Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralı Ekici

Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralı Ekici
Düzenlerde Oluk Şekli ve Derinliğinin Değişik İşletme
Koşullarında Tohum Akışına Etkilerinin Belirlenmesi*
Emrah KUŞ, Yıldıran YILDIRIM
Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 25240,Erzurum
[email protected]
Özet: Bu çalışmada, tahıl ekim makinalarında yaygın olarak kullanılan oluklu makaralı ekici
düzenlerde; oluk şekli ve oluk derinliğinin buğday, çavdar ve arpa tohumlarının akış düzgünlüğü
üzerindeki etkileri incelenmiştir. Denemelerde, yarım daire, trapez ve üçgen oluk şekline sahip
oluklu makaralar kullanılmıştır. Her bir oluklu makara 4, 6 ve 8 mm oluk derinliğinde denenmiştir.
Denemeler 1, 1.5 ve 2 m s-1 ilerleme hızlarına karşılık gelen 11, 16 ve 21 min-1 ekici mil hızlarında
üç farklı ekim normu (10, 15, 20 kg da-1) için gerçekleştirilmiştir. Araştırmadan elde edilen
sonuçlar, oluk şeklinin tüm ekim normlarında, buğday ve çavdar tohumlarının akış düzgünlüğüne
çok önemli bir etkisinin (P<0.01) olduğunu göstermektedir. Oluk şeklinin arpanın akış düzgünlüğü
üzerine etkisi, 10 ve 15 kg da-1 ekim normlarında çok önemli (P<0.01), 20 kg da-1 ekim normunda
ise önemsiz (P>0.05) olduğu saptanmıştır. Buna göre en iyi oluk şekilleri; buğday ve arpada,
pratikte de yaygın olarak kullanılan yarım daire, çavdarda ise trapez oluklu makaralar olduğu
belirlenmiştir. Oluk derinliğinin tüm ekim normlarında buğday ve çavdar tohumlarının akış
düzgünlüğü üzerine çok önemli bir etkisinin (P<0.01) olduğu belirlenmiştir. Arpa tohumunda, 10
kg da-1 ekim normunda oluk derinliğinin tohum akışına etkisinin önemsiz (P>0.05), 15 kg da-1 ’da
çok önemli (P<0.01) ve 20 kg da-1 ’da ise önemli (P<0.05) olduğu saptanmıştır. Elde edilen
sonuçlar, genel olarak, oluk derinliği artıkça akış düzgünlüğünün iyileştiğini göstermektedir.
Anahtar kelimeler:Ekim makinası, oluklu makara, oluk şekli, oluk derinliği, akış düzgünlüğü,
varyasyon katsayısı, ekim normu.
The Determination of the Effect of the Groove Shape and Depth of Metering
Devices with Fluted Roller Used in Seed Drills on the Seed Flow under
Different Operational Conditions
Abstract: In this study, it was investigated the effect of the groove shape and depth on the flow
evenness of wheat, rye and barley seeds in the fluted roller mechanisms used widely in seed drills.
The roller mechanisms with semi-circular, trapezoid and triangular-shaped were used in the tests.
Each roller was tested for the groove depths of 4, 6 and 8 mm. The tests were performed at the
speeds of axis of 11, 16, and 21 min-1 (therefore the working speeds of 1, 1.5, and 2 m s-1,
respectively) for the three different seed rates (10, 15, and 20 kg da-1). The results obtained from
the study showed that the groove shape had a highly important effect on the flow evenness of
wheat and rye for all seed rates (P<0.01). The effect of the groove shape on the flow evenness of
barley was highly significant (P<0.01) for the seed rates of 10 and 15 kg da-1, but not for 20 kg da1
(P>0.05). It was determined that the best groove shape was semi-circular used also in practice
for wheat and barley. Trapezoid-shaped groove was the best for rye. It was determined that the
groove depth had an important effect (P<0.01) on the flow evenness of wheat and rye for all seed
rates. For barley, the effect of the groove depth on the flow evenness was not significant (P>0.05)
for the seed rate of 10 kg da-1, significant (P<0.01) for the seed rate of 15 kg da-1 and significant
(P<0.05) for the seed rate of 20 kg da-1. The results obtained in the study showed that the flow
evenness was better as the groove depth increased, generally.
Keywords:Seed drill, fluted roller, groove shape, groove depth, flow evenness, coefficient of
variation, seed rate.
*
Bu çalışma Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi tarafından BAP-2007/125 proje numarası ile
desteklenmiştir.
205
GİRİŞ
büyüklük ve şekilleri ile oluk şekillerine bağlı olduğunu
Kesiksiz sıraya ekim yapan tahıl ekim makinalarında
oluklu
makaralı
ekici
düzenler;
hafif
bildirmektedir. Olukların doluluk oranın yüksek olması
oluşları,
imalatlarının basit olması, kullanımlarının kolay ve
ise
yüksek
iyileştirecektir (Özsert, 1992).
hızdaki
ekime
uygun
olmaları
gibi
debiyi
artıracağından
akış
düzgünlüğünü
avantajlarından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu çalışma farklı oluk şekli ve oluk derinliğindeki
(Mutaf 1984; Ryu and Kim, 1998; Yıldırım ve Turgut,
oluklu makaralı ekicilerin, farklı şekil ve büyüklükteki
2007). Oluklu makaralı ekici düzenler yarım daire oluk
tohumların
akış
şekilli olarak üretilmektedirler. Bu oluklu makaralarla
belirlemek
amacıyla
ilgili
gerçekleştirmek için farklı ekim normları ve ilerleme
yapılan
önceki
çalışmalarda;
makara
oluk
düzgünlüğü
üzerindeki
yürütülmüştür.
etkilerini
Bu
amacı
hızları kullanılmıştır.
sayısının, oluk çapının, oluk şeklinin, helis açısının,
etkin makara uzunluğunun, klape aralığı ve klape
sarma açısının akış düzgünlüğü üzerinde etkisinin
MATERYAL ve YÖNTEM
olduğu bildirilmiştir (Bernacki et al., 1972; Önal, 1995;
Laboratuar
koşullarında
sabit
bir
tahıl
ekim
Turgut ve ark., 1995; Özsert ve ark., 1997; Ryu and
makinası deposu üzerinde gerçekleştirilen çalışmada;
Kim, 1998; Yıldırım ve ark., 2004; Yıldırım ve Turgut,
farklı oluk şekillerine ve oluk derinliklerine sahip oluklu
2007).
makaralar
kullanılmıştır.
Oluklu
makaralar,
yarım
Buğday ve arpa tohumları kullanılarak, oluklu
daire, trapez, üçgen oluk şekillerinde ve her bir oluk
makaralı ekici düzenlerde en iyi oluk şeklini belirlemek
şekli için 4, 6, 8 mm oluk derinliklerinde imal
için Yıldırım ve ark. (2004) yaptıkları çalışmada, trapez
edilmiştir. Bu makaralara ait teknik ölçüler Şekil 1’de
oluk
akış
gösterilmiştir. Oluk şekline bağlı olarak makaralar
düzgünlüğünün, yarım daire ve yatık oluk şekilli oluklu
arasında karşılaştırmalı sonuçlar elde edebilmek için,
makaralardan elde edilen akış düzgünlüğünden daha
aynı oluk derinliğine sahip makaralarda, oluk sayıları,
iyi sonuçlar verdiğini bildirmişlerdir.
oluk çıkıntıları, oluk açıklıkları ve oluk kesit alanları eşit
şekilli
ekici
makaradan
elde
edilen
olarak tasarlanmıştır (Yıldırım ve Turgut, 2007).
Oluklu makaralı ekici düzenlerle küçük tohumların
ekimi de yapılabilmektedir. Yıldırım ve Turgut (2007)
Denemelerde buğday, çavdar ve arpa tohumları
oluklu makaralı ekici düzenlerle yonca ve susam
kullanılmıştır. Tohumlar denemeye alınmadan önce
tohumları kullanarak yaptıkları çalışmada, yarım daire,
eleklerle
trapez
kırıklarından ayıklanmıştır. Tohumlarla ilgili fiziksel
ve
üçgen
oluk
Deneme
kullanmışlardır.
şekilli
ekici
sonucunda
makaralar
elde
edilen
çok
önemli
bir
etkisinin
taş,
sap,
saman
ve
tohum
özelliklerle ilgili değerler Çizelge 1’de gösterilmiştir.
verilere göre, oluk şeklinin yonca ve susamın akışı
üzerinde
elenerek,
Bu çalışma, üç farklı oluk şekli (yarım daire, trapez,
olduğunu
üçgen) ve üç farklı oluk derinliği (4, 6 ve 8 mm),
belirtmişlerdir. Ayrıca her iki tohum için en uygun oluk
buğday, çavdar ve arpa tohumlarıyla üç farklı ekim
şeklinin pratikte de kullanılan yarım daire oluk şekline
normunda (10, 15 ve 20 kg da-1) tam şansa bağlı
sahip oluklu makara olduğunu bildirmişlerdir.
deneme deseninde faktöriyel düzenlemeye göre üç
tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
Oluklu makaraların yapısal özelliklerinin ve işletme
fiziksel
Tahıl ekim makinalarında ekici mil ile ekim
özellikleri de akışı etkileyen önemli faktörlerden biridir.
makinası tekerleği arasındaki transmisyon oranı 0.2 ile
Tohumların
düzensiz
0.6 arasında değişmektedir (Mutaf, 1984, Özmerzi ve
parametrelerinin
yanı
yapısından
sıra,
tohumların
dolayı,
olukların
dolmasıyla kesikli bir akış gerçekleşmekte ve bu
ark., 2004). Buna göre, bu çalışmada transmisyon
nedenle de tohum akış düzgünlüğü bozulmaktadır
oranı 0.38 alınarak; 1, 1.5, 2 m s-1 ilerleme hızlarına
(Özsert ve ark., 1997).
karşılık gelen, sırasıyla,
Tohumların
genişliklerine
küreselliği
göre
azaldıkça,
uzunlukları
hızları kullanılmıştır.
dolayısıyla
arttıkça
olukları
doldurma yetenekleri azalabilmektedir. Önal (1995)
makara
olukların
doluluk
oranının,
tohumların
206
11, 16, 21 min-1 ekici mil
Küresellik
(%)
Çizelge 1. Araştırmada kullanılan tohumların fiziksel özellikleri
1000 Dane
Ağırlığı
(g)
Yığılma
Açısı
( 0)
Hacim
Ağırlığı
(kg/m3)
35,89
23.96
903
Uzunluk (U)
6,64
Genişlik (G)
2,87
Kalınlık (K)
2,51
Çavdar
26,19
22.46
800
7,54
2,47
2,22
46
Arpa
49,08
28.81
710
9,88
3,33
2,44
44
Tohum
Buğday
Tane Boyutları (mm)
55
Ekici mil hızı, hız değiştirme ünitesine bağlı bir
Ölçümlerde, tohum dağıtma düzeninden sürekli
elektrik motoruyla değiştirilmiştir. Ekim normlarına
akış halinde olan materyal 0.01 g hassasiyette bir
ulaşmak için kullanılan etkin makara uzunluğu ayarı
hassas terazi ile 0.1 saniye ölçüm aralığıyla yığışımlı
ise, ayarlı bir vida mekanizması ile kademesiz olarak
olarak tartılmıştır. Bu tartım değerleri RS 232 C
yapılmıştır.
interface devresi ile aynı anda bilgisayara iletilmiştir
(Özsert ve ark., 1988).
12
12
6
6
Ø5
R6
6
Ø5
R6
R7
Ø5
8
6
4
12
Yarim daire
12
12
3
12
3
6
Ø5
8
6
4
3
Ø5
6
6
Ø5
Trapez
12
12
6
Ø5
8
6
4
12
6
Ø5
R1
.5
R1
.5
R1
.5
6
Ø5
Üçgen
Şekil 1. Araştırmada kullanılan oluklu makaraların teknik ölçüleri
Denemeler
süresince,
oluklu
depodaki tohum yüksekliği, depo yüksekliğinin en az
makaraların
%50’si olacak şekilde sabit kalması sağlanmıştır.
yerleştirildiği tohum hücresinin taban klape aralığı 4
o
mm ve klape sarma açısı 47 olacak şekilde sabit
tutulmuştur
(Yıldırım
ve
Turgut,
2007).
Yığışımlı tartım değerleri arasındaki farklar EXCEL
Ayrıca
yardımıyla hesaplanmış ve ölçüm aralıklarında elde
207
edilen
değerler
belirlenmiştir.
Ayrıca,
akış
yardımıyla
Duncan
Çoklu
Karşılaştırma
Testi
düzgünlüğünün ifadesi olarak kullanılan varyasyon
uygulanmıştır (Anonim, 1989). Analizler sonucunda,
katsayısı (CV) değerleri, % olarak her bir tekerrür için
farklı tohumlar için akış düzgünlüğü bakımından en iyi
hesaplanmıştır (Anonim, 1983; Yıldız ve Bircan, 2003).
sonuçları veren oluk şekli, oluk derinliği ve ilerleme
Varyasyon
hızı, farklı ekim normlarında belirlenmiştir.
katsayısı
değeri,
akış
düzgünlüğünün
ifadesinde kullanılmaktadır. Bu değer ne kadar küçük
olursa tohum akış düzgünlüğünün de o kadar iyi
ARAŞTIRMA BULGULARI
olduğu anlamına gelmektedir. Bu durum, tohumların
Buğdaydan Elde Edilen Bulgular
sıra üzeri dağılım düzgünlüğünü iyileştirmekte ve ekim
Buğday tohumu ile yapılan denemelerden elde
makinasının iş kalitesini artırmaktadır (Yıldırım ve ark.,
edilen varyasyon katsayısı değerlerine uygulanan
varyans
2004).
analizi
sonuçlarına
göre;
bütün
ekim
akış
normlarında tohum akış düzgünlüğü, hız, oluk şekli,
düzgünlüğü üzerine, ilerleme hızı, oluk şekli, oluk
oluk derinliği ve bu parametrelerin birbirleriyle olan
derinliğinin
etkilerini
ikili interaksiyonlarına ve üçlü interaksiyonuna bağlı
belirlemek amacıyla, her bir tekerrürde belirlenen CV
olarak çok önemli düzeyde (P<0.01) değişmiştir.
değerlerine
yardımıyla
Sadece 20 kg da-1 ekim normunda, Hız x Oluk Şekli
(Anonim,
interaksiyonunun akış düzgünlüğü üzerindeki etkisi
Ekici
düzenden
varyans
akan
farklı
ekim
MINITAB
analizi
farklı
normlarında
paket
(ANOVA)
tohumların
programı
uygulanmıştır
önemsiz (P>0.05) bulunmuştur (Çizelge 2).
2000). Ayrıca oluklu makaralardan akan tohumların
ortalama CV değerlerine MSTAT-C paket programı
Çizelge 2. Buğday tohumu için varyans analizi sonuçları
Varyasyon
Kaynakları+
SD
KT
KO
F
SD
KT
KO
F
SD
KT
KO
F
Ekim Normu
-1
10 kg da
-1
15 kg da
-1
20 kg da
H++
OŞ++
2
304.359
152.179
357.12**
2
135.878
67.939
149.85**
2
41.2331
20.6165
44.89**
OD++
2
2
40.820
16.777
20.410
8.389
47.90** 19.69**
2
2
38.870
9.788
19.435
4.894
42.87** 10.79**
2
2
31.2952 31.9450
15.6476 15.9725
34.07** 34.77**
HxOŞ
HxOD
OŞxOD
HxOŞxOD
4
7.059
1.765
4.14**
4
17.939
4.485
9.89**
4
3.7249
0.9312
2.03 ns
4
30.975
7.744
18.17**
4
6.999
1.750
3.86**
4
14.8271
3.7068
8.07**
4
105.128
26.282
61.68**
4
39.494
9.874
21.78**
4
29.3203
7.3301
15.96**
8
18.141
2.268
5.32**
8
28.090
3.511
7.74**
8
27.5039
3.4380
7.49**
+ : SD=Serbestlik derecesi, KT=Kareler toplamı, KO=Kareler ortalaması
++ : H=Hız, OŞ=Oluk şekli, OD=Oluk derinliği
** : P<0.01 düzeyinde istatistiksel olarak çok önemli
ns : P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz
Buğdayda akış düzgünlüğüne etki eden faktörlerin
seviyeleri
arasındaki
farklılıkları
ortaya
koymak
derinliğiyle
birlikte
küreselliğe
yakın
ekim
bir
normunun
yapı
gösteren
artırılması,
buğday
amacıyla Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi yapılmıştır
tohumlarının olukları iyi doldurmasıyla akışta meydana
(Çizelge 3). Bu testin sonuçlarına göre hız ve oluk
gelen sürekliliğe bağlanabilir. Oluk şeklinde ise 15 kg
derinliğinin artması akış düzgünlüğünü iyileştirmiş ve
da-1 ekim normunda yarım daire ile trapez oluk şekline
en iyi akış düzgünlüğü 2 m s-1 ilerleme hızı ve 8 mm
sahip makaralar, 20 kg da-1 ekim normunda ise trapez
oluk
ekim
ile üçgen oluk şekline sahip makaralar arasında
normunda oluk derinliğinin artması CV değerlerini
istatistiksel olarak fark olmadığı saptanmıştır. Bununla
derinliğinde
elde
edilmiştir.
Her
bir
-1
ekim
birlikte buğday tohumu için, en iyi akış düzgünlüğü
normundan 20 kg da-1 ekim normuna doğru % 40’lara
veren oluk şekilleri sırasıyla; yarım daire, trapez ve
kadar
üçgen oluklu makaralar şeklinde olmuştur.
düşürdüğü
ve
vardığı
bu
düşüşün,
görülmektedir.
10
Bu
kg
da
durum,
oluk
208
Çizelge 3. Buğday tohumu CV değerleri DÇKT* sonuçları
Varyasyon Kaynakları
10 kg da
-1
İlerleme Hızı
Oluk Şekli
Oluk Derinliği
Ekim Normu
-1
15 kg da
-1
-1
20 kg da
1ms
-1
1.5 m s
-1
2ms
LSD0.01; 0.01; 0.01
12.45 a
9.46 b
7.76 c
0.4743
8.82 a
6.77 b
5.70 c
0.4891
7.22 a
6.47 b
5.48 c
0.4925
Yarım Daire
Trapez
Üçgen
LSD0.01; 0.01; 0.01
8.97 c
10.01 b
10.69 a
0.4743
6.51 b
6.71 b
8.07 a
0.4891
5.52 b
6.68 a
6.95 a
0.4925
4 mm
6 mm
8 mm
LSD0.01; 0.01; 0.01
10.41 a
9.95 a
9.30 b
0.4743
7.50 a
7.13 ab
6.66 b
0.4891
6.89 a
6.77 a
5.50 b
0.4925
* : Duncan çoklu karşılaştırma testi

: Her bir ekim normunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasındaki farklar belirtilen olasılık düzeyinde istatistiksel olarak önemli değildir.
Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi sonuçlarına göre
%5.50’lik CV değeri ile 8 mm oluk derinliğinde ve 20
kg da-1 ekim normunda belirlenmiştir.
4 mm ile 6 mm oluk derinliklerinde elde edilen
ortalama CV değerleri arasında istatistiksel olarak fark
bulunmamıştır.
Ancak
6 mm
oluk
Çavdardan Elde Edilen Bulgular
derinliğindeki
Çavdar tohumu ile ilgili yapılan varyans analizi
ortalama CV değerleri, 4 mm oluk derinliğinde ki
değerlere
göre
biraz
daha
düşük
sonucunda,
değerlerde
çavdar
tohumunun
akış
düzgünlüğü
gerçekleşmiştir. Bu araştırmanın yürütüldüğü 10 kg
üzerinde, oluk şekli, oluk derinliği ve ilerleme hızının
da-1, 15 kg da-1 ve 20 kg da-1 ekim normlarının
etkisinin çok önemli (P<0.01) olduğu belirlenmiştir
tamamında 8 mm oluk derinliğinin kullanılması tohum
(Çizelge 4). Ayrıca ikili ve üçlü interaksiyonlarda; 15
akış düzgünlüğünü 4 mm ve 6 mm oluk derinliklerine
kg da-1’da hız x oluk şekli ve hız x oluk derinliği x oluk
göre daha uygun duruma getirmiştir. Oluk derinliğine
şekli interaksiyonlarında, 20 kg da-1 ekim normunda
bağlı olarak, en düzensiz tohum akışı %10.41’lik CV
ise hız x oluk derinliği interaksiyonunun etkisi önemsiz
değeri ile 4 mm oluk derinliğinde ve 10 kg da-1 ekim
bulunmuştur.
normunda elde edilirken, en düzenli tohum akışı
Çizelge 4. Çavdar tohumu için varyans analizi sonuçları
Ekim
Normu
-1
10 kg da
-1
15 kg da
-1
20 kg da
Varyasyon
Kaynakları+
SD
KT
KO
F
SD
KT
KO
F
SD
KT
KO
F
H++
OŞ++
OD++
HxOŞ
2
410.394
205.197
374.47**
2
132.199
66.099
166.88**
2
94.8205
47.4102
109.13**
2
84.927
42.464
77.47**
2
42.706
21.353
53.91**
2
13.8995
6.9498
16.00**
2
48.688
24.344
44.41**
2
42.138
21.069
53.19**
2
32.4594
16.2297
37.36**
4
35.308
8.827
16.10**
4
2.482
0.620
1.57ns
4
14.8244
3.7061
8.53**
+ : SD=Serbestlik derecesi, KT=Kareler toplamı, KO=Kareler ortalaması
++: H=Hız, OŞ=Oluk şekli, OD=Oluk derinliği
** : P<0.01 düzeyinde istatistiksel olarak çok önemli
ns : P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz
209
HxOD
OŞxOD
4
27.872
6.968
12.71**
4
19.923
4.981
12.57**
4
1.1842
0.2961
0.68ns
4
196.574
49.144
89.66**
4
50.038
12.510
31.58**
4
70.2012
17.5503
40.40**
HxOŞxOD
8
46.412
5.801
10.58**
8
5.393
0.674
1.70ns
8
13.3394
1.6674
3.84**
Çavdar
tohumunun
parametrelerin
akış
seviyeleri
düzgünlüğüne
arasındaki
etkili
şekilli makaralar arasında istatistiksel olarak fark
farklılıkları
yoktur. Burada en iyi akış, 10 kg da-1 ekim normunda
belirlemek için ortalama CV değerlerine yapılan ve
üçgen ve trapez oluklu makaralarda, 15 kg da-1 ve 20
Çizelge 5’te verilen Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi
kg da-1’da ise trapez oluk şekilli makarada elde
sonuçlarına
CV
edilmiştir. Oluk derinliği faktöründe, 10 kg da-1 ekim
akış
normunda 4 mm ve 6 mm oluk derinliğinde elde
düzgünlüğünün 2 m s-1 ilerleme hızında, 8 mm oluk
edilen ortalama CV değerleri arasında istatistiksel
değerlerinde
göre;
hız
azalma
arttıkça
olduğu
ve
ortalama
en
iyi
-1
derinliğinde ve 20 kg da ekim normunda elde edildiği
olarak önemli bir fark gerçekleşmemiştir. Fakat 8 mm
CV değerlerinden anlaşılmaktadır.
oluk derinliğinde elde edilen ortalama CV değeri, diğer
-1
ekim normunda
oluk derinliklerine göre çok önemli seviyede farklı
trapez ve üçgen oluk şekilli makaralar, 15 ve 20 kg da-
Oluk şekli faktöründe, 10 kg da
çıkmış ve en düşük CV değeri bu oluk derinliğinde
1
gerçekleşmiştir.
ekim normlarında ise, yarım daire ve üçgen oluk
Çizelge 5. Çavdar tohumu CV değerleri DÇKT* sonuçları
Varyasyon Kaynakları
-1
-1
İlerleme Hızı
Oluk Şekli
Oluk Derinliği
10 kg da
Ekim Normu
-1
15 kg da
-1
20 kg da
1ms
-1
1.5 m s
-1
2ms
LSD0.01; 0.01; 0.01
Yarım Daire
Trapez
Üçgen
LSD0.01; 0.01; 0.01
13.49 a
10.16 b
8.02 c
0.5379
9.38 a
6.98 b
6.45 c
0.4575
7.83 a
6.01 b
5.25 c
0.4789
12.00 a
9.85 b
9.81 b
0.5379
8.26 a
6.59 b
7.96 a
0.4573
6.41 a
5.83 b
6.85 a
0.4789
4 mm
6 mm
8 mm
LSD0.01; 0.01; 0.01
10.98 a
11.21 a
9.47 b
0.5379
7.66 b
8.46 a
6.69 c
0.4573
6.38 b
7.13 a
5.58 c
0.4789
* : Duncan çoklu karşılaştırma testi

: Her bir ekim normunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasındaki farklar belirtilen olasılık düzeyinde istatistiksel olarak önemli değildir
Çavdar tohumu ile 15 kg da-1 ve 20 kg da-1 ekim
normlarında 4 mm, 6 mm ve 8 mm oluk
derinliklerinde elde edilen ortalama CV değerlerinin
tamamı birbirlerinden çok önemli düzeyde farklı olarak
belirlenmiştir. Ayrıca 4 mm oluk derinliğine ait CV
değerleri 6 mm oluk derinliğine ait CV değerlerine
oranla daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Bu
durum, denemelerde kullanılan çavdar tohumunun
ince, uzun bir yapıya sahip olması ve bu nedenle de
küreselliğinin düşük olmasından dolayı, olukları iyi
dolduramaması sonucunda meydana gelen kesikli
akışla
açıklanabilir.
Çavdar
tohumunda
oluk
derinliğiyle ilgili elde edilen CV değerleri buğday
tohumunda elde edilenlere oranla daha yüksek
değerlerde gerçekleşmiştir. Bunun sebebi ise buğday
tohumunun daha küresel bir yapıya sahip olması ve
bu nedenle de çavdara oranla olukları daha iyi
doldurmasından kaynaklandığı söylenebilir.
Arpadan Elde Edilen Bulgular
Arpa tohumu için Çizelge 6’da verilen CV değerlerine
ait varyans analizi sonuçlarına göre, 10 kg da-1 ekim
normunda hızın ve oluk şeklinin tohum akış
düzgünlüğüne çok önemli düzeyde (P<0.01) etki
etmesine karşılık, oluk derinliğinin bu bakımdan belirli
bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Aynı ekim
normunda ikili interaksiyonların ve üçlü interaksiyonun
tohum akış düzgünlüğü üzerindeki etkisi çok önemli
seviyede (P<0.01) gerçekleşmiştir. Yine aynı çizelgede
15 kg da-1 ekim normunda ise, Oluk Şekli x Oluk
Derinliği interaksiyonunun arpa tohumunun akış
düzgünlüğünü önemli (P<0.05) derecede, diğer
faktörlerin ve bu faktörlere ait bütün interaksiyonların
çok önemli düzeyde (P<0.01) etkilediği belirlenmiştir.
210
Çizelge 6. Arpa tohumu için varyans analizi sonuçları
Ekim Normu
-1
10 kg da
-1
15 kg da
-1
20 kg da
Varyasyon
Kaynakları+
SD
KT
KO
F
SD
KT
KO
F
SD
KT
KO
F
H++
2
559.914
279.957
341.26**
2
300.932
150.466
212.98**
2
152.1250
76.0625
153.12**
OS++
OD++
2
11.858
5.929
7.23**
2
16.245
8.122
11.50**
2
0.8879
0.4440
0.89ns
2
4.357
2.178
2.66ns
2
9.794
4.897
6.93**
2
4.6362
2.3181
4.67*
HxOS
HxOD
4
34.787
8.697
10.60**
4
10.666
2.666
3.77**
4
3.4792
0.8698
1.75 ns
4
60.071
15.018
18.31**
4
6.864
1.716
2.43**
4
1.3624
0.3406
0.69ns
OSxOD
HxOSxOD
4
12.635
3.159
3.85**
4
7.569
1.892
2.68*
4
6.0432
1.5108
3.04*
8
100.647
12.581
15.34**
8
18.060
2.258
3.20**
8
7.2749
0.9094
1.83ns
+ : SD=Serbestlik derecesi, KT=Kareler toplamı, KO=Kareler ortalaması
++ : H=Hız, OŞ=Oluk şekli, OD=Oluk derinliği
* : P<0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemli
** : P<0.01 düzeyinde istatistiksel olarak çok önemli
ns : P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz
Arpa tohumu için 20 kg da-1 ekim normunda ise,
etkisinin de önemsiz (P>0.05) olduğu görülmektedir.
hız faktörünün arpa tohumunun akış düzgünlüğüne
Bunların dışında oluk derinliğinin ve Oluk Şekli x Oluk
çok önemli düzeyde (P<0.01) etkisi olduğu ortaya
Derinliği
konmuştur. Ancak, diğer ekim normlarından farklı
düzeyde (P>0.05) gerçekleşmiştir.
ikili
interaksiyonunun
etkisi
ise
önemli
olarak oluk şeklinin arpa tohumunun akış düzgünlüğü
Arpa tohumunun akış düzgünlüğüne etkili olan
üzerine belirli bir etkisi belirlenememiştir. Bununla
faktörlerin seviyeleri arasındaki farklılıkları ortaya
birlikte, Hız x Oluk Şekli ve Hız x Oluk Derinliği ikili
koymak
interaksiyonları ile Hız x Oluk Şekli x Oluk Derinliği
uygulanmıştır (Çizelge 7).
için,
ortalama
CV
değerlerine
DÇKT
üçlü interaksiyonunun, arpanın akış düzgünlüğüne
Çizelge 7. Arpa tohumu CV değerleri DÇKT* sonuçları
Varyasyon Kaynakları
-1
-1
İlerleme Hızı
Oluk Şekli
Oluk Derinliği
1ms
-1
1.5 m s
-1
2ms
LSD0.01; 0.01; 0.01
Yarım Daire
Trapez
Üçgen
LSD0.01; 0.01; ns
4 mm
6 mm
8 mm
LSDns; 0.01; 0.05
10 kg da
Ekim Normu
-1
15 kg da
-1
20 kg da
16.85 a
13.37 b
10.41 c
0.6580
12.29 a
9.28 b
7.63 c
0.6106
9.78 a
7.95 b
6.43 c
0.5122
13.33 b
13.22 b
14.08 a
0.6580
9.19 b
10.29 a
9.71 ab
0.6106
8.10
8.15
7.91
13.74 a
13.22 b
13.67 ab
9.49 b
10.22 a
9.48 b
0.6106
8.16 a
8.28 a
7.71 b
0.3846
* : Duncan çoklu karşılaştırma testi

: Her bir ekim normunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasındaki farklar belirtilen olasılık düzeyinde istatistiksel olarak önemli değildir.
ns: P>0.05 düzeyinde istatistiksel olarak önemsiz
olan etkisine bakıldığında, oluk derinliğinin tohum akış
DÇKT sonuçlarına göre, bütün ekim normlarında
makina ilerleme hızı (veya ekici mil hızı) arttıkça CV
düzgünlüğü üzerine homojen bir etkisinin olmadığı
değerleri azalmış, dolayısıyla tohum akış düzgünlüğü
görülmektedir. Bu durumu arpa tohumunun fiziksel
iyileşmiştir. Ayrıca en iyi akış düzgünlüğü üç tohumda
özelliklerinden
da 2 m s-1 ilerleme hızında elde edilmiştir. Arpa
getirdiği
tohumunda oluk derinliğinin akış düzgünlüğü üzerine
denemeleri yapılırken; tohumların özellikle kavuzlu
211
dolayı
düzensiz
tohum
akışla
akışında
meydana
açıklayabiliriz.
Arpa
olması
kavuzların
edildiği düşük CV değerlerinden anlaşılmaktadır. Bu
parçalanarak klape ile ekici hücre arasına birikmesi,
ve
çalışma
bakımdan en düzensiz sonuçlar ise üçgen oluk şekline
akış düzgünlüğünü etkilediği düşünülmektedir. Çünkü
sahip makarada elde edilmiştir. Ayrıca bütün oluk
kavuzlu tohumlar hem olukları iyi dolduramamakta
şekillerinde etkin makara uzunluğu, olukların derinliği
hem de klape aralığına dolan kavuzlar tohum akışının
ve mil hızının artmasıyla CV değerlerinin düştüğü ve
kesikli
bunun sonucu olarak da tohum akışının daha düzgün
olmasına
tohumunun
esnasında
sebep
yapısından
bu
olmaktadır.
dolayı,
Ayrıca
oluk
arpa
derinliği
hale geldiği saptanmıştır.
faktöründe diğer tohumlara oranla en düzensiz tohum
Oluk derinliği ile ilgili sonuçlara göre, tohum akış
düzgünlüğünün genel olarak etkilendiği belirlenmiştir.
akışı gerçekleşmiştir.
En iyi akış düzgünlüğünün 8 mm oluk derinliğinde
Bu bakımdan farklı oluk derinliğinin kullanılmasından
elde edildiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte,
en az etkilenen akış düzgünlüğünün, arpa tohumunda
CV değerleri arasında; 15 kg da-1 ekim normunda 4 ile
gerçekleştiği CV değerlerinden anlaşılmaktadır. Farklı
-1
8 mm oluk derinliğinde, 20 kg da ekim normunda ise
oluk derinliklerinde oluşan bu düzensiz CV değerlerini
4 ile 6 mm oluk derinliğinde istatistiksel olarak fark
arpa
tohumunun
fiziksel
yapısıyla
açıklamak
bulunmamıştır. Bunun sebebi ise arpa tohumunun
mümkündür.
yapısından dolayı, olukları iyi dolduramamasından
düzgünlüğünün
kaynaklandığı söylenebilir.
görüldüğü ve bunu çavdar tohumunun takip ettiğini
Oluk
en
derinliğinin
belirgin
etkilediği
buğday
akış
tohumunda
yine sonuçlarda görmek mümkündür. Üç tohumda da
TARTIŞMA ve SONUÇ
en iyi akış düzgünlüğü (en düşük CV değerleri), en
Daha önce yapılan çalışmalarda, ekici mil hızı ve
yüksek oluk derinliğine sahip oluklu makarada elde
ekim normunun tohum akış düzgünlüğü üzerinde
edildiğine göre; pratikte kullanılan oluklu makaraların
etkisinin olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada elde
oluk derinliklerinin belli derinlikten daha az olmaması
edilen sonuçlara göre, ekici mil hızı ve ekim normunun
gerektiğini göstermektedir. Bu çalışmada belirlenen en
yanında oluk şekli ve oluk derinliğinin de buğday,
iyi oluk derinliğinin 8 mm olduğu ve pratikte bu oluk
sahip
oluklu
çavdar ve arpa tohumlarının akışı üzerine çok önemli
derinliğine
etkilere sahip olduğu saptanmıştır. Oluk şekliyle ilgili
gerektiğini göstermektedir.
Sonuç
üç tohum için genel olarak bakıldığında, pratikte de
olarak,
makaraların
çalışmada
kullanılması
kullanılan
oluklu
yaygın olarak kullanılan yarım daire oluk şekilli
makaralardan en iyi akış düzgünlüğü genel olarak
makaranın uygun olduğu ve bunun yanı sıra trapez
yarım daire ve trapez oluk şekli ve 8 mm oluk
oluk şekline sahip makara kullanılmasının da uygun
derinliğinde elde edilmiştir. Ayrıca en uygun ekim
olacağı belirlenmiştir. Çavdar tohumu için en iyi akış
normunun 20 kg da-1 ve en iyi ilerleme hızının ise 2 m
düzgünlüğünün özellikle trapez oluklu makarada elde
s-1 olması gerektiği saptanmıştır.
LİTERATÜR LİSTESİ
Özmerzi, A., Yaldız, O., Kürklü, A., Ertekin, C., Külcü, R.,
2004. Tarım Makinaları için Mühendislik El Kitabı.
Literatür: Yayıncılık, Dağıtım, Pazarlama, Sanayi ve
Ticaret Ltd. Şti. 614 s, Beyoğlu, İstanbul.
Özsert, İ., 1988. Değişik Yönleriyle Ekim ve Ekim Makinaları.
Tarımsal Mekanizasyon 11. Ulusal Kongresi Bildiri
Kitabı, Erzurum.
Özsert, İ., 1992. Bazı Gübre Dağıtım Düzenlerinde Sıra Üzeri
Dağılım Düzgünlükleri. Tarımsal Mekanizasyon 14.
Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Samsun.
Özsert, İ., Kara, M., Güler, İ.E., Turgut, N., 1997. Klape
Aralığı ve Sarma Açısının Oluklu İtici Makara
Performansına Etkisi. Tarımsal Mekanizasyon 17.
Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, Tokat.
Ryu, I. H., Kim, K. U., 1998. Design of Roller Type Metering
Device for Precision Planting. Transactions of the
ASAE, 41(4): 923–930.
Anonim, 1983. Test Procedure for Dry Fertilizer Spraders.
ASAE S341.1.
Anonim, 1989. MSTAT – C. Dynamics Corporation, Highway
Contract, Canyon Lake, Texas, USA.
Anonim, 2000. Minitab Statistical Software Release 13.32.
Minitab Inc., USA.
Bernacki, H., Haman, J., Kanofojski, Cz., 1972. Agricultural
Machines: I. Theory and
Construction. U.S.
Dept. Of Commerce, N.T.I.S. , Springfield, Virginia.
Mutaf, E., 1984. Tarım Alet ve Makinaları. Ege Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Yayınları No: 218, 464 s, İzmir.
Önal, İ., 1995. Ekim, Bakım, Gübreleme Makinaları. Ege
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 490, 606
s, İzmir.
212
Yıldırım, Y., Turgut, N., 2007. Yonca ve Susamın Farklı Oluk
Şekilli Ekici Makaralardan Akış Özelliklerinin
Araştırılması. Tarım Makinaları Bilim Dergisi, 3 (1):
51 – 58.
Yıldız, N., Bircan, H., 2003. Araştırma ve Deneme Metodları.
Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:
305, Erzurum.
Turgut, N., Özsert, İ., Kara, K., Yıldırım, Y., 1995. Oluklu İtici
Makaralı Gübre Dağıtım Düzenlerinde Uygun
Makara
Boyutlarının
Belirlenmesi.
Tarımsal
Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı,
Bursa.
Yıldırım, Y., Turgut, N., Kara, M., 2004. Tahıl Ekim
Makinalarında Kullanılan Oluklu Makaralarda Oluk
Şeklinin Tohum Akış Düzgünlüğüne Etkisi. Tarımsal
Mekanizasyon 22. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı,
Aydın.
213