Franchise Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Franchise Hakkında Bilinmesi
Gerekenler
1. Güncelleme
Franchise Hakkında Bilinmesi
Gerekenler
Franchise verirken ve alırken nelere dikkat edilmeli?
1. Güncelleme
Franchise Nedir?...........................................................................5
Franchise Kavramları Neler?.......................................................6
Franchise Nasıl Gelişti?................................................................7
Franchising’in Bayilik ve Acentelikten Farkı Nedir?.....................8
Franchising’in Acentelikten Farkı Nedir?.....................................9
Franchising Türleri Nelerdir?.......................................................9
Franchising Sisteminin 3 Ana Unsuru Nedir?............................10
Franchise sisteminin 3 ana unsuru vardır:..................................10
Neden Franchising Yapmalı?......................................................11
Franchisingle İş Kurmak............................................................12
Avukat Desteği Alın....................................................................12
Suistimalleri Önleyin..................................................................13
Franchising Size Uygun mu?......................................................13
Franchising Nasıl Uygulanır?.....................................................14
Franchising Alırken Nelere Dikkat Etmelisiniz?.........................15
Franchisor’a Sorulacak Sorular Ne Olmalı?..............................17
Franchise ve Franchisor’ın Yükümlülükleri Nelerdir?................18
Yurtdışına Franchising Veren Şirketler Nasıl Çalışır?.................19
Franchise Alanlar Hangi Riskler ile Karşı Karşıya Kalır?.........20
Franchise Veren Kuruluşlara Nasıl Ulaşırsınız?.........................22
Franchising Sisteminin Yararları Nelerdir?................................22
Franchise Alırken 4 Noktaya Dikkat!.........................................23
Franchising Hakkında Daha Detaylı Bilgi..................................24
Franchise Alanın Riskleri...........................................................24
Firmalar Neden Franchising Verir?............................................26
Franchise Verene Yararları.........................................................27
Franchise Sözleşmesi Nasıl Olmalıdır?.......................................31
Bir Franchising Sözleşme Örneği...............................................32
Türkiye’de franchise sektörünün hacmini belirlemek için Franchise & More ve UFRAD
tarafından yürütülen saha araştırması sonucuna gore, Türkiye’de zincir işletmelerin sayısı 1876...
Bunların %24’ü yabancı, %74’ü Türk kökenli markalar… Zincirlere bağlı şube sayısı ise 50.000
civarında...Franchise veya bayilik verenlerin sayısı 1471, zincirler içindeki oranı ise %78... Sadece
kendi şubelerini açıp kendileri işleten zincirler %22 oranında… Yabancı bir zincirin master
franchise veya subfranchise hakkını alıp işleten bağımsız girişimciler kendileri işletse bile bu
istatistikte franchise sayıldılar.Yabancı markanın sahibi olan firma franchise vermeyip Türkiye’de
kendisi şirket kurup, kendi şubesini açıp işletiyorsa şube sayıldılar. Zincirlerin sektörlere dağılımı
%24 yiyecek, %27 ürün, %16 hizmet, %33 giyim olarak belirlendi.Market, yetişkin giyim ve
aksesuar zincirlerinin sayısı 200’ den fazla... Kafe, fast food ve restoran zincirlerinin sayıları ise
100’ü aşmış durumda…Alışveriş merkezlerinin hızla yaygınlaşmasının da etkisiyle, Türkiye’de bir
franchise markası patlaması yaşanıyor. Avrupa Franchise Federasyonu (EFF) istatistiklerine göre,
Türkiye franchise zinciri sayısında Avrupa birincisi… Türkiye’yi 1375 markayla Fransa, 960
markayla Almanya izliyor.
Franchise Nedir?
Franchising, birbirinden bağımsız iki taraf arasında oluşturulan sözleşmeye dayalı bir ilişkiyi
tanımlıyor. En yalın anlatımıyla franchisingi, “hak sahibine verilen para karşılığında belirli sınai
hakları ticari alanda kullanma izni” olarak özetlemek mümkün. Franchising sözleşmeleri, bir
ürün, bir marka ya da bir hizmeti kapsıyor olabilir. İmtiyaz sahibi tarafın, belirli bir süre şartı ve
bazı sınırlamalarla ticari işlerini yürütmek üzere bu hakkı ikinci bir tarafa devretmesi söz konusu.
Franchising’in en önemli özelliği ise imtiyaz hakkını veren tarafın işin yönetim ve organizasyonu
konusunda know-how yani bilgi ve destek sağlıyor olması. Türkçe karşılığı “imtiyaz” olan franchise, İngilizce bir kelime. Fransızca “affanchir” olan
franchise verme sözcüğünden türetilen franchisor ise “franchising imtiyaz verme” olarak
Türkçe’ye çevrilebilir. Buradan yola çıkarak yapılan tanımlamaya göre francihor; bir ürüne,
hizmete veya bilgi birikimine, bunlara ait kalitesi kanıtlanmış ve başarılı bir markaya/isme sahip
olup da, bunların satış dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraf anlamına
geliyor. Franchisee ise, doğrudan veya dolaylı bir malı bedel karşılığında franchisor’un ticari
adını/markasını, know-how’ını, iş görme ve teknik yöntemlerini, sistemini ve diğer sınai/fikri
mülkiye haklarının kullanımını üstlenen taraf demek. Bunlar dışında karşınıza çıkacak yabancı terimler “Franchisee Fee” ve “Royalty” olacaktır.
Franchisee Fee; franchisee’nin, isim, marka veya sistemi kullanma hakkı karşılığında franchisor’a
ödediği başlangıç bedeli anlamına geliyor. Türkçe karşılığı ile “giriş bedeli”. Yıllık ciro ve kardan,
anlaşmada belirlenen oranlarda yüzde olarak ödenen royalty ise, bir lisans veya ticari marka
sahibinin sahip olduğu hakları bir başkasına devretmesi karşılığında aldığı bedel demek. Bunun
tam karşılığı olan Türkçe terim ise ‘lisans bedeli’.
Franchise Kavramları Neler?
Franchise veren ve alan, basitçe iki taraf olarak görünse bile, yetkilerine ve üstlendikleri işlere
göre değişik şekillerde adlandırılırlar.
Franchise veren (Franchisor,Franchiser) : Sistemin ve markanın
haklarına sahip olan ve franchise anlaşması ile bu hakları 3’üncü yatırımcılara kullandıran kişi
veya kuruluştur. Franchise veren, sistemi kuranın kendisi olabileceği gibi, yalnızca franchise
haklarını satma yetkisine sahip bir başkası da olabilir. Franchise verenin aynı sistemle çalışan
kendi işletmesi veya işletmeleri olabilir veya olmayabilir. Franchise veren, sistemin gereği olan
araştırma, eğitim, denetim, vb. gibi destekleri üstlenir.
Franchise alan (Franchisee) : Sistemin ve markanın belli bir satış-hizmet
noktası ve/veya bölgesi için haklarını anlaşma ile alarak uygulayan bağımsız yatırımcıdır.
Bölge franchise alan (Area franchisee) : Franchise veren, pazarın belli
yükümlülüklerini ve haklarını belli bir coğrafi alanda bölge franchise alana devreder. Bölge
franchise alan bazı sistemlerde alt franchise alanlara işletme açtırabilir, bazı sistemlerde sadece
kendisi işletmeler açabilir. Bölge franchise alan, sistemin gereklerine göre, adeta bir franchise
veren gibi alt franchise alanın seçimi, işletme yeri seçimi, eğitim, denetim, mal temini vb. gibi
işlevlerin bir veya bir kaçını üstlenebilir.
Alt franchise alan (Sub franchisee) : Bölge franchise alan tarafından
sistemi ve markayı kullanma hakkı anlaşma ile verilen kişi veya firmadır. Bazı sistemlerde anlaşma
doğrudan bölge franchise alan ile alt franchise alan arasında yapılırken, bazı sistemlerde franchise
veren anlaşmaya kendisi taraf olur.
Masterfranchise alan (Master franchisee) : Yurt dışında geliştirilmiş
bir sistem ve markanın belli bir ülkede kullanma haklarını alan kişi veya kurumdur. Bazen
yalnızca masterfranchise alanın işletme açmasına izin verilirken, çoğunlukla kendi altında
franchise satış hakkı da verilir. Bazı sistemlerde verilen franchise’lar masterfranchise alana
bağlıyken, bazılarında doğrudan yurtdışındaki merkeze bağlı olur.
Sistem (Franchise system) : Franchise ilişkisi kapsamındaki kural ve görevlerin
bütününü tanımlar. Faaliyet konusu perakendecilik işinin yer seçimi, kurulması, işletme
prosedürleri, satış teknikleri, markaların kullanımı, personelinin eğitimi, işletmenin denetimi,
franchise alanların seçimi, franchise anlaşması gibi konular belirlenir.
İşletme (Outlet, Store) : Perakende işinin yapılmasına kullanılan fiziki ortamı
tanımlar. Genellikle ürün veya hizmet satışında kullanılan mağaza, dükkan, restoran, otel, ofis,
depo gibi yapılardır. Telefon veya internet üzerinden sipariş alınarak müşterinin yerinde satılan
veya postayla/internetle gönderildiği ürün veya hizmetler (örn. temizlik, bakıcılık, web
hizmetleri, vb.) söz konusu olduğunda ev, ortak kullanılan ofis, bilgisayar, internet, depo, vb.
işletmeyi oluşturan unsurlardır.
Franchise giriş bedeli (Royality, Lumb Sum Fee) : Franchise
alanın, sisteme girmek için başlangıçta franchise verene ödediği bedeldir.
Franchise kullanım bedeli (Franchise Fee) : Çoğu sistemlerde
franchise alanın işletme süresince sistemi ve markayı kullanması karşılığında franchise verene
ödediği bedeldir. Genellikle aylık bazen haftalık alınan bedel cironun veya karın belli bir oranı
olabileceği gibi, başka büyüklüklere, örneğin işletme alanına veya hizmet birimi adedine göre de
alınabilir. Kullanım bedeli için bir taban sınır konabileceği gibi, aylık sabit bir ödeme de
alınabilir.
Reklam fonu (Advertising Fee) : Çoğu sistemlerde merkezden yapılan toplu
reklam harcamaları için bir fon kurulur ve işletmelerden katkı bedeli toplanır. Bu bedel genellikle
ciro ile orantılı tanımlanır.
Franchise Nasıl Gelişti?
Tüm dünyada kabul gören bir sistem olan franchising’in temelleri ABD’de yüzyılı aşkın bir
dönem öncesine kadar uzanıyor. 1863’de Singer’in dağıtım sisteminde yaptığı uygulama,
bugünkü anlayışa uygun ilk örnek sayılıyor. İlk örnekler arasında 1988’de General Motors’un ve
1902’de ilaç sektöründe Racall’ın uygulamaları da gösterilebilir. Franchising sisteminde asıl
patlamanın yaşandığı dönem ise 1950’lerin sonları. Bu dönemde ticaret yapmanın farklı bir
yöntemi olarak tanınan franchising, 1960’larla birlikte girişimciliğin gelişmesini sağlayan önemli
bir araç olmuş. Yıllar itibariyle giderek benimsenen ve yaygınlaşan sistem, ayrı bir uzmanlık
alanına gelmiş. Bu gelişmelerin etkisiyle 1960’da franchising sektörünün ilk birliği olan
Uluslararası Franchise Birliği (International Franchise Association-IFA) kurulmuş.
1970’li yıllarda Avrupa’da hızla yaygınlaşan franchising sisteminin ülkemizde uygulamaları ise,
1980’lerin ikinci yarısına rastlıyor. Franchise vererek Türkiye pazarına ilk giren şirketler;
McDonald’s, Pizza-Hut, Wendy’s ve Kentucky Fried Chicken gibi dünyaca ünlü fast food
zincirleri oldu. Türkiye’ye fast-food ile giren ve özellikle hizmet sektöründe büyük ilgi ile
karşılaşan franchising, özellikle son yıllarda çok hızlı bir biçimde yaygınlaşmaya başladı.
Bugün gelinen noktada, Türkiye’de başlangıçta franchising konusundaki hukuki düzenlemeler
mevcut genel kanunlar çerçevesinde yürütülmekteyken, 1994 tarihli “Rekabetin Korunması
Hakkındaki Kanun” ve bu kanun uyarınca 1998’de Rekabet Kurulu tarafından çıkarılan
‘Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği’ ile daha sağlıklı şekilde uygulama
imkanına kavuşmuş durumda.
Franchising’in Bayilik ve Acentelikten Farkı Nedir?
Elbette, bayilik ile franchising birbirinden farklı kavramlar. Bayiler franchise olamazlar, çünkü
bayi kapısına kendi adını asar. Bunun için bayi ana şirkete para ödemez, aksine bayiye kar payı
bırakılır. Bayi toptancıdan kendi adına aldığı malı müşterisine satan, tamamen bağımsız 3’üncü
şahıs yani üretici ile tüketici arasındaki aracıdır. Franchisee ise isim hakkını satın aldığı markanın
çatısı altında belli bir ürün veya hizmeti, belli standartlar çerçevesinde üreten veya pazarlayan
yatırımcıdır. Franchisee bayilikten farklı olarak markayı kullanmak için başlangıçta veya franchising sözleşmesi
boyunca bir bedel öder. Franchise alan ulusal reklam ve tanıtım kampanyalarına mali olarak
katılır. Franchise işletmeler gerek işyerinin görüntü ve dekorasyonu olarak, gerekse işletmecilik
prensipleri açısından birbirinin tıpatıp aynısıdır. Franchising sözleşmelerinde bayiliklerin aksine
markayı kullanma süresi ve kullanma yetki alanı (yalnız bir mahal ve bölge) yer alır. Franchise
ilişkisi, ana şirket-bayilik ilişkisi ile karşılaştırıldığında çok daha hassastır. Bağımlılık ve bağımsızlık
kriterleri açısından incelendiğinde her ne kadar franchisee’den kendini bağımsız olarak hissetmesi
istense de (ki büyük ölçüde böyledir) bayi ile karşılaştırıldığında bayi çok daha bağımsızdır. Bayi
seçiminde bayiinin sahip olduğu dükkan veya işyeri bayiinin mali gücü gibi kriterler önem
kazanırken, franchisee seçiminde şahsın kişisel özellikleri ve iş tecrübesi ön plana çıkar. Franchising’in Acentelikten Farkı Nedir? Franchise şartlarının hiçbiri acentelikte yoktur. Acentelikte, marka ve isim birliği bulunmaz,
destek yalnızca mal ve bölge ile sınırlı kalır. Satış veya cirodan bedel ödenmesi de söz konusu
değildir. Acentelik ağırlıklı olarak ticari aracılık ve ilgili muamelelerin takibinden oluşur. İki sistem
arasındaki farkı daha iyi anlamak için Türk Ticaret Kanunu’nun 116-134 maddelerindeki
acentelik tanımına bakmak yararlı olabilir. Bu maddelere göre; “Acente ana şirket hesabına kendi
adına ticaret yapar. Ana şirketin Türkiye’de şubesi yoksa, onun adına da yapılabilir. Ana firma
adına hak koruma amacı ile hareket eder, dava açar, kendisine dava açılır, para tahsil edemez
(özel izin gerekir), mukavele yapamaz (özel izne tabi), piyasa hakkında ana şirkete bilgi verir, alım
satım dışında yaptığı hizmetler karşılığını ana şirketten isteyebilir.” Sözleşmenin akdi ile ‘Lump Surn Fees’ denilen bir ön ödeme yapılıyor. Ayrıca “Royalty” adında
devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler söz konusu. Royalty ödemeleri genellikle
brüt ciro üzerinden hesaplanıyor ve cironun bir oranı şeklinde saptanıyor. Nadiren aylık maktu
ücretler halinde de belirlenebiliyor. Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek ödemeler de
isteyebiliyor. Ödemelerin ne şekilde yapılacağı da (nakit, açık hesap, akreditifli ödemeler)
sözleşmenin bu başlığı altında düzenleniyor.
Franchising Türleri Nelerdir?
Franchising uygulamaları, uygulandığı ülkeye göre ve sunulan fırsatlar açısından iki grupta ele
alınıyor. Sistem uygulandığı ülkeye göre; “ulusal” ve “uluslararası” olarak, sunulan fırsatlar
açısından ise; ‘ürün ve marka franchising’i ve ‘işletme sistemi franchising’i şeklinde
sınıflandırılıyor. Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehirler ya da bölgeler arasında
yapılıyorsa ‘ulusal franchising’, iki ülke arasında yapılıyorsa “uluslararası franchising” olarak
adlandırılıyor. ABD’de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlayan “ürün ve marka
franchising”i ise, satış ilişkisi çerçevesinde satıcı şirketin, kendini üretici şirket ile özdeşleştirmeye
çalışmasını kapsıyor. Bu tür franchising esas olarak belirli bir marka ya da ticari unvanın
kullanılmasını içeriyor. Ayrıca imtiyazı veren şirket karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş
ve sürekli bir denetim hakkına sahip oluyor. Bazı basit konularda, franchise alan kuruluş üretim
safhasına da girebiliyor. Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri
bu tür franchising’in en tipik örneklerini oluşturuyor. Franchising’in bir başka türü ise “işletme franchisingi”. Burada franchisee ve franchisor arasında
sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama
ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri de içeren bir işbirliği yapılıyor. Daha basit bir anlatımla, bu tür
franchising “akıl satmak” olarak tanımlanabilir. Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları,
kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer alıyor. Son yıllarda işletme
sistemi franchising’inin büyüme hızı diğer franchising’lere göre daha fazla. İşletme sistemi franchising’i diyebileceğimiz “business format franchising” sözleşmesinde yer alan
4 temel unsur ise şöyle: Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için
franchisee’ye izin veriyor. Franchisee üzerinde, sözleşme süresince davam eden bir denetim söz
konusu. Yine sözleşme boyunca franchisor, franchisee’ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunuyor.
Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan “royalty”nin miktarı periyodik ödemeler şeklinde
tespit ediliyor.
Franchising Sisteminin 3 Ana Unsuru Nedir?
Franchise (veya franchising), bir sistem ve markanın imtiyaz hakkı sahibinin, belirli süre, koşul
ve sınırlar içinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak,
belirli bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistem ve markasını kullandırmasına dayanan,
uzun vadeli ve sürekli bir iş ilişkisidir.
Franchise sisteminin 3 ana unsuru vardır:
Sistem/marka : Franchise vermek için öncelikle ortada başarılı çalışan bir işletme,
denenmiş bir sistem, tanınmış bir marka olmalıdır. Ancak başarısı kanıtlanmış bir iş başkalarına
satılabilir. Bireysel yatırımcı, eğer kendi olanakları ile becerebileceğinden daha fazla
kazanacağına, daha verimli çalışacağına, işinin daha başarılı ve kalıcı olacağına inanırsa böyle bir
ilişkiye girmek ister. Hiç kimse, kendi becerebileceğinden daha az kazanmak için başkasının
sistemini kullanmaz, başkasının markası için çalışmaz.
Disiplin/destek : Franchise işinde, katı disiplin kuralları geçerlidir. Taraflar aralarında
uzun süreli bir anlaşma yapar. Sistemin uygulama esasları net olarak belirlenmiştir. İşi başarıya
götüren çalışma kuralları kesin olarak tanımlanmıştır. Aynı markayı taşıyan her işletmede
standart ürün ve hizmet sunulur. Hizmet kalitesini sağlamak için başlangıçta ve sonrasında
çalışanlara ve yatırımcılara sürekli eğitim verilir. İşletme süresince sıkı denetim uygulanır. Bedel : Yapılan işi “franchise” olarak adlandırmak için, franchise verenin, franchise alan
yatırımcıdan bir bedel alması şarttır. Franchise vermek bir anlamda “sistem/marka satmak”
olarak da adlandırılabilir. Dolayısıyla satılan marka veya sistem para etmelidir. Eğer franchise
veren bunun karşılığında hiç bir bedel talep etmiyorsa, “sistem satmıyor” demektir. Bu durumda franchise sisteminin gereği olan çalışmayı yapması ve desteği vermesi de
beklenemez. Yok eğer franchise sistemini kendi ürettiği bir malı pazarlamak için kullanıyor ve söz
konusu destekleri ürün satış fiyatı içindeki karından finanse ediyorsa, fiyatını emsallerine göre
yüksek tutuyor demektir. Franchise, esasen bir “pazarlama” yöntemidir. Yalnız burada pazarlanan bir ürün veya hizmet
değil, bir sistemdir, yatırımcılara “hazır iş” satılır. “Franchise işi” bazen yanlış anlaşılır ve yapılan
ürünle karıştırılır. Franchise, “hamburger satmak”, “araba kiralamak” vb. gibi bir iş değildir.
Franchise satmak, “hamburger satma işini” veya “araba kiralama işini” pazarlamaktır.
Neden Franchising Yapmalı?
Kendi işiniz kurarken kaybedeceğiniz zaman ve enerji bu sistemle minimize ediliyor.
Sistem aynı zamanda açık bir öğretim fakültesi gibi de algılanabilir. Yılların birikimi ve deneyimi
girişimcilere kısa zamanda verilen eğitimlerle aktarılıyor. Bu da franchising sistemini benimseyen
bir girişimcinin, Amerika’yı yeniden keşfetmesini engelliyor. Kısa zamanda işin püf noktalarını
öğrenen girişimci, gerçek bir rekabet üstünlüğüne sahip oluyor.
Girişimci önemli ölçüde para harcayarak oluşturabileceği müşteri potansiyeline franchising
sistemi sayesinde, işini kurar kurmaz sahip oluyor.
Bu sistemde girişimcinin arkasında sürekli olarak danışmanlık alabileceği, her konuda kendisine
destek olan "bir bilen" var. Böylelikle iş dünyasına yeni adım atan bir girişimcinin finansal olarak
istihdam edemeyeceği profesyonellerle beraber çalışma şansı doğuyor.
Marka tüketici tarafından kabul gören ve bilinen bir marka olduğu için, girişimci rahatlıkla
ürününü satabiliyor.
Girişimci, hazır bir sisteme sahip olarak işe başladığı için tüm zamanını ve enerjisini satış ve
pazarlama üstüne yoğunlaştırabiliyor.
Girişimci ürününü konseptini oluşturmak için yapacağı alışverişlerde, en ucuz ve en kaliteli ürünü
öncelikli olarak alma şansına sahip. Böylelikle, ürün kalitesini standart olarak koruyabiliyor.
İş hayatının ilk basamaklarını çıkarken, beraberinde güven duyabileceği ve onunla beraber adım
atan bir desteğin bulunması, girişimciye yüksek motivasyon veriyor.
Girişimci, kendisi gibi aynı işi benimseyen ve işletmelerini kuran insanlarla rahatlıkla fikirlerini
paylaşabiliyor ve dünyadaki son gelişmeleri takip edebiliyor.
En önemlisi de, kendisi gibi girişimcilik ruhuna sahip profesyonellerle sürekli muhatap olduğu
için, gereksiz anlaşmazlıklarla, vakit kaybını önlemiş oluyor.
Franchisingle İş Kurmak
Franchising modeliyle kendi işinizi kurmaya karar verdiyseniz ve işe sıfırdan başlayacaksanız,
öncelikle faaliyet göstereceğiniz sektörü çok iyi tanımanız ve bazı sorulara yanıt aramanız
gerekiyor, işte size bazı ipuçları:
Franchise veren (franchisor) kimdir? Geçmiş deneyimleri nedir?
Sistem içinde diğer franchise-alanlar(franchisee) işi nasıl yürütüyorlar?
Yatırım bedeli nedir? Devam eden yatırım maliyetleri ne kadar yüksektir?
Franchisörden alınması gereken ürün ve hizmetler var ise bunları kimden ve nasıl alacağım?
Franchise ilişkisini başlatan şartlar nasıl düzenlenecektir ve gerektiğinde nasıl yenilenecek?
Bu güne kadar kaç franchisee sistemden ayrılmıştır?
Firmanın finans durumu ve finansal sistemi nasıl?
Avukat Desteği Alın
Bütün bu sorulara net bir yanıt aldıktan sonra sıra franchising sözleşmesine geliyor.
Uzmanlar, örneğin antitröst yasalarını, Borçlar Kanunu’nun 19 ve 20’inci maddelerini
incelemenizi, ardından bir avukat eliyle sözleşme imzalamanızı öneriyor. Bunun dışında franchise
veren şirketlerin Ulusal Franchising Derneği’nin açıkladığı dürüstlük ve açıklık ilkelerini taahhüt
edip etmediği sorulabilir.
Suistimalleri Önleyin
Size verilen bilgilerin doğruluğundan emin olmanın kesin bir yolu yok. Ancak birkaç kriter
size çok yardımcı olabilir. Şirketin geçmişi, kamuoyundaki imajı ve denenmişliği, çalıştırdığı
personelin iş tecrübeleri ve geçmişleri size bir intiba verecektir. Ayrıca ilk adımdan itibaren
sorularınıza verilen cevaplar firma hakkında bir ön yargı oluşturmanıza yardımcı olacaktır.
Bunun dışında bilgi ve dokümanların doğruluğu için size yeterli yardımı ve güveni sağlayacaktır.
Franchising Size Uygun mu?
Franchisee olmaya karar verdiğiniz zaman yapmanız gereken birçok değerlendirmeden en
zoru kendinizle ilgili olanıdır. Böyle bir değerlendirme girişiminde bulunduğunuzda çevrenizde
objektif olduğuna inandığınız kişilerin sizinle ilgili görüşlerini almayı yararlı bulabilirsiniz. Bu
değerlendirme 4 temel noktayı kapsamalıdır: motivasyonunuz, kişisel kaynaklarınız, ilgili
alanlarınız ve kişisel özellikleriniz. İş hayatında birçok kişi temel motivasyonlarının para olmadığını söyleyecektir. Gerçekten de
çoğu, hele alınan riskler ve harcanan çaba göz önüne alınacak olursa, başka işlerde daha fazla
kazanabilecek kişilerdir. Bu bazı iş adamları ve iş kadınlarının çok iyi para kazanmadıkları
anlamına gelmez, fakat beklenti, çoğunlukla görkemli bir hayat tarzından çok, makul bir düzen
olmalıdır. Elde edilecek ödül faaliyetin doğasını ve kişisel tatminle o işe dahil olmanın verdiği
heyecanı birleştirir. Bunlardan bazıları şunlardır: Bağımsızlık ve otonomi: Başkaları tarafından denetlenmek ve onlara danışmaktansa kendi zaman
ve çabanızı (sınırlar dahilinde) yapılandırmaktan tatmin olursunuz. Kişisel yetenekler için bir dışa açılım noktası bulmak: Birçok işte insanlar dar bir çerçevede
çalışmak zorunda bırakılırlar. Böylelikle iş kendini tekrarlamaya başlar, geliştirici ve rekabete açık
olmaktan çıkar. Kendi işinizde ise geniş bir yelpazeye yayılan görevler ve faaliyetlerden sorumlu olursunuz. Bu,
stresli ve yoğun çaba isteyen bir ortamdır. Fakat en azından sıkıcı değildir.
Beraber çalışacağınız insanları seçme imkanı: Mali gücünüz kimi çalıştırmaya yeteceği veya kimin
sizinle çalışmaya müsait durumda olduğu gibi belli sınırlar dahilinde beraber çalışacağınız kişileri
kendiniz seçersiniz ve işverenin seçtiği kişilerle çalışmak zorunda kalmazsınız. Kendi kendinizin patronu olma statüsü: Hiç kimse bütünüyle kendi patronu değildir.
Müşterilerin, üreticilerin, bankacıların isteklerini karşılamak zorundasınız. Fakat en azından
kendi işinizin sahibi olmak bu konuma sizi oldukça yaklaştırmış olur ve modern toplumda kendi
işinin sahibi iş adamı rolünün size getireceği statü ve prestijden yararlanırsınız. Sosyal tatminler: İşinizin içerdiği mal ve hizmetlerle her anlamda bütünleşmenizle gerçekleşir.
İşinizle ilintili çok miktarda kişi ve kuruluşla olan sosyal ilişkiler (üreticiden son tüketiciye kadar)
normal bir işte olduğundan çok daha büyük bir çeşitlilik oluşturur. Özet olarak, yukarıda belirttiklerimiz genellikle kendi işinde çalışıldığında duyulan tatminlerdir.
Bunlardan çok farklı motivasyonları olan kişiler için bir iş kurmak en iyi yol olmayabilir. Kişisel özellikler ve kapasite, iş hayatındaki başarının belirlenmesinde çoğunlukla en büyük
öneme sahip noktalardır. Bir işletmeyi yürütmek, sıradan bir işten çok bir hayat tarzıdır. Stresle
başa çıkabilme yetisi ve ısrarcı bir kişilik gerektirir.
Franchising Nasıl Uygulanır?
Franchisor şirket, öncellikle franchisee’ye bir tanıtım dosyası hazırlamalıdır. Bu tanıtım
dosyası ana şirket ile ilgili bilgi paketinden ve formdan oluşur. Bu bilgi paketi ile ilgili kişisel ve
mali bilgileri içerir. Ayrıca franchisor’ın franchisee’ye vermekle yükümlü olduğu 3 adet el kitabı
vardır. Bunlardan birincisi, ana şirket içi operasyonu anlatan kitap; ikincisi, franchisee’nin uyması
zorunlu olduğu kuralları içeren franchisee şirket içi operasyon kitabı ve son olarak da
franchisee’ye nasıl işleteceğine dair tüm bilgileri içeren işletme bilgileridir. Bu işletme kitabı ile
birlikte know-how’da verilmektedir.
Franchisee, franchisor’ı seçerken çok dikkatli olmalıdır. Kişisel ve mali açıdan iyi analiz etmelidir.
Aynı zamanda franchisor da franchisee için aynı araştırmayı yapar. Karşılıklı olarak tanıma
aşaması tamamlandıktan sonra franchisor ile franchisee görüşmelere başlar. Faaliyet bölgesi
belirlenir. Belirlenen faaliyet bölgesi göz önünde bulundurularak fizibilite çalışması yapılır. Bu
fizibilite çalışmasında gerekli sermaye, ödeme koşulları, yatırımın ne kadar sürede geri amorti
edeceği belirtilir ve bu fizibilite çalışması franchisee’nin önüne konur. Bu fizibilite çalışmasının
sonucu franchisee için karar aşamasıdır. Franchisee karar verdikten sonra sözleşme imzalanır. Bu
sözleşme çok detaylı ve her hususu kapsayacak şekilde olmalıdır.
Sözleşmenin imzalanması ile birlikte franchisee’nin ödemeleri de başlamalıdır. Ödeme planı
sözleşme ekibine verilir ve ödeme planı her şirket bazında değişir. Bu anlaşmalardan sonra
franchisee’nin birim hazırlığı başlar. Bu birim hazırlığı mağazanın dekorasyonunu, franchisee’nin
ve elemanlarının eğitimini içerir. Bazı franchisorlar birim hazırlığını üstlenerek her şeyi hazırlar.
Anahtar teslim hazırlığın avantajı maliyetleri minimize edecek şekilde ana şirketin hazırlıkları
yapması ve franchisee’ye yol göstermelidir. Hazırlıklar bittikten sonra franchisee işe başlar. Bu
başlangıç süresince franchisee’ye yardımcı olmak amacıyla franchisor firmadan bir destek
elemanı franchisee’nin yanında olur.
Franchising Alırken Nelere Dikkat Etmelisiniz?
En başta franchisor firmanın sahip olması gereken kriterlerin, anlaşma yapmayı
düşündüğünüz firmada olup olmadığına bakmalısınız. Bunun için öncelikle şu sorularınıza cevap
bulmalısınız:
* Büyüme ve iş hacminin artması, verimlilik artışını getirir.
* Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor’ın finansal kuruluşlardan kredi bulma
imkanını kolaylaştırır.
* Daha hızlı ve selektif bir dağıtım söz konusu olur. Dağıtım sisteminin denetimi ise daha
kolaydır.
* Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanır. Bu sorularınıza ‘evet’ yanıtını aldıktan sonra dikkat etmeniz gereken çok önemli kriterler var.
ABD’de franchisee’lerin ve bayilerin ortak olduğu American Associated of Franchisees&Dealers,
franchisor seçerken nelere dikkat etmeleri gerektiğini şöyle sıralıyor:
* Franchisor şirket öncelikle mal ve hizmetini satmaya çalışmalı. Kısa vadede hızla satılan
dükkanlardan gelen para, uzun vadede dükkanların gelirinden alınacak yüzdelerden daha cazip
olabileceği için bazı şirketler öncelikle franchise satmayı tercih ediyor. Ülkemizde henüz bilinen
böyle bir örnek yok, sistem zaten dünyanın tanınmış ve güvenilir zincirleriyle Türkiye’ye geldi ve
son yıllarda yaygınlaşıyor. Ancak yine de dikkatli olmak lazım, her ülkede olduğu gibi hızla
franchisee’ler oluşturup sonra ortadan kaybolan zincirlerle karşılaşılabilir.
* Franchisor şirket pazarlama kanalı olarak öncelikle franchisee’lerini kullanmalı. Satışının çoğunu kendi dükkanlarında yapan ve malını, değişik kanallardan pazarlayan
franchisor’lar tercih edilmeli.
* Üretilen mal veya hizmetin hazır bir pazarı olmalı. Pazarı doymuş bir ürün veya bağımsız
işletmelerden alınmaya alışılmış bir hizmet söz konusu ise zincirin halkası olmak, beklenen verimi
getirmeyebilir.
* Marka/isim bilinir ve tanınır olmalı. Yatırımcıyı franchise almaya yönlendiren en önemli etken
marka /isim olduğuna göre, markanın hangi kesimlerce, nasıl bilindiği üzerinde durulmalı.
Değişik tüketici gruplarının görüşleri alınmadan franchise almaya karar verilmemeli.
* Franchisor şirket yeterli eğitim, sürekli destek ve etkili bir pazarlama sunabilmeli.
* Franchisor şirketin franchisee’leri ile ilişkileri iyi olmalı. Sistemin işleyişi, eğitimin yeterliliği
açısından franchisor’ın bilgisi sorgulanmalı.
* Franchisor aleyhine açılmış dava olup olmadığı, gerekçeleri ve sonuçları öğrenilmeli.
* Franchisee veya franchisor tarafından işletilen dükkanların satış ve maliyetlerinin detayları
açıklıkla verilmeli.
Franchising sistemine dahil olmak, ‘kendi işinin patronu’ olmak isteyen bir girişimciyi kısıtlar mı?
Böyle bir sıkıntı yaşamamak için taraflar nelere dikkat etmeli? Elbette imzaladığınız sözleşmenin
size getirdiği bazı yükümlülükler, bazı kısıtlamalar olacak. Bu sisteme dahil olduğunuzda sizden
işletmesinin gelişmesi, franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami
gayreti göstermeniz beklenecek. Ayrıca, franchisor verimli yönetim için, sizden performans ve
mali durumunun tespitini ölçecek işletme bilgileri isteyecektir. Hatta bu işletme kayıtlarının tespiti
için bir temsilcisini de görevlendirebilir. Bu durumda işletmenizin kayıtlarında makul zamanlarda
çalışılmasına izin vermelisiniz. Özetle bilmeniz gereken; her ne kadar işinizin patronu olsanız da,
bir bütünün parçası olduğunuzu unutmayacaksınız.
Tabii ki, sadece sizin değil karşı tarafın da bu konuda yükümlülükleri var. Bir franchising
ilişkisinde, her şeyden önce taraflar birbirlerine karşı dürüst davranmalı. Franchisor anlaşmanın
her ihlalinde, bireysel franchisee’ni yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul
süre tanımalı. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimi ve iyi niyetle, dürüst ve makul,
doğrudan temas ve müzakere ile çözme yollarını aramalı.
Hatırlatalım, franchising sözleşmesi her iki tarafa sorumluluk yükleyen bir sözleşme türüdür. İster
mal, ister hizmet, ister üretim franchisingi yapılsın, hem franchise alanın, hem de verenin
karşılıklı yükümlülükleri mevcuttur. Franchising verenin yükümlülüğü, sözleşme öncesi açıklama
ve franchise alanı aydınlatma, gayri maddi malları franchise alanın kullanımına sunma ve
bunlardan yararlanmasını sağlama, franchise alanı koruma ve destekleme, (bazı özel franchise
anlaşmalarında) belli bir bölgede başka franchise sözleşmesi kurmama şeklinde olabilir. Franchise
alanın yükümlülükleri ise, ücret ödeme, sözleşme konusu mal ve hizmet sürümünü yapma ve
ciroyu arttırma için faaliyette bulunma, franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu
olarak sayılabilir.
Franchisor’a Sorulacak Sorular Ne Olmalı?
Franchise Şirketi British Franchise Association’a Üye
mi?
Bu franchise endüstri ve ticaret birliği, şirketleri üyeliğe kabul etmeden önce sıkı bir denetime tabi
tutulur. Şurası açıktır ki, bazı çok iyi şirketler de kendilerine has nedenlerle bu kuruluşa üye
olmamış olabilirler, fakat üyelik eninde sonunda, genellikle şirketin lehine sonuçlanır.
Diğer Franchise’ler Aynı Sistemde Başarılı Olmuş
Mudur? Potansiyel yatırımcılar en az 2 satış noktasını, mevcut franchisee ile franchisor’ın yokluğunda
ziyaret etmelidir. Bu satış noktaları franchisor’ın müdahalesi dışında tamamen serbestçe
seçilmelidir.
Franchisor’un Uzun Vadedeki Başarısı Franchisee’lerin
Başarısına Bağımlı mıdır?
Dürüst bir franchisor, sabit bir telif veya hizmet ücreti almak yerine franchisee’nin başarısıyla
orantılı bir bedel almayı tercih edecektir.
Franchisor, Franchisee’ler Üzerinde Karar Vermede Seçici
Davranıyor mu?
Yalnızca kısa vadeli kazanç peşin de koşan biri, bu işe para yatırmaya istekli herkesi ayırım
gözetmeksizin kabul edecektir.
Anlaşmanızı Feshetme Kararı Aldığınızda Ne
Alacaksınız? İyi bir franchise işleminde, verimli çalışan bir satış noktası devredilebilir koşullarla mirasçılara
geçebilir. Bu franchisee’ye çok ağır yük getirecek finansal borç veya donanım kirası gerektirebilir.
Tabii yatırım toplamı üzerine daha baştan açık bilgi vermeyen bir franchisor, franchise’ın
temelinde yatan iş ilişkileri açısından ideal bir ortak olmayabilir.
Franchise’nin Gelecekteki Potansiyeli Nasıl Olabilir? Sunulan mal veya hizmete duyulan talep korunabilecek mi? Aksi takdirde bir modayı
değerlendirmek üzere sunulan ve bu talep sona erdiğinde ya da zevkler değiştiğinde,
franchisee’ler değeri sıfıra inmiş bir iş ile baş başa kalıyor.
Başarı Hedefleri Gerçekleşmeyecek Kadar Yüksek mi?
‘Hayalinizde bile göremeyeceğiniz başarı’ vaatleri gerçekten de bir hayaldir.
Düzmece franchise’ların çoğunun teşhisi geçmişte pek zor olmamıştır. Buna karşın yine aynı
kişilerin, birçok insanın hayatları boyunca biriktirdikleri tüm parayı gasp etmeleri pek de zor
olmamıştır… Eğer ciddi şüpheleriniz varsa geri çekilin ve başka bir franchise’a başvurun.
Franchise ve Franchisor’ın Yükümlülükleri Nelerdir?
Franchisor’ın Yükümlülükleri Nelerdir?
* Bir iş sistemini franchise zinciri haline getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından
bir örnek işletmede başarıyla yürütmelidir.
* Zincirin isim, marka ve diğer ayırt edici özelliklerin sahibi olmalı veya yasal olarak kullanım
hakkına sahip olmalıdır.
* Anlaşma süresince bireysel Franchisee’ye başlangıçtaki eğitimi ve sürekli ticari veya teknik
desteği verebilmelidir. Bireysel Franchisee’nin Yükümlülükleri Nelerdir?
* Franchise şirketinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması
için azami gayreti göstermelidir.
* Franchisor’ın verimli yönetimi için, Franchisee performansının ve mali durumunun
belirlenmesini kolaylaştıracak işletme bilgilerini vermelidir.
* Franchisor’ın talebi üzerine Franchisor’ın ve/veya temsilcinin bireysel franchisee’nin işletme
kayıtlarında makul zamanlarda çalışmasına izin verilmelidir.
Her İki Tarafın Sürekli Yükümlülükleri Nelerdir?
Taraflar birbirleriyle ilişkilerinde dürüst davranmalıdırlar. Franchisor anlaşmanın her ihlalinde,
bireysel franchisee’sini yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul süre tanımalıdır.
Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimi ve iyi niyetle, dürüst ve makul doğrudan temas
ve müzakere ile çözmelidir. Franchise Bedeli ‘Franchisee Fee’ Ödeme Şekilleri
Nelerdir?
Franchisee’nin kullanma hakkını aldığı marka ve sistem için, Franchisor’a yapacağı ödemeler
çeşitli şekillerde olabilir.
* Sözleşmenin akdi ile yapılan toplu ödeme (ön ödeme/ Lump Surn Fees)
* Devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler (Royalty) Royalty ödemeleri genellikle brüt ciro üzerinden hesaplanır ve cironun bir oranı şeklinde saptanır.
Nadiren aylık maktu ücretler halinde de belirlenebilir. Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek
ödemeler isteyebilir. Bu ödeme franchisor’un verdiği hizmetler dolayısıyla yaptığı masrafların
karşılanmasına yöneliktir. Ödemelerin ne şekilde yapılacağı (nakit, açık hesap, akreditifli
ödemeler vs.) da sözleşmenin bu başlığı altında düzenlenir.
Yurtdışına Franchising Veren Şirketler Nasıl Çalışır?
Yurtdışına franchise veren şirketler, bunu genellikle tüm ülkeyi tek bir girişimciye master
franchising vererek yapıyor. Daha açık bir anlatımla master lisans; bir franchisor şirketin bir ülke
ya da belli bir bölge için, bir başka kişiye ya da şirkete kendisi adına franchise verme yetkisini
tanıması. Franchisor şirket, kendi ülkesi dışındaki ülkelerde tek tek franchise verme yerine, o ülke
için bir master lisansör buluyor ve o ülke içinde franchise verme yetkisini devrediyor. Bu yetkiyi
içeren sözleşmeler, master lisans, bazen yalnız bir ülkeye değil, birkaç ülkeyi kapsayabiliyor.
Franchise Alanlar Hangi Riskler ile Karşı Karşıya
Kalır?
Yüksek Yatırım
Franchise alan, genellikle sisteme girebilmek için bir franchise giriş bedeli ödemek zorunda
kalmaktadır. İşlek bir dükkanı devir alırken verilen hava parası gibi, avantajları olan ve bağımsız
bir şirketten daha fazla para kazandıracak bir sistemi alırken de, bir bedel ödenmesi söz konusu
olmaktadır. İşletmenin özelliklerine göre on binlerle ifade edilen rakamlar talep edilebilmektedir.
Bunun yanı sıra, franchise işletmeler belli teknolojileri kullanan, belli kalitede üretim yapan, belli
standartlara uyan yerler olduklarından, bağımsız bir işletmecinin belki de seçmeyeceği kadar
pahalı malzeme ve ekipman kullanmaktadırlar. Bu nedenle benzeri işi yapmak için gerekecek
miktardan biraz fazla yatırım yapılması söz konusu olabilmektedir.
Yüksek İşletme Gideri
Franchise alan, kendi masrafları dışında çoğunlukla franchise verene de bir miktar franchise
kullanım bedeli ödemek zorunda kalmaktadır. Bu miktar genellikle ciro üzerinden alınmakta ve
hizmet satanlarda yüzde 4-8, ürün-marka satanlarda yüzde 0-3 arasında değişmektedir. Bunlara
ek olarak yüzde 2-5 arasında reklam fonu ödemeleri de gelmektedir. Franchise işletmeler, belli
kurallara uydukları ve vergilerini düzenli verdikleri için, benzeri işi yapan bağımsız rakiplerine
göre giderleri daha yüksektir. Bunun nedeni esasen franchise işletmelerin pahalı çalışması değil,
rakiplerin kanunsuz çalışması ve haksız rekabet yapmalarıdır.
Güdümlü Çalışma
Bazı yatırımcılar, işlerini bildikleri gibi yapmaya büyük değer verirler. Yapılanın doğru veya yanlış
olması değil, onların kararı olması onlar için en önemli unsurdur. Bu gibi yatırımcıların franchise
almaları halinde kendilerini sürekli baskı altında hissetmeleri, kuralların yanlışlarını yakalamaya
ve kuralların dışına çıkmaya çabalamaları kaçınılmazdır. Zaten bu gibi kişilere franchise
verilmemesi gerekir.
Katı Kurallar
Küçük işletmecinin “kendi işinin patronu” olduğu ifadesi sık kullanılmakta ve yanlış anlamalara
yol açmaktadır. Aslında küçük işletmeci, işinin emrindedir. Başkasının işinde çalışırken izin
zamanı gelince arkasına bakmadan gidebilen kişi, kendi işi söz konusu olduğunda eğer kendi
eksikliğini gideremiyorsa yıllarca tatil yapamayabilmektedir. Başkasının işinde çalışırken sıkılınca
başından attığı müşterilerin, kendi işinde her kaprisini çekmek zorunda kalmaktadır. Kendi işini
yapmayı, istediği gibi davranma, istediği zaman çalışma, sıkıldığı zaman bırakma olarak gören
kişilerin, franchising sistemini “çok katı” bulması kaçınılmazdır. Zaten bu gibi kişilere franchise
verilmemesi gerekir.
Devir ve Terk Kısıtlaması
Kendi işini yapan kişi, kişisel nedenlerle istediği zaman yatırımını heba etme pahasına işini
bırakabilir veya devredebilir. Franchise işletmelerde işletmecinin kişisel nitelikleri çok önemli
olduğundan, franchise anlaşmaları genellikle devire kısıtlamalar getirmekte, işi terk halinde
tazminat öngörmektedir. Bununla birlikte, franchise verenler devir ve terk halinde yeni gelenden
franchise giriş bedeli alacağı ve kendi markalarının daha iyi temsil edileceğini bildiklerinden
ötürü, genellikle zorluk çıkarmamaktadırlar.
Yaratıcılığın Yok Olması
Franchise alan, şirketindeki her türlü iş akışını öngörüldüğü gibi yapmaya çalışır, kendinden bir
şey katmazsa, yaratıcılığını kaybetmesi kaçınılmazdır. Franchise alanların bir kısmında, kişilik
özelliklerine bağlı olarak, bu durum yaşanmaktadır. Aslında franchise sistemlerinin yaratıcılığı
yok etmemesi, tersine özendirmesi gerekir. Örneğin bir franchise alan, yeni bir fikirle geldiğinde
franchise veren bu fikri değerlendirir, uygulatır, başarılı bulursa tüm sisteme yayar. Yaratıcılığın
yok olduğunun saptanması, yaratıcılığı olmayan franchise alanlar ve sistemini iyi çalıştırmayan
franchise verenlere has bir durumdur.
Satın Alma Özgürlüğünü Kaybetme
Franchise alan, çoğu sistemde satın almalarını belirli yerlerden yapmak zorunda kalmakta ve
pazarlık şansını kaybetmektedir. Rekabet kanunu ile bu durum önlenmiş olsa bile, kalitenin ve
standartların sağlanması gerekçesiyle franchise alanın istediği yerden istediği markayı alması
mümkün olmamaktadır. Ülkemiz şartlarında kalite farkı, garanti vermemesi, raf ömrünün
azalmış olması, spot piyasa vb. gibi nedenlerle her ürünün “daha ucuzu” şirketlere teklif
edilmektedir. Bazen de gerçekten franchise veren dışarıdan alınan ürünler üzerinden yüksek kar
beklemektedir. Çoğu sistemde bundan ötürü franchise alanın zararı olmasa bile, hemen tüm
sistemlerde franchise alanlar pahalı aldıklarını düşünmektedirler.
Anlaşmanın Kötüye Kullanılabilmesi
Franchise anlaşmaları, genellikle franchise veren tarafından uzun uğraşılar sonucu hazırlanmış ve
franchise vereni koruyan anlaşmalardır. Sistemin standartlarının korunabilmesi ve kötü niyetli
franchise alanların marka imajını zedelemelerini engellemek için bu durum makul karşılanabilir.
Ender olarak franchise verenin kötü niyetli olması halinde, franchise alan ciddi zararlara
uğrayabilmektedir. Anlaşmaya dayanarak yüksek fiyatla mal satışı, satılamayan stokların franchise
alana devredilmesi, sudan bahanelerle anlaşmanın sona erdirilmesi, çok yakınına aynı marka ile
yeni ve büyük bir franchise daha verilmesi yaşanabilir.
Franchise Veren Kuruluşlara Nasıl Ulaşırsınız?
Franchise hakkını almayı düşündüğünüz işletmelerin öncelikle web sitelerini inceleyebilirsiniz.
Öncelikle ilgilendiğiniz sektör hakkında, ilgilendiğiniz şirketin sektördeki konumu ile ilgili
araştırma yapın, ( buradan ) daha sonra firma ile irtibat kurun. Bu arada unutmayın, işletmenizi
açmayı düşündüğünüz bölgenin yakınında ilgilendiğiniz firmanın yer almaması gerekiyor. Yabancı şirketler Türkiye’de franchising veriyor, bu tür uluslararası bir şirket bulabilmek için ne
yapılması gerekiyor?
Uluslararası franchise veren bir şirket bulmak için www.franchise.com adresinden veya ‘Franchise
International’ adlı dergiden yararlanabilirsiniz. Bu dergiyi temin edebileceğiniz adres ise:
www.franchise-group.com
Franchising Sisteminin Yararları Nelerdir?
* Marka ile birlikte Ulusal veya Uluslararası standarda ve kaliteye sahip olunmaktadır.
* Tanınmış markaların sağladığı sürekli müşteri ve iş yapma imkanı doğmaktadır.
* Franchise veren işletme Franchisee’ye eğitim hizmetleri ve uzman personel desteği
sağlanmaktadır.
* Kaliteli personel bulma, işe alma ve yetiştirme konularında franchise veren işletmenin
tekniklerinden yararlanılmaktadır.
* Mali, ticari ve personel konularında sağlanan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı
şansı arttırılmaktadır.
* Franchisor ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik
sorunları minimize edilmektedir.
* Franchise veren işletmenin mali ve hukuk danışmanlarından yararlanılmaktadır.
* Franchisor’ın sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çabalarından yararlanılmaktadır.
* İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması
mümkün olmaktadır.
* Kuruluş aşamasında leasing vb. kaynaklardan finansal destek sağlanması mümkün
olmaktadır.
* Reklam ve tanıtma giderlerinden tasarruf sağlanmaktadır.
* Franchising sistemi, girişimcinin yalnızlığını ortadan kaldırarak, kendi işini kurmanın
getirdiği riskleri azaltmaktadır.
* Franchisor’a yapılan ödemeler, başlangıçta, yeni bir işin ön yatırımından daha fazla olmasına
rağmen, denenmemiş bir iş için yapılacak hata bedellerinin toplamından azdır.
* İşletmeler için standart yönetim, muhasebe, satış ve stoklama fonksiyonları mümkün
olmaktadır.
Franchise Alırken 4 Noktaya Dikkat!
Small Business Opportunities Online, franchise almayı düşünen girişimcilerin dikkat etmeleri
gereken 4 konuyu şöyle sıralıyor: Bu işi istiyor musunuz?
Franchise alacaksanız, bunu yalnızca bir yatırım olarak görmemeniz gerekiyor. Öncelikle yapılan
işin sizin için uygun olup olmadığını ve bu işi yapmayı ne kadar istediğinizi sorgulayın. Sistemin
parçası olsanız da çok fazla zaman harcayacağınızı unutmayın.
Beklentileri netleştirin Franchise verecek şirketin sizden beklentilerini netleştirin. Nasıl bir hizmet ve ürün istediğinizi
tam olarak belirleyin. Başka şirketlerden satın alma yapıp yapmayacağınız, satın alma için size bir
liste verip veremeyecekleri, çalışanların eğitimini nasıl sağlayacağınız gibi konuları detaylı olarak
inceleyin.
Bilinen bir isim olmalı Franchise almanın en popüler nedeni, birikiminizi başarılı bir işte değerlendirmektir. Bunun
kadar önemli bir diğer faktör de işbirliği yaptığınız markanın ne kadar güçlü olduğudur. İş
yapabilmek için "ispatlanmış bir sistem"i satın alıyorsunuz. Markanın müşterileriniz olacak kitle
tarafından ne kadar tanındığı, sevildiği ve tercih edildiği hakkında küçük bir araştırma yapın.
İyi bir eğitim programı Şirketin size her yönüyle güçlü bir eğitim programı sunmasını sağlayın. Eğitim programında bir
seminer olup olmadığından, içeriğine kadar, her türlü detayı değerlendirin. Başarılı bir franchise
olmanız için ürün ve hizmetle ilgili eksiksiz bir eğitim almanız gerekiyor.
Franchising Hakkında Daha Detaylı Bilgi
Bu konuda danışabileceğiniz UFRAD- Franchising Derneği adında bir kurum var. 1991
yılında kurulan UFRAD’ın amacı, franchising’in Türkiye’de doğru bir biçimde öğrenilmesini ve
sağlıklı bir biçimde gelişmesini sağlamak, temel kuralları belirlemek ve uygulanmasını sağlamak,
Türk hukuk sistemi içinde yerini bulması ve sisteme güven duyulması için gerekli çalışmaları
yapmak ve sistemin gelişmesi için bilgi kaynakları oluşturmak. Bu derneğin üyeleri, Avrupa’da
franchise verenlerin gönüllü olarak benimsediği ‘Dürüstlük ve Açıklık İlkeleri’ne uymayı taahhüt
etmiş durumda.
Franchising veren pek çok firma bu derneğin üyeleri arasında yer alıyor. UFRAD’ın üyelerine
yönelik yaptırımları da var. Dernek, üyeleri hakkında gelen şikayetleri değerlendiriyor;
gerekiyorsa üye firmanın hatalı uygulaması sona erene kadar ismi listeden çıkartılıyor. Böylece
listedeki firmaların yatırımcılar nezdinde daha avantajlı olması sağlanıyor. Listede yer almayanlar
aynı ilkeleri uygulamaya özendiriliyor ve elbette yatırımcı korunmuş.
UFRAD, ülkemizde franchising sisteminin güvenilir kalması için çalışıyor. Mevzuattaki
eksikliklerin tamamlanması için yurt dışındaki uygulamaları izliyor. Kamu yetkileri nezdinde
franchising’i ve ihtiyaçlarını tanıtmak için girişimlerde bulunuyor. Bu arada Türkiye’de UFRAD üyesi olmayan franchise zincirleri de var. Bunların bir kısmı
şimdilik franchise vermedikleri için UFRAD’a üye olamıyorlar, bir kısmı üyelik için başvurmamış,
diğer bir kısmı da çeşitli nedenlerden dolayı üyelikten çıkartılmış durumda.
Franchise Alanın Riskleri
Yüksek Yatırım
Franchise alan, genellikle sisteme girebilmek için bir franchise giriş bedeli ödemek zorunda
kalmaktadır. İşlek bir dükkanı devir alırken verilen hava parası gibi, avantajları olan ve bağımsız
bir şirketten daha fazla para kazandıracak bir sistemi alırken de, bir bedel ödenmesi söz konusu
olmaktadır. İşletmenin özelliklerine göre on binlerle ifade edilen rakamlar talep edilebilmektedir.
Bunun yanı sıra, franchise işletmeler belli teknolojileri kullanan, belli kalitede üretim yapan, belli
standartlara uyan yerler olduklarından, bağımsız bir işletmecinin belki de seçmeyeceği kadar
pahalı malzeme ve ekipman kullanmaktadırlar. Bu nedenle benzeri işi yapmak için gerekecek
miktardan biraz fazla yatırım yapılması söz konusu olabilmektedir.
Yüksek İşletme Gideri
Franchise alan, kendi masrafları dışında çoğunlukla franchise verene de bir miktar franchise
kullanım bedeli ödemek zorunda kalmaktadır. Bu miktar genellikle ciro üzerinden alınmakta ve
hizmet satanlarda yüzde 4-8, ürün-marka satanlarda yüzde 0-3 arasında değişmektedir. Bunlara
ek olarak yüzde 2-5 arasında reklam fonu ödemeleri de gelmektedir. Franchise işletmeler, belli
kurallara uydukları ve vergilerini düzenli verdikleri için, benzeri işi yapan bağımsız rakiplerine
göre giderleri daha yüksektir. Bunun nedeni esasen franchise işletmelerin pahalı çalışması değil,
rakiplerin kanunsuz çalışması ve haksız rekabet yapmalarıdır.
Güdümlü Çalışma
Bazı yatırımcılar, işlerini bildikleri gibi yapmaya büyük değer verirler. Yapılanın doğru veya yanlış
olması değil, onların kararı olması onlar için en önemli unsurdur. Bu gibi yatırımcıların franchise
almaları halinde kendilerini sürekli baskı altında hissetmeleri, kuralların yanlışlarını yakalamaya
ve kuralların dışına çıkmaya çabalamaları kaçınılmazdır. Zaten bu gibi kişilere franchise
verilmemesi gerekir.
Katı Kurallar
Küçük işletmecinin “kendi işinin patronu” olduğu ifadesi sık kullanılmakta ve yanlış anlamalara
yol açmaktadır. Aslında küçük işletmeci, işinin emrindedir. Başkasının işinde çalışırken izin
zamanı gelince arkasına bakmadan gidebilen kişi, kendi işi söz konusu olduğunda eğer kendi
eksikliğini gideremiyorsa yıllarca tatil yapamayabilmektedir. Başkasının işinde çalışırken sıkılınca
başından attığı müşterilerin, kendi işinde her kaprisini çekmek zorunda kalmaktadır. Kendi işini
yapmayı, istediği gibi davranma, istediği zaman çalışma, sıkıldığı zaman bırakma olarak gören
kişilerin, franchising sistemini “çok katı” bulması kaçınılmazdır. Zaten bu gibi kişilere franchise
verilmemesi gerekir.
Devir ve Terk Kısıtlama
Kendi işini yapan kişi, kişisel nedenlerle istediği zaman yatırımını heba etme pahasına işini
bırakabilir veya devredebilir. Franchise işletmelerde işletmecinin kişisel nitelikleri çok önemli
olduğundan, franchise anlaşmaları genellikle devire kısıtlamalar getirmekte, işi terk halinde
tazminat öngörmektedir. Bununla birlikte, franchise verenler devir ve terk halinde yeni gelenden
franchise giriş bedeli alacağı ve kendi markalarının daha iyi temsil edileceğini bildiklerinden
ötürü, genellikle zorluk çıkarmamaktadırlar.
Yaratıcılığın Yok Olması
Franchise alan, şirketindeki her türlü iş akışını öngörüldüğü gibi yapmaya çalışır, kendinden bir
şey katmazsa, yaratıcılığını kaybetmesi kaçınılmazdır. Franchise alanların bir kısmında, kişilik
özelliklerine bağlı olarak, bu durum yaşanmaktadır. Aslında franchise sistemlerinin yaratıcılığı
yok etmemesi, tersine özendirmesi gerekir. Örneğin bir franchise alan, yeni bir fikirle geldiğinde
franchise veren bu fikri değerlendirir, uygulatır, başarılı bulursa tüm sisteme yayar. Yaratıcılığın
yok olduğunun saptanması, yaratıcılığı olmayan franchise alanlar ve sistemini iyi çalıştırmayan
franchise verenlere has bir durumdur.
Satın Akma Özgürlüğünü Kaybetme
Franchise alan, çoğu sistemde satın almalarını belirli yerlerden yapmak zorunda kalmakta ve
pazarlık şansını kaybetmektedir. Rekabet kanunu ile bu durum önlenmiş olsa bile, kalitenin ve
standartların sağlanması gerekçesiyle franchise alanın istediği yerden istediği markayı alması
mümkün olmamaktadır. Ülkemiz şartlarında kalite farkı, garanti vermemesi, raf ömrünün
azalmış olması, spot piyasa vb. gibi nedenlerle her ürünün “daha ucuzu” şirketlere teklif
edilmektedir. Bazen de gerçekten franchise veren dışarıdan alınan ürünler üzerinden yüksek kar
beklemektedir. Çoğu sistemde bundan ötürü franchise alanın zararı olmasa bile, hemen tüm
sistemlerde franchise alanlar pahalı aldıklarını düşünmektedirler.
Anlaşmanın Kötüye Kullanılabilmesi
Franchise anlaşmaları, genellikle franchise veren tarafından uzun uğraşılar sonucu hazırlanmış ve
franchise vereni koruyan anlaşmalardır. Sistemin standartlarının korunabilmesi ve kötü niyetli
franchise alanların marka imajını zedelemelerini engellemek için bu durum makul karşılanabilir.
Ender olarak franchise verenin kötü niyetli olması halinde, franchise alan ciddi zararlara
uğrayabilmektedir. Anlaşmaya dayanarak yüksek fiyatla mal satışı, satılamayan stokların franchise
alana devredilmesi, sudan bahanelerle anlaşmanın sona erdirilmesi, çok yakınına aynı marka ile
yeni ve büyük bir franchise daha verilmesi yaşanabilir.
Firmalar Neden Franchising Verir?
Her firmanın elbette ilk önceliği kârını artırmak ve büyümek. Bu sistemi benimseyen ve
franchisor olmayı tercih eden firmaları da doğal olarak bu amaca uygun hareket ediyor. Franchise
alan işletmelerin yapacağı giriş ödentisi gibi ödemeler yeni yatırım yapmaksızın franchisor’un
kârını arttırır, en az maliyetle büyüme ve gelişme imkanı sağlar. Sistemin franchisor’a getirdiği
diğer avantajlar şöyle sıralanabilir:
* Büyüme ve iş hacminin artması, verimlilik artışını getirir. * Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor’ın finansal kuruluşlardan kredi bulma
imkanını kolaylaştırır. * Daha hızlı ve selektif bir dağıtım söz konusu olur. Dağıtım sisteminin denetimi ise daha
kolaydır.
* Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanır. Bu gibi avantajların yanı sıra elbette uygulama sırasında ortaya çıkan bazı olumsuzluklar da var.
Bunların başında sisteme giriş aidatlarının bazen tahsil edilememesi geliyor. Franchisee
işletmelere sağlanan mal, hizmet gibi bedellerin tahsilinde güçlükler yaşanabiliyor. Ayrıca
franchisee işletmelerin sistemin sağlayacağı yararları tek taraflı olarak, franchise veren işletmeden
beklemeleri, işbirliği anlayışını zedeleyebiliyor. Sistemin franchisor açısından en riskli yanı ise,
başarılı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka veya ismin franchisee’nin hataları sonucu zarar
görebilmesi. Bunun önlemenin yolu ise sıkı denetim.
Franchise Verene Yararları
Franchise sistemleri, hiç şüphesiz franchise alanlar kadar, franchise verenlere de yararlı
olduğu için bu denli yaygınlaşmıştır. Franchise veren, başarılı, karlı ve tutunmuş bir markanın ve
işletmenin zaten sahibidir. Dilerse bu markasını şubeler açarak yaygınlaştırabilir, dilerse tüm
müşterilerin kendisine gelmeye zorlayabilir.
Hangi durumda daha avantajlı olacağını değerlendirerek kendi şartlarına göre karar verecektir.
Franchise verenin franchise sistemini seçmesinin nedenleri, sistemden beklentileri ve sağladığı
avantajlar, şu şekilde sıralanabilir.
Yatırımın Azalması
Kendi şubelerini açması halinde gereken yatırım, franchise sisteminde tamamen ortadan
kalkmaktadır. Sadece franchise sistemini yürütmek için gereken altyapı yatırımı yapılmaktadır.
Çoğunlukla franchise verenin mali yapısı ve insan kaynakları kısa sürede çok sayıda şubeyi
açmaya uygun olmadığından, franchise tek alternatif olmaktadır.
Hızlı Nakit Girişi
Şubeler açma halinde uzun vadede edilecek olan kar, franchise verme halinde kısa sürede
franchise giriş bedeli ile realize edilecektir. Hizmet satan markaların sahipleri, tek işletmeden
hareketle franchise veriyorlarsa, alacak oldukları franchise giriş bedeli genellikle dayanılmaz
derecede cazip görünmektedir. Tek işletme ile aynı miktarda kar etmeleri hemen hemen
imkansızdır.
Sürekli Gelir
Franchise verilmesi halinde, franchise kullanım bedeli ödemeleri franchise veren için sürekli ve
düzenli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır.
Hızlı Yayılma
Pek çok iş için hızlı yayılma hayati önemdedir. Satın alma gücü artar, reklama başlamak için
pazarda bulunmak gerekir, kendi üretimini başlatmak için belli kapasiteyi yakalamak şarttır vb.
Bu gibi durumlarda kısa sürede belli sayıda işletme açılırsa iş yürür, az sayıda işletmede kalırsa iş
tökezler. Franchise vererek büyümede yönetim ve yatırım yükü dağıtılır, yayılma hızlanır.
Şubelerle yayılma için geniş bir kadro, büyük yatırım ve zaman gerekir.
Yerinden Etkin Yönetim
Şubeler açılması halinde, işletmelerin yönetiminde profesyonel kadrolar yer alacak ve yönetim
verimliliği düşük kalacaktır. Franchise sisteminde yatırımcı ve işletmeci aynı kişi olduğundan, tüm
gücünü, aklını ve emeğini işine verecektir. İşletme verimi artacak, müşteriler memnun kalacak,
marka imajı güçlenecektir.
Sorun profesyonel yöneticinin niteliğinde değil, motivasyonundadır. Merkeze bağlı iken zarar
eden şubelerin franchise verildikten sonra aynı yerde ve aynı kadroyla kara geçtiği sık rastlanan
bir olgudur. İşi öğrenmiş profesyonel yöneticilerin çalıştıkları işletmeyi franchise aldıkları takdirde
daha başarılı oldukları da görülmektedir.
Ulaşılamayacak Pazardan Kar
Bir veya bir kaç işletmesi olan marka sahibi, şubeler açma yoluyla bazı pazarlara hiç bir zaman
giremez. Uzakta olan bölgeler, reklamının ulaşamadığı alanlar, kendi içine kapalı alıcı grupları
buna örnektir. Bu pazarlarda eğer söz konusu ürün veya hizmete ihtiyaç varsa, marka sahibinin
girmemesi halinde mutlak bir başkası girecek, hatta onu taklit edecektir. Franchise verilerek hem
taklit önlenmiş, hem ilave gelir sağlanmış olur.
Artan Reklam Gücü
Franchise zincirin cirolarından toplanan makul oranlardaki reklam fonu, tek bir işletmenin sınırlı
cirosu ve kısıtlı reklam bütçesiyle hiç bir zaman yapamayacağı güçte reklam yapabilmektedir.
Müstakil işletme yaygın reklam yaptığı takdirde çok noktada ürün veya hizmetini
sunamayacağından, parasının çoğunu boşa harcamış olacaktır.
Artan Marka Tanınırlığı
Tüketici, bir çok yerde aynı markalı mağazayı görünce olumlu etkilenmekte, markaya saygı
duymakta, ürüne değer vermektedir. Marka imajı, zincir işletmelerle güçlenir. Örneğin
İstanbul’da bir kaç şube açan her marka dikkat çekmekte ve geniş kitlelerce kısa sürede
tanınmaktadır. Bu özellik esasen franchise sistemine has bir durum değildir. Bayi ve şube zincirleri
de aynı güçten yararlanmaktadır. Fakat franchising bu gücü en iyi şekilde kullanmaktadır.
Artan Satın Alma Gücü
Hızlı yayılmaya paralel olarak ciro ve satın alma da artacaktır. Satın alma pazarlıklarında etkinlik,
ancak miktar ile sağlanabilir. Zincir mağazalar bu güçlerini satın alma pazarlıklarına derhal
yansıtmaktadırlar. Ülkemizde son yıllarda yaşanan süpermarket patlaması, bu pazarlık gücünün
nasıl kullanıldığını göstermiştir. Zincir marketlerin yayılmalarına paralel olarak satın almacıların
istedikleri indirimler, vadeler ve ilave bedeller her yıl artmaktadır.
Belli miktarların altında tüketim olduğunda, baskılı malzeme bile sorun olmaktadır. Hazırlık
masrafları çok tuttuğundan, ya az ve pahalı almak, veya çok alıp uzun süre stoklamak zorunda
kalınmaktadır. Belli miktarların üzerinde alım yapıldığında, üretici firmanın sadece franchise
veren için çalışmakta ve geliştirilen teknolojiden rakiplerin yararlanması önlenmektedir.
İyi Yerlerde Bulunma
Kendine güvenen ve iddialı her işletme, en çok kazanabilmek için en iyi yerde bulunmak ister.
Örneğin İstanbul’da Etiler, Bağdat Caddesi, Nişantaşı,Akmerkez, Ankara’da Gaziosmanpaşa,
İzmir’de Kordon, Alsancak gibi. Bu tür yerler dolu ve pahalıdır. Bu gibi yerlerde yeterince kar
etmeyen, hatta kirasını ödeyemeyen dükkanlar bulunabilmektedir. Bunlardan biri devralmak
istendiğinde ise yüksek hava paraları talep edilir.
Hava parası ile birlikte düşünüldüğünde marka sahibinin veya ondan franchise alan kişinin
yatırımı kendini kurtarmayabilir. Oysa franchising sistemini oturtmuş, karlı bir işletme, iyi yerde
dükkanı olup da mevcut işi az kar eden işletmecilere franchise verebilir. Benzer şekilde, mal sahibi
olup da, kiradaki mülkünü kendi işletmek isteyen kişiler, franchise almaya yatkın olmaktadırlar.
Bu şekilde parayla sahip olunamayacak noktalarda franchise vererek yerleşmek mümkün
olmaktadır.
Bu gibi durumlarda, yeri iyi olsa bile, işi yürütemeyecek işletmeciye franchise verilmemelidir.
Gerçekten iyi bir yer için verilebilecek bir taviz de, yerin sahibine işi bilen bir işletmeci ortak
bulmaktır.
Anlaşmalı İşletmeler
Franchise veren, yaptığı anlaşmalarla franchise alanlara belli sürelerle haklar verirken, bir
anlamda kendi geleceğini de garantiye almaktadır. Franchise alanların ileride yaşayacağı sorunlar,
sistemin zorlanacağı noktalar, gelecek rakipler, pazarın daralması, işlerin azalması, sistemin az
karlı hale gelmesi vb. gibi olumsuz gelişmeler franchise vereni etkilemeyecektir.
Uzun süreli yapılmış franchise anlaşmaları ile, sağlam, güvenilir ve sımsıkı bağlı satış noktaları
kazanılmış olmaktadır. Diğer yandan, franchise anlaşmaları genellikle franchise vereni daha çok
korumaktadır. Sorun çıkaran veya sisteme zarar veren franchise alanlar olursa, anlaşmaya
dayanarak kolayca tasfiye edilebilirler.
Etkin Dağıtım
Franchise sistemlerde alınan malzeme ve ürünler sınırlı, teslim adresleri belli, ihtiyaç duyulan
miktarlar düzenlidir. Bu durum göz önüne alınarak kurulacak düzenli dağıtım sistemi, muhakkak
ki bağımsız işletmelerin her birinin tek tek malzemelerini temin etmesinden çok daha verimli
çalışacaktır. Dolayısıyla franchise veren açısından dağıtımla gelen bir verimlilik avantajı söz
konusudur.
Hızlı Tahsilat
Üretici veya toptancı konumundaki franchise verenler, genelde satışlarının tahsilatında gecikme
ve risk bulunmasından şikayetçidirler. Franchise zinciri kurulduğunda, her bir işletmenin satış ve
tahsilat miktarları izlenecek, öngörülen sürelerin aşılması veya tahsilat yapılamaması söz konusu
olmayacaktır. Pek çok üretici sadece bu nedenle malını toptan piyasada satmak yerine franchise
zinciri kurmak istemektedir.
Pazardan Bilgi Akışı
Franchise sistemi kurulduğunda, tüketici ile temas eden perakendeciler yakın takibe alınmaktadır.
İşletmelerdeki şikayet kutuları, merkezdeki müşteri şikayet hattı, yaptırılan anketler, işletmelerde
yapılan denetimler vb. ile tüketicinin nabzı kolayca tutulabilmektedir. Bu sayede müşteri
isteklerine göre ürün ve hizmetler farklılaştırılmakta, gereken denemeler sınırlı sayıda işletmede
yapılabilmektedir. Benzeri bir çalışmanın toptan mal verilen bağımsız perakendecilerde yapılması
zor, zaman alıcı, verimsiz, hatta belki de imkansız olacaktır.
Denetleyebilme
Franchise veren, satış noktaları üzerinde denetim gücüne sahiptir. Dilediğinde her birinin en ince
hesaplarına kadar araştırma imkanı vardır.
Franchise Sözleşmesi Nasıl Olmalıdır?
Franchise sözleşmesi, ülke hukukuna, AB hukukuna ve Dürüst Franchise İlkeleri’ne ve onun
her türlü ülkesel ekine uygun olmalıdır. Sözleşme, Franchisor’un sınai ve fikri mülkiyet haklarını koruma ve ortak kimliği ve saygınlığı
sürdürme konusunda franchise zinciri mensuplarının çıkarlarını yansıtmalıdır. Franchise ilişkisiyle
bağlantılı tüm anlaşmalar ve anlaşmaya bağlı düzenlemeler yazılı olmalı, Franchisee’nin
bulunduğu ülkenin resmi dilinde yapılmalı veya yeminli tercüman kanalıyla resmi diline
çevrilmelidir. İmzalanan antlaşmalar derhal Bireysel Franchisee’ye verilmelidir. Franchise anlaşması, belirsizliğe yer vermeden, tarafların karşılıklı yükümlülük ve
sorumluluklarını ve ilişkiyi ilgilendiren diğer tüm hususları düzenlemelidir. Antlaşmada mutlaka yer alması gereken önemli konular şunlardır;
* Franchisor’a tanınan haklar,
* Franchisee’ye tanınan haklar,
* Bireysel franchisee’ye sunulacak olan mal ve hizmetler,
* Franchisor’un yükümlülükleri,
* Bireysel franchisee’nin yükümlülükleri,
* Bireysel franchisee’nin yapacağı ödemelerin şartları,
* Bireysel franchisee’nin ilk yatırımını çıkartmasına yetecek uzunlukta olması gereken anlaşma
süresi,
* Antlaşmanın yenilenme şartları,
* Bireysel franchisee’nin franchise işini devir ve satışına hak tanıyan şartlar ve Franchisor’ın olası
ilk alım hakkı,
* Bireysel franchisee’nin Franchisor’un ayırt edici işaret, ticari ad, ticari marka, hizmet markası,
dükkan tabelaları, logo ve diğer ayırt edici belirtilerini kullanma şartları,
* Franchisor’un franchise sistemini yeni ve değişen yöntemlere uydurabilme hakkı
* Antlaşmanın sona ermesinin şartları,
* Antlaşmanın sona ermesinin akabinde franchisor’a veya başka kişilere ait maddi ve gayri maddi
şeylerin teslim şartları.
Bir Franchising Sözleşme Örneği
Franchising: Bir mal ve/veya hizmet ve/veya teknoloji pazarlama yöntemidir. Yasal ve
finansal açıdan ayrı ve bağımsız kuruluşlar olan franchisor ve franchisee’nin aralarında
kurdukları yakın ve sürekli iş birliğine dayanır. Bu ilişkide franchisor, franchisee’lerine bireysel
olarak işlerini kendi sistemine uygun olarak yürütme hak ve yükümlülüğünü verir.
Franchisee, doğrudan veya dolaylı bir mali bedel karşılığında franchisor’ın ticari adını veya
markasını, know-how’ını, iş görme ve teknik yöntemlerini, işgörme sistemini ve diğer sınai ve fikri
mülkiyet haklarını kullanma hak ve zorunluluğunu, taraflar arasında bu amaçla yapılan yazılı bir
franchising anlaşmasının süresi ve kapsamı içinde, devamlı alacağı ticari ve teknik destek ile
üstlenir. Franchisor: Kendisi ve bireysel franchisee’lerinden oluşan franchise sisteminin kurucusu ve uzun
vadeli koruyucusudur. Bu sözleşmede anıldığında ‘S.S.G Sağlıklı Standart Gıda Tarım ve
Elektronık Ürünleri Ticaret Limited Şti’ anlaşılır. Franchisee: Bir mali bedel karşılığında, franchisorun markasını, iş görme ve teknik yöntemlerini,
işbu anlaşma, şart, süre ve kapsamı içinde satın alan kişi veya kişiler veya kurumdur. Bu
sözleşmede anıldığında ‘---------------’ anlaşılır. Marka: Franchisor’un tescilli markası olan ‘Pizza Take-Away’’ anlaşması. Sözleşmenin Başlangıcı
İşbu sözleşmenin okunarak mutabakata varılıp imzalandığı tarih olarak kabul edilir. Sözleşme Süresi
Başlangıç tarihinden itibaren 5 yıldır.
Franchisin Bedeli Sistemin kurulup, ek listedeki ekipmanların ve işletmenin çalışır halde teslimi karşılığı 100.000
dolar, evlere servis ve restaurant bedelidir.
Bölüm 2: Sözleşme Şartları 1-Franchisore Ait Yükümlülükler
* Bu sözleşmenin konusu olan ve franchisee tarafından üretilecek pizza ve pizza take-away
menüsünde bulunan veya daha sonra ilave edilecek ürünlerin, reçete uygulama ve servis
yöntemlerinin öğretilerek, uygulama becerisinin kazandırılması ile sistem usul ve prensipleri
doğrultusunda denetleyerek en iyi hizmetin verilmesini sağlamak. * İşletmenin yukarıdaki hizmetleri verebilmesi için gerekli demirbaş eşya, donanım ve ekipmanı
sağlayarak, mutfağı iş akımına uygun dizayn etmek. * İşçi ücretleri franchisee’ye ait olmak üzere, tüm elemanlara usta öğretici ile bir ay süreli eğitim
vermek. * Gerektiğinde franchisee’nin ürün bazındaki problemlerine anında çözüm getirmek. * Özel bilgisayar programı konusunda eğitim vererek, pratik sipariş kabulünü sağlamak. Franchising: Bir mal ve/veya hizmet ve/veya teknoloji pazarlama yöntemidir. Yasal ve finansal
açıdan ayrı ve bağımsız kuruluşlar olan franchisor ve franchisee’nin aralarında kurdukları yakın
ve sürekli iş birliğine dayanır. Bu ilişkide franchisor, franchisee’lerine bireysel olarak işlerini kendi
sistemine uygun olarak yürütme hak ve yükümlülüğünü verir.
Franchisee, doğrudan veya dolaylı bir mali bedel karşılığında franchisor’ın ticari adını veya
markasını, know-how’ını, iş görme ve teknik yöntemlerini, işgörme sistemini ve diğer sınai ve fikri
mülkiyet haklarını kullanma hak ve zorunluluğunu, taraflar arasında bu amaçla yapılan yazılı bir
franchising anlaşmasının süresi ve kapsamı içinde, devamlı alacağı ticari ve teknik destek ile
üstlenir. Franchisor: Kendisi ve bireysel franchisee’lerinden oluşan franchise sisteminin kurucusu ve uzun
vadeli koruyucusudur. Bu sözleşmede anıldığında ‘S.S.G Sağlıklı Standart Gıda Tarım ve
Elektronık Ürünleri Ticaret Limited Şti’ anlaşılır. Franchisee: Bir mali bedel karşılığında, franchisorun markasını, iş görme ve teknik yöntemlerini,
işbu anlaşma, şart, süre ve kapsamı içinde satın alan kişi veya kişiler veya kurumdur. Bu
sözleşmede anıldığında ‘---------------’ anlaşılır. Marka: Franchisor’un tescilli markası olan ‘Pizza Take-Away’’ anlaşması. Sözleşmenin Başlangıcı
İşbu sözleşmenin okunarak mutabakata varılıp imzalandığı tarih olarak kabul edilir. Sözleşme Süresi
Başlangıç tarihinden itibaren 5 yıldır.
Franchisin Bedeli Sistemin kurulup, ek listedeki ekipmanların ve işletmenin çalışır halde teslimi karşılığı 100.000
dolar, evlere servis ve restaurant bedelidir.
Bölüm 2: Sözleşme Şartları 1-Franchisore Ait Yükümlülükler
* Bu sözleşmenin konusu olan ve franchisee tarafından üretilecek pizza ve pizza take-away
menüsünde bulunan veya daha sonra ilave edilecek ürünlerin, reçete uygulama ve servis
yöntemlerinin öğretilerek, uygulama becerisinin kazandırılması ile sistem usul ve prensipleri
doğrultusunda denetleyerek en iyi hizmetin verilmesini sağlamak. * İşletmenin yukarıdaki hizmetleri verebilmesi için gerekli demirbaş eşya, donanım ve ekipmanı
sağlayarak, mutfağı iş akımına uygun dizayn etmek. * İşçi ücretleri franchisee’ye ait olmak üzere, tüm elemanlara usta öğretici ile bir ay süreli eğitim
vermek. * Gerektiğinde franchisee’nin ürün bazındaki problemlerine anında çözüm getirmek. * Özel bilgisayar programı konusunda eğitim vererek, pratik sipariş kabulünü sağlamak. Franchising: Bir mal ve/veya hizmet ve/veya teknoloji pazarlama yöntemidir. Yasal ve finansal
açıdan ayrı ve bağımsız kuruluşlar olan franchisor ve franchisee’nin aralarında kurdukları yakın
ve sürekli iş birliğine dayanır. Bu ilişkide franchisor, franchisee’lerine bireysel olarak işlerini kendi
sistemine uygun olarak yürütme hak ve yükümlülüğünü verir.
Franchisee, doğrudan veya dolaylı bir mali bedel karşılığında franchisor’ın ticari adını veya
markasını, know-how’ını, iş görme ve teknik yöntemlerini, işgörme sistemini ve diğer sınai ve fikri
mülkiyet haklarını kullanma hak ve zorunluluğunu, taraflar arasında bu amaçla yapılan yazılı bir
franchising anlaşmasının süresi ve kapsamı içinde, devamlı alacağı ticari ve teknik destek ile
üstlenir. Franchisor: Kendisi ve bireysel franchisee’lerinden oluşan franchise sisteminin kurucusu ve uzun
vadeli koruyucusudur. Bu sözleşmede anıldığında ‘S.S.G Sağlıklı Standart Gıda Tarım ve
Elektronık Ürünleri Ticaret Limited Şti’ anlaşılır. Franchisee: Bir mali bedel karşılığında, franchisorun markasını, iş görme ve teknik yöntemlerini,
işbu anlaşma, şart, süre ve kapsamı içinde satın alan kişi veya kişiler veya kurumdur. Bu
sözleşmede anıldığında ‘---------------’ anlaşılır. Marka: Franchisor’un tescilli markası olan ‘Pizza Take-Away’’ anlaşması. Sözleşmenin Başlangıcı
İşbu sözleşmenin okunarak mutabakata varılıp imzalandığı tarih olarak kabul edilir. Sözleşme Süresi
Başlangıç tarihinden itibaren 5 yıldır.
Franchisin Bedeli Sistemin kurulup, ek listedeki ekipmanların ve işletmenin çalışır halde teslimi karşılığı 100.000
dolar, evlere servis ve restaurant bedelidir.
Bölüm 2: Sözleşme Şartları 1-Franchisore Ait Yükümlülükler
* Bu sözleşmenin konusu olan ve franchisee tarafından üretilecek pizza ve pizza take-away
menüsünde bulunan veya daha sonra ilave edilecek ürünlerin, reçete uygulama ve servis
yöntemlerinin öğretilerek, uygulama becerisinin kazandırılması ile sistem usul ve prensipleri
doğrultusunda denetleyerek en iyi hizmetin verilmesini sağlamak. * İşletmenin yukarıdaki hizmetleri verebilmesi için gerekli demirbaş eşya, donanım ve ekipmanı
sağlayarak, mutfağı iş akımına uygun dizayn etmek. * İşçi ücretleri franchisee’ye ait olmak üzere, tüm elemanlara usta öğretici ile bir ay süreli eğitim
vermek. * Gerektiğinde franchisee’nin ürün bazındaki problemlerine anında çözüm getirmek. * Özel bilgisayar programı konusunda eğitim vererek, pratik sipariş kabulünü sağlamak. * Sisteme ait broşür, fiyat listesi, kutu, peçete vs. gibi basılı malzemeyi hazırlayarak, dağıtılmak
üzere bedeli karşılığında teslim etmek. * Franchisee’in,franchisor’ın ticari itibarını ve müşteri ilişkilerini zedeleyecek, basiretli tüccar
anlayışına ters düşecek davranış içinde olması ve bunu sürdürmekte ısrar etmesi halinde, markayı
ve diğer franchisee’lerin itibarını koruma açısından sözleşmeyi tek taraflı feshetme hakkına sahip
ve yükümlüdür.
2-Franchisor’e Tanınan Haklar * Sistemin kurulup işletmeye alınması ve kuruluş sürecinin başlaması için sözleşme başlangıç
tarihinde peşin ve nakit olarak 20.000 dolar tahsil edecektir. * Standart donanım, işletmeye alma, öğretim ücreti karşılığı olarak toplam …………. dolar tahsil
edecek. Bunun 50.000 doları peşin, kalan kısım 4 eşit taksitte haftalık olarak tahsil edecektir. * İşletmede, satış fiyatı, hizmet kalitesi, temizlik ve müşteri ilişkilerin istediği her zaman denetleme
ve bilgisayar raporu alma hakkına sahiptir.
* Franchisee’nin günlük brüt satışı üzerinden yüzde 4 royalty hakkını günlük veya 10 günlük
periyotlarla tahsil edecektir. (Günlük satış bilgisayar raporu ile tespit edilir, bunun herhangi bir
sebeple tespit edilememesi halinde ise haftasonları dahil olmak üzere 4 iş günü ortalaması
alınarak hesap yapılır.) 3-Franchisee’nin Yükümlülükleri * Sözleşme başlangıcından itibaren 3 gün içinde 20.000 dolar kuruluş ve işletmeye alma avans
bedelini ödemeyi kabul ve taahhüt eder. * İsim hakkı, öğretim hizmetleri, beceri aktarımı ile tüm standart kuruluş harcamaları franchisor
tarafından (ek listede mevcut harcamalar) yapılacağından sözleşme bedeli olan toplam ……….
dolar franchisor haklarında belirtildiği şekilde ödemeyi kabul ve taahhüt eder.
* Franchisor’ın iş talimatı, düzeni ve reçeteleri ile genel temizlik kurallarına başka bir yorum
katmamak üzere uyacaktır. * Franchise, kendisine ait iş yerinde, bizzat bulunup, hizmeti kendi denetiminde sunacaktır.
Herhangi bir sebeple işin başında olmaması durumunda, işyerinde varmış gibi kabul edilerek
gerekli müeyyide uygulanır, tekrarı halinde sözleşmenin fesih sebebi sayılabilir.
* Franchisee, kendisine ait işyerinin SSK, maliye, belediye ve benzeri resmi kuruluşlar ile
3.şahıslara ait borç ve yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır. Bundan doğan hiçbir
sorumluluk franchisora rucu edemez, yükletilemez. * Franchisee her ayın sonu itibariyle, bilgisayar toplu satış raporunu franchisor merkezine teslim
etmekle yükümlüdür. * Franchisee işletmesinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ile saygınlığının
korunması için azami gayreti göstermelidir. * Franchisor’ın verimli yönetimi için, performansı ve mali durumunu belirleyecek işletme
bilgilerini verecek, franchisor’ın temsilcilerine işletme kayıtlarını incelemesi konusunda yardımcı
olacaktır.
* Franchisor’a ait reçete, sistem, program ve benzer özel bilgi ve belgelerin 3.şahıslara aktarılması
konusunda tam gizlilik içinde olacağını kabul ve taahhüt eder. 3.şahıslara franchise hakkının
tamamını veya bir kısmını kullandıramaz. Reçete, malzeme, sistem hakkında bilgi ve belge
verdiğinin tespiti halinde 50.000 dolar tazminat ödemeyi peşinen kabul ve taahhüt eder. 4-Franchasee’ye Tanınan Haklar * Franchisor’ın tescilli marka ve logosunu sözleşmede belirtilen adreste kullanma.
* Marka ile ilgili afiş, tabela ve reklâm vasıtalarını bulunduğu işyerinde kullanma.
* Bölgesinin ihtiyacı olan broşür, peçete, kutu vb. basılı malzeme adedini merkeze bildirerek
bedeli karşılığı alarak, dağıtmak.
* Bu sözleşme tarihinde, menüde olmayan yeni ürünlerin çıkması halinde, bunların reçete ve
formüllerini öğrenmek, talep etmek franchisor ile aynı kalitede uygulamak.
* Franchise hakkını, yalnızca sözleşmede yazılı tesiste kullanabilir.
5- Genel Şartlar * Franchisor’ın belirlediği ve onayladığı kaynaklar, mal alımında birinci tercih olarak
değerlendirilecektir.
* Franchise alan, işletmesinde bizzat bulunarak, hizmeti devamlı denetlemek zorundadır.
* İşbu sözleşme franchısor’ın muvafakatı olmadan 3. şahıslara devir ve temlik edilemez.
Sözleşmeden doğan haklar kullandırılamaz.
* Yatırım için gerekli standart harcamalar ekte belirtilmiştir. Yer durumunun gerektirdiği ilave
harcamalar iş bitimini takip eden 3 gün içinde franchisor’a ödenecektir. Ödeme tamamlanmadan
işletme açılamaz.
* Anlaşmanın yenilenmesi; her hangi bir nedenle feshedilmezse 5 yıl sonunda tarafların 30 gün
içinde isteklerini yazılı olarak bildirmeleri ile 2 yıl süre ile yenilenir.
* Anlaşmanın feshi; işbu sözleşmedeki yükümlülüklere uyulmaması yerine getirilmemesi veya
yapılan ihtara rağmen 3 gün içinde önlem alınmaması halinde sözleşme franchisor tarafından tek
taraflı olarak feshedilir.
* Sözleşmenin feshi halinde; sözleşmenin bitim tarihine kadar olan yüzde 4’lük franchisor hakkı,
daha önce tahsil edilmiş en yüksek aylık üzerinden kalan süre için hesaplanarak tahsil edilir.
* Sözleşmesi feshedilen işyerinden; tabela, afiş, broşür ve benzeri franchisor’a ait markayı taşıyan
tüm malzeme bedelsiz olarak alınır. Aynı işyerinde hiçbir şekil ve markada yiyecek maddesi
satılamaz, imal edilemez, bu maddenin ihlali halinde franchise alan günlük 500 dolar tazminat
ödemeyi kabul ve taahhüt eder.
* Franchise işbu sözleşmenin herhangi bir sebeple feshi veya yenilenmemesi halinde, Pizza Takeaway menüsündeki hiçbir ürünü imal edemez, satamaz, sattıramaz, bu şartı işin başında kabul ve
taahhüt eder. Bu maddenin ihlal edilmesi halinde 50.000 dolar tazminat ödemeyi hiçbir ihtara
gerek kalmaksızın kabul ve taahhüt eder.
* Sözleşmenin feshi halinde, broşürlerde belirtilen sipariş telefonları 3.şahıslara satılamaz
kullandırılamaz, franchısor’a devir edilir veya 3 ay süre ile kapatılır. İşbu sözleşme 3 sahifeden
ibaret olup, taraflarca imzalanmadan 1 hafta önce okunmuş ve gününde imzalanmıştır.
Sözleşmeden doğan ihtilaflarda İstanbul ticaret mahkemeleri yetkili kılınmıştır.
Copyright © 2013
All rights reserved.
Startkey Emlak
Türkiye
Versiyon: 1
e-book: Ömer Ertaş