Ev - Psychology Services Limited

Transkript

ADHD
Child
Evaluation
Çocuklarda DEHB İçin Tanısal Görüşme
ACE
Türkçe
Profesör Susan Young
www.psychology-services.uk.com
Önsöz
Dikkat Eksikliği/ Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan gençlerle çalışmaya başlayalı 20 yıldan fazla oldu.
Etiyoloji, klinik, tedavi ve seyir hakkındaki bilimsel bilgilerin araştırmalarla artması, DEHB’nin klinikte
izlemini de bu yıllar içinde değiştirdi. DEHB’nin son yıllarda yaşamboyu bir durum olarak kabul
edilmesine ve değerlendirme, tedavi ve idame için uluslararası protokoller olmasına rağmen hala bir çok
genç, yetişkin hayata tanı konmamış DEHB ile başlamaktadır. Bu da çocukluk çağında tanının gözden
kaçırıldığı ya da yanlış tanı konulduğunu göstermektedir. Aynı zamanda bu gençlerin, yaşadıkları
belirtiler ve ilişkili sorunları için en uygun tedaviyi almadıkları anlamına da gelmektedir. Birçoğu sahip
oldukları potansiyele ulaşamamakta, bazıları da bu yüzden belirsiz bir geleceğe doğru ilerlemektedir. İyi
haber, DEHB için geliştirilmiş olan müdahalelerin tedavi etkinliklerinin geniş olması ve DEHB’ye her yaşta
müdahale edilebilmesidir. Ancak DEHB’si olan çocukların psikolojik olarak sağlıklı ve yaşam kalitesi
yüksek, kendine güvenli bireyler olarak yetişkinliğe erişmelerini istiyorsak, mümkün olduğunca erken
müdahale etmeliyiz. Bu sebeple DEHB Çocuk Değerlendirmesini (ACE) geliştirdim. Umuyorum ki bu yarı
yapılandırılmış görüşme, tüm dünyadaki sağlık çalışanlarını kendi çalışmalarında çocuklarda DEHB
değerlendirilmesi ve tanılanması konusunda destekleyecektir.
ACE görüşme ölçeğinin daha önceki taslakları hakkında bana geribildirim verme inceliğini göstermiş olan
tüm meslektaşlarıma, özellikle de Cornelius Ani, David Coghill, Eric Taylor, Isaac Szpindel, Jade Smith,
Nader Ali Perroud, Tammi Kramer, Tony Rostain ve Paul Ramchandani’ye teşekkür ederim. En özel
teşekkürlerimi ise ACE görüşme ölçeğinin tasarım ve projesinin yaratılması ve geliştirilmesinde verdiği
destek için Hannah Mullens’e sunuyorum. Ayrıca Prof.Dr. Bengi Semerci’ye [Bengi Semerci Enstitüsü ve
Hasan Kalyoncu Üniveritesi ] ACE’nin Türkçe çevirisi için teşekkür borçluyum.
Profesör Susan Young
Londra, 1st Temmuz 2015
[1]
İçindekiler
Sayfa
DEHB’ye Giriş
3
ACE Uygulanışı
5
GÖRÜŞME
Özgeçmiş
7
Belirtilerin Derecelendirilmesi
11
Gözlemler
30
Birlikte Bulunan Sorunlar ve Bozukluklar
31
DSM-5 Puanlama Cetveli
37
ICD-10 Puanlama Cetveli
38
[2]
DEHB’ye Giriş
DEHB
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuğun gelişim basamağı ile uyumsuz dikkatsizlik,
dürtüsellik ve hiperaktivite belirtileri ile karakterize olan nörogelişimsel bir bozukluktur. Tanı için, DEHB
ile ilişkili davranış ve zorlukların kişinin işlevselliğini önemli ölçüde etkiliyor olması gerekir. Sonuç olarak,
DEHB düşük okul başarısı, kişilerarası ilişkilerde ve ilerleyen yaşlarda iş yaşamında sorunlar gibi çeşitli
problemlerle ilişkilidir (Shaw ve ark., 2012). Erken tanı, erken müdahale olanağı tanır ve bu da genç
yaştaki bireyin geri kalan hayatı boyunca yaşam kalitesinin artmasını sağlar.
Bazı bireylerde yaşla birlikte belirtiler azalır (en sık hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri), bazı bireylerde
ise belirtiler ısrarcıdır ve yetişkin dönemde belirtilere bağlı bozulmalar görülür. DEHB’nin görülme sıklığı
çocuklarda %5, yetişkinlerde %2.5 olarak saptanmıştır (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013). Çocukluk
çağında kızlara oranla 4 kat daha fazla erkek DEHB tanısı alırken, yetişkinlikte kadınların tanı alma
oranları erkeklerle hemen hemen aynıdır (Ford ve ark., 2003; Kessler ve ark., 2006). Bu durum, erkek
çocuklarının kızlara oranla daha fazla hiperaktivite göstermesi ve böylece farkedilme ve
değerlendirmeye yönlendirilme olasılıklarının daha yüksek olmasından kaynaklanıyor olabilir. DEHB
tedavi edilebilir bir durumdur ve bu tanısal görüşmenin odağı DEHB’nin değerlendirilmesidir.
Tanı Ölçütleri
Yaygın olarak kullanılan iki tanı sistemi vardır; Psikiyatride Hastalıkların Tanımlanması ve Sınıflandırılması
El Kitabı 5. Baskı (DSM-5) ve Hastalıkların ve İlgili Sağlık Sorunlarının Uluslararası İstatistiksel Sınıflaması
10. Gözden geçirme (ICD-10). Bu tanı sistemleri DEHB için farklı ölçütler kullanmaktadır. DSM-5 ve ICD10 sağlık çalışanları için birer rehber olarak geliştirilmişlerdir, özgül birer algoritma değillerdir.
Amerikan Psikiyatri Birliği (2013) tarafından hazırlanmış olan DSM-5 ölçütleri DEHB’nin üç alt tipini
tanımlar: Dikkat eksikliği baskın tip, hiperaktivite/dürtüsellik baskın tip ve bileşik tip. DSM-5 ölçütleri
belirtilerin 12 yaşdan önce başlamış olması gerekliliğini öngörmektedir (ancak bozulmaya yol açmış
olması zorunlu değildir). Çocuklarda tanı için her bir alt türden altı (ya da daha fazla) belirti gereklidir.
Buna karşın daha büyük ergenlerde ve yetişkinlerde (17 yaş ve üstü) en az beş belirtinin halen olması
şartı aranır. Belirtilerin, çocuğun gelişimsel basamağı ile uyumsuz, sosyal ve akademik/mesleki uğraşları
üzerinde doğrudan bozucu etkiye neden olacak şekilde en az altı aydır devam ediyor olması gereklidir.
Bu ölçütler yaygın olarak kullanılmış ve SNAP-IV (Swanson, 1992), BAARS-IV (Barkley, 2011), DEHB
Derecelendirme Ölçeği –IV (DuPaul ve ark., 1998), ve Kiddie-Sads-Şimdi ve Yaşamboyu Versiyonu’nda
(K-SADS-PL; Kaufman ve ark., 1996) yer almıştır.
Dünya Sağlık Örgütü (1992) tarafından hazırlanan ICD-10, DEHB’yi Hiperkinetik Bozukluk başlığı altında
sınıflamaktadır. Belirtiler DSM-5 ile aynıdır. Ancak DSM-5’de bulunan dokuz hiperaktivite/dürtüsellik
belirtisi, beş hiperaktivite ve dört dürtüsellik belirtisi olmak üzere kendisini oluşturan parçalara
ayrılmıştır. ICD-10’a göre belirtilerin yedi yaşa kadar görülmüş olması gerekmektedir (ancak bozulmaya
yol açmış olması zorunlu değildir). Hiperkinetik Bozukluk tanısının koyulabilmesi için, çocuğun en az üç
hiperaktivite belirtisi ve bir dürtüsellik belirtisine ek olarak en az altı dikkat eksikliği belirtisi gösteriyor
olması gereklidir. ICD-10’da tanı için gerekli olan belirti sayısı yaşa bağımlı değildir. Bu durum hem
[3]
çocuklar hem de yetişkinler için geçerlidir. DSM-5 ile benzer olarak ICD-10 da belirtilerin yaşından
beklenen gelişimsel basamak ile uyumsuz ve birden fazla alan üzerinde doğrudan bozucu etkiye neden
olacak şekilde en az altı aydır devam ediyor olmasını gerekli görmektedir. DSM-5’in aksine ICD-10
Hiperkinetik Bozukluk için alt türler belirlememiş, bunun yerine eğer kişi tanının sadece bir alanında eşik
altında kalıyorsa , örneğin bir çocuk hiperaktivitede eşiğin altında ancak dikkat eksikliği oldukça
yüksekse, yetkin kişilerin yine de durumu tanıyabileceklerini ifade etmiştir.
DEHB çocuklarda beş yaşın altında tanılanabiliyorken (tanı sistemleri tarafından öngörülmüş bir asgari
yaş yoktur), belirtilerin okul öncesi yaşta görülen normal davranışlardan ayırt edilmesi zor
olabilmektedir. Bu yüzden beş yaştan küçük bir çocuğun DEHB yönünden değerlendirmesini yaparken
görüşmecilerin dikkatli olmaları önerilir.
DEHB tanısı için, belirtilerin başka bir psikiyatrik bozukluk tanısı ile (örn. Madde kullanımı, kaygı
bozukluğu, depresyon) daha iyi açıklanamıyor olması şarttır. Bu durum ayırıcı tanı değerlendirmesi
yapmayı gerektirir. Ancak DEHB olan çocuklar sıklıkla ikincil bir psikiyatrik bozukluk gösterirler. DEHB
olan çocukların üçte ikisinin bir ya da daha fazla birlikte bulunan bozukluğa sahip oldukları gösterilmiştir.
Sık görülen eştanılar karşıt olma karşı gelme bozukluğu, davranım bozukluğu, kaygı bozukluğu,
duygudurum bozuklukları, tik bozuklukları ve otistik spektrum bozukluklarıdır (Biederman ve ark., 1991;
Goldman ve ark., 1998; Pliszka, 1998; Elia, ve ark., 2008). Bundan dolayı değerlendirmeyi yapan kişi
birincil (ayırıcı) ve ikincil (birlikte bulunan) bozuklukları ayırt edebilmelidir.
Sınıflama sistemleri bu ölçütler açısından birbirinden ayrılmaktadır. DSM-5 eştanıları tanımakta ve izin
vermekteyken, ICD-10’da bunlar tanıyı dışlama ölçütleridir. Bu durum DSM-5 ölçütlerinin klinik
uygulamaya ve deneyime daha yakın olması nedeniyle klinisyenler tarafından daha çok tercih
edilmesine neden olmaktadır.
Referanslar
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington: American Psychiatric Association.
Barkley, R. A. (2011). Barkley Adult ADHD Rating Scale – IV (BAARS-IV). New York: Guildford Press.
Biederman, J., Newcorn, J., & Sprich, S. (1991). Comorbidity of attention deficit hyperactivity disorder with conduct, depressive, anxiety, and other disorders.
American Journal of Psychiatry, 148(5), 564-577.
DuPaul, G. J., Power, T. J., Anastopoulos, A. D., & Reid, R. (1998). ADHD Rating Scale-IV (for Children and Adolescents): Checklist, Norms, and Clinical
Interpretation. New York: Guildford Press.
Elia, J., Ambrosini, P., & Berrettini, W. (2008). ADHD characteristics: 1. Concurrent co-morbidity patterns in children and adolescents. Child and Adolescent
Psychiatry and Mental Health, 2(15), 1-9.
Ford, T., Goodman, R., & Meltzer, H. (2003). The British child and adolescent mental health survey 1999: the prevalence of DSM-IV disorders. Journal of the
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 42(10), 1203-1211.
Goldman, L. S., Genel, M., Bezman, R. J., & Slanetz, P. J. (1998). Diagnosis and treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder in children and
adolescents. Journal of the American Medical Association, 279(14), 1100-1107.
Kaufman, J., Birmaher, B., Brent, D., Rao, U., Flynn, C., Moreci, P., … & Ryan, N. (1997). Schedule for affective disorders and schizophrenia for school-age
children – Present and lifetime version (K-SADS-PL): Initial reliability and validity data. Journal of the American Academy of Child and Adolescent
Psychiatry, 36(7), 980-988.
Kessler, R. C., Adler, L., Berkley, R., Biederman, J., Connors, C. K., Demler, O., … & Zaslavsky, A. M. (2006). The prevalence and correlates of adult ADHD in the
United States: results from the national comorbidity survey replication. American Journal of Psychiatry, 163(4), 716-723.
Pliszka, S. R. (1998). Comorbidity of attention-deficit/hyperactivity disorder with psychiatric disorder: an overview. Journal of Clinical Psychiatry, 59(suppl.7),
50-58.
Shaw, M., Hodgkins, P., Caci, H., Young, S., Kahle, J., Woods, A., & Arnold, L.G. (2012). A systematic review and analysis of long-term outcomes in attention
deficit hyperactivity disorder: Effects of treatment and non-treatment. BMC Medicine, 10(99), 1-15.
Swanson, J. M. (1992). School-based assessments and interventions for ADD students. Irvine: K. C. Press.
World Health Organization. (1992). International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (10th ed.). Geneva: World Health
Organization.
[4]
ACE Uygulaması
DEHB Çocuk Değerlendirme (ACE) sağlık çalışanlarının 5-16 yaş arasındaki çocuklarda DEHB
değerlendirmesi yapmalarında yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiş bir araçtır. ACE görüşmesi,
DEHB’nin temel belirtilerini ve bunların işlevselliği ne kadar bozduğunu değerlendirerek görüşmeciye
tanısal süreçte yol gösterir. ACE dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliğin temel belirtileriyle örtüşen
bir dizi soru sorar. Bu belirtilerin ortaya çıkma şekillerinden tipik örnekler ile görüşmeciye kolaylık sağlar
ve klinik yargıya rehberlik eder. Temel belirtilerin iki veya daha fazla ortamda önemli bozulmaya yol açıp
açmadığının değerlendirilebilmesi amacıyla ACE her bir belirti için hem ev hem de okul ortamını
sorgular. Her ortam için ayrı ayrı örnekler bulunur. Okul dışı etkinlikler ev ortamı ile ilgili örnekler olarak
değerlendirilmelidir.
Görüşülen kişiler
ACE, bir sağlık çalışanı tarafından, çocuğa yakın olan ve yeterli süredir çocuğu tanıyan kişilerle
uygulanması gereken klinik bir görüşmedir. Görüşülen kişilerin, çocuğun işlevselliğini farklı ortamlarda
gözlemlemiş olması gereklidir. Bu nedenle çocuğunlukla ebeveynler, çocuğa bakım veren kişiler, ev
ortamına aşina olan diğer aile üyeleri ile görüşülür. Genellikle çocuk da görüşmeye davet edilir. Böylece
görüşmeci çocuğun bakış açısını öğrenme ve çocuğun davranışlarını gözlemleme olanağı elde eder.
Olanaklar dahilinde okuldan da bağımsız bilgiler edinilmelidir (örn. Öğretmen görüşmesi, okul notlarının
incelenmesi). Daha büyük çocuklarda ACE doğrudan çocuğun kendisine uygulanabilir. Ancak bilgilerin
uygun kaynaklardan doğrulanması ve mümkünse okul raporlarının incelenmesi önerilir.
ACE Görüşmesine Giriş
Görüşmeyi gerçekleştirmeden önce görüşmeci görüşülen kişinin kendisini huzurlu ve rahat
hissedebilmesi için onunla ilişki kurmalıdır. Görüşmecinin başlangıçta çocuk ve aile hakkında görüş
edinebilmek için daha genel ve açık uçlu sorular sorması önerilir. Örneğin, “çocuğunuz ve davranışları
hakkında olabildiğince bilgi edinebilmek için buradayım. Şimdi bana biraz çocuğunuzdan ve
endişelerinizden bahseder misiniz?”. Günlük hayatın çocuk için ve çevresindekiler için nasıl olduğunu, ev
içinde çocuktan olan beklentileri (örn. Davranışlar, ev ,işlerine yardım) ve çocuğun okuldaki durumunu
öğrenmek faydalı olacaktır. Uygulamaya başlamadan önce görüşme yapılacak kişilere tanısal ölçütlerin
kapsadığı belirtilerle ilgili belirli sorular soracağınızı ve kendilerinden bu belirtilerin geçmiş altı ay
boyunca mevcut olup olmadığını değerlendirmelerini isteyeceğinizi açıklayarak temel oluşturmak
önemlidir. Görüşme yapılacak kişiden sözü edilen belirtilerin evde, okulda, diğer ortamlarda nasıl ortaya
çıktığı hakkında (mümkün olduğunca fazla sayıda) örnekler vermesini isteyin. Ayrıca görüşme yaptığınız
kişiye bu belirtilerin bu yaştaki diğer çocuklara (örn. Kardeş, arkadaş) oranla daha sık görülüp
görülmediğini sorun.
ACE görüşmesinin uygulanışı
Görüşmeye özgeçmiş bilgilerinin olduğu bölümü tamamlayarak başlayın. Bu bölüm, demografik bilgilere
ek olarak çocuğun hayatında erken dönem risk etmenlerinin olup olmadığını, tıbbi geçmişini, eğitim
geçmişini, arkadaş ilişkilerini ve aile yapısını öğrenmeye yöneliktir. Bu ayrıntılar çocuğun davranışlarının
[5]
oluştuğu ortamı anlamak için gereklidir ve bozulmanın anlaşılmasına yardımcı olacağından, bu sorulara
zaman ayırmak önemlidir.
Takip eden maddeler dikkat eksikliği (dokuz madde), hiperaktivite (beş madde) ve dürtüselik (dört
madde) belirtilerine ilişkin ölçütlerle ilgilidir. Önce soruyu okuyun ve görüşme yaptığınız kişiyi bu
belirtinin evde ve okulda var olup olmadığını düşünmeye teşvik edin. Görüşmeyi yapan kişi DEHB olan
çocukların ilgili durumda genellikle nasıl bir görünüm sergilediklerini özetleyen kısa bir tanımla
yönlendirilmiştir. Bu yönlendirme görüşmeciye hatırlatma amacı ile yazılmıştır ve görüşme yapılan kişiye
okunmamalıdır. Görüşme yaptığınız kişiyi belirtinin veya sorunun ne zaman ortaya çıktığı, ortaya çıktığı
çevresel koşulları, sıklığı, ciddiyeti ve ortam hazırlayan etkenler hakkında belirgin durumlar ve/veya
belirgin örnekler vermeye teşvik edin. Çocukta bu belirti/sorun yüzünden gözlenen bozulmanın
derecesini ve bu yaştaki ve gelişimsel basamaktaki bir çocuktan daha fazla olup olmadığını
değerlendirmek özel önem taşımaktadır. Madde ile ilgili ev/okul kutucuklarına notlarınızı yazın.
Notlarınız, değerlendirme yapan kişinin belirtinin var olup olmadığına ilişkin kararına yardımcı olacak ve
onu karar verirken destekleyecek yeterli derinlemesine bilgiye sahip olmalıdır.
Görüşmeci, her bir bulgu üzerine derinlemesine yapılan bu incelemeden yola çıkarak belirtinin olup
olmadığına ve bozulmaya yol açıp açmadığına kanaat getirecektir. Kesin bir karar vermekten alıkoyacak
belirsizlikler olması halinde elde edilen diğer belgelere başvurmak (okul raporları gibi) ve/veya çocuğun
bakımıyla veya okul dışı etkinlikleri ile ilgilenen başka kişilerin görüşlerini almak yardımcı olacaktır.
Belirtileri değerlendirme bölümünden sonra eğer çocuk da görüşmede bulunuyorsa (ve/veya başka bir
ortamda gözlemlediyse), görüşmecinin yaptığı gözlemleri not edebileceği bir gözlem bölümü
bulunmaktadır.
Birlikte bulunan sorunlar ve bozukluklar
Gözlem bölümünden sonra görüşmeci, olabilecek diğer ve/veya yaygın olarak birlikte bulunan sorunların
listesine bakarak ayırıcı tanıya veya birlikte bulunan durumları değerlendirmeye yönlendirilir. Bunlar,
nörogelişimsel/bilişsel, davranışsal, duygusal, fiziksel ve tıbbi bozuklukları kapsar ve her biri
görüşmecinin çocuğu farklı bir bakış açısından değerlendirmesine yardımcı olacak kısa bir tanım içerir.
Bu bölüm olası birlikte bulunan sorun ve bozuklukların bir listesi olmakla birlikte, bu sorun ve
bozuklukların görüşme yapılan kişinin kendisine ismen söylenmesi önerilmez. Tercihen, görüşmeci belirli
bulgulara odaklanmadan önce durumla ilişkili genel sorular yönelterek başlamalıdır. Not almak ve sözü
geçen durumun daha önceden teşhis edilip edilmediği veya daha fazla incelemeye ihtiyaç olup
olmadığının sınıflandırmasını yapabilmek için bir alan bırakılmıştır. DSM-5 ölçütlerinin eştanıya izin
verdiğini ancak ICD-10’un izin vermediğini belirtmek önemlidir. Bu bölüm tanı koymak için değildir. Daha
fazla inceleme yapmayı gerektirecek olası bir ayırt edici veya birlikte bulunan durum olarak
düşünülebilecek davranışları tanımlamayı amaçlar.
Görüşmenin puanlanması
ACE görüşmesinin puanlanması ile ilgili yönergeler görüşme ölçeğinin sonunda verilmiştir. Biri DSM-5
tanı ölçütlerine, diğeri ICD-10 tanı ölçütlerine göre hazırlanmıştır.
[6]
GÖRÜŞME – Özgeçmiş
Çocuğun adı:
Doğum tarihi:
___ /___ /___
Cinsiyet:
Erkek
Kız
Bilgi alınan kişi(ler):
Çocuğa yakınlığı:
Görüşme tarihi:
___ /___ /___
Görüşmecinin adı:
Ek notlar:
[7]
Erken dönem risk etmenleri (uygun olanları işaretleyin ve aşağıya notlarınızı yazın):
Prematüre doğum*
Bilinç kaybına yol açan kafa yaralanması*
Düşük doğum ağırlığı*
Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü*
Erken dönem travma (örn. Fiziksel,
cinsel, duygusal istismar)*
Hamilelik sırasında annenin sigara ve/veya
madde kullanımı (alkol dahil)*
*Lütfen Ayrıntılandırın:
Çocuğun bilişsel işlev değerlendirmesi yapıldı mı?
Evet*
Hayır
Evet*
Hayır
Evet*
Hayır
Evet
Hayır*
Tıbbi öykü
Çocuğun herhangi bir fiziksel hastalığı var mı?
Çocuğun halen kullandığı bir ilaç var mı?
Eğitim
Çocuğun şuandaki eğitim düzeyi?
( örn. Kaçıncı sınıfda)
Çocuk normal eğitim veren bir okula mı devam ediyor?
[8]
Çocuğun özel eğitime ihtiyacı var mı?
Evet*
Hayır
Evet*
Hayır
Evet*
Hayır
İki kez
İkiden fazla
defa
Evet*
Hayır
Çocuk okulda fazladan destek veya yardım alıyor mu?
Çocuk hiç okuldan atıldı mı?
*Kaç kere?
Bir kez
*Neden?
Çocuk hiç sınıfta kaldı veya ders tekrarı yaptı mı?
(kendisinden beklenen bir hedefte başarısız olma)
Arkadaş İlişkileri
Çocuğun arkadaşlık ilişkilerinin niteliğini tarif edin. (okul içinde ve dışında)
[9]
Aile Öyküsü
Aile bireyleri arasında DEHB olduğundan şüphelenilen veya DEHB tanısı alan var mı?
Evet- tanı aldı
(Çocuğa yakınlığı:________________________________________________)
Evet – şüphe olan
(Çocuğa yakınlığı:________________________________________________)
Hayır
Aile bireyleri arasında başka bir nörogelişimsel bozukluğu olan var mı? (örn. Otistik spektrum bozukluğu,
bilişsel gerilik)
Evet (Çocuğa yakınlığı ve bozukluk:__________________________________________________)
Hayır
Aile bireyleri arasında belirli bir öğrenme güçlüğüne sahip olan var mı?
Evet (Çocuğa yakınlığı ve öğrenme güçlüğü:___________________________________________)
Hayır
Aile bireyleri arasında psikiyatrik bozukluk öyküsü olan var mı?
Evet (Çocuğa yakınlığı ve bozukluk:__________________________________________________)
Hayır
Annenin eğitim öyküsü (en son bitirdiği okul dahil):
Babanın eğitim öyküsü (en son bitirdiği okul dahil):
Annenin mesleki öyküsü:
Babanın mesleki öyküsü :
[10]
Belirtilerin Derecelendirilmesi
1-9 arasındaki sorular çocuğun dikkatini verebilme becerisini değerlendirmeye yöneliktir.
10-14 arasındaki sorular çocuğun yerinde duramama ve hiperaktivitesini değerlendirmeye yöneliktir.
15-18 arasındaki sorular çocuğun dürtüsel davranışlarını değerlendirmeye yöneliktir.
Görüşmeyi gerçekleştirirken şu noktaları göz önünde bulundurmayı ve not etmeyi unutmayın:

Başlangıç: Bu belirti ilk ne zaman ortaya çıktı? (Belirtilerin, ICD-10 ölçütlerine göre yedi yaşa
kadar, DSM-5 ölçütlerine göre 12 yaşa ortaya çıkmış olması gerekir)

Süre: Belirti altı ay ve daha fazla süredir devam ediyor mu?

Yaygınlık: Belirti birden fazla ortamda görülüyor mu? (örn. Okulda ve evde)

Süreklilik: Belirti çocuğun yaş ve içinde bulunduğu gelişim basamağına göre beklenenden daha
fazla mı görülüyor? Bu, belirtinin “sıklıkla” var olmasını gerektirir, yani çocuğun genel görünümü
ve çoğu zaman böyle olması anlamına gelir. Ancak bu içinde bulunulan duruma bağlıdır ve
değişmez değildir.

Bozulma: Belirti çocuğun işlevselliğini ve gelişimini ne dereceye kadar bozuyor?
Görüşmeler ev ortamını bilen ebevenynler/bakım veren kişiler veya diğer aile üyeleri ile yapılırsa, okul
bölümü için bağımsız değerlendirmelerin edinilmesi önerilir (örn. Öğretmen ile görüşme ve/veya okul
raporlarının incelenmesi). Genellikle çocuk da görüşmeye davet edilir. Bu hem çocuğun bakış açısını
öğrenme ve hem de çocuğun davranışlarını gözlemleme olanağı sağlayarak değerlendirmeye katkıda
bulunur. Daha büyük çocuklarda ACE doğrudan çocuğun kendisine uygulanabilir. Ancak bilgilerin uygun
kaynaklardan doğrulanması ve mümkünse okul raporlarının incelenmesi önerilir.
[11]
1.
Çocuk sıklıkla dikkatini ayrıntılara vermekte zorlanır veya
dikkatsizce hatalar yapar mı?
Karşılanan ölçüt:
Evde
Okulda
Ev
Çocuk görevleri verimsiz bir şekilde tamamlayabilir, örneğin bir işi veya etkinliği tamamlarken bazı
basamakları atlayabilir ve tekrar dönmek zorunda kalabilir, yönergelere dikkat etmez, acele etmekten
(yaptığı şeye dikkatini verememekten dolayı) nesneleri kırabilir. Ne yapacağını anladığı halde ev
ödevinde birçok hata yapabilir, ödevi dağınık ve birçok düzeltme ile teslim edebilir. Yaya geçitleri,
tehlike uyarıları gibi çevreden gelen önemli bilgileri farketmeyebilir.
Bu belirti mevcut mu? Eğer mevcutsa örnekler vererek bu durumun evde ne gibi bozulmalara yol
açtığını sorgulayın
Okul
Çocuk tamamlanmamış ve/veya acele ile yapılmış gibi görünen ve birçok hata içeren ödevler teslim
edebilir. Sınav kağıtlarında bazı soruları atlayabilir ve/veya arka sayfada soru olup olmadığını kontrol
etmeyebilir (çocuğun düşük not almasına yol açar). Çocuk, birçok ayrıntı içeren görevleri özellikle stres
verici ve zaman alıcı bulabilir.
Bu belirti mevcut mu? Eğer mevcutsa örnekler vererek bu durumun okulda ne gibi bozulmalara yol
[12]
Çocuk sıklıkla görevler veya oyun etkinliklerinde dikkatini
sürdürmekte başarısız mı?
2.
Evde
Okulda
Ev
Evde veya oyun ortamında bu belirti çocuğun oynadığı oyuncağı veya yaptığı etkinliği sık sık
değiştirmesiyle gözlemlenebilir. Bir görevi sadece bir kaç dakika sürdürebilir. Bu durum sıkıldığı için veya
ilgisini daha çok çeken birşey gözüne takıldığı için olabilir. Çocuk, yetişkin desteği ile bile etkinlik ve
görevleri tamamlamakta zorlanabilir. Örneğin kitap okumaktan, film izlemek için oturmaktan kaçınabilir.
Ayrıca karşılıklı konuşma sırasında söyleyeceklerini unutabilir.
Okul
Çocuk tekrarlayan ve/veya zihinsel çabanın sürdürülmesi gereken görevleri yaşıtlarına kıyasla özellikle
zor bulabilir. Örneğin, çocuk kompozisyon yazma türünde görevlerden çok şikayet edebilir ve
zorlanabilir. Öğretmenler, çocuğun göreve geri dönebilmek için sık sık uyarılmaya ve yönlendirmeye
ihtiyaç duyduğu yönünde yorumlar yapabilirler. Çocuk, görevin çok sıkıcı olduğunu söyleyebilir. Çocuğun
görevi tamamlayabilecek motivasyona sahip olmadığı, gittikçe hırçınlaştığı, öfkelendiği ve/veya yıkıcı
davranışları olduğu görülebilir. Bunun aksine hoşlarına giden görevlerde daha az zorlanabilir(veya hiç
zorlanmaz). Tenefüs ve yemek aralarında yerlerinde duramayabilir, sık sık oynadıkları kişiyi veya
oyuncağı değiştirebilirler.
[13]
Çocuk sıklıkla kendisine söyleneni dinlemiyor gibi görünür
mü?
3.
Evde
Okulda
Ev
Çocuk hiç dikkatini vermiyor veya hayallere dalmış gibi görünebilir. Aile üyeleri ve eve gelen misafirler
bu yönde yorumlar yapabilirler. Ya da çocuk dinliyor gibi görünebilir ancak yönergeleri unutur veya
tekrarlayamaz. Örneğin spor yaparken çocuk koçu dinliyormuş gibi görünebilir ancak yönergeleri yerine
getirmekte başarısız olur.
Okul
Öğretmenler çocuğun sınıfta dersi dinlemediği yorumunu yapabilirler. Çocuğun görevi
tamamlayabilmesi için yönergelerin defalarca tekrar edilmesi ve/veya küçük adımlara bölünmesi
gerektiği söyleyebilirler. Öğretmen çocuğu ön sıralara veya yardımcı olacak birinin yanına oturtabilir.
Çocuğun bu davranışları bazı öğretmenler tarafından yanlış algılanarak küstahlık olarak
değerlendirilebilir.
[14]
Çocuk sıklıkla yönergeleri takip etmekte veya görevleri
tamamlamakta başarısız olur mu?
4.
Evde
Okulda
Ev
Evde bir iş verildiğinde çocuk bazı görevleri gözden kaçırır ve/veya yapması istenen şeyi
tamamlayamayabilir. Çocuğun giyinme gibi özbakım ihtiyaçlarını tamamlayamama, alışverişte alması
gerekenleri unutma veya ilgisiz şeyleri alarak gelme, muslukları açık bırakma ve bir etkinliği
tamamlayabilmek için hatırlatılmasına gerek duyması sık görülen örneklerdendir. Yazılı yönergeleri takip
ederken bile birçok adımı atlayabilir. Örneğin oyuncakların kurulması, oyuncak parçalarının yanlış
yerlere yerleştirilmesi ile sonuçlanır.
Okul
Çocuk yönergeleri hatırlamakta ve yerine getirmekte zorlanabilir. Bu yüzden görevleri tamamlayamaz ve
koyulan hedeflerin altında kalabilir. Örneğin, çocuğun bir etkinliğe başladığı ancak adımları unuttuğu
veya atladığı ve erken bıraktığı gözlenebilir. Çocuk sınıf içi ödevleri ve ev ödevlerini tamamlamadığı için
karşı gelme davranışları gösterdiği düşünülerek uyarı veya ceza alabilir.
[15]
Çocuk sıklıkla görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanıyor
mu?
5.
Evde
Okulda
Ev
Çocuk devamlı olarak katıldığı etkinliklere yetişmek için bir koşuşturma ve telaş içinde görünebilir. Kötü
planlama ve organizasyon becerileri nedeniyle görevlerini başkalarına saçma görünen bir sırayla
yapabilir. Çocuk dağınıktır ve oyuncak veya giysilerini bulmakta zorlanabilir. Daha büyük çocuklar ev
ödevleri ile boş zaman etkinliklerini, ödevleri önemsemedikleri için değil, zamanlama ve organizasyon
becerilerindeki yetersizlik yüzünden dengelemekte zorlanabilirler. Etkinlikleri kaçırdıkları veya
arkadaşlarını hayal kırıklığına uğrattıkları için ilişkilerinde bozulmalar olabilir.
Okul
Çocuk işi etkin şekilde planlayamadığı veya organize edemediği için teslim tarihlerini kaçırabilir.
Genellikle (hem kendisi hem de eşyaları) düzensiz ve dağınık görünebilir. Ders notları düzensiz tutulmuş
olabilir. Ortaokula geçtiklerinde ders programı karmaşıklaştığı için derslere geç kalır ve daha fazla
özerklik beklentisi karşısında stres altına girebilirler. Otobüs bileti, dolap kilidi, beslenme çantası, spor
malzemeleri ve ev ödevi gibi şeyleri evde unutabilirler.
[16]
Çocuk sıklıkla zihinsel çabanın sürdürülmesini gerektiren
görevlerden kaçınır veya hoşlanmaz mı?
6.
Evde
Okulda
Ev
Çocuk zihinsel çaba sarfetmeyi gerektiren görevleri erteler veya bunlardan kaçınabilir. Zor veya
tekrarlayıcı bulduğu görevleri sürdüremeyebilir. Ev ödevlerini yapmamak için oyalanabilir ve
erteleyebilir. Bir iş yapması istendiğinde önce küçük bir kısmını yapabilir ve daha zor kısımlarını sonraya
bırakır ve/veya çokça itiraz edebilir. Klüplere katılabilir ancak fiziksel uyaran veya fiziksel etkinlik
içermeyen etkinliklere katılmaz. Uzun, tekrarlayıcı ve/veya eğitsel gördüğü oyunlardan kaçınabilir, bu
durumlarda görevi itici bulduğu için karşı gelebilir.
Okul
Matematik, yazı, kompozisyon gibi yoğun bulduğu ve zihinsel çaba gerektiren belirli derslerden
kaçınmaya çalışabilir. Dersler sırasında itiraz eder veya yetersiz çaba gösterebilir, sinirli ve hırçın olabilir.
Huzursuz ve/veya karşıt gelen davranışlar içinde olabilir. Sınıftan çıkmak için hastalık gibi bahaneler
bulabilir. Aşırı durumlarda çocuk evde kalmak ve bazı derslere katılmamak için hasta rolü yapabilir
ve/veya okuldan kaçabilir.
[17]
7.
Çocuk sıklıkla yapacağı görev ve etkinlikler için gerekli
olan şeyleri kaybeder mi?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk otobüs bileti, anahtar, giysi, okul eşyası ve oyuncak gibi eşyaların yerini unutur veya karıştırabilir
ve bunları en son nerede ve ne zaman gördüğüne ilişkin bir fikri olmayabilir. Bu katılacağı bir etkinliğe
hazırlıksız ve/veya mont, atkı, futbol topu, tenis raketi, USB belleği, kağıt, kalem gibi ihtiyacı olan
malzemeleri eksik olarak gitmesi anlamına gelir.
Okul
Çocuk okul çantasını, kitaplarını, okul kıyafetlerini, otobüs biletini ve spor eşyalarını kaybeder veya yanlış
yere koyabilir. Çocuk devamlı olarak kaybolan giysilerini, kalem kutusunu, okul kitaplarını aramak için
okuldaki kayıp eşya dolabını kontrol edebilir. Öğretmenler çocuğun ders için gerekli materyali olmadan
derslere geldiğini bildirebilirler.
[18]
Çocuğun sıklıkla dışardan gelen uyarılarla kolayca dikkati
dağılır mı?
8.
Evde
Okulda
Ev
Çocuğun sıklıkla hayal dünyasında olduğu ve/veya dikkatinin hızla başka birşeye (daha uyarıcı) kaydığı
görülebilir. Çocuğun dikkati başkaları tarafından kolayca gözardı edilebilen veya görmezden gelinebilen
hareket ve/veya ortamdaki sesler (televizyon gibi), çevresel uyaranlar karşısında kolayca dağılabilir.
Özellikle birden fazla işi aynı anda yapmak çok zorlayıcı olabilir. Çocuk bu bulguyla başaçıkabilmek için
ödevini sessiz bir odada yapmak gibi yöntemleri yeğleyebilir.
Okul
Çocuğun dikkati çevresindeki uyaranlardan yaşıtlarına kıyasla daha fazla dağılabilir. Sınıf içindeki bir ses
ya da etkinlik kadar, sınıf dışında oyun bahçesindeki çocuklar veya dışarıdaki herhangi bir spor etkinliği
dikkatini dağıtabilir. Öğretmenler, arkadaşları ile çok konuştuğunu veya hayallere daldığını ve göreve
geri dönmek için yönlendirmeye ihtiyaç duyduğunu bildirebilirler. Öğretmenler bu çocukların birebir ya
da daha küçük gruplarda daha iyi çalıştığını söyleyebilirler.
[19]
9.
Çocuğun günlük etkinlikleri sırasında sıklıkla unutkanlığı var
mıdır?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk birşeyi nerede bıraktığını sık sık unutabilir ve eşya, oyuncak, giysi gibi şeyleri aramaya çok zaman
harcayabilir. Randevu, toplantı veya klüp etkinliklerine katılmayı unutabilir. Okuldan aile/bakım veren
kişilere gönderilen notları ve/veya önemli bilgileri iletmeyi unutabilir (okul çantasının en altında kalır).
Arkadaş veya aile ziyaretlerinde kendisi için önemli eşyalarını veya oyuncaklarını bile unutabilir. Diş
fırçalama gibi rutin görevlerin hatırlatılmasına ihtiyacı olabilir.
Okul
Çocuk sürekli olarak ders programını ve/veya ders için gerekli malzemeleri evde unutabilir. Bir sınıftan
başka bir sınıfa geçerken tüm eşyalarını toparlamayı unutabilir. Ödevin ne zaman teslim edileceğini
unutabilir ve tamamlamış olsa bile zamanında teslim edemez. Randevuları ve toplantılara katılmayı,
hatta sonuçlarını bildiği halde bazen cezalarını bile unutabilir.
[20]
10.
Çocuk sıklıkla ellerini ayaklarını oynatır veya oturduğu
yerde kıpır kıpır mıdır?
Evde
Okulda
Ev
Çocuğun televizyon izlerken, yemek masasında ve/veya arabada bile sürekli kıpır kıpır huzursuz olduğu
görülebilir. İlgilendiği bir etkinlik sırasında veya yorgun olduğunda bile kıpır kıpır olabilir. Sık sık
sandalyesiyle geriye doğru sallanmaması, ayaklarını vurmaması ve/veya nesnelerle oynamaması için
uyarı alabilir. Bu davranışları yüzünden sinema, restoran gibi yerlerde sorun yaşanabilir.
Okul
Öğretmenler çocuğun kıpır kıpır ve huzursuz olduğu, bunun diğer çocukları da rahatsız ettiği, yapılan
etkinlik veya konu ile ilgisiz olduğu yorumlarını yapabilirler. Çocuk oturduğu yerde kıpırdanır, ayaklarını
vurur, sandalyesinde geriye sallanır, masadaki nesnelerle oynar ve/veya kitapların üzerine karalamalar
yapabilir. Çocuk sık sık düştüğü veya birşeyleri düşürdüğü için sakar bir görünüm sergileyebilir.
[21]
11.
Çocuk yerinde oturması beklenen durumlarda sıklıkla
yerinden kalkar mı?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk sakince durmakta güçlük çekebilir. Özellikle zorunlu olduğu veya önemli durumlarda bile yerinde
oturmaya devam etmekte zorlanabilir ve birçok kez ayağa kalkabilir. Çocuğun televizyon izlerken odanın
içinde gezdiği ve/veya yemek yerken yerinden kalktığı gözlenebilir.Toplu taşıma araçlarında yerinde
oturabilmesi için devamlı yardıma gerek duyar ve uzun yolculuklarla başa çıkmakta zorlanabilir.
açtığını sorgulayın.
Okul
Sık sık hatırlatılmasına ve yönlendirilmesine rağmen çocuk yerinde oturmakta zorlanabilir. Sırada
arkasına döner veya yerinden kalkıp yere oturabilir. Yerde yapılan etkinliklerde çocuk yerde
yuvarlanabilir ve arkadaşlarına rahatsızlık verir. Ayağa kalkmak ve hareket etmek için tuvalete gitmek,
biriyle konuşmak veya birşeye bakmak gibi bahaneler bulabilir. Çocuk yönlendirilmesine veya
kızılmasına rağmen davranışlarını değiştirmekte zorlanabilir.
açtığını sorgulayın.
[22]
12.
Çocuk uygunsuz durumlarda sıklıkla etrafta koşar veya
etrafa tırmanır mı?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk ailenin/bakım veren kişilerin davranışlarını kontrol etmeye yönelik girişimlerine rağmen etrafta
koşabilir ve eşyaların üzerlerine tırmanabilir. Bu etkinlikler sırasında mobilyalara zarar verebilir veya
kendi canını acıtabilir. İzin verilmeyen yerlerde koşabilir veya tırmanabilir. Çatılara, arabalara, ağaçlara
tırmanmak, yolda karşıdan karşıya koşmak gibi gibi riskli veya tehlikeli davranışlar gösterebilir. Daha
büyük çocuklar koşma ve tırmanma ihtiyaçlarını spor etkinliklerine yönlendirebilirler.
Okul
Çocuk tenefüsleri ve oyun oynayabileceği, tırmanabileceği fiziksel etkinlik zamanlarını beklemekte
huzursuz ve sabırsız görünebilir. Sınıfa geri dönerken sakinleşmek için zamana ihtiyaç duyabilir.
Koridorlarda koştuğu için öğretmenler kızabilir. Okul gezilerinde grupla kalabilmesi ve güvende
olabilmesi için daha fazla gözetime ihtiyaç duyabilir. Daha büyük çocuklar doğrudan hareketli görünmek
yerine daha çok sabırsız ve huzursuz bir görünüm sergileyebilirler.
[23]
13.
Çocuk oyun oynarken sıklıkla gereksiz yere gürültüler çıkarır
veya boş zaman aktivitelerini sessizce yapmakta zorlanır mı?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk sakin etkinliklere nadiren katılır, daha çok gürültülü, kıpır kıpır ve fazla hareketlidir. Sessizce
oynamasıyapmakta
istendiğinde zorlanır
çocuk, ayağa
kalktığı, etrafta koşturduğu ve/veya çok ses çıkardığı için etkinlikten
mı?
kopabilir. Çocuk müze, sergi, ibadet yeri gibi ortamlarda sosyal kurallara uyum göstermekte ve
davranışlarını kontrol etmekte zorlanabilir. Televizyon veya sinema izlerken sürekli konuşarak
başkalarını rahatsız edebilir.
Okul
Çocuk sessizlik ve konsantrasyon gerektiren etkinlikler sırasında konuşabilir veya bağırabilir. Birçok soru
sorabilir, başkalarının sözünü kesebilir, arkadaşlarını rahatsız edebilir. Sessiz olması için yapılan uyarılar
veya azarlamalar işe yaramaz. Tercih şansı olduğunda sessizlik gerektiren etkinliklerden kaçınabilir,
fiziksel olarak aktif ve sesli olanları tercih eder. Daha büyük çocuklar bireysel çalışma sırasında
arkadaşları ile konuştukları ve arkadaşlarını rahatsız ettikleri ve/veya sınavlar sırasında yerlerinde
durmadıkları için azarlanabilirler.
[24]
14.
Çocuk hangi ortamda olursa olsun sıklıkla sürekli olarak aşırı
fiziksel aktivite gösterir mi?
Evde
Okulda
Ev
Çocuğun sabahtan akşama kadar sürekli olarak hareket halinde olduğu, sakinleşip yatmaya geçmekte
zorlandığı söylenebilir. Bir etkinlikten diğerine geçerek etrafta amaçsızca koşan küçük çocuklar adeta bir
fırtına gibi görünebilirler ve etkinliklere katılmazlar. Toplu taşıma araçlarında yerinde oturması ve
güvende olması için daha fazla gözetime ihtiyaç duyabilirler. Ebeveynler/bakım veren kişiler çocuk
yüzünden bitkin düştüklerinden bahsedebilirler. Daha büyük çocuklar daha sakin görünürler ancak yine
de yerlerinde durmakta zorlanırlar. Çocuk rahatlama ihtiyacı olduğunu söyleyebilir buna rağmen yatağa
gittiğinde bile durulmakta güçlük çeker.
Okul
Koşup, tırmanan ve etkinlikler arasında amaçsızca dolaşan çocuk, adeta bir fırtına gibi görülebilir. Çocuk
devamlı hareket halinde olabilir. Günün sonunda yorgun değil hırçın ve bunalmış görünebilir. Sınıf içi
çalışmalardan çok beklenen tenefüsleri ve fiziksel aktiviteleri tercih edebilir. Seçme şansı verildiğinde
daha fazla fiziksel aktivite içeren ders dışı etkinlikleri tercih eder.
[25]
15.
Çocuk sıklıkla soru henüz tamamlanmamışken cevabı
ağzından kaçırır mı?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk konuşmak için kendi sırasının gelmesini beklemekte zorlanır ve sırasını beklemeden konuşur veya
diğer insanların konuşmasını bölebilir. Sırasını beklemesi gerektiği kuralına uymakta zorlanır, aklına
gelen şeyi (konuşmanın konusuyla ilgisiz olsa bile) hemen söylemeye yatkındır. Başkalarının
konuşmalarını bitirmelerini beklemeye sabırlarının olmadığı görülebilir. Daha büyük çocuklar
başkalarının cümlelerini tamamlayabilirler.
Okul
Çocuk sık sık derste konuştuğu için uyarı alabilir ya da azarlanabilir. Çocuk devamlı başkalarına
seslenerek veya başkalarıyla konuşarak sınıfın düzenini bozabilir. Çocuk, konuşmak veya cevap vermek
için sırasını beklemekte zorlanabilir. Daha büyük çocuklar bu güçlüklerinin biraz farkında olsalar da, yine
de davranışlarını bastırmakta zorluk çekebilirler. Bu davranışlar yaşıtlarını kızdırabilir ve çocuğun yaşıtları
arasında kabül görmemesine yol açabilir.
[26]
16.
Çocuk sıklıkla sırada beklemekte veya oyunda sırasını
beklemekte zorlanır mı?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk beklemekten hoşlanmaz ve çok çabuk sabırsızlanabilir. İstediği birşeye ulaşamadığında fazlasıyla
duygusal tepkiler verebilir. Kuyrukta beklemekten kaçınabilir, sırada öne geçebilir, sırası gelmeden
konuşabilir ve eşyaları başkalarının elinden kapabilir. Çocuk beklemeye çalışabilir ancak gittikçe
rahatsız edici, utanç verici ve kontrol edilemez bir hale gelir. Ebeveynler/bakım veren kişiler
bulundukları yerden ayrılmak zorunda kaldıklarını anlatabilirler. Bu durum çocuğun lunaparka gitmek
gibi çok istediği birşey için bile sıra beklendiğinde gerçekleşebilir.
Okul
Çocuk sırayı bozduğu için ve/veya sınıf içi etkinliklerde veya oyun oynarken sıraya uymadığı için
azarlanabilir. Çocuk kısa bir süre beklenmesi gereken veya beklemeyi gerektiren sevdiği bir etkinlik için
bile stresli, tedirgin ve itiraz edici görünebilir. Öğretmenler çocuğun iyi niyetli olduğunu ancak fazla
hevesli ve bencillik olarak algılanan davranışları yüzünden arkadaşlık ilişkilerinde sorunlar yaşadığını
söyleyebilirler.
Bu semptom mevcut mu? Eğer mevcutsa örnekler vererek bu durumun okulda ne gibi bozulmalara
yol açtığını sorgulayın
[27]
17.
Çocuk sıklıkla başkalarının konuşmalarını böler veya işlerine
izinsiz karışır mı?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk konuşmaları bölebilir, insanların kişisel alanlarına, etkinliklere izinsiz girebilir. Çocuk sosyal
sınırları anlayabilir, ama bunları idare etmek için sabrı yoktur. Özel konuşmaları bölmeleri ve davranışları
dikkat çekme çabası olarak algılanabilir. Çocuk eşyalarını izinsiz kullanarak ebeveynlerin/bakım veren
kişilerin veya kardeşlerin kişisel hayatlarına saygı göstermiyor gibi görünür. Kendi davranışlarının
sonuçlarını çok iyi düşünmeden davranabilirler. Azarlamalar çok sınırlı bir etki göstermiş olabilir.
Okul
Öğretmenler çocuğun başkalarının konuşmalarını böldüğünü, toplantılarda konuştuğunu, kendisine ait
olmayan eşyaları kullandığını ve/veya başkalarının (çocukların ve çalışanların) kişisel alanını ve zamanını
ihlal ettiğini fark edebilirler. Davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket edebilirler. Davranışının
başkaları tarafından nasıl algılanacağı veya arkadaşları ile bir çatışmaya neden olacağı hakkında fikirleri
yetersiz olabilir.
[28]
18.
Çocuk sosyal sınırlamalara uymaksızın sıklıkla aşırı konuşur
mu?
Evde
Okulda
Ev
Çocuk sessiz olması gereken bir durum olmasını bildiği halde bile sürekli olarak gevezelik edip, konudan
konuya atlayabilir. Sonu gelmeyen hikayeler anlatabilir, sürekli konuşmayı yönetmek ister ve
konuşmasını durdurmakta zorlanabilir. Telefonda bile başkalarının konuşmalarını bölebilir.
Ebeveynler/bakım veren kişiler sık sık çocuğa sessiz ve sakin olması için uyarılarda bulunmak zorunda
kaldıklarını bildirebilirler.
Okul
Çocuk sınıfta sessiz çalışmaları istendiğinde veya sınav sırasında bile arkadaşları ile konuşabilir.
Hatırlatma veya azarlamalara yanıt vermeyebilir. Konuşmalarda hakimiyet kurar, insanlarla tartışır
(öğretmenlerle bile) ve sorulara teğet cevaplar verebilir.
[29]
Gözlemler
Lütfen bu alanı çocuğun davranışları ve iletişimi hakkında yaptığınız gözlemlerinizi detaylandırmak için
kullanın. Bu süre içinde gözlemlediğiniz dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeylerini
belirttiğinizden emin olun. Tipik örnekler: etkinlikleri henüz bitmeden zamanından önce bırakmak ve
geri dönmemek, görevden tamamen kopmak, etkinliklerin düzensizliği, örneğin gerekli boya
kalemlerinin hepsini toplamadan resme başlamak, durmadan kımıldamak ve fiziksel hareketler;
düşünmeden davranmak.
Gözlem tarihi:
___ /___ /___
Gözlem zamanı:
___ : ___
Gözlem yapılan yer:
Gözlem yapılan süre:
___saat
___ dakika
[30]
Sık rastlanan eştanılar ve durumlar aşağıda listelenmiştir. Görüşmeci herbirini tek tek değerlendirmeli ve
birincil mi (ayırt edici) yoksa ikincil mi (eştanı) olduğuna karar vermelidir. Problemin kronik bir yapıda mı
olduğu yoksa sonradan mı ortaya çıktığını belirlemek önemlidir. ICD-10 ölçütlerini uygularken bu
sınıflandırma sisteminin eştanıları tanımadığını göz önünde bulundurun. Görüşmecinin değerlendirme
sürecinde sorgulanan tanıyı ismen AÇIKLAMAMASI tavsiye edilir. Tercihen, görüşmeci belirli bulgulara
odaklanmadan önce durumla ilişkili genel sorular yönelterek başlamalıdır.
Otizm Spektrum Bozukluğu
Konuşma geriliği, sosyal ilişki kurma ve sürdürme, toplumsal iletişim, katı ve tekrarlayan davranışlar ve
duyusal aşırı duyarlılık ile ilgili problemlere ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
Daha fazla incelemeye
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Bilişsel Bozulmalar
o olduğuna ilişkin bulgular var mı? Örneğin okuma güçlüğü, yazma
Genel ya da özgül bir öğrenme güçlüğü
güçlüğü veya aritmetik bozukluk.
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
o
[31]
Evet
Hayır
Konuşma ve Dil Bozuklukları
Belirli bir alıcı veya ifade edici dil gecikmesi olduğuna ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
rr
Tik Bozukluğu (Tourette dahil)
o bulgular var mı?
Motor veya vokal tikler olduğuna ilişkin
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
Diğer Gelişimsel Bozukluklar
o
Kaba veya ince motor gelişiminde sorunlar
olduğuna ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
o
[32]
Travmatik Beyin Hasarı
Şiddetli kafa travması veya tekralayan kafa yaralanmaları (örn. Düşmeler, spor kazaları, trafik kazalarına
bağlı yaralanmalar) öyküsü olduğuna ilişkin bulgular var mı? Hiç bilinç kaybı olup olmadığını not ediniz.
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Karşıt Olma Karşı Gelme ve Davranım Bozukluğu
o
Karşı gelme davranışları ve otoriteye
uyum göstermeyi reddetme veya daha şiddetli antisosyal
davranışlar olduğuna ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Kişilerarası Problemler
o
Akran ilişkilerinde problemler, kendisinden
küçük ya da büyük çocuklarla arkadaşlık etme, ve/veya
öğretmenlerle, ve/veya diğer yetişkinlerle ilişkilerinde bozulma olduğuna ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
o
[33]
Evet
Hayır
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Çocuk önemli herhangi bir fiziksel, cinsel veya duygusal travmaya maruz kalmış mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Kaygı Bozuklukları
Fobi, panik bozukluk, ayrılık kaygısı ove/veya genel kaygı bozukluğu olduğuna ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Obsesif Kompulsif Bozukluk
Obsesyon, kompulsiyon veya başkaobir ritüelistik veya stereotipik davranış olduğuna ilişkin bulgular var
mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
o
[34]
Evet
Hayır
Depresyon
Çökkün duygudurum, olumsuz düşünme,düşük benlik saygısı, dalgalı seyreden duygudurumu ve hırçınlık
olduğuna ilişkin bulgular var mı? Eğer intihar düşüncesi ya da davranışı olmuşsa belirtin.
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Yıkıcı Duygudurum Düzenleyememe Bozukluğu
o kolaylığı açısından aşırı öfke ve/veya hırçınlığa ilişkin bulgular var
Yoğunluk, sıklık veya başlatılmasının
mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Madde Kötüye Kullanımı
o
Çocuğun alkol, sigara, reçeteli ilaç ve/veya
yasadışı ilaç kullandığına ilişkin bulgular var mı?
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
o
[35]
Evet
Hayır
Diğer Hastalıklar
Çocuğun herhangi başka bir tanısı konulmuş ya da şüphelenilen kalıtsal veya sonradan edinilmiş
hastalığı var mı? (örn. Duyma bozukluğu, uyku apnesi, beslenme yetersizliği, obezite, fetal alkol
sendromu ve genetik, metabolik veya endokrin bozukluklar)
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
Evet
Hayır
rr
Diğer Ruh Sağlığı Sorunları
o
Çocuğun herhangi başka bir ruh sağlığı sorunu var mı? (örn. Yeme bozukluğu, bipolar bozukluk, psikoz)
Notlar:
Tanı
Almış:
Evet
Hayır
ihtiyaç var:
rr
o
[36]
Evet
Hayır
DSM-5 Puanlama Cetveli
DSM-5 ölçütleri kullanıldığında kişinin DEHB tanısı alması için dikkat eksikliği ve/veya hiperaktivite/
dürtüsellik belirtilerinin altı veya daha fazlasının bulunması gerekir. Bu belirtilerin bazıları tüm
ortamlarda (evde, okulda) olmalı, süreklilik göstermeli ve son altı aydır çocuğun sosyal ve akademik
işlevleri üzerindeki önemli olumsuz etkisi görülmelidir. DEHB birincil tanı olarak değerlendirilmiş ve
belirtiler 12 yaştan once başlamış olmalıdır. Evde ve/veya okulda karşılanan her belirti için kutucukların
içine '' işareti koyun.
Dikkat Eksikliği Alanı
Soru
Hiperaktivite/Dürtüsellik Alanı
Evde ve/veya okulda
bulgu mevcut.
Soru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Karşılanan belirtilerin
toplam sayısı:
toplam sayısı:
Ev ve/veya okulda 6 veya daha
fazla belirti karşılanmıştır
Evde ve/veya okulda
bulgu mevcut.
Hiperaktivite/Dürtüsellik Alanı
Evet / Hayır
Evet / Hayır
Bu belirtiler birden fazla ortamda görülmekte midir?
Evet
Hayır
Bu belirtiler 12 yaştan önce mevcut mudur?
Evet
Hayır
Bu belirtiler altı veya daha fazla aydır mevcut mudur?
Evet
Hayır
Bu belirtiler çocuğun işlevselliğine ve gelişimine zarar vermekte midir?
Evet
Hayır
Bu belirtiler başka bir bozuklukla daha iyi açıklanabilir mi?
Evet
Hayır
DSM-5 Tanısı
Dikkat Eksikliği Baskın Tip (314.00)
Dikkat eksikliği ölçütleri karşılanmış ancak hiperaktivite/dürtüsellik ölçütleri karşılanmamıştır.
(Sadece dikkat eksikliği alanında evet işaretlendiyse)
Hiperaktivite/Dürtüsellik Baskın Tip (314.01)
Hiperaktivite/dürtüsellik ölçütleri karşılanmış ancak dikkat eksikliği ölçütleri karşılanmamıştır.
(Sadece hiperaktivite/dürtüsellik alanında evet işaretlendiyse)
Birleşik Tip (314.01)
Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik ölçütleri karşılanmıştır.
(Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik alanlarında evet işaretlendiyse)
[37]
ICD-10 Puanlama Cetveli
ICD-10 ölçütleri kullanıldığında, Hiperkinetik Bozukluk tanısı konulabilmesi için kişide dikkat eksikliği
alanında altı veya daha fazla belirtinin, buna ek olarak hiperaktivite alanında üç veya daha fazla
belirtinin ve buna ek olarak dürtüsellik alanında bir veya daha fazla belirtinin olması gerekir. Bu
belirtilerin bazıları tüm ortamlarda (evde, okulda) görülmeli, sürekli olmalı ve çocuğun sosyal ve
akademik işlevlerini son altı aydır olumsuz şekilde etkiliyor olmalıdır. DEHB’nin birincil tanı olarak
değerlendirilmiş ve belirtilerin 7 yaşından önce başlamış olması gereklidir. Evde ve/veya okulda
karşılanan her belirti için kutucukların içine '' işareti koyun.
Hiperaktivite Alanı
Soru
10
Soru
Evde ve/veya okulda
belirti mevcut
11
Evde ve/veya okulda
belirti mevcut
12
1
13
2
14
3
toplam sayısı:
Hiperaktivite Alanı
4
5
6
Evet / Hayır
7
Dürtüsellik Alanı
8
9
Soru
toplam sayısı:
Evde ve/veya okulda
belirti mevcut
15
16
17
Evet / Hayır
18
toplam sayısı:
Dürtüsellik Alanı
Evet / Hayır
Bu belirtiler birden fazla ortamda görülmekte midir?
Evet
Hayır
Bu belirtiler 7 yaştan önce mevcut mudur?
Evet
Hayır
Bu belirtiler altı veya daha fazla aydır mevcut mudur?
Evet
Hayır
Bu belirtiler çocuğun işlevselliğini ve gelişimini bozmuş mudur?
Evet
Hayır
Bu belirtiler başka bir bozuklukla daha iyi açıklanabilir mi?
Evet
Hayır
ICD-10 Tanısı
Hiperkinetik Bozukluk (F90.0)
Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik ölçütlerinin hepsi karşılanmıştır.
(Her üç alanda da evet işaretlendiyse)
[38]
www.psychology-services.uk.com

Ev - Psychology Services Limited

Transkript

Benzer belgeler

TOPLANTI BİLGİLERİ TARİH : 24.06.2014 TOPLANTI SAYISI : 923

barcode - Vizesi.com

Anne-babalara yanlış yaptıran inanışlar

Katılımcı - Topics-MDS

Yetişkinlerde DEHB İçin Tanısal Görüşme - DIVA Foundation

au-paır başvuru formu