine ve ekipmanların eski oluşu, firmalarda doğrudan veya dolaylı
olarak devlet mülkiyeti bulunması ve iç rekabetin düşük olması üretim kalitesini
düşürmektedir.
İran’ın uluslararası alanda yaşadığı sıkıntılar ve uygulanan ambargolar sebebi ile
daha çok dışa bağlı sanayi makineleri sektörü zorluklar ile karşılaşmıştır. Petrol dışında
başlıca sanayi dalları; gıda işleme, makine, demir-çelik, tekstil, otomotiv, kimya, halıcılık
ve mücevherat sektörleridir. İran sanayisinin lokomotif sektörü ise, ortalama yıllık 1,5
milyon adetlik üretim ile otomotiv sektörü olup, halihazırda Ortadoğu’daki en büyük
otomotiv üreticisi konumundadır. İran otomotiv sektörü üretim hacmi bakımından
dünyada 14. sırada yer almaktadır.
Otomobil talebi arttıkça, buna paralel olarak otomotiv yedek parça ihtiyacı da
artmaktadır. İran’da her türlü oto yedek parçası üretilmesine rağmen tüketici tarafından
özellikle kalite açısından tatmin edici bulunmamakta ve alım gücü olan tüketiciler ithal
parçalara ilgi göstermektedir. Diğer yandan Türk malı yedek parçaların kaliteli ve
güvenilir oldukları yönünde genel bir kanı vardır.
3.1.2. Tarım
İran 23,6 milyon hektarı bulan ekilebilir alanları ile dünyada tarım üretimi
çeşitliliği (çiftlik ve bahçe üretimi dâhil) açısından dördüncü sırada yer almaktadır.
İran’da nüfusun büyük bir kısmı tarımla uğraşmaktadır. Mevcut verilere göre
hâlihazırda 4 milyon 300 bin kişi tarım sektöründe istihdam edilmekte olup, tarım %30
ile ülkede en yüksek istihdamın söz konusu olduğu sektördür.
11
Ülkede tarımsal üretimi etkileyen farklı iklim özellikleri görülmektedir. Bu durum
çok çeşitli tarım ürünlerinin yetişmesini mümkün kılmakla beraber yine de İran,
tarımsal üretimde kendine yeterliliğe ulaşamamıştır. Bu yüzden tarım ve gıda ürünleri
dış ticaretinde halen net ithalâtçı ülke konumundadır. Tarım Bakanlığı verileri İran’ın
gıda ihtiyacının yüzde 80’inin ülke içerisinde üretildiğini göstermektedir. İran, tarım ve
gıda sanayi ürünlerinde kendine yeterliliğin sağlanmasına büyük önem vermekte ve bu
durum kalkınma plânlarında ana hedefler arasında gösterilmektedir. Fakat, kısa vadede
kendine yeterliliğe ulaşması mümkün görülmemektedir.
İran’ın yetiştirdiği en önemli tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, arpa,
pirinç, hurma, çiçek, tütün, şam fıstığı, keten tohumu ve çaydır. Bu ürünlerden hurma,
çiçek ve fıstık ihracata yöneliktir. Ayrıca, Hazar Denizi’nden elde edilen havyar dünya
pazarında önemli bir yer almaktadır. Diğer taraftan buğday, arpa, mısır, şeker, pirinç,
çay, et ve tarım makineleri ithalâtta önemli yer tutan kalemler arasında yer almaktadır.
3.1.3. Enerji
İran tam anlamıyla enerji deposu bir ülkedir. İran ekonomisi son 40 yıllık dönem
boyunca daima ham petrol fiyatlarına bağlı bir gelişim sergilemiştir. 2000'li yılların
başında 99,5 milyar varil petrol rezervi ile dünya sıralamasında dördüncü sırada iken
son yıllarda bulunan yeni rezervlerle 137,5 milyar varil ile dünya petrol rezervleri
açısından ikinci sıraya yükselmiştir. Dünyanın kanıtlanmış ham petrol rezervlerinin
%11,5’i İran da bulunmaktadır. Ayrıca, 26,69 trilyon m³’lük doğalgaz rezervleriyle
Rusya’dan sonra doğalgaz açısından da ikinci büyük rezervleri elinde bulundurmaktadır.
İran’ın doğalgaz rezervleri tek bir bölgede bulunmamaktadır. Bu rezervler büyük ölçüde
geliştirilmemiş sahalar olup büyük bir potansiyel mevcuttur. Fakat İran, zengin doğalgaz
rezervlerine rağmen üretim açısından 12 ülke arasında 8. sıradadır. Döviz girdilerinin
%80’ini petrol ihracatından elde eden İran, bu haliyle petrol fiyatlarındaki
dalgalanmalara karşı aşırı duyarlıdır.
3.1.4. Doğal Kaynaklar ve Madencilik
Ekonomisi içerisinde ciddi bir yer tutmamasına rağmen İran sadece petrol ve
doğalgaz rezervleri bakımından değil, aynı zamanda birçok maden bakımından da
zengin bir ülkedir. 1960’lı yıllara kadar ülke ekonomisinde önemli yer tutmayan
madencilik sektörü, yeni rezervlerin keşfi ve ulaştırma alanındaki gelişmeler sonucunda
önem kazanmıştır. İran dünyanın en büyük çinko rezervlerine sahiptir. Ayrıca dünyanın
ikinci en büyük bakır rezervleri ve dokuzuncu büyük demir rezervleri İran'da
bulunmaktadır. Kromit, uranyum, kurşun, manganez, kömür ve altın İran da mevcut
diğer maden cevherleridir.
Bununla birlikte, İran'da madencilik sektörünün yeterince geliştiği söylenemez.
İran'ın dünya maden üretimindeki yeri % 1,5'in altındadır ve bu nedenle madeni
12
varlıkların İran ekonomisine kazandırılabilmesi için yabancı teknoloji ve sermayeye
gereksinim duyulmaktadır. Dolayısıyla, ekipman, "know-how" ve yatırım imkânı
sağlayan yabancı firmalar için önemli imkânların mevcudiyetinden söz edilebilir.
3.1.5. Bankacılık
İran bankacılık sistemi anlayış ve işleyiş bakımından eski bir yapıya sahip olup,
İran’ın nükleer enerji alanındaki anlaşmazlıkları sebebi ile uluslararası arenada
karşılaştığı sıkıntılar bu alanın gelişim seyrine yoğun bir şekilde etki etmiş ve etmeye
devam etmektedir.
Ülkemiz ile olan bankacılık işlemlerinde uluslararası konjonktürden kaynaklanan
güvensizliğe dayalı sıkıntılar mevcut olup, ülkemizdeki birçok banka tarafından açılan
garanti mektupları İran bankalarınca kabul görmemekte, İran bankalarınca açılan
akreditifler ise, ülkemiz bankalarının birçoğunda kabul görmemektedir. Ancak iki ülke
arasındaki bankacılık işlemleri daha çok İzmir, İstanbul ve Ankara’da şubeleri bulunan
İran’ın Mellat Bankası üzerinden ve Tahran’da temsilciliği bulunan Türkiye Halk Bankası
ve Türkiye Ziraat Bankası üzerinden yürütülmektedir. 2009 yılı ilk yarısı itibari ile iki
ülke arasında yerel para birimleri üzerinden ticaret faaliyetlerinin gerçekleştirilmesine
dair mevzuattan kaynaklanan engeller kaldırılmış olup, her iki ülke bankalarının yerel
para birimleri üzerinden akreditif başta olmak üzere ticari bankacılık faaliyetleri
göstermesinin yolu açılmış bulunmaktadır.
3.1.6. Ulaştırma
Tablo 6: İran Ulaştırma Verileri
Demiryolları
Karayolları
Limanlar
Havaalanları
8.442 km (2009)
179.388 km (2003)
Assaluyeh, Bandar Abbas, İmam Humeyni
331 (2009)
İran’ın ulaştırma ve haberleşme altyapısı, mevcut gereksinimi karşılayacak
düzeydedir. Ülkede 2009 yılı itibarıyla 331 adet havaalanı bulunmaktadır. Devlete ait
İran Havayolları, yurt içinin yanı sıra Körfez, Asya ve Türkiye’de dahil olmak üzere
Avrupa ülkelerine uçuşlar gerçekleştirmektedir.
İran’ın toplam 8.442 km uzunluğundaki demiryolu altyapısı bulunmakta olup,
Türkiye ile İran arasında demiryolu ile yolcu taşımacılığı, İstanbul-Tahran-İstanbul
arasında haftada bir gün çalışan Trans Asya treni ve Van-Tebriz-Van arasında haftada
bir gün çalışan tren ile sağlanmaktadır. Türkiye ve İran arasında, coğrafi yakınlık
13
nedeniyle demiryolu ile yük taşımacılığı ucuz ve güvenli bir yol olabilecek iken; mevcut
demiryolu altyapısının ve hizmetlerinin yetersiz olması nedeniyle vagon taşımacılığı
gelişememiştir.
Ülkenin başlıca limanları Bandar Abbas, İmam Humeyni ve Assaluyeh'dir. İran’ın
güney bölgelerini kalkındırma amacıyla güney limanlarında uygulanan gümrük oranları
diğer gümrük kapılarına göre daha düşüktür. Bu nedenle Türk firmaları deniz yoluyla
güney limanlarına sevkiyat yapmak zorunda kalmaktadır.
Karayolu taşımacılığında Türkiye ve İran, birbiri için de hem ikili hem de transit
taşımalarda son derece önemli konuma sahip iki ülkedir. İran, Orta Asya Cumhuriyetleri
ile olan ticaret ve taşımacılık ilişkilerimizde ülkemizin ana rakibidir. Orta Asya
Cumhuriyetlerinin uluslararası taşımacılarının zayıf olması, pazarda filo ve coğrafi
konum itibarıyla daha güçlü olan Türk ve İranlı nakliyecilerinin baskın çıkmasına sebep
olmuştur. İhracatın %46,3’ü tır ve kamyonlarla yapılmakta, %39,4’lük bölümü ise Basra
Körfezi üzerinden deniz yolu ile gerçekleştirilmektedir.3
3.1.7. Turizm
İran’da turizm sektörü, konaklama ve ülke içi ulaşım imkanlarının ve pazarlama
faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle istenen düzeyde bir gelişim sergileyememiştir.
Turist sayısını artırmak amacıyla çeşitli ülkelerle vize muafiyeti anlaşmaları imzalanmış,
karmaşık ve zaman alıcı vize işlemleri kolaylaştırılmış ve internet üzerinden
rezervasyon sistemine geçilmiştir. Ülkeyi ziyaret eden turistlerin çoğu Japonya, eski
Sovyet ülkeleri ve Körfez ülkeleri kökenlidir. Batı ülkelerinden gelen turistlerin payı
oldukça düşüktür.
3.2. DIŞ TİCARET
Tablo 7: İran Dış Ticaret Verileri
Mal İhracatı, fob
(Milyar Dolar)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
28,23
33,99
43,85
64,36
75,53
78,7
92,2
106,4
29,56
38,19
53,08
51,1
50,8
52,9
61,3
Mal İthalatı, fob
22,03
(Milyar Dolar)
Uzun süre ithal ikamesine dayanan bir sanayileşme politikası izleyen ve tüm
ithalâtın devletin kontrolü altında gerçekleştiği İran’da son yıllarda uygulamaya konulan
dışa açılma politikaları ve DTÖ’ ye üye olma hedefi doğrultusunda, ithalâttaki tarife dışı
engeller kısmen kaldırılmış, ithalâtı yasak çok sayıda maddenin ithalâtı mümkün hale
3
İGEME İran Ülke Profili,2010.
14
gelmiştir. Ancak, yerli sanayinin ve üretimin korunması amacıyla ithalâtta alınan vergi
oranları yüksek tutularak ithalâtın cazip hale gelmesine olanak tanınmamıştır.
Tablo 8: İran İhracat Verileri
Toplam İhracat (2009)
106.4 milyar Dolar
Temel İhraç Kalemleri
İhracat Yapılan Başlıca Ülkeler (2008)
Ham petrol-Petrokimya ürünleri
Sebze-meyve
Halı
Otomotiv
Fıstık
1. Çin (%21.2)
2. Japonya (%19.9)
3. Hindistan (%14.95)
4. Türkiye (% 8.9)
5. İtalya (%6.25)
6. Tayvan (%5.45)
7. Fransa (%3.80)
8. Güney Kore (%3,56)
9. Yunanistan (%3.23)
10. Singapur (%1.72)
Kaynak: ITC Trademap
İran’ın en büyük ihraç kalemi petrol ve petrol ürünleridir. Petrol ve doğalgazdan
elde edilen ihracat gelirleri toplam ihraç gelirlerinin %80’ini oluşturmakta ve dünya
ham petrol fiyatlarına bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır. Bununla birlikte, sınırlı
düzeyde de olsa petrol dışı ihracat söz konusudur. Bunlar, tarım ürünleri, halı, deri ve
havyar gibi geleneksel ihraç malları ile metal cevherleri ve sanayi mallarıdır. İran’ın ülke
bazında dış ticaretine baktığımızda, ihracatta Çin, Japonya, Hindistan, Türkiye, İtalya,
Tayvan, Fransa, Güney Kore, Yunanistan, Singapur ilk 10 sırada yer almaktadır.
İran'ın En Çok İhracat Yaptığı Ülkeler (2008,%)
1,72
3,23
3,8
5,45
11,04
19,9
8,9
6,25
3,56
14,95
21,2
Japonya
Türkiye
İtalya
Güney Kore
Çin
Tayvan
Fransa
Yunanistan
Singapur
Diğer
Hindistan
15
İran ihracatının önemli bölümünü karayolu ile gerçekleştirmekte olup bunda İran
Hükümeti’nin akaryakıt fiyatlarını sübvansiyona yönelik bir politika izlemesinin rolü
büyüktür.
Tablo 9: İran İthalat Verileri
Toplam İthalat (2009)
61,3 milyar Dolar
Otomotiv Ana-Yan Sanayi
Demir Çelik
Gıda Ürünleri
İş Makineleri
İlaç ve Medikal Ürünler
1. Çin (%15,2)
2. BAE (%12,5)
3. Almanya (%10,80)
4. Rusya Fed. (% 6,21)
5. İtalya (% 5,98)
6. Fransa (% 5,05)
7. Hindistan (% 4,40)
8. Kazakistan (% 3,84)
9. Türkiye (%3,83)
10. Japonya (%3,55)
Temel İthalat Kalemleri
İthalat Yapılan Başlıca Ülkeler
(2008)
Kaynak: ITC Trademap
İran’ın ülke bazında dış ticaretine baktığımızda, ithalatta Çin, BAE, Almanya, Rusya
Fed., İtalya, Fransa, Hindistan, Kazakistan, Türkiye, Japonya ilk 10 sırada yer almaktadır.
İran'ın En Çok İthalat Yaptığı Ülkeler (2008,%)
12,5
29,25
3,83
7,94
6,21
3,84
4,4
5,05
15,2
5,8
5,98
BAE
Türkiye
Almanya
Rusya Fed.
Çin
Güney Kore
Fransa
Hindistan
Kazakistan
Diğer
İtalya
16
4. TÜRKİYE-İRAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLER
İran ve Türkiye gerek taşıdıkları coğrafi konum ve komşuluk nedenleri gerekse
sahip oldukları tarihi geçmiş ile ötelerden beri çeşitli alanlarda ilişkileri bulunan iki
ülkedir. Taşıdığı büyük işbirliği potansiyeline rağmen İran ile ekonomik ve ticari
ilişkilerimiz son yıllara kadar, İran'daki kapalı rejimden kaynaklanan sorunlar, yaşanan
siyasi krizler, korumacı ekonomi siyaseti ve buna bağlı ithalat-ihracat kontrolü, yüksek
tarifeler, tarife dışı engeller, ulaşım ve sınır kapılarındaki yetersizlikler, bankacılık
sistemindeki sorunlar, İran'a komşu illerimizin sanayi ve ticari altyapısının yeterince
gelişmemiş olması, kara yolu ve demir yolları ağlarının yetersizliği, uçak seferlerinin
sayısının düşük düzeyde kalması ve sınır kapılarında karşılaşılan sorunlar nedeni ile
sınırlı kalmıştır.
Bölgeyle paylaşılan ortak tarih ve özellikle Türkiye’nin son dönemde benimsediği
“Komşu Ülkelerle Sıfır Sorun Politikası” beraberinde Ortadoğu, Körfez ve Kuzey Afrika
ülkeleri ile her geçen gün artan işbirliğini de getirmektedir. Bu politikanın ilk
aşamasında Irak, İran ve Suriye başta olmak üzere, Ortadoğu ülkelerine odaklanılmış ve
bu ülkeler ile ticari ve ekonomik ilişkilerimizin özel program ve projeler ile
desteklenmesi sağlanmıştır.
Ekonomik veriler incelendiğinde Türkiye’nin doğusundaki ülkelerin gelişme
potansiyelinin daha yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır. Petrol ve doğal gaz fiyatlarının
artısı İran ve Azerbaycan gibi ülkelerin dünyadaki ekonomik yönden stratejik değerini
yükseltmektedir. Türkiye’nin yönelebileceği yükselen pazarlar doğu ve kuzeyindeki
ülkeler olup aynı zamanda bu bölge dünyanın en hızlı büyüyen pazarları olan Çin ve
Hindistan’a olan yakınlığı nedeniyle ayrı bir önem taşımaktadır.
Dışa açılmak ve petrol dışı gelirlerini artırmak isteyen İran, komşu ülkeler başta
olmak üzere birçok ülke ile ekonomik ilişkilerini geliştirmek; sanayi ve turizm alanları
başta olmak üzere tüm sektörlerde iş birliği yapmak istemektedirler.
1990-2010 yılları arasında Türkiye ile İran arasındaki dış ticaret ilişkilerini
gösteren tablo 10’dan da görüleceği üzere, 1996 yılında gerçekleştirilen doğalgaz
anlaşmasının ardından iki ülke arasında mevcut ticaret hacmi oldukça büyümüştür.
2000'li yılların başından itibaren ise ticari ilişkilerin hacmi düzenli bir yükseliş
seyretmiştir fakat Türkiye aleyhine büyük bir dengesizlik söz konusudur. İran'ın nükleer
meselesinin olumsuz etkisi kendini piyasada gösterse de ticari ilişkilerde bir gerileme
olmamıştır. Ülkemizin son zamanlarda komşu ülkelerle ekonomik ve ticari konular dahil
tüm ilişkileri geliştirmek konusundaki kararlı tutumu da İran pazarında Türk iş
adamlarının varlığının başat bir konuma ulaşmasına neden olmuştur.
17
Tablo 10: Türkiye-İran Dış Ticareti Göstergeleri (‘000.000)
İHRACAT
($)
İTHALAT
($)
HACİM
($)
DENGE
($)
İHR/İTH
1990
495
492
988
3
0,101
1991
487
91
577
396
0,540
1992
455
365
820
90
0,125
1993
290
667
957
-377
0,43
1994
250
692
942
-443
0,39
1995
268
689
958
-421
0,39
1996
298
806
1.104
-509
0,37
1997
307
646
953
-339
0,48
1998
195
433
628
-238
0,45
1999
158
636
794
-478
0,25
2000
236
816
1.052
-580
0,29
2001
361
840
1.200
-479
0,43
2002
300
919
1.218
-619
0,32
2003
534
1.861
2.394
-1.327
0,28
2004
812
1.962
2.774
-1.150
0,41
2005
913
3.470
4.382
-2.556
0,26
2006
1.066
5.626
6.692
-4.566
0,19
2007
1.386
6.613
8.000
-5.226
0,21
2008
2.028
8.199
10.227
-6.171
0,25
2009
3.135
5.239
8.374
-2.104
0,59
2010
4.000
10.375
14.375
-6.375
0,38
Kaynak: TÜİK
18
İran İle Dış Ticaretin Gelişimi(milyar $)
16000
14000
12000
10000
8000
İHRACAT
İTHALAT
6000
HACİM
4000
2000
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
236
361
300
534
812
913
1.066
1.386
2.028
2.024
4.000
8.199
3.402 10.375
İHRACAT
İTHALAT
HACİM
816
840
919
1.861
1.962
3.470
5.626
6.613
1.052
1.200
1.218
2.394
2.774
4.382
6.692
8.000 10.227 5.426 14.375
4.1. İHRACAT
Türkiye’nin İran’a ihracatında son beş yılda öne çıkan ürünler Tablo 11‘de
görülmektedir.
Tablo 11: Türkiye'nin İran'a İhracatında Baslıca Ürünler
2006
2007
2008
2009
2010
Kazan; Makine ve
Cihazlar
131.139.551
211.320.147
303.284.859
543.555.096
620.149.192
Demir ve Çelik
69.285.464
152.670.146
205.859.790
354.973.344
683.487.633
Motorlu Kara
Taşıtları
75.390.051
78.927.248
155.718.155
147.585.591
179.183.114
Mineral Yakıtlar,
Mineral Yağlar
24.817.007
3.026.074
154.219.559
5.413.863
274.750.981
Elektrikli Makine ve
Cihazlar
57.190.081
92.987.519
120.576.213
177.776.536
172.794.119
Ağaç ve Ağaçtan
Mamul Eşya
66.970.718
107.717.983
111.337.834
222.139.328
225.236.894
19
Plastik ve Plastikten
Mamul Eşya
51.423.576
81.385.062
104.080.406
187.043.205
204.091.193
110.294.884
89.419.445
88.538.691
116.501.824
29.352.502
35.273.445
69.717.154
79.297.875
119.946.853
125.602.458
Sentetik ve Suni
Devamsız Lifler
45.359.608
49.315.945
61.815.703
101.150.872
94.819.615
Dokumaya Elverişli
Suni ve Sentetik
Lifler
28.234.457
34.991.355
61.411.193
120.987.800
121.778.296
Demir veya Çelikten
Eşya
87.334.068
63.152.794
60.758.850
118.876.866
131.597.937
Cam ve Cam Eşya
33.575.346
42.682.168
49.192.349
82.893.886
74.850.135
Özel Dokunmuş
Mensucat, Dantela,
Duvar Halıları,
İşlemeler
22.493.862
45.879.418
48.235.237
46.197.297
43.467.596
DİĞER
228.119.513
317.997.636
424.124.882
790.303.383
1.019.531.500
1.066.901.631
1.441.190.094
2.028.451.596
3.135.345.744
4.000.693.165
Tütün ve Tütün
Yerine Geçen
İslenmiş Maddeler
Mobilyalar,
Aydınlatma
Lambaları, Prefabrik
Yapılar
TOPLAM
Kaynak: TÜİK
Türkiye'nin İran'a İhracatında Başlıca Ürünler (2010)
15,5
42,27
17,07
4,47
3,12 5,1
5,62
6,85
Kazan; Makine ve Cihazlar
Demir ve Çelik
Motorlu Kara Taşıtları
Mineral Yakıtlar-Yağlar
Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya
Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
Mobilyalar vb.
Diğer
20
4.2. İTHALAT
Türkiye’nin İran’dan ithalatında İran’ın genel ihracatına paralel bir durum söz
konusudur. Türkiye’nin İran’dan ithalatında ham petrol ve petrol ürünleri en önemli yeri
işgal etmektedir. Bunun yanı sıra petrol gazları ve doğalgaz, plastikler, maden cevherleri,
demir ve çelik ile metaller, dokumacılık ürünleri diğer önemli ithalat kalemlerini
oluşturmaktadır. Türkiye’nin İran’dan ithalatında son beş yılda öne çıkan ürünler Tablo
12’de görülmektedir.
Tablo 12:Türkiye’nin İran’dan İthalatında Başlıca Ürünler
2006
2007
2008
2009
2010
Mineral
Yakıtlar,
Mineral Yağlar
5.260.691.510
6.011.214.871
7.551.392.075
4.693.946.752
9.099.637.459
Bakır ve
Bakırdan Eşya
47.897.041
257.812.314
303.031.471
98.222.349
425.948.415
Plastik ve
Plastikten
Mamul Eşya
147.664.621
166.421.657
125.542.003
196.127.347
461.898.025
Demir ve Çelik
16.935.282
24.661.281
32.020.679
17.171.884
27.207.396
Organik
Kimyasal
Müstahzarlar
13.521.290
15.825.022
21.588.884
24.840.689
53.831.254
Motorlu Kara
Taşıtları
5.892.529
15.330.516
17.129.893
29.913.158
34.862.069
Tuz, Kükürt,
Toprak ve
Taslar, Alçılar
ve Çimento
4.995.241
5.702.937
16.035.222
9.494.116
9.521.038
Çinko ve
Çinkodan Eşya
5.597.755
7.544.042
10.316.723
12.052.799
53.733.744
Alüminyum ve
Alüminyum
Eşya
3.455.099
2.832.165
9.719.995
18.749.160
33.299.141
119.959.788
108.049.044
112.817.303
138.956.746
175.749.084
5.626.610.156
6.615.393.849
8.199.594.248
5.239.475.000
10.375.687.625
DİĞER
TOPLAM
Kaynak: TÜİK
21
Türkiye’nin İran’dan İthalatında Başlıca Ürünler (2010)
0,52 3,24
4,09
4,45
Mineral Yakıtlar-Yağlar
Bakır ve Bakırdan Eşya
Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
87,7
Çinko ve Çinkodan Eşya
Diğer
İran’la ülkemiz arasında, genel ticari kanallardan gerçekleşen ticarete ilaveten,
resmi kayıtlara dayanmayan, yolcu beraberi (bavul ticareti), sınır pazarları ve diğer
yollardan kayıtdışı olarak gerçekleşen önemli bir ticaret hacmi bulunmaktadır. Kayıtdışı
olması nedeniyle hacmi tam olarak bilinmemekle birlikte söz konusu ticaretin 150
Milyon dolar seviyesinde olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizden İran’a yönelik
gerçekleşen kayıtdışı ihracatın; döşemelik ve perdelik kumaşlar, beyaz eşya, her türlü
hazırgiyim ve ayakkabı, tekstil ham ve ara maddeleri, temizlik ve gıda maddeleri,
kozmetik ürünler, oto yedek parça ve aksesuarları gibi maddelerden oluştuğu
bilinmektedir.
5. TRA1 BÖLGESİ-İRAN
İran tüketim malları bakımından büyük bir Pazar olup ülke ekonomisinin
eksiklikleri nedeniyle tüketim malı ihtiyacının büyük bir bölümü ithalat ile karşılanmak
durumundadır. Bu bağlamda, İran pazarında geniş bir rekabet ortamının bulunmaması,
iki ülke arasında son yıllarda ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi hususundaki
isteklilik, iki ülkenin bazı ortak değerlere ve kültürel benzerliklere sahip olması ve
Türkçenin İran’da yoğun bir şekilde konuşuluyor olması, taşıma maliyetlerinin düşük
olması gibi unsurlar Bölge iş adamlarımıza önemli avantajlar sağlamaktadır. Fakat Bölge
illerimizin İran ile olan ticari ilişkileri, illerimizdeki sanayi ve ticari altyapıların
yeterince gelişmemiş olması, kara yolu ve demir yolları ağlarının yetersizliği ve sınır
kapılarında karşılaşılan sorunlar nedeni ile sınırlı kalmıştır.
TRA1 Bölgesi illerinin İran ile 2004-2010 yılları arasındaki ticari ilişkilerine
baktığımızda sadece Erzurum’dan ihracat yapıldığı ve bunun da kayda değer düzeyde
olmadığı aşağıdaki grafikten de görülmektedir.
22
TRA1-İran İhracat
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
İHRACAT
1.000.000
500.000
0
2004
2005
İHRACAT 3.051.594 1.411.985
2006
2007
2008
92.031
348.698
2009
2010
1.414.360 1.006.640 2.205.831
Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu coğrafi bölgelerinde ekonomik, sınaî ve
ticari gelişmenin hızlandırılması ve ihracata ivme kazandırılması amacıyla, Erzurum’un
da mücavir il olarak dahil olduğu Gürbulak Sınır Ticaret Merkezinde (STM) yapılan
araştırma4 kapsamında Gürbulak sınır kapısından sınır ticareti yapan yabancı
uyrukluların Türkiye’den satın aldığı ve Türkiye’ye sattığı ürünlerin dağılımı tablo 13 ’de
sunulmuştur. Bu kapsamda, Türkiye’den sırasıyla en çok tekstil-konfeksiyon, gıda
maddeleri, kozmetik, elektronik eşya, nalburiye, mobilya satın aldıkları; Türkiye’ye
sırasıyla en çok tekstil-konfeksiyon, gıda maddeleri, kozmetik, petrol, elektronik eşya ve
kimyasal maddeler sattıkları görülmektedir.
Tablo 13: Ziyaretçilerin Türkiye’den satın aldıkları ve Sattıkları Mallar
Türkiye’den Satın Alınan
Sayı
Oran(%)
Gıda Maddeleri
Tekstil-Konfeksiyon
Petrol
Mobilya
Altın
İnşaat malzemeleri
Kozmetik
İlaç
Kimyasal Maddeler
Elektronik
Orman ürünleri
Nalburiye
Toplam
4
70
120
2
12
26,5
45,5
0,7
4,5
5
25
4
1
11
2
12
264
1,8
9,5
1,5
0,3
4,5
0,7
4,5
100
Türkiye’ye Satılan
Sayı
Oran(%)
37
65
10
4
1
1
11
23,8
41,7
6,5
2,6
0,6
0,6
7,0
8
8
4
7
156
5,0
5,0
2,6
4,6
100
Güllülü U. Candan B. Yapraklı Ş. Karabulu K. 2006 Gürbulak Sınır Kapısından Geçiş Yapan Kişilerin Bu
Kapıdan Gerçekleştirilen Sınır Ticaretinin Boyutları İle İlgili Bilgi, Düşünce Ve Tutumları Üzerine Bir
Araştırma.
23
Tablo 14: Uyruklarına Göre Ziyaretçilerin Türkiye’den Satın Aldıkları Mallar(Sayı)
Türk
İran
Azerbaycan
Ermenistan
Rusya Fed.
Gürcistan
Diğer
1*
39
139
5
1
7
1
12
2
40
259
7
3
9
2
16
3
3
8
4
5
14
5
2
2
1
4
6
11
6
7
7
12
55
5
1
4
2
4
8
3
7
1
2
1
9
1
3
1
1
10
9
26
1
1
11
3
4
3
12
4
19
2
2
1*:Gıda Maddeleri, 2:Tekstil-Konf., 3: Petrol, 4:Mobilya, 5: Altın, 6:İnşaat Malz., 7:Kozmetik, 8:İlaç,
9:Kimyasal Madde, 10:Elektronik, 11:Orman Ürünleri, 12:Nalburiye
Tablo 14’ den görüleceği gibi İran vatandaşları ise yoğunluklu olarak tekstil-hazır
giyim, gıda, kozmetik, elektronik eşya ve mobilya satın almaktadırlar.
5.1. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ-İRAN POTANSİYEL İHRAÇ ÜRÜN DEĞERLENDİRMESİ
Tablo 15: TRA1 Düzey 2 Bölgesinden İran’a İhraç Potansiyeli Olan Sektörler
Sektör
Kozmetik ve
kişisel bakım
ürünleri
İran
İthalatında
İlk 3Ülke
Türkiye'nin
İran’a
İhracatı
2009 (milyon
dolar)
Türkiye'nin
Toplam
İhracatı
2009 (milyon
dolar)
Türkiye'nin
İran’a
İhracatındaki
Değişim
2008-2009
(%)
İran’ın
Toplam
İthalatındaki
Değişim
2008-2009
(%)
89
8
85
-30
19
185
122
214
31
-6
675
67
696
15
6
251
45
402
12
-10
104
38
459
-15
24
57
28
161
18
-31
75
16
240
5
35
34
11
155
-1
11
İran’ın
Toplam
İthalatı
2009
(milyon $)
BAE
Fransa
Türkiye
Türkiye
Ağaç ve ağaç
BAE
mamulleri
Çin
Tekstil ve
BAE
hazır giyim
Çin
yan sanayisi
Türkiye
Sofra ve
BAE
mutfak
Türkiye
eşyaları
Çin
Türkiye
Mobilya
Çin
BAE
Türkiye
Plastik ve
Almanya
kauçuk işleme
Singapur
Çin
İnşaat
İtalya
malzemeleri
Türkiye
Türkiye
Tarım alet ve
İsviçre
makineleri
İtalya
Kaynak : İGEME İran Ülke Raporu,2010.
24
5.1.1. Bakliyat
İran yıllık 100-110 bin ton civarında mercimek üretimi bulunmasına rağmen son
yıllarda mercimek ithalatına da yönelmiş ve bu ithalatı son 3-4 yıl içerisinde giderek
artmıştır. İran ithal ettiği mercimeğin önemli bir kısmını Birleşik Arap Emirliklerinden
(transit ticaret) karşılamakta olup, bu ülkeyi Kanada’dan ithal edilen mercimekler takip
etmektedir. Üçüncü sırada yer alan ülkemizin payı ise 2008 yılı itibariyle sadece binde
5’tir. İran’ın mercimek ithalatı esas itibariyle yeşil mercimeklerden oluşmakla beraber
ülkemizin kırmızı mercimek konusunda İran’daki girişimlerinden olumlu sonuçlar elde
edebileceği düşünülmektedir.
İran yıllık 300 bin tonluk nohut üretimi ile önemli bir nohut üreticisi olmakla
birlikte son yıllarda nohutta ithal etmeye başlamıştır. İran nohut ithalatının yaklaşık
yarısını ülkemizden gerçekleştirmekle birlikte %47’lik bir kısmını da Birleşik Arap
Emirliklerinden (transit ticaret) karşılamaktadır. İran’ın nohut ithalatında ülkemizin
üstünlüğünün devam ettirilmesi ve İran’ın ithalat artışı devam ettiği müddetçe, pazarda
Kanada, Meksika ve Hindistan gibi önemli üretici ülkelerin ülkemize rakip olmalarının
engellenmesi önem taşımaktadır.
Türkiye - İran Hububat Ve Hububat Ürünleri Göreli İhracat Avantajı Endeksi5
2008
2007
2006
2005
2004
Türkiye
1,0381
1,1587
1,4795
1,7071
1,0211
İran
0,3611
0,2252
0,0976
5
Göreli İhracat Avantajı Endeksi belli bir mal grubu ihracatının ülke ihracatı içindeki payının, o mal grubunun
dünyadaki ihracatının dünya toplam ihracatındaki payına oranıdır. Eğer endeks değeri 1'den büyük ise rekabetçi
avantajın, 1'den küçük ise rekabetçi dezavantajın göstergesidir. (TÜSİAD - Sabancı Üniversitesi Rekabet
Forumu)
25
5.1.2. Kozmetik Ve Kişisel Bakım Ürünleri
İran, genç nüfus yoğunluğu ile Suudi Arabistan’dan sonra Ortadoğu’nun en büyük
kozmetik tüketicisi ülkesidir. Bunun en büyük göstergesi ise ülkede kozmetik kullanan
genç nüfusun yoğunluğudur. İran kozmetik ve kişisel ürünleri pazarı son beş (20032008) yılda % 34 oranında büyümüştür. Kozmetik ve kişisel bakım ürünleri iç tüketimin
önemli bir kısmını ithalat ile karşılamakta olup, 2008 yılında 205 milyon dolar
değerinde kozmetik ve kişisel bakım ürünleri ithalatı gerçekleştirmiştir. İthalat 2007
yılına göre %18 oranında artmıştır. Kozmetik ve kişisel bakım ürünleri ithalatının
yaklaşık % 43’ünü güzellik ve makyaj müstahzarları oluşturmaktadır. Türkiye’nin 2009
yılında İran’a olan güzellik ve makyaj müstahzarları ihracatı 8 milyon dolardır. Pazarın
başlıca tedarikçileri ve % pazar payları sırasıyla; BAE (36), Fransa (25), Türkiye (12),
Almanya (10), İtalya (2)’dır.
Türkiye - İran Kozmetik Ve Kişisel Bakım Ürünleri Göreli İhracat Avantajı Endeksi
2008
2007
2006
2005
2004
Türkiye
1,0172
0,9792
1,1511
1,0834
1,0525
İran
0,2819
0,2035
0,1861
5.1.3. Tekstil Ve Hazır Giyim
İran’ın 2008 yılındaki parça, şerit veya motif halinde işlemeler ithalatında Türkiye
16 milyon dolar ihracat ve yüzde 29 payla Çin’in ardından ikinci sırada yer almıştır.
İran’ın parça, şerit veya motif işleme ithalatında ilk üç ülke olan Çin, Türkiye ve BAE’nin
toplam payı yüzde 98’dir. Türkiye bu ürün grubunda 2009 yılında toplam ihracatının
yüzde 12’si olan 10 milyon dolarlık kısmını İran’a göndermektedir dünya genelindeki
26
ihracattan ise yüzde 5,8 pay almaktadır. Son beş yılda İran’a bu ürün grubunun
ihracatında ortalama yüzde 113 artış sağlanmıştır. İran’ın son beş yıldaki ithalatında
ortalama yüzde 57 artış yaşanmıştır. Bu da göstermektedir ki Türkiye’nin İran
pazarındaki payı yükselmektedir.
Ülke bazında bakıldığında, 2009 yılının ilk yarısında Türkiye’den en fazla
tekstil ve hammaddeleri ihraç edilen ülkeler İtalya, Rusya Federasyonu, Almanya,
Romanya, Polonya ve İran olarak sıralanmaktadır. 2009 yılında İran’a 122,3
milyon dolar değerinde tekstil ürünü ihraç edilmiş olup, İran’ın Türkiye toplam
tekstil ve hammaddeleri ihracatındaki payı da %2,9’dan %4,1’e yükselmiştir.
Hazır giyim ve konfeksiyon sektörü için, ihracatın son yıllarda hızla arttığı İran,
Ortadoğu ülkeleri ve Rusya ile birlikte en cazip pazarlardan biri haline gelmiş olup, bu
pazarda Türk mallarının pazar payı yüzde 30'lar seviyesine ulaşmıştır. İran'da Türk
malının prestiji çok yüksek olup, İran halkı Uzakdoğu, Hindistan ya da Pakistan ürünleri
yerine daha pahalı da olsa Türk mallarını tercih etmektedirler.
Türkiye -İran Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Göreli Ticaret Avantajı Endeksi
2008
2007
2006
2005
2004
Türkiye
3,7561
4,6959
5,1545
5,6195
5,8443
İran
0,0757
0,0719
0,1192
5.1.4. Kanatlı Hayvan
Sektörün toplam ihracat büyüklüğü son 5 yılda katlanarak arttı. 2006 yılında 28.1
milyon dolar olan ihracat, 2007'de 44.4 milyon dolara, 2008'de 87.2 milyon dolara,
27
2009'da 152.5 milyon dolara çıktı. Toplam beyaz et ihracatı 2010 yılında ise yüzde 51.8
artarak 229 milyon 728 bin dolara ulaşmış olup bu ihracatta Orta Doğu pazarı, 61,2%’lik
bir paya sahiptir.
68 milyon nüfus ile İran, kanatlı hayvan eti ihracatı için potansiyel ve gelişmeye
açık bir pazar olup, tavuk eti ithalatını ağırlıklı olarak Brezilya’dan yapmaktadır. İran
Gümrük İdaresi verilerine göre 21 Mart 2008 – 20 Mart 2009 takvim yılında İran,
Brezilya ve Türkiye’den 19,8 bin ton miktar ve 38,8 milyon Dolar değerinde
dondurulmuş tavuk ve hindi ithal etmiştir. Bu ithalat değerinin sadece 1 milyon Dolarlık
kısmı ülkemizden gönderilmektedir.
İran temel tüketim maddelerinin ithalatını bir devlet holdingi olan Devlet Ticaret
şirketi “Government Trading Corporation of Iran- GTC” ve diğer özel sektör firmaları ile
gerçekleştirmektedir. GTC kanatlı eti alımını ihale yöntemi ile gerçekleştirmektedir.
Geçmiş Dönem tavuk eti ithalat şartnamelerine www.gtcir.com internet sayfasının
İngilizce bölümünden ulaşılabilmektedir.
Türkiye - İran: Kanatlı Hayvan Göreli İhracat Avantajı Endeksi
2008
2007
2006
2005
2004
Türkiye
0,0532
0,0521
0,0602
0,0482
0,0387
İran
0,0365
0,0088
0,0040
5.1.5. Mobilya
Ülkemiz mobilya sanayinde, özellikle son 15–20 yıllık süreçte küçük ölçekli
işletmelerin yanı sıra, orta ve büyük ölçekli işletmelerin sayısı artmaya başlamıştır.
28
Mobilya sektörü Türkiye‘nin en eski ve en gelişen sektörlerinden biridir. Sektör her yıl
ürünlerini geliştirmekte ve çeşitliliğini artırmaktadır. Mobilya sanayi katma değer
açısından da ülkemizin önde gelen sektörlerinden olup ihracatta yerli kaynakları en çok
kullanan ve ithal ürünlere bağımlılığı en az olan sektörlerden biri olarak ekonomiye
katkısı artarak devam etmektedir.
İstihdam verilerine göre mobilya işletmeleri genelde KOBİ‘lerden oluşmaktadır.
Sektörde yaşanan sıkıntılar tipik KOBİ sıkıntıları olup, dünya çapında pazarlara açılmak
için küçük firmaların birleşip güçlenmesi ve profesyonel yapılanması önem
taşımaktadır. Sektörün, mevcut potansiyelini ve stratejik pozisyonun önemini
kavrayarak yurtdışı tanıtım ve ihracat çalışmaları ile uluslararası mobilya pazarında
yükselme olanağı bulunmaktadır.
TÜİK verilerine göre; mobilya ihracatında son yıllarda en büyük pazarın Irak
olduğu görülmektedir. Diğer önemli pazarlar ise Almanya, İran, Azerbaycan, Fransa,
Libya, Türkmenistan‘dır. 2010 yılı Ocak –Kasım döneminde en fazla ihracat Irak,
Almanya, İran, Azerbaycan, Libya‘ya yapılmıştır.
Bölgemizde yığılma potansiyeli gösteren mobilya sektörünün kümelenebilmesi için
sadece mobilyaya yönelik, ihtisaslaşmış üretim sahaları, entegre olmuş üretim ve
bunlarla beraber çalışan AR-GE birimleri yapılması hedeflenmelidir.
Türkiye - İran Mobilya Sektörü Göreli İhracat Avantajı Endeksi
2008
2007
2006
2005
2004
Türkiye
1,1375
1,0368
0,9960
0,9861
0,9391
İran
0,0166
0,0210
0,0284
29
5.1.6.
İnşaat Malzemeleri
ITC-Trademap verilerine göre; İran’ın 2008 yılı adi metallerden donanım, tertibat
vb. eşya ithalatı 75 milyon $ olmuştur. Bu grup kapı, merdiven, pencere, karoseri, bavul
vs. ürünler için menteşeler, küçük tekerlekler, otomatik kapı tertibatı, ağaçtan inşaat
malzemeleri gibi ürünlerden oluşmaktadır. İthalat yapılan başlıca ülkeler Çin (22 milyon
$), İtalya (18 milyon $), Türkiye (14 milyon $), BAE (8 milyon $) ve Almanya (4 milyon
$) dir. Üçüncü sırada yer alan Türkiye’nin payı %20’dir. 2004-2008 döneminde İran’ın
adi metallerden donanım, tertibat vb. eşya ithalatı yıllık %41 oranında artmışken
Türkiye’nin aynı dönem İran’a ihracatı % 40 oranında yükselme göstermiştir. 2009
yılında İran’a ihracat % 5 artışla 16 milyon dolar olmuştur. Dolayısı ile adi metallerden
donanım, tertibat vb. eşyada İran gelişen bir pazar olup Türkiye de bu pazardaki payını
sürekli korumuştur. Adi metallerden donanım, tertibat vb. eşya ihracatı yapan
firmalarımızın İran pazarındaki paylarını artırma potansiyeli olduğu görülmektedir.
5.2. TÜRKİYE-İRAN
PROJELER
TİCARİ
İLİŞKİLERİNİN
GELİŞTİRİLMESİ
İÇİN
ÖNEMLİ
Son yıllarda Türkiye ve İran arasındaki ekonomik ilişkilerin artırılması ve ticaretin
kolaylaştırılması amacıyla Bölgemizin de kalkınmasına olumlu katkı sağlayacak bazı
önemli projeler gündeme gelmiştir. Bu projelerden birisi İran-Türkiye sınırının her iki
tarafında da “serbest bölge”lerin kurulmasıdır. İran tarafı ucuz enerji, Türkiye ise
teknoloji ve altyapı ihtiyaçlarını karşılayacaktır. Bu bölgeler, üretim maliyetleri
açısından da avantajlı konuma getirilecek ve üçüncü ülkelerle ticaretinde önü
açılacaktır. Bu proje, otoyollar, havaalanları, demir yolları gibi başka yatırımları da
tetikleyecek olup, sınır bölgelerinin kalkınması açısından önemli katkı sağlayacaktır.
İki ülke arasındaki iktisadi ilişkilerin artırılması amacına dönük olarak TebrizErzurum-Trabzon demiryolu projesi de iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri
geliştirecek bir diğer önemli projedir. Zira 19. yy.da Tebriz-Erzurum-Trabzon ticaret
yolu zamanın en kıymetli maddelerinden İran ipeğinin İran’ın denizlere kapalı kuzey
bölgelerinden dış dünyaya taşınmasında kullanılan İran’ın ticaret hacminin %40’ının
taşındığı önemli bir ticaret rotasıydı. En hareketli döneminde, Trabzon limanına 1837
yılından başlayarak, 1860 yılında 275 ticaret gemisi ve 120,000 tonluk mal hacminin
gerçekleştiği, bu sayıların 1890’da 517 buharlı gemi ile 530,000 ton mala, 1900 yılında
487 gemi ile 522,000 ton mala ve 4,600 yelkenli ile 26,000 ton mala çıktığı belirtiliyor.
Fakat, bu hacimlere rağmen, Tebriz-Erzurum-Trabzon yolu, Erzurum’dan geçen yol
onarımı ve Trabzon limanı için gereken yatırımların yapılmaması ve buna karşılık
Rusya’nın ve İngiltere’nin alternatif yolları yatırımlar yoluyla daha cazip hale getirmesi
nedeniyle önemini kaybetmiştir. (Issawi, 1970.) İran ile Türkiye arasındaki ticaret
hacminin arttırılması ve Bölge illerinin ekonomik kalkınması için İpek Yolu’nu
canlandıracak bu ticaret rotasının yapılacak demiryolu ile tekrar canlandırılması
30
planlanmaktadır. Zira bu rota sayesinde üreticilerinin rekabet gücünü olumsuz yönde
etkileyen karayolu taşımacılığının getirmiş olduğu maliyetler ve verimsizlikde önlenmiş
olacaktır.
6. TURİZM
İran turizm pazarı ülkemiz için son derece önemli ve büyük bir pazar olma vasfını
her zaman korumuştur. İran sosyal, kültürel ve toplumsal yapısı itibariyle, gerek kısa
gerekse uzun süreli turistik seyahatlere ilgisi ve merakı olan, gelenek ve görenekler
itibariyle insanlarımız arasında benzerlikler bulunan bir ülkedir. Ülkemiz sahip olduğu
doğal güzelliği, modern turistik tesisleri, hizmet kalitesi, kültürel zenginliği ile İran’da en
önemli turizm destinasyonu olarak tanınmakta ve bilinmektedir.
Tablo 16: İran'dan Ülkemize Gelen Ziyaretçi Sayıları
Yıl
Ziyaretçi Sayısı
2007
839.907
2008
1.008.097
2009
1.367.819
2010 (Ocak-Kasım)
1.784.730
Kaynak:TÜİK
2010 yılı Ocak-Kasım döneminde Türkiye'ye Almanya'dan 4 milyon 235 bin 863,
Rusya'dan 3 milyon 61 bin 977, İngiltere'den 2 milyon 640 bin 674, İran'dan 1 milyon
784 bin 730 kişi olmak üzere 27 milyon 466 bin 301 turist Türkiye'ye gelmiştir.
Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, Türkiye’ye gelen İranlı turist sayısı 2010 yılı
Ocak-Kasım ayları arasında 1 milyon 784 bin 730 kişiye ulaşmış olup, en çok ziyaretçi
gönderen ilk beş ülke arasında yer almıştır. Bahse konu 11 aylık dönem rakamı bir
önceki yıla göre %30.48’lik artışa tekabül etmektedir. 2010 yılında Türkiye'ye en fazla
ziyaretçi gönderen ülkeler sırasıyla Almanya (yüzde 15.42), Rusya (yüzde 11.15),
İngiltere (yüzde 9.61), İran (yüzde 6.50), Bulgaristan (yüzde 4.81), Hollanda (yüzde
3.81), Gürcistan (yüzde 3.69), Fransa (yüzde 3.26), Suriye (yüzde 3.02), İtalya (2.34)’dır.
Birçoğu Türkçe bilen İranlı turistler; Türkiye'ye gelmek için özellikle Nevruz ayını
ve yaz aylarını tercih etmektedirler. İranlı turistlerin en çok harcama ve alışveriş yapan
turist profilinde en üst sıralarda bulunduğu ve ortalama 1 hafta ile kalış sürelerinin uzun
olduğu gözlenmektedir. Para harcama konusunda Avrupalı bir turist 800 dolar
harcarken, İranlı turist 1.200 dolar civarında para harcamaktadır.
6.1. TRA1 BÖLGESİ-İRAN TURİZM DEĞERLENDİRME
TRA1 Düzey 2 Bölgesi (Erzurum, Erzincan, Bayburt) sahip olduğu iklim
özellikleri, coğrafi konumu, zengin doğal kaynak rezervleri, tarihi ve kültürel geçmişi ile
31
turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge’nin kavşak olma konumu, ulaşım
ve haberleşme imkanlarının uygun oluşu, tarihi, kültürel, tabii ve turistik değerlerin
zenginliği Bölge’yi potansiyel bir ticaret ve turizm merkezi adayı yapmaktadır. Fakat
Bölge bu potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır.
Tablo 17: İran'dan TRA1 Bölgesine Gelen Ziyaretçi Sayıları
2007
2008
2009
Ziyaretçi
Geceleme
Ziyaretçi
Geceleme
Ziyaretçi
Geceleme
Erzurum
1.704
7.479
2.833
20.433
12.400
89.151
Erzincan
435
435
-
-
370
2.960
Bayburt
-
-
-
-
210
210
Türkiye
839.907
3.950.973
1.008.097
6.363.084
1.367.819
8.352.785
Kaynak:TÜİK
Ülkemizi ziyaret eden İranlı turist sayısında son yıllarda hızla artış olduğu gibi,
Bölgemizi ziyaret eden İran vatandaşlarının sayısı da artmıştır. Fakat, Bölgemizin İran’a
coğrafi olarak yakın olmasına ve zengin turizm potansiyeline rağmen bu artış tablo
15’den de görüleceği üzere yeterli değildir. İran’lı turistler Bölgemizi, daha çok kış
turizmi kapsamında ziyaret etmektedirler. Bunun dışında İran’daki Nevruz Bayramı
tatilinde alışveriş ve kültürel gezi amaçla Bölgemize İranlı turistler gelmektedir. İran’da
yeni yıl başlangıcını ve baharın gelmesini ifade eden Nevruz Bayramında (21 Mart)
resmi olarak 5 gün, özel sektörde ise yaklaşık 15 gün tatil yapılmakta olup toplumda bu
bayramın etkinlikleri yaklaşık 1 ay boyunca sürmektedir. Önceki yılların istatistiklerine
de bakılacak olursa bu dönemde Türkiye’ye gelen İranlı turist sayısı hızlı bir artış
göstermekte ve 150-200 bin İranlı turist ülkemizi ziyaret etmektedir.
Bölgemizde 2011 Universiade Oyunları kapsamında yapılan tesislerle önemli bir
kış turizm merkezi haline gelen Erzurum Palandöken ve Konaklı Kayak Merkezleri,
Erzincan Ergan Dağı ve Yıldırım Akbulut Kayak Tesisleri, Bayburt’ta Kop Kayak Tesisleri
ile İranlı turistlerin Bölgeyi ziyaret etmeleri için önemli imkanlar sunmaktadırlar.
Bölgemizin alternatif doğa sporları (rafting, yamaç paraşütü, trekking vb.)
potansiyelinin pazarlanabilmesi açısından da İran önemli bir pazardır. Zira, Antalya'nın
Manavgat ilçesine bağlı Beşkonak Köprülü Kanyonu Nevruz Bayramlarında rafting için
Tahran, Tebriz, Persepolis, Bam ve İsfehan şehirlerinden rafting yapmaya gelen 20 bin
İranlı turisti ağırlamaktadır. Ülkemizin en hızlı akan akarsularından biri olan ve akarsu
sporları için çok elverişli olan Çoruh Nehri ile tescilli rafting parkurlarıyla Karasu Nehri,
etkili tanıtımla raftinge ilgi duyan İranlı turistleri Bölgemize çekmemizi sağlayabilir.
32
Kültürel yapısı, uzun süreli turistik seyahatlere ilgili genç nüfusu, Türkiye’ye
duyulan ilgi ve coğrafi yakınlığın sağlamış olduğu kolay ulaşım imkanları ile İran,
Bölgemiz için en önemli potansiyel turizm pazarlarından biridir. Bölgemiz, doğru
tanıtım ve pazarlamayla giderek gelişen İran turizm pazarından daha fazla pay alabilir.
7. DEĞERLENDİRME
Komşuları ile ticareti geliştirme bir ülkenin kalkınması için çok önemli bir
faktördür. Bu faktör göz önüne alındığında; ulaşım maliyetlerinden elde edilecek
tasarruftan, yakın bir ticaret kültürüne sahip olmanın avantajlarından elde edilecek
artılara, oradan da oluşturulacak ortak kalkınma atmosferinin yine içinde bulunan
bölgeye bir bütün olarak refah unsuru getirmesine varana kadar birçok değer ticaretin
zenginleştirici unsuru olarak göz önünde bulunmaktadır. Bu bağlamda, İran ile
geliştirilen iş birliğinin çok yönlü bir ticari ve iktisadi ortaklıklar zeminine çekilmesi
hem ülkemiz hem de TRA1 Bölgesi illeri için son derece önemlidir.
İki ülke arasında ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi için gerekli kararlılık
ve uygun ortamın son yıllarda sağlanmış olması, iki ülkenin bazı ortak değerlere,
kültürel benzerliklere ve ortak sınıra sahip olması, İran ülke nüfusunun yaklaşık
%40’ının Türk kökenli Azeri nüfus’tan oluşması ve çok sayıda Türkçe konuşan insanın
bulunması gibi unsurlar Bölgemizin İran’la ticari ve ekonomik ilişkilerini geliştirmesi
açısından büyük bir avantaj sağlamaktadır.
Bu bağlamda, bu konjonktürün değerlendirilmesi ve Bölgemizin İran ile ekonomik
ve ticari ilişkilerinin öngörülen düzeyde gelişmesinin sağlanması açısından üzerinde
durulması gereken hususlar şunlardır;
Turizm

Bölgemizde turizm sektörüyle ilgisi olan işletmelerde Farsça tabela-broşürlere
yer verilmeli ve Farsça bilgilendirme ve tanıtım dokümanları hazırlanmalı

İran’da yapılan uluslararası fuarlarda katılım sağlanarak Bölge illerimizin turizm
potansiyeli tanıtılmalıdır. Fuarlara İran halkı büyük ilgi ve alaka görmektedir.
İran'da düzenlenen fuarların en önemli özelliklerinden biri de, ilgili olduğu alan
ve ihtisas dışında, sosyal bir aktivite olarak görülmesi ve katılımın yüksek
olmasıdır. İran’ düzenlenen turizm fuarlarının bazıları;




İsfahan Turizm Ve Otelcilik Fuarı-İsfahan
Tatilat Turizm Fuarı-Tahran
Ortadoğu Turizm Fuarı-Şiraz
Turizm Ve Otelcilik Fuarı-Kiş Adası
33

İran'a yapılan ulaşımda Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerimizin kolay ve
avantajlı bir konuma sahip olması nedeniyle özellikle sınıra yakın İran'ın Batı ve
Doğu Azerbaycan eyaletleri ile her alanda işbirliği yapılması gerekmekte olup,
turistik tesis yöneticilerimizin, seyahat acentelerimizin ve turizm sektöründe
faaliyet gösteren kuruluşlarımızın, İran turizm pazarına daha fazla ilgi
göstermeleri gerekmektedir.

Tahran, Tebriz, İsfahan, Urumiye gibi şehirlerde bilbord vb. tanıtım araçlarıyla
Bölgemizin kış turizmi ve alternatif turizm olanaklarının tanıtımı yapılmalı

Nevruz turizmi kapsamında Bölgemiz; ziyaret eden turist sayısının arttırılması
için çalışmalar yapılmalı

Karayolu ile Bölgemize gelecek turistler için nitelikli yol üstü dinlenme ve
alışveriş mekanları kurulmalı ve mevcut tesisler rehabilite edilmeli

Bölgemizi ziyaret eden İranlı turist sayısını arttırmak amacıyla İran’da faaliyet
gösteren turizm sektör temsilcileriyle, turizm acenteleriyle, tur operatörleriyle
irtibata geçilmeli
İhracat

Bölgemizdeki KOBİ’lerin ihracat kültürleri geliştirilmeli, dış ticaret mevzuatı ve
teşvikler hakkında KOBİ’leri bilinçlendirilmeli

İran’a ihracatı artırmak amacıyla fuar, sergi, ticaret heyetleri gibi tanıtım ve
pazarlama faaliyetleri yoğun olarak düzenlenmeli ve Bölge işletmelerinin katılımı
teşvik edilmeli

İran’ın açık ithalatçı olduğu sektör ve ürünlere ilişkin sürekli-güncel pazar
araştırmaları ve analizleri yapılmalı; bu analizler sonucunda Bölgemizin
rekabetçi olduğu ürün ve sektörlerdeki işletmelerin ihracat ve pazarlama
kapasitelerinin arttırılması yönünde çalışmalar yapılmalı

Gümrük idarelerimizin teknolojik donanımları ve personel kalitesi iyileştirilmeli

İran-Türkiye sınırının her iki tarafında da “Serbest Bölge”lerin kurulması projesi
hayata geçirilmeli ve Bölge işletmelerinin oluşturulacak bu ticaret bölgesinden
maksimum düzeyde istifade etmesi için gereken çalışmalar yapılmalı
34
Ulaşım

Ticaretin sürdürülmesinin ve uygun ihraç fiyatlarının sağlanmasının ön koşulu
olan lojistik hizmetlerinin geliştirilmesi ve bu bağlamda kara, demir, deniz ve
hava yolu taşımacılığının kesintisiz olarak yapılabilmesi için gerekli koşullar
oluşturulmalı

Tarihi İpek Yolu'nu demiryolu ile yeniden canlandıracak ve taşımacılık
maliyetlerini düşürecek Tebriz-Erzurum-Trabzon demiryolu projesi hayata
geçirilmeli

Avrupa’yı Asya’ya bağlayan ve Bölge illerimiz Erzincan ve Erzurum’dan geçen D100 Trans Avrasya karayolunun alt yapısı iyileştirilmeli/otoban düzeyine
çıkarılmalı

Karayolu ulaşımı kapsamında Gürbulak Gümrük Kapısından turistik yolcu giriş ve
çıkışları kolaylaştırılmalı

Erzurum-Tebriz, Erzurum-Tahran, Erzurum-Urumiye arasında uçak ve charter
seferleri konulmalı
Öğrenim

Türkiye’deki birçok üniversitede olduğu gibi başta Atatürk Üniversitesinde olmak
üzere Bölge üniversitelerimizde öğrenim gören İran uyruklu öğrenci
bulunmaktadır. Bölge üniversitelerimiz, eğitim altyapısı ve gelişmişliği ile İran’da
bulunan birçok üniversiteden iyi durumdadır. Bu kapsamda, Bölgemizin bir
eğitim üssü haline gelmesi için gereken yatırımlar yapılmalı, yurt dışından
gelecek başarılı üniversite öğrencileri için kontenjanlar tanınarak ve burslar
temin edilerek, komşu coğrafyalardan Bölgemize öğrenci akışı sağlanmalıdır.
Zira, ülkemize gelen İranlı öğrenciler vasıtasıyla ülkemizle İran arasındaki bağlar
güçlenecek ve Bölge illerimizin İran’da tanınırlılığı da artacaktır.
35
YARARLI ADRESLER
KONU
ADRES
WEBSİTE
TLF- FAKS - E-POSTA
T.C. Tahran Büyükelçiliği
T.C. Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
T.C. Tebriz Başkonsolosluğu
T.C. Urumiye Başkonsolosluğu
Ferdowsi Ave., No.337, PB.
113658758, Tehran/IRAN
Ferdowsi Ave. No. 337,
PB: 11155–8758, Tehran/IRAN
Kuye Valeye, Asr Khiyabani Forughi
Felekei Homafer
Kuçei Ferhengiyan No:8
Tebriz/IRAN
Khyabanii Dr. Beheshti No: 30
Ouroumieh 57. 159 Azarhbaijanı
Kharbi IRAN
İran İslâm Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği
Tahran Cad. No:10, 06700
Kavaklıdere/ANKARA
İran İslam Cumhuriyeti Erzurum
Başkonsolosluğu
Alparslan Bulvarı, Osman Gazi Mah.
201. Sk., Eres Yapı Kooperatifi, D
Blok, Yıldızkent/ERZURUM
İran İslam Cumhuriyeti İstanbul
Başkonsolosluğu
Ankara Cad. No.1,
Cağaloğlu/İSTANBUL
www.tahran.be.mfa.gov.tr
www.musavirlikler.gov.tr
www.tebriz.bk.mfa.gov.tr
Telefon:+98 21 3 595 11 00
(Santral)
Faks:+98 21 3 311 79 28
[email protected]
[email protected]
Tel: 00 98 21 3 391 35 92
Faks: 00 98 21 3 392 49 52
Eposta:[email protected]
Tel: 00 98 411 300 10 7071
Faks: 00 98 411 332 49 07
Eposta:[email protected],
[email protected]
Tel: 00 98 441 222 89 70
00 98 441 347 87 70
Faks: 00 98 441 346 95 95
Tel: 0 (312) 468 28 20 21(pbx)
Faks: 468 28 23–427 35 41
Tel: 0 (442) 315 99 83
Faks: 0 (442) 316 11 82
Tel: 0 (212) 513 82 30
Faks: 0 (212) 511 52 19
36
İran İslam Cumhuriyeti Trabzon
Başkonsolosluğu
Taksim Cad. Kızıltoprak Sk. No: 3,
TRABZON
Tel: 0 (462) 326 76 51
Faks: 0 (462) 326 76 5253
Presidency of the Islamic Republic of Iran
http://www.president.ir/fa/
Ministry of Commerce
http://www.moc.gov.ir/
Ministry of Economic Affairs and Finance
http://www.mefa.gov.ir/
Ministry of Foreign Affairs
http://www.mfa.gov.ir
Ministry of JihadeAgriculture
http://www.maj.ir/
Ministry of Industries & Mines
http://www.mim.gov.ir/
Ministry of Road & Transportation
http://www.mrt.ir
Ministry of Petroleum
http://www.nioc.org
Ministry of ICT
http://www.ict.gov.ir/
Ministry of Cooperatives
http://www.nioc.org
Ministry of Culture & Islamic Guidance
http://www.ershad.gov.ir
Ekonomi Central Bank of the Iran
http://www.cbi.ir
Export Development Bank of Iran
http://www.edbi.ir/
Export Guarantee Fund of Iran
http://www.egfi.org.ir/
Tehran Stock Exchange
http://www.tse.ir
Central Insurance of Iran
http://www.centir.com
Statistical Center of Iran
http://www.sci.org.ir
37
Institute for Trade Studies & Research
http://www.itsr.ir
Economic Research Institute(ERI)
http://www.eri.ir
Islamic Republic of Iran Customs
http://www.irica.gov.ir
Banks & Credit Institutions
http://www.cbi.ir
TİCARET
Iran Trade Promotion Organization
http://www.tpo.ir
İran İhracatı Geliştirme Merkezi
http://www.irantpcnet.com,
http://www.iranexporters.org,
http://www.epc-iran.com
Iran Chamber of Commerce,Industry and Mines
http://www.iccim.ir
Islamic Republic of Iran Customs
http://www.irica.gov.ir
Iran Trade Point
http://www.irtp.com
Government Trading Corporation
http://www.gtcir.com
Iran Carpet Company
http://www.irancarpet.ir
Iran International Exhibitions Co.
http://www.iranfair.com/
Fars Commerce Organization
http://www.farscommerce.ir
Kish Trade Promotion Center
http://www.kishtpc.com
Kerman Commerce Organization
http://www.kermanbazargani.ir
Boushehr Commerce Organization
http://www.boushehrcommerce.ir
Tabriz Commerce Organization
http://www.tabrizcommerce.org
[email protected]
[email protected]
38
TARIM
Information Centre of Food & Agriculture Trade
http://www.iranagrofood.com
Fruit & Vegetables Exporters Union
http://www.ofexunion.com/
Casing Exporters Association of Iran
http://www.irancasing.com
Iran Dried Fruits Exporters Association
http://www.irandriedfruits.ir
Pistachio Producer's Cooperative
http://www.rppc.ir
Saffron Information & Research Center
http://www.iransaffron.org
Iran Handicrafts Organization
http://www.handicrafts.ir
SANAYİ
Association of Confectionery Mgn. Co.
http://www.iranianacm.com
Iran Dairy Industries Society (I.D.I.S)
http://www.irdis.org
Apparels Exporters Union of Iran
http://www.iranapparels.com
Textile & Garment Ind. Export Develop. Fund
http://www.expotextile.com
Detergent, Hygienic & Cosmetic Ind. Association
http://www.dhci.org
Association of plastic Industries
http://www.assoplast.com
Iran Petrochemical Commercial Company
http://www.petrochemir.net
National Petrochemical Company
http://www.nipc.net
Oil Terminals Company
http://www.niocotc.com
39
National Iranian South Oil Company
http://www.nisoc.ir
Bandar Imam Petrochemical Company
http://www.bipc.org
Oil, Gas & Petrochemical Exporters Union
http://www.opex.ir
Esfahan Petrochemical Company
http://www.epciran.com
Razi Petrochemical company
http://www.razip.com
Arak Petrochemical Company
http://www.arpcir.net
Tabriz Petrochemical Company
http://www.tpco.ir
Iran Shipbuilding & Offshore Industries Co.
http://www.isoico.com
Society of Petroleum Industries Equip. Mng.
http://www.sipiem.com
Steel Producers Association of Iran
http://www.iransina.com
Association of Medical, Dental & Lab. Eqpmnt.
http://www.imdle.org
Ceramic Producers Syndicate
http://www.irancerps.org/
Ferro Alloys Indust. Masters Guild
http://www.iranifc.com
National Copper Industries Co.
http://www.nicico.com
Iran Foundry Syndicate (IFS)
http://www.iranfoundry.com
Esfahan's Mobarakeh Steel Co.
http://www.mobarakehsteel.ir
Informatic Companies Association
http://www.irica.com
Syndicate of Steel Pipe & Profile
http://www.ssppm.com
40
Telecommunication Ind. Syndicate
http://www.telecomsyndicate.ir
Lighting Manufacturers Association
http://www.iranlighting.com
Switch & Socket Mng. Association
http://www.mahsanelectric.com
Electrical Panel Producers Syndc.
http://www.electricalpanel.org
Indust. Develop.& Renovation Org.
http://www.idro.org
Iranian Aluminum Company
http://www.iralco.net
Institute of Standards & Indust. Research of Iran
http://www.isiri.org
HİZMETLER
International Consultants & Contractors
Association of Iran
Exporters Ass. for Mining, Industrial
Products&Engineering Services
http://www.iccair.com
http://www.examie.com
Union of Iranian Software Exporters
http://www.uiseonline.org
TURİZM
Iranian Culture Heritage & Tourism Org.
http://iranmiras.ir/
Tel: (98-21) 6643 56 63
Fax: (98-21) 6643 53 95
Iranian Tourism Organization
Carpet Museum of Iran
http://www.carpetmuseum.ir
ULAŞTIRMA
Islamic Republic of Iran Shipping Lines
http://www.irisl.net
Islamic Republic of Iran Airline
http://www.iranair.com
41
Islamic Republic of Iran Railways
http://www.rai.ir/site.aspx
Int. Transport Comp. Association of Iran (ITCA)
http://www.itair.com
International NorthSouth Transport Corridor
http://www.instc.org
Road Maintenance & Transportation Org.
http://www.tto.ir
SERBEST BÖLGELER
Secretariat of the High Council of Iran Free
Trade Industrial Zones
http://www.iftiz.org.ir
Kish Trade Promotion Center
http://www.kishtpc.com
Qeshm Free Area
http://www.Qeshm.ir
Chabahar Free Zone
http://www.cfzo.com
FİRMA REHBERLERİ
Iran Yellow Pages
http://www.iranyellowpages.net
Kompass Iran
http://www.kompassiran.com
Iran Small Industries Information Network
http://www.sme.ir
BANKALAR
Bank Mellat
www.bankmellat.ir
Bank Melli Iran
www.bmi.ir
Post Bank of Iran
www.postbank.ir
Bank Refah
www.bankrefah.ir
42
Bank Saderat Iran
www.saderbank.com
Sepah Bank
www.banksepah.ir
Tejarat Bank
www.Tejaratbank.ir
Export Development Bank of Iran
www.edbi.ir
Bank of Industry & Mine
www.bim.ir
Bank Keshavarzi
www.agribank.com
Bank Maskan
www.bankmaskan.ir
Eghtesad Novin Bank (EN Bank)
www.enbank.ir
Karafarin Bank
www.karafarinbank.com
Parsian Bank
www.parsianbank.com
Pasargad Bank
www.bankpasargad.com
Saman Bank Corp
www.sb24. com
Sarmayeh Bank
www.sbank.ir
Halk Bank Tahran Temsilciliği
3rd Floor, Buıldıng 114, Ghaem
Magham Farahanı Ave.Tehran-Iran
Ziraat Bankası Tahran Temsilciliği
Bolvare Afrigha Plak 184 Borje
Anahita Kat 6 No 604 Tahran
Tel: (98-21) 88 30 89 90,
88 84 22 75
88 30 47 15
Faks: (98-21)88 30 47 15
88 30 10 00
Tel: (98-21) 88 78 34 17-20
Fax: (98-21) 88 78 35 26
SEKTÖREL BİRLİK VE DERNEKLER
Association of Iranian Confectionery
www.iranianacm.com
43
Manufacturing Companies
Iran Dried Fruits Exporters Association
www.irandriedfruits.ir,
www.irandriedfruits.com
Fruit & Vegetables Exporters Union (Uromia)
www.ofexunion.com
Iranian Food Science & Technology Association
www.iranfsta.com
Iranian Fisheries Export Development Fund
www.fedfund.com
Iran Aquaculture Producer & Exporter Union
www.apexunion.com
Iran Dairy Industries Society (IDIS)
www.irdis.org
Iran Exp. & Importers Union of Fruits, Veg.
Flowers & Plants
www.unionfruit
Iranian Pistachio Producers Union (IPPU)
www.rppc.ir
Saffron Export Development Fund
www.saffronpromotion.com
Flowers, Seeds & Plants Producers Association
www.iranflowercouncil.com
Society of Meat Producers
www.iranmeatproduct.com
Rafsanjan Pistachio Producer's Cooperative
www.irppc.ir
Iran Casing Exporters Association
www.irancasing.com
Iran Handicrafts Organization
www.handicrafts.ir
Polypropylene Jute & Sack Producers Assc.
www.aoppjsp.com
Iranian Airlines Association
www.iraa.com
Paint & Resin Manufacturers Association of Iran
www.parmai.com
44
Oil Product Export Development Fund of Iran
www.opexfund.ir
Iranian Oil, Gas & Petrochemical Products
Exporters' Union
www.opex.ir
Iranian Tour Operator Association(ITOA)
www.daltour.com
Association of Air Trans. & Tourist Agencies of
Iran
www.aattai.org,
www.aattai.ir
Association of Iran Textile Industries
www.aiti.org.ir
Association of Managers Experts of Iranian Shoe
Industry
Iran Textile & Garment Industries Export
Development Fund
Iran Textile Indst. & Apparels Exporters Union
Iran Exporter's Association of Textile Industries
& Apparels
Iranian Associatin of Medical, Dental & Lab
Equipments
www.assomes.org,www.assomes.ir
www.expotextile.com
www.iranapparels.com
www.iranapparels.com
www.imdle.org
Iranian Ceramic Producers Syndicate
www.irancer.com
Union of Manufacturers & Sellers for
Jewels,Gold and Silver
www.tgju.ir
Zarin Iran Porcelain Industries
www.zariniran.com
Toos Hard Porcelain Complex
www.toosporcelain.com
Stone Association of Iran
www.stoneassocir. com
Tehran Gold Jewelry & Silver Industry Job
Association
www.ista.ir
Iranian Pharmaceutical Association
www.iphair. com
Home & Office Furniture Exporters Union
www.irfurniture.com
45
MEDYA
Islamic Republic of Iran Broadcasting
http://www.iribnews.ir
Islamic Republic News Agency (IRNA)
http://www.irna.ir
46
47
KAYNAKÇA
























Altuğ S. Tarihteki Ticaret Yolları: Bölgesel Kalkınma Buradan mı Geçiyor?
DEİK İran Ülke Bülteni, 2010.
Dış Ticaret Müsteşarlığı Anlaşmalar Genel Müdürlüğü
Dış Ticaret Müsteşarlığı, Bilgi İşlem Merkezi Verileri http://bilgi.dtm.gov.tr
Dış Ticaret Müsteşarlığı Komşu Ve Çevre Ülkeler Stratejisi
ERYAMAN H. , Komşu Ülkeler ile Ticaretimiz
Güllülü U. Candan B. Yapraklı Ş. Karabulu K. 2006Gürbulak Sınır Kapısından
Geçiş Yapan Kişilerin Bu Kapıdan Gerçekleştirilen Sınır Ticaretinin Boyutları İle
İlgili Bilgi, Düşünce Ve Tutumları Üzerine Bir Araştırma
http://www.businessmonitor.com/
http://www.euromonitor.com/
http://www.marketresearch.com
http://www.ihsglobalinsight.com
http://www.trademap.net,
http://www.eiu.com/public/
http://countryanalysis.eiu.com/
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
http://www.tuik.gov.tr
http://data.worldbank.org/
http://www.unfpa.org.tr/turkeytr/unfpa.htm
İGEME İran Ülke Raporu, 2010.
ÖZTÜRK N. Yrd. Doç. Dr. Türkiye’de Sınır Ticaretinin Gelişimi, Ekonomik Etkileri,
Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri
SEZER A. Komşular mı, Globalleşme mi?
T.C. Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Raporları ve Bültenleri
TÜSİAD - Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu
UND İran Raporu ve Ortadoğu Bültenleri
48

tra1 düzey 2 bölgesi için iran pazar araştırma raporu

Transkript

Benzer belgeler

iranlı işçilerin desteğinize ihtiyacı var

RENGİN ÖLÜMÜ (مرگ رنگ), Sohrab Sepehri, Çeviren

Amirnia Auto parts manufacturer

Tanıtım Broşürü

Fatıma Babazeh ben Fatima , İran`ın kuzey

Abstract

ÖZGEÇMİŞ - İnşaat Mühendisliği | Avrasya Üniversitesi

PDF indir - BueSo.de

دانیشیر آزربایجان