gana ülke profili

A­TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Resmi Adı Yüzölçümü Nüfusu Komşuları Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti 2.381.741 Km 2 32.4 milyon(2004 yılı ortaları) Batıda Fas, güneybatıda Moritanya ve Batı Sahra, doğuda Tunus, Libya, güneyde Mali ve Nijer Cezayir Alger (4.665m), Oran (1.050m), Constantine (760 bin), Annaba (542 bin), Beajia, Mostaganem Abdelaziz BOUTEFLIKA Arapça (Resmi), Fransızca, Berberice % 99 İslam, % 0,2 Hıristiyan, Yahudi % 80 Arap, % 19 Berberi, Chaoui, Mezap, Tuareg Demokratik Halk Cumhuriyeti Alger, Oran, Annaba, Arzew, Skikda, Bejaia, Ghazaouet, Jiyel Alger, Oran, Annaba, Tebassa, Ghadaia, Tlemeen Petrol, doğal gaz, demir cevheri, fosfat, kurşun, çinko, civa, barit, antimon, altın, elmas Cezayir Dinarı (AD) 1$ = 72.1 AD 1$ = 70.6 AD 15 Eylül 2005 tarihi itibarıyla 89,1(tahmini) 2.280 Tarım %10, Hidrokarbon %40, İmalat % 9 : : : Başkent Başlıca Şehirleri : : Devlet Başkanı Dil Dini Yapı Etnik Yapı Yönetim Başlıca Limanları : : : : : : Başlıca Havaalanları Doğal Kaynaklar : : Para birimi Efektif Döviz Kuru Döviz Kuru GSYİH (2005) milyar $ GSYİH/kişi (2005) $ (sektörel GSYİH dağılımı (%) (2004) : : : : : : GSYİH büyüme hızı (%) Enflasyon oranı (%) (2005) İşsizlik oranı (%) (2005) Dış Borç milyar $ (2005) Döviz Rezervi (2005) Dış ticaret hacmi (2005) İhracat milyar $ (2005) İthalat milyar $ (2005) Olduğu Üyesi Uluslararası Kuruluşlar : 5,8( 2005 tahmini) : 1,9 : 30 : 17 (tahmini) : : : : 56,3 milyar $ 67,9 milyar $ 45,7 ­22,2 ABEDA, AfDB, AFESD, AL, AMF, AMU, CCC, ECA, FAO, G­15,G­19, G­24, G­77, IAEA, IBRD, ICAO, ICFTU, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, Inmarsat, Intelsat, Interpol, IOC, ISO, ITU, NAM, OAPEC, OAS (observer), OAU, OIC, OPCW, OPEC, OSCE (partner), UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UPU,WCL, WHO, WIPO, WMO, WToO, WTO(aday)
1 Nüfus ve Etnik Yapı 2004 yılı rakamlarına göre toplam nüfus 32,36 milyondur. 1999­2003 yılları arasındaki nüfusun artış hızı 1,53 tür. Bu oran 1994­1998 döneminde ise 2,06 idi. Dünya Bankası kaynaklarına göre, hayat beklentisi 70 yaşın üzerindedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programına göre 2002’deki doğurganlık oranı kadın başına 2,5 çocuktur. Doğum oranının düşmesinin nedeni aile planlaması politikalarından kaynaklanmaktadır. Nüfusun %40’ı 15 yaşın altında %70’i ise 30 yaşın altındadır. Genç nüfus son yirmi yıldır ekonomi ve toplumu ciddi bir şekilde demografik baskı altına almıştır. 280.000 kişi her yıl iş piyasasına girmektedir. Nüfus, ülkenin kuzeyindeki şehirlerde yoğunlaşmıştır. Büyük şehirlerde yaşayanların oranı 1966’da %31 iken 2002’de %63 olmuştur. İşsizlik toplumsal problemlere neden olmaktadır. Konut açığı hükümetin öncelik verdiği bir sorundur. Kamu sosyal konutları konut piyasasında önemli bir yere sahip olup, talebi karşılamaktan uzaktır. Cezayir, dünyada konut başına düşen en fazla kişi sayısına haiz olup, konut başına 2,3 kişi düşmektedir. İşsizlik ve konut sorunları nedeniyle ortalama evlilik yaşı erkekler için 31,2, kadınlar için 27,6’dır. Mayıs 2003’deki deprem de konut sorununu olumsuz olarak etkilemiştir. Cezayir’in çoğunluğu sunni müslamandır. Touaregler Sahra’da yaşamaktadır. Cezayir’in %20’si Berberice konuşmaktadır. Eğitim Bağımsızlıktan sonra, okula giden çocukların sayısında önemli bir artış görülmektedir. İlkokula kaydolma oranı %99 iken, orta okula kaydolma oranı ise %60’dır. Bununla birlikte, 2002 yılında okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin oranı %31’dir. Bu oran 1995 yılında ise %38’di. Eğitim ve öğretim için şimdiki hükümetin harcamaları %30’dan daha fazladır. Kalkınma planı Oran’da yeni bir üniversitenin açılmasını içermektedir. Sağlık Bağımsızlıktan sonra, Cezayir’in sağlık sistemi önemli ölçüde gelişmiştir. 2001 yılında, kamu sağlığı harcamalarının GSYİH’daki oranı %3,1’dir. Bu oran Mısır’da %1,9’dur. 1999 yılı sonunda 54.000 yataklı 261 hastane mevcuttur. EİU tahminlerine göre 550 kişiye bir yatak düşmektedir. 2001 yılında 100.000 kişiye 85 doktor düşmektedir. Bu rakam Mısır’da 218’dir. Tüm gelişmelere ve çocuk ölümlerinin azalmasına rağmen, son zamanlarda yoksullukla ilgili hastalıklarda artış olmaktadır. Doğal Kaynaklar Cezayir, Sudan’dan sonra 2.381.741 km2’lik yüzölçümü ile Afrika’nın ikinci büyük ülkesidir. Ülkenin kuzey kısmında nüfus yoğun olup, dağlık ve nisbeten nemli bir iklime sahiptir. Kıyı boyunca bazı bölgelerde yıllık yağış miktarı 1.000 mm’den daha fazladır. Ülkenin denizden uzak iç kesimlerinde iklim yarı kurak hale gelmekte olup, ortalama olarak yılda 200­400 mm ile yağışlar daha düzensizdir. Bu bölge ülkenin güney kıyısında yaklaşık 1.500 km uzanan Sahra çölü ile sınırdır. Sahrada yıllık yağış miktarı yılda 130 mm ile çok düşük düzeyde olup, sıcaklıklar ise 55 C’den fazladır. Cezayir’in tarımsal alanı 39,6 milyon hektar olarak tahmin edilmektedir. Bunun 31,7 milyon hektarı çalı ve otlaktır.
2 İdari Yapı 1985 yılından beri Cezayir’in 48 Vilayet’e (Wilaya), 227 İdare’ye (DAİRA) ve 1541 Belediye’ye (commune) bölünmüştür. Vilayetlerin yönetimi 4 yıl için seçilen ve sayıları 30­ 55 arasında değişen vekillerin oluşturduğu Vilayet Meclisi­Assemblée Populaire Wilaya (APW) tarafından gerçekleştirilmektedir. Vilayetlerin başında Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir vali bulunmaktadır. Valiler doğrudan merkezi hükümete bağlıdır. Belediyelerin yönetiminden Belediye Meclisi Assemblée Populaire Communale­ (APS) sorumludur. Sayıları 10­18 arasında değişen Meclis üyeleri 4 yıl için seçilmektedir. APS, belediyelerin ekonomik, mali ve kültürel yönetiminden sorumludur. Siyasi Yapı: Cezayir, Başkanlık sistemi ile yönetilen bir Cumhuriyettir. Bağımsızlığını kazandığı 1962 yılından sonra Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLN – Front de Libération National) tarafından tek partili siyasi sistem çerçevesinde yönetilen Cezayir, 1989 yılında yapılan halk oylamasıyla kabul edilen yeni anayasayla çok partili sisteme geçmiştir. Ulusal Millet Meclisi (ANP – Assemblée Nationale Populaire), 4 yıl için seçilen 380 Milletvekilinden oluşmaktadır. Ulusal Millet Meclisinin yanında 144 Senatörden oluşan bir Ulusal Millet Konseyi (CNP ­ Conseil National Populaire) faaliyet göstermektedir. 48 Vilayet, 3’er Senatör ile temsil edilmektedir. Senatörlerin üçte ikisi doğrudan Vilayet ve Belediye Meclisleri tarafından, üçte biri de Devlet Başkanı tarafından seçilmektedir. Senatörler 6 yıl için seçilmekte, Senatonun üçte biri her iki yılda bir yenilenmektedir. Coğrafi Yapı Yüzölçümü : 2.381.741 Km 2 Toplam Sınırlar: 6343 km Kıyı Şeridi: 1200 km Arazi Yapısı: Kıyıya paralel ve yaklaşık 100 km derinliğinde verimli ovalar yüksek platolar ve ülkenin orta ve güney bölümünü kaplayan çöller. (Ülkenin %80’i çölle kaplıdır) Deniz Kıyısı Uzunluğu: 1200 Km Ovaları: Annaba, Chelif Yaylalar: Ouvarsenis, Titteri, Hodna Ouled Nail, Djebel Amour Sahra ve Özellikleri: Sahra 2 milyon km2 ‘lik çöl olup, Cezayir’in yüzölçümünün % 80’ini kapsamaktadır. Çakıl ve kumlardan oluşan bu çöl alanları çok zengin doğalgaz ve petrol rezervlerine sahiptir. Alt Yapı Demir Yolları Cezayir'in diğer ulaşım şebekeleri gibi demir yolu sistemi de bağımsızlıktan beri ihmal edilmiştir. Hükümet 4.200 km. hattı elinde bulunduran devlet demir yolları firmasını (Société nationale de transport ferroviaire­SNTF) kısmen özelleştirmeyi planlamaktadır. Bunun için 2001 yılında hükümet parlamentonun ekonomik komitesine bir yasa taslağı sunmuştur. Bu taslağa göre, mevcut stoğun işletilmesinin kiralanması, ticari yönetim ve
3 güvenlik sistem sinyalizasyonun muhafaza ve işletilmesinin özel sektöre kiralanması düşünülmektedir. Ancak, 2005 Eylül ayına kadar, planda hiçbir ilerleme kaydedilememiştir. SNTF Nisan 1997'de gerçekleştirilen, 21 kişinin ölümüne ve milyonlarca Dolarlık zarara yol açan bombalı saldırının da içinde yer aldığı, İslamcı grupların sabotajlarının ardından tesislerinin tamiri için çok yüksek faturalarla karşı karşıya kalmaktadır. 160 milyon $ (yaklaşık 12 milyar AD) borcu bulunmaktadır. Ulaştırma Bakanlığı’ndan verilen demeçlere göre SNTF özel yatırımlara açılacaktır. Bununla beraber özel sektörden büyük ölçekli bir girişin beklenebilmesi için önce temel iş aktiviteleri üzerinde yoğunlaşacak bir yeniden yapılandırmaya ihtiyaç vardır. SNTF'nin yolcu servisleri son derece azalmış olup, firma temelde kargo taşımacılığı yapmaktadır. Demir yolu taşıtlarının yenilenmesi şiddetle gerekli görülmektedir. Demir yolu hatlarının ve sinyalizasyon sistemlerinin modernizasyona ihtiyacı vardır. STNF 2001 yılında General Motors şirketine 15 lokomotif siparişi vermiştir. Kara Yolları Ülkedeki kara yollarının kalitesizliği hesaplara göre günde 10 kişinin ölümüne yol açmaktadır. Kazaların devlete getirdiği yük yılda 10 milyar AD olarak hesaplanmaktadır. Fakat Constantine çevre yolu inşası gibi projelere verilen çok taraflı desteğe rağmen, yenilenmesi için 227 milyar AD'nin gerektiği hesaplanan, ulusal kara yolu ağının geliştirilmesi yavaş olacaktır. Bu sorunlara sahip olan hükümet tüm kara yolu taşımacılığını özelleştirmeyi ve otoyollar için özel yatırımlar aramayı planlamaktadır. Cezayir, üçte biri ana yol olmak üzere 88.853 Km. ulusal yola sahiptir. 29.394 km’lik kısmı toprak yollar ve motorlu taşıtlara elverişli yollardır. Avrupa Yatırım Bankası (AYB­EIB) trans­Maghreb otoyolunun Cezayir bölümü için 50 milyon Euro’luk bir kredi sağlamıştır. EIB halihazırda 246 milyon Euro sağlamış bulunmaktadır. EIB, otoyolları Maghreb ülkeleri arasındaki ekonomik entegrasyonu sağlayacak en önemli unsur olarak görmektedir. Deniz Taşımacılığı ve Limanlar Cezayir'in Cezayir, Oran, Bejaia, Arzew ve Annaba'dakiler de dahil 9 adet büyük limanı vardır. Ülkenin en önemli limanı olan Cezayir limanının genişletilmesi planlanmaktadır. Limanda elleçleme kapasitesini arttırarak, gümrük ve idari işlemleri hızlandırması beklenen 17,5 hektarlık bir konteyner terminali şimdiden açılmış bulunmaktadır. 2005 yılında tamamlanması planlanan proje, limanın mevcut 200.000 konteyner/yıl olan elleçleme kapasitesine 250.000 konteyner/yıl'lık bir ek sağlayacaktır. Aynı zamanda 2007­2010 yıllarına kadar ikinci bir konteyner terminali yapılması planlanmaktadır. Ek olarak 1996'nın başlarında Annaba'da, 1989'da 1.844 olarak giriş yapan gemi sayısının 1995 sonu itibarıyla 617'ye düşmesini takiben 375.000 ton kapasiteli çok amaçlı bir konteyner terminali açılmıştır. Bu arada, kargoların tam denetimini sağlama özelliğine sahip elektronik bir tarama sisteminin alımı için yabancı tedarikçilerle görüşmeler yapılmaya başlamıştır. Otoriteler 8 milyon Dolarlık tarayıcının 2002 itibarıyla tesis edilmesini amaçlamaktadırlar. Hava Yolları 1992 yılında 6 milyon yolcu ve 27.851 ton eşya taşımış olan Cezayir Hava Yolları siyasi şiddet olaylarından önce Kuzey Afrika hava yolu firmalarının en yoğun olanları
4 arasındaydı. Cezayir, Oran, Annaba ve Constantine'de dört büyük hava limanı ve pek çoğu uluslararası uçuşlar ve daha fazla iç hat uçuşu yapılabilmesi için modernize edilmekte olan 60 adet küçük hava alanı vardır. Büyük sorunları olan bir güvenlik durumunun yaşandığı dönemde, Kasım 1994'te Cezayir Huari Bumedyen Hava Limanı'nda bir Airbus uçağının kaçırılması olayından sonra Air France uçuşlarını yeniden hizmete sokmazken İspanyol Iberia, Belçikalı Sabena ve Alman Lufthansa Cezayir seferlerini tekrar başlatmışlardır. 1 Kasım 1999 tekrar başlatılan uçuşlarıyla İtalyan firması Alitalia Cezayir'e seferlerini tekrar başlatan ilk AB havayolu firmasıdır. Türk Hava Yolları Cezayir uçuşlarını Haziran 1999'da tekrar başlatmıştır. Eylül ayında da Suudi Hava Yolları da seferlerine başlamıştır. Petrol şirketlerinin yöneticilerinin çoğu, büyük bir bölümü petrol şirketleri tarafından düzenlenen charter trafiği üzerinde yoğunlaşmış olan Hassi Mesaoud terminalinden uçmayı tercih etmektedirler. 2003 yılının ortalarında Air France dokuz yıldan sonra tekrar uçuşları başlatmıştır. British Airwas de 2004 yılının Ocak ayında uçuşları başlatmıştır. Çin Devlet İnşaat ve Mühendislik firması, Cezayir Houari Bouemedienne havaalanında bir terminal inşaasının bitirilmesinde önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Fransa’nın Havayolu firmasına verilen ikinci bir kontratla beraber, havaalanının kapasitesinin 8,5 milyon kişiye çıkarılması planlanmaktadır. Air Algerie 40 yeni uçak almayı planlamaktadır. Sektörün 1999’da libere edilmesinden beri, sekiz özel hava yollarından en büyüğü Khalifa Airways ciddi mali sıkıntılarla karşılaşmıştır. Telekomünikasyon 2000 yılında endüstrinin özelleştirilmesiyle beraber telekominikasyon sektörü önemli gelişmeler kaydetmiştir. İlk adım olarak Algerie Telecom adlı yeni anonim şirket kurulmuş olup, bu şirket posta ve telekominikasyon Bakanlığı’ndan GSM hatları ve sabit hatların işletimini devr almıştır. Aynı zamanda bağımsız düzenleyici bir kurum (Autorite de regulation de le poste et des telecommunications) kurulmuştur. Bu kuruma üç mobil telefon lisansı ile bir tane sabit lisans hakkı tanınmıştır. Sektördeki yatırım eksikliği nedeniyle, Cezayir’deki sistem göreceli olarak sınırlı imkanlara sahiptir. Ancak, sektör hızla gelişmektedir. 2004 yılında Cezayir’de 1000 kişi başına düşen abone sayısı 200 adettir. Bu rakam Mısır’da 230, Fas’ta 300 adettir. Mobil telefon sistemi hızla yayılmakta olup, abone sayısı 2005 yılında 9 milyonu aşmıştır. Mısır Orascom Telecom 2001 yılında ilk özel lisans için 737 milyon $ ödemiştir. Kuveyt Wataniya Telecom ise ikinci özel lisans için 421 milyon $ ödemiştir. Diğer hat ise Algerie Telecom’un şirketi olan ATM Mobile tarafından işletilmektedir. Aynı zamanda Orascom Telecom Cezayir’deki sabit hattın 15 yıl işletim lisansını kazanmıştır. İnternet İnternet kullanımı hızlı olarak artmaktadır. 2004 yılında 1000 kişiden 45 i internet kullanmaktadır. Halihazırda 30 özel internet hizmet sağlayıcısı bulunmaktadır. Hükümet gelecek beş yılda informasyon teknolojisi alt yapısına yatırım planlamaktadır. 2010 yılına kadar her ailenin bir bilgisayar sahibi olması hedeflenmektedir.
5 Kitle İletişim Araçları Devlet 1989'a kadar kitle iletişim araçları üzerinde tam kontrol uygulamıştır. Bu tarihten sonra, büyük günlük gazeteler olan Fransızca yayınlanan "El Mujahid" ve Arapça yayınlanan "Ech­Chaab", popülerlik açısından "El Watan" ve "Liberté" gibi bağımsız gazetelerin gerisinde kalmışlardır. Bağımsız medyanın faaliyet koşulları son derece güçtür. Ulusal yayın sistemi, üç radyo kanalı ve bir televizyon kanalını içermektedir. Bu televizyon yayını ülkenin en uzak köşelerine ulaşacak şekilde genişletilmektedir. B­ GENEL EKONOMIK DURUM Cezayir büyük doğal gaz yataklarına ve diğer hidrokarbonlara sahip, alt orta gelirli bir ülkedir. Hidrokarbonlar sektörü ülkenin ihracat gelirlerinin %96'sından fazlasını ve GSYİH'nın %30'una yakınını sağlamaktadır. Cezayir AB'nin en büyük doğal gaz tedarikçisi olup, ülkenin petrol ve gaz gelirlerini önümüzdeki on yıl boyunca arttıracak olan projeler ülke ekonomisini olumlu etkileyecektir. Tarım, ortalama yıllarda GSYİH'nın %10­11'ini, kurak yıllarda ise %9'unu oluşturmaktadır. Ayrıca tarım sektörü, işgücünün %15'ini istihdam etmektedir. 2003 yılındaki ortalamanın üstündeki yağışlar, tarımsal üretimi %22 oranında artırmıştır. Ekonomi Politikası Cezayir'in bağımsızlıktan sonraki ekonomisi hem tarım hem de sanayide katı ve verimsiz olarak gözlemlenmiştir. Bu dönemde, devletin önderliğindeki kalkınma planlaması tarzındaki ekonomi politikasına önem verilmiştir. Petrol endüstrisi 1971'de millileştirilmiş ve tarım kollektif mülkiyete alınmıştır. Hükümet hızla yükselen petrol gelirleri ve dış borçla finanse edilen ağır sanayinin kalkındırılması projesine yönelmiştir. Bununla beraber, ekonomik büyüme 1970'lerin sonunda bir duraklamaya girmiş ve verimsiz projeler ve tüketim maddelerine yapılan aşırı harcamalar ulusal borcun artmasına neden olmuştur. Hükümetin 1980­1984 yıllarını kapsayan ekonomik planı önceki planların devamı niteliğinde olup, ekonomik sorunlar hükümeti 1985­1989 planında bazı politika değişiklikleri yapmaya zorlamıştır. Petrol fiyatlarının çöktüğü bir dönemde gıda ithalatının getirdiği yüksek maliyetler, özel sektörü tekrar tarım sektörüne yöneltmiştir. İmalat sanayi teşvik almaya devam etmiş, fakat bu yardımların çoğu daha küçük, daha yönetilebilir birimlere ayrılmış olan sanayi sektörünün reformunda kullanılmıştır. Bu değişimler için yüksek uluslararası kredilere ihtiyaç duyulmuş ve Cezayir'in dış borç yükü enerji fiyatları düştükçe yükselmeye devam etmiştir. Yüksek dış borç yükü ve uluslararası petrol fiyatlarının düşüşü nedeniyle 1989 yılında Cezayir IMF ile stand by anlaşması görüşmelerine başlamıştır. 1995 yılında 3 yıllık 1.8 milyar $ tutarında IMF kredisi almıştır. Hükümet sıkı para ve maliye politikaları nedeniyle yeni bir anlaşmaya ihtiyaç duymamaktadır. Hükümet işsizliği önlemek amacıyla GSYİH’yı yılda %4 ile %6 arasında büyütmeyi planlamaktadır. Cezayir yapısal reformlarla oldukça sınırlı bir gelişme sağlamıştır. Özelleştirmede de önemli mesafeler alamamıştır. Hükümet 2002 Şubat ayında 100 kamu işletmesini özelleştireceğini açıklamış, fakat bu yönde bir gelişme olmamıştır. Ancak, madencilik ve telekominikasyon sektörünün de yer aldığı ekonominin çoğu sektörü özel girişime açılmıştır.
6 IMF 2005 yılında hükümetin ticaret rejimini modernize etmek ve gümrük vergileri konusunda önemli gelişmeler kaydettiğini, ancak özelleştirmeyi de içeren diğer yapısal reformlarda önemli gelişme kaydedemediğini ifade etmiştir. Mali Politikalar Kamu gelirleri içinde hidrokarbonlardan sağlanan gelirler ve gümrük vergileri ağırlıklıdır. Gelirler, kurumlar, ücret, yol ve mülkiyet vergileriyle arttırılmaktadır. Vergi tabanının IMF ve Dünya Bankası tavsiyeleriyle uyum içinde genişletilmesi çabalarının yaygınlaştırılması beklenmektedir. Vergi toplamanın geliştirilmesi için, ülkenin bu sorunlu siyasi ve ekonomik ortamında daha sıkı tedbirlere ihtiyaç vardır. 1990’ların ikinci yarısından itibaren IMF etkisiyle sıkı maliye politikası izlenmeye başlanmıştır. Ancak, 2001 yılındaki ülkedeki hoşnutsuzluk hükümeti yeni Ekonomik İyileştirme Planını açıklamaya zorlamıştır. Yeni plan, talebi canlandırmayı, emek yoğun faaliyetleri geliştirmeyi amaçlamakta olup, sermaye harcamalarında artışı öngörmektedir. Plan maliyetinin 2001­2004 yılları arasında 7.3 milyar $ ve enflasyonist etkisinin ise sınırlı olması beklenmektedir. 2001 yılındaki harcamalarda görülen artışlar maaş ve ücretler, transfer harcamaları ve teşvikler de izlenmiştir. Transfer harcamaları devlet bankalarının yeniden yapılandırılması ve sermayelerinin arttırılmasına yöneliktir. Hükümet gelirlerinin %60’ı hidrokarbon gelirlerinden, %’29’u ise mal ve hizmetler üzerindeki vergilerden sağlanmaktadır. Vergiden kaçınma ise önemli bir sorundur. Son yıllarda petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle hidrokarbon gelirlerinde artış sağlanmış, bu durum ise genel olarak mali durumu güçlendirmiştir. Bütçe son beş yılda fazla vermekte olup, 2004 yılında bu fazla GSYİH’nın %5,3’üne ulaşmıştır. Petrol fiyatlarının yüksek olması nedeniyle, bu eğilimin gelecek iki yılda da devam etmesi beklenmektedir. Hükümet petrol ve gaz kazançları ile, kamu sektöründe yeni iş imkanları yaratmak ve altyapıyı geliştirmeyi planlamaktadır. Para Politikası 1990 yılında uygulamaya konulan Para ve Kredi Yasası halihazırdaki para politikasının temelini oluşturmaktadır. Hükümet 1995 yılında başlattığı hazine tahvil ihaleleri yoluyla dolaylı para politikası araçlarını kullanmaya başlamıştır. 2001 yılında Merkez Bankası reeskont oranını düşürmemiş, ancak para politikası daha esnek hale gelmiştir. Merkez Bankası rezerv koşulu getirmiş ve bankalararası para piyasası işleyişinde daha geniş bir şeffaflık yaratmıştır. Bu daha düşük piyasaların oranlarını beraberinde getirmiş, 2000 yılında %9.6 olan oran %5.5’e kadar düşmüştür. Borçlanma faiz oranı enflasyondaki artışla beraber, 2001 yılında %13.7’ye çıkmıştır. Hükümetin para arzını artırması neticesinde, 2004 yılında enflasyon %4,6 olmuştur. Hükümetin para politikalarında bir genişleme görülmektedir.
7 Ekonomik Göstergeler İthalat (FOB, Milyar $) 2001 a 54,9 2,6 3,5 30,9 19,09 0 ­9.480 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) 7.060 2002 a 55,9 4,1 2,3 31,4 18,71 0 ­ 12.01 0 4,360 Döviz ezervleri (Altın hariç, Milyar $)) 18.08 1,4 22,6 77,22 23.23 7,5 22,8 79,68 GSYİH (Milyar $) Reel GSYİH büyüme oranı (%) Enflasyon (ort., %, tüketici fiyatları) Nüfus (Milyon) İhracat (FOB, Milyar $) Toplam Dış Borç Stoku (Milyar $) Döviz kuru (ort., AD:$) 2003 a 66,2 6,8 3.5 31,9 24,46 0 ­ 13.35 0 8,810 33.12 5,2 23,3 77,39 2004 a 75,4 b 5.9 b 4.6 32.4 32,22 0 ­ 17,95 0 11,12 0 43.24 6,4 21,2 b 72,06 2005 b 89,1 5,8 1,9 a 32.8 45,77 0 a ­ 22,28 0 18.79 0 a 56.30 3,1 17,0 b 73.28 a a Gerçekleşme b EIU gerçekleşme tahmini Kaynak: Economist Intelligence Unit Country Report June 2006. Ekonomik Performans Cezayir'de ekonomik büyüme büyük oranda petrol fiyatlarına ve yağış düzeyine bağlıdır. Hidrokarbonlar sektörünün istikrarlı büyümesinden dolayı, 1970'lerin ortalarında başlayan 10 yıllık süreç boyunca GSYİH büyümesi hızlı olmuştur. 1980'de GSYİH reel olarak %17 artmış ve en yüksek düzeyine ulaşmıştır. 1985'in sonlarında petrol fiyatlarının hızla düşmesi, büyüme hızının düşmesine neden olmuştur. Bu düşüş 1990'lara kadar sürmüştür. Politik ve siyasi kaos sanayiye ekstra zararlar vermiştir. Ekonomi 1993 ve 1994'te daralmıştır. Ancak dünya petrol fiyatlarının 1995'te yükselmesiyle, GSYİH 1995 ve 1996'da yıllık %3,8 oranında büyümüştür. 1997'de petrol fiyatlarında yaşanan düşüş, ekonomik büyümede bir geriye dönüşe yol açmış ve ekonomi bu yılda %1,1 oranında daralmıştır. 1999'da, hidrokarbonlar sektöründeki büyümeye rağmen, 1998'de %5,1 olan ekonomik büyüme, 1999'da yavaşlayarak %3,3'e düşmüştür. 1999'daki bu yavaşlama, hidrokarbonlar­dışı sektörlerdeki büyüme hızının düşüşüne, özellikle 1998'de %11,4 oranında gerçekleşen, ancak 1999'da %2,7'ye düşen tarım sektörü büyüme hızına bağlanabilir. Bu durum 2000 yılında da devam etmiş ve GSYİH artışı %2,4 olmuştur. Hidrokarbon üretiminin %5 artmasına rağmen, şiddetli bir kuraklık buğday üretimini yarıya indirmiş ve tarımda %5 gerileme olmuştur. 2001 yılında ise GSYİH artışı %2,6‘dır. 2002 yılında ham petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle GSYİH %4,1 armıştır. Mal ve hizmet ihracatındaki artış ve yüksek petrol fiyatları nedeniyle 2003 yılında GSYİH %16 büyümüştür. 2004 yılında ise GSYİH artışının %7 olması beklenmektedir. Enflasyon Enflasyon 1990’ların sonunda kontrol altına alınmıştır. Hükümetin sübvansiyonları 1994 ve 1995’te azaltma girişimleri bu yıllarda enflasyonu %30’lar civarına indirmiştir. Sübvansiyon azaltmaları, ücret artışları ve kamu işletmelerine bankalarca açılan kredilerdeki artışa rağmen enflasyonda istikrarlı bir azalma olmuş ve 1996’da %18,7 olan enflasyon 1999’da %2.6’ya düşmüştür. 2000 yılında %0.3 olan enflasyon 2001 yılında %4.2’ye yükselmiştir.
8 Sözkonusu yükseliş M2 deki artıştan kaynaklanmaktadır. Bu artış ise para piyasaları faiz oranlarındaki azalış ile yabancı aktiflerdeki artıştan kaynaklanmaktadır. Enflasyon 2003 yılında %3,5, 2004 yılında ise %4,6 olmuştur. Ücretler Kamu sektöründe ücretler geleneksel olarak hükümet ve Ulusal Ticaret Birliği (UGTA) arasında müzakere edilmektedir. 1990'da müzakere edilen iş yasaları bu toplu müzakere yöntemini sona erdirmişti. Bunu takiben, kamu sektöründeki ücretlerin son beş yılda reel bazda %30 oranında azaldığı bildirilmiştir. Ancak UGTA, ekonomi politikası formasyonunda etkisini korumaktadır. Kamu sektörü işçilerinin geleneksel olarak yararlandıkları geniş hakların aşamalı olarak kaldırılmasına rağmen, otoriteler zaten çok sıkıntılı olan durumu daha da zorlaştırmak istemediklerinden bu yöndeki gelişme yavaş olmaktadır. Bugüne kadar radikal bir tepkinin savunuculuğunu yapmakta olan UGTA ve bağlı sendikaları devletle doğrudan tartışmaya girmekten çekinmektedirler. Endüstriyel tepkiler olmasına rağmen kısa, keskin alevlenmeler olarak sınırlanmaktadır. Örneğin, 9 Mart 1998'de metalürji ve makina sektörlerinde çalışan 100 bin işçi, ücretlerdeki reel azalmayı protesto etmek için greve gitmişlerdir. Gelirler, fiyatların serbestleştirilmesi ve kamu sektörü genel ödeme politikalarının temkinli idaresiyle uyumlu bir biçimde reel bazda düşmektedir. Ancak, minimum garanti edilen aylık ücret 2000 yılında 65 $ seviyesinde iken, bu miktar 2001 yılında 100 $’a yükselmiş, memur maaşları da %15 artmıştır. Hayat Standardı Dünya Bankası verilerine göre, 2000 yılında 1.580 $ olan kişi başı milli gelir, 2004 yılında 2.280 $’a yükselmiştir. Sözkonusu gelir artışı hidrokarbon gelirlerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Diğer taraftan, Cezayir Dinarı ABD Doları karşısında %4 oranında değer kazanmıştır. Genişletilmiş katma değer vergisi (KDV) toplanması gibi önlemleri içeren yapısal düzenleme programı, zaten sınırlandırılmış olan aile bütçelerini iyice kısmıştır. Ülke pazar ekonomisi yönünde ilerledikçe, otoriteler petrol ve gaz fiyatlarındaki yükselme ve ekmek gibi temel mallardaki subvansiyonların kaldırılmasıyla beraber, reel ücretlerdeki düşüşün dengelenmesini sağlamak için sosyal refah planlarını devreye sokmaya zorlanmaktadır. Hükümet Eylül 1996'da yoksullara verilen aylık yardımın %50 oranında arttırılarak 900 AD'ye (16 Dolar) yükseltileceğini duyurmuştur. Resmi verilere göre sayıları 1 milyon civarında olan Cezayirli bunun hakları olduğunu iddia etmektedirler. Hükümet, konut ve refah fonlarını da içeren sosyal planlara 1997'de yaklaşık 350 milyar AD aktarmıştır. İşçi ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın açıkladığı rakamlara göre, Cezayirlilerin üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Cezayir'de yoksul ve zengin arasındaki fark, kötüleşen yoksulluk düzeyinin bir sonucu olarak son on yılda artmıştır. Bu konunun ciddiyetini vurgulayan bakanlık, iş arayanların sadece %4'ünün iş bulabildiğini, resmi olarak 2,3 milyon işsiz bulunduğunu ve bu rakamın arttığını bildirmektedir. İş gücünün %30'unun işsiz olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Yoksulluk sorunuyla mücadele etmeye başlayacaksa, Cezayir’in güçlü, sürdürülebilir bir büyüme performansı yakalamasının zorunlu olduğu belirtilmektedir.
9 2004 yılında işsizlik %17,7’ye ulaşmıştır. Toplam işgücünün %35’i işsizdir. Hane Halkı Gelirleri (Milyar Ad) 1997 Haftalık ve Aylık Ücretler 721 Tarım 33 Merkezi İdare 335 Diğer Sektörler 353 Meslek 636 Serbest Gelirleri/Ücretleri Transferler 294 Toplam Hane Halkı Geliri 1.650 Gelir Vergisi Sonrası Gelirler 1.479 a 1998 781 37 366 378 723 1999 827 39 394 393 793 2000 866 39 410 417 825 2001 957 42 464 450 938 2002 1.030 43 500 487 1.006 344 1.832 1.644 403 1.982 1.838 409 2.100 1879 501 2.396 2.142 546 2.583 2.320 a Çalışanlar tarafından ödenen sosyal güvenlik paylarını içermektedir Kaynak : EIU­Economist Intelligence Unit (Ülke Profili­2005) İşsizlik İşgücündeki hızlı artışla aynı seviyede iş imkanları yaratılamamıştır. 1990’larda uygulanan ekonomik yeniden yapılandırma proğramı 450.000 kişinin iş kaybına neden olmuştur. Toplam işsizlik oranı %30 düzeyinde olmakla birlikte, bu oran 30 yaşın altındaki kişilerde daha yüksektir. Kısa dönemde özel sektörün yeterli düzeyde iş imkanı yaratması imkan dahilinde görülmemektedir. Ulusal İstatistik Ofisine göre, 2001 yılında toplam işgücü 8.568.000 kişi olup, işsizlik oranı %27,3’tür. Bunların %83’ü erkek olup, %62’si büyük yerleşim yerlerinde yaşamaktadır. Yerel bir fikir platformu (think­tank) olan Ulusal Ekonomik ve Sosyal Konsey, 13. oturumuyla çakışan bir rapor yayınlamıştır. Rapor, "Cezayir ekonomisinin kırılganlığı" olarak tanımladığı, ekonominin hidrokarbonlar sektörüne bağımlılığını, yüksek dış borcu ve ABD Doları'nın değerindeki dalgalanmalara hassaslığı vurgulamaktadır. Konsey aynı zamanda,1998'de işgücünün %30'u olarak hesapladığı, Cezayir'in yüksek işsizlik oranının sosyal ve ekonomik sonuçlarına dikkat çekmektedir. Konsey, endüstri özelleştirme süreciyle yeniden yapılandırıldıkça işten çıkartılan işçiler ve her yıl yasal eğitimi terkeden 16­19 yaşlarındaki 200 bin veya daha fazla genç düşünüldüğünde, en azından işsizlik oranını sabit tutmak için ekonominin her yıl 300 bin yeni iş yaratması gerektiğini hesaplanmaktadır. Ülkenin işgücünün %40'ı gibi yüksek bir rakamın ya işsiz olduğu ya da yeterince çalıştırılmadığı tahmin edilmektedir. Geleneksel kaçış yolu olan göç, Avrupa'ya ya da Kuzey Amerika'ya gitmek için vize almak son derece güç olduğundan, hemen hemen tamamen kapanmış gibidir. Artan işsiz sayısını durdurmak için, hükümetin işgücü yoğun hidrokarbonlar­dışı endüstrileri geliştirmek zorunda olduğu belirtilmektedir. Bölgesel Eğilimler Nüfus Akdeniz kıyısında ülkenin kuzeyinde yoğunlaşmıştır. Bu bölgede başkent Cezayir ve Oran şehri olmak üzere iki önemli şehir bulunmaktadır. Nüfus, bu şehirlerde yoğunlaşmıştır. Ülkenin %5,4’ü Sahrada yer almaktadır. Ülkedeki iç karışıklık nüfusun önemli şehirlere göç etmesine neden olmuştur. 1975 yılında toplam nüfusun şehirleşme oranı %40 iken, bu oran 2001 yılında %60’a ulaşmıştır. Sahra’nın çoğu yarı çöl
10 özelliklerine sahiptir. Petrol üretimi ve rafinasyon ise Sahra’da özellikle Hassi Messaoud’da yoğunlaşmıştır. Kamu Sektörü Reformu ve Özelleştirme Cezayir'in özelleştirme programı 1995'te, 95­22 sayılı yasanın meclisten geçirilmesiyle başlamıştır. Hükümet kısmen ya da tamamen satılacak 250 adet devlet şirketi belirlemiştir. Başlangıçta devlet şirketlerindeki payların, bu şirketlerin yeniden yapılandırılmasında veya satışında aracılık yapmakla görevlendirilen 11 devlet holdingi arasında paylaştırılmasını öngören bir programa karar verilmiştir. 1997'nin başlarında daha önce Dünya Bankası tarafından tartışmaya açılan fakat Cezayir hükümeti tarafından reddedilen planı tekrarlayan ve 100'e yakın kamu teşebbüsünü ilgilendiren radikal bir kitlesel özelleştirme planı açıklanmıştır. Dağıtım stratejisi fırın, lokanta gibi küçük firmaların satışında indirim ya da mahsup belgeleri alacak olan işten çıkarılmış çalışanları, savaş gazilerinin ailelerini ve terör kurbanlarını hedeflemektedir. Otelleri ve alkolsüz içecek üretimi yapan 60 adet küçük devlet şirketini içeren satışlar iki yıl içinde tamamlanmıştır. Özelleştirmenin hidrokarbonlar sektörünün temel varlıklar dışında kalan varlıklarına doğru genişletilmesi yönündeki planlar ilerlemektedir. Bununla beraber, devlet çoğunluk hisselerine sahip olmaya devam edecektir. Ayrıca, telekom sektörünün liberalizasyonu ve özelleştirilmesinin önünü açan bir yasa kabul edilmiştir. Bankacılık sektörünün özelleştirilmesi gündemde kalmaya devam etmektedir. Ancak, kamu görevlileri, stratejik yatırımcıların ülkeye gelmelerinden önce bilançoların temizlenmesi gerektiğini kabul etmektedirler. Hükümetin yeni politikası uyarınca, yatırımcılar hisseler için yapılacak ihaleler veya yeni yeni gelişen Cezayir Menkul Kıymetler Borsası yoluyla herhangi bir kamu şirketine ortak olabileceklerdir. Bu gelişmeler, ileri doğru atılmış önemli bir adımı belirtmekte olup, yatırımcılara önceki reformlardan daha fazlasını teklif etmektedir: Cezayir Ulusal Bankası (BNA) ve küçük bir banka olan Yerel Kalkınma Bankası (BDL). Bununla beraber, potansiyel yerel ve yabancı yatırımcılar sektöre ortak olmayı oldukça zor bulacaklardır. Her durumda, program hem kariyerlerinin büyük bölümünü verimsiz devlet yapılarında geçirmiş Cezayir yetkililerinin, hem güçlü işçi hareketinin, hem de iş adamı gruplarının kazanılmış haklarının direnciyle karşılaştığı sürece, bir ilerleme olacaksa da yavaş olması beklenmektedir. 1999'un sonunda, sadece hisselerin halka açılması yoluyla yapılmış üç kısmi özelleştirme olmuştur. Bunlar, Erral­Setif (gıda işleme), Saidal (ilaç sektörü) ve El­ Aurassi’dir. Diğer taraftan, Cezayir’de özelleştirilmesi kararlaştırılan 1.055 kuruluştan en az 500’ünün, bu yılın sonuna kadar (2006) özelleştirilmiş olacağı, Devlet İştirakları ve Yatırımların Teşviki Bakanı Hamid TEMMAR tarafından deklere edilmiştir. Bu yılın başından itibaren 63 kamu kuruluşunun özelleştirildiği, Haziran ­Aralık 2005 tarihleri arasında özelleştirilmiş bulunan kuruluş sayısının ise 270 olduğu, yine adıgeçen Bakan tarafından açıklanmıştır. Ekonomide Sektörler Tarım, Ormancılık, Balıkçılık Cezayir, 2.4 milyon km 2 yüzölçümü ile Afrika kıtasındaki en büyük ikinci ülke olmasına rağmen, toplam arazisinin %3­4’üne tekabül eden 8.3 milyon hektar ekilebilir alana sahiptir. Ekilebilir alanın 1/3’ünün mülkiyeti kamunun olmakla birlikte, özel sektör
11 tarafından yönetilmektedir. Hükümet sulanabilir arazi miktarını arttırmayı planlamaktadır. Ayrıca, hükümet Cezayir’in yaklaşık %45 olan gıda ithaline bağımlılığını azaltmayı planlamaktadır. 2001 yılı Temmuz ayında kabul edilen Ulusal Tarım Kalkınma Planı (PNDA) tarımsal üretimi artırmıştır. PNDA ileri sulama teknikleriyle üretimi artırmaya yönelik kamu yatırımlarını içermektedir. Bu çabalar iyi bir hasatla birlikte, 2001 yılında tarım ürünlerini yaklaşık %19 oranında artırmıştır. Ancak, 2002 yılında kötü hava koşulları nedeniyle üretimde bir azalma meydana gelmesine rağmen, 2003 yılında üretim artışı sözkonusudur. Tarım sektörünün yaklaşık %7 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. Tarım sektörü GSYİH’nın yaklaşık %10’unu oluşturmakta olup, toplam işgücünün ise ¼’ü sözkonusu sektörde istihdam edilmektedir. 1994’ten beri hükümet ülkenin önceki dönemde uyguladığı kendine yeterlik politikasından tedrici olarak uzaklaşmaya başlamış ve daha serbest tarımsal piyasaların oluşmasına yönelmiştir. Dünya Bankası tahminlerine göre, 1988’de devletin elinde olan ekili arazilerin %60’ı şimdi özel sektörün kontrolündedir. Geri kalan arazi ise ferdi ve kollektif çiftliklere dağıtılmıştır. Tarım sektörüne 2000 yılında yapılan destek miktarı 119 milyon $’dır. Cezayir’in başlıca ürünleri temelde buğday ve arpa olmak üzere tahıllar, sebzeler, patates, baklagiller, üzüm ve hurmadır. Son yıllardaki ortalama tahıl rekoltesi 3 milyon ton civarında olmuştur. Tarım Bakanlığı’nın resmi kayıtlarına göre, 2001 yılında yağmurların bol olması nedeniyle, Cezayir’in 2000 yılında 760.000 ton olan durum buğdayı üretimi, 2001 yılında 1.98 milyon tona çıkmıştır. Yumuşak durum buğdayı üretimi %188 oranında artarak 788.000 tona, durum buğdayı üretimi ise %147 oranında artarak 1.2 milyon tona çıkmıştır. Arpa üretimi ise %251 oranında artarak 573.000 ton olmuştur. Bununla birlikte, Cezayir, talebi karşılamak amacıyla son yıllarda Fransa, Kanada ve A.B.D’den oldukça fazla miktarlarda tahıl ithal etmiştir. Taze hurma geçen on yıl boyunca, Cezayir’in en büyük hidrokarbonlar­dışı ihracat kalemini oluşturmuştur. Ulusal hurma firması “Office National du Dates”, çoğunluğu Sahra vahalarında olan 72 bin hektarlık alanda, 7,5 milyon adet hurma ağacına sahiptir. Şarap ve ilgili ürünlerin ihracatı 1995’te 9,2 milyon Dolar olmuştur. Bununla birlikte, üretim bağımsızlıktan beri düşmektedir. 1962’de 370 bin hektarlık alan bağlarla kaplıydı. 1990’da sadece 38.531 hektarda bağ bozumu yapılmıştır. 1992’de toplam bağcılık mahsülü 410 bin hektolitre (hl) iken, 1996’da 248 bin hl’ye düşmüştür. Ulusal pazarlama ofisi ihracat seviyesini arttırmaya çalışmaktadır. Yerel zeytin mahsülünden elde edilen yıllık ortalama zeytinyağı üretimi, 150 hl civarında dalgalanmaktadır. Hükümet 2000 yılında 200 yeni zeytinyağı fabrikası kurmayı ve 100 bin hektarlık zeytinlik rehabilitasyonu gerçekleştirmeyi planlamaktaydı. Bu toplam alanı 262 bin hektara yükseltecektir. Hayvancılık özel sektöre ait sürülerin desteklediği güney bölgelerinde ve yüksek ovalarda hala önemli bir rol oynamaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre 2002 yılında 551 bin ton et üretilmiştir. 2001 yılında ise et üretimi 534.000 ton’du. FAO verilerine göre, 2002 yılında yaklaşık 3.2 milyon keçi, 1,6 milyon sığır ve 17,3 milyon koyun bulunmaktadır. Cezayir topraklarının %14’ü sürekli otlak olarak kullanılmaktadır. Cezayir 1.200 km.lik Akdeniz kıyılarından yeterince yararlanamamaktadır. 2001 yılında, tahmin edilen 170 bin ton balığın ancak 100.300 ton balık ve deniz ürünleri avlanmıştır. Balıkçı teknelerinin çoğu küçüktür ve ailelerin mülkiyetindedir. Hükümet sektörün getirisini
12 arttırmak için bir dizi adımlar atmaktadır. Balıkçılık limanları modernize edilmektedir ve 1994 Ticaret Yasası, bağımsızlıktan beri ilk defa yabancı balıkçıların Cezayir’de çalışmalarına izin vermektedir. Hükümet uzun vadede avlanan balık miktarını 246 bin tona çıkarmayı planlamaktadır. Erozyon ve çölleşmeyle mücadele çabasında olan hükümet, 1975 yılında Sahra’nın kuzey kenarında 1.500 km.lik bir bariyer orman oluşturmuştur. Yüksek platodaki iklim koşullarının pek çok ağacı kurutmasına rağmen proje sürmektedir. Kuzey kıyı bölgesindeki geniş ormanlık alanlar son yıllarda yaz tatili mevsiminde ve güvenlik güçlerinin, dağlık bölgelerde faaliyet gösteren İslamcı grupları tasfiye etme çabalarının sonucunda çıkan yangınlardan dolayı tahrip olmuştur. 230 bin hektarlık alanda mantar yetiştirilmektedir. Fakat, üretim yangınlardan dolayı Cezayir’in dünyadaki en büyük üretici olma statüsünü tehdit eder biçimde azalmıştır. Halep Çamı ise 881 bin hektarlık bir alanda yetiştirilmektedir. Madencilik Hidrokarbonlar Sektörü 2003 yılında GSYİH’nın %40’ını, toplam ihracatın %97’sindan fazlasını ve toplam bütçe gelirlerinin %69’unu oluşturan hidrokarbonlar sektörü Cezayir ekonomisinin temel sektörüdür. Sahra’da ciddi ölçülerde petrol üretimi 1958’lerde başlamıştır. Petrol 1970’lerde Cezayir’in ekonomik kalkınmasının merkezini oluşturmaktaydı, ancak ihracat ana gelirleri kaynağı olarak giderek petrolün yerini gaz üretimi almaktadır. 1980’de Cezayir’in ticari hidrokarbonlar üretiminin %73’ünü petrol oluşturmuştur. Bu oran 1985’te %48’e ve 1996’da %21,4’e kadar düşmüştür. 2003 yılı sonunda Cezayir’in petrol rezervleri 11,3 milyar varil ve gaz rezervleri ise 4.52 trilyon m 3 olarak tahmin edilmektedir. Cezayir 5 ülkeye sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) satmaktadır: Fransa, İspanya, Belçika, Türkiye ve ABD. Bunun yanı sıra sıvılaştırılmış petrol/propan gazı (LPG) Cezayir’in ürün çeşitlendirme stratejisinin bir diğer elementini oluşturmaktadır. 1983’te 5 milyon ton/yıl’lık kapasiteye sahip bir üretim merkezi açılmış, kapasite 1999 sonunda 8 milyon ton/yıl’a yükselmiştir. Enerji Bakanı’nın hedefi 2005 yılının sonuna kadar petrol üretiminin 1,5 milyon varil/gün, 2010 yılında ise 2 milyon varil/gün olmasıdır. 2005 yılının ilk yarısında ise petrol üretimi 1,35 milyon varil/gün olmuştur. Sonatrach hem Cezayir hidrokarbonlar sektörünün ana firması hem de devlete ait işletmecisidir. 1964 yılında ham petrolü boru hattıyla kıyı kesimine ulaştırmak için kurulan firma, 1971 yılındaki millileştirmeyi takiben ana üretici firma olmuştur. 2004 yılında Sonatrach tek başına 74,3 milyon ton olan toplam yoğunlaştırılmış ham petrolün %55’ini, 144,3 milyar m3 ile doğal gaz üretiminin %86’sını gerçekleştirmiştir. 2000 yılında Sonatrach’ın payı ise ham ve yoğunlaştırılmış petrolün %81’i ve doğal gazın % 91,5’idi. Sektörde İspanyol, Amerikan, Avustralya, İrlanda, Çin ve Kanada firmaları da faaliyet göstermektedir. Diğer minerallere gelince: Cezayir’in güneydoğudaki Hoggar bölgesinde altın ve Mali sınırı yakınlarında elmas yatakları vardır. Cezayir aynı zamanda yüksek değerli maden cevheri, demir­kükürt, fosfat, kurşun, çinko, civa, barit, ve antimon çıkarmakta ve ihraç etmektedir. Fakat enerji dışı madencilik alt yapısı ihmal edilmiş olup, kapasite kullanımının sadece %55 olduğu tahmin edilmektedir.
13 2001 yılı Ağustos ayında yabancılara da yeni uygulamaya konulan madencilik yasası özel firmalar ile kamu firmaları arasındaki ayırımı kaldırmıştır. İşletim hakları 30 yıla kadar uzatılabilmektedir. Petrol Cezayir’in petrol rezervleri 11 milyar varil olarak tahmin edilmektedir. Üretim kapasitesi ise 1,25 milyon varil/gün’dür. Petrol üretim alanları, Hassi Messaoud­Haoud ve Zarzaitine­ Edjeleh’tir. Cezayir’in Mayıs 2002 tarihinde üretim kapasitesi 1.1 milyon varil/gün’dü. Cezayir’in OPEC kotası Ağustos 2004’te 830.000 varil/gün’dür. Cezayir, Afrikadaki petrol üreticisi ülkeler arsında 3’üncü, dünya sıralamasında ise 12’inci ülke konumundadır. Cezayir 4 petrol rafinerisine sahip olup, toplam kapasiteleri 501.865 varil/gün’dür. Şubat 2002’de Enerji Bakanlığı 10 imtiyaz bölgesini uluslararası ihaleye çıkarmıştır. Bu alanlarda 7 tanesinde uluslararası firmalarca petrol çıkarma hakkı elde edilmiştir. Halen bu firmalardan, Fransız TotalFinaElf, İspanyol Cepsa, Kıbrıs’ın Medeks ve Gaz de Fransız firmaları faaliyet göstermektedir. Doğal Gaz Cezayir’in mevcut doğal gaz rezervleri 175 trilyon kübik fittir. Toplam rezervlerin ise 204 trilyon kübik fit olduğu tahmin edilmektedir. 2004 yılında Cezayir 35,3 milyar m3 doğal gaz, 40,7 milyar m3 sıvılaştırılmış doğal gaz ihraç etmiştir. Doğal gaz alanında Cezayir dünya üretiminde 4’üncü, ihracatında 3’üncü sırada yer almaktadır. Doğal gaz üretim alanları, Hassi R’Mel, Rhourde Nouss, Alrar, Rhourde El Chouff, Rhourde El Adra, Gassi Touil ve Bassin d’lllizi’dir. Ülkede 12 milyar m 3 gaz tüketilmekte olup, bu tüketimin 2/3’ü enerji santrallerinde kullanılmaktadır. Cezayir, Avrupa’nın toplam gaz ithalatının %25’ini karşılamaktadır. 2001 yılında ihracat 62 milyar m 3 iken, 2002 yılında 65 milyar m3 olmuştur. 2005 yılında ise ihracatın 85 milyar m 3 olması beklenmektedir. BP, Cezayir’de bu alandakli en büyük yatırımcıdır. Doğal gaz ülkeden Trans­Med boru hattı ile Tunus yoluyla İtalya’ya satılmaktadır. Kapasitesi 24 milyar m 3 ’tür. 7.2 milyar m 3 ise Magrep Avrupa boru hattı yoluyla Fas üzerinden İspanya’ya satılmaktadır. Hükümet ilave olarak 3 boru hattı üzerinde çalışmalara devam etmektedir. Bunlardan birtanesi Medgaz boru hattı olup, Cezayir’den İspanya’ya uzanan 450 km’lik bir hattır. Kapasitesi 8 milyar m3 olup, 2007’de faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Diğer planlanan bir hat ise Sardunya üzerinden İtalya’ya uzanacak hattır. 2008’de açılması planlanmaktadır. Son hat ise Nijerya ile bağlantısını oluşturacak Trans –Sahra boru hattıdır. Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ünitesi Arzew yakınlarında 1983 yılında açılmıştır. Kapasitesi yılda 5 milyon ton’dur. Yoğunlaştırılmış gaz rezervleri ise 400 milyon ton’dur.
14 İmalat Sanayi Cezayir’in 1970’teki ağır sanayi şirketleri deneyimi, geride başa çıkılması zor bir merkezileşme ve verimsizlik mirası bırakmıştır. Kamu sektörü üretimi, kapasitenin %40’ının da altına düşmüştür. Borçlar ve aşırı personel gibi sorunlar ciddi boyutlara ulaşmıştır. 2000 yılında, 1998 ve 1999 yıllarını takiben kamu sektörü tarafından sanayi üretimin toplam endeksi %1.3 oranında rekor seviyede bir artış göstermiştir. 2003 yılında ise sanayi üretimi %3,3 oranında düşmüştür. İmalat sanayiinin 1993’te %12 olan GSYİH içindeki payı, 2002 yılında %9’lar civarına düşmüştür. Sektörde, endüstriyel üretimin %75’i kamu teşebbüsleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Büyük firmalar verimsizlik ve yetersiz kapasite kullanımından, ithalat ve dış ticaretin serbestleştirilmesinin getirdiği baskılardan etkilenmektedirler. Cezayir’in en büyük hidrokarbonlar dışı endüstri şirketi olan SIDER, El­Hadjar çelik kompleksinin ana işletmecisidir. Kapasitesi 2,2 milyon ton/yıl olmasına rağmen üretimi 1995’te 826.000 tona düşmüş ve 13 tane fırın kapatılmıştır. El­Hadjar 1999 yılında Alfasid adı altında yeniden yapılandırılmış olup, %70 hissesi Hindistan Ispat International firmasına satılmıştır. Bu ülkedeki en önemli özelleştirmedir. Cezayir Sanayi Bakanlığı’nın en son verilerine göre devlete ait hidrokarbonlar dışı sanayi sektöründe 1998’deki %10,5’lik bir yükselişin ardından 1999’da %1,5’lik bir düşüş kaydedilmiştir. 1998’de %18,1, 1999’da %12,2’lik artışlar kaydeden çelik imalatı, metalürji ve makina mühendisliği sanayileri bir yana elektrik­elektronik, giyim, deri, kağıt ve kereste sektörlerinin üretimleri hayal kırıklığı yaratmaya devam etmiştir. Bu sektörlerdeki gerileme büyük oranda ithal malların artan rekabeti, ürün fiyatlarını arttırıcı ayarlamalar ve zayıf iç talepten kaynaklanmaktadır. Özel sektörün ise bunun tersine %10 oranında büyüdüğü bildirilmektedir. En iyi performans gösteren sektörler ilaç sanayi, kimya sanayi, inşaat sanayi ekipmanı ve deri sanayiidir. Petrokimya Petrokimya Cezayir sanayiinde önemli rol oynamaktadır. Ulusal petrokimya firmasının (ENIP) Skikda ve Arzew birimleri yılda 283.284 ton methanol, reçine ve plastik üretmektedir. Diğer fabrikalar arasında Arzew’deki 800.000 ton/yıl azot gübre üreten fabrika ve Annaba’daki gübre fabrikası yer almaktadır. Bu fabrikalar, yabancı yatırımcılara açılacaktır. İnşaat Sektörü Orta vadede konut sektörü, alt yapı inşaatlarının yoğunlaştığı sektör olacaktır. Cezayir özellikle şehirlerde konut açığı sorunuyla karşı karşıyadır. Cezayir birim ev başına dünyada en fazla kişinin düştüğü ülke durumundadır. Uygun barınma yerlerinin azlığı 1,2 milyonluk konut ihtiyacının hesap edildiği yerleşim merkezlerinde ciddi bir sorun olmaya devam edecektir. Konut açığının kapatılması ve gelecekteki talebin karşılanması amacıyla her yıl 175.000 konut inşaasına ihtiyaç duyulmaktadır. 2001 yılında 101.000 konut inşaasına başlanmıştır. Hükümet 2005 yılından itibaren 5 yıl süre ile her yıl 200.000 adet olmak üzere toplam 1.000.000 adet sosyal konut inşası öngörmektedir. Bunlara ilaveten ülkedeki sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılabilmesi amacıyla, başta başkent Cezayir ve Oran gibi şehirler olmak üzere, son dönemde hastane inşaatlarında da büyük artışlar yaşanmaktadır.
15 Kuraklığın kentsel nüfus ve sanayi üzerindeki olumsuz etkileri, dikkatleri su sektörünün ihtiyaçları üzerinde yoğunlaştırmıştır. Cezayir kentinin su temin şebekesinin 300 km.’yi aşkın bölümünün yenilenmesi alt yapıya yönelik iş olanaklarını da arttırmaktadır. İnşaat piyasasındaki büyüme eğilimi Ortadoğu’nun en büyük çimento üreticilerinden biri olan Mısırlı Orascom Construction Industries’i Cezayir’de yatırım yapmaya sevk etmiştir. İki üretim hattı inşa edilmiş olup, her bir hattın kapasitesi 2,2 milyon/yıl’dır. Orascom Arzew yakınlarında 550 milyon ton/yıllık beyaz çimento fabrikası inşaasına başlamıştır. Hükümet devlete ait 12 çimento fabrikasına alıcı bulmaya çalışmakla birlikte, bu konuda çok az bir ilerleme sağlayabilmiştir. Bu fabrikaların toplam kapasitesi 11 milyon ton/yıl’dır. Finansal Hizmetler Cezayir’de bankacılık sistemi Merkez Bankası, 6 devlet bankası, 1 kamu kalkınma bankası ve bir özel bankayı kapsayacak şekilde kurulmuştur. Devlet bankacılığı 1968’den beri üç büyük kuruluşun elindedir: BNA (Banque national d’Algerié), BEA (Banque extériuere d’Algérie) ve CPA (Crédit populaire d’Algérie). Diğer iki ticari banka 1963’te kurulmuş olan BAD (Banque algérienne de développement) ve ulusal tasarruf bankası olan CNEP’dir (Caisse nationale d’épargne et de prévoyance). 1980’de bankacılığın de­sentralizasyonu için yapılanlar kapsamında hükümet, tek tek sektörlere hizmet veren bankalar kurmaya başlamıştır. 1982’de BADR’yi (Banque de l’agriculture et du développement rural) ve 1985’te BDL’yi (Banque de développement local) açmıştır. Devlet bankaları sektöre hakim durumdadır. Toplam aktiflerin %95’ine sahip bulunmaktadır. Geçmiş dönemlerde kredi risk değerlendirmesinin sistematik olmaması ve zararda olan kamu kurumlarının desteklenmesi neticesinde, ödeme sistemi etkin olmaktan uzaktır. Bankacılık sektöründe kaynak dağılımını ve özel sektörün gelişimini sağlamak amacıyla reform gerekli bulunmaktadır. Bu durumun gerekliliği 2003 yılında iki özel banka El Khalifa Bank ve Commercial and Industrial Bank of Aigeria’nın (BCIA) iflası ile bir kez daha ortaya çıkmıştır. 2003 yılında IMF bankacılık sektörünün ihtiyaçlarını değerlendirmek amacıyla bir çalışma gerçekleştirmiş olup, bu konudaki rapor 2004 yılında yayınlanmıştır. Rapor, sistemdeki zayıflıkları tanımlamakta ve bir dizi tavsiyelerde bulunmaktadır. IMF’in tespitlerine göre, en önemli koşul devlet bankalarının kamu kuruluşlarını finanse etmesinin durdurulmasıdır. Merkez Bankası Mayıs 2004 tarihinde yabancı şubeler için minimum sermaye miktarını 500 milyon Cezayir Dinarı’ndan 2 milyar Cezayir Dinar’ına çıkarmıştır.(29 milyon ABD Doları) 13 yabancı bankadan bir kısmı sermaye şartını karşılamaktadır. Citgroup Algeria 1997’de lisans için müracaat eden ilk yabancı banka olmuştur. Sermaye miktarı 12,5 milyon $ olup, 2 yıllık süre zarfında sermayesini yeni limite yükseltmesi beklenmektedir. Bankanın dört şubesi olup, bilançosu 700 milyon $’dır. Diğer yabancı bankalar Societe Generale ve BNP Baribas’dır. Diğer önemli bankalar ise Arap bankalarıdır. 2005 yılı Eylül ayında ilk kamu bankası CPA’nın özelleştirilmesi için ihale açılmıştır. Cezayir’in parası konvertibl olmayıp, döviz kurları Hükümet tarafından atanmış bir kurul tarafından belirlenmektedir. Serbest piyasa kurları resmi döviz kurlarından % 30 düzeylerinde yüksek olmaktadır. Özel ve kamuya ait kuruluşlar; ticari bankalardan, ithalat amacıyla Cezayir Dinarı karşılığı döviz alabilmekte ve ithalatın maliyeti kadar döviz bulundurabilmektedirler.
16 Yabancı yatırımcıların kendi ülkelerine döviz transfer etmeleri izni; Cezayir Yatırım Kanununa göre, başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde verilmektedir. Ancak, uygulamada bu konuda bazı sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bankacılık alanında denetim, 1990 yılında kabul edilen bir kanunla oluşturulan Para ve Kredi Kurulu ile Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilmektedir. 1990 yılından bu yana, ekonomik faaliyetlerin finansmanı için sermaye hareketleri serbest bırakılmıştır. Bununla birlikte kambiyo mevzuatı çerçevesinde sıkı denetim uygulanmaktadır. Son dört yılda Cezayir’de 18 Özel Banka kurulmuş olup, bunların 10 tanesi aralarında Citibank, Societe General PNB Parisbas gibi bankaların da yer aldığı yabancı bankalardır. Ancak, mevcut durum itibariyle, özel banka sayısının yetersizliği, devlet bankalarının verimsiz­hantal oluşu ve yasal düzenlemelerin tam olarak uygulamaya aktarılamamış olması nedeniyle özellikle, kambiyo, akreditif, dış krediler gibi uluslararası bankacılık işlemleri çok zaman almaktadır. Öte yandan, Cezayir’in özel bankalarından olan ve ülke çapında çok geniş bir alana yayılmış bulunan El Khalifa Bank’a Kasım 2002’de devlet tarafından el konulması, bankanın tasfiye sürecine girmesi, bunun ardından yine özel bankalardan BCIA (Banque Commerciale et Industrielle d’Algerie)’nın devlet tarafından incelemeye alınması, özel bankalara olan inancı ve güveni büyük ölçüde sarsmıştır. Cezayir’le Ticarette Teyitli Akreditif İşlemleri Akreditif işlemlerinde Cezayir bankalarının kendi seçtikleri Avrupa bankaları kullanılmakta olup, bu bankalar akreditife teyid vermektedir. Cezayir uygulamasında akreditif işlemleri için teyit verecek Avrupa bankasına garantör olan BAMIC (Aracı Banka) devreye girmektedir. İhracatçı, akreditif işlemlerinde Cezayir dışındaki masrafları ödemek zorundadır. Konfirmasyon Türkiye’ye geldiğinde Türk bankaları tarafından yeniden teyit edilmektedir. Menkul Kıymetler Borsası Reform programının bir parçası olarak “Cezayir Menkul Kıymetler Borsası” 28 Temmuz 1999’da resmen açılmıştır. İlk şirketin Cezayir Borsası’na kote olması resmi açılıştan altı hafta sonra, Eylül ayı ortalarında olmuştur. Bir gıda işleme firması olan Eriad’ın hisseleri 1,17 milyon AD’lik cirosu üzerine 1998’in sonlarında tespit ettiği ilk halka arz değerinin %1,8 üzerinde 2.340 AD’den işlem görmeye başlamıştır. Daha önce sadece hazine kağıtları değişimi yapılıyordu, fakat bir hafta sonra devlete ait ilaç firması Saidal işlem görmeye başlayan ikinci firma oldu. Bundan sonra iki katılım daha olmuştur; Sonatrach ve Cezayir Aurassi Hotel. Bu arada Cezayir’in ilk ortak fonu, “Société algérienne d’assurance”ın (SAA­devletin en büyük sigorta firması) iki yerel bankayla ortaklığı yoluyla kurulacaktır. Piyasaya daha fazla hisse senedi eklendikçe, beş devlet bankasıyla ve özel bir banka olan “Union Bank”la işe başlayan yerel aracılar işlemleri arttırdıkça, yatırım fonlarının da ortaya çıkması beklenmektedir. Bu durumun özelleştirmeye ivme kazandıracağı düşünülmektedir. Hükümet devlet şirketlerinin pek çoğunun hisselerini borsada satmaya niyetli olduğunu belirtmiştir. Ancak süreç yavaş işlemektedir.
17 Turizm Son yıllarda yabancı yatırımlarda bir canlanma görülmektedir. 2005 yılında Fransa’nın Accor firması Cezayir’de 36 otel inşası için yerel firma Mehri ile bir anlaşma imzalamıştır. Sheraton oteli Oran’da 2005 yılında açılmıştır. Marriott International’da yeni bir otel inşası konusunda açıklama yapmıştır. Sözkonusu otelin 2007 yılında açılması planlanmaktadır. Siyasi durum gelişme gösterene kadar turizm önemli bir ekonomik sektör haline gelemeyecektir. Daha iyi şartlarda, deniz turizmi ve iç kısımlardaki dağlara ve çöllere düzenlenecek turlar için bir potansiyel mevcuttur. Hükümet şu anki sorunlara rağmen, sektörü teşvik etmek için iç çatışmanın henüz durduğu güney bölgesinde yoğunlaşan politikaları kabul etmiştir. Hükümet 200.000 olan yabancı ziyaretçi sayısını, 2010 yılına kadar 1.2 milyon olmasını planlamaktadır. Enerji Temini Cezayir’in 6.000 mw’lik enerji üretim kapasitesi büyük oranda Cezayir, Annaba ve Oran’daki doğal gaza dayalı santrallerden sağlanmaktadır. Kişi başına elektrik tüketimi 800 kw/saat’tir. Ülkede aynı zamanda Kabylia’daki bir dizi hidroelektrik santrali bulunmaktadır. Yıllık talep %4 civarında büyümekte olup, ülke gelecek on yılda mevcut kapasiteye yeni kapasiteler ilave etmek zorundadır. Hükümet sektörü liberalize etmeyi amaçlayan elektrik ve gaz yasasını 2001 yılında kabul etmiştir. Model, devlet enerji şirketi Sonatrach ve Sonelgaz’ın sahibi olduğu Cezayir Enerji Şirketi ile yap­işlet esasına dayalı ortaklık oluşturulmasını öngörmektedir. Cezayir Enerji Şirketi, santralın üreteceği enerjiyi alma garantisini vermektedir. Bu tür projenin ilki, kuzey batıda Arzew’de gerçekleştirilmektedir. Bu işletmedeki yatırımcı Amerikan firmasıdır. İkinci yap­işlet projesi 2003 yılında Kanadalı SNC Lawalin firmasına verilmiştir. Diğer bir santral ise Amerikan ve Japon firmalarının işbirliği ile Hamma’da gerçekleştirilmektedir. Projenin 2005 yılında tamamlanması beklenmektedir. 2005 yılı Haziran ayında Parlamento yabancı şirketlere şehir su şebekesi sistemlerinin yönetim hakkını veren bir yasa kabul etmiştir. Bu konudaki ilk program muhtemelen Cezayir şehrinde uygulanacak olup, Fransız firmasıyla oluşturulacak bir ortaklıkla gerçekleştirilecektir. Benzer yapılanmalar Oran, Constantine ve Annabada da planlanmaktadır. 2004 yılı Temmuz ayında Hadjret Enoyss santrali için uluslararası kuruluşlardan teknik teklifler alınmıştır. Ünite gaz türbinlerine dayalı olarak 12.000 mw enerji üretecektir. Enerji ihtiyacı, ev stoğunu hükümetin konut sayısını arttırması ve endüstriyel yatırımlar neticesinde artırmaktadır. Talebin karşılanma maliyeti yüksek olup, on yıllık bir sürede 12 milyar $ gerektirmektedir. Bu durum ise, sektöre yabancı yatırım ihtiyacını artırmaktadır. 2001 yılındaki sektörü libere eden yasa esas olarak aşağıdaki faaliyetleri öngörmektedir. ­Enerji üretimini tamamen özel rekabete açmak, gaz ve elektrik düzenleme komisyonu adı altında yeni bir düzenleyici kurul oluşturulması, bu kurul fiyatlardan sorumlu olacak olup, sektörde şeffaflık ve adil rekabeti sağlayacaktır.
18 ­Sonelgazın iki yeni alt biriminin oluşturulması, bu birimlerden biri elektrik, diğeri gaz dağıtımına ilişkin olacaktır. ­Arz ve talebi dengede tutacak bir sistem işleticisinin oluşturulması. Bu kuruluş enerji üretimi ile uğraşmayacak olup, özel bir firma olacaktır. ­Yeni bir pazar işleticisinin oluşturulması. ­Perakende pazarının özel rekabete kademeli olarak açılması. Yasa piyasanın %30’unun üç yıl içinde açılmasını öngörmektedir. C­DIŞ TİCARET Cezayir 1995’ten itibaren serbest ticaret politikası izlemeye başlamıştır. Cezayir hükümetinin dış ticaret politikası özellikle ödemeler dengesinin açık vermemesini hedeflemektedir. Bu çerçevede ihracat gelirlerinin arttırılması için yoğun çabalar harcanmakta ancak ithalat kontrol altında tutularak planlanan miktarın üzerinde artmaması için ciddi tedbirler alınmaktadır. Çifte döviz kuru uygulanması ve gümrük mevzuatı düzenlemeleri bu tedbirlerin başında yer almaktadır. Diğer önlemler arasında Cezayir’in Mağreb Birliği üyesi ve diğer Arap Ülkeleri ile yaptığı gümrük anlaşmaları, ithalat yasakları, kalite kontrolü, ve asgari ithal fiyatı yer almaktadır. İhracat gelirleri petrol fiyatları ve ihraç miktarına bağlıdır. Uzun süreli gaz anlaşmalarının önemi artmaktadır. Bu anlaşmalar petrol fiyatlarından fazla etkilenmemektedir. Bu suretle, bu anlaşmalar fiyat dalgalanmalarının etkisini azaltmaktadır. İthal harcamaları ise petrol kazançları ve kırsal kesimin gelirleriyle yakından bağlantılıdır. Hidrokarbon ihracatındaki artış, son yıllarda yıllık ticaret fazlasına yol açmıştır. Cezayir’in dış ödemeler bilançosu, hidrokarbonlar sektörü ihracatı ve bu sektöre Avrupa ülkelerinden gelen talebin artmasının da yardımıyla pek çok yıl önemli miktarda ticaret fazlası vermektedir. Son yıllarda artan petrol fiyatları da ticaret fazlasına neden olmuştur. Düşen petrol fiyatları ve yetersiz yağışa rağmen hidrokarbonlar sektörü ihracatındaki artış, 1996’da 4,12 milyar $ olan dış ticaret fazlasının 1997’de 6,8 milyar $’a çıkmasını sağlamıştır. Bununla birlikte 1998’de petrol fiyatlarının ciddi şekilde düşmesi de dış ticaret fazlasının tahminlere göre 1,51 milyar $’a inmesine neden olmuştur. 1999’da petrol fiyatlarının yılın ikinci yarısında yükselmesiyle, dış ticaret fazlası yeniden yükselerek 4,1 milyar $, 2000 yılında dış ticaret fazlası rekor düzeye çıkarak 12,3 milyar $ olmuştur. 2001 yılında ise dış ticaret fazlası azalarak 9.29 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında ihracat 34,2 milyar $ ile rekor bir seviyeye ulaşmıştır. İthalatın 17,9 milyar $ ile 2000 yılındaki seviyesinin iki katına ulaşmış olmasına rağmen, 2004 yılındaki dış ticaret fazlası 12,3 milyar $ olmuştur. Cezayir’in Dış Ticareti (Milyon $) 2000 2001 2002 2003 2004 İthalat 9.350 9.480 12.010 13.350 17.950 İhracat 21.650 19.009 18.710 24.460 32.220 Hacim 31.000 28.489 30.720 37.810 50.170 Denge 12.300 9.529 6.700 11.110 14.270 Kaynak: Economist Intelligence Unit Country Report June 2006. 2005 22.280 45.770 68.050 23.490 Hidrokarbonlar sektörü ihracatı toplam ihracatın %96’sından fazlasını oluşturmaktadır. Ancak, son yıllardaki yüksek petrol fiyatları nedeniyle, 2001 ve 2002 yıllarında bu oran %97’ye, 2003 ve 2004 yıllarında ise %98’e yükselmiştir.
19 Bir dış ödemeler dengesi krizinin önlenmesi için 1987­1993 yılları arasında ithalatın baskı altına alınmasını öngören bir dış ticaret politikası izlenmiştir. İthalatta 1994 ve 1995’teki artışlar IMF, Paris Kulübü ve diğer çok taraflı anlaşmalarla sağlanan kaynakların yardımıyla olmuştur. Gıda ithalatı, genel ithalat içerisinde önemli bir paya sahiptir. Miktarı da iç üretimle bağlantılıdır. Tüketim malları ithalatı petrol gelirlerini ve tarımsal üretimi izleme eğilimindedir. Son yıllarda Cezayir’de petrol, doğal gaz üretimi ve alt yapı alanlarındaki yatırımlar nedeniyle, sermaye malları harcamalarında bir artış görülmektedir. 2001 yılında 3,3 milyar $’lık endüstri malları ithalatı gerçekleştirilmiştir. 2002 yılında ise bir önceki yıla göre %24 oranında bir artışla 4,1 milyar $ olmuştur. 2003 yılında endüstri malları ithalatının 5 milyar $ olması tahmin edilmektedir. 2004 yılı verileri esas alındığında, Cezayir’in ihracatında AB %55 pay almaktadır. İthalatta ise AB’nin payı %57’dir. Ülkenin ihracat pazarları çeşitlilik kazanmaktadır. İhracatta A.B.D. Cezayir’in ana ihraç piyasası olup, payı %21’dir. İtalya’nın payı ise %16,1’dir. Fransa ve İspanya 3. ve 4. sırada yer almaktadır. İthalatta ise %32,3’lük payla en önemli ülke Fransa’dır. İtalya ise 2. sırada yer almakta olup, payı ise %8,8’dir. Almanya ise 3. sıraya yerleşmiş olup, payı %6,4’tür. İspanya’nın payı %5,8’dir. İthalat Cezayir’in İthalatının Madde Grupları İtibarıyla Dağılımı (Milyon $) Gıda Maddeleri Enerji Maddeleri Ham Maddeler Mamul Yarı Maddeler Mamul Maddeler Diğer Tüketim Maddeleri TOPLAM 2002 2.740 145 562 2.336 2003 2.598 113 685 3.774 2004 3.604 208 803 3.799 2005 3.570 193 732 3.981 4.571 1.655 4.832 2.037 7.020 2.765 8.519 3.049 12.009 13.008 18.199 20.044 Kaynak: Cezayir İstatistik Ofisi Cezayir’in ürün bazında ithalatında ilk sıraları, sert buğday, ilaç, şeker, süt ve krema, mısır, demir çelik çubuklar, boru ve tüpler, otomobil, makine aksam ve parçaları, kablo ve elektrik malzemeleri yer almaktadır. İhracat İhracatın Madde Grupları İtibarıyla Dağılımı (Milyon $) Gıda Maddeleri Enerji Maddeleri Ham Maddeler Yarı Mamul Maddeler Mamul Maddeler Tüketim Diğer 2002 35 18.091 51 551 70 27 2003 59 23.172 61 476 33 35 2004 65 30.925 102 552 53 16 2005 67 43.488 134 651 36 19
20 Maddeleri TOPLAM 18.825 23.836 31.713 44.395 Kaynak: Cezayir İstatistik Ofisi Cezayir’in ihracatını yaptığı başlıca maddeler şunlardır: Ham petrol, petrol gazı ve doğal gaz, yağ ve asfalt, hurma, çeşitli örtüler, pamuklu kumaşlar, vernik ve boya ve çinko. Cezayir’in Dünya ile Ticareti (%) 2000 2001 2002 2003 2004 İhracat İtalya 21 22,8 18,4 18,9 16,1 A.B.D 15,8 13,7 13,2 17,9 21,1 Fransa 13,5 14,6 12,6 13,2 10,6 İspanya 10,8 11,3 11,2 10,9 9,4 İthalat Fransa 21,4 23,4 20,7 32,9 32,3 İtalya 8,1 10,2 8,8 10,2 8,8 İspanya 5,4 5,1 4,8 6,5 6,4 Almanya 7 7,7 6,6 6,1 5,8 Kaynak:The Economist Intelligence Unit Country Profile 2005 Ülke Grupları İtibariyle Cezayir’in Dış Ticareti (milyon$) A.B O.E.C.D Diğer Avrupa Ülkeleri Güney Amerika Ülk. Asya Ülk. Arap Ülk. Okyanus Ülk. Afrika Ülk. Mağrep Ülk. İthalat 2002 6.732 2.485 737 2003 7.673 2.316 988 2004 10.097 3.071 1.097 2005 11.067 3.468 1.079 İhracat 2002 12.100 4.602 130 2003 14.095 7.098 296 2004 10.097 3.071 1.097 2005 11.067 3.468 1.079 385 478 1.166 1.159 952 1.235 1.166 1.159 943 366 127 938 413 45 1.952 525 56 2.416 416 113 456 248 39 529 327 0 1.952 525 56 2.416 416 113 87 127 48 108 175 169 138 188 50 250 7 248 175 169 138 188 Kaynak: Cezayir İstatistik Ofisi Tarife Reformu Cezayir, DTÖ’ye girme niyetini açıklamış ve ticareti libere etme yönünde de adımlar atmıştır. Ağustos 2001 tarihinde hükümet tarife rejimini kolaylaştırmış ve tarifelerde indirime gitmiştir. Çoğu mallara uygulanan en üst tarife %45’den %40’a indirilmiştir. Minimum vergi kaldırılmıştır. İkinci olarak, 2002 yılında üç vergi oranını içerir tarife sistemine geçilmiştir. Sözkonusu tarife dışında %5’lik azaltılmış oran ve %15 oranında orta seviye tarife bulunmaktadır. Bazı mallar ise herhangi bir tarifeye tabi olmayacaktır. Ancak,
21 bu gelişmeye rağmen, hükümet tarife listesinin %7,5’ine denk gelen mallar için %60 oranında geçici ek vergi uygulamaya başlamıştır. Sözkonusu verginin 2006’ya kadar yürürlükten kaldırılması öngörülmektedir. AB ile Cezayir arasında ortaklık anlaşması 2002 yılı Nisan ayında imzalanmıştır. Anlaşma AB sanayi mallarına uygulanan ithal vergilerini 12 yıllık bir süre zarfında kaldırılmasını öngörmektedir. Anlaşmanın onaylanması ile %25 oranında bir indirim sağlanacak, 7 yıllık bir süreçte ise %40 oranında indirime gidilecektir. 12 yılda ise sıfırlanacaktır. Anlaşma ile Cezayir tarımsal ürünleri AB’ye 0 vergi ile giriş hakkı kazanmıştır. Halihazırda Cezayir sanayi ürünleri ise AB’ye vergi ve kotadan muaf girebilmektedir. Anlaşma sonrasında 140 milyon €‘luk yapısal kredi verilmiştir. AB ile imzalanan bu anlaşma, Cezayir imalat sanayini rekabetle karşı karşıya getirmiştir. Dış Ticaret Rejimi Cezayir ticaret rejimini serbestleştirmiştir. Dünya Ticaret Örgütü’ne katılma çalışmaları ve AB ile imzalanan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması ticaretin daha da serbestleştirilmesine yol açmaktadır. Cezayir’in gümrük mercileri Armonize Sistem ürün sınıflandırmasını kullanmakla birlikte, bu sınıflandırmanın alt açılımları fazla detaylandırılmamıştır. Gümrük işlemleri modernleştirilmekte, ancak bazı durumlarda bürokratik prosedürler engel teşkil edebilmektedir. Tarife Dışı Engeller Serbest ticarete dayalı bir dış ticaret rejiminin bulunduğu Cezayir’de kural olarak ithalat için herhangi bir izne ya da lisansa gerek yoktur. Ancak, ithalatta sağlık kontrolleri, pyhtosanitaire kontroller, test ve kalite kontrolü uygulamaları mevcuttur. Ayrıca, hem gıda maddelerinde, hem de gıda maddeleri dışındaki mallarda etiketlemeye ilişkin kurallar uygulanmaktadır. Diğer taraftan, bazı lüks mallar (beyaz eşya, elektronik eşya, otomobil, tekstil ürünleri gibi) ithalatçılar tarafından ithal edilmek istenmemektedir. Bunun başlıca nedeni, devlet bankalarının ithalatçılara gümrük ödemelerini sağlayacak belgeleri verme konusunda isteksiz davranmalarıdır. İthalatı güvenlik ve dini nedenlerle yasaklanan mallar: Ateşli silahlar, patlayıcılar, uyuşturucu maddeler ve domuz ürünleridir. Öte yandan, ithal ilaçlar Cezayir’de ancak Sağlık ve Nüfus Bakanlığı’nın iznine bağlı olarak piyasaya dağıtılabilir. İthal ilaçların Cezayir’de satılmadan önce mutlaka ürünün satıldığı ülkede de pazarlanmış olması gerekmektedir. İhracat konusunda ise hemen hemen tüm kısıtlamalar kaldırılmış olup, yalnızca palmiye tohumu, koyun, tarihi ve arkeolojik değer taşıyan sanat ürünlerinin yurt dışına çıkması yasaktır. Hurma, ham post/deri ve hurda demir ihracatında ise asgari fiyat uygulaması mevcuttur. İhraç ürünleri, ayrıca alıcı ülke tarafından istenen teknik spesifikasyonlara ve düzenlemelere tabi olmak durumundadır. Cezayir Ticaret ve Sanayi Odası (CACI) tarafından ihracata yönelik tüm ürünler için menşe sertifikası düzenlenmektedir.
22 Cezayir hükümeti hidrokarbon ürünleri dışındaki ihracatın gelişmesini teşvik etmektedir. Bu amaçla Cezayir İhracat Garanti Kurumu’nu kurmuştur. Gümrük ve Satış Vergileri Ekonomide yeniden yapılanma ve liberalizasyon süreci çerçevesinde, Cezayir’de 2001 yılından itibaren ithalattan alınan vergilerde bazı indirim ve değişikliklere gidilmiştir. Bu değişikliklere rağmen, çok yüksek düzeyde uygulanan gümrük vergileri ticaretin serbestleştirilmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. 2003 yılı itibaryla, Cezayir’e ithalatta gümrük vergileri hammadde ve yatırım malları için % 5, yarı mamuller için % 15 ve nihai ürünler için % 30 olarak belirlenmiştir. Bunun yanı sıra bir kısım ürünlerde % 36 nisbetinde (2003 yılı için) Geçici İdari Vergi (DAP) uygulanmaktadır. Bu Geçici Vergi 2006 yılına kadar, kademeli olarak % 12’lik dilimler halinde kaldırılacaktır. KDV oranı ise, bir kısım tarım ürünlerinde % 7 diğer ürünlerde % 17’dir. İthalat esnasında ayrıca toplam % 2.4 oranında gümrük işlemleri vergisi alınmaktadır. Gümrük vergisi gelirlerinin petrol ve doğalgaz gelirlerinden sonra ikinci en önemli bütçe geliri kalemini oluşturması, Cezayir makamlarını gümrük oranlarını düşürmeye teşvik etmemektedir. Bunun dışında, altın ve değerli madenler ithalatında garanti ücreti ve canlı hayvan ithalatında kesim ücreti alınmaktadır. Diğer taraftan, ilaç ve eczacılık ürünleri, hastane ekipmanları, sağlık gerekçesiyle, bıçaklar, ateşli silahlar, dürbünler vb. güvenlik gerekçesiyle kitaplar ise moral değerlerin korunması amacıyla ön müsaadeye tabi tutulmuştur. Gümrük vergisi ve KDV dışında lüks tüketim malları (beyaz eşya, elektronik eşya, otomobil ve tekstil ürünleri) ithalatında %20 ile %110 arasında değişen lüks tüketim vergisi uygulanmaktadır. KDV ithal malların alım değeri ile gümrük vergilerinin toplamı üzerinden belirlenirken, lüks tüketim vergisi, gümrük vergisi dışında malın değeri üzerinden uygulanmaktadır. İthalatta Gerekli Belgeler ­Ticari Fatura Bir orijinal nüsha ve ithalatçı tarafından istenen adette kopyadan ibarettir. Fransızca veya Arapça düzenlenmesi istenen faturada; üreticinin ünvanı ve adresi, alıcının ünvanı ve adresi, mal tanımı, malın brüt ve net ağırlığı, markası, kolilerin adedi, tipleri, FOB, C+F, CIF olarak birim ve toplam fiyatları, teslim ve ödeme koşulları belirtilmelidir. Fatura, mahalli ticaret odası tarafından tasdik edilmelidir. ­Menşe Şehadetnamesi Üç nüsha olarak hazırlanıp mahalli ticaret odası tarafından tasdik edilmelidir.
23 ­Konşimento Bir asıl üç nüsha olarak düzenlenmelidir. Özel bir biçimi yoktur. Etiketleme Hükümet ithal ürünlere, özellikle tüketim mallarına Arapça etiket konulmasını şart koşmaktadır. Fransızca etiket konulması ise ayrıca faydalı olacaktır. 1 Ocak 2003 tarihinden itibaren Cezayir’e ithal edilen malların ambalajlarının fabrika çıkışı aşamasında geçerli düzenlemelere uygun olması gerektiğini bildirmiştir. İthal edilen malların kalite ve uygunluklarının kontrol şartlarına ilişkin 12 Ekim 2000 tarih ve 2000­306 sayılı Karar’a atıf yapılan duyuruda, bugüne kadar istisnai biçimde hoşgörüyle karşılanan, ürünlerin üzerine ek etiket, stiker yapıştırılması uygulamasına müsaade edilmeyeceği ve ambalaj üzerinde yer alması gereken bilgilerin,orijinal ambalaj üzerinde bulunmaması halinde bunların ithaline izin verilmeyeceği belirtilmektedir. Serbest Bölgeler Ve Geçici Giriş Cezayir serbest ticaret bölgelerinde yatırım yapan yabancı firmalar tüm vergi ve gümrük tarifelerinden muaftırlar. Ülkede Jiyel vilayeti ve Cezayir Uluslararası Fuar Alanı serbest ticaret bölgeleri olarak ilan edilmişlerdir. Cezayir’e belli bir projede kullanılmak üzere veya fuar için geçici olarak giren ekipman ve makinalar gümrük vergisi ve diğer vergilerden muaftırlar. D­TÜRKİYE­CEZAYİR EKONOMİK İLİŞKİLERİ Türkiye ile Cezayir arasında 1990­2006 yılları arasındaki dış ticarete ilişkin istatistiki veriler aşağıda yer almaktadır. Türkiye­Cezayir Dış Ticareti 1000$) İhracat İthalat Yıllar 1990 201.096 287.043 1991 205.865 52.089 1992 107.565 10.162 1993 82.190 23.025 1994 237.556 94.677 1995 269.187 447.970 1996 278.351 727.938 Denge ­85.946 153.776 97.403 59.165 142.879 ­178.783 ­449.587 1997 317.127 768.021 ­450.894 1998 482.291 647.282 ­164.991 1999 407.643 681.886 ­274.243 2000 373.505 ­814.361 2001 421.964 1.187.86 6 1.063.98 ­642.019 Hacim 488.139 257.954 117.727 105.215 332.233 717.157 1.006.28 9 1.085.14 8 1.129.57 3 1.089.52 9 1.562.37 1 1.485.94
24 3 2002 514.282 1.125.75 0 2003 573.002 1.081.58 6 2004 806.115 1.255.67 9 2005 807.138 1.693.30 8 2006(0cak­Mayıs) 305.064 850.663 7 ­611.468. 1.640.03 2 ­508.584 1.654.58 8 ­449.564 2.061.79 4 ­886.170 2.500.44 6 ­545.599 1.155.72 7 Kaynak: Kaynak: DTM EBİM Kayıtları. Cezayir ile ülkemiz arasındaki dış ticaret dengesi 1990 yılı hariç 1995 yılına kadar Türkiye lehine fazla vermiştir. Ancak, Cezayir’den petrol ürünleri, LNG ve LPG alımlarının artmasıyla, dış ticaret dengesi 1995 yılından itibaren ülkemiz aleyhine gelişme göstermektedir. İhracat 1998 yılında ihracatımız 482,2 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 1999 yılında ise ihracat, bir önceki yıla oranla %15,5 oranında azalarak 407,6 milyon $ olmuştur. 2000 yılında ihracat bir önceki yıla oranla %8,4 oranında azalarak 373,5 milyon $ düzeyinde gerçekleşmiştir. İhracattaki bu azalma özellikle tekstil ve konfeksiyon ürünleri ihracatındaki azalmadan kaynaklanmaktadır. 2003 yılında Cezayir’e ihracatımız 2002 yılına göre %11 oranında artarak 573 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında ise sözkonusu ülkeye olan ihracatımız, bir önceki yılın aynı dönemine göre %40,6 oranında artarak 806,1 milyon $ olmuştur. 2005 yılında Cezayir’e ihracatımız 2004 yılına göre %1 oranında artarak 807,1 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, bavul ticareti yoluyla Cezayir’e 150 milyon $ tutarında ihracat yapıldığı tahmin edilmektedir. Cezayir’e ihraç edilen belli başlı ürünler, demir­çelik çubuklar (sıcak haddeli,döğülmüş), binek otomobili, steyşin vagonlar, yarış arabaları, demir/alaşımsız çelikten profiller, erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs., demir­çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller, buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları, kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs., buğday ve mahluttur. Başlıca Maddeler İtibarıyla İhracatımız (1000$) GTIP 7214 8703 7216 6203 7306 8418 MADDE ADI Demir­çelikçubuklar(sıcak haddeli,döğülmüş) Binek otomobili,steyşin vagonlar,yarış arabaları Demir /alaşımsız çelikten profiller Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. Demir­çelikten diğer tüpler, borular, içi boş profiller Buzdolapları,dondurucular,soğutucular,ısı pompaları 2003 75.408 33.358 27.299 30.951 10.290 24.282 2004 65.782 79.163 32.761 32.835 41.535 25.090 2005 61.555 43.819 39.486 39.386 34.780 33.115
25 6204 1001 3004 8544 8702 8705 8708 7308 8704 7321 6006 4818 7408 2102 2002 6206 8902 7113 7604 6110 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. Buğday ve mahlut Tedavide/korumada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar İzole edilmiş tel,kablo,diğer izoleli elektrik iletkenleri Toplu halde yolcu taşımağa mahsus motorlu taşıtlar Özel amaçlı motorlu taşıtlar Kara taşıtları için aksam ve parçaları Demir­çelikten inşaat ve aksamı Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar Demir­çelik soba,ocak,ızgara ocak,mangal v.b eşyası Diğer örme mensucat Tuvalet kağıtları,kağıt havlu,mendil,kumaş,masa örtüsü Bakır teller Mayalar,cansız diğer tek hücreli mikroorganizmalar Domatesler(sirke/asetik asitten başka usüllerle hazırlanmış Kadın/kız çocuk için gömlek,blüz vs. Balıkçıgemileri,balıkçılık ürünlerinin işlenmesine, korun. Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci eşyası Aluminyum çubuk ve profiler Kazaklar,süveterler, hırkalar,yelekler vb. eşya (örme) 8.326 ­ 13.592 15.098 24.409 ­ 22.496 14.810 17.434 17.601 14.971 3.615 11.337 5.579 9.145 2.722 13.755 34.795 7.765 16.795 15.334 14.173 7.867 17.259 15.181 14.905 14.697 13.979 13.152 12.654 832 2.940 8.421 6.072 12.503 11.826 2.302 7.343 6.359 6.419 11.384 7.883 10.954 11.963 9.561 1.557 ­ 3.209 4.855 8.674 8.267 2.880 4.469 8.111 2.396 4.631 4.560 4.767 7.834 7.830 Kaynak: DTM EBİM Kayıtları. İthalat Cezayir’den ithalatımız ise 1998 yılında 647,2 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 1999 yılında ise bir önceki yıla oranla %5,3 oranda artarak 681,8 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. 2000 yılında ise Cezayir’den ithalatımız 1999 yılına göre %74,2 oranında artarak 1.187,8 milyon $ olmuştur. İthalattaki bu artmanın nedeni, sıvılaştırılmış doğal gaz ile sıvılaştırılmış diğer hidrokarbonlar ithalatının artmasıdır. 2003 yılında Cezayir’den ithalatımız, 2002 yılına göre %3 oranında azalarak 1.081,5 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında ise sözkonusu ülkeden ithalatımız, bir önceki yılın aynı dönemine göre %16 oranında artarak 1.255,6 milyon $ olmuştur. 2005 yılında Cezayir’den ithalatımız 2004 yılına göre %34,8 oranında artarak 1.693,3 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Cezayir’den ithalatımızda önem arz eden ürünler, petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar, demir­çelik döküntü ve hurdaları,bunların külçeleri, işlenmemiş çinko, siklik hidrokarbonlar, hidrojen,asal gazlar ve diğer ametaller, petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar ve ferro alyajlar’dır.
26 Cezayir’den İthalatımızda Önem Arz Eden Ürün Grupları (1000 $) GTİP 2711 MADDE ADI Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 2003 929.930 7204 Demir­çelik döküntü ve hurdaları,bunların külçeleri İşlenmemiş çinko Siklik hidrokarbonlar Hidrojen,asal gazlar ve diğer ametaller Ferro alyajlar Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar Domatesler(sirke/asetik asitten başka usüllerle hazırlanmış Demir­çelikten diğer tüp ve borular Fosfatlı mineral/kimyasal gübreler 29.682 2004 2005 1.033.81 1.575.156 1 65.946 107.998 ­ ­ 1.345 ­ 58.252 3.049 ­ 1.232 ­ 17.185 1.760 1.454 1.395 1.119 689 ­ 238 587 ­ ­ ­ 159 554 454 7901 2902 2804 7202 2710 2002 7305 3103 Kaynak: DTM EBİM Kayıtları. Türkiye İle Cezayir Arasında İmzalanan Anlaşma Ve Protokoller Türkiye ile Cezayir arasındaki ticari ilişkiler 9.5.1979 tarihli “Ticaret Anlaşması” çerçevesinde, ekonomik ilişkiler ise 20.10.1983 tarihli “Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması” çerçevesinde yürütülmektedir. Anlaşma­protokol Ticaret Anlaşması İmza Tarihi RG tarih RG N0 09.05.1979 16824 Turizm İşbirliği Anlaşması 12.01.1980 Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması 20.10.1983 Sivil Havacılık Anlaşması 18.04.1986 Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması 02.08.1994 Gümrükler Arası İdari Yardımlaşma Anlaşması 06.11.1997 Deniz Taşımacılığı ve Seyrüseferine İlişkin Anlaşma 25.02.1998 Meteoroloji Alanında Teknik İşbirliği Protokolü 25.02.1998 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması 03.06.1998 Anlaşması Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması 05.10.2000 Gümrükler Arası İşbirliği Anlaşması 08.09.2001 VIII. Dönem KEK Protokolü 23.09.2004 29.11.197 9 14.03.198 0 28.12.198 3 19.04.199 0 30.12.199 6 16929 18265 22863 28.10.199 23507 8 23.10.199 8 ­ ­ ­ ­ 17.04.200 24729 2 12.05.200 25.813 5 Kaynak: DTM­Anlaşmalar Genel Müdürlüğü.
27 VIII. Dönem Türkiye – Cezayir Karma Ekonomik Komisyonu toplantısı 21­23 Eylül 2004 tarihlerinde Ankara’da yapılmıştır. Türk ­ Cezayir İş Konseyi Türk – Cezayir İş Konseyi 1992 yılında kurulmuştur. Cezayir'den petrol ve doğal gaz alımı nedeniyle artan ithalatımızı, ihracatı arttırmak suretiyle dengelemek üzere Türk ürünlerinin gerek İş Konseyi Ortak Toplantıları gerek fuarlar aracılığıyla Cezayir'de tanıtılması faaliyetlerine katkıda bulunmakta ve Cezayir üzerinden Kara Afrikası’na açılım yollarını araştırmakta, Türk yatırımlarının ülkedeki ve bölgedeki varlığını güçlendirmek üzere “Yatırımların Karşılıklı Korunması ve Teşviki Anlaşması” dahil hukuki alt yapının tamamlanmasına yönelik faaliyetler sürdürmektedir. Özellikle alt yapı açısından eksiklikleri olan ülkede Türk taahhüt firmalarının yer almalarını da teşvik etmektedir. Türk­Cezayir İş Konseyi son Ortak Toplantısı, 28 Kasım 2004 tarihinde Cezayir’de düzenlenmiştir. Karşılıklı Ziyaretler * Devlet Bakanı Sayın Kürşad Tüzmen, 4. Türk İhraç Ürünleri ve 1. Türk Yapı Fuarı’nın açılışı vesilesiyle geniş katılımlı bir işadamları heyeti ile birlikte 19­22 Şubat 2003 tarihlerinde Cezayir’i ziyaret etmiştir. * Türkiye­Cezayir Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) 8. Dönem Toplantısı vesilesiyle, Cezayir Enerji ve Madenler Bakanı Sayın Chakib Khelil 21­23 Eylül 2004 tarihleri arasında ülkemizi ziyaret etmiştir. * Dış Ticaret Müsteşarı Sayın Tuncer Kayalar, Türk makine Fuarı’nın açılışını yapmak üzere 23­25 Kasım 2004 tarihlerinde Cezayir’i ziyaret etmiştir. * Cezayir Cumhurbaşkanı Abdelaziz Bouteflika 2­4 Şubat 2005 tarihleri arasında ülkemizi ziyaret etmiştir. E­ ÜYE OLDUĞU ULUSLARARASI KURULUŞLAR Arap Devletleri Birliği Sözkonusu birlik 1945 yılında Arap devletlerinin politikalarını koordine etmek ve Arap devletleri arasındaki ilişkileri kuvvetlendirmek amacıyla kurulmuştur. 22 üyesi vardır. Anılan birlik, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda gözlemci statüsündedir. Merkezi Kahire’dedir. Son yıllarda, Arap dünyası arasındaki bölünmüşlük birliğin etkisini sınırlamıştır. OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu) 1960 yılında dünya petrol fiyatlarını kontrol etmek ve belli başlı petrol ihraç eden ülkelerin petrol politikalarını kontrol etmek amacıyla kurulmuştur. Üyeleri Cezayir, Endonezya, İran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Katar, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Venezüella’dır. Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Organizasyonu
28 Organizasyon 10 Arap petrol üreticisi ülkeyi biraraya getirir ve OPEC üyesi olmayan Bahreyn, Mısır ve Suriye’yi de kapsamaktadır. Arap para fonu Merkezi Abu dabi’de olup, 1977 yılında 20 Arap ülkesi tarafından kurulmuştur. Arap ekonomilerinin entegrasyonunu amaçlamakta olup, bu konudaki başarısı sınırlı olmuştur. Ancak, ödemeler dengesi desteği amacıyla üye ülkeler kredi sağlar. UIuslararası Anlaşmalar Arap Magreb Birliği ( UMA) Anlaşması: Cezayir, Fas, Tunus, Libya ve Moritanya arasında 1989 yılında imzalanan bu anlaşma üye ülkeler arasında bir serbest mübadele bölgesinin, gümrük birliğinin, bir pazar birliğinin ve ekonomik birliğin yaratılmasını hedeflemektedir. Ancak bu anlaşma, pek çok nedenden dolayı amacına ulaşamamıştır. Anlaşma çerçevesinde yalnızca tarımsal ürünler ticaretine ilişkin ticari tarifeye ilişkin konvansiyonlar yapılabilmiştir. Cezayir ile UMA ülkeleri arasındaki ticari mübadele, Cezayir’in dış ticaretinin yalnızca % 2’ sini oluşturmaktadır. Avrupa Birliği­Cezayir Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması: AB ile Cezayir arasındaki mevcut İşbirliği Anlaşmasının yerini alacak olan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması taraflar arasında 22 Nisan 2002 tarihinde imzalanmıştır. Sözkonusu Anlaşma yürürlüğe girişinden itibaren en fazla 12 yıl içerisinde taraflar arasında bir serbest ticaret alanı oluşturulmasını hedeflemektedir. Anlaşma kapsamında; tarım, balıkçılık, sanayi ve işlenmiş tarım ürünleri için öngörülen liberalizasyona, kademeli indirim takvimine ve tarım/balıkçılık ürünlerine uygulanacak tavizli rejime yer verilmektedir. Avrupa Parlamentosunun Ekim 2002 tarihinde Onayladığı Anlaşma, AB üyesi ülkelerin Parlamentoları ve Cezayir tarafından da onaylandıktan sonra yürürlüğe girecektir. Onay prosedürü için Cezayir tarafından henüz yapılan bir işlem bulunmamaktadır. Barselona Süreci: Cezayir, Avrupa Birliği’nin Akdeniz ülkeleriyle 2010 yılına kadar tamamlamayı öngördüğü Avrupa­Akdeniz Serbest Ticaret Alanı kurulması için başlatmış olduğu Barselona sürecine taraftır. Serbest Mübadele Bölgesi Anlaşması ( EFTA): Cezayir AB ile imzalamış olduğu Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmasının bir gereği olarak EFTA ülkeleriyle de Serbest Ticaret Anlaşması yapılmasına imkan verecek bir işbirliği deklarasyonunu Aralık 2002 tarihinde imzalamıştır Diğer Çok taraflı Anlaşmalar: Cezayir, ­Arbitraj alanında; 1958 tarihli New York Konvansiyonuna, ­Yatırım alanında , yatırımların garantisine ilişkin çok taraflı Ajansa, (M:I.G.A.)
29 ­1991 tarihinde Nijerya’da imzalanan Afrika Birliği’ni kuran ve uzun dönemde Afrika Ortak Pazarının oluşturulmasını hedefleyen Anlaşmaya , ­Ticari kara nakil vasıtalarının Geçici İthalatına ililşkin Cenevre Konvansiyon’una taraftır. ­Ayrıca, gümrükler, ulaştırma, sosyal güvenlik ve çifte vergilendirmenin önlenmesi alanlarında çeşitli ülkelerle imzalamış olduğu anlaşmalar mevcuttur. Dünya Ticaret Örgütüne Katılım Müzakereleri: Cezayir halihazırda DTÖ’ye katılım müzakerelerini sürdürmekte ve 2007 yılında bu Örgüte katılmayı hedeflemektedir. F­YATIRIM OLANAKLARI Cezayir’de uygulanmakta olan ekonominin liberalleştirilmesi, dışa açılım ve dünya ile entegrasyon çabaları çerçevesinde, yabancı sermayenin Cezayir’e çekilmesine, yabancı firmalar ile ortaklık ve yatırımlara öncelik verilmektedir. Bu suretle bir yandan % 30 seviyelerinde olan işsizliğin, özellikle genç nüfus içerisindeki işsizliğin azaltılması, know­ how ve teknoloji transferinin gerçekleştirilmesi, diğer yandan ülke ekonomisinin petrol ve doğalgaza olan bağımlılığının azaltılması ve ihracatın çeşitlendirilmesi hedeflenmektedir. Hükümet bu gerekçelerle ülkede katma değer ve istihdam yaratacak yatırımlar için gerekli mevzuat değişikliklerini yapmakta, yerli ve yabancı yatırımların teşvikine yönelik önlemler almaktadır. Diğer taraftan, Dünya Bankası, Cezayir’de mali sektörün, altyapının düzeltilmesi, halkın sosyal ihtiyaçlarına cevap verecek iyileştirmelerin yapılması, yatırım riskinin azaltılması, iş ve piyasa koşullarının düzeltilmesi amacıyla bu ülkeye destek vermektedir. Cezayir Hükümetinin 2001 yılından itibaren başlattığı yatırım programı çerçevesinde özellikle bayındırlık, konut ve sulama alanlarında yapılacak yatırımlara önemli kaynak ayrılmış bulunmaktadır. Bu alanda üstlenilmiş olan toplam projeler ortalama 450 milyon dolar civarındadır. Ayrıca, inşaat sektöründeki canlılığa ve artan talebe paralel olarak, ihtiyaç duyulan inşaat malzelerinin üretimi ve yeni teknolojilerin transferi de önemli bir yatırım alanı olarak değerlendirilmekte olup, bu çerçevede özelleştirme kapsamında bulunan çimento fabrikalarının dikkate alınmasında yarar bulunmaktadır. Cezayir, balıkçılığın geliştirilmesi amacıyla, özellikle balıkçı teknesi alımında Cezayir’li şirketlere önemli kredi imkanları sunmaktadır. Balıkçılığın geliştirilmesine yönelik bu program da dikkate alınarak, avlanan balığın işlenmesi, depolanması, nakliyesi gibi alanlar yatırım için son derece elverişli olacaktır. Yatırım ve ara malları ithalatında uygulanan ortalama %5 gibi, Cezayir ölçülerine göre çok düşük seviyedeki gümrük vergileri dikkate alınarak, imalat sanayi alanına makina, yedek parça, ekipman, elektrikli ve elektronik ev aletlerinin imalat ve/ veya montajı önemli yatırım alanlarıdır. Cezayir, gerek temin edilen petrol ve dogalgaz nedeniyle gerek gelismeye açık pazar yapısı ile ülkemiz için stratejik bir bölge olarak değerlendirilmektedir. Önümüzdeki yıllarda, liberalleşme ve yeniden yapılanma çabalarına paralel olarak Cezayir’in dünya ticareti üzerindeki öneminin giderek artacağı da dikkate alınırsa işadamlarımızın bu ülkeye yatırımlar yoluyla kalıcı olarak yönelmelerinde büyük fayda görülmektedir. Ayrıca, zenginleşen, liberalleşen ve istikrara kavuşmakta olan Cezayir’in zengin ve ucuz enerji
30 kaynakları, ucuz iş gücü imkanları ve yatırıma müsait alanları ile tüm yabancı yatırımcı ve işadamları için her geçen gün daha cazip bir hale geldiği gerçeğini göz önünde tutmakta yarar vardır. Yabancı yatırımcıların Afrika’ya açılan bir kapı olarak gördüğü Cezayir, uzunca bir süre Avrupa pazarına odaklanmış olarak çalışmış olan yatırımcı ve iş adamlarımız için fazla bir anlam ifade etmemekteydi. Ancak bu durum son yıllarda değişmiştir. Mevcut durum itibarıyla, Cezayir’de 150 milyon $’lık doğrudan Türk yatırımı bulunmakta olup, sözkonusu Türk yatırımları yaklaşık 1.500 kişiyi istihdam etmektedir. Öte yandan Cezayir’de meydana gelen olayları basınlarının anti­propagandası ile abartılı olarak vermeye devam ettikleri gözlemlenen AB başta olmak üzere ABD, Kanada, Japonya, Rusya ve Güney Kore firmaları Cezayirli iş adamlarıyla sağlıktan turizme kadar pek çok konuda yatırımlar yapmak için anlaşmalar imzalamaya başlamış bulunmaktadırlar. Söz konusu yatırımların tamamlanıp üretime geçmeleri, diğer ihracatçı ülkeler gibi Türkiye’nin Cezayir’e yönelik ihracatını da olumsuz yönde etkileyecektir. Bahsi geçen terör olayları nedeniyle, Kuzey Afrika'nın Mısır'dan sonra en büyük pazarı olan Cezayir'de Türk firmaları doğrudan yatırım bazında bir girişimde bulunmakta çekingen davranmışlardır. Oysa, önümüzdeki 5 yıl içinde ülkede gerçekleşecek 12 milyar Dolarlık yatırımda Avrupalı firmaların 110 proje ile ilk sırada yer aldığı, bunu 91 proje ile ABD firmalarının izlediği bilinmektedir. Bu itibarla, gerek pazar payını güçlendirmek, gerek giderek Türkiye aleyhine gelişen ticaret hacmini dengelemek üzere bu ülkede firmalarımızın tekstil, otomotiv yan sanayi, inşaat malzemeleri ve gıda gibi alanlarda yatırım yapmasında, ayrıca halihazırda hızla gelişmekte olan inşaat sektöründe de mevcut toplu konut ve alt yapı projelerini inşaat firmalarının yakından takip etmesinde büyük yarar görülmektedir. Yatırım Mevzuatı Dışa açılma ve ekonomide yeniden yapılanma programı çerçevesinde Cezayir, 20 Ağustos 2001 tarihli Yönerge (ordonnance) ile Yatırım Mevzuatını uygulamaya koymuştur. Sözkonusu mevzuat ekonominin tüm faaliyet alanlarında mal ve hizmet üretimi ile imtiyaz ve/veya lisans alanlarındaki yerli ve yabancı yatırımlara uygulanmaktadır. Yatırımlardan, yatırımların geliştirilmesi ve arttırılması için stratejik bir organ olan Yatırım Ulusal Konseyi (CNI) ve Yatırımların Geliştirilmesi Ulusal Ajansı (ANDI ) sorumlu olup, yatırımlarla ilgili dosyalar ANDI tarafından incelenerek sonuçlandırılmaktadır. ANDI bünyesinde oluşturulan Tek Gişe ise, ilk müracaat mercii olup, yatırımlarla ilgili kuruluş ve idareleri gruplandırmaktadır. Yine ANDI bünyesindeki Yatırımlara Destek Fonu ise, yatırımların gerçekleştirilmesine ilişkin devlet katkısını finanse etmeye yöneliktir. Cezayir Hükümeti, ekonomiyi çeşitlendirmek ve modernize etmek için yabancı yatırımları teşvik etmektedir. Yatırım Kanunu yerli ve yabancı yatırımcılar arasında fark gözetmemiştir. Yabancı yatırımcılar, bütün iş dallarında yatırım yapma ve bunları kendi mülkiyetlerinde tutma hakkına sahip kılınmıştır. Yatırımcılara; ­Yatırımın gerçekleştirilmesine doğrudan katkı sağlayan ekipmanların ithalatında gümrük vergisi indirimi, ­Yatırımın gerçekleştirilmesine doğrudan katkı sağlayan ekipmanların ithalatında KDV muafiyeti, ­Yatırım çerçevesinde gerçekleştirilen gayrimenkul alımlarında intikal vergisi muafiyeti,
31 ­10 yıl için kurumlar vergisi, gelir vergisi, götürü vergi,mesleki faaliyetlerden alınan vergi ve arazi vergisi muafiyeti gibi kolaylıklar sağlanmaktadır. Ayrıca, bu mevzuat ile, yerli ve yabancı yatırımcı arasında ayırım yapılmayacağı, gelir ve sermaye transferi ile, uluslararası tahkime başvurma imkanları garanti altına alınmıştır. G­PAZARLA İLGİLİ BİLGİLER İthalatta Dağıtım ve Satış Kanalları İthal edilerek piyasaya arz edilen malların pazarlanması, malların çeşidine göre farklı kanallardan gerçekleşmektedir. Cezayir hükümetinin merkezi bir satın alma ofisi ya da ihaleler konusunda yetkili bir kurumu yoktur. Devlete ait toptan pazarlama şirketleri ithal gıda maddeleri, tıbbi ve endüstriyel malzeme ve ekipman satmaktadır. Cezayir’in gelişmiş dağıtım sistemi, özel kuruluşların elindeki toptan ve perakende satış ağını kapsamaktadır. Özel toptancıların bu sektörde payı gittikçe artmaktadır. Hükümet kamuya bağlı dağıtım kanallarını özelleştirmektedir. Cezayir’in ithalatı serbestleştirmesiyle özel sektöre bağlı birçok mağaza açılmaya başlamıştır. Özel perakende satış birimleri genelde küçük aile işletmeleridir. Söz konusu mağazalar özellikle gıda ürünleri ve ev aletleri satışı gerçekleştirmektedirler. Perakende satışların tamamına yakını özel sektörün elinde bulunmaktadır. Özel sektör firmaları ithalatçı­toptancı, ithalatçı­komisyoncu olarak faaliyet göstermektedirler. Bayilik (Acente) ve Distribütör Kullanılması Cezayir pazarına acente, distribütör aracılığı ve ortak yatırım kanallarıyla girilebilir. 1993 yılı yatırım kanununa göre yabancı tedarikçilerin dağıtım faaliyeti için Cezayir’de yatırım yapma zorunluluğu kaldırılmıştır. Firmalar yerel acente ve dağıtım şirketlerinden yararlanabilir veya kendi dağıtım şirketlerini kurabilirler. Cezayir yasaları yabancı şirketlerin ticari acenteler yoluyla kamu ihalelerine teklif vermesini yasaklamıştır. Finansal Kiralama (Leasing) ve Franchising Cezayir Hükümeti Ocak 1996’da Cezayirli şirketlerin yurt dışında üretilen ekipmanı kiralamalarına olanak tanıyan bir yasa çıkarmıştır. Özel şirketler inşaat makinalarıyla ile ilgili olarak finansal kiralamayla son derece ilgilidir. Franchising uygulaması pek fazla bilinmemesine rağmen bu yönteme duyulan ilgi giderek artmaktadır. Coca Cola’nın Cezayirli bir gıda işleme şirketiyle birlikte kurduğu şişeleme ünitesi başarılı bir franchising örneği olarak gösterilebilir. Ortak Yatırım ve Lisans Cezayir Hükümeti devlete ait kuruluşların modernizasyonu konusunda yetersiz kaldığından söz konusu kuruluşlara, iç ve dış pazarda rekabet edebilirlik kazandırabilmek için ülkeye yabancı yatırımcılar çekilmeye çalışılmaktadır. Cezayirli firmalar da ortak yatırımlardan hisse alabilecek ve teknik yardım yapabilecek yabancı yatırımcılara ihtiyaç duymaktadırlar. Ortaklık kurarak ülkede faaliyet göstermek yabancı firmaların gerek yerel pazarı tanıması, gerekse iyi bir toptancılık ve perakende ağına sahip dağıtım kanalına ulaşmasını kolaylaştıracaktır.
32 Satış Sonrası Hizmetleri Cezayir’e yatırım malı satan tedarikçilerin bünyesinde satış servisi ve müşteri desteği bulundurması gerekmektedir. Ürünün alımını takip eden bir yıl içinde satış servisi ücretsiz olup, bunu takip eden süreler için firma ve müşteri arasında teknik yardım anlaşması yapılması gerekmektedir. Yabancı firmalar Cezayir’deki müşterilerine Cezayir’deki bağlantı büroları kanalıyla müşteri destek hizmetleri verebilmektedirler. Söz konusu bürolar herhangi bir ticari faaliyette bulunamamakta, ayrıca ekipman ya da yedek parça ithalatı ve dağıtımı konusunda faaliyet gösterememektedir. Bu tür yan ürünler ancak doğrudan kullanıcının kendisi veya distribütörler kanalıyla ithal edilebilmektedir. Tüketim ürünlerine yönelik satış servisi Cezayir’de henüz yeni bir kavramdır. Yürürlükteki son mevzuata göre ürünün cinsine göre distribütörler ithal ürünler için 6 aydan 18 aya kadar garanti, yedek parça stoku ve müşterilere satış sonrası hizmet vermek zorundadırlar. Ticari Markaların Korunması Cezayir’de ticari markaların korunması 19 Mart 1966 ve 16 Temmuz 1976 tarihli kanunlara göre yürütülmektedir. Ticari markaların verilmesi ve uygulanması yetkileri 1986 yılında Ulusal Ticaret Sicil Merkezi’ne (Centre National du Registre du Commerce ­ CNRC) verilmiştir. Patentler Patentler, 7 Aralık 1993 yılında çıkarılan ve “Institut Algérien de Normalisation et de Propriete Industrielle” (INAPI) tarafından hazırlanmış olan bir kanunla korunmaktadır. Söz konusu kanun Cezayir’in Paris Konvansiyonu’nu ve onun sonradan ortaya çıkan değişikliklerini onaylamaktadır. INAPI, patent talebinin işleme konmasını takiben ve tüm teknolojiler için geçerli olmak suretiyle 20 yıl için patent vermektedir. Tüketici Tercihleri Ve Pazarın Yapısı 2.381.740 km 2 ’lik yüz ölçümüyle Cezayir Afrika’nın Sudan’dan sonra ikinci büyük ülkesi, Kuzeybatı Afrika ülkelerinin ise (Mağreb) en büyüğüdür. Cezayir gerek coğrafi konumu gerekse içinde yer aldığı Mağreb Birliği sayesinde tüm Orta­İç Afrika’ya açılan bir kapı durumundadır. Cezayir, uzun yıllar dışa kapalı kaldıktan sonra son yıllarda sosyal ve ekonomik alanda yaşanan açıklık politikaları sayesinde büyük bir tüketim toplumu olma eğilimine girmiştir. Bu gelişmeler sonucunda yeni bir kimlik kazanma mücadelesine giren Cezayir’in, sosyal adaletin ve gelir dağılımındaki dengesizliğin giderilmesine yönelik politikalarla, önümüzdeki yıllarda alım gücü artan ve tüketimde de ilerleme kaydeden bir toplum olması beklenmektedir. Cezayir 32,4 milyon nüfusu ve kişi başına düşen 2.280 Dolar’lık milli geliri ile refah düzeyi düşük bir ülke olarak gözükmektedir. Bu göstergelerin yanı sıra ülkedeki %30’lara varan yüksek işsizlik oranının tüketicinin yapısı ve davranışlarına olumsuz etkileri bulunmaktadır. Ayrıca ülkenin uzun yıllar kapalı bir ekonomide yaşamasının da tüketiciler üzerinde bir çok etkisi olmuştur. Bütün bu faktörler Cezayir halkının tercihlerini etkilemiştir. Bu tür bir yapı içerisinde halk bir malın kalitesi ve fiyatı arasında tercih yapmayı düşünmemekte, doğrudan fiyatı göz önüne almaktadır.
33 Cezayirli tüketiciler fiyata karşı hassas, kalite beklentisi nisbeten daha az, ülke ve marka tercihi ve bağımlılığı bulunmayan bir tüketici topluluğudur. Bu bağlamda makul fiyat ve ambalaj koşullarını da sağlamak koşuluyla, Cezayir piyasasında orta kalite ihraç ürünlerinin şansı fazladır. Bunların yanı sıra, son yıllarda gerçekleştirilmeye çalışılan dışa açılma neticesinde tüketim isteklerinde büyük artış gözlenmektedir. Halkın başta Fransız malları olmak üzere Avrupa mallarına ilgisi çok fazladır. Özellikle nüfusun genç kesimi Batılı tarzda yaşamaya, giyinmeye özen göstermektedir. Bu nedenle hazır giyim­konfeksiyon, ayakkabı gibi sektörlerde gençler hedef kitle olarak seçilmelidir. Ancak bütün sektörlerde dikkat edilmesi gereken en önemli konu fiyattır. Zira tüketicilerin bütün bu batılılaşma, dışa açılma çabalarına rağmen halkın alım gücü hala çok düşüktür. Bütün bu olumsuzluklara rağmen Cezayir’de özellikle 1998 yılından itibaren ekonomik ve sosyal yaşamda görülen iyileşmelerin gelir dağılımını dolayısıyla tüketici profilini olumlu yönde etkileyeceği ve önümüzdeki on yıllık dönemde farklı bir tüketici grubunun oluşacağı tahmin edilmektedir. Cezayir’de yerleşim bölgeleri itibarıyla piyasanın durumuna bakıldığında ise gerek üretim gerekse tüketim bakımından piyasa faktörlerinin ülkenin kuzeyinde toplandığı görülmektedir. Bunun en önemli nedeni ülkenin coğrafi yapısıdır. Büyük bir bölümü çöllerle kaplı ülkenin, başkent Cezayir, Oran, Constantine, Annaba gibi şehirleri ve çevreleri ekonomik faaliyetlerin ve büyük tüketici pazarlarının yer aldığı bölgelerdir. Devlet İhaleleri Devlete bağlı kuruluşlar (bakanlıklar, yerel yönetim birimleri ve diğer kamu kuruluşları) herkese açık ihaleler yoluyla yabancı ürünler satın almaktadır. Teklifler doğrudan ihaleyi açan kurum ya da kuruluşa verilmektedir. İhale ilanlarının takip edilebileceği adresler: BOMOP bülteni: Fransızca ve Arapça olarak yayınlanan bu haftalık bültende ulusal ve uluslararası ihaleler, süre uzatımları, ön seçim duyuruları gibi tüm duyurulara yer verilmektedir. İnternet üzerinden de erişim sağlanabilmektedir. http://www.anep.com.dz ( BOMOP) Algeria Tenders : İngilizce ve Fransızca olarak düzenlenmiş bulunan bu web sitesinde abonelik koşullarına da yer verilmektedir. http:// www.algeriatenders.com El­ Moudjahid Gazetesi: Fransızca yayın yapan ve Hükümete yakınlığı ile bilinen bu gazetede kamuya ait tüm ihaleler yayınlanmaktadır.Ücretsiz olarak erişim sağlanmaktadır. http://www.elmoudjahid.com ( Appels d’offres) Piyasaya Giriş Acentalar Cezayir pazarında aktif olarak yer almanın en kolay yolunun acenta ve distribütörleri kullanmak olduğu görülmektedir. Özellikle Cezayir’e doğrudan, sürekli ve büyük miktarlarda satış amacı güden ihracatçılarımız için acentalar iyi bir yoldur. Acentalar gerek
34 müşteri bulunmasına, gerek Türk ve Cezayirli firmalar arasındaki bağlantıların yürütülmesine önemli katkılar sağlayabilmektedir. 1993 yılında kabul edilen yatırım kanunu ile yabancıların ülke içinde dağıtım kanalları kurma zorunluluğu ortadan kalkmıştır. Reklam ve Tanıtım Reklamların ve tanıtım kampanyalarının kamu firmaları üzerinde pek etkisi yoktur. Çünkü bu firmalar alımlarını daha çok ihale yöntemiyle yapmaktadırlar. Ayrıca makina ve teçhizat gibi ürünlerin nihai tüketiciye reklam yoluyla tanıtımı fazla etkili olmamaktadır. Fakat pazar ekonomisini benimseyen Cezayirli tüketiciler üzerinde reklamlar etkili olmaktadır. Cezayir’de radyo ve televizyonda yayınlanan reklamlar piyasaya yeni giren bir malın tanıtımında etkin bir rol oynamaktadır. Bu nedenle özellikle tüketim maddeleri için reklam etkili bir yöntemdir. Cezayir’de televizyon reklamlarının fiyatları diğer ülkelere oranla düşüktür. Bu da tüketim maddeleri ihracatçılarımız için büyük bir avantajdır. Şirketler ve Şirket Kuruluşu İrtibat Bürosu : İrtibat bürolarının ticari faaliyette bulunma ve para transfer hakları yoktur. İrtibat bürosu kurulmasında öncelikle Ticaret Bakanlığı’na yazılı başvuruda bulunulması ve aşağıdaki koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir. a)Mali koşullar: Banka nezdinde cedac hesabı açtırılması (bu hesaba yatırılan para döviz, çekilen para ise dinardır. Yalnız yabancılar için açılan bir hesap türüdür). İrtibat bürosu için 20.000 ABD Doları’nın teminat olarak bankada bloke edilmesi gerekmektedir. b)İdari koşullar: Ana şirketin statüsünün onaylı fotokopisi, büro yöneticisinin atanmasına ilişkin ana şirketin kararı, büro yöneticisinin özgeçmişi ve pasaport fotokopisi büronun faaliyet göstereceği, Ticari Şirketler: E.U.R.L (Şahıs şirketi): Tek kişilik şirkettir. Yönetici şirketin sahibi veya dışarıdan birisi olabilir. S.A.R.L (Limited şirket): En az iki en fazla 25 ortaklı şirkettir. Şirket yöneticisi ortaklardan veya dışarıdan birisi olabilir. S.P.A (Anonim şirket): En az yedi ortaklı bu şirketler büyük sermayeli şirket olma özelliğine sahiptir. Yönetim kurulu ve yönetim kurulu başkanı bulunması şarttır. Sözkonusu şirketler, yabancı bir kişi tarafından kurulsa dahi, Cezayir şirketi statüsünde olacağından ticari faaliyetlerinden
35 doğan karı yurt dışına transfer etme hakları yoktur. Yalnızca ithal ettikleri malların bedelini transfer edebilirler. Şirket Kuruluşunda izlenecek prosedür (E.U.R.L­ S.A.R.L) ­Ortakların tesbiti ve ortaklık paylarının belirlenmesi ­Kurulacak şirketin isminin tesbiti ve ticaret siciline tescili ­Şirket merkezi olacak yerin kiralanması ve noterde kira kontratı yapılması (Cezayir’de kira kontratları azami 23 ay için yapılmakta ve kira ödemeleri yıllık peşin istenmektedir) ­Kurulacak şirketin belirlenen çalışma sahası çerçevesinde noterde statüsünün hazırlanması ­Şirket yöneticisinin belirlenmesi ­Şirket sermayesinin belirlenmesi ­Şirket sermayesi olarak belirlenen paranın bankada bloke edilmesi. (Oturumu olmayanlar için bu paranın banka havalesi ya da havaalanında yapılacak resmi deklare ile getirilmesi şarttır) ­Noterde hazırlanan şirket statüsünün mahalli gazete ve ticari sicil gazetesi, ilanlarının Noter tarafından yapılması ­Şirket ortaklarının pasaport fotokopileri ­Şirket yöneticisinin elçilik tasdikli ve tercümeli nüfus cüzdanı örneği ve sabıka kaydı ­Şirket merkezi olarak kiralanan yerin, bağlı olunan mahkeme tarafından tayin edilecek görevli memur tarafından resmi tesbitinin yapılması ­Kiralanan yerin emlak borcu bulunmadığına dair Belediye’den belge alınması ­Şirketin statüsü ve kira kontratıyla vergi dairesinde kayıt yaptırılması ­Vergi Dairesine 4000 Dinar’lık harç yatırılması ­Ticaret Sicil Müdürlüğü’nden alınan belgelerin doldurularak Belediye’den tasdik ettirilmesi ­Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne harç yatırılması ­Dosyanın Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne teslimi ve Şirket kuruluşunun alınması. ­Ticaret Sicil Müdürlüğü’nden alınan resmi kuruluş belgesi ile birlikte vergi dairesine gidilerek işe başlama deklarasyonunun hazırlanması ve vergi kartı talebinde bulunulması. ­Noter’e şirket kuruluşunun tamamlandığının beyan edilmesi . ­Noter’den alınacak resmi belge ile bankada bloke edilen şirket sermayesinin şirket adına açılacak hesaba aktarımı ­Şirket kuruluşu tamamlandıktan sonra şirket yöneticisi ve ortakları oturum almak için Emniyet Müdürlüğü’ne başvuruda bulunabilirler ­Şirket ortakları Cezayir’e gelmeyeceklerse,Yöneticiye noter tasdikli ve tercümeli vekalet vererek işlemleri yaptırabilirler. Ancak bu vekaletin Türkiye’deki Cezayir Konsolosluğu’ndan tasdik edilmesi gerekmektedir. Yatırım Şirketi (SPA­ SCA) Şirketin kuruluşu şekil olarak, ticari şirketin kuruluşuyla aynıdır. Yalnızca statüde yatırım şirketi olduğunun belirtilmesi gerekir. Yabancı Firma Kurulması Cezayir’de kurulacak şirket, ana şirketin bir şubesi olacak ise, ana firmanın tüm dokümanlarının tercüme edilip, Dışişleri Bakanlığı tarafından tasdik edilmesi ve Ticaret Bakanlığı’na verilmesi gerekmektedir.
36 Yabancı firma tüm sermayesini ve kazancını transfer etme hakkına sahiptir. Ancak, Cezayir’deki ofisin iyi şekilde çalışması için yeterli bir bütçenin bırakılması gerekmektedir. 1­Oturma ve Çalışma İzni; Cezayir Hükümeti ülkede %30 seviyelerini aşan işsizliğin de etkisiyle dışarıdan işçi getirilmesine izin vermemektedir. Ancak, diplomalı kalifiye işçiler ve mühendisler için izin alınabilmesi imkan dahilinde olup, resmi olmamakla birlikte 1 yabancı işçiye karşılık 3 yerli işçi istihdamı politikası uygulanmaktadır. Çalışma izni en az üç ay, en fazla iki yıl için verilebilmektedir. Cezayir’de oturma ve çalışma izni almak isteyen yabancılar, öncelikle İçişleri Bakanlığı’na bağlı Güvenlik Dairesi’ne başvuruda bulunmak zorundadırlar. Çalışma izni veya geçici çalışma müsaadesi için yapılacak başvurularda; Yabancı işçiye ilişkin bilgi formu Onaylı diploma örneği veya işçinin mesleki niteliklerini belirten doküman Pasaport fotokopisi Sağlık raporu Fotoğraf ( 6 adet) Pul ( 5000 Cezayir Dinarı) Oturma belgesi Medeni durumunu gösteren belge İşveren şirketin ticaret sicil kaydı Çalışma mukavelesi, talep edilmektedir. Oturma izni için ; Fotoğraf ( 9 adet) Kira mukavelesi örneği Geçici çalışma izni fotokopisi Pul ( 500 Cezayir Dinarı) Sağlık belgesi Büyükelçilikten alınacak belge Özgeçmiş Pasaport fotokopisi, istenmektedir H­İŞ ADAMLARI İÇİN PRATİK BİLGİLER Ulaşım Türk Hava Yollarının Cuma ve Pazar günleri hariç olmak üzere, haftada beş gün İstanbul­ Cezayir karşılıklı tarifeli seferi bulunmaktadır. Ülkemize coğrafi olarak da yakınlığı olan ülkeye, ayda iki kere konteynır seferi mevcuttur. THY’nin Cezayir’deki 5 yıldızlı otellerin pek çoğu ile özel anlaşması bulunduğundan, otel rezervasyonlarının THY aracılığı ile yaptırılması durumunda indirimli ücretlerden yararlanılmaktadır.
37 Pasaport, Vize ve Giriş İşlemleri Umuma Mahsus Pasaport hamilleri vizeye tabidir. Diplomatik, Hizmet ve Hususi Pasaport hamilleri anılan ülkeye yapacakları üç aya kadar ikamet süreli seyahatlerinde vizeden muaftır. Cezayir Konsolosluğu vize için davetiye talep etmektedir. Vizeler Cezayir Konsolosluğu tarafından genellikle 1 aylık verilmektedir. Ülkeye girişte yolcular için şahsi eşya muafiyeti vardır. Ülkeye girişte yolcular hiçbir kısıtlamaya tabi olmadan para ve diğer ödeme araçlarını getirebilmektedirler. Ancak, ülkeye sokulan paranın ve altın, platin gibi ziynet eşyasının gümrüğe yazılı olarak deklere edilmesi gerekmektedir. Bu formalitelerden sonra Havaalanında veya liman girişinde bulunan banka şubelerinden getirilen dövizin bozdurulması tavsiye edilmektedir. Ülkeden çıkışta döviz deklerasyonu ve döviz bozdurma belgesi istenebilmektedir. Ülkeye girdikten sonra vize süresinin geçirilmemesine özen gösterilmesi gerekmektedir. Seyahat İçin Uygun Zaman, Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri İklimin sıcak ve bunaltıcı olduğu ve ülkenin tatil dönemine rastladığı Haziran­Eylül ayları arasında ve Ramazan’da gidilmesi tercih edilmemelidir. Yılın diğer aylarında yapılacak ziyaretlerin daha rahat ve verimli olacağı tahmin edilebilir. Cezayir’de resmi tatil günleri Perşembe ve Cuma’dır. Ancak, bankalar ve özel kuruluşlar Perşembe günü öğlene kadar açıktır. Resmi Tatiller: 1 Ocak: Yeni Yıl 1 Mayıs: İşçi Bayramı 19 Haziran: Milli Bayram 5 Temmuz: Bağımsızlık Günü 1 Kasım: Milli Bayram Ramazan ve Kurban Bayramları (Hicri Takvime göre) 21Ocak (Eidal­Adha) 12 Şubat (Martyr’s Day) Haberleşme Cezayir ile Türkiye arasında otomatik telefon, teleks, faks bağlantısı mevcuttur. Postaneler dışında kart ve dinarla çalışan uluslararası telefon görüşmesi yapılabilecek telefon kulubelerine büyük otellerde ve merkezi yerlerde rastlamak mümkündür. Bunların yanı sıra, özel sektör tarafından çalıştırılan “taxiphone” diye adlandırılan yerlerde Cezayir Dinarı ile telefon görüşmesi yapılabilir. Otellerin hemen hepsinde uluslararası telefon ve faks imkanı mevcuttur. Ancak ücretleri postane ve taxiphone’lara göre pahalıdır. Diğer yandan Türk GSM servis operatörü Turkcell, Cezayir’deki devlete ait tekel konumundaki GSM servis operatörü olan “Ministre des Postes et Telecommunications (AMN)” ile bir uluslararası dolaşım (roaming) anlaşması imzalamıştır. Diğer Bilgiler Cezayir’de işyerleri için kira sözleşmeleri en fazla 23 ay için yapılmaktadır. Bu nedenle sık sık adres ve telefon değişikleri yaşanmaktadır. Bunun yanı sıra işyerlerinin özellikle vergi uygulamaları dolayısıyla kısa süreler içerisinde (genellikle 2 yıl) kapandığı ve başka bir
38 isim altında yeniden açıldığı görülmektedir. Bu nedenle bilinen ya da belirtilen adreslere/telefonlara ulaşabilmek her zaman mümkün olamamaktadır. Yerel Saat ve Ölçü Birimi Cezayir’de yerel saat ayarı Greenwich saatinden bir saat ileridedir. Türkiye ile Cezayir arasında iki saatlik zaman farkı bulunmaktadır. Cezayir’de ölçü birimi olarak metrik sistem kullanılmaktadır. Uygun Giysi İş yaşamında yaygın olarak ceket ve kravat kullanılmaktadır. Yaz için ince pamuklu giysiler, kış aylarında ise ülkemizdeki normal kışlık kıyafetler ihtiyaca uygundur. I­DEĞERLENDİRME Cezayir Afrika’daki en önemli ticari partnerlerimizden biridir. İki ülke arasında 2005 yılında 2,5 milyar $’lık bir ticaret hacmi mevcut olup, bir önceki yıla göre %20,4 oranında artış göstermiştir. Cezayir ile ülkemiz arasında 150 milyon $’lık bavul ticareti olduğu tahmin edilmektedir. Diğer taraftan, Cezayir’de 150 milyon $’lık doğrudan Türk yatırımı bulunmakta olup, sözkonusu Türk yatırımları yaklaşık 1.500 kişiyi istihdam etmektedir Türkiye ile Cezayir arasında ekonomik ilişkiler son derece dinamik bir gelişme göstermektedir. Özellikle ekonomik alanda liberalizasyon sürecinin başlatılması, ülkenin hemen her alanda yatırım ve tüketim mallarına olan ihtiyacı, terör olaylarının azalması, ihracatçılarımız için Cezayir’i cazip bir pazar haline getirmiştir. BOTAŞ ile SONATRACH arasında 1995 yılında imzalanan ve yıllık 4 milyar metreküplük doğalgaz alımını öngören 20 yıllık sözleşme ticari ilişkiler alanında canlanmanın başlangıcı olmuştur. Ülkemizin Cezayir’in dış ticaretinde son beş yılda edindiği bu önemli yerin devam ettirilmesi ve daha da artırılması ve sözkonusu ülkenin ihtiyacı olan ürünlerin ülkemiz tarafından temin edilmesi önem arz etmektedir. 2005 yılı itibarıyla, söz konusu ülkenin 56,3 milyar $ döviz rezervi mevcuttur. Ülkemize coğrafi olarak da yakınlığı olan ülkeye, ayda iki kere konteynır seferi, haftada beş kere uçak seferi bulunmaktadır. Bu durum, ülkemiz için bir avantaj teşkil etmektedir. Türkiye ve Cezayir arasındaki kültürel, dini ve tarihsel yakınlık Cezayirlilerin Türklere sıcak bakmaları ve Türklerle iş yapmak istemeleri sonucunu doğurmaktadır. Bu da Türk firmaları için bir avantaj oluşturmaktadır. Ancak son yıllarda iki ülke arasında önemli boyutlara ulaşan bavul ticareti, düşük kaliteli malların Cezayir pazarına girmesine ve dolayısıyla Türk ürünlerinin imajının bozulmasına yol açmıştır. Bu noktadan sonra Cezayir’le çalışacak firmalarımızın ürünlerinin kalitesine özen göstermeleri gerekmektedir. Cezayirli yetkililer yerli sanayiyi korumak amacıyla gümrük vergilerini oldukça yükseltmişlerdir. Bu girişimin bir başka amacı da Cezayir’e yabancı yatırımları çekmektir. Bu itibarla, inşaat, altyapı ve telekominikasyon sektörlerinde firmalarımız için iş olanaklarının mevcut olduğu düşünülmekedir. Ayrıca, Cezayir’in gıda ihtiyacının büyük bir kısmını ithalatla karşılaması nedeniyle, gıda sektöründe faaliyet gösteren firmalarımız için iş imkanları mevcuttur.
39