Elektrik Tesisatları

Bölüm 3: Elektrik Tesisleri
1. Çaðýrma ve aydýnlatma tesislerinde kullanýlan gereçler
1.1. Sigorta
Elektrik besleme hatlarýný ve aygýtlarý aþýrý akýma karþý korumak için kullanýlan devre
elemanýna sigorta denir.
Uygulamada, buþonlu, otomatik, býçaklý, cam, fiþli ve yüksek gerilim sigortalarý kullanýlýr.
Sigortalar geniþ olarak aydýnlatma gereçleri bölümünde açýklanmýþtýr.
220/12 v
Ry
U2 (yük)
U1
primer sargý (N1)
manyetik aký (f)
sekonder sargý (N2)
Þekil 3.1: Zil transformatörünün yapýsý
1.2. Zil transformatörü (trafosu)
Elektrik akýmýný ve gerilimini alçaltýp yükseltmeye yarayan cihaza transformatör
(trafo) denir. Bir fazlý trafolarda primer (birincil) ve sekonder (ikincil) olmak üzere iki
sarým, ince çelik saclardan yapýlmýþ nüve üzerine yerleþtirilir.
Primere uygulanan alternatif akýmýn yarattýðý deðiþken manyetik alan nüve üzerinden
geçerek sekonder sargýlarýný etkiler. (Sekonderin sarýmlarýnýn içindeki elektronlarý hareket
ettirir). Deðiþken manyetik alana maruz kalan sekonderin çýkýþ uçlarýnda deðiþken (AC)
gerilim doðar.
Trafolar elektriðin frekansýný deðiþtirmez. Sekonderden alýnan gerilim ve akýmýn
deðeri, sarým sayýsý, nüve ve sargýlarýn kesiti gibi ögelere göre deðiþir.
Trafolar isteðe göre her güç ve gerilim deðerinde üretilebilir. Seçim yapýlýrken
beslenecek alýcýnýn akým ve gerilim deðerleri göz önüne alýnýr. Örneðin zil çalýþtýrmak
için 220/12 volt ve 3-5 W gücünde bir trafo yeterli olur. Oto radyo teybini çalýþtýrmak
için 220/12 volt, 30-50 W gücünde bir trafo gerekir.
Gerilimi düþürmede kullanýlan trafolarda primer, ince kesitli telden çok sarýmlý;
sekonder ise kalýn kesitli telden az sarýmlý olur. Devre baðlantýsý yapýlýrken trafonun
etiketinden baðlantý uçlarý belirlenemiyorsa sargýlarýn kesitlerine bakýlýr.
Gerilimi düþürmede kullanýlan trafo dalgýnlýkla yanlýþ baðlanacak olursa (yani çýkýþ
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
uçlarýna yüksek gerilim uygulanýrsa) trafonun diðer uçlarýnda çok yüksek deðerli gerilim
oluþur. Þöyle ki; 220 volt giriþ, 12 volt çýkýþ deðerinde olan bir trafonun sekonderine
yanlýþlýkla 220 volt uygulanýrsa primer sarýmýnýn uçlarýnda yaklaþýk 4033 volt oluþur.
Bu deðer, kullanýcýlar için son derece tehlikeli sonuçlar ortaya çýkarýr. O nedenle trafo
baðlantýlarý titizlikle yapýlmalýdýr.
1.3. Ziller
1.3.1. Mekanik yapýlý zil
Bobin, nüve, palet, tokmak, çan gibi elemanlarýn birleþmesinden oluþmuþ devre
elemanýdýr.
Þekil 3.2'de yapýsý verilen mekanik yapýlý zilin bobin uçlarýna 8-15 voltluk gerilim
uygulandýðýnda, bobin etrafýnda bir manyetik alan oluþarak nüveyi mýknatýslar.
Mýknatýslanan demir nüve, paleti çeker ve tokmak çana vurur. Palet çekildiði anda A
kontaðý açýldýðýndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda demir nüve mýknatýslýðýný
kaybederek paleti býrakýr. Palet normal konumuna döndüðünde ise A kontaðý tekrar
kapanarak bobine yeniden akým verir. Bobine kesik kesik uygulanan akým çanda ses
oluþturur.
nüve
bobin
palet
A
çan
ses ayar vidasý
baðlantý vidalarý
tokmak
Þekil 3.2: Mekanik yapýlý zil
Resim 3.1: Elektronik devreli zil
1.3.2. Elektronik devreli (melodili) zil
Direnç, kondansatör, transistör, entegre, hoparlör gibi elemanlar kullanýlarak yapýlan
gereçlere elektronik devreli zil denir.
Melodili zillerin, kanarya sesi, ding-dong, bim-bam, müzik, insan sesi gibi sinyaller
üreten modelleri vardýr.
Çok yaygýn olarak kullanýlan kanarya sesli ziller sönümlü osilâtör devresinden
meydana gelmiþtir.
Resim 3.1'de kanarya sesli zilin dýþ ve iç görünümü verilmiþtir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
isim etiketi
Þekil 3.3: Butonlar
1.4. Buton
Devreyi açýp kapamaya yarayan buton, baðlantý uçlarý ve yay düzenekli kontaktan
oluþur. Normalde (butona basýlmadýðýnda) kontak, yay tarafýndan yukarý itildiðinden
açýk durumdadýr ve devreden akým geçmez. Butonun düðmesine basýldýðýnda kontaklar
kapanýr ve alýcý çalýþýr. Butondan elimizi çektiðimizde yay kontaðý iterek akýmý keser.
Resim 3.2: Ýletkenler
1.5. Ýletkenler
Elektrik akýmýný kolayca ileten maddelere iletken denir. Elektrik tesislerinde bakýr,
alüminyum, kalay, gümüþ vb. gibi maddelerden yapýlmýþ iletken gereçler kullanýlýr.
Konutlarda uygulanan çaðýrma ve bildirim tesislerinde 0,30-0,75 mm2 kesitinde
PVC izoleli bakýr iletkenler tercih edilir.
Aydýnlatma tesisatlarýnýn sortilerinde en az 1,5 mm2, priz tesisatlarýnýn sortilerinde
ise en az 2,5 mm2 kesitinde bakýr kablolar kullanýlýr.
Elektrik akýmýný geçirmeyen maddelere yalýtkan denir. Tesisatlarda, PVC, kauçuk,
bakalit, porselen, cam, mika, fiber, amyant, kâðýt, presbant gibi maddelerden yapýlmýþ
yalýtkanlar kullanýlýr.
1.6. Borular
Çaðýrma ve bildirim tesisleri sýva üstü ya da sýva altý tesisat olarak döþenir. Borular 3
m boyunda ve 14 - 18 - 26 mm çaplý olarak satýlýr. Hareketli ya da çok kývrýmlý yerlerde
kullanýlan spiral borular ise 9 - 11 - 14 - 18 - 26 mm çapýndadýr. Uygulamada kullanýlan
boru tipleri þöyledir:
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
a. bergman boru
c. PVC boru
b. peþel boru
d. spiral boru
Resim 3.3: Borular
1.6.1. Bergman boru
Ýç kýsmý vernikli kartonla kaplý alüminyum sactan yapýlmýþ sýva üstü tesisatta
kullanýlan boru çeþididir. Sadece eski ev tesisatlarýnda görülür (resim 3.3-a).
1.6.2. Peþel boru
Ýnce çelik sacdan yapýlmýþ, paslanmaya karþý özel bir madde ile kaplanmýþ boru
çeþididir. Sadece eski ev tesisatlarýnda görülür (resim 3.3-b).
1.6.3. PVC boru
PVC (polivinil clorür) maddesinden yapýlmýþtýr. Yumuþak ve sert olmak üzere iki
tipte yapýlýr.Yumuþak tipler binanýn duvarlarýna, sert tipler ise hasýr (beton) altýna döþenir
(resim 3.3-c).
1.6.4. Spiral boru
Çok kývrýmlý yerlerde kullanýlýr. PVC ya da ince sacdan üretilir (resim 3.3-d).
1.7. Kroþe
Sýva üstü tesisatta borular, duvara ya da tavana kroþelerle tutturulur. Kroþeler, sacdan
ya da plâstikten yapýlýr (resim 3.4).
no: 3
no: 4
no: 2
no: 1
Resim 3.4: Kroþeler
Resim 3.5: Dirsek
1.8. Dirsek (kut)
Borularýn 90° dönüþ yapmasý için kullanýlan gereçtir. Uygulamada en çok resim
3.5'te görülen PVC'den yapýlmýþ dirsekler kullanýlmaktadýr.
1.9. Buat
Ýletkenlerin eklendiði ve daðýtýmlarýnýn yapýldýðý ek kutularýdýr. Uygulamada yuvarlak
ve kare þeklindeki buatlar kullanýlýr. Resim 3.6'da çeþitli buat resimlerine yer verilmiþtir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
sýva üstü buat
nemli yerlerde kullanýlan buatlar
sýva altý buat
Resim 3.6: Buat
1.10. Muf
Borularýn eklenmesinde kullanýlan gereçtir. Resim 3.7'de görülen mufun iki tarafý,
eklenecek borularýn giriþini kolaylaþtýrmak için çap bakýmýndan biraz daha büyüktür.
alýcý
çýkýþý
boru
giriþi
tahta
Resim 3.7: Muf
Resim 3.8: Pater
1.11. Pater
Sýva altý tesisatta tavan ve duvara monte edilecek araçlarýn kolayca vidalanmasýný
saðlamak için kullanýlan tahta parçasýdýr. Pater, binanýn betonu dökülmeden önce yapýlan
boru döþeme iþlemi yapýlýrken yerleþtirilir (resim 3.8).
1.12. Anahtar ve priz kasasý
Resim 3.9'da görülen kasalar, sýva altý tesisatlarda anahtar ve prizleri duvarlara monte
etmede kullanýlan plâstik gereçtir.
1.13. Kablo pabucu
Resim 3.10'da görülen kablo pabuçlarý kalýn kesitli ya da çok telli iletkenlerin vidalara
çok kolayca baðlanmasýný saðlamak için kullanýlan metal gereçtir.
1.14. Dübel
Resim 3.11'de görülen dübeller elektrik tesisatýyla ilgili araç gereçlerin duvar ve
tavana tutturulmasý için vida yoluna yerleþtirilerek kullanýlan plâstik gereçtir.
Uygulamada en çok, 6-7-8 numaralý dübeller kullanýlýr.
Resim 3.9: Kasa
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Resim 3.10: Kablo pabucu
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Resim 3.11: Dübel
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
a) sýra klemens
c) ray klemensi
b) simit klemens
d) hat klemensi
e) lüstr klemens
Resim 3.12: Klemensler
1.15. Klemens
Ýletkenlerin birbirine daha iyi deðmesi için klemens kullanýlarak eklenir. Uygulamada
kullanýlan klemens çeþitleri þunlardýr:
I. Sýra klemens
Duy, buat, pano, seyyar kablo vb. gibi yerlerde kullanýlýr. Resim 3.12-a'da sýra klemens
görülmektedir.
II. Simit klemens
Buat içinde yapýlan kablo eklemelerinde kullanýlan klemens türüdür. Çok kýrýlgan
olan porselenden yapýlan bu gereç monte edilirken hassas çalýþmak gerekir. Resim 3.12b'de simit klemens görülmektedir.
III. Ray klemens
Kumanda panolarýnda kablolarýn düzenli bir þekilde eklenebilmesi için raya monte
edilebilen klemensler kullanýlýr. Resim 3.12-c'de ray klemensi görülmektedir.
IV. Hat klemensi
Elektrik daðýtým direklerinden konutlara ya da iþ yerlerine enerji alýrken kullanýlan
gereçtir. Alüminyumdan yapýlan bu elemanýn baðlantý noktalarýnýn birisi bakýrlý olan
tipleri akýmý dahi iyi iletir. Montaj yapýlýrken bakýrlý kýsmýn bakýr tele, alüminyum kýsmýn
ise alüminyum tele baðlanmasý gerekir. Resim 3.12-d'de hat klemensi görülmektedir.
V. Lüstr klemens
Porselen gövdeli olup sýcaklýðýn yüksek olduðu (ütü, fýrýn, elektrikli soba vb.gibi)
cihazlarda kullanýlýr. Resim 3.12-e'de lüstr klemens görülmektedir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
2. Çaðýrma ve bildirim tesisatlarýnda kullanýlan semboller
Çaðýrma ve bildirim tesisatlarýnda aþaðýdaki tabloda verilen semboller kullanýlýr.
Anlamý
Sembol
Sembol
Doðru akým (DC)
Anlamý
Siren
Alternatif akým (AC)
1
50 Hz
1 fazlý alternatif
akým
Doðru ve alternatif
akým (DC-AC)
3
50 Hz
3 fazlý alternatif
akým
3N
50 Hz
3 fazlý nötr iletkenli
alternatif akým
+ (P)
DC'de pozitif uç
- (N)
DC'de negatif uç
Tehlikeli gerilim
R
AC'de birinci faz
Transformatör
S
AC'de ikinci faz
Ýletken
T
AC'de üçüncü faz
Ek alma
AC'de nötr
Ýki ek alma
Etiketli buton
Elektrik baðlantýsý
yok
Butoniyer
Buton
Zil
Korna
Melodili zil
Sigorta
Výzýltý
Þalter
Erkek fiþ
Telefon prizi
Fiþ ve priz
TV anten prizi
Kapý otomatiði
Numaratör
Mp
Tablo 3.1: Çaðýrma ve bildirim tesislerinde kullanýlan semboller
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
3. Çaðýrma ve bildirim tesisatlarýnýn çiziminde dikkat edilmesi gereken
hususlar
Tesisatýn projesi,
mîmari plân üzerine
sigorta trafo
60°
semboller
. .
.
.
. 0,50. NV (NYA)
.
.
14 PVC
30°
kullanýlarak çizilir.
6/25 A 220/4-8-12 V
zil
.
Tesisatý yapacak
elektrikçi projeleri
göz önüne alarak
buton
uygulamayý yapar.
Þekil 3.4: Kapalý þema
Elektrik
tesisatlarý, sýva üstü
ve sýva altý olmak
Mp
üzere iki þekilde
R
yapýlýr.
buat
6/25 A 220/4-8-12 V
zil
Tesisat projeleri
aydýnger kâðýdýna
tek hat þemasý
buton
þeklinde çizilir.
Kapalý þema olarak
Þekil 3.5: Açýk þema
da adlandýrýlan
çizimde iletkenler bir
Mp
çizgi olarak
R
gösterilir.
6/25 A 220/4-8-12 V
Kapalý þemada
tek çizginin kaç
iletkeni temsil ettiði,
60° eðik ve üç
iletkene kadar iletken
Þekil 3.6: Bir butonla bir zil tesisatýnýn açýk þemasý
sayýsýnca çizilen ince
çizgilerle, üç
iletkenden fazlasý
0,50 NV (NYA)
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
için ise çizginin
14 PVC
6/25 A 220/4-8-12 V
.
.
üzerine rakamla
iletken sayýsý
.
.
yazýlarak belirtilir.
Þekil 3.4, 3.7 ve
3.14'e bakýnýz.
Þekil 3.7: Bir butonla bir zil tesisatýnýn kapalý þemasý
4. Zil tesisatlarý
Uygulamada çeþitli zil tesisatlarý kullanýlýr. Þimdi bunlarý inceleyelim.
4.1. Bir butonla bir zili çalýþtýrma tesisatý
Þekil 3.5 ve 3.6'da görülen bir butonla bir zili çalýþtýrma tesisatý, açýk ve kapalý
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
þema olmak üzere iki
devreden oluþur. Bu
tesisatta butona basýldýðý
sürece zil çalar.
4.2. Bir butonla iki
zili çalýþtýrma tesisatý
Þekil 3.8 ve 3.9'da
görüldüðü gibi birbirine
paralel baðlý iki zil ve bir
butondan oluþan tesisattýr.
Devrede paralel baðlý zil
sayýsý artýrýlarak bir
yerden daha fazla zilin
çalýþtýrýlmasý saðlanabilir.
Mp
R
6/25 A
220/4-8-12 V
Þekil 3.8: Bir butonla iki zil tesisatýnýn açýk þemasý
.
.
6/25 A
.
.
220/4-8-12 V
. .
.
.
.
.
.
.
0,50 NV (NYA)
.
.
.
14 PVC
.
.
.
Þekil 3.9: Bir butonla iki zil tesisatýnýn kapalý þemasý
4.3. Ýki butonla bir zili çalýþtýrma tesisatý
Paralel baðlý iki buton ile bir zili çalýþtýrmada kullanýlan devredir. Þekil 3.10 ve 3.11'de
verilen þemalarda butonlarýn herhangi birisine basýlarak zili çalýþtýrmak mümkündür.
Mp
R
6/25 A
220/4-8-12 V
Þekil 3.10: Ýki butonla bir zil tesisatýnýn açýk þemasý
.
6/25 A
.
.
220/4-8-12 V
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0,50 NV (NYA)
.
.
.
14 PVC
.
.
.
Þekil 3.11: Ýki butonla bir zil tesisatýnýn kapalý þemasý
4.4. Karþýlýklý çaðýrma tesisatý
Þekil 3.12 ve 3.13'te verilen karþýlýklý çaðýrma tesisatý ayrý yerlerde (odalarda) bulunan
kiþilerin birbirlerini çaðýrmalarýný saðlamak için kullanýlýr Devrede 1 nolu buton, 1
nolu zili; 2 nolu buton, 2 nolu zili çalýþtýrmaktadýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
Mp
R
6/25 A 220/4-8-12 V
2
1
2
1
Þekil 3.12: Karþýlýklý çaðýrma tesisatýnýn açýk þemasý
.
.
.
.
6/25 A 220/4-8-12 V .
.
.
.
.
.
.
.
.
1
.
.
2
1
2
Þekil 3.13: Karþýlýklý çaðýrma tesisatýnýn kapalý þemasý
4.5. Sokak kapýsýndan çaðýrmalý üç kat üç daireli apartman zil tesisatý
14 PVC
0,50 NV
Çok katlý yapýlarda giriþ kapýsýnýn dýþýna konulan butonlarla çaðýrma yapýlýr. Daire
içerisindeki zil, konutun giriþ kapýsý önünde bulunan buton ile de çalýþtýrýlabilir. Þekil
3.14'e bakýnýz.
4
5
4
220/4-8-12 V
açýk
þema
6/25 A
R
kapalý
þema
Mp
220/4-8-12 V
6/25 A
Þekil 3.14: Sokak (cümle) kapýsýndan çaðýrmalý üç kat üç daireli apartman zil tesisatý
5. Elektrik tesisatlarýnýn yapýlýþ þekilleri
Elektrik tesisatlarý yapý içerisinde, sýva altýna ya da sýva üstüne döþenir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
buat
bergman boru
duvara kanal açma
hasýra boru döþeme
Þekil 3.15: Sýva üstü tesisat
Þekil 3.16: Sýva altý tesisat
5.1. Sýva üstü tesisat
Eski yapýlarda karþýmýza çýkan, bergman, peþel ya da PVC boru kullanýlarak yapýlan
tesisattýr. Bu yöntemde borular duvar ve tavana þekil 3.15'te görüldüðü gibi kroþe
kullanýlarak döþenir.
5.2. Sýva altý tesisat
Tavan borularý beton kalýbý hazýrlandýktan sonra, duvar borularý ise duvarlar
örüldüðünde sýva yapýlmadan önce döþenir. Anahtar, priz ve buat gibi gereçler kasa
içerisine yerleþtirilir.
Sýva altý tesisatta iletkenlerin boru içinden geçirilmesinde kýlavuz (susta) kullanýlýr.
Bükülebilen yay þeklinde olan kýlavuzun bir ucunda iletkenlerin baðlanacaðý halka,
diðer ucunda ise boru içerisinde ilerlemesini saðlayan yuvarlak baþlýk bulunur.
Þekil 3.16'da ahþaptan yapýlmýþ hasýr kalýbýnýn üzerine borularýn döþeniþi ve tuðla
duvara kablo kanalýnýn açýlýþý gösterilmiþtir.
Þekil 3.17'de ise bir evin ahþaptan yapýlmýþ hasýr kalýbýnýn üzerine döþenmiþ boru
ve paterlerin görünümü verilmiþtir.
pater
pater
pater
pater
pater
pater
pater
pater
Þekil 3.17: Binanýn hasýr betonu dökülmeden önce sýva
altý tesisatýn tavan borularýnýn döþeniþi
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
5.3. Nemli yer tesisatlarý
Bodrum, kazan dairesi, hamam,
fabrika, atelye vb. gibi yerlerde NVV
(NYM, antigron) kablolar kullanýlarak
sýva üstü tesisat yapýlýr.
Þekil 3.18'de nemli yer malzemeleri
kullanýlarak yapýlmýþ komütatör anahtarlý
lâmba tesisatý verilmiþtir.
6. Aydýnlatma ve priz
tesisatlarýnda kullanýlan gereçler
Aydýnlatma ve priz tesisatlarýnda
kullanýlan gereçler þöyle sýralanabilir:
lâmba
buat
sigorta
R
lâmba
komütatör
anahtar
Mp
Þekil 3.18: Nemli yer malzemeleriyle yapýlmýþ
komütatör anahtarlý lâmba tesisatý örneði
6.1. Sigortalar
Alýcýyý besleyen hatlarý, cihazlarý aþýrý yüklenme ve kýsa devrelere karþý korumada
kullanýlan elemandýr. Sigorta, devreye seri baðlanýr ve üzerinden anma akýmýndan çok
akým geçtiðinde devreyi açar.
Uygulamada kullanýlan sigorta çeþitleri þunlardýr:
6.1.1. Buþonlu sigortalar,
6.1.2. Otomatik sigortalar,
6.1.3. Býçaklý (NH) sigortalar,
6.1.4. Küçük akým sigortalarý (cam sigortalar),
6.1.5. Fiþli sigortalar,
6.1.6. Yüksek gerilim sigortalarý
buþon
kapaðý
buþon
kapaðý
buþon
buþon
viskontak
üst kontak
viskontak
dip kontak
gövde
gövde
dip kontak
gövde
Þekil 3.19: Buþonlu sigortalarýn yapýsý
6.1.1. Buþonlu sigortalar
Þekil 3.19'da görülen buþonlu sigortalar þu parçalarýn birleþiminden oluþmuþtur:
I. Gövde, II. Buþon, III. Buþon kapaðý, IV. Viskontak. Þimdi bu parçalarý inceleyelim:
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
I. Gövde
Þekil 3.19'da görülen gövde sigortanýn baðlanacaðý yere tutturulmasýný saðlayan
kýsýmdýr. Gövde þu parçalarýn birleþiminden oluþur:
a. Dip kontak: Þebeke faz ucunun baðlandýðý ve gövdenin içinde alt tarafta bulunan
kýsýmdýr. Resim 3.13'e bakýnýz.
b. Üst kontak: Buþon kapaðýnýn tutturulmasý için diþ açýlmýþtýr. Tesisata giden faz
ucu üst kontaðýn vidasýna baðlanýr. Þekil 3.31'e bakýnýz.
(a)
(b)
(c)
Resim 3.13: Viskontak çeþitleri
c. Viskontak: Resim 3.14'te görülen viskontaklar buþon gövdeye takýldýðýnda bu
elemanýn metal baþlý ucu ile dip kontak arasýnda iletkenliði saðlar. Orta kýsmý oyuk tip
viskontaklar (resim 3.13-a) gövdeye istenilmeyen akým deðerinde buþonun takýlmasýný önler.
II. Buþon
Akýmý kesme düzeneðinin
bulunduðu kýsma buþon denir.
Buþonlar, 6 - 10 - 16 - 20 - 25 35 - 50 - 63 - 80 - 100 amper
deðerlerinde üretilir. Buþon þu
parçalarýn birleþiminden oluþur:
a. Buþon gövdesi: Telin
erimesi sýrasýnda oluþan ýsýya
dayanacak þekilde porselenden
yapýlmýþtýr (resim 3.14).
b. Sigorta teli: Deðiþik akým
deðerlerinde üretilmiþ teldir
(resim 3.15).
c. Kuvars kumu: Eriyen telin
oluþturduðu sýcaklýðýn olumsuz
etkisini azaltmak için kullanýlan
maddedir (resim 3.15).
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Resim 3.14: Buþonlar
üst kapak
sinyal
pulu
sinyal pulunu tutan tel
eriyen tel
kuvars kumu
porselen
buþon
alt kapak
kuvars kumu
eriyen tel
Resim 3.15: Buþonun yapýsý
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
d. Alt ve üst kapaklar: Buþonun iki ucunda bulunur. Dip kontak ile üst kontak
arasýnda iletimi saðlamaya yarar (resim 3.15).
e. Sinyal pulu: Buþon içindeki ince telin uç kýsmýna takýlýr. Telin kopmasýyla yaylý
fýrlatma düzeneði sayesinde pul yerinden fýrlar. Sinyal pulcuðu, her akým deðeri için
ayrý bir renkte boyanmýþtýr. Resim 3.15'e bakýnýz.
Buþonun kaç amperlik olduðu sinyal pulcuðuna bakýlarak anlaþýlabilir. Pul renklerinin
akým karþýlýklarý þöyledir: Yeþil: 6 A, Kýrmýzý: 10 A, Gri: 16 A, Mavi: 20 A, Sarý: 25 A,
Siyah: 35 A, Beyaz: 50 A, Bakýr rengi: 63 A
Not: Elektrik Tesisat Yönetmeliði'ne göre yamanmýþ ya da
üzerine tel sarýlarak köprülenmiþ sigortalarýn kullanýlmasý
yasaktýr.
III. Buþon kapaðý
Yalýtkan bölümü porselenden, iletken kýsmý pirinçten yapýlan
parçadýr. Buþon kapaðýnýn üstünde yuvarlak bir cam bulunur.
Bu cam, sigortanýn atmasý (buþon telinin erimesi) anýnda sinyal
pulcuðunun fýrlayarak yakýnda bulunan kiþilere zarar vermemesi
için konmuþtur.
a) duvar tipi sigorta
b) tablo tipi sig. c) þapkalý (hava hattý) tipi sig.
Resim 3.16:
Buþon kapaðý
d) kolon sigorta
Resim 3.17: Buþonlu sigortalarýn kullaným yerine göre çeþitleri
6.1.1.2. Buþonlu sigortalarýn kullanma yerlerine göre tipleri
I. Duvar tipi sigorta: Duvara monte edilerek kolon ve linye sigortasý olarak kullanýlýr
(resim 3.17-a).
II. Tablo tipi sigorta: Tabloya vidalanarak kullanýlan sigortadýr (resim 3.17-b).
III. Þapkalý (hava hattý) sigorta: Dam direði ile yapýlan enerji giriþlerinde, dam
direðine baðlanarak kullanýlan sigortadýr (resim 3.17-c).
IV. Kolon sigorta: Binalarýn enerji giriþlerinde kullanýlan sigortadýr. Bina
tesisatý döþenip enerji verildikten sonra kolon sigortanýn kapaðý elektrik daðýtým
kurumu görevlileri tarafýndan kaçak elektrik kullanýmýný önlemek için mühürlenir.
(resim 3.17-d).
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
ark hücresi
çýkýþ
mandal
manyetik açma
düzeneði
mandal
açma kapama
mekaniði
ark kanalý
kontaklar
gövde
mandal
termik açma
düzeneði
giriþ
(a)
(b)
Resim 3.19: Otomatik sigortalarýn iç yapýsý
Resim 3.18: Bir ve üç fazlý
otomatik sigortalar
6.1.2. Otomatik sigortalar
Alýcýnýn aþýrý akým çekmesi ya da kýsa devre anýnda akýmý kesen araçtýr. Bu tip
sigortalar, termik ve manyetik koruma düzenekli olarak üretilmektedir. Termik koruma
bimetal esaslýdýr. Devreden aþýrý akým geçince bimetal bükülerek akým geçiþini saðlayan
kontaklarý açar. Manyetik koruma ise aþýrý akým geçmesi durumunda elektromýknatýs
hâline gelen kalýn kesitli bobinin nüveyi hareket ettirerek kontaklarý açtýrmasý esasýna
dayanmaktadýr.
Uygulamada kullanýlan otomatik sigortalar L (B) ve G (C) tipi olmak üzere iki tipte
üretilir. L tipi sigortalar aydýnlatma ve priz tesislerinde kullanýlýrken, G tipi sigortalar
ise motor koruma devrelerinde kullanýlýr.
L tipi sigortalar aþýrý akým durumunda hemen atar. G tipi modeller ise gecikmeli
olarak devreyi açar. Motorlar kalkýþ anýnda normal akýmlarýnýn bir kaç katý deðerde
aþýrý akým çekerek çalýþmaya baþladýklarýndan bu tip alýcýlarda gecikmeli atan otomatik
sigortalar tercih edilir.
Uygulamada kullanýlan otomatik sigortalar 6 - 10 - 16 - 20 - 25 - 35 - 40 - 45 - 50
amperlik deðerlerde üretilmektedir.
Üç fazlý motorlarýn korunmasýnda kullanýlan otomatik sigortalarýn mandallarý
birbirine akuple edilir. Bu sayede fazýn birisinin baðlý olduðu sigorta attýðýnda üç fazýn
akýmý da kesilir. Resim 3.18-b'de üç fazlý alýcýlarýn korunmasýnda kullanýlan otomatik
sigortalar verilmiþtir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
buþon
altlýk
Resim 3.20: NH sigorta altlýðý
Resim 3.21: NH tipi sigorta buþonu
6.1.3. Býçaklý (NH) sigortalar
Sanayi tesislerindeki yüksek akýmlý alýcýlarýn korunmasýnda kullanýlan sigorta
çeþididir. Bu sigortalar, altlýk ve buþon olmak üzere iki parçadan oluþur.
Uygulamada kullanýlan NH sigortalar taþýdýklarý akýma göre deðiþik boyutlarda
üretilirler. Bu boyutlar ve akým deðerleri þöyledir:
6.1.3.1. Býçaklý sigortalarýn parçalarý
I. Sigorta altlýðý (gövde)
Resim 3.20'de görülen NH sigorta altlýðý porselenden yapýlmýþtýr. Porselen üzerine
monte edilmiþ olan metal ayaklar buþonun takýlmasýný saðlar.
II. Buþon
Resim 3.21 ve res'm 3.24'te görülen buþon, porselenden yapýlmýþ bir gövde ve bunun
iki ucuna monte edilmiþ býçaklardan oluþmuþtur. Býçaklar, gövde içinden eriyen tel ile
birbirine baðlanmýþtýr.
III. Sigorta pensi (ellik)
Resim 3.24'te görülen ellik, býçaklý sigorta buþonlarýnýn takýlýp çýkartýlmasýnda
kullanýlan gereçtir. Ellik ile sigorta söküleceði zaman bu elemanýn üzerindeki düðmeye
basýlýr. Düðmeye basýldýðýnda elliðin ýsýrma düzeneði açýlýr. Düðmeden el çekildikten
sonra eleman geriye doðru çekilecek olursa altlýða takýlý olan NH buþon yerinden çýkar.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
söküp
takma
düðmesi
ellik
buþon
kuvars kumu
altlýk
Resim 3.22: NH sigorta
buþonunun iç yapýsý
Resim 3.23: NH sigorta
buþonlarýnýn içinde
bulunan ergiyen teller
Resim 3.24: NH sigortayý
söküp takmada kullanýlan ellik
6.1.4. Küçük akým (cam) sigortalarý
Resim 3.25'te görülen cam sigortalar, radyo, tv, merdiven ýþýk otomatiði vb. cihazlarýn
korunmasýnda kullanýlýr.
Resim 3.25: Cam sigortalar
Resim 3.26: Fiþli sigorta
6.1.5. Fiþli sigortalar
Daha çok oto elektrik devrelerinde kullanýlan bu tip
sigortalarda buþon, fiþ þeklinde olup porselen, bakalit ya
da plâstikten yapýlmýþtýr (resim 3.26).
6.1.6. Yüksek gerilim sigortalarý
Trafo merkezlerinde, santrallerde kullanýlan sigorta
çeþididir. Sökülüp takýlmasý için özel takýmlar gerekir.
Resim 3.27'de görülen yüksek gerilim sigortalarý boru
þeklinde olup, mekanik ve ýsý dayanýmý bakýmýndan diðer
sigortalardan çok daha dayanýklýdýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Resim 3.27: Yüksek
gerilim sigortalarý
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
S
T
Mp R S
kilit mekanizmasý
röle
direnç
test butonu
T
Mp R
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
test devresi
primer sargý
halka nüve
sekonder devre
Þekil 3.20: Üç fazlý kaçak akým
koruma rölesinin yapýsý
Resim 3.28: Bir ve üç fazlý
kaçak akým koruma rölesi
6.2. Kaçak akým koruma rölesi (diferansiyel röle)
Elektrikli alýcýlarýn gövdesine 30 mA lik akým kaçaðý olmasý anýnda devreyi açan
elemanlara kaçak akým koruma rölesi denir.
Normal çalýþma anýnda kaçak akým koruma rölesinin nüvesi üzerinde herhangi bir
manyetik alan oluþmaz ve rölenin içindeki akým trafosunda indüklenen gerilim sýfýrdýr.
Gövdeye kaçak olduðunda, iletkenle toprak arasýnda gidip gelen akým farkýndaki eþitlik
bozulduðundan, oluþan fark akýmý sayesinde trafoda (sekonder sargý) bir gerilim
indüklenir. Bu gerilimden dolayý oluþan akým devreyi açacak manyetik güce ulaþtýðý
anda röle beslemeyi keser.
Kaçak akým koruma röleleri elektrikli aygýtlarý kullanan kiþilerin çarpýlmasýný önlemek
için kullanýlan çok önemli ve yararlý bir aygýttýr.
Kaçak akým koruma rölesinin baðlanmasýnda þu hususlara dikkat edilmelidir:
I. Röleden sonraki tesisatta nötr iletkeni ve topraklama (koruma) iletkeni ayrý ayrý
olmalýdýr. Yani toprak hattýyla nötr hattý birbirine deðmemelidir.
II. Nötr iletkeni izoleli olarak çekilmeli, topraklanmamalý ve hiçbir yerde (buat, priz,
vb.) toprakla ya da koruma iletkeniyle elektriksel olarak temas etmemelidir.
III. Röleyi denemek için faz ile nötr iletkeni kesinlikle kýsa devre edilmemelidir.
6.3. Yangýn koruma rölesi
Apartmanlarýn ana besleme hattýna monte edilerek kullanýlan elemandýr. Fazýn
birisinden topraða doðru 300 mA lik bir akým kaçaðý olmasý durumunda devreyi açar.
Bu röleler yapý olarak kaçak akým koruma rölelerine benzer.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
Resim 3.29: Sýva
üstü adî anahtar
Resim 3.30: Sýva
altý adî anahtar
Resim 3.31: Antigron
adî anahtar
Resim 3.32:
Komütatör anahtar
6.4. Anahtarlar
Elektrik devrelerinde açma kapama görevi yapan devre elemanýna anahtar denir.
Anahtarlarý yapýlýþ þekline göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Sýva üstü anahtar: Sýva üstüne monte edilen anahtardýr.
II. Sýva altý anahtar: Sýva içerisinde gömülü anahtar kasasý içine monte edilen
anahtardýr.
III. Etanj (antigron) anahtar: Nemli yer tesislerinde kullanýlan anahtardýr.
Nem, toz, patlayýcý gaza karþý sýzdýrmaz özelliktedir.
Elektrik anahtarlarýný iþlev bakýmýndan þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Adî (tek kutuplu) anahtar: Bir lâmba ya da lâmba grubunu yakýp söndürmeye
yarar (resim 3.29, 3.30, 3.31).
II. Komütatör anahtar: Ýki ayrý lâmba ya da lâmba grubunu bir yerden, tek tek ya
da ayrý ayrý yakýp söndürmeye yarar (resim 3.32).
III. Vaviyen anahtar: Bir lâmba ya da lâmba grubunu iki ayrý yerden yakýp
söndürmeye yarar.
sýva üstü
normal priz
sýva üstü
topraklý priz
sýva altý
normal priz
sýva altý
topraklý priz
Resim 3.33: Prizler
etanj antigron)
topraklý priz
6.5. Prizler
Resim 3.33'te görülen prizler elektrikli aygýtlarýn beslenmesinde kullanýlýr. Prizleri
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
kullaným yerine göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Sýva üstü priz, II. Sýva altý priz, III. Etanj (antigron) priz
Prizleri yapýsýna göre ise þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Normal (adî) priz, II. Topraklý priz
Not: Nemli yerlerde kullanýlan prizler, toz, nem, su ve patlayýcý gazlara karþý koruyucu
gövde içerisine alýnýr.
erkek fiþ
topraklý erkek fiþ
diþi fiþ
telefon fiþi
Resim 3.34: Fiþler
6.6. Fiþler
Elektrikli aygýtlarýn prizden beslenmesi için kullanýlan elemanlara fiþ denir. Fiþ
çeþitleri þunlardýr:
I. Erkek fiþ, II. Topraklý erkek fiþ, III. Diþi fiþ, IV. Topraklý diþi fiþ, V. Telefon fiþi
Resim 3.35: Uzatma kablosu (seyyar, grup priz)
6.7. Uzatma kablosu
Elektrikli aygýtlarýn besleme kablosunun kýsa geldiðinde kullanýlan elemandýr. Resim
3.35'te uzatma kablolu üçlü topraklý grup prizler görülmektedir.
6.8. Duylar
Lâmbanýn devreye baðlanmasýnda kullanýlan elemanlara duy denir. Duyun tesisata
baðlantýsý yapýlýrken anahtardan gelen faz ucunun dip kontaða baðlanmasý gerekir. Bu
yapýlmazsa lâmba duya sökülüp takýlýrken elektrik çarpmasý söz konusu olabilir. Duylarý
üretim þekline göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
E-27
süngülü duy için yapýlmýþ lâmbanýn alt kýsmý
duvar duyu
asma duy
vidalý duy
donanma duy
bahçe duy
tavan duyu
braçol duy
E-14
E-7
minyonet duy
E-40
minyon duy
golyat duy
Resim 3.36: Duylar
I. Süngülü duy
Sarsýntýnýn fazla olduðu yerlerde (taþýtlar, el fenerleri vb.) kullanýlýr. Bunlarda lâmbanýn
duya giren kýsmýnda çýkýntýlar vardýr. Bu çýkýntýlar sayesinde lâmba duya çok sýký bir
þekilde monte edilebilmektedir.
II. Vidalý duy
Lâmba baþlýðýna ve duyun içine açýlan diþlerin birbirine vidalanarak baðlandýðý duydur.
Sarsýntýnýn olmadýðý tesislerde kullanýlýr.
Elektrik tesisatçýlýðýnda kullanýlan vidalý duylarý kullanýldýðý yere göre þöyle
sýnýflandýrabiliriz:
I. Asma (üniversal) duy
II. Tavan duyu
III. Duvar duyu
IV. Bahçe duy
V. Donanma duy
VI. Braçol duy
Elektrik tesisatçýlýðýnda kullanýlan duylarý boyutlarýna göre ise þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Minyonet duy (E-7): Daha çok zayýf akým (1,5-12 volt) devrelerinde kullanýlýr.
II. Minyon duy (E-14): Zayýf akým ve aydýnlatma devrelerinde kullanýlýr.
III. Normal duy (E-27): 220 voltluk aydýnlatma tesisatlarýnda kullanýlýr.
IV. Golyat duy (E-40): 200 W tan daha büyük güçlü lâmbalarýn beslenmesinde
kullanýlýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
tabak
rozans
sýva üstü
rozans
(b)
(a)
Resim 3.37: Rozanslar
6.9. Rozanslar
Tavana asýlarak kullanýlan duylarýn kablolarla irtibatýný saðlamak için kullanýlan
elemanlara rozans denir. Beton tavanlý binalarda resim 3.37-a'da görülen tabak rozans
kullanýlýrken, ahþap yapýlarda ise resim 3.37-b'de görülen sýva üstü rozans kullanýlýr.
6.10. Lâmbalar
Lâmbalarýn ýþýk yaymasý elektrik akýmýnýn direnci yüksek metallerden geçerken onu
ýsýtmasý esasýna dayanmaktadýr.
Joule (jül) kanununda da vurgulandýðý gibi, içinden akým geçen her iletken belli oranda
ýsýnmaktadýr. Bu ýsýnma, bakýrda, gümüþte, çinkoda, tungstende farklý deðerlerde olmaktadýr.
Isýnma miktarýný belirleyen unsur metalin öz direncidir.
Aydýnlatma amacýyla kullanýlan lâmbalarýn bir çok modeli vardýr. Günümüzde en çok
flüoresan lâmbalarla aydýnlatma yapýlmaktadýr. Lâmba çeþitleri þunlardýr:
6.10.1. Akkor flâmanlý (kýzaran telli, enkandesant) lâmbalar
Cam gövde ve yüksek dirençli flâmandan oluþan lâmba türüdür. Akkor lâmbalarýn
standart güç deðerleri: 5-15-25-40-60-75-100-150-200 W týr.
1
2
3
10
4
akkor lâmba flâmaný
9
8
7
6
5
Akkor flâmanlý
lâmbanýn parçalarý:
1. orta kutup
2. baþlýk ya da kaide
3. yan kutup
4. boþaltma tüpü
5. düðme
6. cam gövde
7. flâman
8. flâman taþýyýcý
9. kýstýrmalý geçit
10. akým iletici
Resim 3.38: Akkor telli lâmbalarýn yapýsý
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
Akkor flâmanlý lambalar resim 3.38'de görüldüðü gibi cam gövde, flâman, flâman
taþýyýcý, orta kutup vb. gibi parçalarýn birleþiminden oluþur.
Akkor flâmanlý lâmbalar ürettikleri ýþýðýn azlýðý nedeniyle günümüzde uygulamadan
çekilmektedir.
starter
starter
starter
Resim 3.39: Çeþitli flüoresan lâmbalar
6.10.2. Flüoresan lâmbalar
Ýki ucu flâmanlý cam tüp, balast, starter, soket gibi elemanlarýn birleþmesiyle oluþmuþ
lâmba çeþididir. Akkor lâmbaya göre çok fazla ýþýk yaydýðýndan günümüzde en çok tercih
edilen lâmba türüdür.
Flüoresan lâmbalarýn iki ucunda bulunan flâmanlar akým geçtiðinde ýsýnarak tüp içindeki
gazý da ýsýtýr. Flâmandan geçen akým çok kýsa süre içinde starter tarafýndan kesilir. Ýþte
akýmýn tam kesilmesi anýnda balast yüksek bir gerilim oluþturarak tüpün iki ucu arasýnda
bir akým geçiþini baþlatýr. Gazdan geçmeye baþlayan elektrik akýmý ýþýðý oluþturur.
Günümüzde resim 3.40'ta görülen mini boyutlu,
elektronik balastlý flüoresan lâmbalar da kullanýlmaya
baþlanmýþtýr.
Flüoresan lâmbalarýn iyi yönleri þunlardýr:
I. Iþýk verimi akkor flâmanlý lâmbadan yüksektir.
II. Göz kamaþtýrmaz.
III. Az ýsýnýr.
IV. Ömrü uzundur.
V. Gün ýþýðý yayar.
Flüoresan lâmbalarýn olumsuz yönleri þunlardýr:
I. Ýlk maliyeti yüksektir.
II. Montajý biraz karmaþýktýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Resim 3.40: Elektronik
balastlý (kompakt)
flüoresan lâmbalar
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
6.10.2.1. Flüoresan lâmbalarýn parçalarý
I. Flüoresan tüp
Iþýk yayan cam tüpün içindeki hava boþaltýlmýþ ve özel gaz (argon) ve civa
doldurulmuþtur. Lambanýn flâmanlarý tungsten metalinden yapýlmýþtýr. Flâmanlar
arasýndaki boþlukta ise ýsýyla elektron yaymaya baþlayan oksit tabakasý mevcuttur. Boru
þeklindeki cam tüpün iç yüzeyine flüoresan madde sývanmýþtýr.
argon
cam tüp
civa buharý
flâman
flâman
katot siperi
fosfor kaplý iç yüzey
civa
katot
Þekil 3.21: Flüoresan tüp
II. Balast
Ýnce çelik saclardan yapýlmýþ nüve üzerine sarýlmýþ bobinden oluþan balast, flüoresan
lâmbanýn çalýþabilmesi için mutlaka kullanýlmasý gereken bir elemandýr.
Uygulamada 20 ve 40 W gücündeki balastlar yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Balastlar
yapýlýþ þekli bakýmýndan iki çeþittir:
a. Bobinli (klâsik) balast,
b. Elektronik balast
Bobinli balastlar 5-10 W gibi ilave bir güç tüketirler. Elektronik balastlarýn güç
tüketimi ise yok denecek kadar azdýr. O nedenle elektronik yapýlý balastlar tercih
edilmelidir. Balast seçimi yapýlýrken dikkat edilecek diðer önemli husus ise kalitedir.
TSE kalite belgesi olmayan balastlar ses yapmakta ve kýsa ömürlü olmaktadýr.
bimetal
kontak
sargý
titreþim önleyici dolgu
cam
tüp
ayaklar
kondansatör
sac nüve
Þekil 3.23: Starter
Þekil 3.22: Balast
III. Starter
Cam tüp içerisine yerleþtirilmiþ ýsýya duyarlý kontaklarý bulunan küçük boyutlu elemana
starter denir. Bu gereç, flüoresan lâmbanýn flâmanlarý ýsýnana kadar devrede kalýr.
Yanmakta olan bir flüoresan lâmbadaki starter çýkartýlsa dahî lâmba yanmaya devam
eder. Starterin cam tüpü içerisinde bulunan bimetal, uzama katsayýlarý farklý iki ince
metalin birleþtirilmesiyle üretilmiþtir. Lâmba devresine akým uygulandýðýnda bimetalli
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
kontak düzeneði kapalýdýr. Bu sayede starter üzerinden akým geçiþi olur. 1-2 saniye içinde
ýsýnan bimetal kontaðýn açýlmasýna neden olur.
Starterlerde bimetal düzeneðine paralel olarak baðlanan küçük kapasiteli kondansatör
(sýga) bimetalli kontaklarýn ömrünü uzatýcý etki yapar. Baþka bir deyiþle kondansatör
startere gelen parazitik (istenmeyen) sinyallerin bozucu etkisini ortadan kaldýrýr.
IV. Soketler
diþi soket
erkek soket
Flüoresan lâmbanýn tüpünü devreye baðlamada kullanýlan elemanlara soket denir.
Resim 3.41'de uygulamada kullanýlan çeþitli soketler görülmektedir.
starter
yuvasý
starter soketi
Resim 3.41: Çeþitli soketler
6.10.2.2. Flüoresan lâmbanýn çalýþma ilkesi
Þebeke gerilimi lâmba devresine uygulandýðýnda, birbirine yakýn durumda bulunan
starter elektrotlarý arasýnda ark (atlama) oluþur. Bu sýrada elektrotlar ýsýnarak birbirine
deðer. Starterin kontaklarýndan akým geçmeye baþlamasýyla flâmanlar üzerinden akým
geçerek bunlarýn elektron yaymasýna ve tüp içindeki civanýn buharlaþmasýna neden olur.
Akým, bimetal ve kontak üzerinden geçtiðinden, starter içerisindeki gaz ve bimetal
soðuyarak kontaklarý açar.
Starter devresinin açýlmasý ile balastýn akýmý kesilir ve manyetik alanýnda düþüþ olur.
Manyetik alandaki düþüþ nedeniyle balast bobini üzerinde, þebeke geriliminden daha
büyük bir öz indükleme EMK’sý (yaklaþýk 1000 V) oluþur. Yüksek gerilim, flâmanlar
arasýnda (daha önce ýsýnarak iletken hâle gelen lâmba iç ortamý üzerinden) ark þeklinde
atlar. Böylece buharlaþan civaya çarpan ark þeklindeki akým, ultraviyole ýþýnlarýnýn
oluþmasýný saðlar. Ultraviyole ýþýnlarý ise, cam tüpün iç yüzeyindeki flüoresan tabakaya
çarparak lâmbanýn ýþýk vermesini saðlar.
Lâmbanýn, tüp içerisindeki flüoresan madde ve gazýn cinsine göre deðiþik renkte ýþýk
vermeye (yanmaya) baþladýðý anda balast gerilimi 100-110 V civarýna düþürerek ilk anda
ateþleyici olarak yaptýðý görevi, normal çalýþma anýnda akým sýnýrlayýcý olarak devam
ettirir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
7. Elektrik tesislerinde kullanýlan bazý kablolar ve özellikleri
NV (NYA)
Demiryolu ve atelyelerde, daðýtým
tesislerinde, 1,5 mm 2 ve daha büyük
kesitliler, kuru yerlerde, boru içersinde, sýva
altý ve sýva üstü tesislerde kullanýlýr.
Bakýr iletkenli 0,5-10 mm2 ye kadar tek
telli 10-400 mm 2 ye kadar çok telli ve
termoplâstik yalýtkanlýdýr.
NV-b (NYAF)
Sabit tesislerde normal ve hafif
koþullarda ve NV kablosunun kullanýldýðý
yerlerde kullanýlýr.
Bakýr iletken 0,5-10 mm2 ye kadar tek
telli 10-400 mm 2 ye kadar çok telli ve
termoplâstik yalýtkanlýdýr.
NVV (NYM, antigron)
Nemli ortamlarda, sýva altý ve sýva üstü
sâbit tesislerde kullanýlýr.
Bina dýþý açýk tesislerde de kullanýlabilir.
Ancak yer altýnda ve patlama tehlikesi olan
atelyelerde kullanýlamaz.
1,5 mm2 den 10 mm2 ye kadar tek telli, 10
mm2 den yukarýsý çok tellidir. 2-4 damarlý
olabilir. Damarlar termoplâstikle yalýtýlmýþ ve
birbirine burulmuþtur. Dýþ kýlýf rengi açýk gridir.
NV-y (NYFAZ)
Lâmba, aplik, avize ve benzeri yerlerde,
sâbit tesislerde kullanýlýr.
2x0,75 mm2 kesitli, çok telli beyaz ya da
siyah izoleli bitiþik kablodur.
NV-bu (NYFAF)
Lâmba, avize ve benzeri yerlerde, sabit
tesislerde kullanýlýr.
0,75 mm2 kesitinde, bakýrdan, çok telli,
iki renkli ve bükülüdür.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
FVV-n (NYMHY-rd)
Kuru ve nemli yerlerde, mekanik
zorlanmalarýn normal düzeylerde olduðu
tesislerde, taþýnabilir cihazlarýn (matkap,
süpürge, fýrýn vb.) beslenmesinde kullanýlýr.
YVV (NYY)
Enerji kablosu olarak toprak altýnda, kablo
kanallarýnda, dýþ ve iç tesislerde, yer altýnda,
tatlý suda, enerji santrallarýnda, endüstriyel
tesislerde ve þalt (daðýtým) tesislerinde
kullanýlýr.
2-4 damarlýdýr. Damarlar 10 mm2 ye kadar
tek telli, 10 mm2 den büyük kesitlerde çok tellidir.
Birbirine burulmuþ damarlar üzerinde ortak kýlýf
ve siyah renkli dýþ kýlýf vardýr.
YVMV (NYCY)
Toprak altýnda ve kanallarda, mekanik
zorlamalarýn bulunduðu yerlerde, daðýtým
tesislerinde vb. kullanýlýr. Dýþ kýlýf rengi
siyahtýr.
1-3 damarlý olabilir. Ortak kýlýf üzerinde
dördüncü iletken vardýr.
YVÞV (NYRY)
Dýþ ve iç tesislerde, kablo kanallarýnda,
mekanik zorlamalarýn bulunduðu tesislerde,
kumanda ve sinyal devrelerinde kullanýlýr.
2-4 damarlýdýr. Damar sayýsý isteðe göre
40'a kadar arttýrýlabilmektedir. Ortak kýlýf
üzerinde 0,8 ya da 1 mm lik galvanizli çelik
tel vardýr. Ayrýca çelik telin üzeri plâstik
bantla kapatýlmýþtýr.
Not: Uygulamada yukarýda açýklananlara ek olarak daha bir çok kablo mevcuttur.
Burada en çok karþýlaþýlan türler hakkýnda
bilgi verilmiþtir.
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
8. Aydýnlatma ve priz tesislerinin çiziminde kullanýlan semboller
Anlamý
Sembol
Anlamý
Sembol
Ýletken
Priz
Koruma iletkeni
Topraklý priz
Üç iletkenli hat
Merdiven ýþýk
otomatiði
Boru içerisinde 2x2,5
mm2 NV(NYA) iletken
Bir fazlý aktif
sayaç
Enerjinin yukarý
gidiþi
Enerjinin yukarýdan
geliþi
Enerjinin aþaðýya
gidiþi
Enerjinin aþaðýdan
geliþi
Üç fazlý aktif
sayaç
Buat
Kare buat
Bir fazlý
buþonlu sigorta
Üç fazlý
buþonlu sigorta
Bir fazlý otomatik
sigorta
Enerjinin aþaðýdan
gelip yukarýya gidiþi
Normal armatür
Aplik
(duvar lâmbasý)
Sinyal lâmbasý
Avize
Topraklama
Balast
Iþýk ikincil (tali)
daðýtým tablosu
Antigron adî
anahtar
Antigron
komütatör anahtar
Starter
Adî anahtar
Komütatör
anahtar
Antigron topraklý priz
Vaviyen anahtar
Antigron armatür
Flüoresan lâmba
Tablo: 3.2: Aydýnlatma ve priz tesislerinin çiziminde kullanýlan semboller
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
9. Aydýnlatma ve priz tesisatlarýna iliþkin örnekler
Uygulamada kullanýlan
elektrik tesisatlarý çeþitli
þekillerde yapýlmaktadýr.
Þimdi bunlarý inceleyelim.
Mp
R
6/25 A
açýk þema
1,5 NV (NYA)
9.1. Adî anahtarlý
lâmba tesisatý
Þekil 3.24'te verilen
þema bir lâmba ya da
lâmba grubunu yakýp
söndürmeye yarar.
9.2. Adî anahtar ve
prizli lâmba tesisatý
kapalý þema
Þekil 3.24: Adî anahtarlý lâmba tesisatý
Mp
R
6/25 A
Þekil 3.25'te verilen
þema bir linyeden hem
lâmbayý hem de prizi
beslemek gerektiðinde
kullanýlýr.
Aydýnlatma ve priz
tesislerinde lâmba ve
prizler ayrý linyelerden
beslenir. Bunun amacý,
prize baðlý alýcý sigortayý
attýrdýðýnda lâmbalarýn
sönmesinin önüne
geçmektir. Ancak lâmba
ya da priz sortisinin 1-2
adet gibi az olduðu
durumlarda linye ortak
kullanýlabilir.
9.3. Komütatör
anahtarlý lâmba
tesisatý
Þekil 3.26'da verilen
þema iki ayrý lâmba ya da
lâmba grubuna bir yerden
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
14 PVC
6/25 A
açýk þema
1,5 NV (NYA)
14 PVC
6/25 A
kapalý þema
Þekil 3.25: Adî anahtar ve prizli lâmba tesisatý
Mp
R
6/25 A
açýk þema
1,5 NV (NYA)
14 PVC
6/25 A
kapalý þema
Þekil 3.26: Komütatör anahtarlý lâmba tesisatý
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
kumanda etmeye
yarar.
Mp
R
6/25 A
9.4. Vaviyen
anahtarlý lâmba
tesisatý
Þekil 3.27'de
verilen þema bir
lâmbayý ya da
lâmba grubunu iki
ayrý yerden yakýp
söndürmede
kullanýlýr.
açýk þema
1,5 NV (NYA)
14 PVC
6/25 A
kapalý þema
Þekil 3.27: Vaviyen anahtarlý lâmba tesisatý
1,5 NV (NYA)
14 PVC
9.5. Merdiven
ýþýk otomatiði
tesisatý
Çok katlý
1,5 NV (NYA)
yapýlarda merdiven
14 PVC
boþluðunun
aydýnlatýlmasýnda
kullanýlan devrelere
merdiven ýþýk
M.O.
otomatiði denir.
M.O.
R L B Mp
Þekil 3.28'de
4
verilen þemada
butona
6/25 A
basýldýðýnda
6/25 A
merdiven ýþýk
Mp R
kapalý þema
otomatiði cihazýnýn
açýk þema
içindeki elektronik
Þekil 3.28: Merdiven ýþýk otomatiði tesisatý
devre rölenin
kontaklarýnýn
konumunu deðiþtirir. Ayarlanan süre sonunda röle kontaklarý açýlýr ve lâmba söner.
9.6. Flüoresan lâmba baðlantý þemalarý
Elektrik tesisatçýlýðýnda çeþitli flüoresan lâmba tesisatlarý kullanýlýr. Þimdi bunlarý
inceleyelim.
9.6.1. 1x40 W flüoresan lâmba tesisatý
Þekil 3.29 ve 3.30'da verilen devrenin baðlantýsý yapýlýrken balast, starter ve
flâmanlarýn birbirine seri olarak baðlanmasýna dikkat edilmelidir. Uygulamada 18-2032-36 ve 40 W lýk flüoresan lâmbalar kullanýlýr. Bunlarýn hepsinin baðlantýsý da aynýdýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
flâman
flüoresan lâmba
starter
erkek soket
diþi soket
flâman
balast
Mp
R
Þekil 3.29: 1x40 W flüoresan lâmbanýn montaj resmi
Mp
R
40 W
40 W
40 W
Þekil 3.30: 1x40 W flüoresan lâmba tesisatýnýn baðlantý þemasý
9.6.2. 3x40 W flüoresan lâmba tesisatý
Þekil 3.31'de verilen devre, üç fazlý beslemenin yapýldýðý sanayi tesislerinde uygulanýr.
Sanayi tesislerinde flüoresan lâmbayla aydýnlatma yapýlýyorsa besleme mutlaka üç
faz ile yapýlmalýdýr. Tek faz ile aydýnlatma yapýldýðýnda dönen cisimler duruyormuþ
gibi görünür. Göz yanýlmasý olarak nitelenen duruma stroboskopik olay denir.
R
40 W
40 W
40 W
S
40 W
40 W
40 W
T
40 W
40 W
40 W
watt
Mp
Þekil 3.31: 3x40 W flüoresan lâmba tesisatýnýn baðlantý þemasý
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
10. Kuvvet tesislerinde kullanýlan gereçler
Kuvvet tesislerinde çeþitli gereçler kullanýlmaktadýr. Bunlarýn bakým, onarým ve tesisat
iþlemlerini yapabilmek için özelliklerinin bilinmesi gerekir. Þimdi bu gereçleri inceleyelim.
Resim 3.42: Daðýtým panolarý (tablolarý)
10.1. Daðýtým panosu (tablosu)
Ýþ yerlerinde enerji daðýtýmý, makinelerin yakýnýnda bulunan daðýtým panolarýndan yapýlýr.
Uygulamada kullanýlan panolar resim 3.42'de görüldüðü gibi sac ya da plâstikten yapýlýr.
(Eskiden yapýlmýþ tesisatlarda, mermer üzerine yapýlmýþ panolar da karþýmýza çýkar).
10.2. Ampermetre
Alýcýnýn çektiði akým þiddetini ölçmeye yarayan aygýtlara ampermetre denir. Bu
aygýtlar devreye seri baðlanarak kullanýlýr. Sanayi tesislerinde ana panoya üç adet
ampermetre konularak üç fazýn çektiði akýmlarýn seviyesi gözlenir. Þayet fazýn birisinden
geçen akým anormal derecede diðerlerinden yüksek ise tesisin enerji daðýtým þeklinde
deðiþiklik yapýlýr.
Az akým çeken sanayi tesislerinde ampermetreler þebekeye doðrudan baðlanýr.
Akýmýn 50 amperden fazla olduðu tesislerde ise akým trafosu adý verilen aygýtlar
kullanýlarak akým ölçülür. Þöyle ki; akým trafosunun primer sargýsý faz iletkenine seri
baðlanýr. Trafonun sekonder sarým uçlarýna ise 5 amperlik küçük bir ampermetre
baðlanýr. Primer sargýsýndan geçen akýmýn oluþturduðu manyetik alan sekonder sargýsýnda
küçük deðerli bir akým oluþturur. 200/5 amperlik akým trafosunda sekondere baðlý
ampermetre 3 amperi gösteriyorsa primerden 120 amper geçtiði anlaþýlýr.
10.3. Voltmetre
Þebekenin gerilimini ölçmede kullanýlan aygýtlara voltmetre denir. Voltmetreler
þebekeye paralel baðlanarak kullanýlýr.
Alçak voltajlarýn (0-500 V) ölçülmesinde kullanýlan voltmetreler devreye direkt
olarak baðlanýrken, yüksek voltajlarýn ölçülmesinde kullanýlan voltmetreler gerilim
trafosu üzerinden baðlanýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
10.4. Sigorta
Sanayi tesislerinde kullanýlan motor, trafo, jeneratör, kaynak makinesi vb. gibi alýcýlarýn
besleme hatlarýnýn korunmasýnda buþonlu, otomatik ya da býçaklý sigortalar kullanýlýr.
L
K
k
l
A
akým trafosunun
baðlantýsý
Resim 3.43: Çeþitli akým trafolarý
10.5. Akým trafosu
Yüksek deðerli akýmlarý 5 amper düzeyine indirerek ölçüm kolaylýðý saðlayan
cihazlara akým trafosu denir. Bu elemanlarýn primer sarýmý kalýn kesitli telden az sipirli,
sekonder sarýmý ise ince kesitli telden çok sipirlidir.
Uygulamada 50/5 - 60/5 - 75/5 - 100/5 - 150/5 - 200/5 amper deðerindeki akým
trafolarý yaygýn olarak kullanýlmaktadýr.
Not: Akým trafolarýnýn sekonder sargýlarýnýn bir ucunun mutlaka topraklanmasý
gerekir.
K
L
k
l
R
S
T
V
gerilim
trafosunun
baðlantýsý
Resim 3.44: Çeþitli gerilim trafolarý
10.6. Gerilim trafosu
Yüksek deðerli gerilimleri 100 volt düzeyine indirerek ölçüm kolaylýðý saðlayan
cihazlara gerilim trafosu denir.
Not: Gerilim trafolarýnýn sekonder sargýlarýnýn bir ucunun mutlaka topraklanmasý
gerekir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
10.7. Reaktif güç kontrol rölesi
Sanayi tesislerinde motor, balast, trafo gibi bobinli alýcýlarýn sayýsýnýn çok olmasý bu
tesislerin indüktif özellik göstermesine yol açar. Ýndüktif alýcýnýn çok olmasý ise þebeke
akýmýyla gerilim arasýndaki faz farkýný büyütür. Faz farkýnýn büyümesi ise þebekeden
çekilen reaktif gücün artmasýna neden olur.
Reaktif (kör) güç hiç bir iþ yapmadan alternatör ile þebeke arasýnda gidip geldiðinden
aboneye maddî yük getirir.
Ýndüktif alýcýlarýn þebekeden çektiði kör gücü kondansatörlerden karþýlamak için
otomatik kompanzasyon tesisi kurulur. Bu tesiste kondansatörlerin ihtiyaca göre devreye
otomatik olarak girip çýkmasýný saðlamak için ise reaktif güç kontrol rölesi kullanýlýr.
Ugulamada, 3 - 5 - 7 - 10 - 12 kademeli röleler karþýmýza çýkar. (3 kademeli bir
röleye 3 adet kondansatör baðlanabilir). Resim 3.45'te üç kademeli reaktif güç kontrol
rölesinin görünümü verilmiþtir.
üç kademeli röle
%
c/k
Resim 3.45: Reaktif güç kontrol rölesi
Resim 3.46: Frekansmetreler
10.8. Frekansmetre
Sanayi tesislerine gelen enerjinin frekansýný ölçmek için analog ya da dijital yapýlý
frekansmetreler kullanýlýr. Resim 3.46'da dilli ve ibreli frekansmetre resimleri verilmiþtir.
10.9. Trifaze (üç fazlý) aktif güç sayacý
Üç fazlý alýcýlarýn þebekeden çektiði aktif (iþ yapan) enerjiyi ölçmede kullanýlan
aygýttýr. 100 ampere kadar akým çeken tesislerde üç fazlý aktif sayaçlar þebekeye
doðrudan baðlanýr. Daha yüksek akýmýn söz konusu olduðu yerlerde ise ilave olarak
akým trafolarý kullanýlýr.
10.10. Üç fazlý reaktif (kör) güç sayacý
Üç fazlý alýcýlarýn þebekeden çektiði reaktif (iþ yapmayan) enerjiyi ölçmede kullanýlan
aygýttýr. 100 ampere kadar akým çeken tesislerde üç fazlý reaktif sayaçlar þebekeye
doðrudan baðlanýr. Daha yüksek akýmýn söz konusu olduðu yerlerde ise ilave olarak
akým trafolarý kullanýlýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
Resim 3.47: Baralar
10.11. Bara
Yüksek akým çeken alýcýlarýn bulunduðu sanayi tesislerinin daðýtým panolarýnda bakýr
baralar kullanýlarak enerji daðýtýmý yapýlýr. Resim 3.47'de panolarda kullanýlan bara
örnekleri görülmektedir.
10.12. Seksiyoner (ayýrýcý)
Elektrik daðýtým kurumunun enerji nakil hatlarýnda ve fabrikalarýn ana giriþlerinde
karþýmýza çýkan ayýrýcýlar akýmýn olmadýðý hatlarda açma kapama yapmaya yarar.
Üzerinden akým geçen bir seksiyoner açýlacak olursa çok yüksek kývýlcým oluþur ve
eleman zarar görür. Resim 3.48'de seksiyoner örneklerine yer verilmiþtir.
Resim 3.48: Çeþitli seksiyonerler
Resim 3.49: Disjonktör
10.13. Disjonktör (kesici)
Yüksek gerilimli enerji nakil hatlarýnda ve fabrikalarýn ana giriþlerinde karþýmýza
çýkan disjonktörler akým taþýyan hatlarda açma kapama yapmaya yarar. Bu elemanlar
yüksek gerilimli þebekelerin açma kapama þalteri olarak da tanýmlanabilir.
Kesicinin açýlýp kapatýlmasý mutlaka elektrik teknisyenleri tarafýndan yapýlmalýdýr.
Bu elemanýn bilgisiz kiþiler tarafýndan kullanýlmasý iþ kazasý, yangýn ve patlamalara yol
açabilir.
Resim 3.49'da disjonktör örneði görülmektedir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
11. Kuvvet tesislerinde kullanýlan semboller
Anlamý
Sembol
kWh
kVArh
M
~
Anlamý
Sembol
Ýletken
Ampermetre
A
Sinyal lâmbasý
Voltmetre
V
Kuvvet ana tablosu
Cosinüsfimetre
Kuvvet tâli tablosu
Wattmetre
W
Sigorta
Frekansmetre
f
Üç fazlý buþonlu
sigorta
Akým trafosu
Üç fazlý býçaklý
sigorta
Gerilim trafosu
Üç fazlý otomatik
sigorta
Üç fazlý
topraklý priz
Üç fazlý aktif sayaç
Üç fazlý etanj
topraklý priz
Üç fazlý reaktif sayaç
Demir direk
Cosj
j
AC motor
Beton direk
Üç fazlý þalter
Topraklama vidasý
Tablo 3.3: Kuvvet tesislerinde kullanýlan semboller
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
12. Kuvvet tesisat projelerinin çizimi ve uygulanýþý
Üç fazlý alýcýlarýn çalýþtýrýlmasý için yapýlan tesislere kuvvet tesisi denir. Bu tesislerin
yapýlýþ þekillerini açýklayan projelere ise kuvvet projesi adý verilir.
Kuvvet tesisatlarýnýn döþenme yöntemleri þöyledir:
5
duvara döþenen
kablolar için
konsollar
Þekil 3.32: Kuvvet tesisatýnýn duvar üzerine yapýlýþýnýn projede gösteriliþi
12.1. Kuvvet tesisatlarýnýn duvar üzerine döþenmesi
Alýcý sayýsýnýn az olduðu iþyerlerinde uygulanan bu tesisatta antigron (NVV) kablolar,
duvar üzerine kroþelerle döþenir. Kuvvet tesisatlarýnda her motorun besleme linyesi
ayrýdýr.
kanal
5
Þekil 3.33: Kuvvet tesisatýnýn kanal içine yapýlýþýnýn projede gösteriliþi
12.2. Kuvvet tesisatlarýnýn kanal içine döþenmesi
Alýcý sayýsýnýn çok olduðu iþyerlerinde kablolar, þekil 3.33'te görüldüðü gibi zemine
açýlan beton kanallar içerisine döþenir. Kanalýn üzeri beton ya da baklava dilimli sac
kapak ile kapatýlýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
Resim 3.50: Kuvvet tesisatýnýn busbar (kanal, tava)
içine yapýlýþýnda kullanýlan kanal örnekleri
12.3. Kuvvet tesisatlarýnýn tavan ya da duvara monte edilen kanallarla
yapýlmasý (busbar yöntemi)
Son yýllarda yaygýnlaþmaya baþlayan bir tesisat biçimidir. Estetik bir görünüme sahip
olan busbar tesisatýnda kablolar, plâstik ya da sacdan yapýlmýþ kanallar içine yerleþtirilir.
Resim 3.50'de kablo kanalý örneklerine yer verilmiþtir.
13. Tesisat üzerinde sorti, linye, kolon, ana kolon hatlarýnýn gösterilmesi
Tesisatýn anlatýmýnýn kolay olmasý için her bölüme farklý isimler verilmiþtir. Þimdi
bu bölümleri inceleyelim:
13.1. Sorti hattý
Þekil 3.34'te görüldüðü gibi buattan alýcýya kadar olan hatta sorti denir. Aydýnlatma
ve priz sortisi olmak üzere iki çeþittir. Iþýk sortisinde kullanýlan iletken kesiti en az
1,5 mm2 dir ve lâmba ile ona kumanda eden anahtardan oluþur. Priz sortisinde kullanýlan
en küçük iletken kesiti ise 2,5 mm2 dir.
13.2. Linye hattý
Þekil 3.34'te görüldüðü gibi daðýtým tablosundan, ýþýk ya da priz sortisinin baðlandýðý
en son buata kadar olan hatta linye denir. Linye hatlarýnda en az 2,5 mm 2 kesitli iletken
kullanýlýr. Linye hatlarýna baðlanan sigortaya linye sigortasý adý verilir. Priz linyelerinde
10-16 amperlik, ýþýk linyelerinde ise 6 amperlik buþon kullanýlýr. Iþýk (lâmba) linyesine
en fazla 9 ýþýk sortisi, priz linyesine ise en çok 7 priz sortisi baðlanabilir.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
alüminyum enerji
daðýtým hattý
izolâtör
A
ana kolon hattý
(A-B)
izolâtör
ana kolon sigortasý
sigorta
tablosu
kWh
kolon hattý
C linye
(B-C)
sigortalarý
linye
(C-D)
demir direk
E
D
B
D
E
sorti
(D-E)
ev
Þekil 3.34: Tesisat üzerinde sorti, linye, kolon, ana kolon hatlarýnýn gösterilmesi
13.3. Kolon hattý
Þekil 3.34'te görüldüðü gibi sayaçtan sigorta tablosuna ya da daðýtým tablosuna kadar
olan hatta kolon hattý adý verilir. Konutlarda kolon hattýnda en az 4 mm2 kesitinde bakýr
iletken kullanýlýr.
13.4. Ana kolon hattý
Þekil 3.34'te görüldüðü gibi elektrik daðýtým kurumunun enerji daðýtým direðinden
sayaca ya da ana daðýtým tablosuna kadar olan hatta, ana kolon hattý adý verilir. Ana
kolon hattýnda ek olmaz ve kullanýlacak bakýr iletkenin kesiti en az 6 mm2 olur.
Elektrik tesislerinin yapýmýnda alýcýlardan sayaca kadar olan kýsmýn yapýmý ve
sorumluluðu tesisatý yapan elektrikçiye aittir. Ana kolon hattýnýn þebekeye baðlanmasý
ve kontrolu ise elektrik daðýtým þirketi yetkilileri tarafýndan yapýlýr.
14. Topraklama ve sýfýrlama
Elektrikli alýcýlarýn kullanýcýlara zarar vermesini engellemek için topraklama,
sýfýrlama, yalýtma, küçük gerilim kullanma gibi yöntemler uygulanýr. Bu bölümde yaygýn
olarak kullanýlan topraklama ve sýfýrlama hakkýnda bilgi verilecektir.
14.1. Topraklama
Dýþ gövdesi metal olan aygýtlara bir elektrik kaçaðý olduðunda cihaza dokunan kiþi
çarpýlýr. Çarpýlmanýn þiddeti, vücuttan geçen akýma göre deðiþir. Metal gövdeli cisimlerin
gövdeleri topraðýn altýna gömülen metal elektroda baðlandýðýnda ise çarpýlma
tehlikesi ortadan kalkar. Þöyle ki, elektrikli aygýtýn (buzdolabý, fýrýn, çamaþýr makinesi,
motor vb.) gövdesine elektrik kaçaðý olduðunda bu hemen yerin altýndaki elektroda
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
gider. Metal elektrodun direnci çok az olduðundan yüksek bir akým geçiþi olur. Ýþte bu
yüksek akým alýcýyý besleyen linyedeki sigortanýn atmasýný saðlar.
Özet olarak þunu belirtebiliriz: Topraklama tesisatý metal gövdeli alýcýlarýn
kullanýcýlarý çarpmasýný engellemek için yapýlýr.
Evlerde ve sanayi tesislerinde kullanýlan metal gövdeli tüm cihazlarýn topraklama
tesisiyle korunmasý gerekir.
Þekil 3.35: Topraklama
Þekil 3.36: Sýfýrlama
14.2. Sýfýrlama
Elektrikli aygýtlarýn metal bölümleriyle nötr iletkeninin birbirine baðlanmasýna
sýfýrlama denir.
Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan bu koruma þeklinde, elektrikli cihazýn
metal gövdesine herhangi bir akým kaçaðý olduðunda kýsa devre oluþur ve sigorta atarak
aygýtýn enerjisini keser. Sýfýrlamanýn sakýncalarý þunlardýr:
I. Binayý besleyen ana kolon hattýnýn kopmasý sonucu yeniden baðlantý yapýlýrken
nötr ve faz uçlarý yer deðiþtirebilir. Bu durumda sýfýrlamayla korunan aygýtýn gövdesine
faz gider. Sigorta atmaz.
II. Sýfýrlamayla korunan aygýtýn besleme kablosunda nötr hattý koptuðunda faz alýcýnýn
gövdesine gider. Sigorta atmaz.
Ýyi bir sýfýrlama için þu koþullar yerine getirilmelidir:
I. Nötr hattý çok düzgün çalýþmalýdýr.
II. Nötr iletkeni, faz iletkenleriyle birlikte açýlmalý, yalnýzca nötr iletkeni açýlmamalýdýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
15. Elektrik kazalarý ve kazalara karþý alýnacak önlemler
15.1. Elektrik kazasý
Günümüzde konutlardan fabrikalara her yerde
elektrikli aygýtlarý kullanýyoruz. Elektrik insanlýk
için son derece yararlý bir enerji. Ancak, güvenlik
kurallarýna uyulmadan kullanýlan elektrik
öldürücü olabilmektedir.
Elektrik kazalarýnýn bazý nedenleri þunlardýr:
I. Elektrikli donanýmlarýn yapýsý hakkýnda
yeterli bilgi sahibi olmamak.
II. Akým geçen yerlerin yalýtýmýnýn bozulmasý,
III. Anahtar, fiþ, priz gibi aksamlarýn çatlak,
kýrýk, ýslak olmasý,
IV. Çalýþanlarýn acele ve dikkatsiz davranmasý
Þekil 3.37: Elektrik çarpmasý
15.2. Elektrik çarpmasý
Ýnsan bedeni elektrik akýmýný kolayca geçirir. Vücuttan geçen akýmýn deðeri arttýkça
kalp, beyin gibi organlarýn etkilenme oraný artar.
Elektrik çarpmasýnýn yarattýðý olumsuz etkiler þu unsurlara göre deðiþir:
a. Elektrik akýmýnýn bedenden geçirdiði akýmýn deðeri,
b. Dokunulan gerilimin deðeri,
c. Elektrik akýmýnýn bedenden geçtiði bölge,
d. Elektrik akýmýnýn bedenden geçiþ süresi,
e. Çarpýlma anýnda basýlan zeminin durumu (ýslak, kuru, nemli vb.)
a. Akým deðeri
Ýnsan bedeninden geçen akýmýn olumsuz etkileri þu þekildedir:
I. 1 - 8 miliamper (0,001 - 0,008 A)
Bedende þok etkisi yapar. Hafif sarsýntý ve heyecanlanma þeklinde algýlanýr.
II. 15 - 20 miliamper (0,015 - 0,02 A)
Bedenden geçtiði bölgedeki kaslarda kasýlmalar olur. Bu durumda el kaslarý istem
dýþý kasýldýðýndan, tutulan iletkenin býrakýlmamasý söz konusu olur. Bu deðerdeki akýmýn
bedenden geçiþ süresi uzarsa ölüm olabilir.
III. 50 - 100 miliamper (0,05 - 0,1 A)
Bedende aþýrý kasýlmalara, solunum güçlüðüne, süre uzadýðýnda ise ölüme neden
olur. Akým kalp üzerinden geçerse ölüm olur.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
IV. 100 - 500 miliamper (0,1 - 0,5 A)
Geçiþ süresine baðlý olmakla birlikte kesin ölüme neden olur.
b. Gerilim deðeri
Ýnsan bedeni üzerinde olumsuz etki oluþturan gerilim deðerleri þu þekilde
sýnýflandýrýlabilir:
I. 0 - 42 V arasý gerilimler
Düþük gerilim olarak anýlýr. Ýnsan bedeni için tehlikesizdir. Yani bu deðerler arasýndaki
gerilimler bedenden tehlike sýnýrýnýn altýnda akým geçiþine neden olur.
II. 42 - 65 V arasý gerilimler
Beden üzerinde yaralanmalara neden olabilir. Vücuda uygulanma süresi uzarsa ölüm
olabilir.
III. 65 V ve üzeri gerilimler
65 voltun üzerindeki deðerler ölümle sonuçlanan kazalara neden olur.
c. Direnç deðeri
Ohm kanununa göre insan bedeninden geçen akýmýn deðeri gerilimle doðru, dirençle
ters orantýlýdýr. Ýnsan bedeninin elektriðe karþý gösterdiði direnç hesaplamalarda 1000
ohm olarak alýnmasýna raðmen, bedenin çeþitli bölgelerinde deðiþik deðerler gösterir.
Bu deðerler þöyledir:
Kuru deri (iki el arasý)
: 100.000 - 300.000 ohm
Nasýrlý deri (iki el arasý)
: Yaklaþýk 500.000 ohm
Islak deri (iki el arasý)
: 1000 ohm
El - ayak arasý
: 400 - 600 ohm
Ýki kulak arasý
: 100 ohm
15.3. Elektrik kazalarýna karþý alýnacak önlemler
I. Arýza bölgesine giderken gerekli araç gereçler tam olmalý ve bunlarýn saðlam
olmasýna dikkat edilmelidir.
II. Arýza yerine gidildiðinde bozulma nedeni öðrenilmelidir. Daha sonra enerji
kesilerek uyarý levhasý asýlmalý ve gerekli önlemler alýndýktan sonra onarýma geçilmelidir.
III. Arýzalý aygýt ve makinelerin yapýsý ve çalýþmasý ile elektrik donanýmý hakkýnda
bilgi sahibi olunmalýdýr.
IV. Çalýþma sýrasýnda iþe yoðunlaþýlmalý baþka þeyler düþünmemelidir.
V. Çalýþýrken iþ önlüðü giyilmelidir.
VI. Elektrik arýzalarý mutlaka elektrik teknisyeni tarafýndan onarýlmalý, yetkili olmayan
kiþiler karýþmamalýdýr.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
VII. Elektrik kazalarýna karþý alýnacak önlemler ve
ilk yardým çok iyi bilinmelidir.
VIII. Atelyede ecza dolabý bulundurulmalý, ilk
yardým gereçleri ve ilâçlar eksiksiz ve kullanýlýr
durumda olmalýdýr.
IX. Hastahane, itfaiye ve ilk yardým merkezlerinin
telefon numaralarýný bildiren levhalar iþ yerine
görünecek biçimde asýlmalýdýr.
Elektrik kazasý durumunda
gereken telefon numaralarý
Cankurtaran : ..........
Hastahane : ..........
Ýþyeri hekimi : ..........
En yakýn hekim
:
..........
Sorumlu yönetici
:
..........
Ýtfaiye
: ..........
Polis
: ..........
Jandarma : ..........
Elektrik bakým
servisi
Tablo
3.4 :
..........
X. Çýplak elle akým taþýyan hatlara
dokunulmamalýdýr.
XI. Islak elle elektrik anahtarlarýnýn konumu
deðiþtirilmemelidir.
XII. Enerji altýnda onarým yaparken sað el kullanarak çalýþýlmalýdýr.
15.4. Elektrik kazalarýnda ilk yardým
15.4.1. Ýlk yardým
Herhangi bir kazaya maruz kalan kiþiye hekim gelinceye ya da hastahaneye
kaldýrýlýncaya kadar geçici bakým ve tedavinin yapýlmasýna ilk yardým denir.
Kaza geçiren insana ilk müdahaleyi yapan kiþiye ise ilk yardýmcý denir. Ýlk yardýmcýnýn
kaza anýnda yapmasý gereken iþler þöyle sýralanabilir:
I. Ýlk yardýmý süratle soðukkanlýlýðý kaybetmeden yapmalýdýr
II. Þebeke gerilimi (anahtar, þalter ya da sigortayla) kesilmelidir. Eðer bu mümkün
deðilse yalýtkan bir araçla (tahta parçasý, giyim eþyasý vb.) dokunma yerine vurarak
ayýrmalýdýr.
III. Elektrik çarpmasý sonucu kiþi þoka girdiðinden, göðüs ile karýn kaslarý kasýlýr ve
solunum durur. Çarpýlan kiþiye ilk yardým iþlemine baþlanýrken acele olarak hekime
haber verilir. Ýlk yardým uygulamalarýndan birisi sun'î solunumdur. Þimdi bunu
açýklayalým.
15.4.2. Sun'î solunum
Elektriðe çarpýlan kiþi þoka girer ve solunum güçlüðü olur. Bu ise ölüme yol açabilir.
Kazazedenin oksijensiz kalmasýný engellemek için hemen sun'î solunuma baþlanýr. Sun'î
solunum sayesinde bedene gerekli hava giriþi olur ve toplar damardaki kan kalbe döner.
Solunum durduktan sonra bilinç 2 dakika içerisinde kaybolabilir ve kalp, bunu izleyen
7-10 dakika içerisinde durur. Bilinç kaybý sýrasýnda kalp ve nabýz atýþlarý hissedilmeyebilir.
Kazazedenin beden sýcaklýðý düþmediði, ölüm morluklarý ve deride sertleþme belirtileri
görülmediði sürece sun'î solunum uygulanýr.
Sun'î solunum yapýlýrken ilk önce kazazedenin rahat soluk alabilmesi için baþ geriye
doðru itilerek boyun yükseltilir. Bu iþlem dilin geriye yýðýlarak solunum yolunun
týkanmasýný önler. Aðýzdan aðýza sun'î solunumun yapýlýþý þu þekildedir:
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü
I. Kazazede sert bir
zemin üzerine sýrt üstü
yatýrýlýr ve ilk yardýmcý
baþ tarafýna geçer. Bir el
kazazedenin boynuna,
diðer elin ayasý alnýna
yerleþtirilir (resim 3.51a).
II. Boyun yukarýya
doðru kaldýrýlarak nefes
yolu açýlýr (resim 3.51-b).
(a)
(b)
(c)
(d)
III. Kazazedenin
Resim 3.51: Sun'î solunum
alnýndaki el çevrilip baþ
ve iþaret parmaklarýyla
burun delikleri, sýkarak kapatýlýr ve diðer el ile boyundan çekilerek aðzýn açýlmasý
saðlanýr (resim 3.51-c).
IV. Derin bir nefes alýnarak hava sýzmayacak þekilde hastanýn aðzýna aðýz dayanýr ve
hava üflenir (resim 3.51-d).
V. Daha sonra geri çekilerek göðsün inmesi gözlenir.
VI. Dakikada 15-20 kez sun'î solunum yaptýrýlýr ve iþleme kazazedenin durumuna
göre 2-3 saat devam edilir. Kazazede kendi kendine solunum yapmaya baþlayýnca yan
yatýþ pozisyonunda ve çenesi göðsünden uzaklaþtýrýlmýþ olarak tutulmak sûretiyle
hastahaneye götürülür.
Deðerlendirme çalýþmalarý
1. Zil trafosunun yapýsýný ve çalýþmasýný anlatýnýz.
2. Bir butonla bir zili çalýþtýrma devresinin açýk ve kapalý þemasýný çiziniz.
3. Sigorta nedir? Ne amaçla kullanýlýr? Yazýnýz.
4. 1x40 W flüoresan lâmba devresini çiziniz.
5. Sorti, linye, kolon, ana kolon hattý kavramlarýný tanýmlayýnýz.
6. Adî anahtarlý lâmba tesisatýnýn açýk ve kapalý þemasýný çiziniz.
7. Topraklama nedir? Nasýl yapýlýr? Açýklayýnýz.
8. Sun'î solunum nedir? Nasýl yapýlýr? Açýklayýnýz.
Dersin adý:
Süre:
Sýnýfý:
Amaçlar:
Bölüm:
Tarih:
Konular:
Yöntem ve
teknikler:
O Anlatým
O Soru-cevap
O Gözlem
O Uygulama
O Gezi
O Ödev
O Tekrar
O Deney
Kaynak,
araçgereçler:
Planýn
iþleniþine
iliþkin görüþler:
O Konu öðrenildi
O Süre yetti
O Tekrar
anlatýlacak
Deðerlendirme:
Ders öðretmeni
Uygundur
.../.../...
Okul müdürü