Bitkisel Üretim Çalıştayı - KKTC Tarım Doğal Kaynaklar ve Gıda

Transkript

1988
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ
TARIM VE DOĞAL KAYNAKLAR BAKANLIĞI
BİTKİSEL ÜRETİM ÇALIŞTAYI
SONUÇ RAPORU
(18-20 Aralık 2012)
1
İÇİNDEKİLER
Çalıştay Organizasyon Ekibi .....................................................................................................................2
Çalıştay Danışman Kadrosu ......................................................................................................................3
Sunuş ......................................................................................................................................................4-5
Çalıştay Kapsamında Görüşülen Başlıklar.................................................................................................6
I.Çalıştayın Amacı, Yöntemi ve Akış Planı ........................................................................................7-8-9
Çalıştay Raporları ....................................................................................................................................10
1.TARLA BİTKİLERİ .......................................................................................................................10-35
1.1 Tahıllar .........................................................................................................................................10-16
1.2 Yemeklik Dane Baklagiller ..........................................................................................................17-21
1.3 Endüstri Bitkileri .........................................................................................................................21-29
1.4 Yem Bitkileri ................................................................................................................................30-35
2. BAHÇE BİTKİLERİ....................................................................................................................36-205
2.1 SEBZE ÜRETİMİ .......................................................................................................................36-69
2.1.1 Enginar .......................................................................................................................36-40
2.1.2 Yaprağı Yenen Sebzeler ............................................................................................40-45
2.1.3 Meyvesi Yenen Sebzeler ...........................................................................................46-57
2.1.4 Baklagil Sebzeleri ......................................................................................................58-60
2.1.5 Soğansı, Yumru ve Kök Sebzeler ..............................................................................61-65
2.1.6 Diğer Sebzeler ...........................................................................................................66-69
2.2 MEYVE ÜRETİMİ ....................................................................................................70-205
2.2.1 Turunçgiller ...............................................................................................................70-87
2.2.2 Sert Çekirdekli Meyveler .........................................................................................88-110
2.2.3 Sert Kabuklu Meyveler ..........................................................................................110-121
2.2.4 Yumuşak Çekirdekli Meyveler ..............................................................................121-134
2.2.5 Üzüm ve Üzümsü Meyveler ..................................................................................135-147
2.2.6 Subtropik Meyveler ...............................................................................................148-193
2.2.7 Diğer Meyveler ......................................................................................................194-205
3. SÜS BİTKİLERİ ........................................................................................................206-211
II. BİTKİSEL ÜRETİM MASTER PLANI'nın Amacı .............................................................212
III. Tartışma ve Değerlendirme ....................................................................................................212
IV. Çalıştay Sonuçları Doğrultusunda Oluşturulan STRATEJİLER ....................................212-213
V.Çalıştay Sonuçlarının Etkinliğine Yönelik Moderasyon Ekibinin Görüş ve Önerileri …….214
Ek 1(Bitkisel Üretim Çalıştayından Bazı Görüntüler)……….........…………215-216
ÇALIŞTAY MODERASYON EKİBİ
Zir.Yük.Müh. Ercan AKERZURUMLU -TAE Müdür.
Zir.Yük.Müh. Yeşim Rehber DİKKAYA -TAE Merkez Sorumlusu
Dr. Reşat DEĞİRMENCİ - TAE Güzelyurt Araştırma İst. Sorumlusu
Zir.Yük.Müh. Konce BAYDAR – TAE Biyoteknoloji Uzmanı
Zir.Mühendisi Hüseyin KARANFİLOĞLU – TAE Bahçe Bitkileri Uzmanı
Zir.Mühendisi Adnan HACIKÜÇÜK – TAE Bahçe Bitkileri Uzmanı
ÇALIŞTAY BİLGİ İŞLEM MERKEZİ EKİBİ
Zir.Yük.Müh. Ayda KONUKSAL -TAE Tarımsal Mücadele Araştırma Uzmanı
Zir.Yük.Müh. Cem Karaca – TAE Türkmenköy Araştırma İst. Sorumlusu
Zir.Yük.Müh. Esra SERİNOL -TAE Tarımsal Ekonomi Uzmanı
YARDIMCILAR
Bilgin NARINÇLI- TAE
Emine İLHAM- TAE
İpek ALTINOĞLU- TAE
2
ÇALIŞTAY DANIŞMAN KADROSU
Prof.Dr. Halil İbrahim Elekçioğlu - Ç.Ü.Ziraat Fakültesi Dekan
Prof. Dr. Kazım Abak – LAÜ Tarım Bil. Ve Teknolojileri Fakültesi Dekan
Prof. Dr. Ayzin Küden – Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Halis Arıoğlu- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Suat Şenol- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Saliha Kırıcı- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Bülent Özekici- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Turgut Yeşiloğlu – Ç.Ü Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Faruk Emeksiz- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Prof. Dr. Necat Ören- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Zir. Yük. Müh. Songül Çömlekçioğlu- Ç.Ü. Ziraat Fakültesi
Dr. A. Ahmet Yücer – T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,TAGEM
Dr. İsmail Sayın- T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, TAGEM
Dr. Cengizhan Mızrak- T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, TAGEM
Zir. Yük. Müh. Übeyit Seday- T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, TAGEM
Zir. Yük. Müh. Veysel Aras- T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, TAGEM
3
SUNUŞ
KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı; Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü'nün
Organizasyonu, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve LAÜ Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi
Dekanlığı'nın Danışmanlığı ile ''KKTC Bitkisel Üretim Çalıştayı''
18-20 Aralık 2012 tarihinde
Lefkoşa'da gerçekleştirmiştir.
Çalıştayın Amacı: 2014 yılında hayata geçirilmesi hedeflenen ''KKTC BİTKİSEL ÜRETİM MASTER
PLANI'' na temel görüş oluşturmak.
Toplantı : Açılış , Oturumlar ve Çalıştay Sonuçlarının Değerlendirilmesinden oluşan üç aşamada
gerçekleştirilmiştir.
Çalıştay öncesinde TAE Teknik Ekibi 7 Temmuz 2011- 17 Aralık 2012 tarihleri arasında üreticilerle bir
arada arazi çalışmaları, uygulamalı eğitimler, seminerler, kahve toplantıları ve ''KKTC BİTKİSEL
ÜRETİM MASTER PLAN'' hazırlıklarını anlatan birçok toplantı düzenlemiştir. Ülkede örgütlenmiş
üretici birlikleri, birçok Belediye, Kooperatif, Zirai Levazım, Sanayi Odası ve Ticaret Odası gibi kurum
kuruluşlarla görüşmeler yapan TAE Teknik Ekibi, istatistiksel verilerden de yararlanarak KKTC
koşullarında yetiştiriciliği yapılan ve uyumluluğu çalışılan Bitkisel Türler hakkında mevcut durum
tespitinde bulunmuştur.
Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım Dairesi ve Ç.Ü. Ziraat Fakültesi arasında yürütülen
''KKTC DETAYLI TOPRAK ETÜD VE HARİTALAMA PROJESİ'' temel alınarak yapılan hazırlıklar,
ilgili tüm kesimlerle paylaşılarak çalışmanın kapsamı ve yöntemi ile çalıştay katılımcı listesi belirlenmiştir.
Çalıştay 204 kişilik oldukça geniş bir katılımla gerçekleştirilmiştir. KKTC tarım sektörünün içinde yer alan
kamu ve özel sektörle, sivil toplum kuruluşlarından temsilciler ile üreticiler çalıştay katılım kadrosunu
oluşturmuştur. Çalıştay'a Ç.Ü. Ziraat Fakültesinden Dekan ve on öğretim üyesi, LAÜ Tarım Bilimleri ve
Teknolojileri Fakültesinden Dekan ve iki öğretim üyesi, Yakın Doğu Üniversitesi adına Rektör Yardımcısı
danışmanlık hizmeti verirken, T.C. Gıda, Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı üst düzeyde temsil edilmiş, beş
uzmanla da katkı koymuştur. Oturumlar TAE uzman kadrosu tarafından yönetilmiştir. Tarım Dairesi geniş
bir teknik kadro ile destek verirken, TÜK ve Tarım Sigortası teknik elemanları da oturumlarda görüş beyan
etmişlerdir. Üreticilerin geniş söz hakkı bulduğu oturumlardan yazılı olarak alınan görüşler anında ''TAE
BİLGİ İŞLEM MERKEZİ'' tarafından bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Oluşan bilgi veri tabanı % olarak
4
önem sırasına göre işlenmiş ve ilgili tablolarda yer almıştır. Çalıştay 91 Bitkisel Tür bazında aşağıda
belirtilen başlıklar altında değerlendirilmiştir:
1- Mevcut Durum Değerlendirmesi
2- Ürünle İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerilerinin Tartışılması
3- Ürünle İlgili Hasat Sonrası Muhafaza, İşleme ve Pazarlama Sırasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm
Önerilerinin Tartışılması
4- Destekleme Politikaları Önerilerinin Tartışılması
5- Ürünle İlgili Zayıf ve Güçlü Yanların Tespiti ve Değerlendirilmesi
6- Ürünle İlgili Fırsat ve Tehditlerin Tespiti ve Değerlendirilmesi
7- Ürünün Yetiştiriciliğinde Öne Çıkan Bölgelerin ve Yeni Önerilerin Değerlendirilmesi
5
ÇALIŞTAY KAPSAMINDA GÖRÜŞÜLEN BAŞLIKLAR
1.
TARLA BİTKİLERİ (Moderatör: Dr. Reşat DEĞİRMENCİ)
1.1. TAHILLAR
1.2 YEMEKLİK DANE BAKLAGİLLER
1.3 ENDÜSTRİ BİTKİLERİ
1.4 YEM BİTKİLERİ
2. BAHÇE BİTKİLERİ
2.1 SEBZE ÜRETİMİ (Moderatör: Zir. Müh. Hüseyin KARANFİLOĞLU, Zir. Müh. Adnan
HACIKÜÇÜK)
2.1.1 ENGİNAR
2.1.2 YAPRAĞI YENEN SEBZELER
2.1.3. MEYVESİ YENEN SEBZELER
2.1.4 BAKLAGİL SEBZELERİ
2.1.5 SOĞANSI, YUMRU VE KÖK SEBZELER
2.1.6 DİĞER SEBZELER
2.2 MEYVE ÜRETİMİ (Moderatör: Zir.Yük.Müh. Yeşim Rehber DİKKAYA,
Zir.Yük.Müh.
Konce BAYDAR)
2.2.1 TURUNÇGİLLER
2.2.2 SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELER
2.2.3 SERT KABUKLU MEYVELER
2.2.4 YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVELER
2.2.5 ÜZÜM VE ÜZÜMSÜ MEYVELER
2.2.6 SUPTROPİK MEYVELER
3. SÜS BİTKİLERİ (Moderatör: Peyzaj Mimarı Tuba AKERZURUMLU, Zir.Yük.Müh. Konce
BAYDAR)
4. GENEL DEĞERLENDİRME (Moderatör: Zir.Yük.Müh. Ercan AKERZURUMLU(TAE
Müdür))
6
Çalıştay oturumlarından elde edilen sonuçlar ''ORTAK AKIL ARAMA'' yöntemi ile, 20 Aralık 2012
tarihinde gerçekleşen tek oturumda değerlendirilmiştir. Oturumda ''STRATEJİLER'' ile kısa, orta ve uzun
vadedeki hedefler ele alınmıştır.
Çalıştay 99 Bitkisel Türle ilgili problemlerin ortaya konmasında verimli olmuştur. Saptanan problemleri
çözmek için her bir problemle ilgili çözüm önerileri oluşturulmuştur. Çözüm önerilerinin eylem planları ile
desteklenerek hedefe ulaşmada yol haritası belirlenen çalıştayda, ayrıca genel ''TARIM STRATEJİLERİ''
de oluşturulmuştur.
Çalıştayın gerçekleşmesinde emeği geçen kurum, kuruluş, üniversite temsilcilerine ve fikirleriyle katkıda
bulunan tüm katılımcılara Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
olarak teşekkür ederiz.
I- ÇALIŞTAYIN AMACI, YÖNTEMİ VE AKIŞ PLANI
''KKTC Bitkisel Üretim Çalıştayı''nın amacı: 2014 yılında hayata geçirilmesi hedeflenen ''KKTC
BİTKİSEL ÜRETİM MASTER PLANI''na temel görüş oluşturmaktır. Master Plan'ın amacını
olustururken, bitkisel üretimde mevcut durum, sorunlar ve çözüm önerilerini, hasat sırasında, sonrasında
ve muhafaza ile pazarlamada, destekleme politikalarında, bitki deseni planlanmasında ve KKTC tarımının
hedefleri doğrultusunda üç farklı oturumda ,99 bitkisel türde görüş alış verişinde bulunulmuştur. Sonuçlar
''Ortak Akıl Arama'' yöntemi ile tartışmaya açılmış ve değerlendirilmiştir.
Çalıştay Katılımcıları: KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü, Tarım Dairesi, Toprak Ürünleri Kurumu, Tarım Sigortası, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı, T.C. Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Çukurova Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dekanlığı, Lefke Avrupa Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Üretici
Birlikleri temsilcileri ve üreticiler, Sanayi Odası, Ticaret Odası ve ilgili katılımcılarla toplam 204 kişilik
davetliden oluşmuştur.
Çalıştay katılımcıların aktif katılımı ile yazılı bilgi ve belge üretmeye yönelik olarak ortak akıl arama
çalıştayı anlayışı ile düzenlenmiştir. Bu anlayış ortak akıl yaratmayı amaçlayan bir planlama
metodolojisidir.
-Mevcut durum fotoğrafı
-Problemlerin çözümleri
-Bireysel atak
-Tetikleyici değişmeler
-Avantaj ve dezavantajlar
7
-Yapılması gerekenler (Eylem Planları)
-Yol haritası
-Nereden başlamalıyız; başlıkları, bu metodolojinin ana başlıklarını oluşturmaktadır.
Çalıştayın ilk günü açılış konuşmaları aşağıdaki sıra ile yapılmıştır;
-Sn. Zir.Yük.Müh. Ercan AKERZURUMLU – KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Tarımsal
Araştırma Enstitüsü Müdürü.
-Sn. Prof. Dr. Ayzin KÜDEN – Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi KKTC Komisyon Başkanı
- Sn. Prof. Dr. İ. Halil ELEKÇİOĞLU – Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanı
- Sn. Prof. Dr. Kazım ABAK – Lefke Avrupa Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi
Dekanı
- Sn. Dr. Ahmet YÜCER – T.C. Gıda, Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı Temsilcisi
- Sn. Ali Çetin AMCAOĞLU – KKTC Tarım Ve Doğal Kaynaklar Bakanı
- Sn. İrsen KÜÇÜK - KKTC Başbakanı
Çalıştay Akış Planı: (Kroki)
8
1. K.K.T.C TARIMININ BİTKİSEL ÜRETİM KISMINDA MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ
Çalıştay oturumları 99 Bitkisel tür bazında düzenlenen toplantılardan oluşmuştur. Tür bazında ele
alınan toplantılarda birinci aşama olarak, TAE teknik personeli tarafından bir buçuk yıllık çalışma
sonucunda ortaya konan mevcut durumlar ifade edilmiş, tartışma yaratılmış ve ''Ortak Akıl Arama'' metodu
ile tüm oturumlar başarı ile tamamlanmıştır.
2.K.K.T.C. TARIMININ BİTKİSEL ÜRETİM KISMINDA YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM
ÖNERİLERİ
Çalıştay oturumlarında, bitkisel türler bazında düzenlenen toplantılarda ikinci tartışma maddesi
''Sorunlar ve Çözüm Önerileri'' olmuştur.
İlgili tür hakkında katılımcı görüşleri, yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri olarak tartışılmış ve belirtilen
sorunlar ve üretilen çözüm önerileri yazılı olarak katılımcılardan toplanarak ''TAE Bilgi İşlem Merkezi''
tarafından önem sırasına göre kayda alınmıştır. Çalışma Çözüm önerilerine yönelik hazırlanacak eylem
planları ile desteklenecektir.
3. ÜRÜNLE İLGİLİ HASAT SONRASI MUHAFAZA, İŞLEME ve PAZARLAMA SIRASINDA
KARŞILAŞILAN SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Oturumların üçüncü bölümünde üretimden sonra yaşanan sıkıntılar, mevcut durum ve ihtiyaçlar,
işleme konularındaki yetersiz ve eksik alt yapı imkanları ile etkin bir pazarlama için yapılması gerekenler
değerlendirilerek, tüm görüşler kayıtlara alınmış ve eylem planları ile destekleme programının 2013
sonuna kadar hazırlanması ve 2014 ocak ayında hayata geçmesi planlanmıştır.
4. DESTEKLEME POLİTİKASI ÖNERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Üretimin arz-talep ilişkileri ve piyasa talepleri ile rekabet şanslarımızın değerlendirilerek, pazarın
öngördüğü şartların yerine getirilmesi şartı ile üreticimizi bu noktaya nasıl teşvik edebileceğimiz
konularının tartışıldığı oturumlarda kalite ve belirli standartların mutlaka yakalanması hedeflenmiştir. Bu
yönde desteklemelere olan ihtiyaç ortaya konmuş ve destekleme politikalarının bu bağlamada gözden
geçirilmesi gerekliliği kanısına varılmıştır.
5. ÜRÜNÜN ZAYIF VE GÜÇLÜ YANLARI
Bitkisel Üretimde KKTC koşulları dikkate alınarak zayıf ve güçlü yönler belirlenmiştir.
6. ÜRÜNLE İLGİLİ FIRSAT VE TEHDİTLER
Bitkisel Üretimde KKTC koşulları yanında dış çevre etki ve tepkileri ,mevcut durumları ve rekabet
olanakları değerlendirilmiştir.
9
7. İLGİLİ ÜRÜNÜN YETİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN BÖLGELER VE DEĞERLENDİRME
KKTC Bitkisel Üretiminde Kısa Vade hedeflerinden biri olan ''BİTKİ DESENİ PLANLANMASI''
çalışmaları katılımcılara aktarılmış, üreticilerimizin mevcut alışkanlıkları ile önerileri tartışmaya
açılmıştır. KKTC Detaylı Toprak Etüt ve Haritalama Projesi çerçevesinde yapılacak çalışmalar ülkede
bilinçli ve planlı bir üretim imkanı sağlayacaktır.
Yedi ana başlık altında yapılan değerlendirmeler ''TAE BİLGİ İŞLEM MERKEZİ'' tarafından
kayda alınmıştır. Belirlenen hedeflere ulaşmak için
Haziran-Aralık
2013 tarihleri arasında eylem
planlarının hazırlanması hedeflenmiştir.
ÇALIŞTAY RAPORLARI
1. TARLA BİTKİLERİ( Moderatör: Dr. Reşat DEĞİRMENCİ)
1.1.- TAHILLAR(Buğday, Arpa, Yulaf)
MEVCUT DURUM RAPORLARI(TAHILLAR)
BUĞDAY
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 43.000 dönümlük alanda buğday yetiştirilmektedir. Bunun yaklaşık
22000 dönümlük alanı Makarnalık, 21000 dönümlük alanı ise Ekmeklik olarak yetiştirilmektedir. Üretim
alanlarından yaklaşık 8500 ton bir dane ürünü elde edilmektedir. 2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik
%34 ile İskele bölgesinde yapılmış olup bunu Lefkoşa ve Gazimağusa takip etmiştir. En az üretim ise %1
oranında Güzelyurt bölgesinde yapılmıştır. Yıllık ortalama 30-35 bin ton Buğday da ithal edilmekte olup,
2006 yılından itibaren yıllık 3-10 bin ton civarlarında Buğday ihraç edilmektedir.
ARPA
Arpa ülkemizde, üretimi en geniş alanda yapılan ürün olup her yıl karşımıza çıkmaktadır. Her yıl
yaklaşık 601.000 dönümlük alanda Arpa yetiştirilmektedir. Bunun yaklaşık 550000 dönümlük alanı dane
elde etmek amacıyla, 50000 dönümlük alanı ise hasıl elde etmek amacıyla yetiştirilmektedir. Üretim
alanlarından yaklaşık 102000 ton dane ürünü elde edilmektedir. 2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik
%43 ile Gazimağusa bölgesinde yapılmış, bunu Lefkoşa ve İskele takip etmiştir. En az üretim ise %7
oranında Güzelyurt bölgesinde yapılmıştır. Her yıl 100 bin tonlara varan Arpa ülkemize yemlik ve
tohumluk olarak ithal edilmekte olup 2003 yılında 6 bin ton civarlarında Arpa ihraç edilmiştir.
10
YULAF
Yulaf her yıl yaklaşık 5100 dönümlük bir alanda yetiştirilmektedir. Bunun yaklaşık 4700 dönümlük
alanı dane elde etmek amacıyla, 400 dönümlük alanı ise hasıl elde etmek amacıyla yetiştirilmektedir.
Üretim alanlarından yaklaşık 295 ton dane ürünü elde edilmektedir. 2011 verilerine göre üretimin %94'ü
İskele bölgesinde yapılmakta, bunu %6 ile Lefkoşa takip etmektedir. 2005-2009 yılları arasında değişen
miktarlarda yulaf ithal edilmiştir.
MISIR
Ülkemizde sulama suyunun kısıtlı olması sebebiyle sınırlı alanda yetiştirilen Mısır, çoğunlukla
insan tüketimi amacıyla yetiştirilmekte olup son yıllarda silaj yapmak amacıyla da yetiştirilmektedir. Her
yıl değişen oranlarda dane mısır hayvan beslenmesi amacıyla yurt dışından ithal edilmekte olup ülkenin
suya kavuşması ile ekim alanlarının artırılması, ülkedeki hayvan yemi açığının kapatılması açısından
büyük katkı sağlayacaktır.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(TAHILLAR)
Form 2: Sorunlar ve Çözüm Önerileri
(Ürünle ilgili üretiminden hasada kadar olan dönemdeki sorunlar ve çözüm önerileri)
11
12
( Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunları ve çözüm
önerileri)
13
Form 4: Destekleme Politikaları
(Ürünle ilgili önerilen destekleme yöntemleri)
14
15
16
1.2- YEMEKLİK DANE BAKLAGİLLER (Nohut, Mercimek, Bakla, Fasulye, Börülce, Bezelye )
MEVCUT DURUM RAPORLARI(YEMEKLİK DANE BAKLAGİLLER)
NOHUT
Ülkemizde, 2007 yılına kadar, her yıl yaklaşık 2.000 dönümlük bir alanda Nohut yetiştirilmiş ve
ortalama 200 ton kadar dane ürünü bu alandan elde edilmiştir. 2007 yılından sonra ise üretiminden
vazgeçilmiştir. Yıllık olarak ortalama 300 ton nohut Türkiye'den ithal edilmektedir.
MERCİMEK
Ülkemizde, 90lı yılların başında yaklaşık 250 dönüm olan mercimek üretimi, giderek azalmış ve
2002 yılında üretimden vazgeçilmiştir. 750 tona varan bir miktar her yıl Türkiye'den ithal edilmektedir.
BAKLA
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 520 dönümlük bir alanda Bakla yetiştirilmekte ve bu alandan 65 ton
kuru bakla ve 580 ton taze bakla ürünü elde edilmektedir. 2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik %77 ile
Güzelyurt bölgesinde yapılmış, bunu %10 ile Gazimağusa takip etmiştir. Lefkoşa'da ise üretim
yapılmamaktadır. Yıllık 60-100 ton civarında bir ürün de Türkiye'den ithal edilmektedir.
·
FASULYE
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 600 dönümlük bir alanda Fasulye yetiştirilmekte ve bu alandan 100 ton
kuru Fasulye ve 680 ton taze Fasulye ürünü elde edilmektedir. 2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik
%78 ile Güzelyurt bölgesinde yapılmış, bunu %10 ile Girne takip etmiştir. Lefkoşa'da ise üretim
yapılmamaktadır. Yıllık 350-700 ton civarında bir miktar her yıl Türkiye'den ithal edilmektedir.
·
BÖRÜLCE
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 590 dönümlük bir alanda Börülce yetiştirilmekte ve bu alandan 78 ton
kuru börülce ve 680 ton kadar taze börülce ürünü elde edilmektedir. 2011 verilerine göre en fazla
yetiştiricilik %45 ile Güzelyurt bölgesinde yapılmış, bunu %17 ile Gazimağusa ve Girne takip etmiştir. En
az üretim ise %6 ile Lefkoşa'da yapılmaktadır. Her yıl 65 -170 ton arasında bir ürün Türkiye'den ithal
edilmekte, belli yıllarda da 25 ton'a varan bir ürün de ihraç edilmektedir.
17
·
BEZELYE
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 300 dönümlük alanda Bezelye yetiştirilmekte ve bu alandan 325 ton
ürün elde edilmektedir. 2011 verilerine göre yetiştiriciliğin tamamı Güzelyurt bölgesinde yapılmaktadır.
Her yıl 20 -100 ton arasında bir ürün Türkiye'den ithal edilmektedir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(YEMEKLİK DANE BAKLAGİLLER)
18
önerileri)
19
20
Form 7.2: KKTC Tarımını nerede görmek istiyorsunuz?
1.3- ENDÜSTRİ BİTKİLERİ
1.3.1- YAĞ BİTKİLERİ (Ayçiçeği, Soya, Kolza, Aspir, Yerfıstığı)
MEVCUT DURUM
YAĞ BİTKİLERİ(Ayçiçeği, Soya, Kolza, Aspir, Yerfıstığı)
Yağ kalitesi yüksek olan bu bitkilerin çok çeşitli kullanım alanları sebebiyle (Yemeklik yağ, çerezlik,
hayvan yemi, biodizel yakıt vs.) suyun ülkeye gelmesiyle ekiminin yaygınlaşması ve dışa bağımlılığın
azalması beklenmektedir.
1.3.2- YUMRU BİTKİLER (PATATES)
MEVCUT DURUM
PATATES
Patates ülkemizde en çok ihraç edilen 2. ürün olarak karşımıza çıkmaktadır. Her yıl yaklaşık 6600
dönümlük bir alanda Patates yetiştirilmektedir. Bunun yaklaşık 3300 dönümlük alanı İlkbahar Patatesi
olarak, 3300 dönümlük alanı ise Sonbahar Patatesi olarak yetiştirilmektedir. Üretim alanlarından yaklaşık
11000 ton İlkbahar Patatesi ürünü ve 8500 ton kadar Sonbahar Patatesi ürünü elde edilmektedir. 2011
verilerine göre en fazla yetiştiricilik %44 ile Güzelyurt'ta yapılmış, bunu %31 ile Gazimağusa takip
etmiştir. Lefkoşa ve Girne'de ise üretim yapılmamıştır. Yıllık ortalama 350-1300 ton Patates tohumluk ve
donmuş patates olarak ithal edilmekte, 3000-10000 ton Patates de cips ve patates olarak ihraç edilmektedir.
21
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(PATATES)
22
23
( Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunlar ve çözüm
önerileri)
24
25
26
27
28
29
1.5- YEM BİTKİLERİ
1.5.1- Baklagil Yem Bitkileri( Yonca, Üçgüller, Fiğ, Luvana, Favetta)
1.5.2- Buğdaygil Yem Bitkileri( İtalyan çimi, Sorghum, Sudan otu)
MEVCUT DURUM RAPORLARI (YEM BİTKİLERİ)
·
YONCA
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 584 dönümlük alanda Yonca yetiştirilmekte ve bu alandan 2550 ton
yeşil ot karşılığı bir verim alınmaktadır. 2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik %47 ile Lefkoşa
bölgesinde yapılırken bunu %28 ile Gazimağusa takip etmiş ve İskele bölgesinde de üretim yapılmamıştır.
·
FİĞ
Ülkemizde, her yıl yaklaşık 7600 dönümlük alanda Fiğ yetiştirilmekte ve bu alanların çoğunda fiğ
biçilmek suretiyle, yeşil olarak değerlendirilirken, 4400 ton dane ürünü de bu alanlardan elde edilmektedir.
2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik %42 ile Gazimağusa bölgesinde yapılmış, bunu %34 ile Girne
takip etmiştir. Lefkoşa'da ise üretim yapılmamaktadır.
ADİ MÜRDÜMÜK (Favetta)
Ülkemizde her yıl yaklaşık 5800 dönümlük alanda Adi Mürdümük yetiştirilmekte ve bu alanların
bazılarında Adi Mürdümük biçilmek suretiyle, yeşil olarak değerlendirilirken, 452 ton dane ürünü bu
alanlardan elde edilmektedir. 2011 verilerine göre en fazla yetiştiricilik %92 ile İskele bölgesinde
yapılırken, Lefkoşa ve Gazimağusa'da üretim yapılmamıştır.
KIBRIS MÜRDÜMÜĞÜ (Luvana)
Çoğunlukla sürgünleri insan beslenmesi amacıyla kullanılan Kıbrıs Mürdümüğü, aynı zamanda
önemli bir hayvan yemidir. Sulanabilecek alanlarda ekiminin yaygınlaşması beklenmektedir.
İTALYAN ÇİMİ, SORGUM, SUDANOTU
Hayvan beslenmesi amacıyla gerek yeşil ot, gerek silaj olarak önemli besin değerine sahip bu
buğdaygiller ülkemizde sınırlı alanda yetiştirilmekte olup suyun ülkeye gelmesiyle ekiminin
yaygınlaşması beklenmektedir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(YEM BİTKİLERİ)
30
31
( Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunları ve çözüm önerileri)
oluşturulmalıdır
32
33
34
35
2. BAHÇE BİTKİLERİ
2.1- SEBZE ÜRETİMİ (Moderatör: Zir.Müh. Hüseyin KARANFİLOĞLU, Zir.Müh.Adnan
HACIKÜÇÜK)
2.1.1- ENGİNAR
MEVCUT DURUM RAPORU (ENGİNAR)
·
ENGİNAR
Enginar, KKTC'de narenciye ve patatesten sonra en önemli ihraç ürünüdür. Enginar bir serin iklim sebzesi
olup, sonbahar ve kış aylarında gelişip büyür ve ürün verir. Yaz aylarında dinlenmeye girer. İlk uyandırma
sulaması Ağustos-Eylül aylarında yapılır, Aralık-Ocak aylarında ilk ürünler alınır. Bu uygulama enginarın
erkenciliği bakımından önemli bir avantaj yaratır ve ihraç ürünü olarak öne çıkmasını sağlar. Ülkenin iklim
şartları enginar üretimi için son derece uygundur. Buna rağmen bazı yıllar don zararının yaşanması,
üretimde erkenciliğin vermiş olduğu avantajdan faydalanmamızı kısıtlamaktadır.Enginar üretim alanı
2001 yılında 292 dönümden, 2011 yılında 2399 dönüme ulaşmıştır. Gazimağusa'da 1227 dönüm,
Güzelyurt'da 907 dönüm, Lefkoşa'da 140 dönüm, İskele'de 122 dönüm ve Girne'de 3 dönüm üretim alanına
sahiptir. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı 2001 yılında 1206 ton iken 2011 yılında 5888 tona
ulaşmıştır. Gazimağusa'da 3573 ton, Güzelyurt'ta 1459 ton, İskele'de 427 ton, Lefkoşa'da 420 ton ve
Girne'de 9 ton üretim yapılmıştır. Üretim alanının %51,1'i Gazimağusa, %37,8'i Güzelyurt, %5,8'i
Lefkoşa, %0,1'i Girne ve %5,1'ini İskele oluşturmaktadır. İhracat verilerine bakacak olursak 2001'de 30
ton, 2002'de 200 ton, 2003'te 473 ton, 2004'te 1085 ton, 2005'te 1279 ton, 2006'da 1825 ton, 2007'de 2005
ton, 2008'de 1901 ton, 2009'da 2456 ton, 2010'da 3832 ton ve 2011'de 5888 ton ihracat yapılmıştır.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ( ENGİNAR)
36
37
(Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunları ve çözüm
önerileri)
(Ürünle ilgili önerilen destekleme politikaları)
38
Form 5: Zayıf ve güçlü yanlar
Form 6: Ürünün Avantaj (fırsat) ve dezavantajları (tehdit)
39
Form 7.1: Ürünün yetiştirilmesi önerilen bölgeler
2.1.2-YAPRAĞI YENEN SEBZELER (Ispanak, Kereviz, Kolyandro Luvana, Marul Maydonoz,
Molohiya, Pazı,Pırasa, Sarma Lahana)
MEVCUT DURUM RAPORLARI (YAPRAĞI YENEN SEBZELER)
·
ISPANAK
Ispanak üretim alanı olarak, ortalama 257 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 117 dönüm,
Lefkoşa'da 66 dönüm, Gazimağusa'da 58 dönüm, Girne'de 14 dönüm ve İskele'de 2 dönüm alanda üretim
yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün
miktarı toplam 469 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 185 ton,
Gazimağusa'da 119 ton, Lefkoşa'da 134 ton,
Girne'de 26 ton ve İskele'de 4 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanının %47'sini Güzelyurt, %23'ünü Lefkoşa, %23'ünü Gazimağusa ve %6'sını
Girne oluşturmaktadır.
·
KEREVİZ
Kereviz üretim alanı olarak, ortalama 105 dönüm arazi kullanılmaktadır. Gazimağusa'da 65 dönüm,
Güzelyurt'ta 29 dönüm, İskele'de 8 dönüm, Girne'de 3 dönüm
alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler
2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 622 ton
ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 153 ton, Gazimağusa'da 417 ton,
İskele'de 37 ton ve Girne'de 14 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının %57'sini Gazimağusa,
%30'unu Güzelyurt, %10'unu İskele ve %4'ünü Girne oluşturmaktadır.
40
·
KOLYANDRO
Kolyandro üretim alanı olarak, ortalama 86 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'da 24 dönüm,
Gazimağusa'da 31 dönüm, Girne'de 2 dönüm, Lefkoşa'da 27 dönüm ve İskele'de 2 dönüm alanda üretim
Gazimağusa'da 73 ton, Girne'de 4 ton, Lefkoşa'da 33 ton ve İskele'de 4 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanının %30'unu Güzelyurt, %38'ini Gazimağusa, %27'sini Lefkoşa, %2'sini Girne
ve %3'ünü İskele oluşturmaktadır.
·
LUVANA
Luvana üretim alanı olarak, ortalama 5 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 4 dönüm,
Gazimağusa'da 1 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır.
Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 11 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının
verilerine göre Güzelyurt'ta 7 ton, Gazimağusa'da 4 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının
%79,5'ini Güzelyurt ve %20,5'ini Gazimağusa oluşturmaktadır.
·
MARUL
Marul üretim alanı olarak, ortalama 470 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 258 dönüm,
Gazimağusa'da 98 dönüm, Girne'de 53 dönüm, Lefkoşa'da 44 dönüm ve İskele'de 17 dönüm alanda üretim
Gazimağusa'da 241 ton, Girne'de 124 ton, Lefkoşa'da 96 ton ve İskele'de 39 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanının %55'ini Güzelyurt, %21'ini Gazimağusa, % 10'unu Lefkoşa, %10 'unu
Girne ve %3'ünü İskele oluşturmaktadır.
·
MAYDANOZ
Maydanoz üretim alanı olarak, ortalama 58 dönüm arazi kullanılmaktadır. Gazimağusa'da 14
dönüm, Güzelyurt'ta 21 dönüm, Lefkoşa'da 12 dönüm, İskele'de 3 dönüm, Girne'de 7 dönüm alanda
üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün
Gazimağusa'da 17 ton, Lefkoşa'da 15 ton, İskele'de 5 ton ve Girne'de 10 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanının %37'sini Güzelyurt, %25'ini Gazimağusa, %17'sini Lefkoşa, %14'ünü
Girne ve %7'sini İskele oluşturmaktadır.
·
MOLOHİYA
Molohiya üretim alanı olarak, ortalama 228 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 97 dönüm,
Lefkoşa'da 86 dönüm, Gazimağusa'da 37 dönüm, İskele'de 6 dönüm ve Girne'de 2 dönüm alanda üretim
miktarı toplam 463 ton ortalamaya
41
sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'a 203 dönüm, Lefkoşa'da 175 dönüm,
Gazimağusa'da 68 dönüm, İskele'de 12 dönüm ve Girne'de 5 dönüm ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim
alanlarının dağılımına baktığımızda, %43'ünü Güzelyurt, %37'sini Lefkoşa,
%16'sını Gazimağusa,
%3'ünü İskele ve %1'ini Girne oluşturmaktadır.
·
PAZI
Pazı üretim alanı olarak, ortalama 37 dönüm arazi kullanılmaktadır. Lefkoşa'da 16 dönüm,
Güzelyurt'ta 13 dönüm, Gazimağusa'da 6 dönüm ve Girne'de 2 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu
veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 82 ton
ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Lefkoşa'da 39 ton, Güzelyurt'ta 24 ton,
Gazimağusa'da 14 ton ve Girne'de 5 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının %37'sini
Güzelyurt, %35'ini Lefkoşa, %19'unu Gazimağusa ve %8'ini Girne oluşturmaktadır.
·
PIRASA
Pırasa üretim alanı olarak, ortalama 117 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 88 dönüm, Lefkoşa'da
14 dönüm, Gazimağusa'da 12 dönüm ve Girne'de 2 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 20012011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 231 ton ortalamaya
sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 153 ton, Gazimağusa'da 46 ton, Lefkoşa'da 29
ton ve Girne'de 2 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının %74'ünü Güzelyurt, %11'ini
Lefkoşa, %12'sini Gazimağusa ve %2'sini Girne oluşturmaktadır.
·
SARMA LAHANA
Sarma lahana üretim alanı olarak, ortalama 412 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 223
dönüm, Gazimağusa'da 78 dönüm, Girne'de 48 dönüm, İskele'de 34 dönüm ve Lefkoşa'da 29 dönüm
alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde
edilen ürün miktarı toplam 1206 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta
588 ton, Gazimağusa'da 276 ton, Girne'de 149 ton, İskele'de 106 ton ve Lefkoşa'da 88 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanının %54'ünü Güzelyurt, %18'ini Gazimağusa, %12'sini Girne, %8'ini İskele
ve %7'sini Lefkoşa oluşturmaktadır.
42
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (YAPRAĞI YENEN SEBZELER)
43
(Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunlar ve çözüm
önerileri)
Form 5: Zayıf ve güçlü yanlar
44
45
2.1.3- MEYVESI YENEN SEBZELER( Domates, Hıyar, Patlıcan, Bamya, Biber, Kabak, Kavun,
Karpuz, )
MEVCUT DURUM RAPORLARI(MEYVESİ YENEN SEBZELER)
DOMATES
Tarla üretim alanı olarak ortalama 1096 dönüm arazi kullanılmaktadır. Girne'de 529 dönüm , Güzelyurt'ta
405 dönüm, Lefkoşa'da 96, İskele'de 34 ve Gazimağusa'da 33 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu
ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının ortalamasına göre Girne'de 2217 ton, Güzelyurt'ta 1261 ton,
Lefkoşa'da 357 ton, İskele'de 148 ton ve Gazimağusa'da 117 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim
alanının % 48'ini Girne, %37'sini Güzelyurt, %9'unu Lefkoşa,
%3'ünü İskele ve Gazimağusa
oluşturmaktadır. Sera üretim alanı olarak ortalama 383 dekar arazi kullanılmaktadır. 2001-2011 yıllarının
verilerine göre Gazimağusa'da 238 dekar, Güzelyurt'ta 69 dekar, Girne'de 45 dekar, İskele'de 15 dekar ve
Lefkoşa'da 13 dekar alanda üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı
toplam 3064 ton ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 1896 ton, Güzelyurt'ta 510 ton, Girne'de 466 ton,
Lefkoşa'da 123 ton ve İskele'de 69 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanının %60'ını
Gazimağusa, %17'sini Güzelyurt, %16'sını
Girne, %4'ünü Lefkoşa
ve %2'sini İskele
oluşturmaktadır.Tünel üretim alanı olarak ortalama 14214 m² arazi kullanılmaktadır. Girne'de 8277 m²,
Güzelyurt'ta 4091 m², Gazimağusa'da 1545 m², İskele'de 300 m² alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler
2001-2011 yıllarının ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam
74 ton ortalamaya sahiptir. Girne'de 45 ton, Güzelyurt'ta 20 ton, Gazimağusa'da 8 ton ve İskele'de 2 ton
ortalama üretim yapılmaktadır. Girne'de %58,2, Güzelyurt'ta %28,8, Gazimağusa'da %10,9 ve İskele'de
%2,1 oluşturmaktadır.Açık ve kapalı domates üretim alanlarında ortalama olarak 7238 ton ürün elde
edilmektedir.Domates bu kadar yoğun üretilmesine rağmen belli dönemlerde üretim miktarı yetersiz
kalmakta ve domates ithalatına ihtiyaç duyulmaktadır. Yıllar itibari ile 2003'de 374 ton, 2004'de 738 ton,
2005'de 247 ton, 2006'da 354 ton, 2007'de 361 ton, 2008'de 621 ton, 2009'da 775 ton, 2010'da 1927 ton ve
2011 yılında 1523 ton ithalat yapılmıştır.Üretim fazlası olduğu dönemlerde toplam ürün miktarının bir
kısmı ihraç edilmektedir. Yıllar itibari ile 2009 yılında 115 ton ve 2010 yılında 158 ton Güney Kıbrıs'a, 2011
yılında 19 ton Türkiye'ye ihracat yapılmıştır.Domates'te yıllara göre üretim miktarlarını incelediğimiz
zaman 2001 yılında açık ve kapalı alanlarda toplam 8256 ton üretim yapılmakta olduğunu ve 2004 yılına
kadar bu üretim miktarının düzenli olarak devam ettiğini görmekteyiz. 2004'ten sonraki yıllarda ise üretim
miktarında 1000-2000 ton azalma olduğu saptanmıştır.2005 yılında 247 ton ithalat yapılırken 2010 yılında
bu rakam 1927 tona ulaşmıştır. 2004 yılından sonra üretim miktarındaki azalışın yerini yapılan ithalat
almıştır.
46
HIYAR
Tarla üretim alanı olarak ortalama 299 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 114 dönüm,
Girne'de 58 dönüm, İskele'de 27 dönüm, Gazimağusa'da 7 dönüm ve Lefkoşa'da 2 dönüm alanda üretim
yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamasıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı
toplam 698 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 460 ton, Girne'de
102 ton, , İskele'de 69 ton, Lefkoşa'da 38 ton ve Gazimağusa'da 32 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Üretim alanının % 69'u Güzelyurt, %14'ü Girne, %9'u İskele, %4'ünü Gazimağusa ve Lefkoşa
oluşturmaktadır.Sera üretim alanı olarak ortalama 234,7 dekar arazi kullanılmaktadır. 2001-2011 yıllarının
verilerine göre Gazimağusa'da 138,2 dekar, Güzelyurt'ta 54,4 dekar, Girne'de 29,3 dekar, İskele'de 5,8
dekar ve Lefkoşa'da 6,8 dekar alanda üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanlarından elde edilen ürün
miktarı toplam 1842 ton ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 1168 ton, Güzelyurt'ta 326 ton, Girne'de 259
ton, Lefkoşa'da 57 ton ve İskele'de 33 ton ortalama üretim yapmaktadır. Sera üretim alanının %58'ini
Gazimağusa, %23'ünü Güzelyurt, %13'ünü Girne, %3'ünü Lefkoşa ve İskele oluşturmaktadır.Tünel
üretim alanı olarak ortalama 10900 m² arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 6500 m², Girne'de 3880 m²,
Gazimağusa'da ve İskele'de 260 m² alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının
ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 52 ton ortalamaya
sahiptir. Girne'de 19,5 ton, Güzelyurt'ta 31,2 ton, İskele'de 1,3 ton, Gazimağusa'da 0,3 ortalama üretim
yapmaktadır. Girne %33, Güzelyurt %63, Gazimağusa ve İskele %2'sini oluşturmaktadır.Açık ve kapalı
hıyar üretim alanlarından ortalama 2592 ton ürün elde edilmektedir.İthalat verilerine bakıldığında 2003'de
16 ton, 2004'de 157 ton, 2005'de 176 ton, 2006'da 137 ton, 2007'de 207 ton, 2008'de 271 ton, 2009'da 23
ton, 2010'da 169 ton ürün ithal edildiği görülmektedir.2009 yılında 48 ton ve 2010'da 59 ton Güney Kıbrıs'a
ihracat yapılmıştır.
PATLICAN
Girne'de 59 dönüm, İskele'de 19 dönüm, Gazimağusa'da 14 dönüm ve Lefkoşa'da 15 dönüm alanda üretim
toplamı 1036 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 627 ton, Girne'de
230 ton, İskele'de 83 ton, Lefkoşa'da 44 ton ve Gazimağusa'da 52 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Üretim alanının % 61'ini Güzelyurt, %21'ini Girne, %7'sini İskele, %5'ini
Gazimağusa ve Lefkoşa
oluşturmaktadır.Sera üretim alanı olarak ortalama 31,5 dekar arazi kullanılmaktadır. 2001-2011 yıllarının
verilerine göre Girne'de 12,8 dekar, Gazimağusa'da 9,3 dekar, Güzelyurt'ta 5,9 dekar ve Lefkoşa'da 3,3
dekar alanda üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 187 ton
ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 43 ton, Güzelyurt'ta 24 ton, Girne'de 98 ton, Lefkoşa'da 22 ton
ortalama üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanının %41'ini Girne, %33'ünü Gazimağusa, %16'sını
Güzelyurt, %10'unu Lefkoşa
oluşturmaktadır.Tünel üretim alanı olarak ortalama 26.086 m² arazi
kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 8.214m², Girne 2.282m², Gazimağusa'da 15.591m²
47
alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim
alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 125 ton ortalamaya sahiptir. Girne'de 11 ton, Güzelyurt'ta 32
ton, Gazimağusa'da 81 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Girne %11'ini, Güzelyurt %49'unu, Gazimağusa
%40'ını oluşturmaktadır.Açık ve kapalı patlıcan üretim alanlarından ortalama
1.348 ton ürün elde
edilmektedir.İthalat verilerine bakıldığında 2003'de 97 ton, 2004'de 98 ton, 2005'de 144 ton, 2006'da 118
ton, 2007'de 90 ton, 2008'de 112 ton, 2009 32 ton, 2010'da 54 ton, 2011'de 28,5 ton ithal edilmiştir.2009
yılında 3 ton ve 2010 yılında 3 ton olmak üzere Güney Kıbrıs'a ihracat yapılmıştır.
BAMYA
Bamya üretim alanı olarak ortalama 173 dönüm arazi kullanılmaktadır. 2001-2011 yılları
verilerinin ortalamalarına göre Güzelyurt'ta 120 dönüm, Gazimağusa'da 22 dönüm, Girne'de 15 dönüm,
İskele'de 9 dönüm ve Lefkoşa'da 8 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Üretim alanlarından elde edilen
ürün miktarı toplam 331 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 177
ton, İskele'de 74 ton, Gazimağusa'da 53 ton, Girne'de 23 ton ve Lefkoşa'da 4 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanı olarak Güzelyurt % 69'unu, Gazimağusa % 13'ünü, Girne % 9'unu, İskele %
5'ini ve Lefkoşa % 4'ünü oluşturmaktadır. İthalat verilerine bakacak olursak 2005'te 23 ton, 2006'da 20 ton,
2007'de 27 ton, 2008'de 21 ton, 2009'da 49 ton, 2010'da 12 ton ve 2011'de 44 ton bamya dondurulmuş
olarak ithal edilmiştir.
BİBER
Girne'de 54 dönüm, Gazimağusa'da 15 dönüm ve Lefkoşa'da 8 dönüm, İskele'de 2 dönüm alanda üretim
toplam 660 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 444 ton, Girne'de
148 ton, Lefkoşa'da 19 ton Gazimağusa'da 45 ton, İskele'de 7 ton ortalama üretim yapmaktadır. Üretim
alanının % 67'sini Güzelyurt, %23'ünü Girne, %7'sini Gazimağusa, %2'sini Lefkoşa ve %1'ini İskele
oluşturmaktadır.Sera üretim alanı olarak ortalama 30 dekar arazi kullanılmaktadır. 2001-2011 yıllarının
verilerine göre Girne'de 5,5 dekar, Gazimağusa'da 20 dekar, Güzelyurt'ta 1,8 dekar ve Lefkoşa'da 3,3
dekar alanda üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 115 ton
ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 67 ton, Güzelyurt'ta 6 ton, Girne'de 27 ton, Lefkoşa'da 15 ton ortalama
üretim yapılmaktadır. Sera üretim alanının %18'ini Girne, %60'ını Gazimağusa, %11'ini Güzelyurt ve
Lefkoşa
oluşturmaktadır.Tünel üretim alanı olarak ortalama 16.048 m² arazi kullanılmaktadır.
Güzelyurt'ta 1.840m², Girne'de 4.380m², Gazimağusa'da 9.828m² alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler
2001-2011 yıllarının ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam
46 ton ortalamaya sahiptir. Girne' de 14 ton, Güzelyurt 'ta 4 ton, Gazimağusa' da 27 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Girne %49'unu, Güzelyurt %19'unu, Gazimağusa %32'sini oluşturmaktadır.Açık ve kapalı
biber üretim alanlarından ortalama 821 ton ürün elde edilmektedir.İthalat verilerine bakıldığında 2003'de
36 ton, 2004'de 171 ton, 2005'de 146 ton, 2006'da 126 ton, 2007'de 255 ton, 2008'de 266 ton, 2009 188 ton,
2010'da 199 ton, 2011'de 229 ton ithalat yapılmıştır.
48
KABAK
Tarla üretim alanı olarak ortalama 212 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 144 dönüm, Girne'de
28 dönüm, Gazimağusa'da 14 dönüm ve Lefkoşa'da 26 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler
2001-2011 yıllarının ortalamasıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam
498 ton
ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 317 ton, Girne'de 72 ton, Lefkoşa'da
69 ton Gazimağusa'da 40 ton, ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının % 67'sini Güzelyurt,
%13'ünü Girne %7'sini Lefkoşa ve Gazimağusa oluşturmaktadır.Sera üretim alanı olarak ortalama 12,6
dekar arazi kullanılmmaktadır. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Girne'de 0,3 dekar, İskele'de 2 dekar,
Gazimağusa'da 7,1 dekar, Güzelyurt'ta 2,5 dekar ve Lefkoşa'da 0,6 dekar alanda üretim yapılmaktadır.
Sera üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 51 ton ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 30
ton, Güzelyurt'ta 12 ton, Girne'de 1 ton, İskele'de 5 ton, Lefkoşa'da 2 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Sera üretim alanının %28'ini İskele, %34'ünü Gazimağusa, %30'unu Güzelyurt, %3'ünü Girne ve %5'ini
Lefkoşa
oluşturmaktadır.Tünel üretim alanı olarak ortalama
53.173 m² arazi kullanılmaktadır.
Gazimağusa'da 41.223m², Güzelyurt'ta 9.782m², Girne'de 1.509m², İskele'de 659m² alanda üretim
yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim alanlarından elde
edilen ürün miktarı toplam 181 ton ortalamaya sahiptir. Girne'de 9 ton, Güzelyurt'ta 29 ton, Gazimağusa'da
141 ton, İskele'de 2 ton ortalama üretim yapılmaktadır. İskele %1'ini, Girne %4'ünü, Güzelyurt %17'sini,
Gazimağusa %78'ini oluşturmaktadır.Açık ve kapalı kabak üretim alanlarından ortalama 730 ton ürün elde
edilmektedir.İthalat verilerine bakıldığında 2003'de 29 ton, 2004'de 77 ton, 2005'de 51 ton, 2006'da 100
ton, 2007'de 621 ton, 2008'de 79 ton, 2009 20 ton, 2010'da 38 ton, 2011'de 11,5 ton ithal edilmiştir.2009
yılında 5 ton ve 2010 yılında 2 ton Güney Kıbrıs'a ihracat yapılmıştır.
KAVUN
Sulu koşullarda kavun üretim alanı olarak ortalama 872 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 291
dönüm, Lefkoşa'da 290 dönüm, Gazimağusa'da 103 dönüm, Girne'de 145 dönüm ve İskele'de 43 dönüm
alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde
edilen ürün miktarı toplam 2647 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta
847 ton, Gazimağusa'da 341 ton, Girne'de 497 ton, Lefkoşa'da 809 ton, İskele'de 153 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanının %33'ünü Güzelyurt, %33'ünü Lefkoşa, %12'sini Gazimağusa, %17'sini
Girne ve %5'ini
İskele oluşturmaktadır.Gönene kavun
üretim alanı olarak 361 dönüm arazi
kullanılmaktadır. Bunun 293 dönümü İskele, 38 dönümü Girne, 21 dönümü Gazimağusa ve 10
dönümünü Lefkoşa oluşturmaktadır. Elde edilen toplam üretim miktarı 870 ton ortalamaya sahiptir.
İskele'de 735 ton, Girne'de 55 ton, Gazimağusa'da 54 ton, Lefkoşa'da 27
49
ton üretim yapılmaktadır. İskele %85'ini, Gazimağusa %8'ini, Girne %5'ini
ve Lefkoşa % 2'sini
oluşturmaktadır.Sera üretim alanı olarak ortalama 6,4 dekar arazi mevcuttur. Gazimağusa, Girne ve
Lefkoşa'da ortalama 38 ton kavun üretimi yapılmaktadır.Tünel üretim alanı olarak ortalama 84 dekar arazi
kullanılmaktadır. Gazimağusa'da 63,4 dekar, Güzelyurt'ta 8,3 dekar, İskele'de 6 dekar, Girne'de 6,3 dekar
alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim
alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 358 ton ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 280 ton,
Güzelyurt'ta 26 ton, İskele'de 23 ton, Girne'de 30 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Gazimağusa %
75,3'ünü, Güzelyurt %9,8'ini, Girne % 7,5'ini ve İskele % 7,2'sini oluşturmaktadır.Toplam kavun üretim
alanlarından elde edilen ürün miktarı 3913 ton ortalamaya sahiptir.İthalat verilerine bakılacak olursa
2003'de 17 ton, 2004'de 52 ton, 2005'de 95 ton, 2006'da 42 ton, 2007'de 76 ton, 2008'de 147 ton, 2009'da 73
ton, 2010'da 61 ton ve 2011'de 214 ton kavun ithalatı yapılmıştır.
KARPUZ
Sulu koşullarda karpuz üretim alanı olarak ortalama 1927 dönüm arazi kullanılmaktadır.
Güzelyurt'ta 943 dönüm, Lefkoşa 'da 317 dönüm, Gazimağusa'da 287 dönüm, Girne'de 259 dönüm ve
İskele'de 120 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim
alanlarından elde edilen ürün miktarı toplamı 7588 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine
göre Güzelyurt'ta 3528 ton, Gazimağusa'da 1265 ton, Girne'de 1136 ton, Lefkoşa'da 1124 ton, İskele'de 535
ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının %48'ini Güzelyurt, %17'sini Lefkoşa, %16'sını
Gazimağusa, %13'ünü Girne ve %6'sını İskele oluşturmaktadır. Gönene karpuz üretim alanı olarak 68
dönüm arazi kullanılmaktadır. Bunun 41 dönümü Gazimağusa, 13 dönümü Lefkoşa, 9 dönümü Girne ve 5
dönümünü İskele oluşturmaktadır. Elde edilen toplam üretim miktarı 176 ton ortalamaya sahiptir.
Gazimağusa'da 107 ton, Lefkoşa'da 41 ton, Girne'de 19 ton ve İskele'de 9 ton üretim yapılmakatadır.
Gazimağusa %61'ini, Lefkoşa %19'unu, Girne %13'ünü ve İskele %7'sini oluşturmaktadır. Sera üretim
alanı olarak ortalama 3,8 dekar üretim alanı ile sadece Gazimağusa bölgesinde yapılmakta olup ortalama 27
ton ürün alınmaktadır. Tünel üretim alanı olarak ortalama 305 dekar arazi kullanılmaktadır. Gazimağusa'da
266,9 dekar, Güzelyurt'ta 22,5 dekar, İskele'de 13,3 dekar, Girne'de 3 dekar alanda üretim yapılmaktadır.
Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarını temsil etmektedir. Üretim alanlarından elde edilen ürün
miktarı toplam 1918 ton ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 1722 ton, Güzelyurt'ta 98 ton, İskele'de 78 ton,
Girne'de 20 ton ortalama üretim yapılmaktadır. %87,3'ünü Gazimağusa, %7,4'ünü Güzelyurt, %4,4'ünü
İskele ve %1'ini Girne oluşturmaktadır. Toplam karpuz üretim alanlarından elde edilen ürürn miktarı 9709
ton ortalamaya sahiptir. İthalat verilerine bakılacak olursa 2003'de 12 ton, 2004'de 108 ton, 2005'de 138 ton,
2006'da 121 ton, 2007'de 209 ton, 2008'de 201 ton, 2009'da 275 ton, 2010'da 292 ton ve 2011'de 376 ton
ithalat yapılmıştır.2009 yılında 161 ton, 2010 yılında ise 533 ton ihracat yapılmıştır. Bu ihracatın 539 tonu
Güney Kıbrıs'a yapılmıştır.
50
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (MEYVESİ YENEN SEBZELER)
51
52
önerileri)
53
54
55
56
57
2.1.4- BAKLAGIL SEBZELERI ( Taze Bakla, Taze Fasulye, Taze Böğrülce, Bezelye)
MEVCUT DURUM RAPORLARI (BAKLAGİL SEBZELERİ)
TAZE BAKLA
Taze bakla üretim alanı olarak ortalama 516 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 346
dönüm, Girne'de 85 dönüm, Gazimağusa'da 48 dönüm, İskele'de 34 dönüm ve Lefkoşa'da 3 dönüm alanda
Gazimağusa'da 72 ton, Girne'de 56 ton, İskele'de 26 ton ve Lefkoşa'da 3 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Üretim alanının Güzelyurt % 68'ini, Girne % 16'sını, Gazimağusa % 9'unu, İskele % 6'sını ve Lefkoşa %
1'ini oluşturmaktadır.
TAZE FASULYE
Tarla üretimi olarak taze fasulye üretim alanı ortalama 605 dönüm arazi kullanılmaktadır.
Güzelyurt'ta 489 dönüm, İskele'de 65 dönüm, Girne'de 37 dönüm, Gazimağusa'da 12 dönüm ve Lefkoşa'da
2 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından
elde edilen ürün miktarı toplam 679 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre
Güzelyurt'ta 507 ton, İskele'de 97 ton, Girne'de 56 ton, Gazimağusa'da 16ton ve Lefkoşa'da 2 ton ortalama
üretim yapılmaktadır. Üretim alanının Güzelyurt % 79'unu, İskele % 11'ini, Girne % 7'sini, Gazimağusa %
2'sini oluşturmaktadır. Sera üretimi olarak taze fasulye üretim alanı 63 dekar ortalamaya sahiptir.
Gazimağusa'da 42 dekar, Girne'de 11 dekar, Güzelyurt'ta 8 dekar ve İskele'de 2 dekar alanda üretim
yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamasını oluşturmaktadır. Sera üretim alanlarından elde
edilen ürün miktarı 164 ton ortalamaya sahiptir. Gazimağusa'da 106 ton, Girne'de 30 ton, Güzelyurt'ta 24
ton ve İskele'de 5 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Gazimağusa % 62'sini, Girne % 21'ini, Güzelyurt %
14'ünü ve İskele % 2'sini oluşturmaktadır. Tünel üretimi olarak ortalama 1.727 m2 arazi kullanılmaktadır.
Güzelyurt'ta 1.409 m2, İskele'de 182m2, Girne'de 91 m2 ve Gazimağusa'da 45 m2 alanda taze fasulye
üretimi yapılmaktadır. Üretim ortalama 4 tondur. Bunun 3 tonu Güzelyurt'ta ve geriye kalanı diğer ilçelerde
üretilmektedir.
BÖĞRÜLCE
Böğrülce üretim alanı olarak ortalama 590 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 278 dönüm,
Gazimağusa'da 117 dönüm, Girne'de 78 dönüm, İskele'de 48 dönüm ve Lefkoşa'da 70 dönüm alanda
Gazimağusa'da 198 ton, Girne'de 77 ton, İskele'de 88 ton ve Lefkoşa'da
68 ton ortalama üretim
yapılmaktadır. Üretim alanlarının Güzelyurt % 47'sini, Gazimağusa % 20'sini, Girne % 13'ünü, İskele %
8'ini ve Lefkoşa % 12'sini oluşturmaktadır.
58
BEZELYE
Bezelye üretim alanı olarak ortalama 303 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 288 dönüm,
İskele'de 11 dönüm, Gazimağusa'da 3 dönüm ve Girne'de 1 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler
2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 326 ton
ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 302 ton, İskele'de 17 ton,
Gazimağusa'da 5 ton ve Girne'de 3 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanı olarak Güzelyurt %
95'ini, İskele % 4'ünü ve Gazimağusa % 1'ini oluşturmaktadır
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (BAKLAGİL SEBZELERİ)
59
60
2.1.5- SOĞANSI, YUMRU VE KÖK SEBZELER (Soğan, Havuç, Turp, Pancar, Kolokas, Alabaş,
Sarmısak)
MEVCUT DURUM RAPORLARI (SOĞANSI, YUMRU VE KÖK SEBZELER)
SOĞAN
Soğan üretim alanı olarak ortalama 928 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 543 dönüm,
Gazimağusa'da 329 dönüm, Girne'de 22 dönüm, İskele'de 34 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu
ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 244 ton, Gazimağusa'da 94 ton,
Girne'de 13 ton, İskele'de 51 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının Güzelyurt %57'sini,
Gazimağusa %37'sini, Girne %2'sini, İskele %4'ünü oluşturmaktadır. Buna rağmen ülke ihtiyaçları
doğrultusunda önemli miktarda soğan ithalatı yapılmaktadır.
HAVUÇ
Havuç üretim alanı olarak ortalama 165 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 147 dönüm,
Gazimağusa'da 8 dönüm, Girne'de 9 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının
ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 631 ton ortalamaya sahiptir. 20012011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 555 ton, Gazimağusa'da 37ton, Girne 'de 40 ton ortalama
üretim yapılmaktadır. Üretim alanının
%91'ini Güzelyurt, %5'ini Gazimağusa,
%4'ünü Girne
oluşturmaktadır.
TURP
Turp üretim alanı olarak ortalama 40 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 20 dönüm,
Gazimağusa'da 6 dönüm, Girne'de 9 dönüm, İskele'de 1 dönüm ve Lefkoşa'da 3 dönüm alanda üretim
Gazimağusa'da 18 ton, Girne'de 37 ton Lefkoşa'da 8 ton ve İskele'de 2 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Üretim alanının %55'ini Güzelyurt, %22'sini Gazimağusa, % 10'unu Girne ve Lefkoşa , % 3'ünü İskele
oluşturmaktadır.
PANCAR
Pancar üretim alanı olarak ortalama 63 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 33 dönüm,
Gazimağusa'da 28 dönüm ve İskele'de 1 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011
yıllarının ortalamalarıdır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 184 ton ortalamaya sahiptir.
2001-2011 yıllarının verilerine göre Güzelyurt'ta 95 ton Gazimağusa'da 86 ton ve İskele'de 3 ton ortalama
üretim yapılmaktadır. Üretim alanının %52'sini Güzelyurt, %46'sını Gazimağusa ve %2'sini İskele
oluşturmaktadır.
61
KOLAKAS
Kolakas üretim alanı olarak ortalama 174 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 124 dönüm,
İskele'de 50 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Bu veriler 2001-2011 yıllarının ortalamalarıdır. Üretim
alanlarından elde edilen ürün miktarı toplam 692 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine
göre Güzelyurt'ta 481 ton ve İskele'de 211 ton ortalama üretim yapılmaktadır. Üretim alanının %75'ini
Güzelyurt %25'ini İskele oluşturmaktadır.İhracat verilerine bakacak olursak 2004'te 24 ton, 2005'de 13
ton, 2006'da 7 ton, 2007'de 12 ton, 2008'de 16 ton, 2009'da 21 ton, 2010'da 15 ton ve 2011'de 1 ton ihracat
yapılmıştır. Bunun yanında 2009 yılında 65 ton ve 2010 yılında 80 ton Güney Kıbrısa ihracat yapılmıştır.
ALABAŞ
Alabaş üretim alanı olarak ortalama 92 dönüm arazi kullanılmaktadır. 2001-2011 yılları verilerinin
ortalamalarına göre Gazimağusa'da 32 dönüm, Güzelyurt'ta 28 dönüm, Lefkoşa'da 22 dönüm, Girne'de 5
dönüm, İskele'de 4 dönüm alanda üretim yapılmaktadır. Üretim alanlarından elde edilen ürün miktarı
toplam 265 ton ortalamaya sahiptir. 2001-2011 yıllarının verilerine göre ise Gazimağusa'da 117 ton,
Lefkoşa'da 68 ton, Güzelyurt'ta 55 ton, İskele'de 14 ton ve Girne'de 11 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Üretim alanı olarak %38'ini Güzelyurt, %28'ini Gazimağusa, %21'ini Lefkoşa, %8'ini Girne, %5'ini
İskele oluşturmaktadır.
SARIMSAK
Sarımsak üretim alanı olarak ortalama 38 dönüm arazi kullanılmaktadır. Güzelyurt'ta 19 dönüm,
Gazimağusa'da 13 dönüm, Girne'de 2 dönüm, İskele'de 4 dönüm ve Lefkoşa'da 1 dönüm alanda üretim
Gazimağusa'da 40 ton, Girne'de 2 ton, İskele'de 17 ton ve Lefkoşa'da 3 ton ortalama üretim yapılmaktadır.
Üretim alanının %53'ünü Güzelyurt, %32'sini Gazimağusa, %7'sini Girne, %6'sını İskele ve %2'sini
Lefkoşa oluşturmaktadır.
62
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(SOĞANSI, YUMRU VE KÖK SEBZELER)
63
64
65
2.1.6- DIĞER SEBZELER (Mantar, Kuşkonmaz)
MEVCUT DURUM RAPORLARI ( DİĞER SEBZELER)
MANTAR VE KUŞKONMAZ
Ülkede mantar ve kuşkonmaz yetiştiriciliği hakkında istatistik verileri bulunmamaktadır. Çalıştay
oturumunda ortaya konan görüşler doğrultusunda mantar üretimi için gerekli altyapının olduğu ve ülke
ihtiyacının karşılanabileceği ortaya konmuştur. Ülkede yetiştirilen yerli mantarın iç piyasada yeteri kadar
talep edilmemesinden dolayı ithalatın söz konusu olduğu saptanmıştır. Kuşkonmaz yetiştiriciliğinde ise
ülkede üretimin yeni başladığı, mevcut üretimin iç piyasa talebine yetersiz olduğu tespit edilmiştir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(MANTAR VE KUŞKONMAZ)
izin verilmelidir.
66
67
68
69
2.2- MEYVE ÜRETİMİ (Moderatör: Zir.Yük.Müh.Yeşim Rehber DİKKAYA, Zir.Yük.Müh.Konce
BAYDAR)
2.2.1-TURUNÇGİLLER (Portakal, Limon, Mandarin, Greyfurt)
MEVCUT DURUM RAPORLARI(TURUNÇGİLLER)
Tüm Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de turunçgil üretimi yoğun bir şekilde
yapılmaktadır. Son on yıllık narenciye üretim alanına bakıldığı zaman, 2002 yılına kadar azalma olduğu
gözlemlenmektedir. 2002-2004 yıları arasında artış yaşanmasına rağmen, 2010 yılında üretim alanlarında
azalma seyri devam etmiş ve üretim alanı 42 bin 233 dönüme düşmüştür. 2011 yılında ise üretim alanı 42
bin 899 dönüme yükselmiştir. Son on yıllık verim miktarlarına bakıldığı zaman üretim alanına benzer
şekilde dalgalı bir eğri izlediği görülmektedir. Toplam üretim alanı içerisinde türler bazında, Valensiya
çeşidinin toplam narenciye üretiminin % 64'ünü oluşturduğu, bunu sırası ile mandarin, limon, greyfurt,
türleri ile Yafa ve Vaşington çeşitlerinin izlediği görülmektedir. Toplam verim içerisinde türlerin dağılımına
bakıldığı zaman ise en fazla verimin %74'le Valensiyadan elde edildiği, bunu sırası ile mandarin, limon,
greyfurt, Yafa ve Vaşington çeşitlerinin izlediği bilinmektedir.
Çeşitler bazında üretim alanları değerlendirildiğinde Valensiya üretimi, son on yıl içerisinde
turunçgil üretim alanlarında azalma olmasına rağmen en fazla üretimi yapılan türdür. Valensiya üretim
alanının % 99 gibi önemli bir kısmı Güzelyurt Kazasındadır. Bunu sırası ile Girne ve Gazimağusa Kazaları
takip etmektedir. Ülke genelinde elde edilen verime bakıldığında dalgalı bir eğri izlediği görülmektedir.
Son on yıl içerisinde Valensiya`dan elde edilen verim ortalamasında, Güzelyurt Kazasındaki verimin
toplam üretim içerisinde %99 gibi önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. Girne Bölgesinde 2004 yılı
içerisinde üretim alanlarında önemli bir azalma olduğu, doğru orantılı olarak verimin de azaldığı
görülmektedir. Gazimağusa Bölgesinde ise üretim alanlarında 2005 yılında önemli miktarlarda artış
gözlenmiş fakat bunu takip eden yıllarda üretim alanlarında ve üretim miktarlarında azalma olduğu tespit
edilmiştir.
Üretimi yapılan narenciye çeşitleri arasında yer alan yafanın son on yıllık üretim alanı dalgalı bir
seyir izlemektedir. Bölgeler bazında üretim alanı toplamına bakıldığı zaman 2001 yılı itibari ile
Gazimağusa Kazasında 55 dönüm olan üretim alanı 2011 yılında 20 dönüme düşmüştür. Girne Kazasında
2001 yılında 5 dönüm olan üretim alanı 2008 yılında 16 dönüme yükselmiş ve ayni şekilde seyretmektedir.
İskele Kazasında 2001 yılında 14 dönüm alanda yafa üretimi yapılırken 2007 yılından itibaren yafa
üretiminden vazgeçilmiştir. Yafa üretiminde Güzelyurt Kazası birinci sırada gelmektedir. Kazada son on
yılda 3.157 dönümden 2.081 dönüme düşüş gözlemlenmektedir. Güzelyurt Bölgesinde üretim alanlarında
% 62 gibi ciddi oranlarda düşüş yaşanmasına rağmen Lefke Bölgesinde % 30 artış yaşanmıştır. Ülke
genelinde, 2007 yılı sonrasında üretim alanlarında önemli bir azalma olduğu ve orantılı olarak da ürün
miktarlarında da önemli bir azalma olduğu gözlemlenmektedir.
Vaşington çeşidinin Gazimağusa Kazasında ekonomik olarak üretimi yapılmamaktadır. Girne Kazasına
2001 -2003 yılarında 81 dönüm alanda üretimi yapılan çeşidin, 2004 yılında ciddi bir azalma seyri izlediği
70
ve 3 dönüme düştüğü görülmektedir. Güzelyurt Kazası toplam üretim alanı açısından değerlendirildiğinde
son on yılda %120 artış olduğu görülmektedir. Bu da toplam üretim alanının % 77 gibi önemli bir kısmını
oluşturmaktadır. Son on yıllık üretim miktarı ortalamasına bakıldığı zaman % 88 gibi bir oranla Güzelyurt
Kazası önde gelmektedir.
Mandarin çeşitleri toplam üretim alanı 2001 yılı içerinde 1,049 dönümden 2011 yılda 7,104
dönüme yükselmiştir.
Diğer tüm çeşitlerde olduğu gibi mandarin çeşitlerinde de en yoğun üretim
Güzelyurt Kazasında yapılmaktadır. Bunu sırası ile Girne, Gazimağusa ve İskele Kazası takip etmektedir.
Mandarin üretim alanlarının artması ile son on yıl içerisinde üretim miktarında da bir artış sağlanarak, 2011
yılda 10 bin 465 tona ulaştığı görülmektedir. Elde edilen üretim miktarının % 99 u Güzelyurt Kazasından
elde edilmektedir.
Toplam limon çeşitleri üretim alanlarında son on yıl içerinde ciddi bir azalma yaşanmıştır. 2004
yılına kadar en yoğun üretim Girne Kazasında yapılırken 2004 yılı sonrasında Güzelyurt Kazasındaki
üretim Girne Kazasındaki üretimi geçmiştir. 2011 yılı itibari ile ülke genelindeki üretimin % 64,2si
Güzelyurt Kazasında yapılmaktadır. Bunu sırası ile Girne Kazası, Gazimağusa Kazası ve İskele Kazası
takip etmektedir. Üretim alanlarından elde edilen üretim miktarlarına bakıldığı zaman 2005 yılı içerinde
önemli bir artış olduğu takip eden yıllarda ise azalarak 6 bin 588 tona düştüğü, 2011 yılında ise 9 bin 444
tona yükseldiği görülmektedir. On yıllık üretim ortalaması dikkate alındığında Güzelyurt kazasının %84'le
birinci sırada olduğu görülmektedir. Girne Kazası ve Gazimağusa Kazası da sırası ile bu durumu takip
etmektedir.
Ülkede Greyfrutun üretim alanında son on yıl içerisinde önemli bir azalma olduğu görülmektedir.
2001 yılı içerinde 6 bin 109 dönüm olan üretim alanı 2011 de 2 bin 622 dönüme düşmüştür. Güzelyurt
Kazası toplam üretim alanının %97'lik kısmını oluştururken bunu sırası ile İskele Kazası, Girne Kazası ve
Gazimağusa Kazası takip etmektedir. Bu üretim alanlarından elde edilen üretim miktarlarına bakıldığı
zaman ise son on yıl içerisinde yarı yarıya bir azalma olduğu görülmektedir. Son on yıllın ortalaması
dikkate alındığında Güzelyurt kazasının toplam üretimin önemli bir miktarını oluşturduğu, bunu İskele
Kazası, Girne Kazası ve Gazimağusa Kazasının takip ettiği görülmektedir.
71
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (TURUNÇGİLLER)
gerekmektedir.
72
ari
ari
fertigasyon
73
74
75
76
1.
77
78
79
80
81
olması
82
83
84
85
86
87
2.2.2- SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELER (Zerdali-Kayısı, Şeftali-Nektarin, Erik)
ZERDALİ-KAYISI
MEVCUT DURUM (ZERDALİ-KAYISI)
Kayısı; adaptasyon yeteneği oldukça sınırlı bir meyvedir. Dünyanın en önemli kayısı üretim
merkezlerinden biri Türkiye'dir. KKTC'nin iklim özellikleri göz önüne alındığında soğuklama ihtiyacı
düşük, erkenci ve orta mevsim sofralık kayısı çeşitleri ile yetiştiricilik yapılması uygundur. Ülkede eskiden
ağırlıklı olarak yerli çeşitler yetiştirilse de son zamanlarda soğuklaması düşük, erkenci çeşitler de
yetiştirilmektedir. KKTC'nin 2011 yılı toplam ağaç sayısı 21.830 adettir. Esentepe bölgesi adanın kayısı
bölgesi olarak bilinmektedir. Esentepe; en yüksek kayısı ağacı varlığına sahip olan Girne Bölgesine
bağlıdır. Girne bölgesinin 2011 yılı kayısı ağaç sayısı; 8670 adettir. Ancak bölgede gün geçtikçe kayısı
bahçelerine daha az bakılmakta ve kurumaya terk edilmektedir. Ülkede ortalama ağaç başına verim 18,70
kg'dır. Güzelyurt Bölgesi en yüksek verime sahip olup ortalama 36,33 kg/ ağaç'dır. Lefke kazasında ise
42,48 kg/ağaç ile en yüksek verim elde edilmektedir. En fazla ağaç sayısına sahip Girne Bölgesi'nde ise
verim 2011 yılında 15,64 kg/ağaç değerinde kalmıştır. Ülke genelinde 2011 verilerine göre üretim toplamı
408,3 ton'dur. Güzelyurt Bölgesi 135,5 ton ile en yüksek üretim değerine sahip bölge olmaktadır.
Güzelyurt'u 109,5 ton ile Girne Bölgesi izlemektedir. 2011 yılına Türkiye, G. Afrika, Şili, İspanya ve
Yunanistan'dan toplam 93.794 kg kayısı ithal edilmiştir. 2011 yılında kuru kayısı ithalatı ise 117.210 kg ile
yine Türkiye'den yapılmıştır
88
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (ZERDALİ-KAYISI)
89
(Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunları ve çözüm
önerileri)
90
91
92
93
Form 7.1: Ürünün yetiştirilmesi önerilen bölgeler
94
Form 7.2: KKTC Tarımını nerede görmek istiyorsunuz?
·
ŞEFTALİ-NEKTARİN
MEVCUT DURUM (ŞEFTALİ-NEKTARİN)
Şeftali; değişik iklim koşullarına en fazla uyabilen meyvelerden birisidir. Ilıman ve subtropik
bölgelerde rahatlıkla yetiştirilebilmektedir. Tabiî ki bu durum çeşitlere ve ağacın içinde bulunduğu
fizyolojik koşullara göre değişiklikler göstermektedir. İlkbahar geç donlarının pek olmadığı ve yaz
sıcaklıklarının yüksek olduğu KKTC'de şeftali yetiştiriciliği başarılı bir şekilde yapılabilmektedir. Ancak
çeşitlerin soğuklama ihtiyaçları göz önüne alınmalıdır. Ülkenin çoğu bölgelerinde kışların ılık geçtiği
düşünülürse soğuklama gereksinimleri düşük, erkenci çeşitlerle yetiştiricilik yapılması uygun olacaktır.
Ülkede 2000 yılı öncesinde genellikle yerli şeftali çeşitleri ile yetiştiricilik yapılmaktaydı. Günümüzde
soğuklama gereksinimi düşük, erkenci şeftali ve nektarin çeşitleri de üretimde kullanılmaktadır. Ülke
toprakları genellikle alkali özellikte olduğundan şeftali yetiştiriciliği sırasında demir eksikliğinden
kaynaklanan kloroz sorunları yaşanmaktadır. Özellikle aktif kireç oranının % 12 'yi geçtiği topraklarda
kendi kökü üzerine şeftali yetiştiriciliği oldukça zordur. Bu sebeple alkali topraklarda kirece dayanıklı
anaçlar üzerine aşılı fidanlar ile yetiştiricilik yapılması tavsiye edilir.
2011 yılı verilerine göre ülkenin toplam şeftali ağacı sayısı; 10.987 adettir. Bölgelere bakıldığında
en yüksek ağaç sayısı 8725 adet ile Güzelyurt bölgesindedir. Güzelyurt Bölgesini 1294 ağaç ile Girne
Bölgesi izlemektedir. KKTC'de ortalama verim ağaç başına 40 kg'dır. Bölgelere bakıldığında en yüksek
ortalama verim ağaç başına 42 kg ile Güzelyurt bölgesindedir. Bunu ağaç başına ortalama 35 kg ile Girne
Bölgesi izlemektedir. Ülkede toplam şeftali üretimi 2011 yılı verilerine göre 436,09 ton'dur. Bu rakamın
370 tonunu Güzelyurt Bölgesi karşılayarak bölgeler arasında en yüksek üretime ulaşmaktadır. 2011 yılında
Türkiye, Yunanistan, İspanya, G. Afrika, Şili, Arjantin ve Brezilya'dan toplam 449.267 kg nektarin ve
Türkiye, Yunanistan, İspanya, G. Afrika ve Şili'den toplam 471.312 kg şeftali ithal edilmiştir.
95
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (ŞEFTALİ-NEKTARİN)
96
FREKANS
97
98
(Ürünle ilgili hasat sonrası muhafaza, işleme, pazarlama konularındaki sorunlar ve çözüm
önerileri)
99
100
101
102
103
104
105
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (ERİK)
106
107
108
109
2.2.3- SERT KABUKLU MEYVELER( Badem, Ceviz, Antepfıstığı)
MEVCUT DURUM( BADEM)
KKTC; badem yetiştiriciliği için uygun iklim ve toprak özelliklerine sahip bir ülkedir. Dünya'da ve
Türkiye'de badem yetiştiriciliğinin sınırlayan faktörlerin başında ilkbahar geç donları gelmesine rağmen
KKTC'de ilkbahar geç donlarına pek rastlanmamaktadir. Kuru meyve olarak muhafazasının ve
taşınmasının kolaylığı ayrıca kabuğunun da yakacak olarak kullanılabilmesi badem yetiştiriciliğine ayrı bir
önem katmaktadır. Uygun budama, sulama, gübreleme ve bakım koşullarının badem üretiminde verimi
artırdığı bir gerçektir. Ülkemizde badem yetiştiriciliğinde en ciddi sorunlardan birisi mücadelesi mümkün
olan Badem İç Kurdu'dur. 2011 yılı badem ağaç varlığımız; 43091 adettir. İskele Bölgesi 14765 adet ile
bölgeler arasında ilk sırada yer almaktadır. KKTC geneline baktığımız zaman ise ilçeler arasında Yeni
Erenköy'ün 7620 adet ağaç ile ilk sırada olduğu görülmektedir. Verim değerlerine bakıldığı zaman en
yüksek verimin Lefke ilçesinde ve ağaç başına 22 kg olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla İskele (18
kg/ağaç) ve Güzelyurt (15 kg/ağaç) izlemektedir. KKTC'nin toplam badem üretimi 415 ton'dur. İskele
bölgesinin 166 ton ile ilk sırada yer aldığı görülmektedir. 2011 yılında Amerika'dan 14.979 kg kabuklu
badem ithal edilmiştir. Türkiye ve Amerika'dan 566.823 kg iç badem ithalatı yapılmıştır. 2011 yılında yine
Amerika'dan 5.670 kg öğütülmüş badem ithal edilirken aynı yıl Türkiye'ye 165.588 kg iç badem ve
194.650 kg kavrulmuş badem ihracatı yapılmıştır.
110
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (BADEM)
111
112
113
114
CEVİZ-PİKAN CEVİZİ
MEVCUT DURUM(CEVİZ-PİKAN CEVİZİ)
KKTC'de; ceviz yetiştiriciliği iklimden dolayı sınırlı bölgelerde yapılabilmektedir. Cevizin birçok
çeşidinin soğuklama ihtiyacı (800 – 1700 saat) yüksek olup, genellikle yüksek yerlerde yetiştiriciliği
yapılabildiğinden ve aşırı yaz sıcakları yeşil kabukta, yapraklarda yanmalara ve meyvelerde büzülmelere
sebep olduğundan dolayı ceviz yetiştiriciliği ülkede yayılamamıştır. Lefke Kazasında yerli çeşitle yapılan
yetiştiriciliğin yanında soğuklama ihtiyacı düşük olan pikan cevizi de bir alternatif olabilir. Ülkede ilkbahar
geç ve sonbahar erken donlarına da pek rastlanmadığı için ağaçlar donlardan dolayı zarar görmemektedir.
Bu sebeple pikan cevizi yetiştiriciliği Detaylı Toprak Etüt ve Haritalama Projesi, Tür Uyumluluk
Haritalarında belirlenen yerlerde başarılı olarak yapılabilir. KKTC'nin toplam ceviz ağacı varlığı 2322 adet
olup, Lefke'de 1100, Girne 'de 501 ve Güzelyurt'ta ise 440 adet ceviz ağacı bulunmaktadır. En yüksek
verim (78 kg/ağaç) ve en yüksek üretim (83 ton) miktarları yine Lefke bölgesinde yer almaktadır. 2011
yılında Amerika, Şili, Fransa, Türkiye ve Rusya'dan toplam 41.565 kg kabuklu ceviz ithal edilmiştir. İç
cevizin ise Amerika, Türkiye ve Moldovya'dan toplam 117.980 kg ithalatı yapışırken 2011 yılında
Türkiye'ye 12.500 kg iç ceviz ihracı da gerçekleşmiştir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(CEVİZ-PİKAN CEVİZİ)
115
116
10.
117
118
119
ANTEPFISTIĞI
MEVCUT DURUM (ANTEPFISTIĞI)
Antepfıstığı, sert kabuklu meyveler içinde en değerli olanların başında gelmesine rağmen KKTC'de
2001 yılında sadece 4610 adet ağaç ve bu ağaçlardan ağaç başına ortalama 15.92 kg verim elde
edilmekteydi. Yıllar içinde ağaç sayısı giderek azalmış ve 2005 yılında 2126 adet ağaca düşmüştür. 2005
yılından sonra ağaç sayısında bir artış görülmüş ve 2011 yılında ağaç sayısı 3856 adete ulaşmıştır. Buna
rağmen verim (2 kg /ağaç) ve üretim ( 6 ton) değerleri oldukça düşmüştür. 2011 yılı verilerine
incelendiğinde en fazla ağaç sayısı 1926 adet ağaç olarak Gazi mağusa Kazasındadır. Gazimağusa Kazasını
1480 adet ağaç ile İskele Kazası izlemektedir. 2001 yılı verilerine bakıldığı zaman Güzelyurt Kazasının
ağaç başına 36,2 kg ile en yüksek verim alınan kaza olduğu görülmektedir. Ancak yıllar içinde bu bölgede
ağaçlar bakımsız kalmış ve sökülmüş daha sonra dikimler olmuşsa da henüz verim alınmamıştır. Güzelyurt
Kazası 2001 yılında 19 ton verim değerine ulaşırken 2011 yılı verilerinde bu değer 0 olarak görülmektedir.
İskele Kazasında ise 2011 yılında 3,7 ton üretim görülmektedir. Antepfıstığı yazları uzun, sıcak, kurak ve
kışları nispeten soğuk olan bölgelerde ekonomik olarak yetişebilmektedir. Yaz aylarında meyvenin
gelişmesi ve olgunlaşması için oldukça fazla ve uzun süre yüksek sıcaklık, kış aylarında ise belli süre düşük
sıcaklığa ihtiyaç gösterir. KKTC'nin bazı bölgeleri bu ekolojik koşullara sahip olsa da antepfıstığı dioik bir
bitki olduğundan, yani erkek ve dişi çiçekler farklı ağaçlarda bulunduğundan dolayı ekonomik bir
yetiştiricilik yapılabilmesi için bahçe kurarken çok dikkatli olunması gerekir. Soğuklama ihtiyacı düşük
çeşitler ile yetiştiricilik önerilmektedir. 2011 yılında ülkeye İran, Türkiye ve Amerika'dan olmak üzere
toplam 104.083 kg kabuklu antepfıstığı ithal edilmiştir. İç antepfıstığı olarak ise Türkiye ve İran'dan olmak
üzere toplam 39.398 kg ithalat yapılırken yine 2011 yılında Türkiye'den 1270 kg taze antepfıstığı ithali
gerçekleşmiştir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (ANTEPFISTIĞI)
100,0
120
2.2.4- YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVELER (Elma, Armut, Yenidünya, Ayva, Alıç, Muşmula,
Mersin)
MEVCUT DURUM (ELMA)
Elma soğuklama ihtiyacı bakımından oldukça hassas bir türdür. Bu nedenle birçok elma çeşidi
Kuzey Kıbrıs'ta yetiştirilememektedir. Ancak son yıllarda farklı çeşitler denenerek başarılı sonuçlar
alınmaya başlanmıştır. Elma üretim alanlarındaki ağaç sayısına bakıldığı zaman 2001 yılında 20.262 adet
olan ağaç sayısının, 2008 yılında 13.304'e düştüğü görülmektedir. Bunu takip eden yıllarda da benzer bir
azalmanın olduğu ve 2011 yılında ağaç sayısının 10.154 adete düştüğü görülmektedir. Üretim alanlarının
% 63,7 gibi önemli bir bölümünün Güzelyurt kazasında bulunması dikkat çekmektedir.
Üretim miktarlarında son 10 yılda dalgalı bir seyir izleyen ve 2001 yılında 217 ton olan üretim miktarı, 2011
yılında 293,95 tona yükselmiştir. Son on yıllık üretim miktarı ortalaması dikkate alındığı zaman, toplam
üretim miktarı içerisinde Güzelyurt Kazasının % 66 gibi bir üretimle birinci sırada olduğu görülmektedir.
Özellikle, 2003 yılı sonrasında önemli miktarlarda ithal edilen yaş elmanın yanında kuru elma ithalatı da
dikkat çekmektedir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (ELMA)
121
122
123
124
125
126
MEVCUT DURUM (ARMUT)
Ülkede armut üretimi iklim özellikleri nedeni ile kısıtlı kalmaktadır. Üretim alanlarında bulunan
ağaç sayılarında her geçen gün azalma yaşanmaktadır. 2001 yılı içerinde 1.257 adet olan ağaç sayısı 2011
yılı içerinde 402 adet ağaca düşmüştür. Gazimağusa Kazasında ağaç sayısı 2007 yılına kadar artan bir eğri
seyrederek 464 adet ağaca yükselmiştir. 2007 yılı sonrasında ciddi bir azalma olmuş ve ağaç sayısı 8'e
düşmüştür. Güzelyurt kazasında 2001 yılında 865 olan ağaç sayısı 2011 yılında 180 adet ağaca düşmüştür.
2011 yılı içerisinde İskele kazasının toplam ağaç sayısı bakımından % 49,8 gibi önemli bir oranla önde
olduğu görülmektedir.
Ülkede armut üretim miktarları, ağaç sayısının azalması ile doğru orantılı bir şekilde azalma
göstermektedir. 2011 yılı itibari ile üretim miktarının % 70,2 gibi önemli bir kısmının İskele kazasında
üretildiği dikkat çekmektedir. Bunu % 28,9'luk oranla Güzelyurt kazası takip etmektedir.
127
MEVCUT DURUM (YENİDÜNYA)
Yenidünya Akdeniz sahil şeridinde yetiştirilebilen uygun çeşitler arasında yer almaktadır. Ülke
genelinde üretimi yapılabilen bir çeşit olmasına rağmen 2001 yıllarında en fazla üretim 4 bin 480 adet
ağaçla Gazimağusa kazasında yapılmıştır. Bunu sırası ile Girne, Güzelyurt, İskele ve Lefkoşa kazaları
takip etmektedir. İlerleyen yıllarda ise toplam ağaç sayısına bakıldığı zaman 2004 yılında15.476 adetten
13.020 adete düştüğü, takip eden yıllarda ise ağaç sayısında çok değişiklik olmadığı görülmektedir. Son on
yılın ağaç sayısı ortalamasına bakıldığı zaman % 28 lik payla Girne kazası en fazla üretimin yapıldığı kaza
durumunadır. Bu üretim alanlarından elde edilen üretim miktarlarına bakıldığı zaman toplam üretim
miktarının, azalan ağaç sayısıyla birlikte 2004 yılında 199 tona düştüğü fakat takip eden yıllarda artışın
olduğu ve 2005 sonrasında sabit bir verim alındığı görülmektedir. Son on yıllık üretim miktarı ortalaması
dikkate alındığında toplam üretim içerisinde % 43'lük bir paya sahip olan Güzelyurt kazasından en yüksek
verim alındığı görülmektedir. Bunu sırası ile İskele, Girne, Gazimağusa ve Lefkoşa kazaları takip
etmektedir. Ülkemizde üretilen yenidünya plantasyonlarından elde edilen üretim miktarlarının 2005 yılı
içerisinde düşmesi nedeni ile yurtdışından 2.286 ton ithalat yapılmıştır. İlerleyen yıllarda ise verimin
artması nedeni ile ithalat durdurulmuş ve yerli üretimin tüketilmesi sağlanmıştır.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(YENİDÜNYA)
FREKANS
128
FREKANS
129
YENİDÜNYA
FREKANS
130
131
132
133
AYVA-ALIÇ-MUŞMULA-MERSİN
MEVCUT DURUM (AYVA)
Ayva iklim istekleri açısından değerlendirildiğinde ülkede yetiştirilmesi mümkün olan bir türdür.
Ekonomik bir üretimi yapılmamasına rağmen ev bahçelerinde veya üretim alanlarında nadirde olsa ayva
ağaçlarına rastlanmaktadır. Ayva yaş olarak tüketilmesinin yanında reçel olarda halk tarafında
değerlendirilmekte ve tüketilmektedir. İç piyasa talebinin ülke içinde karşılanamaması ayvanın ithal olarak
ülkeye gelmesine sebep olmuştur. Son on yıllık ithalat verilerine bakıldığı zaman en yüksek ithalatın 2003
yılında 121.139 kg olarak yapıldığı görülmektedir. İthalatın 2004 yılında 26.691 kg'a düştüğü, 2005 yılında
ise tekrar artış göstererek dalgalı bir seyir izlediği dikkat çekmektedir.
MEVCUT DURUM (ALIÇ)
Alıç iklim istekleri açısından KKTC'de rahatlıkla yetişebilen bir türdür. Özellikle doğal bitki
örtümüzde yer alması bunu açıkça ortaya koymaktadır. Kapama bahçe olarak üretimi yapılmamasına
rağmen özellikle dağlık bölgelerde alıç ağaçlarına rastlanmakta, fakat ağaç sayısı tam olarak
bilinmemektedir. Ülke geneli tüketim amacı ile ihtiyaç duyduğu alıcı doğada bulunan ağaçlardan temin
etmektedir. Alıç yaş ve reçel olarak tüketilmektedir. Gen kaynakları olarak önemli bir tür olan alıç çeşitleri
ve karakteristik özellikleri seleksiyon çalışmaları ile belirlenmeli, korunmalı ve geliştirilmelidir.
MEVCUT DURUM (MUŞMULA)
Muşmula iklim ve toprak istekleri açısından ülkemizde üretimi mümkün bir türdür. Özellikle doğal
bitki örtümüzde yer alması da bunu açıkça ortaya koymaktadır. Planlı bir üretimi yapılmamasına rağmen
özellikle dağlık bölgelerde nadirde olsa muşmula ağaçlarına rastlanmaktadır. Doğal bitki örtüsünde yer
alan bu türün gen kaynaklarının belirlenmesi amacı ile çalışmalar başlatılması ve mevcut çeşitlerin koruma
altına alınması gerekmektedir. Ülke doğal bitki örtüsünde bulunan ve karakteristik özelliklerinde albenisi
olan çeşitlerden fidan üretimi yapılmalıdır.
Planlı bir üretiminin yapılmaması nedeni ile ağaç sayısı tam olarak bilinmemektedir. Özellikle son yıllarda
talep görmesi ve dondurma sanayisinde kullanılması nedeni ile ithalatına başlanmıştır. 2011 yılı itibari ile
4.309 kg ürün ülkeye giriş yapmıştır.
MEVCUT DURUM (MERSİN)
Mersin iklim istekleri açısından değerlendirildiğinde ülke koşullarında yetiştiriciliği yapılabilen ve
doğal bitki örtüsünde bulunan bir türdür. Ülkede önemli bir üretim potansiyeli bulunmamaktadır. Ülke
genelinde kapama bahçeler bulunmamasına rağmen farklı bölgelerde küçük çapta yapılan üretimler
piyasaya sunulmakta ve tüketilmektedir. Ülke içerisinde yapılan bu dağınık ve küçük çaptaki üretim nedeni
ile ithalatı yapılmamaktadır. Mersin sağlık açısından büyük bir öneme sahiptir. Gen kaynakları olarak da
önemli bir tür olan mersinin çeşitleri seleksiyon çalışmaları ile belirlenmeli, karakteristik özelikleri
tanımlanmalı, korunmalı ve geliştirilmelidir.
134
2.2.5- ÜZÜM VE ÜZÜMSÜ MEYVELER (Üzüm, Böğürtlen-Ahududu)
ÜZÜM
MEVCUT DURUM (ÜZÜM)
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti coğrafi konum ve ekolojik koşullar bakımından üzüm yetiştiricliği
için son derece uygun özelliklere sahiptir. Adada bağcılık ve şarapçılık 4000 yıllık bir tarihi geçmişe
sahiptir.
Ülkede üzüm yetiştiriciliği incelendiğinde; toplam 1812 dönüm alan üzerinde ve buna ek olarak
19.554 adet asma talvarında yetiştiricilik yapıldığı görülmektedir. Üretim bölgelerinde su kaynaklarının
yetersiz olması ve bazı yıllarda yaşanan kuraklıklar bağ üretim alanlarını tehdit etmekte ve özellikle
sofralık üretimde yaşanan kalite düşüklüklerinin yaşanmasına sebep olmaktadır.
2000 yılında 1539 dönüm alanda Sultani çeşidi yetiştiriciliği yapılırken 2005 yılında alan 1579 dönüme
çıkarak bir artış göstermiştir. Fakat 2005-2011 yılları arasında Sultani yetiştirilen alanlarda bir azalma
olduğu ve 2011 yılında 1201 dönüm alan olarak karşımıza çıktığı görülmektedir. Sultani üretimi ülkemizde
en fazla İskele kazasında yapılırken (516 dönüm) bunu sırasıyla Girne (351 dönüm) ve Güzelyurt(305
dönüm) kazaları izlemektedir. Köyler bazında sultani alanlarını değerlendirecek olursak en yüksek alanın
415 dönüm ile Mehmetçik olduğunu görmekteyiz. 2011 yılı verilerine göre Sultani çeşidinin toplam
üretimi 739 ton'dur. Verimleri inceleyecek olursak KKTC genelinde sultani verimi ortalama 615 kg/dö iken
Lefke ve Akdoğan köylerinde sırasıyla 1353 kg/dö ve 1000 kg/dö verim elde edildiği görülmektedir. Verim
ve üretim verilerini değerlendirirken İskele bölgesinde üzüm yetiştiriciliğinin genellikle kurak şartlarda
yapıldığı göz ardı edilmemelidir.
Rozaki çeşidi ülkemizde sadece Güzelyurt bölgesinde üretilmektedir. 2000 yılında 3 dönüm
civarında başlayan üretim 2001 kayıtlarında 1 dönüme düşmüş ve 2011 yılında ise bu değer 43 dönüme
ulaşmıştır. Yıllara göre Rozaki çeşidinin verimi 800 ile 2000 kg/dö arasında değişmekle birlikte 2011
yılında 674 kg/dönüme düşmüştür.
KKTC'de Kardinal çeşidini üretimini incelediğimizde ise toplam üretimin 43 ton olduğunu ve
Lefke (26 ton) ile Güzelyurt(12 ton) bölgelerinde ağırlıklı olarak yetiştirildiğini görmekteyiz.
Beyaz Üzüm ülkemizde toplam 270,5 dönüm alan üzerinde yetiştirilmektedir (2011 verileri). En
fazla kapladığı alan 141 dönüm ile Ercan bölgesidir. Ancak verim değerlerine baktığımız zaman Ercan
bölgesi 188 kg/dö ile gerilerde kalırken, Geçitkale bölgesi 1409 kg/dö ile ilk sıralarda yer almaktadır. Lefke
bölgesi ise beyaz üzüm veriminde 1000 kg /dö değerlerinde seyretmektedir.
KKTC'de siyah üzüm ekili alanlara baktığımız zaman toplamda 237 dönüm olduğunu ve bölgeler
arasında da ilk sırada Girne kazasının 133 dönüm ile yeraldığını görmekteyiz. Üretim miktarları alana göre
doğru orantılı artarken verime baktığımız zaman ise Güzelyurt bölgesinin önde olduğunu görmekteyiz.
135
Malağa çeşidi ülkemizde sadece Lefke bölgesinde üretilmektedir. 2000 yılı verilerine baktığımız
zaman 8 dönüm olan dikili alan 2004 yılında 3 dönüme düşmesiyle gerilemiş ve 2011 yılında 3 dönümü
korumuştur. 2003 yılında üretim değerinde ani bir yükselme görülürken ( 7 ton) 2011 yılında üretim 3
tonlarda kalmıştır. Verim 2001 ile 2007 (1667 kg/dö) yıllarında hızla artarken bu değer 2011 yılında 1000
kg/dö düşmüştür.
Ülkemizdeki asma tavlarlarını incelediğimizde ağırlıklı olarak Verigo çeşidinin yer aldığı görülse
de diğer çeşitlere de rastlanmaktadır. Elimizde bu dağılım hakkında bir veri bulunmamaktadır. 2000 yılında
asma talvarları ülkemizde 12.253 adet civarında iken 2011 yılında bu rakam 19.554 adet değerine
ulaşmıştır. 2011 verilerine göre en fazla talvar sayısı Güzelyurt (10.166 adet) ve Girne (4027 adet)
kazalarında yer almaktadır. Asma tavlarlarında en yüksek üretim değeri 355 ton ile Güzelyurt bölgesine
aittir. KKTC'de köklü bir geçmişi olan üzüm yetiştiriciliğinin, özellikle kaliteli sofralık ve şaraplık üzüm
üretimi bakımından yüksek bir potansiyeli olduğu görülmektedir. Erkencilik bu alanda da
değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur. 2011 yılında Şili, İtalya, Türkiye, G. Afrika, Peru ve
Hindistan'dan toplam 298.156 kg yaş üzüm ithal edilmiştir. Siyah üzüm 29.578 kg, kırmızı üzüm 95.915 kg,
sultani üzüm 96.615 kg, yalova incisi 4760 kg, kardinal 900 kg, crimson seedless 8320 kg, mevlana 11215
kg ve Alfons çeşidinde de 7000 kg ithalat yapılmıştır. Türkiye'den 63.456 kg kuru üzüm ithali de
gerçekleşmiştir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (ÜZÜM)
136
137
138
139
140
141
142
143
144
BÖĞÜRTLEN-AHUDUDU
MEVCUT DURUM(BÖĞÜRTLEN-AHUDUDU)
Böğürtlen; ılıman iklim meyve türlerinden olmakla beraber yetiştiriciliği belirli ölçülerde suptropik
iklim bölgelerinde de yapılabilmektedir. İklim istekleri bakımından fazla seçici olmayan böğürt çeşitleri
değişik iklim şartlarına kolayca adapte olabilmektir. Böğürtlen genellikle bol güneşli, rüzgardan
korunmuş, hasat zamanı yağmur olmayan, yeterli toprak rutubeti olan ve kışları ılık geçen yerlerde
rahatlıkla yetiştirilir. Ancak çok kireçli ve tuzlu topraklarda yetiştiriciliğinde sorunlarla karşılaşılmaktadır.
145
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (BÖĞÜRTLEN-AHUDUDU)
146
önerileri)
147
2.2.6- SUBTROPİK MEYVELER (Zeytin, Avokado, Harnup, Trabzon hurması, Hurma, Nar,
İncir, Çilek, Gınnap, Guava)
·
ZEYTİN
MEVCUT DURUM RAPORU (ZEYTİN)
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde iklim ve toprak özellikleri bakıldığında zeytin
yetiştiriciliğinin büyük bir önem arz ettiği bir gerçektir. Zeytin ülke için stratejik bir ürün ve aynı zamanda
önemli bir gen kaynağıdır. Ülkedeki zeytin tarımına bakıldığında yaklaşık 500 bin adet ağaç var olduğu
görülmektedir. Uzun yıllar ortalamasına bakıldığında ise ağaç başı verimin 6 kg civarında olduğu tespit
edilmiştir. Verimin düşük olma nedenlerini incelediğimizde en büyük faktörün yağış rejimi olduğu dikkat
çekmektedir. 2011 yılında 179.160 ağaç ile İskele bölgesinin birinci sırayı alırken üretilen zeytin miktarı
1916 ton olmuştur. Ağaç sayısı ile ürün miktarı arasındaki bu farklılık bu bölgede tamamen yağışa bağlı bir
sulama rejimi uygulanmasında kaynaklanmıştır. Aynı yıl Güzelyurt'un ağaç varlığını ve verimini
incelediğimizde 60.115 adet ağaç varlığı olmasına rağmen verimde 1066 ton ile bölgenin 1. sırada yer
aldığını görmekteyiz. En az ağaç varlığına sahip Güzelyurt bölgesi en yüksek verimi almıştır. Bunun
nedeni Güzelyurt bölgesinde damla sulama sistemleri ile sulama yapılması ve zeytin parsellerinin genç
ağaçlardan oluşmasına bağlıdır.
Hasat edilen ürün ülkede bulunan 10 adet değirmende işlenmektedir. Değirmenlerin günlük 400 ton
zeytin işleme kapasitesi bulunmaktadır. Bu tesislerde 100 günlük süre içerisinde 40.000 ton zeytin
işlenebilmektedir. Ancak ürün miktarındaki uzun yıllar ortalamasının 3000 ton civarında olması olumsuz
bir tablo yaratmaktadır. Yetersiz ürün nedeni ile yağı sıkılan zeytinlerin işleme masrafları üreticiye yüksek
maliyet olarak yansımaktadır. Son yıllarda tüm dünyada olduğu gibi KKTC'de de zeytin ve zeytinyağı
tüketiminde hızlı artışlar gözlemlenmektedir. Yerli üretimin artan talebi karşılayamaması özellikle
Türkiye'den zeytinyağı, siyah zeytin, salamura zeytin, zeytin ezmesi ve zeytin konservesi ithalatını
zorunlu kılmaktadır. Son yıllarda yapılan ithalat verileri incelendiğinde Türkiye yanında Mısır, İspanya ve
Malta'dan zeytin ve zeytinyağı ürünleri ithal edildiği görülmektedir. 2002 verilerine bakıldığı zaman
ülkeye ithal edilen zeytinyağı miktarının 25.017 litre olduğu 2011 yılı sonu itibarı ile bu rakamın 20.202
litre olduğu görülmektedir. Siyah zeytin, zeytin ezmesi ve zeytin konservesi gibi zeytin ürünlerinin ithal
miktarlarına bakıldığı zaman 2002 yılı itibarı ile 12.717 kg olan ithalatın 2011 yılı itibarı ile 387.528 kg 'a
ulaştığı görülmektedir. Zeytin ve zeytinyağı ürünlerinin ithalinin artış göstermesinin en önemli nedeni,
yağış oranlarının her geçen yıl azalması ve dolayısı ile verimin düşmesidir. 2002 yılı itibarı ile 17.605 litre
ihracat yapılırken 2011 yılı sonunda ihracat miktarı 2.055 litreye düşmüştür. 2005 yılı verileri
incelendiğinde 107.500 litre gibi önemli bir miktarın Türkiye'ye zeytinyağı olarak ihraç edildiği
görülmektedir. Yine 2011 yılı ithalat verilerine bakıldığında 2.055 litre zeytinyağı ithalatı, 2420 kg zeytin
ve 20.202 kg zeytinyağı ithalatının yapıldığı bildirilmektedir. İhracat verileri doğrultusunda 2011 yılında
5.030 kg zeytin ihraç edildiği saptanmıştır. 2011 yılında 452.525 kg siyah zeytin ve salamura zeytin ithalatı
gerçekleştirilmiştir. Zeytinyağı olarak ise 20.202 kg yağ ithal edilmiş, 2.420 kg zeytin ve 2.055 kg
zeytinyağı da İngiltere'ye ihraç edilmiştir.
148
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(ZEYTİN)
149
150
Zeytinyağına
151
152
önerileri)
153
154
155
156
Üretimin örgütsüz
olması
157
14.
Mekanizasyon
olmaması
1
4,3
158
159
160
AVOKADO
MEVCUT DURUM RAPORU (AVOKADO)
Avokado iklim istekleri açısından tropik bir meyve olması nedeni ile KKTC'de üretimi belirli
bölgelerle sınırlı bir türdür. Son yıllarda avokado meyvesinin popülaritesinin artması, küçük çaplarda da
olsa, ülkede Yeşilırmak, Yedidalga ve Lefke gibi iklim özelliklerinin uygun olduğu bölgelerde üretimin
başlamasına sebebiyet vermiştir. Fakat üretim, ekonomik boyutlara ulaşmamıştır ve Kasım-Nisan
aylarında ülke üretimi yeterli değildir. Bu nedenle ithalatı yapılan bir üründür. 2009 yılı itibari ile ithalatına
başlanan avokado, 5.796 kg'dan 2010 yılında 19.271 kg'a yükselmiştir. 2011 yılında ise biraz azalma
göstererek 14.248 kg'a düşmüştür. Bu da gösteriyor ki ülke genelinde tanınmaya ve sevilmeye başlanmış
bir üründür.
161
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(AVOKADO)
162
163
MEVCUT DURUM RAPORU (HARNUP)
HARNUP
Akdeniz sahil şeridinde yetiştirilmeye uygun olan ve keçiboynuzu olarak da bilinen harnup
KKTC'de doğal bitki örtüsünde yer almaktadır. Çok yaşlı ağaçların doğada bulunuyor olması çok eski
yıllardan beridir adada harnup üretiminin olduğunun kanıtıdır. Ülke genelinde yoğun bir şekilde
bulunmasına rağmen en yoğun harnup üretimi, İskele bölgesinde yapılmaktadır. Üretim alanlarındaki
toplam ağaç sayılarına bakıldığı zaman 2011 yılı itibari ile iskele bölgesindeki ağaç sayısının, toplam ağaç
sayının % 60,5 ini oluşturduğu görülmektedir. Bu durumu sırası ile Girne, Gazimağusa, Lefkoşa ve
Güzelyurt Kazası takip etmektedir. KKTC genelindeki toplam harnup ağacı sayısında 2001 den 2003
yılına kadar ciddi bir azalma olduğu görülmektedir. 2003-2006 yılına kadar ise bir artış olduğu, daha
sonraki yıllarda, ağaç miktarında dalgalı bir eğrinin seyrettiği görülmektedir.
Üretim alanlarından elde edilen üretim miktarı değerleri incelendiğinde, Gazimağusa Kazasında ağaç
sayının daha az olmasına rağmen elde edilen verimin daha fazla olduğu dikkat çekmektedir. Bu durumu
sırası ile Güzelyurt, Girne, Lefkoşa ve İskele Kazası takip etmektedir. KKTC genelinde yıllara göre toplam
üretim miktarlarına bakıldığı zaman ise karşımıza dalgalı bir grafik çıkmaktadır.
KKTC genelinde yapılan harnup üretimi iç piyasa yanında ihracata da konu olmaktadır. Bu ürünün yurt
dışından ithalatı yapılmamaktadır. Üretimin değerlendirilmesi amacı ile Kooperatif Levazım bünyesinde
bulunan Harnup fabrikasında ürün işlenmekte ve çekirdek ile küsbe (öğütülmüş harnup) olarak ikiye
ayrılmaktadır. Elde edilen çekirdek ve küspenin (öğütülmüş harnup) bir kısmı KKTC de yem sanayinde
değerlendirilirken %67 gibi büyük bir kısmı da yurt dışına satılmaktadır. İhracat toplamına bakıldığı
zaman en fazla küspe (öğütülmüş harnup) ihracatının yapıldığı bunu sırası ile harnup çekirdeğinin ve
işlenmemiş harnupun izlediği görülmektedir. Harnup pekmezinin sadece 2001 yılı içerisinde ihraç edildiği
ilerleyen yıllarda ise ihracatının yapılmadığı görülmektedir. KKTC genelindeki toplam ihracata bakıldığı
zaman 2003 ve 2005 yıllarında önemli bir artış olduğu takip eden yıllarda ise dalgalı bir grafik seyrettiği
görülmektedir.
164
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(HARNUP)
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
·
TRABZON HURMASI
MEVCUT DURUM(TRABZON HURMASI)
Trabzon hurması, iklim ve toprak istekleri açısından ülke koşullarında yetiştirilmesi uygun bir
türdür. Buna rağmen ülkede önemli bir üretim potansiyeli bulunmamaktadır. Ülke genelinde az sayıda
kapama bahçe bulunmasına rağmen ülke genelinde farklı bölgelerde küçük çapta yapılan üretimler
piyasaya sunulmakta ve tüketilmektedir. Trabzon hurması yetiştiriciliğinde özellikle Akdeniz meyve
sineği zararlısına karşı türün hassasiyeti dikkat çekmekte ve bu durum ürün kalitesini olumsuz yönde
etkilemektedir.
Tüketim talepleri doğrultusunda ithalatı da yapılan Trabzon hurması beğenilerek tüketilen bir
meyvedir.
175
HURMA
MEVCUT DURUM(HURMA)
Hurma ülkede genellikle Lefke Bölgesi'nde yetiştirilmekte olup ağaçlar yaşlıdır. Fidan çoğaltma
işlemleri tohumla yapılmakta olduğundan dolayı tohumdan açılım gerçekleşmekte ve ağaçlar birbirinden
farklı özellikler göstermektedir. Dolayısıyla standart bir çeşit yoktur. Ağaçlar genellikle yaşlı ve yüksek
olduğu için hasat, tozlama ve budamada sorunlar yaşanmaktadır. Bu kültürel işlemleri gerçekleştirecek
uzman sayısı sınırlıdır. Ağaçlar gençleştirilmeli ve mekanizasyona geçilmelidir. Ülkede palmiye böceği
son yıllarda hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Bu durum hurma için risk oluşturmaktadır. Palmiye böceği için
etkin bir mücadele yapılmalı ve hurma gen kaynakları koruma altına alınmalıdır. Ülkede genellikle hasat
edilen hurmalar sirke ile olgunlaştırılıp tüketilmekte ve macunu yapılmaktadır. 2011 yılı itibarı ile
Türkiye, İran ve İsrail'den toplam 57.638 kg hurma, İspanya'dan ise 3.800 kg taze hurma ithal edilmiştir.
NAR
MEVCUT DURUM(NAR)
Nar Akdeniz havzasında binlerce yıldır yetiştirilen geleneksel bir meyvedir. Yazların uzun ve sıcak,
kışların ise ılık ve yağışlı geçtiği KKTC'de nar sorunsuz bir şekilde yetiştirilebilmektedir. Narın soğuklama
gereksinimi hemen hemen yok gibidir. 2011 yılı verilerine göre KKTC'nin toplam nar ağacı sayısı 58,490
adettir. Bölgelere göre bakıldığı zaman ise en yüksek miktarın 34, 628 adet ile Güzelyurt Bölgesi'ne ait
olduğunu görülmektedir. Bunu ikinci sırada 14,559 adet ağaç ile Girne Bölgesi takip etmektedir. KKTC
geneline bakıldığında ise ağaç başına verimin ortalama 13,08 olduğu göze çarpmaktadır. Bölgeleri
incelediğimiz zaman İskele bölgesinde verimin ağaç başına 30 kg olduğunu ve Akdoğan ile İskele
kazalarında ağaç başına ortalama 40 kg meyve alındığını görmekteyiz. Bölgelere göre iklim ve özellikle
yağış miktarları değişse de bu durum bazı nar bahçelerine yeterince bakılmadığını göstermektedir. Bilinçli
bir şekilde çeşit seçimi yapılan, budanan, sulanan, gübrelenen, hastalık ve zararlılarla mücadele edilen
bahçelerde her zaman için verim daha yüksek olacaktır. KKTC genelindeki toplam üretim değerine
bakılacak olursa bu rakamın 616,1 ton olduğu görülmektedir. Güzelyurt Bölgesinin (298.5 ton) üretim
miktarı olarak birinci sırada olduğu bilinmektedir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(NAR)
176
177
178
179
180
İNCİR
MEVCUT DURUM(İNCİR)
Subtropik bir meyve türü olan incir özellikle Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde olduğu
gibi KKTC'de de başarılı bir şekilde yetiştirilmektedir. Kapama bahçelerin yanında ülkede genellikle sınır
ağacı veya diğer meyvelerle karışık olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır. KKTC'nin toplam incir ağacı sayısı
2011 yılı verilerine göre 15,628 adettir. Bölgelere göre bakıldığında en fazla incir ağacının 4170 adet ile
Gazimağusa bölgesinde olduğu görülmektedir. Ortalama ağaç başına verim 19,64 kg'dır. Bölgeler arasında
en yüksek verim 43,41 kg ile Güzelyurt bölgesindedir. İlçeler bazında 2011 verileri incelendiği zaman ise
Lefke ilçesinde veriminin ağaç başına 55,56 olduğu görülmektedir. 2011 verilerine göre KKTC
genelindeki toplam incir üretimi 307 ton'dur. Yine Güzelyurt bölgesi 109 ton ile incir üretiminde ilk sırada
yer almaktadır. 2011 yılında ülkeye Türkiye'den 53.684 kg kuru incir ithal edilmiştir. Fakat 2010 ve 2011
yıllarında taze incir ithalatı hiç gerçekleştirilmemiştir. Bunun yanında ihracat da yapılmamıştır.
181
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(İNCİR)
182
183
184
185
ÇİLEK
MEVCUT DURUM (ÇİLEK)
Çilek; sahip olduğu mikro klima nedeni ile yoğun olarak Yeşilırmak köyünde üretilmektedir. Aynı
zamanda benzer iklimin hakim olduğu Yedidalga köyünde de çilek üretimi yapılmaktadır. 2011 yılı
verilerine bakıldığı zaman Güzelyurt kazasında açıkta 90 dönüm alanda üretim yapılmakta oluğu ve bunun
toplam üretimin % 98,9'unu oluşturduğu görülmektedir. Geriye kalan %1,1'lik üretim ise Girne Kazasında
yapılmaktadır. Güzelyurt Kazasındaki toplam üretimin % 95,5'i Yeşilırmak ve Yedidalga köylerinde
yapılmaktadır. Son on yıllık üretim alanı dağılımına bakıldığında 2004 yılı içerisinde üretim alanının 141
dönümden 88 dönüme düştüğü görülmektedir. Bunu takip eden yıllarda ise üretim alanlarında bir değişiklik
olmamıştır. Güzelyurt Kazası dışında 2002 yılında Gazimağusa Kazasında ve 2009 yılında da Girne
Kazasında çok küçük alanlarda üretim yapılmıştır. Birim alandan elde edilen verim 2004 yılında azalmış
fakat onu takip eden yıllarda üretim alanında önemli bir artış görülmemesine rağmen verimin arttığı dikkat
çekmektedir.
186
KKTC'de çilek üretimi örtü altında sadece Güzelyurt Kazasında olup, 2011 verilerine göre serada 9.900 m2
alanda ve tünelde ise 20.000 m2 alanda üretim yapılmaktadır. Son yıllarda modern bir üretim tekniği olan
topraksız kültürde de yaklaşık 8 dönüm alanda çilek üretimi başlamıştır.
Donmuş çilek ithalatına 2009 yılında 51.324 kg ile başlanmış olup, 2011 yılı içerisinde 2.620 kg'a
düşmesine rağmen ithalata devam edilmektedir.
Ülke genelinde çilek tüketimi yoğunluklu olarak yaş meyve olarak yapılmaktadır. Bunun yanında
ev yapımı çilek reçeli ve çilek likörü olarak da hazırlanıp tüketicilere sunulmaktadır.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(ÇİLEK)
187
188
189
190
191
192
2.
·
GINNAP
MEVCUT DURUM
Gınnap (Hünnap) ülke iklim koşullarında doğal olarak yetişebilen bir türdür. Gen kaynaklarının korunması
ülkemiz için büyük önem arz etmektedir. Türkiye Cumhuriyetinde son yıllarda talep edilen gınnap ev
bahçelerinde kolaylıkla yetiştirilebilen bu tür olup kapama bahçe olarak yetiştirilme olanakları araştırılmalı
ve pazar şansı değerlendirilmelidir.
·
GUAVA
MEVCUT DURUM
Guava iklim istekleri açısından ülke koşullarında yetiştiriciliği yapılabilmesine rağmen önemli bir
üretim potansiyeli bulunmamaktadır. Ülke genelinde kapama bahçe bulunmamakla birlikte farklı
bölgelerde küçük çapta yapılan üretimler piyasaya sunulmakta ve tüketici ile buluşturulmaktadır.Raf
ömrünün kısa olması ve üretim alanında Akdeniz meyve sineği zararlısına karşı hassasiyeti dikkat
çekmektedir.
193
2.2.7- DİĞER MEYVELER ( Muz, Babutsa (diken inciri), Mango, Tutku Meyvesi)
MEVCUT DURUM (MUZ)
Ülkede iklim ve toprak koşulları dikkate alındığı zaman özellikle Yedidalga köyünde muz
üretiminin yapıldığı görülmektedir. Aynı zamanda benzer iklimin hâkim olduğu Yeşilırmak köyünde de
muz üretimi yapılmaktadır. Don riskinin düşük olduğu Girne'nin batı bölgelerinde de bu tür
üretilmektedir. Son on yıllık muz üretim alanı verilerine bakıldığı zaman 2003 yılı içerisinde üretim
alanlarındaki ağaç sayının 3.600 adet civarında olduğu görülmektedir. Bunu takip eden yıllarda ise
üretim alanlarının azaldığı ve 2011 yılı itibari ile ağaç sayının 480 adete düştüğü görülmektedir. Üretim
alanlarından elde edilen üretim miktarına bakıldığı zaman 2002 yılı içerinde 72,2 ton ürün hasad
edildiği gözlemlenmektedir. Bu miktarın % 87.2'lik kısmı özellikle Yedidalga ve Yeşilırmak köyünde
üretilmektedir. Takip eden yıllarda üretim miktarlarında önemli bir azalma olduğu ve bu miktarların
2011 yılı itibari ile 17 tona kadar düştüğü tespit edilmiştir. Şu anda Yeşilırmak köyünde ise muz üretimi
yapılmamaktadır.
Üretim alanlarında yaşanan azalma ve dolayısı ile üretim miktarında meydana gelen azalmalar,
ithalatın artmasından ciddi şekilde etkilenmiş durumdadır. 2002 yılında 1.472 kilo olan muz ithalatı,
2011 yılında 4.318.121 kiloya ulaşmıştır.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ(MUZ)
194
195
BABUTSA (Diken inciri)
MEVCUT DURUM (BABUTSA)
Dikenli incir (babutsa) çok yıllık bir kaktüs bitkisi olup meyveleri zayıf asitli, orta tatlılıkta ve bol
çekirdeklidir. Dikenli İncir Amerika'ya özgü bir bitki türüdür ve özellikle Güney Amerika'ya, Meksika'ya
yayılmıştır. Azteklerin sosyal, ekonomik ve dinsel yaşamlarında önemli rol oynamıştır. Dikenli incir bugün
Akdeniz'e özgü bir bitki kabul edilse de geçmişi 1500'lü yıllara dayanmaktadır.
Tarıma uygun olmayan çorak, kurak ve kireçli arazilerde yetişebilen bu kaktüs, ekonomik değeri
olan ama yeterince değerlendirilememiş bitkiler sınıfındadır. Güney Amerika ülkeleri, İspanya, İtalya ve
İsrail'de ise kapama bahçelerde ticari olarak üretim yapılmaktadır. Rahatlıkla iyi tarım uygulamalarına
uygun olarak yetiştirilebilecek bitkiler grubundandır. Serdarlı Bölgesi KKTC'nin dikenli incir bölgesidir.
Uzun yıllardır Serdarlı köyü ile özdeşleşen bu meyve türü ekonomik getirisi amacı ile yetiştirilmektedir.
Son yıllarda kapama dikenli incir bahçeleri de kurularak bazı bahçeler sulanmaya başlamıştır. KKTC'nin
erkencilik özelliği göz önüne alındığında Türkiye ve diğer bazı Akdeniz ülkelerine göre daha erken
olgunlaşan dikenli incir çeşitleri ile Serdarlı köyü sakinleri iyi bir kazanç elde etmektedir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (DİKENLİ İNCİR)
196
197
198
199
200
MEVCUT DURUM (MANGO)
Mango iklim istekleri açısından tropik bir meyve olması nedeni ile KKTC'de üretimi belirli
bölgelerle sınırlı bir türdür. Son yıllarda mango meyvesinin popülaritesinin artması, küçük çaplarda da
olsa, ülkede Yeşilırmak, Lefke ve Yedidalga gibi iklim özelliklerinin uygun olduğu bölgelerde üretimin
başlamasına sebep olmuştur. Fakat üretim, ekonomik boyutlara ulaşmamıştır. Bu nedenle ithalatı yapılan
bir üründür. 2005 yılı itibari ile ithalatına başlanan mango, 18.680 kg'dan artış göstererek 2011 yılı itibari
ile 38.691 kg'a ulaşmıştır. Bu da gösteriyor ki ülke genelinde tanınmaya ve talep edilmeye başlanan bir
üründür.
MEVCUT DURUM (TUTKU MEYVESİ)
2010 yılı itibari ile yetiştiriciliğine başlanılan passion fruit, tutku meyvesi olarak da bilinmektedir.
Ülke iklim koşullarında yetişebilmesi ve ciddi bir tüketim potansiyeline sahip olması nedeni ile
yaygınlaşmaya başlamıştır. 2012 yılı itibari ile 7 dönüm alanda üretimi yapılmaktadır. Bir yıl içerinde iki
kez verim alınması nedeni ile ortalama yıllık verimi 7 ton/dönüm civarındadır. Yaş meyve olarak
tüketilmesi yanında; marmelat, limonata ve dondurma yapımında da kullanılmakta ve tüketilmektedir.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (TUTKU MEYVESİ)
201
202
203
204
205
3. SÜS BİTKİLERİ (Moderatör: Peyzaj Mimarı Tuba AKERZURUMLU, Zir.Yük.Müh.Konce
BAYDAR)
MEVCUT DURUM (SÜS BİTKİLERİ)
KKTC'de iklim ve toprak özellikleri dikkate alındığı zaman dış mekan bitkilerinin yetiştiricilik
açısından uygunluğu dikkat çekmektedir. Dış mekan bitkilerine olan talep yoğun bir şekilde ithalata sebep
olmaktadır. İç mekan bitkilerinin üretimi bilindiği üzere sera koşullarında yapılmaktadır. KKTC'de iç
mekân bitkilerine de yoğun bir ilgi ve talep vardır. Dolayısı ile bu ihtiyaç yurt dışından ithalatla
karşılanmaktadır. İç mekan bitkilerinin ülkede üretimi önemsenmeyecek kadar azdır. Kesme çiçek üretimi
ise özel sera koşullarında yapılmaktadır. KKTC'de kesme çiçek üretimi yapılmasına rağmen iç piyasa
talebini karşılamadığından yoğun olarak kesme çiçek ithalatı yapılmaktadır.
ÇALIŞTAY KATILIMCI GÖRÜŞLERİ (SÜS BİTKİLERİ)
206
envanter
207
12
80,0
208
209
210
211
II . K.K.T.C BİTKİSEL ÜRETİM MASTER PLANI'NIN AMACININ BELİRLENMESİ
Çalıştay formlarında katılımcılara sorulan;
* KKTC Bitkisel Üretimini Nerede Görmek İstiyorsunuz?
seklinde bir soru ile bitkisel üretimde arzu edilen kısa, orta ve uzun vadede hedefler K.K.T.C. tarımında
Bitkisel Üretim Master Planının amacının belirlenmesinde yol göstermiştir. Katılımcılarla oturumlarda
konu geniş bir şekilde tartışılmış ve görüşler yazılı olarak TAE Bilgi İşlem Merkezi tarafından
kaydedilmiştir. Uzmanlar tarafından değerlendirilen görüşler neticesinde oluşturulan Master Plan Amacı
çalıştayın son günü katılımcılara okunarak son kez değerlendirilmiş ve alınan görüşlerle aşağıda ifade
edilen amaç net olarak belirlenmiştir.
Bitkisel Üretim Master Planı'nın Amacı: KKTC'de mevcut kaynakların etkin kullanımı ile ekonomik,
sosyal, çevresel ve uluslararası gelişmeleri dikkate alarak, örgütlü, rekabet edebilen, sürdürülebilir bir
tarım sektörünün oluşturulması amaçtır.
III . TARTIŞMA VE DEĞERLENDİRME
Çalıştayda, katılımcıların görüşleri yazılı olarak alınmıştır. Ancak oturumlarda bulunan moderasyon
uzmanlarımız sözlü tartışma ortamlarında belirtilen konuları not almış ve TAE Bilgi İşlem Merkezine
ulaştırarak tüm sözlü ve yazılı görüşlerin değerlendirilmesini sağlamıştır.
Çalıştay sonunda yapılan genel oturumda;
a- KKTC Bitkisel Üretim Master Plan'ın içeriği ve amacı
b- KKTC Üreticisi ile TAE arasında yapılan istişarelerden oluşan stratejiler
c- Çalıştay formatı, çalıştayın kapsamı ve bilgi işlem
d- Çalıştay oturumları sonrasında oluşturulan stratejiler ve eylem planlarının hayata geçirilmesi konuları
tartışılmış ve ''ORTAK AKIL ARAMA'' yöntemi ile katılımcılar hemfikir oluncaya dek, tartışma ortamı,
görüş alış verişi şeklinde devam ederek oturum tamamlanmıştır.
IV. ÇALIŞTAY SONUÇLARI DOĞRULTUSUNDA OLUŞTURULAN STRATEJİLER
1. Doğal kaynakların doğru ve bilinçli kullanımı sağlanmalıdır
2. KKTC'de bitkisel üretimin mevcut durumu iyileştirilmeli, çözüm önerileri eylem planları ile
desteklenmelidir
3. Tarımsal yayım hizmetleri geliştirilmelidir
4. Bitki deseni planlaması yapılmalıdır
5. Tarımsal Yapı ve Üretim, etkin ve sürdürülebilir tarım politikaları çerçevesinde yönlendirilmelidir.
212
6. Sürdürülebilir tarım amaçlanmalıdır
7. Ürettiği ürünleri en ekonomik şekilde değerlendirebilen bir tarımsal model hedeflenmelidir
8. İyi tarım uygulamaları çerçevesinde sertifikalı üretim teşvik edilmelidir
9. İyi tarım uygulamaları, organik tarım ve gıda güvenliği çerçevesinde 'Çiftçi Kayıt Sistemi'
geliştirilmelidir
10. Tamamlanan Detaylı Toprak Etüt ve Haritaları doğrultusunda toprakların kullanım ve korunmasına
ilişkin yasa çalışmaları hızlandırılmalıdır
11. Stratejik hedefler doğrultusunda dünya ile rekabet edebilen bir tarım sektörü ve stratejik türlerde
markalaşma hedeflenmelidir
12. Kırsal Kalkınmayı önemseyen bir tarım sektörü hedeflenmelidir
13. Tüketici (pazar) talepleri dikkate alınmalıdır
14. Kendine özgü ürünlerde marka olmayı benimseyen bir tarım sektörü hedeflenmelidir
15. Ülke Gen Kaynaklarının belirlenmesi, koruma altına alınması ve değerlendirilmesi çalışmaları
hızlandırılmalı ve ülke Gen Bankasının Kurulması hedeflenmelidir
16. Ülke Gen Kaynaklarının ıslah çalışmalarında kullanılması hızlandırılmalı ve ıslahçı haklarının
yasalarla korunması sağlanmalıdır
17. AR-GE çalışmalarına gereken önem verilmelidir
18. Sertifikalı tohum, fide, fidan yetiştiriciliği ve kullanımı teşvik edilmeli , yaygınlaştırılmalı ve zorunlu
hale getirilmelidir
19. Bilimsel verilere dayalı bitki besleme programlarını (Toprak ve yaprak analizleri doğrultusunda)
uygulayan üreticilerin desteklenmesi hedeflenmelidir
20. Münavebenin (ekim nöbeti) yaygınlaşması teşvik edilmelidir
21. Tarımsal mekanizasyon iyileştirilmelidir
22. Ülkenin erkencilik avantajından yararlanılması gerekmektedir
23. Örtü altı sebze, meyve ve süs bitkileri yetiştiriciliği geliştirilmelidir
24. Geleneksel tarım teknikleri terk edilerek bilimin yönlendirdiği modern tarım sektörü amaçlanmalıdır.
25. Hasat sonrası Muhafaza, İşleme ve Pazarlama olanaklarının iyileştirilmesi teşvik edilmelidir
26. Hasat dahil üretim sürecindeki teknikler iyileştirilmelidir
27. Tarıma dayalı sanayinin gelişmesi teşvik edilmelidir
28. Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda hizmet verecek
üretici ve ihracatçı birliklerinin kuruluşunun teşvik edilmesi, örgütlü çiftçi kesiminin desteklenmesi ve özel
tarımsal danışmanlık hizmetlerinin üniversite ve/veya özel sektör tarafından sağlanması hedeflenmelidir
213
V. ÇALIŞTAY SONUÇLARININ ETKİNLİĞİNE YÖNELİK MODERASYON EKİBİNİN
GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ
1. Çalıştay, konusunda uzman bir kadroyla organize edilmiştir. Katılımcılar oldukça istekli ve aktif bir tavır
sergilemiştir.
2. Çalıştay, TAE teknik ekibinin iki yıllık arazi gezileri, seminer, konferans ve köy gezileri aktivitelerinin
yanı sıra Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafından hazırlanan ''Detaylı Toprak Etüd ve Haritalama
Projesi'' veri tabanı kullanılarak bilimsel boyutta organize edilmiştir. Bu çalışmanın ışığında oluşturulacak
''KKTC Bitkisel Üretim Master Planı'''nın mutlaka 2014 ocak ayında hayata geçirilmesi ülke bitkisel
üretimi için önem arz etmektedir
3. Çalıştay verileri doğrultusunda Haziran 2013 tarihinde hazırlanması planlanan Master Plan'ın başarıya
ulaşabilmesi için mutlaka eylem planlarının hazırlanması ve görevli ekiplerin oluşturulması
gerekmektedir. Burada Bakanlık, Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım Dairesi Müdürlüğü, T.C
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve Lefke Avrupa
Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi
uzmanları ile ilgili birlik ve/veya üretici
kesiminden oluşan ekipler görev almalıdır.
4.Bitkisel Üretim Çalıştayına benzer şekilde, Hayvansal Üretim ( Balıkçılık- Arıcılık v.b) konularında da
bir çalıştay ve ardından Master Plan çalışmalarının başlaması hedeflenmelidir
.
5. Son yıllarda özellikle TAE tarafından düzenlenen eğitim programlarının etkili olduğu
gözlemlenmektedir. Bu durum daha da iyileştirilmeli, üretici bilgilendirme ve eğitim seminerleri artarak
süreklilik kazanmalıdır.
6. Rapor çalıştayda ortaya konan fikirler ve beyan edilen görüşler çerçevesinde hazırlanmıştır. Ortaya
konan sonuçlar teknik olarak uzmanlar tarafından değerlendirilecek ve projelendirilerek ''KKTC
BİTKİSEL ÜRETİM MASTER PLANI'NIN'' temelini oluşturacaktır.
214
Ek 1: Bitkisel Üretim Çalıştayından Bazı Görüntüler:
215
Ek 1: Bitkisel Üretim Çalıştayından Bazı Görüntüler:
216
Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Tel: 0392 22 88 771 – 0392 22 80 280
E-mail: [email protected]

Bitkisel Üretim Çalıştayı - KKTC Tarım Doğal Kaynaklar ve Gıda

Transkript

Benzer belgeler

28 29 Mayıs 2015 Acapulco, Girne

Eczacıbaşı`ndan yeni bir yaşam projesi: Ormanada

Slayt 1 - Maestro-Dmc

2010-2011 MEB İstatistik Yıllığı - Eğitim Ortak Hizmetler Dairesi

yapı işlerinde işçi sağlığı ve güvenliği tüzüğü

acapulco resort conventıon spa

Journal of Aquaculture Engineering and Fisheries Research

Lefkoşa Bölgesi Açık İş Münhalleri 12/03/2015

Bülten 3.Sayı - Türkiye Cumhuriyeti Lefkoşa Büyükelçiliği

Yakın Gelecekte İş Bulma/Kurma Şansı En Yüksek Meslekler