Türkiye`deki Bankaların Performanslarının Temel Bileşenler

Transkript

1
TÜRKİYE’ DEKİ BANKALARIN PERFORMANSLARININ TEMEL
BİLEŞENLER YAKLAŞIMI İLE KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ
Aydın ÜNSAL1
Sibel DUMAN2
ÖZET
Ülke ekonomisinin önemli bir kısmını bankacılık sektörü oluşturmaktadır. Bu nedenle
bankacılık sektöründeki başarı ve gelişmeler iktisadi gelişmeyi doğrudan etkilemektedir.
Dünyada yapılan bazı çalışmalarda genel olarak bankacılık sektöründeki başarısızlıkların ülke
ekonomilerindeki makroekonomik çevrenin zayıf olduğu dönemlerde ortaya çıktığını
göstermektedir. Dolayısıyla bankacılık sektöründe gösterilen performansın düşük veya yüksek
olması tüm iktisadi birimler açısından önemlidir.
Bu çalışmada, ülkemizde finansal sistem içinde önemli bir yeri olan bankaların
2002:12–2004:12 dönemine göre üçer aylık olmak üzere bazı önemli göstergelere göre
karşılaştırmalı performans analizi yapılması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, öncelikle bankaların
performans ölçüm göstergelerinden likidite riski, kredi riski, sermaye riski ve karlılık
oranlarının temel bileşenler analizi yardımıyla değişken grupları belirlenmiş ve bu değişken
grupları Xi skor değerleri ile ölçeklendirilmiştir. Bu ölçekler yardımıyla kamu bankaları, özel
sermayeli ve yabancı sermayeli ticaret bankalarının performansları ilgili göstergelere göre
karşılaştırılmalı olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada yapılan analizler sonucunda ilgili
göstergelerin banka yapılarına göre durumu incelenmiştir. Ayrıca yine ilgili göstergelerin skor
değerlerine göre bankaların sıralaması yapılarak durum değerlendirmesi yapılmıştır. En önemli
göstergeler olan aktif kalitesi ve karlılığa göre incelendiğinde aktif kalitesinde kamu bankaları,
karlılıkta ise öncelikle özel sermayeli ve ikinci sırada kamu sermayeli bankalar olmak üzere
yabancı sermayeli bankalardan daha iyi performans göstermiştir. Bu sonuçlara göre özellikle
2002 Aralık, 2003 yılının ilk yarısında kamu bankalarının daha iyi performans gösterdiği
görülmüştür.
Anahtar Sözcükler: temel bileşenler yaklaşımı, faktör analizi, bankacılık, performans
değerlendirme
1
Prof.Dr.Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F.Ekonometri Bölümü, Beşevler – ANKARA.
[email protected]
2
Arş.Gör.Gazi Üniversitesi, İ.İ.B.F.Ekonometri Bölümü, Beşevler – ANKARA.
[email protected]
2
ABSTRACT
This paper uses principal component analysis to construct four measures of bank
performance: capital risk, credit risk, liquidity risk and profitability for 2002 December to
2004 March, quarterly. Then this study compares the performance of State-owned Commercial
Banks, privately-owned Commercial Banks and
Foreign Banks in Turkey. On the most
important indicators of credit risk and profitability, respectively state-owned commercial
banks perform beter than the others on credit risk and first privately-owned commercial banks
and secondly state-owned
commercial banks perform better than the foreign banks on
profitability. Especially in 2002, December and 2003, March and 2003: June periods, Stateowned banks perform better than both privately-owned commercial banks and foreign banks in
Turkey.
Keywords: principal component approach, factor analysis, banking, performance analysis
1.GİRİŞ
Türkiye’ de özellikle 1999 ve 2000 yıllarında yaşanan mali krizler
sonrasında, fon akımlarının önemli bir bölümünün yapıldığı bankacılık kesimi
ile ilgili yeniden yapılanma çalışmaları hız kazanmıştır. Bu anlamda, 2000 yılı
başlangıcında bankaların faaliyetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi ile ilgili
kararların alınması ve uygulanması amacıyla “Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu” kurulmuştur (Fırat, 2001).
Bankalar, ekonominin en önemli yapıtaşları olarak ticari işletmelerin
finansmanı, temel finansal hizmetlerin sunumu ve ödeme sistemlerine erişim
gibi birçok olanak sağlamaktadır. Bunlara ek olarak, bazı bankalardan güç
piyasa koşullarında kredi ve likidite temin etmeleri beklenmektedir. Bankaların
ulusal ekonomiler için öneminin altını çizerken şu gerçekten yola
çıkılmaktadır; "bankacılık hemen hemen üniversal düzenlemelere tabi bir
endüstri haline gelmiştir”. Ayrıca bankalar belli konularda hükümetin güvenlik
ağına erişim sağlayabilmektedir. Bu nedenlerden dolayı bankalarda güçlü bir
kurumsal yönetim büyük önem taşımaktadır (Türkiye Bankalar Birliği, 2000).
1980’lerin başından itibaren uygulanan serbestleşme politikaları, Türk
bankacılık sisteminde de etkisini göstermiş ve bu politikaların sonucu olarak pek
3
çok olumlu gelişme yaşanmıştır. Mali serbestleşme ile birlikte sisteme giriş
imkânları genişlemiş ve sonucunda banka sayısında ve istihdamda önemli bir artış
yaşanmıştır. Ancak, bütün bu olumlu gelişmelere rağmen Türk bankacılık sistemi
öz kaynak yetersizliği, kamu bankalarının sistemdeki ağırlığının yarattığı bozucu
etkiler, küçük ölçekli ve parçalı bankacılık yapısı, bankaların yetersiz iç kontrol ve
risk yönetimi sistemleri, banka bilançolarındaki saydamlığın yetersizliği, zayıf aktif
kalitesi gibi taşıdığı yapısal sorunlar nedeniyle temel fonksiyonu olan aracılık
hizmetlerini etkin ve yeterli ölçüde yerine getirmekten hızla uzaklaşmış ve
sistematik risklere karşı duyarlılığı artmıştır (Kaya,2002).
Son yıllarda bankacılık sektöründe yapılan denetleme ve düzenleme
çalışmaları özellikle risk yönetimi konusunda yeniden yapılanma sürecini de
beraberinde getirmiştir. Bankacılıkta meydana gelen bu yeniden yapılanma
çalışmaları ampirik çalışmaların yapılması hususunda hız kazanmıştır.
Bankacılıkla ilgili yapılan ampirik çalışmalar incelendiğinde bankacılıkta
düzenleme, sektörün işleyişi ve performansı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu
alanda yapılan çalışmaların birçoğu; düzenleme politikaları, bankanın idari
yapısı, v.b. gibi durumların bankanın performansı üzerinde etkili olduğunu
söylemektedir.
Bu çalışmada risk ölçütlerine göre performans değerlendirilmesi
yapılacağından bu kavramlardan kısaca bahsetmek yerinde olacaktır.
2. Bankacılıkta Risk ve Risk Çeşitleri
Günümüzde finansal kuruluşların stratejik planlarında risk yönetimi
çok öncelikli bir yer almaktadır. Özellikle mali sistem içinde önemli bir yeri
olan bankalar kuvvetli ve etkin bir risk yönetimi ile piyasaların yaşadığı
olağanüstü durumlarda karşı karşıya kalabileceği zararları azaltabilir. Örneğin;
Türkiye’ de 2003 yılında hazırlanan bankaların yeniden yapılandırma
sürecinde mevduat faizleri piyasa koşullarına uygun hale getirilmiş ve vade ve
likidite riskleri daha iyi yönetilebilir olmuştur (www.bddk.org.tr). Bankaların
hemen hemen bütün faaliyet alanlarında alınan kararlarda riskin varlığından
4
bahsedilir. Risk, bankacılık sektörünün önlenemeyen ve giderilemeyen bir
parçasıdır. Ancak riskin başarılı bir biçimde yönetilmesi ile bankanın
karlılığını arttıran önemli bir araç olarak değerlendirilir.
Risk, bir işleme ilişkin bir parasal kaybın ortaya çıkması veya bir
giderin ya da zararın ortaya çıkması ile neticelenebilecek ekonomik faydanın
azalması ihtimalidir. Diğer bir ifadeyle risk, ekonomik değerin belirsizliği
şeklinde de tanımlanabilir. Risk yönetimi, risk ve getiri arasında şirket
yönetimine uygun bir geçiş veya değişim yapabilmesini sağlayan bir süreçtir.
Risk yönetimi temel bir kurumsal işlevdir. Bankacılıkta risk, bankanın
karlılığını sağlamak ve korumak için uygulanan politikaların bir bütünüdür.
Bu çalışmada yer alan ve bankacılık sektöründe faaliyet alanlarına göre
çeşitlilik gösteren risk unsurları aşağıda verilmiştir:
-
Karlılık riski: Karlılık, bankanın varolma sebebidir. Ayrıca bankanın
üstlenebileceği risk ve sermayesini arttırabilme kapasitesini gösteren
önemli bir sonuç olarak da değerlendirilebilir. Karlılık riski ise, banka
yönetiminin bankanın gelir kaynaklarını iyi belirleme, bankacılık
faaliyetlerini yüksek getirili alanlara aktarabilme yeteneği ve
esnekliğidir.
Bir bankanın karlılık riski ölçümünde, bankanın reel olarak yeterince
kar edip etmediğine bakılır. Bu amaçla bankaların karlarının aktif büyüklükleri
ile o karı elde etmek için sahip oldukları sermaye miktarı ve sektörün karlılık
ortalaması ile bankaların durumunun karşılaştırılması gerekmektedir.
-
Sermaye yeterliliği riski: Sermaye, finansal işlemlerde alternatif bir
kaynak olarak tanımlanır. Sermaye riski, Basel Komitesi tarafından
belirlenen bankanın ödeme yapma yeteneğini gösteren en önemli
göstergelerinden biridir. Bankacılık sektörünü yeniden yapılandırma ve
kaynak tahsisi planları çerçevesinde yabancı kaynak birikimleriyle
çalışan bankalar kanuni zorunluluk gereği sermayelerini belli bir
seviyenin üzerinde tutmak zorundadır. Uluslararası Ödemeler Bankası
(BIS) tarafından belirlenen minimum sermaye yeterlilik oranı %8
olarak belirlenmiştir.
5
Yeterli miktarda sermayenin ani likidite sıkışıklıklarında yedek bir
güvence olarak bulunmasının, bankaların sorunlu dönemleri daha rahat
aşmasına neden olacağı iddiası, sermaye miktarında bir standardizasyona
gidilmesini savunanların temel dayanaklarından birini oluşturmaktadır. Ayrıca
sermaye miktarı arttıkça, bankaların kaybedecekleri aratacağından, riskli
yatırımlardan uzak durmaları ihtimali kuvvetlenir.
Sermaye
yeterliliğini
ölçmek
için
sermaye
yeterlilik
oranı
kullanılmaktadır. Bu oran; risk ağırlıklı aktifler ile öz sermayeye katkı
sermayenin eklenerek sermayeden yapılan indirimin çıkarılmasıyla elde edilen
Sermaye Tabanı arasındaki ilişkiyi ölçmektedir.
-
Likidite riski: Likidite; kısaca vadesi gelen borçları tam ve zamanında
ödeyebilme yeteneği olarak tanımlanır. Daha geniş olarak likidite,
işletme aktiflerinin daha akışkan, daha kısa vadeli ve daha kolay paraya
dönüştürülebilecek şekilde düzenleyerek pasiflerle vade uyumlu hale
getiren dengeli bir finansman politikası izlenmesi anlamında kullanılır.
Likidite riski ise, mevduat sahiplerinin yasal talepleri ile kredi
müşterisinin talep etkileri fonların karşılanması düzeyinin, ticari bankanın
karlılığında değişikliktir.
Bankanın ihtiyaç duyduğu likidite ihtiyacının belirlenmesinde çeşitli
yöntemler kullanılır. Bunların başında stok yaklaşımı, nakit akış yaklaşımı ve
vade farkı yaklaşımı gelmektedir.
-
Kredi Riski: Kredi işlemleri bankanın risk taşıyan işlemlerinden biridir.
Bir bankanın verdiği kredi, satın aldığı menkul kıymet ihracatçısının
veya herhangi bir nedenle verdiği paranın geri ödenmesinin kısmen
veya tamamen olmaması ve borca karşılık teminat olarak gösterilen
kıymetlerin değer kaybederek ödenmeyen borcu karşılayamaması
durumunda kredibilite riski ile karşı karşıya kalınmaktadır.
Kredi riski ile aktif kalitesi ters orantılı olarak değişmektedir. Aktifin
kalitesi karlılığın ve ödünç verilen fonların geri alınacağının bir göstergesidir.
Kredi riski sadece bir bankanın kullandırdığı krediler için değil, aynı zamanda
6
finansal ürünleri ve bilânço dışı kalemleri için de söz konusudur. Kredi riski
yönetiminin anlamı, bankanın kullandırdığı kredilerden beklediği geri dönüşü
en uygun koşullarda maksimize etmektir.
3. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntem
Banka performansı ile ilgili yapılan çalışmalarda ekonomistler, ortak
olma yapısının banka performansı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu
belirtmişlerdir (Grigorian ve Manole, 2002). Bunun yanı sıra, çeşitli politik
faktörler de banka performansında rol oynamaktadır.
Banka performanslarının ölçülmesinde çeşitli finansal oranlardan
faydalanılmaktadır. Ancak banka performansı sıralaması uygulanan orana göre
farklı çıkmaktadır. Bir orana göre yüksek performans gösteren banka bir diğer
orana göre çok düşük performanslı görünebilmektedir. Objektif bir
metodolojinin olmayışı banka yöneticilerinin uygulanan yaklaşıma güvensiz
olmalarına yol açmaktadır. Hatta zaman zaman banka yöneticileri, ölçüt olarak
alınan oranlarda yüksek performans elde etmek için, bankanın tüm stratejisine
zarar verebilecek politikalar izlemektedir.
Çalışmada kullanılan veriler, Türkiye Bankalar Birliği’ nin web
sitesinden elde edilmiştir. Ayrıca kullanılan veri kümesi kapsamlı olup banka
yapısını belirten birçok bilgiyi içermektedir. Bu çalışmada, kamu sermayeli,
özel sermayeli ve yabancı bankalar incelenmiştir ve karşılaştırmalı olarak
sonuçlar elde edilmiştir.
Türk bankacılık sistemi hakkındaki çalışmaların en sık görülen
sonuçlarından biri, yabancı ve özel bankaların kamu bankalarına oranla çok
daha etkin çalıştığıdır. Şüphesiz ‘verimlilik’ mutlak bir kavram olmayıp,
seçilen girdi ve çıktılarla, kullanılan yöntemle araştırmacının ‘ürettiği’ bir
değerdir(İnan, 2000). Bu çalışmada da, hangi bankaların diğerlerine göre
faaliyet alanlarında başarılı olduğu kıyaslanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla,
temel bileşenler yaklaşımı ile çalışma kapsamında kullanılacak değişkenler
belirlenmiş ve bu değişkenlere ilişkin değerler ölçeklendirilerek analizler
yapılmıştır.
7
Bu çalışmada, daha önce de ifade edildiği üzere, kamu bankaları, özel
sermayeli bankalar ve yabancı bankaların performans değerlendirmesi yapmak
amaçlanmıştır. Çalışma kapsamına alınan ve birbiri ile ilişkili olan
değişkenlerin aralarındaki korelasyonun ortadan kaldırılması gerekir. Ayrıca
birbiri ile ilişkili birçok değişkenle analiz yapmak yerine birbirinden bağımsız
daha az sayıda değişkenle analiz yapmak istenilen bir durumdur. Çok
değişkenli analiz yöntemlerinin birçoğu, değişkenler arasındaki bu ilişkili
durumun yok edilmesi esasına dayanmaktadır. Bu yöntemlerin başında temel
bileşenler yöntemi ile faktör analizi gelmektedir. Bu çalışmada da bankalara
ilişkin belirlenen değişkenler temel bileşenler yöntemi ile birbirinden bağımsız
çeşitli faktörlere ayrılmıştır.
Çalışmanın veri kümesini Türkiye’ de faaliyet gösteren 3 adet kamu
sermayeli, 18 adet özel sermayeli ve 12 adet de yabancı bankalar
oluşturmaktadır.
Tablo.1’ de çalışma kapsamına alınan kamu sermayeli bankalar, özel
sermayeli bankalar ve yabancı bankalar verilmiştir.
8
Tablo.1: Çalışma Kapsamına Alınan Türkiye’ deki Bankalar
BANKALAR
BANKALAR
Kamu Sermayeli Bankalar
17
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
1
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
18
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
2
Türkiye Halk Bankası A.Ş.
19
Türkiye İş Bankası A.Ş.
3
Türkiye Vakıflar Bankası
20
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
Özel Sermayeli Bankalar
Yabancı Bankalar
4
Akbank T.A.Ş.
21
Abn Amro Bank N.V.
5
Alternatif Bank A.Ş.
22
Arap Türk Bankası A.Ş.
6
Anadolubank A.Ş.
23
Banca di Roma S.P.A.
7
Denizbank A.Ş.
24
Bank Mellat
8
Finansbank A.Ş.
25
BankEuropa Bankası A.Ş.
9
Koçbank A.Ş.
26
Bnp-Ak Dresdner Bank A.ş.
10
MNG Bank A.Ş.
27
Citibank A.Ş.
11
Oyak Bank A.Ş.
28
Habib Bank Limited
12
Şekerbank T.A.Ş.
29
HSBC Bank A.Ş.
13
Tefkenbank A.Ş.
30
JP Morgan Chase Bank
14
Tekstil Bankası A.Ş.
31
Societe Generale(SA)
15
Turkish Bank A.Ş.
32
WestLB AG
16
Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş.
Kaynak: www.tbb.org.tr
Çalışmada kullanılan değişkenler ve rasyolar da aşağıda Tablo.2’ de
verilmiştir.
9
Tablo.2: Kullanılan değişken ve ilgili rasyolar
Rasyolar (%)
Sermaye Yeterliliği
SY1 = Özkaynaklar / Toplam Pasifler
SY2 = (Özkaynak + Kar / Zarar) / Toplam Aktifler
SY3 = (Özkaynak + Kar / Zarar) / Toplam Pasifler
SY4 = (Özkaynak + Kar) / (Mevduat + Mevduat Dışı Kaynaklar)
SY5 = Faiz Getirili Aktifler / Özkaynaklar
SY6 = Ödenmiş Sermaye / Özkaynaklar
Aktif Kalitesi (Krediler)
AK1 = Toplam Krediler / Toplam Aktifler
AK2 = Duran Aktifler / Toplam Aktifler
AK3 = Menkul Değerler Cüzdanı / Toplam Aktifler
AK4 = Takipteki Krediler / Toplam Aktifler
AK5 = Duran Aktifler / Ödenmiş Sermaye
AK6 = Bağlı Değerler + İştirakler / Toplam Aktifler
Likidite Yeterliliği
LKT1 = Likit Aktifler / Toplam Aktifler
LKT2 = Likit Aktifler + ( Mevduat + Mevduat Dışı Kaynaklar)
LKT3 = Likit Aktifler / Ödenmiş Sermaye
LKT4 = Menkul Değerler Cüzdanı + Toplam Likit Aktifler
LKT5 = Garanti Kefaletler / Özkaynaklar
Karlılık
KAR1 = Net Dönem Karı / Ortalama Toplam Aktifler
KAR2 = Net Dönem Karı / Ortalama Özkaynaklar
KAR3 = Net Dönem Karı / Ortalama Ödenmiş Sermaye
KAR4 = Kredilerden Alınan Faizler / Faiz Gelirleri + Faiz Dışı Gelirler
KAR5 = (Faiz Gelirleri – Faiz Giderleri) / Toplam Gelirler
Kaynak: www.tbb.org.tr
10
Çalışmanın bu aşamasında veriler ve çalışma kapsamına giren bankalar
tanımlandıktan sonra temel bileşenler yaklaşımı ve faktör analizinden kısaca
bahsedilecektir.
3.1. Temel Bileşenler Yaklaşımı
n adet gözlem ve p adet değişkenden oluşan veri matrisi X olmak üzere,
bu veri matrisi çok sayıda nokradan oluşan bir topluluktur. Değişkenler
arasında tam bağımsızlık söz konusu olamayacağı için oluşan şeklin eksenleri
birbirine dik olamayacak ve tanımlanamayacaktır. Diğer taraftan bu eksenlerin
birbirine dik olması daha fazla bilgi verecektir. Bu amaçla, bir dönüştürme
yaparak noktaların sahip oldukları toplam varyans ilk eksen boyunca
değişmemesi sağlanarak yeni eksenlerin birbirine dik olması sağlanmaktadır.
Harold Hotelling tarafından önerilen bu yöntemde Z standartlaştırılmış veri
matrisi de kullanılmaktadır.
Tpxp dönüşüm matrisi olmak üzere,
'
Ypxn = Tpxp
Z pxn
(1)
biçiminde ifade edilir. Diğer bir ifadeyle, birbiriyle ilişkili Z değerlerinden
birbiri ile ilişkili olmayan Y değerleri elde edilmektedir.
Daha sonra bu bilgiler kullanılarak öz değerler bağıntısından
yararlanarak önemli bileşenler elde edilir.
Bu temel bileşen sayısının
belirlenmesi için birçok yöntem geliştirilmiştir. Kullanılan en basit yönteme
göre, birden büyük öz değerlerin sayısı m dir ve
λj 2
≥
∑
3
j =1 p
m
(2)
koşulunun sağlandığı en küçük m değeri önemli görülen temel bileşen sayısı
belirlemektedir. Kısaca temel bileşenler yaklaşımı bağımlılık yapısını yok
etme ve boyut indirgeme amaçları için kullanılmaktadır.
11
3.2.
Faktör Analizi
Faktör analizi, p tane değişkene sahip bir durumda birbiri ile ilişkili
olan değişkenleri birleştirerek faktör adı verilen az sayıda ortak ilişkisiz
değişken bulmayı amaçlayan çok değişkenli bir tekniktir. Diğer bir ifadeyle
temel bileşenler analizi gibi boyut indirgeme ve değişkenler arasındaki
bağımlılık yapısını yok etme özelliğine sahiptir.
Faktör analizinde de öncelikle değişkenlerin korelasyon matrisi
belirlenir. Analizde kullanılan değişkenler arasında korelasyon mutlak değer
olarak 0.40 dan daha az ise, ilgili değişkenin analize dahil edilmesi uygun
olmayabilir. Bu teknikte, faktörlerin belirlenmesinde bir çok yöntem olmasına
rağmen en kullanışlı olanı temel bileşenler yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, bütün
değişkenlerdeki maksimum varyansı açıklayacak faktörü hesaplar. Geriye
kalan maksimum miktardaki varyansı açıklamak üzere ikinci faktör hesaplanır.
Bu durum, değişkenlerdeki toplam varyansı açıklayıncaya kadar devam eder.
Bir sonraki bölümde temel bileşenler yaklaşımı ile faktör analizi
kullanılarak belirlenen risk ölçüm kriterlerine göre bankaların performans
değerlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır.
4. Uygulama
Bu çalışmada öncelikle temel bileşenler yöntemi ile likidite riski,
sermaye riski, kredi riski ve karlılık indekslerini açıklayan önemli rasyolar
belirlenmiş ve bu rasyolar kullanılarak faktör analizi ile indekslere ilişkin skor
değerleri oluşturulmuştur. Çalışma kapsamına alınan kamu sermayeli bankalar,
özel sermayeli bankalar ve yabancı bankalar bu skor değerleri ile çeşitli
istatistiki bilgilere göre karşılaştırılmıştır.
Aşağıda Tablo.3’ de ilgili bankaların likidite riski, kredi riski, sermaye
riski ve karlılık indekslerine ilişkin risk skorlarına ilişkin ölçek ortalamaları
verilmiştir.
12
Tablo.3: Kamu, Özel ve Yabancı Sermayeli Bankaların Risk Skorları Ölçek Ortalamaları
BANKALAR
Yabancı Sermayeli Bankalar
Likidite
6.67
6.35
4.08
Likidite
6
4.18
5.08
Likidite
4
6.58
4.58
Likidite
3.33
4.65
3.92
Likidite
2.33
2.41
3.25
Likidite
3.67
3.18
3.92
Likidite
5.33
3.82
5.33
2002 Aralık
Kredi
Sermaye
5.33
1
4.18
1.47
3.17
2.42
2003 Mart
Kredi
Sermaye
5
2.33
4.70
3.12
3.50
4.17
2003 Haziran
Kredi
Sermaye
7.33
2.33
4.47
2.65
5.08
3.83
2003 Eylül
Kredi
Sermaye
7.33
2.33
5.18
4.06
4
3.92
2003 Aralık
Kredi
Sermaye
8.33
1
7
1.59
4.75
2.83
2004 Mart
Kredi
Sermaye
8.67
1.67
7.06
2.88
4.67
4.25
2004 Haziran
Kredi
Sermaye
5.67
1.33
4.12
2.29
2.83
2.92
Karlılık
7.67
7.06
6.75
Karlılık
5
4.94
3.83
Karlılık
4
7.08
4.42
Karlılık
3.67
5.12
5.42
Karlılık
8.33
8.70
6.92
Karlılık
4.67
5.41
4.08
Karlılık
8.33
7.59
6.92
Bu basit analiz yönteminde dikkate alınacak çeşitli bilgiler ortaya çıkarılmıştır.
Tablo.3’ de likidite, kredi, sermaye ve karlılık göstergelerine ilişkin elde edilen ortalama
değerler incelendiğinde; 2002 Aralık döneminde kamu sermayeli bankaların sermaye
yeterliği göstergesi dışında diğer bankalara göre daha iyi performans gösterdikleri
gözlenmiştir. İkinci olarak özel sermayeli bankalar da yabancı sermayeli bankalara göre
daha iyi oldukları söylenebilir. 2003 Mart döneminde sermaye yeterliği hariç yine kamu
sermayeli bankaların üstün oldukları gözlenmiştir. Karlılık ve kredi hacminde özel
13
sermayeli bankalar yine yabancı sermayeli bankalara oranla daha iyi durumda oldukları
tespit edilmiştir. 2003 Haziran ayı için elde edilen değerler incelendiğinde, özel
sermayeli bankaların kredi dışında özellikle likidite ve karlılık göstergelerine göre daha
iyi performans gösterdikleri gözlenmiştir. Bu dönmede önceki dönemlere göre kamu
bankalarının kredi yeterliliği oldukça artmıştır. 2003 Eylül döneminde 2003 Haziran
dönemine benzer şekilde özel sermayeli bankların üstün performans gösterdikleri
söylenebilir. Kamu sermayeli bankaların kredi yeterliğinde diğerlerine oranla daha iyi
olduğu söylenebilir. 2003 Aralık döneminde kamu sermayeli bankaların karlılık
düzeylerinin oldukça yükseldiği dikkat çekmektedir. Yine kredi yeterliği hariç diğer
göstergelerde önemli ölçüde azalma gözlenmiştir. Bu dönemde özel sermayeli ve yabancı
sermayeli bankaların karlılık oranlarının önemli ölçüde arttığı gözlenmekle birlikte, tüm
bankaların performanslarının birbirine yakın olduğu söylenebilir. 2004 Mart dönemine
göre hızla artan karlılık oranları tüm bankalara açısından azalma sergilemektedir. Kredi
yeterlikleri geçerliliğini korumakla birlikte sermaye yeterliliklerinde artma gözlenmiştir.
Ancak tüm dönemler için sermaye yeterliliklerinin düşük olduğu görülmektedir. Son
olarak 2004 Haziran döneminde kamu bankalarının kredi yeterliliklerinde azalma
görülürken sermaye yeterliği hariç diğer göstergelerde daha iyi performans gösterdikleri
düşünülmektedir. Ancak Mart dönemine oranla karlılıklarının arttığı söylenebilir.
Ayrıca çalışmada ilgili dört kategoriye ilişkin faktör skorlarının pozitif ölçek
değerlerine göre bankaların sıralaması yapılmış ve aşağıda dönem sırasına göre tablo
şeklinde verilmiştir.
14
Tablo.4: 2002 Aralık Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Kredi
Likidite
Karlılık
Şekerbank T.A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
T.C.Ziraat Bankası
T.C.Ziraat Bankası
Türk Dış Ticaret Bankası
Abn Amro Bank N.V.
Turkish Bank A.Ş.
Bnp-Ak Dresdner Bank
Abn Amro Bank N.V.
JPMorgan Chase Bank
Habib Bank Limited
Denizbank A.Ş.
Türkiye Halk Bankası
Habib Bank Limited
Société Générale (SA)
Finans Bank A.Ş.
Türkiye Garanti Bankası
WestLB AG
Bayındırbank A.Ş.
Citibank N.A.
MNG Bank A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
Bnp-Ak Dresdner Bank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
Koçbank A.Ş.
Türkiye Halk Bankası
BankEuropa Bankası
Finans Bank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Tablo.4’de görüldüğü üzere, 2002 Aralık döneminde kamu bankalarının kredi,
likidite, karlılık rasyolarına göre öne çıktığı gözlenmiştir. Yine özel bankalar içinde
Bayıdırbank A.Ş. sermaye, kredi ve karlılık rasyolarına göre iyi performans sergilemiştir.
Tablo.5: 2003 Mart Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Kredi
Likidite
Karlılık
Abn Amro Bank N.V.
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
Denizbank A.Ş.
Bank Mellat
HSBC Bank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
Finans Bank A.Ş.
MNG Bank A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
WestLB AG
MNG Bank A.Ş.
Turkish Bank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
WestLB AG
Denizbank A.Ş.
Bank Mellat
Akbank T.A.Ş.
Denizbank A.Ş.
WestLB AG
Tablo.5’ de elde edilen sonuçlara göre 2003 Mart döneminde Bayındırbank bu
dönemde de performansını korumuştur. Yabancı sermayeli bankalar arasında ise WestLB
AG bank sermaye yeterliği hariç diğer göstergeler arasında iyi performans gösterdiği
15
gözlenmiştir. Diğer taraftan yine sermaye yeterliği hariç kamu sermayeli bankalar
arasında özellikle Türkiye Vakıflar Bankasının performansının iyi düzeyde olduğu elde
edilmiştir.
Tablo.6: 2003 Haziran Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Kredi
Likidite
Citibank N.A.
Karlılık
Finans Bank A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
Finans Bank A.Ş.
Citibank N.A.
Citibank N.A.
Denizbank A.Ş.
T.C.Ziraat Bankası
JPMorgan Chase Bank
Abn Amro Bank N.V.
Oyak Bank A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
JPMorgan Chase Bank
HSBC Bank A.Ş.
Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. Türk Dış Ticaret Bankası
Oyak Bank A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Koçbank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Habib Bank Limited
Abn Amro Bank N.V.
Şekerbank T.A.Ş.
Koçbank A.Ş.
Denizbank A.Ş.
WestLB AG
Habib Bank Limited
Akbank T.A.Ş.
Bank Mellat
WestLB AG
Koçbank A.Ş.
2003 Haziran döneminde kamu sermayeli bankaların performanslarında bir düşüş
olduğu gözlenmiştir. Diğer taraftan Bayındırbank başta olmak üzere özel sermayeli
bankaların performanslarında bir artış olduğu saptanmıştır.
Tablo.7: 2003 Eylül Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Abn Amro Bank N.V.
Kredi
Likidite
Karlılık
A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Bank Mellat
Citibank N.A.
Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. Türkiye İş Bankası A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
JPMorgan Chase Bank
Anadolubank A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
Şekerbank T.A.Ş.
Habib Bank Limited
Akbank T.A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Oyak Bank A.Ş.
WestLB AG
HSBC Bank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
Koçbank A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
Bank Mellat
Şekerbank T.A.Ş.
MNG Bank A.Ş.
Koçbank A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
Koçbank A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
16
Tablo.7’ de verilen sonuçlara göre yine kamu sermayeli bankaların çok iyi
performans sergilemedikleri söylenirken özellikle özel sermayeli bankların daha iyi
performans sergiledikleri ve sıralamaya girdikleri gözlenmiştir.
Tablo.8: 2003 Aralık Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
HSBC Bank A.Ş.
Kredi
Likidite
Karlılık
Denizbank A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
MNG Bank A.Ş.
Habib Bank Limited
MNG Bank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
WestLB AG
Oyak Bank A.Ş.
T.C. Ziraat Bankası
Koçbank A.Ş.
Koçbank A.Ş.
Oyak Bank A.Ş.
MNG Bank A.Ş.
Denizbank A.Ş.
T.C. Ziraat Bankası
HSBC Bank A.Ş.
Turkish Bank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Habib Bank Limited
Anadolubank A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
JPMorgan Chase Bank
Finans Bank A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
Bnp-Ak Dresdner Bank A.Ş. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
Bank Mellat
Akbank T.A.Ş.
Citibank N.A.
Şekerbank T.A.Ş.
Tablo.8’ de verilen sonuçlara sermaye yeterliği dışında kamu bankalarının üstün
performans gösterdikleri gözlenirken, bunun yanı sıra özel bankalar arasında Bayındırbank
ve yabancı sermayeli bankalar arasında da JPMorgan Chase Bank ve Bnp-Ak Dresdner
Bank A.Ş. olmak üzere özellikle özel ve yabancı sermayeli bankaların daha iyi oldukları
gözlenmiştir.
17
Tablo.9: 2004 Mart Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Kredi
Likidite
Karlılık
Citibank N.A.
Denizbank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
Abn Amro Bank N.V.
Abn Amro Bank N.V.
Anadolubank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Citibank N.A.
Oyak Bank A.Ş.
Habib Bank Limited
HSBC Bank A.Ş.
T.C.Ziraat Bankası A.Ş.
Koçbank A.Ş.
MNG Bank A.Ş.
Habib Bank Limited
Turkish Bank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
Oyak Bank A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
MNG Bank A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
Koçbank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
Finans Bank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Denizbank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Tablo.9’ da elde edilen sonuçlara göre kamu sermayeli bankaların yine sermaye
yeterliğine göre iyi performans göstermedikleri gözlenmiştir. Ancak özellikle kredi ve
likidite yeterliği açısından özel bankalar ve yabancı sermayeli bankalarla aynı oranda başarı
gösterdikleri sonucuna ulaşılmıştır.
18
Tablo.10: 2004 Haziran Dönemi Dört Kategoriye Göre Bankaların Dağılımı
Sermaye
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Kredi
Likidite
Karlılık
Denizbank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
Turkish Bank A.Ş.
Şekerbank T.A.Ş.
Turkish Bank A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
Bank Mellat
Finans Bank A.Ş.
Citibank N.A.
Abn Amro Bank N.V.
Denizbank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
MNG Bank A.Ş.
Habib Bank Limited
Koçbank A.Ş.
Habib Bank Limited
Turkish Bank A.Ş.
JPMorgan Chase Bank
Citibank N.A.
Şekerbank T.A.Ş.
WestLB AG
Bank Mellat
HSBC Bank A.Ş.
T.C.Ziraat Bankası
Akbank T.A.Ş.
Habib Bank Limited
Tablo.10’ da verilen sonuçlara göre yine sermaye yeterliği dışında kamu sermayeli
bankaların performanslarının iyi olduğu gözlenmiştir. Diğer taraftan özellikle özel
sermayeli bankalar arasında Bayındırbank ve Akbank başta olmak üzere iyi performans
gösterdikleri söylenebilir. Yabancı sermayeli bankaların bu dönemde özellikle likidite
yeterliğine göre daha iyi durumda oldukları dikkat çekmektedir.
5. Sonuç ve Değerlendirme
Bu çalışmada Türkiye’ de faaliyet gösteren kamu, özel ve yabancı
sermayeli 32 bankanın performans değerlendirmesi faktör analizi ile elde
edilen skor değerler ölçeklendirilerek yapılmıştır. Bu ölçeklendirme sonucunda
bankalara ilişkin hesaplanan ölçek değerler kullanılarak her bir göstergeye
ilişkin ortalama değerler hesaplanmış ve sonuçlar karşılaştırmalı olarak
incelenmiştir. Bu sonuçlara göre özellikle 2003 yılının ilk yarısında kamu
sermayeli bankaların sermaye yeterliği rasyosu dışında daha iyi performans
gösterdikleri gözlenmiştir. Ancak 2003 yılı ikinci yarısında özellikle özel
19
sermayeli bankaların daha iyi performansa sahip oldukları sonucuna
varılmıştır. 2003 Aralık döneminde tüm bankaların likidite sıkıntısı içinde
oldukları gözlenmiştir. 2004 yılının ilk yarısında ise durum kamu sermayeli
bankaların
Mart ayı içinde tekrar performanslarının iyileşmesi yönünde
seyretmekle birlikte bir yıl önceki durumu hala yakalayamadıkları tespit
edilmiştir. Bunun yanı sıra 2004 yılı Mart döneminde tüm bankaların karlılık
oranlarının düşük olduğu gözlenirken 2004 Haziran döneminde hızlı bir artış
olduğu sonucuna varılmıştır.
KAYNAKÇA
Akgül, Aziz, (1997), Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri:SPSS
Uygulamaları”, Yükseköğretim Kurulu Matbaası, Ankara.
Bonin John P., Hasan, Iftekhar and Wachtel Paul (2004), “Bank performance,
efficiency and ownership in transition countries”, Bofit Discussion
Papers,No:4.
Canbaş, Serpil, Çabuk, Altan, Kılıç, Süleyman B.(2003 ). Mali Başarısızlık
Tahmininde Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemlerin Kullanılması:
Türk Bankacılık Sisteminde Bir Uygulama, VI. Ulusal Ekonometri ve
İstatistik Sempozyumu, G.Ü. İ.İ.B.F.Ekonometri Bölümü, Ankara.
Fırat, Oktay Ümit ve Demirhan, Ayşe(2001) “Ticaret Bankalarının
Performanslarının Analizi”.
İnan, Alpan E.(2000), “Banka Etkinliğinin Ölçülmesi ve Düşük Enflasyon
Sürecinde Bankacılıkta Etkinlik”,Bankacılar Dergisi, Sayı: 34.
Karabulut, Gökhan, “Bankacılık Sektöründe Sermaye Karlılık İlişkisi: Türk
Bankacılık Sistemi Üzerine Bir İnceleme”
20
Kaya, Yasemin Türker (2002), Türk Bankacılık Sektöründe Karlılığın
Belirleyicileri 1997-2000, BDDK, MSPD Çalışma Raporu, Ankara.
Shih, Victor, Zhang, Qi, Liu, Mingxing.(2004). Comparing The Performance
Of Chinese Banks: A Principal Component Approach, Working
Paper.
Tatlidil, Hüseyin,(1999), Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz Yöntemleri,
Kitabevi, Ankara.
Ünsal, Aydın ve Mete, Sinan (2003). Ticaret Banka Performanslarının 19952000 Sürecinde Analizi, VI. Ulusal Ekonometri ve İstatistik
Sempozyumu, Mayıs 2003, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Ünsal, Aydın ve Benli Keskin, Yasemin (2004), “İşletme Büyüklüğünün
Tahmini: İMKB Gıda-İçki Sektöründe Ampirik Bir Çalışma”, Gazi
İİBF Dergisi, Cilt:6, Sayı:2.
www.bddk.org.tr, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Üst Kurulu.
www.tbb.org.tr,Türkiye Bankalar Birliği

Türkiye`deki Bankaların Performanslarının Temel Bileşenler

Transkript

Benzer belgeler

Vaka Çalışması Garanti Bankası

Piyasalarda Bugün

9 Nisan 2009

dünya`da bu hafta 23-27 mayıs 2016

Garanti Bankası Genel Müdürü Ergun Özen, görevini Fuat Erbil`e

Ekonomistin Yorumu

1 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 31 Mart 2015

1 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 30 Eylül 2015 Hesap Dönemi

GÜNLÜK BÜLTEN