3. 1960`lar sonrası türk sineması

Transkript

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİNGÜÇLENDİRİLMESİ
PROJESİ)
RADYO TELEVİZYON ALANI
TÜRK SİNEMASI
ANKARA 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı
ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan
mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir
(Ders Notlarıdır).
Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya
başlanmıştır.
Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.
Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... iii
GİRİŞ .........................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ......................................................................................................3
1. TÜRKİYE’DE SİNEMANIN İLK YILLARI........................................................................3
1.1 Osmanlı Ülkesinde İlk Sinema Gösterimleri ve Çekimleri..............................................3
1.2. Türkiye’de Belgesel Amaçlı Yerli Film Çekimleri.........................................................4
1.3. Tiyatrocular Dönemi .......................................................................................................5
1.3.1. Konulu Film Çekimleri............................................................................................5
1.3.2 Muhsin Ertuğrul Sineması ........................................................................................6
UYGULAMA FAALİYETİ ..................................................................................................8
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ........................................................................................9
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ....................................................................................................10
2. YEŞİLÇAM DÖNEMİ SİNEMASI.....................................................................................10
2.1. Türkiye’de Sinemanın Endüstrileşmesi ........................................................................10
2.2. Yeşilçam Sinemasının Temel Nitelikleri ......................................................................11
2.3. Önemli Yönetmenler.....................................................................................................12
2.3.1 Ömer Lütfi Akad (1916 - )......................................................................................12
2.3.2. Metin Erksan (1929 - )...........................................................................................13
2.3.3. Osman Fahir Seden................................................................................................14
2.3.4. Menduh Ün (1920 - ) ............................................................................................15
2.3.5. Atıf Yılmaz ............................................................................................................16
2.3.6. Halit Refiğ .............................................................................................................17
UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................................................................................20
3. 1960’LAR SONRASI TÜRK SİNEMASI...........................................................................21
3.1. Siyasal Sinema ve Yılmaz Güney .................................................................................21
3.2. Ertem Eğilmez ..............................................................................................................23
3.3. Ulusal Sinema Akımı ....................................................................................................23
3.4. Milli Sinemacılar ..........................................................................................................25
3.4. Erotik Film Furyası ve Sinemanın Kriz Yılları.............................................................26
4. 1980 SONRASI TÜRK SİNEMASI ....................................................................................29
4.1. Yavuz Turgul ................................................................................................................30
4.2. Ömer Kavur ..................................................................................................................31
4.3. Sinan Çetin....................................................................................................................31
4.4 Mustafa Altıoklar ...........................................................................................................32
4.5 Reha Erdem....................................................................................................................33
4.6. Nuri Bilge Ceylan .........................................................................................................33
4.7. Türkiye Dışındakiı Türk Yönetmenler..........................................................................35
4.8. Türk Film Yıldızları ......................................................................................................35
4.8.1. Türkan Şoray .........................................................................................................35
i
4.8.2. Hülya Koçyiğit ......................................................................................................37
4.8.3. Fatma Girik............................................................................................................37
4.8.4 Filiz Akın................................................................................................................38
4.8.5. Cüneyt Arkın .........................................................................................................39
4.8.6. Kadir İnanır............................................................................................................40
4.8.7. Kemal Sunal ..........................................................................................................41
4.8.8.Ediz Hun .................................................................................................................42
4.8.9. Ayhan Işık..............................................................................................................43
4.8.10. Kartal Tibet..........................................................................................................43
4.8.11. Metin Akpınar......................................................................................................44
4.8.12. Zeki Alasya..........................................................................................................44
4.8.13. Sadri Alışık ..........................................................................................................45
4.8.14 Erol Taş.................................................................................................................45
MODÜL DEĞERLENDİRME ................................................................................................49
CEVAP ANAHTARLARI .......................................................................................................50
ÖNERİLEN KAYNAKLAR....................................................................................................52
KAYNAKÇA ...........................................................................................................................53
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODÜLÜN ADI
MODÜLÜN TANIMI
SÜRE
ÖN KOŞUL
YETERLİK
MODÜLÜN AMACI
213GIM140
Radyo- Televizyon
Alan ortak
Sinema Tarihi
Öğrenci :
40/24
Sinemanın doğuşu, Amerikan sineması, Avrupa
sinemaları ve diğer ülke sinemaları modüllerini almış
olmak.
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında Türkiye’de
sinemanın doğuşunu ve gelişimini inceleyebileceksiniz.
Genel Amaç
Türk sinemasının doğuşundan günümüze kadar geçirdiği
aşamaları,
önemli
akımları,
yönetmenleri
ve
oyuncularıyla birlikte analiz edebileceksiniz.
Amaçlar
Türk sinemasının doğuşu ve tiyatrocular dönemi
sinemasının temel özelliklerini analiz edebileceksiniz.
1- Yeşilçam sinemasının temel özelliklerini tarihsel
gelişimi içinde analiz edebileceksiniz.
2- 1960' larda ve sonrasında Türk sinemasının temel
özelliklerini analiz edebileceksiniz.
3- 1990' larda Türk sinemasının özelliklerini ve önemli
yönetmenlerini, Türk sinemasında öne çıkan oyuncuları
analiz edebileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Ortam: Bilgisayar ve projeksiyon cihazı bulunan tam
donanımlı atölye ve laboratuvar ortamı, çekim platoları.
Donanım: Kaynak yayınlar, DVD ve VCD filmler, örnek
programlar, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve
donanımları, senaryo metin örnekleri vb. sağlanmalıdır.
Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme
soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama,
soru-cevap)uygulayarak modül uygulamaları ile
kazandığınız
bilgi
ve
becerileri
ölçerek
değerlendirecektir.
iii
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Bir ülkeyi, bir kültürü tanımak için kullanılabilecek en iyi araçlardan biri, o ülkenin
sinemasıdır. Bir halkın dilini, giyinme tarzını, davranış biçimlerini, gelenek ve göreneklerini,
geçirdiği sosyal değişimleri vs. sinema vasıtasıyla takip etmek mümkündür. Başka hiçbir
iletişim aracı toplumu tanımak için gerçekçi bir sinema kadar faydalı olamaz, insan ruhunu
sinema kadar yansıtamaz.
Türk sinemasının yüz yılı aşan tarihi, bir anlamda Türk modernleşmesinin de özetidir.
Türkiye’nin sosyal ve kültürel değişimleri, insanların hayata bakışlarını dönem filmlerini
izleyerek anlamak mümkündür.
Türkiye’de sağlam bir sinema endüstrisinin temellerinin atılması gecikmiş, uzun yıllar
süren Muhsin Ertuğrul’un tiyatro kökenli egemenliği de gerçek bir sinema dili oluşmasına
fırsat vermemiştir. Türk sinema endüstrisinin talihi, 1940’ların sonlarına doğru özel bir vergi
indirimi ile birdenbire döner ve Türk filmlerini desteklemek amacıyla büyük indirimlere
gidilir, bu durum 1950’lerin değişen ekonomi politikalarıyla da birleşince zamanla gerçek bir
film patlamasına dönüşür. Bu da endüstri içerisinde çok sayıda sinemacının film yapmasını
sağlar. Türk sineması dediğimizde akla ilk gelen Yeşilçamdır. Yeşilçam, sinemanın
profesyonel olarak meslek edinilmesini, yönetmen, oyuncu ve teknik ekip yetiştirilmesinin
daha organize yapılmasını sağlamıştır. 1960’lar sinemamız için toplumsal gerçekçi olarak
nitelenen dönem olmuştur. 1970’li yıllarda devrimci film örnekleri görülmüştür. 1980
sonrasında çevre ve feminizm konusu sinema filmlerinde işlenmiştir.
Son dönem Türk sinemasında kendisiyle hesaplaşmayı ve kendisini sorgulamayı konu
eden filmler çekilmiştir. Bu iki eğilim belirgin anlamlı saptamalara yol açmamış olsa da Türk
sinemasının genel sorunlarının çözümlenmesinin ön şartlarını oluşturmaktadır.
Yedinci sanat olarak adlandırılan bu sanatı anlamak için Türk Sinema tarihinin
doğuşunu, gelişme evrelerini, Yeşilçam ve günümüz sinemasının yönetmen ve oyuncularını
bunlarla ilgili bütün sorularınızın cevabını bu kitapçıkta bulabileceksiniz.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Türkiye’de sinemanın ilk yıllarını, ilk sinema gösterimini ve Muhsin Ertuğrul
sinemasını tanıyarak öğreneceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
 Türkiye’de sinemanın doğuş yıllarındaki toplumsal koşulları araştırınız.
 Yeşilköy’deki (Ayastefanos) Rus abidesinin yapılma ve yıkılma hikâyesi hakkında
bilgi toplayınız.
Araştırma işlemleri için internet ortamını, iletişim fakültelerinin sinema bölümlerini,
kitapbevlerini gezmeniz gerekmektedir. Üniversitelerde bu konularla ilgili tez hazırlayan,
çalışma yapan kişilerden ön bilgi edininiz.
1. TÜRKİYE’DE SİNEMANIN İLK YILLARI
1.1 Osmanlı Ülkesinde İlk Sinema Gösterimleri ve Çekimleri
Osmanlı İmparatorluğu sinemayla 1896’da gösterime başlayan Fransa’dan hemen sonra
tanıştı. Lumiere Kardeşler’in bir kameramanı 1896’da İstanbul’a gelerek Boğaziçi’nde
çekimler yaptı. Ardından İzmir, Hayfa, Kudüs ve başka şehirleri görüntüledi. Aynı yılın
sonlarında, bilet alınarak girilen ilk sinema gösterimi yapıldı. Pathe Yapımevi’nin
temsilciliğini alan Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg, o yıllardaki adı Pera olan ve
çoğunlukla azınlıkların yaşadığı Beyoğlu’nda, Sponeck Birahanesi’nde sinematograf
gösterileri düzenledi. Karagöz gösterileriyle meşhur Direklerarası’ndaki Feyziye Kıraathanesi
de sinema gösterilerine başladı. İlk yerleşik sinema salonu olan Pathe’yi Weinberg
Tepebaşı’nda açtı. Bunu Beyoğlu’nda açılan Palas ve Majik sinemaları takip etti. Feyziye
Kıraathanesi de yıkılarak 1914’de Milli Sinema’ya dönüştü. Bu salonları başkaları da izledi.
Birinci Dünya Savaşı öncesinde İzmir, Selanik gibi şehirlerde sinema oldukça yaygınlığa
kavuşmuştu. Sarayda ise hanedan mensuplarına özel, sinema gösterimleri yapılıyordu. İlk
filmlerin kısa metrajlı belge filmleri ve güldürüler olduğu bilinmektedir.
Osmanlı Devleti 1876–77 Osmanlı-Rus Savaşı’nda hızlı ve beklenmedik bir
mağlubiyete uğramış, Batılı ülkelerin tehditleriyle bir anlaşma imzalayan Rusya, geldiği en
ileri nokta olan Ayastefanos’a (Yeşilköy) yüksek ve görkemli bir anıt diktirmişti. 14 Kasım
1914’de Fuat Uzkınay’ın görüntülediği Ayastefanos’taki Rus Abidesi’nin yıkılması, Türk
sinemasının da başlangıcı sayılır. (Merkez Ordu Sinema Dairesi arşivindeki bu film,
günümüze ulaşamamıştır. Weinberg’in öğrencisi olan Uzkınay, Birinci Dünya Savaşı’nın
3
çeşitli cephelerinde ordu adına çekimler yapmaya devam etti. Aslında Osmanlı ülkesinde
Uzkınay’dan daha önce de sinema çekimleri yapılmıştı. Makedonyalı Yanaki Manaki ve
Milton Manaki Kardeşler 1911 senesinde Sultan Reşat’ın Selanik ve Manastır gezilerini filme
aldı. Bu filmler günümüze kadar da ulaşmıştır. Uzkınay’ın filminin ilk film sayılmasının
sebebi Makedonya’nın bugünkü sınırlarımız dışında kalmasıdır.
Resim 1.1, 1.2. ve 1.3: Weinberg, Ayastefanos’taki Rus Abidesinin yıkılması ve ve Fuat Uzkınay
(soldan sağa)
1.2. Türkiye’de Belgesel Amaçlı Yerli Film Çekimleri
Birinci Dünya Savaşı’nda Türk ordularının başkomutanı Enver Paşa, savaş içinde
Almanya’yı ziyaret ettiği sırada Alman ordusunun bir “Ordu Film Dairesi” kurduğunu
görünce sinemanın propaganda açısından önemini kavramıştır. Yurda dönünce de ilk işi
Türkiye’de hemen bir Ordu Film Dairesi’nin kurulmasını sağlamak olmuştur. Ordu Film
Dairesi önceleri belge filmleri çekti. Bunlar savaşla, başkomutanın ve padişahın resmi ve özel
yaşamlarıyla ilgili filmlerdi.
Kuruluşun başına Türkiye'de halka ilk film gösterimini sağlamış olan Sigmund
Weinberg getirildi. Sonnradan siyasal düşüncelerle bu görevinden uzaklaştırıldı ve yerine
yardımcısı olan Fuat Uzkınay geldi.
Türk sinemasının ilk sekiz-dokuz yılında az sayıda film çekilmiştir. Bu filmler
sonrasındaki sinema faaliyetleri de zaten Cumhuriyet dönemine girer. Enver Paşa’nın
direktifiyle kurulan Merkez Ordu Sinema Dairesi dışında devletin sinemaya fazla ilgisi
yoktur. Cumhuriyet döneminin başlarından itibaren iki özel film şirketi 1922’de kurulan
Kemal Film ile 1928’ de kurulan İpekçilerin film şirketi, film yapımında ve ithalatında uzun
süre etkin olmuştur.
4
1.3. Tiyatrocular Dönemi
1.3.1. Konulu Film Çekimleri
Weinberg yalnızca askeri belge filmleri çekmekle yetinmedi. Yurdumuzda da başka
sinema kuruluşu olmadığından konulu filmlerin çekilmesini bir
öncülük görevi sayarak Enver Paşa’yı ikna etti, gerekli izni alarak
konulu film çekimine başladı. Bunun için İstanbul’da gösteriler
yapan Benliyan’ın Milli Operet Kumpanyası’yla anlaştı.
Kumpanyanın repertuarında bulunan “Leblebici Horhor” ile
“Himmet Ağa’nın İzdivacını” filme almayı kararlaştırdı.
“Leblebici Horhor” baş oyuncunun özrü dolayısıyla yarım
kaldıysa da Moliere’in ünlü “Zoraki Nikah” adlı oyunundan
uyarlanan “Himmet Ağanın İzdivacı”, Ahmet Fehim, Behzat
Haki, İsmail Galip gibi Türk oyuncularının da katkılarıyla filme
çekilebildi. Böylece Türkiye’de ilk konulu film çekilmiş oldu.
Milli Müdafaa Cemiyeti’nin genç üyelerinden biri sonradan
tanınmış bir gazeteci olan Sedat Simavi film işiyle ilgilenmeye
Resim 1.4: Sedat Simavi başladı. Cemiyetin Divanyolu’ndaki binasının alt katında derme
çatma bir stüdyo kuruldu. Cemiyet Başkanı Dr. Hikmet
Hamdi’nin desteklediği ekip ilk planda iki konulu film çevirdi. Birincisi Mehmet Rauf’un bir
piyesinden uyarlanan ve evlilik müessesesini kişinin hürriyetini sınırlayan bir pençe olarak
değerlendiren “Pençe”, diğeri de “Casus”dur ve bu film hakkında bilgi elimizde yoktur.
Cemiyet adına, “Alemdar Vakası” adlı bir film çekilmesine rağmen kurgusu
yapılamadığı için sonuçlandırılamadı. Daha sonra Hüseyin Rahmi’nin tiyatroya uyarlanan
ünlü romanı “Mürebbiye” filme çekildi. Zengin bir ailenin konağında mürebbiyelik yapan
genç bir Fransız kadının ahlak kurallarını hiçe sayarak konaktaki erkekleri birbirine
düşürmesini işleyen bu filmin gösterimini İstanbul’daki işgal yönetimi yasakladı. Böylece
“Mürebbiye” Türkiye’de sansüre uğrayan ilk film oldu. Bu filmi Yusuf Ziya Ortaç‘’ın bir
oyunundan sinemaya uyarlanan “Binnaz” izledi. 1919 tarihinde çekilen bu film ilk başarılı iş
filmi oldu.
“Mürebbiye”nin de yapımcısı olan Malûl Gaziler Cemiyeti 1921’de sinemaya “Bican
Efendi” tiplemesini getirdi. Bir Fransız oyunundan uyarlanan, Fuat Uzkınay’ın yönettiği ve
Şadi Fikret Karagözoğlu’nun bir köşkün beceriksiz vekilharcını canlandırdığı “Bican Efendi
Velkilharç” komedisi, büyük ilgi gördü. Aynı yıl çekilen devam filmleri “Bican Efendi
Mektep Hocası” ve “Bican Efendi’nin Rüyası”, ilk film gibi anlatımı düzgün ve keyifli filmler
oldu.
5
1.3.2 Muhsin Ertuğrul Sineması
Muhsin Ertuğrul (1892–1979) daha 17 yaşındayken tiyatro oyunculuğuyla sahnelere
adım attı. Fransa ve Almanya’da bulundu. Alman
filmlerinde sahne işçilerinden figüranlığa kadar değişik
rollerde oynadı, yönetmenlik yaptı. İstanbul’a dönüşünde
Kemal ve Şakir Seden Kardeşler’i film yapımcılığına
özendirdi. Eyüp’te bir mensucat fabrikasında Kemal Film
Stüdyosu kuruldu. Bu stüdyoda iki yılda (1922–1924 arası)
6 film üretildi: İstanbul’da Bir Facia-i Aşk, Boğaziçi Esrarı,
Ateşten Gömlek, Leblebici Horhor, Kızkulesi’nde Bir
Facia, Sözde Kızlar. Bu filmlerinin yönetmenliğini Muhsin
Ertuğrul yaptı. Başrollerini Anna Mariyeviç ile Vahram
Papazyan’ın oynadığı İstanbul’da Bir Facia-i Aşk, fettan bir
kadının âşıklarından biri tarafından öldürülmesini konu
alıyordu. Muhsin Ertuğrul bu filmiyle Türk sinemasında
kendi adıyla anılacak bir dönemi de başlatmış oldu. Bir
Bektaşi şeyhinin etrafında geçen ve Yakup Kadri’nin Nur
Baba adlı romanından uyarladığı
“Boğaziçi Esrarı”
filminin setini Bektaşiler basıp dekorları parçalayınca filmin
gösterimi bir yıl sonrasına sarktı.
Resim 1.5: Muhsin Ertuğrul
Halide Edip’in aynı adlı romanından uyarlanan ve bir kadının gözünden Kurtuluş
Savaşı’nı anlatan “Ateşten Gömlek”in oyuncu seçimi için Muhsin Ertuğrul değişik bir yol
izleyerek gazete ilanı verdi. Başvuranlar arasından Münire Eyüp (Neyyire Neyir) ve Bedia
Şekip (Bedia Muvahhit) film için seçildi. Böylece 1920 yılında bir Türk kadınının tiyatroda
oynamasından sonra (Afife Jale) sinemada da azınlık mensupları dışında Türk kadınlarının
oynamasının yolu açıldı. Kurtuluş savaşını izleyerek 1923’te çevrilen “Ateşten Gömlek”
sadece milli duyguları çcoşturan konusu ile değil akıcı üslubu ve kudretli oyuncularıyla da
Türk Sinema tarihinde ilk önemli film olarak yerini aldı. Cumhuriyetin ilanından 6 ay önce
işgal altındaki İstanbul’da oynatılan film büyük ilgi gördü. Bir operetten uyarlanan “Leblebici
Horhor” ise salonda müzik çalınmasına rağmen sessiz sinemada başarılı olamadı. Peyami
Safa’nın romanından uyarladığı “Sözde Kızlar”ı tamamladıktan sonra Rusya’ya giden ve
burada da filmler çeken Ertuğrul, Türkiye’ye döndü.
Diğer bir film de “Sözde Kızlar”dır. Peyami Safa'nın mütareke yıllarındaki İstanbul'u
anlatan aynı adlı romanından sinemaya uyarlanan bir eserdir.
Muhsin Ertuğrul daha sonra evleneceği Neyyire Neyir ile beraber filmlerde oyunculuk
da yaptı. 1932’de ilk Türk sesli filmi ve ilk Türk ortak yapımı (Türk, Mısır, Yunan) “İstanbul
Sokaklarında”yı çekti. Aynı kızı seven biri kör iki kardeşin çekişmesi ele alan ve tam bir
melodram olan bu film seyircinin büyük ilgisini çekti. Dilencilik yapan kör kardeşin ve
söylediği şarkının dizelerinin (Karanlık yollarda yorgun yürürüm/Dilenir gezerim, hastayım,
körüm/Ne kadar uzadı, Yarab ne kadar/Mezarıma giden karanlık yollar) Türk sinemasının
melodram geleneğinin tohumlarını içerdiğini söylemek yanlış olmaz.
6
1932’de çevirdiği “Bir Millet Uyanıyor” filmi milli duyguları cçoşturan, halkın
beğenisini kazanan bir filmdi. Bunun dışında “Karım Beni
Aldatırsa”, “Söz Bir Allah Bir”, “Milyon Avcıları”, “Cici Berber”
ve “Leblebici Horhor Ağa” gibi müzikli filmler çevirdi.
Ertuğrul ilk Türk kadın film yıldızını da sinemaya kazandırdı.
Ertuğrul’un “Aysel Bataklı Damın Kızı”, “Şehvet Kurbanı” ve
“Tendeki Şeytan” filmlerinde rol verdiği Cahide Sonku, seyircinin
yüzüne aşina olduğu ilk kadın yıldızımız oldu. Ertuğrul’un çoğu
oyuncusu gibi tiyatro kökenli olan Sonku, adıyla filme seyirci
çeken, taklit edilen bir yıldız haline geldi. Sonraları film şirketi de
kuran Cahide Sonku’nun hayatı sefalet ve yalnızlık içinde sona erdi.
Resim 1.6: Cahide Sonku
İlk renkli Türk filmi Muhsin Ertuğrul’un 1953 yılında
yönettiği "Halıcı Kız" filmidir.
Muhsin Ertuğrul, doğuşundan 1940’lara kadar Türk
sinemasındaki tek adamdır. Yurtdışında da bulunup filmler çevirdiği
için Ertuğrul, Türkiye’de zenginleri filmlerine yapımcı olmaya ikna
etmekte zorlanmamıştır. Sinemamızda ilklerin adamı olan bu
yönetmen birçok yönden eleştiriye uğramıştır. Bu eleştirilerden
bazıları şöyle sıralanabilir:
Resim 1.7: Halıcı Kız
1.
Kendisi de tiyatro kökenli olduğu için filmlerinde tiyatrocuları oynatmak,
filmleri tiyatrovari oyunculuk ve yönetmenlik anlayışla çekmek. Sinemaya hep tiyatro
açısından bakmak.
2.
Uyarlama salgınını başlatmak. (Ertuğrul’un çektiği 30’u aşkın filmden 8’i
yabancı filmlerden, 11’i tiyatro eserlerinden uyarlamadır.)
3.
Filmlerinde klişelere çok yer vermek, sinemamıza ağdalı melodram geleneğini
yerleştirmek.
4.
Kendi kusurlarını tekrarlayan bir yönetmen kuşağı yetiştirmek.
Bu kadar ağır eleştirilse de Ertuğrul’un sinemamızın öncüsü olduğu ve daha önce
yapılmayanları yaptığını söyleyebiliriz.
7
UYGULAMA FAALİYETLERİ
UYGULAMALAR
İşlem Basamakları
Öneriler
 Türkiye’de ilk sinema gösterimleri ve
belgesel amaçlı çekimleri inceleyiniz.
 Türkiye’de konulu film çekimlerinin ilk
dönemini inceleyiniz.
 Muhsin Ertuğrul ve diğer tiyatro kökenli
yönetmenlerin sinemasını inceleyiniz.




8
Ayrıntıcı olunuz.
Araştırmacı olunuz.
Yazılı kaynakları takip ediniz.
Dönemi yansıtan sinema eserlerini
dikkatli seyrederek analiz ediniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME SORULARI
Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.
1.
2.
3.
4.
5.
İlk Türk filmi Fuat Uzkınay’ın Rus abidesinin yıkılışını konu alan belgeseldir.
Türkiye’de sansüre uğrayan ilk film “Mürebbiye”dir.
1923’te çevrilen “Ateşten Gömlek”te iki Türk kadın sanatçıya ilk kez yer verildi .
Muhsin Ertuğrul’un ilk çevirdiği sesli film 1931 yılında çevrilen “İstanbul
Sokakları”dır.
İlk renkli Türk filmi 1953’te çevrilen "Aynaroz Kadısı"dır.
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
9
AMAÇ
Yeşilçam sinemasının temel özelliklerini tarihsel gelişimi içinde analiz edebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır.
 Ömer Lütfi Akad kimdir? Filmlerini ve ödüllerini araştırınız
 Metin Erksan kimdir? Araştırınız.
 Osman Fahir Seden kimdir? Araştırınız.
Araştırma işlemleri için internet ortamı ve iletişim fakültelerinin sinema bölümlerini ve
sinema ile ilgili bilgileri bulabileceğiniz kitapçıları gezmeniz gerekmektedir.
Bulduğunuz bilgileri arkadaş grubunuzla paylaşınız.
2. YEŞİLÇAM DÖNEMİ SİNEMASI
2.1. Türkiye’de Sinemanın Endüstrileşmesi
İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması ve bitmesi, Türkiye’nin Demokrat Parti ile gerçek
mânâda çok partili hayata geçmesi, yeni yönetmenlerin ortaya çıktığı ve Yeşilçam
sinemasının başladığı yıllar oldu. Faruk Kenç, 1940’lara kadar tek adam olan Muhsin Ertuğrul
dışında yönetmenlik yapan ilk isimdi. "Taş Parçası" filmiyle sinemaya atılan Kenç, tiyatro
kökenli olmadığından filmlerinde de tiyatro etkisi yoktur; ancak filmleri vasatın üzerine
çıkamaz. Ertuğrul filmlerini sesli çekerken, Faruk Kenç filmi sessiz çekip sonradan
seslendirerek Türk sinemasının hemen benimseyeceği bir uygulamayı başlatmış oldu. 1948’de
yabancı filmlerden yüzde 70 alınan verginin yerli filmlerde yüzde 25’e düşürülmesiyle yeni
yönetmen sayısında ve film üretiminde büyük artış yaşandı.
1950’lerden sonra sinema salonları Anadolu’da bir ölçüde yaygınlık kazanmaya
başlamıştır. Yeşilçam sineması dediğimiz dönem, daha çok 1950 – 1960 yılları arasını anlatır.
Bu dönem sinemasının en bariz özelliği sinemanın bir eğlence niteliğinde hoşçca vakit
geçirme aracı olarak anlaşılmasıdır. Bol miktarda salon komedileri, kan davasını konu alan
köy filmleri, aşk ve namus filmleri çekilmiştir. Bu dönem Türk sinemasının yapılanmasında
önemli bir kilometre taşıdır. Türk sinemasında yılda iki yüzü aşkın film üretilmiştir.
10
1950 ile 1960 arasındaki on yıllık dönem, Türk toplumsal gerçekçiliği için büyük önem
taşır. 1948–1959 yılları arısında Türk ulusal sineması için sağlam temeller atılmaya
başlanmıştır. Ucuz melodramlar ve tiyatro oyunları dışında bir sinema kavramı ilk defa bu
yıllarda oluşmuştur. Bu dönemde yaşanan büyük gelişmeler içinde üç unsur, toplumsal
gerçekçi bir sinemanın ortaya çıkışını sağlayacak alt yapının kurulması açısında önemlidir. Bu
unsurları şöyle sıralayabiliriz:

Yeşilçam olarak bildiğimiz yeni bir sinema endüstrisinin ortaya çıkması ve
böylelikle film ve sinema salonu sayısında büyük artış olması.

Film çekmeye hevesli ve yetenekli yeni bir yönetmen kuşağının doğması, “Kara
Film” ya da “Köy Filmi” gibi yeni arayışların belirmesi.

Sinema eleştirisinin ciddi dergilerde yer almaya başlaması, sinema kuruluşlarının
ve sinema yayıncılığının artması.
Ayrıca sinemanın profesyonel olarak meslek edinilmesi, bu amaçla yönetmen, oyuncu,
teknik ekip yetiştirilmesinin daha organize yapılması sağlanmıştır. Bir anlamda Yeşilçam
sinema için bir altyapı sağlamıştır denebilir.
2.2. Yeşilçam Sinemasının Temel Nitelikleri
1950’li yıllar döneminin en ilginç özelliklerinden biri, piyasa romanı olarak
adlandırılan romanların filme çekilmesidir. Bunlara örnek olarak Kerime Nadir, Muazzez
Tahsin, Esat Mahmut uyarlamaları örnek olarak verilebilir. Bu tür filmler özellikle İstanbul’da
geçen gündelik hayatı bir ölçüde şekilsiz modernleşmeci bir tarzda ele alınan filmlerdir.
1950–1960 yılları arasında iyice yaygınlaşan piyasa romanları uyarlamaları Türk sinemasında
kalıcı izler bırakmıştır, hatta bugün bile o yılların sinemadaki izlerini görmek mümkündür.
Türk sineması birkaç istisnanın dışında ne yazık ki içi boş öyküler, hiçbir kalıcı sinema
dili olmayan fotokopi gibi çoğaltılmış senaryolarla romanlardan aşırılmış repliklerle,
yeteneksiz oyuncu ve yönetmenlerin yer aldığı bir komedi, bazen de bir acıklı melodrama
benzer.
1960 darbesine gelene kadar Türkiye’de yıllık film üretimi 80’i bulmuştu. Vasıflı
birkaç yönetmen dışında çoğu sinemacı, yıldız sistemine dayanan ve seyircinin duygularına
hitap ederek sadece vakit geçirtmeyi amaçlayan bir sinema kültürü oluşturdular. Sinemanın
çok büyük bir maddi yatırım gerektirmeyen iyi bir kazanç kapısı olduğunu sezen girişimciler,
Yeşilçam Sokağı’nın çevresini film yazıhaneleriyle doldurmuşlardı. Filmin iyi bir gişe
yapmasının en kolay yolu, başarılı olmuş filmlerin taklit edilmesiydi. Yetişmiş insan gücünün
ve teknik cihazların eksikliği bile film üretiminin artışına engel olamadı. Sanat birikimi ya da
estetik kaygısı olmayan sinemacılar el yordamıyla ve bir-iki en fazla 4 hafta içinde çektikleri
filmlerle (Mezarımı Taştan Oyun, Sevmek Günah mı, Affet Beni Allah’ım, gibi.) yeni bir
işkolunun doğmasını sağladılar. Kötü kalpli zenginler, temiz kalpli yoksul kızlar ve
delikanlılar, namus uğruna işlenen cinayetler, kötü yola düşmüş ama altın kalpli fahişeler, gibi
klişeler git gide yerleşti. Bu dönemdeki filmleri izleyenler o yılların Türkiye'si hakkında
filmlerde, filmin çekildiği yerin görüntüleri dışında hiçbir şey bulamazlar.
11
Kendi tarzını oluşturan, sinemayı sanat olarak gören, ayağı yere basan sinemacılar her
zaman oldu. Sayıları az da olsa bazı yönetmenler sinema sanatına katkıda bulunmaya devam
etti. Ancak Yeşilçam sinemasının ana yolu her zaman seyircinin beklentisine göre film çeken
ve sinemayı sırf eğlence amaçlı kullanan sinema tüccarlarınındı. Yeşilçam yapımcıları
filmlerden büyük paralar da kazandılar. Ancak bu gelirler hiçbir zaman sinemamıza altyapı
kazandırmak için harcanmadı. Birkaç saatte yazılmış veya gişe başarısı yakalamış yabancı
filmlerden uyarlanan senaryolarla filmler çekildi.
Yeşilçam sinemasında filmleri birkaç türde toplamak mümkündür: Birbirinin sonsuz
sayıda kopyası gibi duran ağdalı melodramlar, tarihi olayları işleyen kahramanlık filmleri,
Hazreti Ali, Rabia gibi konularla dini duygulara seslenen filmler, yoksulluk ve diğer sıkıntıları
öne çıkartan yapımlar ve dünyanın belki de hiçbir ülkesinde olmayan Süpermen, Zagor,
Tommiks, Tarzan, Batman gibi yabancı çizgi roman ve Western uyarlamaları.
Resim 2.1: Yeşilçam dönemi film afişlerinden örnekler
2.3. Önemli Yönetmenler
2.3.1 Ömer Lütfi Akad (1916 - )
Fransız Saint Jeanne d'Arc okulu, Galatasaray Lisesi, İstanbul Yüksek İktisat ve
Ticaret Okulu Maliye Bölümü'nü bitirdi. Tiyatro ve sinema yazıları yazdı. Sema Film'de mali
danışmanlık ve yapım yönetmenliği yaptı.
12
1947 yılında Seyfi Havaeri'nin “Damga” filminde yönetmenliğe başladı. 1948 yılında
“Vurun Kahpeye” ile başladığı yönetmenliğini halk masalları uyarlamalarıyla sürdürdü,
polisiye filmleriyle sinema dilini geliştirdi. Kendinden önceki
sinemacılardan farklı olarak sinema tekniği ve diline yeni bir
anlayış getirdi. Belgeseller çekti, senaryo yazarlığı yaptı.
Türk sinemasında tiyatro geleneğinden sinema tekniğine
geçiş Lütfi Akad'la başladı. Çeşitli türleri denedi. Masal (Tahir ile
Zühre-1951), polisiye (Kanun Namına-1952), macera (İngiliz
Kemal Lavrens’e Karşı-1952), müzikal (Çalsın Sazlar Oynasın
Kızlar-1953), melodram (Kalbimin Şarkısı-1955), güldürü (Cilalı
İbo’nun Çilesi-1957), belgesel (Tanrı’nın Bağışı Orman-1964),
Anadolu folkloru (Kızılırmak, Karakoyun-1967), aşk (Vesikalı
Yarim-1968), şarkı (Bir teselli Ver 1971).
Resim 2.2: Ömer Lütfi Akad
Başyapıtı bir üçlemedir: Gelin (1973), Düğün (1974), Diyet (1975). Gelin'de
Yozgat'tan İstanbul'a göçen bir ailenin büyük şehirde ezilmesini, Düğün'de Şanlıurfa'dan
gelen bir ailenin yine şehirle mücadelesini ve dağılmasını, Diyet'te ise emekçilerin dramını
anlattı. Her üç filmde de Hülya
Koçyiğit başroldedir.
Lütfi Akad, 1970'lerin sonunda
Topuz, Ferman, Pembe İncili Kaftan,
Diyet, Bir Ceza Avukatının Anıları,
Dört Mevsim İstanbul gibi televizyon
filmleri çekti. Akad’ın filmlerinde
fazla kamera hareketi yoktur; ama
filmleri yine de akıcıdır.
Resim 2..3: Gelin
2.3.2. Metin Erksan (1929 - )
Resim 2.4: Metin Erksan
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi
bölümünü bitirdi. 1947’den başlayarak çeşitli dergi ve
gazetelerde sinema yazıları yazdı. 1952’de senaryosunu Bedri
Rahmi Eyüboğlu’nun yazdığı “Karanlık Dünya, Aşık Veysel'in
Hayatı” filmiyle yönetmenliğe başladı. “Dünya Havacıları
Türkiye'de” (1958), “Büyük Menderes Vadisi” (1959) adlı iki
belgesel film yaptı. Edebiyat uyarlamalarına yönelerek kırsal
kesim insanlarının sorunlarını işlediği filmlerle başarı kazandı.
Susuz Yaz, 1964, Berlin Film Şenliği’nde Altın Ayı Büyük
Ödülünü, Yılanların Öcü filmi (1962), 1966 Kartaca Film
Şenliğinde birincilik kazandı. Kuyu filmi (1968) 1. Adana Film
13
Şenliği’nde birinci oldu. Halit Refiğ ile birlikte Ulusal Sinema anlayışının temsilcisi oldu.
Yönetmenin en ilginç filmlerinden olan "Sevmek Zamanı", bir boyacının, köşkün duvarında
gördüğü genç kadının önce sûretine, sonra kendisine âşık olmasını konu edinir. Bir kara sevda
öyküsü olarak tanımlanan Sevmek Zamanı, estetik kaygıların ağır bastığı, soyutlamalara
dayanan ve masalsı bir filmdir.
1970’ten sonra ticari amaçlı
filmler yönetti. 1974-1975’te TV için
çağdaş beş Türk öyküsünü (Hanende
Melek, Eski Zaman Elbiseleri, İntihar,
Müthiş Bir Tren, Sazlık) kısa metrajlı
filmler durumuna getirdi.
Resim 2.5: Susuz Yaz
Yönetmenin Kazandığı Ödülleri şöyle sıralayabiliriz:
 Berlin Film Festivali, 1964, Susuz Yaz, En İyi Film.
 İzmir Enternasyonal Fuarı 1.Film Şenliği, 1965, Suçlular Aramızda, En İyi
Yönetmen .
 Türk Filmleri Yarışması, 1961, Gecelerin Ötesi, En İyi Senaryo.
 Adana Altın Koza Film Şenliği, 1969, Kuyu, En İyi Yönetmen.
 24. Antalya Film Şenliği, 1987, Kuyu, Onur Ödülü.
2.3.3. Osman Fahir Seden
1924 yılında doğan Osman Fahir Seden, önemli bir yönetmen, senarist, yapımcı ve
oyuncudur. İstanbul Üniversitesi’nde Hukuk eğitimi gördü. Yaşamı boyunca 100'ün üzerinde
senaryo yazıp film yönetti.
Yönetmenliğini yaptığı filmlerde küçük rollerde yer aldı. Lütfi Akad’la senaryo
çalışmaları yaptı. Birçok filmini çektiği Seden Film Şirketi'ni kurdu.
1951 yılında Kani Kıpçak’ın yönettiği “İstanbul Kan Ağlarken” adlı filmi yazarak
sinemaya girdi. 1956’da ilk filmi “Kanlarıyla Ödediler’i” çekti.1959’da çektiği “Düşman
Yolları Kesti” adlı filmle Türk sinemasının önemli yönetmenleri arasına girdi.
14
Resim 2.7: Cilalı İbo
Resim 2.6: Çalıkuşu
Bazı önemli filmleri; Düşman Yolları Kesti (1959), Namus Uğruna (1960) ve
Çalıkuşu’dur (1966). Genellikle duygusal filmler çekmesine rağmen ilk dönemlerinde Feridun
Karakaya’nın unutulmaz tiplemesi Cilalı İbo serisi gibi filmleri de yönettti.
Sinema filmlerinin dışında son dönemlerde pek çok TV dizisinin yönetmenliğini yaptı.
Sanat yaşamı boyunca pek çok ödül kazanan yönetmene, Kültür Bakanlığı tarafından 1991
yılında Devlet sanatçısı ünvanı verildi.
2.3.4. Menduh Ün (1920 - )
1920'de İstanbul'da doğdu. Sinemaya ilk adımını “Damga” isimli filmle oyuncu olarak
atan Ün, ileriki yıllarda sinemanın hemen her dalında görev yaparak Türk sinemasında
adından söz ettirecektir. Ağırlık verdiği melodram ve polisiye türüyle, ünlü yönetmen 1950’li
yılların sonundan 1960’lı yılların sonuna kadar geçen sürede, yönetmen olarak en verimli
dönemini yaşamıştır. Yaptığı filmler şimdilerin birçok
önemli sinemacısına ön ayak niteliktedir.
Filmografisi oldukça geniş olan Memduh Ün, 41
filmde oyunculuk, 75 filmde yönetmenlik, 121 filmde
yapımcılık, 33 filmde senaristlik yapmıştır. Ün, ayrıca, 2
filmin kurgusuna ve 1 filmin de müziklerine imza
atmıştır. Halit Refiğ, Feyzi Tuna, Ülkü Erakalın ve Tunç
Başaran gibi önemli ustalara hocalık yapmış olan usta
yönetmen, sinemaya katkısını yalnızca farklı alanlarda
ürettiği filmlerle değil, bu önemli isimleri Türk
sinemasına kazandırmasıyla da kolay doldurulamayacak
bir kariyerin de sahibi olmuştur. Fatma Girik başta olmak
üzere birçok yeni yüzü Türk sinemasına kazandırmıştır.
1994’ten beri Mimar Sinan Üniversitesi’nde
uygulamalı montaj dersleri veren usta sinemacı, sinema
Resim 2.8: Memduh Ün- Fatma Girik
hayatı boyunca, 6 ödülün de sahibi olmuştur.
15
Yönetmenin önemli filmleri; (1954) Düşman Âşıklar, Yetim Yavrular, (1955) Öp
Babanın Elini, (1956) Ana Hasreti, Zeynep'in Aşkı, Avare, Üç Tekerlekli Bisiklet (Yön: Lütfi
Akad) ,(1963) Bire On Vardı, Sezercik Aslan Parçası, (1973) Gönülden Yaralılar, Toprak
Ana, (1987) Gönül Dostları (TV dizisi, TRT, 6 Bölüm), (1995) Ona Sevdiğimi Söyle.
Ödüllerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

1960- Kırık Çanaklar, İstanbul Film Festivali, (En İyi Film - En İyi Yönetmen).

1966- Namusum İçin, Antalya Altın Portakal Film Festivali (En İyi Yönetmen).

1991- Bütün Kapılar Kapalıydı, İstanbul Film Festivali (Jüri Özel Ödülü),
Ankara Film Festivali (En İyi 2. Film).

1993-Zıkkımın Kökü, Adana Altın Koza Film Festivali (En İyi
Film/Yönetmen/Senaryo).
2.3.5. Atıf Yılmaz
Ünlü yönetmen, 1925'te Mersin'de dünyaya geldi ve 2006’da İstanbul'da vefat etti.
Yeşilçam'ın nitelik ve nicelik olarak en üretken
yönetmenlerindendir. Atıf Yılmaz, 119 filmin yönetmenliğini
yaptı, 51 filmin senaryosunu yazdı ve 27 filmin yapımcılığını
üstlenmiştir. Yılmaz, en sıradan filmlerinde bile düzgün bir
anlatım çizgisinin altına düşmeyen, hem eleştirmenleri, hem
sinema seyircisini memnun etmeyi başarmış nadir
yönetmenlerdendir.
Üniversite öncesi öğrenimini Mersin'de tamamlayan
Yılmaz, bir süre İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde
okuduktan sonra resime olan ilgisi nedeniyle Güzel Sanatlar
Akademisi'nin Resim Bölümü'ne geçiş yaparak eğitimini
tamamladı. Öğrencilik dönemi ve sonrasında da Nuri İyem
Atölyesi'nde resim çalışmaları yaptı.
Resim 2.9: Atıf Yılmaz
Atıf Yılmaz, bir süre film eleştirmeni, ressam ve senaryo yazarı olarak çalıştıktan ve iki
filmde yönetmen yardımcılığı yaptıktan sonra, 1951 yılında ilk konulu filmi “Kanlı Feryat”la
yönetmenliğe başladı. Türk sineması içinde yer aldığı süreçte birçok meslek örgütünün
kuruculuğunda ve yönetiminde yer aldı. Yönettiği son film 2004 yılında “Eğreti Gelin” oldu.
Türk sinema tarihinin 1950 sonrası evrelerini onun filmlerinde görmek ve gözlemlemek
mümkündür. Her dönemin moda ve ticari akımları paralelinde filmler yapmıştır.
16
Resim: 2.10: Selvi Boylum Al Yazmalım
Filmlerinde sıradanlaş-tırmadan tutturduğu kalite ile de örnek olmuştur. Sinema
anlayışında sanattan çok ticari kaygıları gözlemlemek mümkündür. Türk sinemasının gişe
yapan filmlerinde hep onun imzası oldu. Bu anlamda bir tarz olarak da Türk sinema tarihinde
özel bir yere ve öneme sahiptir.
 Türk sinemasının tanınan birçok yönetmeninden; Zeki Ökten, Yılmaz Güney, Şerif
Gören, Ali Özgentürk, Halit Refiğ gibi ünlü yönetmenlerin yetişmesinde katkısı
oldu. Atıf Yılmaz'a, 1991 yılında Hacettepe Üniversitesi tarafından Sanatta Onursal
Doktora payesi verildi. Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde en çok ödül alan
yönetmen olarak tarihe geçti. Atıf Yılmaz'ın son ödülü; Ankara Uluslararası Film
Festivali kapsamında verilmekte olan geleneksel “Aziz Nesin Emek Ödülü” oldu.
 Türk sinemasına "kadın"ı öğreten yönetmen olarak geçmiştir. Türk sinemasının
önemli kadın oyuncuları ile yaptığı filmler:
Türkan Şoray: “Kölen Olayım” (1969), “Kara Gözlüm” (1970), “Ateş Parçası”,
“Güllü”, “Unutulan Kadın”, “Yedi Kocalı Hürmüz” (1971), “Cemo”, “Zulüm” (1972), “Güllü
Geliyor Güllü” (1973), “Selvi Boylum Al Yazmalım” (1977), “Mine” (1982).
Müjde Ar: “Adı Vasfiye” (1985), “Ah Belinda”, “Dul
Bir Kadın”, “Asiye Nasıl Kurtulur.”
Hale Soygazi: “Bir Yudum Sevgi” (1984) , “Kadının Adı
Yok”, “Bekle Dedim Gölgeye”
2.3.6. Halit Refiğ
1934’te İzmir’de dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini
Şişli Terakki Lisesi’nde tamamladı. Robert Koleji Mühendislik
Bölümü'nde okudu. Okul bittikten sonra askerliğini yedek subay
olarak Kore'de yaptı. Bu sırada amatörce 8mm filmler çekti.
1956'da, Nijat Özön ile birlikte yayınladıkları “Sinema”, “Kim”
isimli dergilerde, “Yeni Sabah” ve “Akşam” gazetelerinde
sinema eleştirileri yazdı.
17
Resim 2.11: Halit Refiğ
Atıf Yılmaz’ın “Yaşamak Hakkımdır” isimli filmin asistanlığını yaparak sinema
alanındaki ilk çalışmasını gerçekleştirdi. 1960’ta ilk film olan “Yasak Aşk”ı çekti. 1963’te
“Şehirdeki Yabancı”, 1964’te “Gurbet Kuşları”, “Haremde Dört Kadın”, “Bir Türk'e Gönül
Verdim” filmlerini çekti ve bu filmlerle Moskova, Yeni Delhi ve Sorrento Film
Festivallerinde çeşitli ödüller kazandı. 1964 yılında “Gurbet Kuşları” ile Antalya Altın
Portakal Film Festivalin'de En İyi Yönetmen Ödülünü aldı.
1970’li yıllarda Türk sinemasının krize girmesiyle televizyon filmlerine yöneldi.
Sinema kurslarında öğretmen olarak görev aldı. 1975’te TRT Kurumu adına çektiği “Aşk-ı
Memnu” ile TV dizilerine öncü oldu ve dikkatleri üzerine çekti. TRT'de danışman kurulunda
görev aldı. 1976 yılında ABD'de Wisconsin Üniversitesi'nde, 1984 yılında Ohio Denison
Üniversitesi'nde eğitim çalışmalarına katıldı. Öğrencileri ile birlikte “The Intercessors”, “In
the Wilderness” adlı filmleri gerçekleştirdi.
Olgunluk döneminde daha çok düşünsel yanı ağır basan ürünler verdi. “Teyzem”,
“Hanım”, “Karılar Koğuşu”, “İki Yabancı”, “Köpekler Adası” gibi filmleriyle yurt içinde ve
dışında birçok ödül kazandı. Yurt dışındaki festivallerde filmleri için özel bölümler ayrıldı,
çeşitli konferans, seminer vb. toplantılara konuşmacı olarak katıldı. 1997 yılında Mimar Sinan
Üniversitesi Senatosu kararı ile “Onursal Profesörlük” unvanı verilen Halit Refiğ'in 300'ü
aşkın makalesinin yanı sıra araştırma yazıları ve “Ulusal Sinema Kavgası” adlı bir kitabı
bulunmaktadır.
18
UYGULAMA FAALİYETLERİ
UYGULAMALAR
Öneriler
 Ayrıntıcı olmaya dikkat ediniz.
 Araştırmacı olmaya dikkat ediniz.
 Analiz ve karşılaştırma yapmaya özen
gösteriniz.
 Dönemi yansıtan sinema filmlerini
seyrediniz.
 Yazılı kaynakları dikkatli takip ediniz.
 Yeşilçam döneminin temel özelliklerini
inceleyiniz.
 Yeşilçam sinemasını oluşturan önemli
yönetmenleri inceleyiniz.
19
ÖLÇME SORULARI
1.
Türk Sinemasında tiyatro geleneğinden sinema tekniğine geçiş Lütfi Akad ile
başlamıştır.
2.
“Lüküs Hayat”ın” yönetmeni Metin Erksan’dır.
3.
“Susuz Yaz” bir Metin Erksan filmidir.
4.
“Cilali İbo’nun” yönetmeni Osman Fahir Seden’dir.
5.
“Selvi Boylum Al Yazmalım” Menduh Ün’ün filmidir.
6.
“Gurbet Kuşları” Atıf Yılmaz filmidir.
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız
DEĞERLENDİRME
20
AMAÇ
1960’larda ve sonrasında Türk sinemasının temel özelliklerini analiz edebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Yılmaz Güney ve siyasal sinema hakkında bilgi toplayınız.
 Ertem Eğilmez kimdir? Araştırınız.
sinema ile ilgili bilgileri bulabileceğiniz kitapçıları gezmeniz gerekmektedir.
Bulduğunuz bilgileri arkadaş grubunuzla paylaşınız.
3. 1960’LAR SONRASI TÜRK SİNEMASI
3.1. Siyasal Sinema ve Yılmaz Güney
Türk Sineması’nın en önemli sinema adamlarından olan Yılmaz Güney’in asıl adı
Yılmaz Pütün’dür. 1937 tarihinde Adana’da doğmuş ve 9 Eylül 1984’te Paris’te ölmüştür. 114
filmde oyunculuk yapan Güney, bu filmlerin 64 tanesinin senaryosunu yazmış, 15 filmin
yapımcılığını üstlenmiş, 26 filmin de yönetmenliğini yapmıştır.
Oyuncu-senarist-yönetmen ve yapımcı kişiliğini bir
araya toplayan Yılmaz Güney, pamuk işçiliğinden gazoz ve
simit satıcılığına kadar çeşitli işlerde çalıştı. And Film ve
Kemal Film şirketlerinin bölge temsilciliklerinde film
dağıtıcılığı yaptı.
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde sürdürdüğü
yüksek öğrenimi sırasında yönetmen Atıf Yılmaz'la tanıştı;
onun yardım ve desteğiyle sinema çalışmalarına başladı.
Aynı zamanda Atıf Yılmaz'ın asistanlığını üstlendi. 1956
yılında “Onüç” dergisinde yayınladığı bir hikâyeden dolayı
hakkında soruşturma açıldı.
Resim 3.1: Yılmaz Güney
1963 yılında yeniden sinemaya dönerek, küçük
şirketlerin aceleye getirilmiş, sıradan serüven filmlerinde
rol aldı. Zaman zaman bu filmlerin senaryo yazımından
çekimine kadar tüm aşamalarına katıldı. Kabadayılık ve
21
kavganın ağırlıkta olduğu bu filmlerde canlandırdığı ezilen, itilen, ama yazgısını kabul
etmeyen; baskı ve kötülüğe karşı tek başına direnip mücadele eden “Dürüst Anadolu Çocuğu”
tipiyle büyük ün kazandı. Özellikle, bu tiplerle kolayca özdeşleşen Anadolu izleyicisi
tarafından çok tutuldu ve aranan bir aktör olarak kendini kabul ettirdi.
Resim 3.2 ve 3.3: Sürü ve Yol filmlerinin afişleri
Filmlerinden birinin de adı olan “Çirkin Kral” adıyla anılmaya başladığı bu dönemde,
öyküsü kendisine ait olan, Lütfü Akad'ın ''Hudutların Kanunu'' filmindeki oyunculuğuyla Türk
sinemasında yeni bir oyuncu tipini yarattı.
Bu dönemde çektiği “Umut”, Yılmaz Güney sinemasında “bir dönemi kapayıp yepyeni
bir dönem açarken” aynı zamanda Türk sinema tarihinin de başyapıtları arasında yer aldı.
Türkiye'nin 12 Mart askeri darbesini yaşadığı 1972 yılında siyasal olaylara karıştığı
gerekçesiyle tutuklandı ve iki yılı aşan bir tutukluluk döneminin ardından 1974'te gene büyük
bir ilgiyle karşılanan “Arkadaş”ı çekti. Aynı yıl Adana'da “Endişe” filmini çekerken karıştığı
bir olay sırasında, bir yargıcı vurarak öldürmesi üzerine 19 yıl hapis cezasına mahkûm oldu.
Cezaevindeyken sinemayla olan ilişkisini, ince ayrıntılarına kadar yazıp oluşturduğu
senaryolarla sürdürdü. Bunlardan, Zeki Ökten tarafından yönetilen “Sürü”, yurt içinde ve yurt
dışında çok sayıda ödül kazandı. ''Düşman'' yine Zeki Ökten tarafından, ''Yol'' ise Şerif Gören
tarafından çekildi.
1980'de cezaevi'nden kaçan Yılmaz Güney, gizlice yurt dışına çıktı ve Paris'e yerleşti.
Kurgusunu yeniden gerçekleştirdiği ''Yol'', 1982 Cannes Film Şenliği Büyük Ödülü'nü, Costa
Gavras'ın “Missing” (Kayıp) adlı filmiyle paylaştı. Yurda dönme çağrısına uymayınca 1983'te
vatandaşlıktan çıkartıldı. Aynı yıl Fransa'da ''Le mur'' (Duvar) adlı son filmini çekti. Güney, 9
Eylül 1984'te yakalandığı amansız hastalıktan kurtulamayarak öldü.
22
3.2. Ertem Eğilmez
1929 yılında İstanbul’da doğdu. Çağlayan Yayınevi'ni kurup editörlük yaptı. 1953
yılında ilk önce Efe, sonra Arzu Film şirketlerini kurdu. “Fatoş'un Fendi Tayfur'u Yendi” adlı
filmiyle yönetmenliğe başladı (1964). Güldürü filmleri türünde ilginç filmler çekti.
Eğilmez, yapımcılıktan yönetmenliğe geçmiştir. 1970’lere kadar aşk filmleri çekti,
sonraları Türk sinemasında komedinin en iyi örnekleri verdi. Arzu Film adına yönettiği Metin
Akpınar-Zeki Alasya, Münir Özkul, Adile Naşit, Şener Şen ve Kemal Sunal gibi kalabalık bir
ekiple çektiği filmlerinde geleneksel ortaoyunumuzun izleri vardır. (Hababam Sınıfı,
Şabanoğlu Şaban, Mavi Boncuk, Banker Bilo, Namuslu vs. ). Eğilmez’in kahramanları;
ezilmiş, çaresiz; ama çıkış aramaktan da bıkmamış sıradan insanlardır. Ancak güldürünün
odak noktası insan değil, olaydır. Son filmi Yeşilçam geleneklerini zekice "ti’ye" alan
Arabesk’tir.
Önemli filmleri arasında; Sürtük (1970), Sev Kardeşim (1972), Hababam Sınıfı (1975),
Erkek Güzeli Sefil Bilo (1979), Namuslu (1984), Arabesk (1988) sayılabilir.
Resim 3.4. ve 3.5: Ertem Eğilmez’in yönettiği Şabanoğlu Şaban ile Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı
filmlerinin afişleri
3.3. Ulusal Sinema Akımı
Ulusal sinema akımının başlayışı toplumcu yazar Kemal Tahir’in eseridir; denilebilir.
Bu akımın öncü yönetmenleri Halit Refiğ ve Metin Erksan’dır. Halit Refiğ, "Ulusal Sinema
Akımı" tartışmaları çerçevesinde ele aldığı görüşlerini, Ulusal Sinema Kavgası adıyla
kitaplaştırmıştır. Ele aldığı konular, Halit Refiğ sinemasının eksenini oluşturur. Buna göre
konular şöyle sıralanabilir:
1.
Doğu İslam ve Batı Hıristiyan toplumlarının farklı değişme çizgilerinin
mukayesesi.
2.
Medeniyetlere göre estetik tezahür ve Doğu-Batı sanatlarındaki şekillenme.
23
3.
Aydın yabancılaşması ve Batılılaşmanın seyri.
4.
Türk sinemasını bir çeşit halk sanatı olarak görmesi.
Ulusal Sinema Kavgası’nın ele aldığı konulardan birincisi, Doğu İslam ve Batı
Hıristiyan toplumlarının farklı değişme çizgilerinin mukayesesidir. Batının sanat eserleri ve
estetik felsefesi Batı toplumlarının ekonomik yapısı ve kendine özgü üretim ilişkilerinin bir
sonucu olarak düşünülmelidir. Köleliğe dayanan Antik Yunan ve Roma toplumlarından,
toprak köleliğine dayanan feodal Batı Avrupa toplumlarına geçen, toprakta özel mülkiyetten
sonra, sanayi ve ticarette belli bir sınıfın egemenliğine dayanan Batılı toplumların sanatları ve
estetik anlayışlarıyla; tarihin hiçbir devrinde genel olarak kölelik, özel olarak toprak köleliği
bulunmayan, toprakta devlet mülkiyetine dayanan, son iki yüz yıl gösterilen bütün çabalara
rağmen daha halen egemen bir sanayi sınıfı yetiştirememiş olan Türk toplumunun sanatları ve
estetik anlayışı arasında bir fark bulunmalıdır.
Eserin ikinci önemli üzerinde durduğu nokta, medeniyetlere göre estetik tezahür ve
Doğu-Batı sanatlarındaki, şekillenme olarak ifade edilebilir. Batı sanatlarını Türk
sanatlarından topyekûn ayıran en önemli temel mesele, ferdiyet meselesidir. Batı sanatları
toplumsal bir konu anlatsa bile bireyin dramı üzerine kurulmuştur. Geleneksel ve klasik Türk
sanatlarında (Yani ister halk, ister saray sanatı olsun) fert önemli rol oynamaz. Önemli olan
toplumun içinden temsilci tiplerin tasviri ve kamusal bilinçtir.
Ulusal Sinema Kavgası üçüncü ana mesele olarak, aydın yabancılaşması ve
Batılılaşmayı tartışır. Batıcılığı geri kalmış toplumların aydınlarının, kendi toplumlarının
kalkınamaması karşısında, gelişmiş toplumlara aşağılık kompleksiyle özenmesi şeklinde
bakar ve kendi yerini izah eder: Sanat evrenseldir diye memleketimize sızdırılan kültür
emperyalizminin yayılmasına set çekmeye, önce düşüncede bağımsızlığımızı kaybetmekle
başlayan bu akımın, daha sonra ekonomik bağımsızlığın ve neticede siyasal egemenliğin
kaybına giden bir yol olduğunu anlatmaya çalışır.
Refiğ’in en önemli tespitlerinden biri Türk sinemasının bir halk sanatı olduğudur.
Refiğ’e göre, Türk toplumu kendi gelişme çizgisinde, ilerleyememiştir. Aydın
yabancılaşması, devlet organlarının yanlış hedeflere yönlendirilmesine, lüzumsuz savaşlara
girilmesine ve tepeden inmeci tavırlara sebep olmuştur. Bu çarpık değişim sırasında Doğu
İslam sanatlarının seyri de değişikliklere uğramıştır. Kendi özümüz yerine Fransız romanı
esas alınarak bir takım yapay eserler üretilmiştir. Karagöz, kukla ve orta oyunundan hareketle,
bu tarz geliştirilerek modern seyirlik sanatlara ulaşmamız gerekirken, kaynağı eski Yunanın
dini törenlerinden alan Batı tiyatrosu esas alınmıştır. Teknik bir sanat dalı olan yedinci sanat
sinema ise, yine bu Batıcı zihniyet elinde geri kalmıştır. Çünkü Tek parti döneminin tek
sinemacısı Muhsin Ertuğrul elinde sinema, çarpık ve halkına yabancı bir tiyatro oluşumunun,
beyazperdeye taşınmasından başka bir şey değildir.
1950 sonrasında gelişen Yeşilçam sineması, aynı yıllarda tıpkı siyasetin halka açılışı
gibi sinemanın halka açılışı ve ulusal özellikler taşımaya başlaması bakımından sinema
tarihimizde ileri ve olumlu bir adımdır.
24
Halit Refiğ, Türk Sinemasını bir halk sanatı olarak ele alır. Ona göre Türk sineması
doğrudan doğruya Türk halkının film seyretme ihtiyacından doğan ve sermayeye değil emeğe
dayanan bir sinema olduğu için halk sinemasıdır.
"Sinemamız halkımıza yabancılaştığı ölçüde, onun desteğinden mahrum kalmaktadır."
diyerek ulusal sinemanın temellerini atmıştır.
3.4. Milli Sinemacılar
Bu dönemde Türk sinemasında "Yeni Gerçekçilik" akımının yanı sıra "Ulusal Sinema"
ve "Milli Sinema" akımları da ortaya çıktı.
Ulusal sinema ile Anadolu insanının yaklaşık bin yıllık kültürünün oluşturduğu tavrını,
Milli Sinema ile Orta Asya’dan göçtüğünden beri Türk insanının İslam-Türk kültürü içindeki
kişiliğini ve Batılılaşmanın toplumumuzu yozlaştırdığını vurgulayan bir sinema anlayışı
getirilmek istenmiştir.
Milli Sinema akımının en iyi temsilcisi olan Yücel
Çakmaklı 1937’de Afyon’da doğdu. İlkin Şule Yüksel
Şenler’in “Huzur Sokağı” adlı romanından sinemaya
uyarladığı ve Türkan Şoray’ın oynadığı “Birleşen Yollar”
adlı filmi çekti. Milli sinema anlayışının bu ilk ürününden
sonra Necip Fazıl Kısakürek’in özgün senaryosundan
Çile’yi çekti. Kendi şirketi olan Elif Film şirketi adına
çevirdiği son iki film, “Oğlum Osman” ile “Kızım
Ayşe”dir.
Resim 3.6: Yücel Çakmaklı
Çakmaklı, daha sonra kendi firmasını kapatarak Erman Film Kurumu adına üç film
çevirdi. “Ben Doğarken Ölmüşüm”, “Garip Kuş” ve “Memleketim”. Bütün filmlerde olduğu
gibi bu filmde de milli değerlere dönmenin başarılı öyküsünü anlatır. Sinema diline hâkim bir
yönetmen olarak geniş kitlelerin beğenisini kazanan Çakmaklı, Yeşilçam serüvenini
tamamlayarak yine çoğunlukta aynı temaları işlediği televizyon filmleri çevirmiştir. Yücel
Çakmaklı, 1975 yılında TRT televizyonuna geçti. Ürettiği yerli yapımlarla televizyonda da
yeni bir çığır açabileceğini gösterdi. Türk edebiyatının ünlü isimleri ve eserleri, ilk kez
televizyona uyarlandı. Usta kalemlerin başyapıtları, bu kez Türk izleyicisinin karşısına
ekrandan ulaşmaya başladı. Bunlar arasında, “Küçük Ağa”, “Kuruluş”, “Bir Adam
Yaratmak”, “4. Murat”, “Hacı Arif Bey”, “Aliş ile Zeynep” gibi filmler sayılabilir.
25
Çakmaklı, 1990 yılında TRT'den ayrıldı ve tekrar özlediği salonlara kavuştu. Aslında
seyircisi de onu özlemişti. “Minyeli Abdullah” o dönemde sinema çevrelerinde tahmin bile
edilmeyen bir rekorun altına imzasını atmış ve 500 bini aşkın izleyiciyi sinema salonlarına
toplamıştır. “Çile”, “Zehra”, “Diriliş”, “Kızım Ayşe”,
“Memleketim” gibi unutulmaz yapımlara imza atan Yücel
Çakmaklı,
kuşkusuz
usta
payesi
verilmiş
yönetmenlerimizden biridir.
Mesut Uçakan ise milli sinema akımını daha politik
bir tarza taşıdı. Necip Fazıl Kısakürek uyarlaması “Reis
Bey” (1988)in ardından 1990’da “Yalnız Değilsiniz”i
çekti. İdam edilen İskilipli Atıf Efendi’nin hayatını
“Kelebekler Sonsuza Uçar” adıyla filme aktardı. Uçakan
uzun bir aradan sonra annesini arayan bir çocuk ve sevdiği
kadını arayan bir adamın öyküsü ile (Anne ya da Leyla,
2006) sinemaya döndü. Milli sinema akımı içinde İsmail
Güneş’in bir Karadeniz köyünü tasvir ettiği “Çizme”
(1991) filmi de sayılabilir.
Resim 3.7: Anne ya da Leyla
3.4. Erotik Film Furyası ve Sinemanın Kriz Yılları
1960’lardaki Yeşilçam sineması, kuralcı ve dayatmacı bir ahlâk anlayışı içinde kadın
kimliklerini iki temel çizgiye “Masum kız” ve “kötü kadın” olarak ayırır. Bu karaekterler ya
"iyi"dirler ya "kötü". Yeşilçam sinemasının masum kızları jönlerinin, yani esas oğlanların
karşısındaki esas kızlardır. Yürek yakarlar, ama yuva yıkmazlar. Cinselliklerini ve özellikle de
öteki kadın olma özlemlerini dışa vurmazlar, içlerinde bastırmışlardır.
Kötü Kadın" dediğimiz tiplemeler, daha çok yan hikâye oyuncuları’dır. Cinsel
cazibelerini harekete geçirip birbirlerini seven âşık çiftlerin aralarına girerler. Sevdiler mi kötü
severler. Çünkü acımasızdırlar. Bu var olma savaşı içinde cinselliklerini ve "Öteki
Kadın"lıklarını bir silah gibi kullanan fettan kadın tiplemeleri, bir kesimin bakış açısıyla
dışlanıp alt sınıf oyuncuları olarak görülse de çoğu kez birlikte oynadıkları "Esas Kız"ların
önüne geçerler. Öykülerin içinde rolleri ne kadar kısa olsa da asıl karakter yaratanlar, bu
çizginin oyuncularıdır.
Atıf Yılmaz’ın “Ölüm Perde”sinde, Metin Erksan’ın “Suçlular Aramızda”sında, Halit
Refiğ’in “Şehrazat”ındaki kadın karakterler, tam bir 'vamp kadın’dır. Bu dönemde ticari
kaygıyla ilgili piyasa filmleri yapılmış olup çoğu oyuncu ve yönetmenlerin sinema
sektöründen elinin eteğinin çekildiği bir dönem olmuştur.
1970’lerde çoğu ülkede olduğu gibi ülkemizde de erotik film furyası başladı. 1972’de
“Parçala Behçet” ile başlayan erotik komediler, Türk sinemasında hızla salgına dönüştü. Bu
tarz filmler önceleri seyirci sayısında geçici bir artışa sebep olsa da gerçek sinema seyircisini
sinemadan uzaklaştırdı. Sinema alışkanlığı kazanmış ve düzenli sinemaya giden pek çok aile
normal filmlerin arasına bile bu tarz “parça”ların konulmasıyla sinemaya gidemez oldu. Bu
sebeple klasik Yeşilçam filmlerinin seyircisi kalmadı. Film yapımcılarının yapım maliyetlerini
bile karşılayamaz hale gelmesi, Türk sinemasında ilk ve gerçek bir krizin başladığını
gösteriyordu.
26
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMALAR
Öneriler
 1960’lardan 1990’lara Yeşilçam sinemasının durumunu inceleyiniz.
 "Siyasal Sinema", "Ulusal Sinema" ve
"Dini Sinema" akımlarını inceleyi-niz.
 Erotik film furyasının Türk sinema-sına
zararlı etkilerini araştırınız.
27
 Ayrıntıcı olunuz.
 Araştırmacı olunuz.
 Analiz ve karşılaştırma
yapabilmelisiniz.
 Yazılı kaynakları dikkatli takip ediniz.
 Dönemi yansıtan sinema eserlerini
seyrediniz ve analiz ediniz.
ÖLÇME SORULARI
1. 1974’te çekilen “Arkadaş” bir Yılmaz Güney filmidir.
2.
1975’te çekilen “Hababam Sınıfı” bir Ertem Eğilmez filmidir.
3.
Milli Sinema akımının temsilcisi Halit Refiğ’dir.
4.
TV dizisi olan Küçük Ağa’yı Yücel Çakmaklı çekmiştir.
5. Halit Refiğ’e göre Türk sineması bir halk sanatıdır.
DEĞERLENDİRME
28
AMAÇ
1990’larda Türk sinemasının özelliklerini ve önemli yönetmenlerini, Türk sinemasında
öne çıkan oyuncuları analiz edebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
+
 Yavuz Turgul hakkında bilgi toplayınız.
 Sinan Çetin kimdir? Araştırınız.
 Kemal Sunal filmlerinin neden bu kadar çok izlendiğini sınıfta tartışınız.
sinema ile ilgili bilgileri bulabileceğiniz kitapçıları gezmeniz gerekmektedir. Bulduğunuz
bilgileri arkadaş grubunuzla paylaşınız.
4. 1980 SONRASI TÜRK SİNEMASI
1980 askeri darbesi Türk sinemasında da değişime sebep oldu.
Erotik filmler furyası yerini arabesk sanatçılarının rol aldığı
melodramlara bıraktı. Özgürlüklerin kısıtlandığı bu ortamda pek çok
yönetmen de entelektüel kaygıların ağır bastığı bunalımlı, bireysel
konuları işleyen filmlere yöneldi. Amerikan film şirketlerinin sinema
salonlarını satın alarak sadece kendi filmlerini oynatmaları
televizyonun yaygınlaşmasıyla birleşince 1980’lerin sonunda Türk
sineması ilk ve en büyük kriz dönemine girdi. Yapımcı firmalar bir bir
kepenk kapattı, seyirci vurdulu-kırdılı filmlere alışınca salonlar
Amerikan filmleriyle doldu.
Bu yıllarda nitelikli filmler de çekildi. Ertem Eğilmez’in arabesk
filmlerinin yapısını komediyle harmanladığı kült filmi “Arabesk”
(1988) seyircinin ilgisini çekti. Nesli Çölgeçen, büyük kente göç
etmeye mecbur kalan bir köy ağasının şehre ayak uydurmaya çalıştığı
“Züğürt Ağa”daki (1985) başarısını “Selamsız Bandosu” (1987) ile
devam ettirdi. Bu dönemin öne çıkan bir başka filmi de Tunç
Başaran’ın “Uçurtmayı Vurmasınlar”ıdır.
Resim 4.1: Şener Şen
1990’larda sinemanın genel yapısını yeni bir doğrultuya girdiği görüldü. Yeşilçam
düzeninin çökmesi, yapımcılığın da sonu olmuştu. Bu durumda yönetmenler çekecekleri
29
filmin giderlerini karşılayacak kaynağı da bulmak zorunda kaldılar. Eurimages’dan sağlanan
mali desteğin de katkısıyla uluslararası festivallerde ilgi uyandıran ve ödüller alan filmler
üretildi. Ortalama 20 filmin çekildiği bu yıllarda Yavuz Turgul’un yönettiği “Eşkıya”, iki
buçuk milyon seyirciye ulaşarak Türk sinemasının iş yapabileceği yeniden gösterdi.
Eşkıya’nın açtığı yoldan ilerleyen Vizontele, Kahpe Bizans, Gora, Nerdesin Firuze, Babam ve
Oğlum gibi popüler filmler, sinemamıza yeni bir canlılık getirdi.
Avrupa’da Fransa hariç hiçbir ülkede Amerikan filmleri karşısında yerli filmlerin
seyirci oranı yüzde 10’u geçmezken, 2005 yılında Türkiye’de 28 milyon seyircinin 11
milyonu yerli filmleri tercih etti. (% 40). 2006’ın sadece ocak ayında 6 milyon biletin 5
milyonu yerli filmlere kesildi. Türk sinemasına yeni bir hareket getiren bu rönesansı sağlayan
çoğunlukla magazin kültürü oyuncuların rol aldığı, seyirci beklentilerine göre çekilmiş filmler
olsa da Türk sinemasının hâlâ ayakta olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.
Handan İpekçi “Büyük Adam Küçük Aşk” (2001) filminde evine sığınan ve Türkçe
bilmeyen küçük bir kızla ile emekli bir hâkimin dostluğa dönüşen çatışmasını işledi. Bir ara
yasaklanan film, yurtdışında da ilgi gördü. Sinemaya “Gemide” filmiyle başlayan ve “Dar
Alanda Kısa Paslaşmalar”, “Maruf”, “Laleli’de Bir Azize” ile devam eden Serdar Akar,
“Kurtlar Vadisi Irak” ile Türk sinemasında en yüksek gişe başarısına imza attı.
4.1. Yavuz Turgul
İktisad fakültesi gazetecilik enstitüsünü bitirmesinin ardından gazetecilik yapmaya
başladı. Uzun süre Ses dergisinde çalıştı. 1976'da Ertem
Eğilmez'in desteğiyle, Arzu Film’e senaryo yazmaya
başladı. İlk kez “Sultan” filminin senaryosu ile dikkat
çekti. “Çiçek Abbas” ve “Züğürt Ağa” filmleri ile
başarısını devam ettirdi.
1984 yılında, Fahriye Abla filmi ile yönetmenliğe
başladı. “Muhsin Bey” ve “Gölge Oyunu” filmlerinin
ardından 1996 yılında izleyici rekorları kıran “Eşkıya”
filmini çekti ve başarısını en üst düzeye çıkardı.
Senaristliğinin ve yönetmenliğini üslendiği “Gönül
Yarası” adlı film, yaptığı son filmdir ve o yıl Türkiye'den
Oscar adayı olarak gösterilmiştir.
Resim 4.2: Eşkıya
30
4.2. Ömer Kavur
1944 yılında Ankara'da dünyaya gelen Kavur, Paris'te sinema
öğrenimi gördü ve bunun yanı sıra yüksek gazetecilik okulu ve
sosyal bilimler okulu'nu bitirdi. Sorbonne Üniversitesi Sinema
Tarihi Bölümü'nde yüksek lisans yaptıktan sonra Türkiye'ye
dönen Kavur, Refik Halid Karay'ın aynı adlı eserinden sinemaya
uyarladığı “Yatık Emine” ile ilk uzun metrajlı filmini çekti.
Resim 4.3: Ömer Kavur
Kavur, çocukların büyük kentlerdeki yalnızlığını ve çaresizliğini anlattığı “Yusuf ile
Kenan” filmiyle adından söz ettirdi.
Ömer
Kavur'un
yönettiği,
senaryosunu yazdığı ve yapımcılığını
üstlendiği “Anayurt Oteli” sinema otoriteleri
tarafından Türk Sinema Tarihi'nin ilk 10
eserinden biri seçildi. Kavur, 2002 yılında
çektiği “Karşılama” ile 40. Antalya Altın
Portakal Film Festivali'nde yedi ödül birden
aldı.
Lenf kanserine yakalanan Kavur, 12
Mayıs 2005'te hayata gözlerini yumdu.
Resim 4.4: Anayurt Oteli
4.3. Sinan Çetin
Sıradışı bir yönetmen olan Sinan Çetin, mesleki kariyerine 1975 yılında Zeki Ökten’in
“Hanzo” filmine asistanlık yaparak başladığında
henüz 22 yaşında idi. Fotoğraf meraklısı ve sinema
tutkunu olan Çetin, söyledikleri ve yaptığı filmler
ile hep olay adam oldu. Komedi ile başladığı
filmlerinde
erotizmden
korkuya,
dramdan
maceraya kadar her öğeyi kullandı. Sinemayı,
sanayi olarak kabul etti.
Resim 4.5: Sinan Çetin
1977 yılında Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi bölümünden mezun oldu. Aynı yıl
“Baskın” ve ardından “Halı Türküsü” adlı belgeselleri yönetti. 1980 yılında ilk uzun metrajlı
filmi “Bir Günün Hikayesi”ni çekti ve bu film 1982 Antalya Film Festivali' nde En İyi Kadın
31
Oyuncu ödülüne lâyık görüldü. Daha sonra peşpeşe “Çiçek Abbas”, “14 Numara”, “Çirkinler
de Sever”, “Berlin in Berlin” gibi ödüllü filmleri yönetti. Bu arada reklam filmleri ve müzik
klipleri de yöneten Sinan Çetin’in en önemli özelliklerinden birisi de kazandığını sinemaya ve
teknolojiye yatırmasıdır. “Propaganda” ile başlattığı devlet-birey ilişkisini sorguladığı filmlere
“Komser Şekspir” filmi ile devam etti. Kadir İnanır, Müjde Ar, Okan Bayülgen, Pelin Batu,
Özkan Uğur ve Gazanfer Özcan gibi dev bir kadroyu bir araya getiren “Komser Şekspir”,
Çetin'in yine bürokratik yapıya sert eleştiriler yaptığı, bir yandan da izleyicisine zaman zaman
duygusal zaman zaman komik anlar yaşattığı bir filmdir. Sinan Çetin’in film, reklam ve TV
dizisi üreten bir yapım şirketi de vardır.
4.4 Mustafa Altıoklar
Altıoklar, Ankara Koleji'nde okuduğu ortaokul ve lise yıllarında,
sanatla özellikle de edebiyatla ilgilendi. O zaman yeni çıkmaya başlayan
Milliyet Sanat Dergisi'nin sadık okurlarından biri oldu. Babasının doktor
olarak toplumdan gördüğü saygıdan etkilenerek tıp fakültesine girdi.
Hacettepe Tıp Fakültesi'ndeki öğrencilik yılları, tıp eğitiminin ağırlığı
onu sanattan biraz uzaklaştırdı, dönemin de bir gereği olarak politikaya
yaklaştırdı. Galatasaray Basketbol Takımı'na antreönörlük yapmaya
başlayınca kaydını İstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi'ne aldırdı ve
buradan mezun oldu.
Resim 4.6:Mustafa Altıoklar
Mustafa Altıoklar'ın Edirne'nin Uzunköprü
ilçesindeki mecburi hizmet yılları, temelini
çocukluğunda attığı sinemaya da bir dönüş gibi
oldu. Ağır tıp eğitiminden sonra tekrar yoğun
olarak kitap okumaya başlayan Altıoklar, ilk
senaryo denemelerini yazmaya başladı. Senaryo
yazma tekniği ve sinema üzerine kitaplar okumaya
başladı ve bu arada bir de kısa metrajlı film çekme
imkânı buldu ve sinema macerası 1989 yılında
böylece başlamış oldu.
Resim 4.7:İstanbul Kanatlarımın Altında
İlk filmi ‘‘Denize Hançer Düştü’’, ardından büyük ses getiren ‘‘İstanbul Kanatlarımın
Altında’’ ve ‘‘Ağır Roman’’ “Asansör”, “O Şimdi Asker” ve “Banyo”filmlerini çekti.
Mustafa Altıoklar’ın, Türkiye'nin yeni kuşak yönetmenleri arasında yerini almasını
sağlamıştır. Popüler sinema anlayışıyla çektiği filmlerinde Amerikan sinemasının etkileri de
görülür.
32
4.5 Reha Erdem
1960 İstanbul doğumlu Erdem, Galatasaray Lisesi'ni bitirdikten sonra Boğaziçi
Üniversitesi'nde 3 yıl tarih okudu. Sinema okumak üzere Fransa'ya gitti. Fransa'da üç kısa
film çekti.
Resim 4.8: Reha Erdem
1990'dan bu yana reklâm filmi yönetmenliği yapan Erdem, 8. ve 10. Kristal Elma
Türkiye Reklam Ödülleri yarışmalarında “En İyi Yönetmen” Ödüllerini aldı. Reha Erdem ilk
olarak 1989'da yönettiği “ A Ay” ile tanındı. Fransa'da sinema okuyan, tarih mezunu Erdem'in
Büyükada'nın nostaljik ve büyüleyici atmosferinde çektiği “şiirsel” ilk filmi, belki de
yönetmenin en başarılı filmiydi. Daha sonra reklâm çekimlerine ağırlık verdi 1999'da “Kaç
Para Kaç” filmini çekti.
Bu arada bir sessizlik dönemi yaşadı ve 2004 sonrasında
Erdem, peş peşe filmler çekmeye başladı. “Korkuyorum Anne” ve
“Beş Vakit” ile son dönem Türk sinemasının ödül avcıları
arasındaki rekabete ortak olan yönetmen, hırsını ve ustalığını, belki
de yıllarca suskun kalmanın acısıyla da, bir anda ortaya döküverdi.
4.6. Nuri Bilge Ceylan
1959 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Nuri Bilge Ceylan
Boğaziçi Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği
bölümünden mezun olduktan sonra Mimar Sinan
Resim 4.9: Korkuyorum Anne”
Üniversitesi’nde iki yıl sinema eğitimi gördü. Ceylan,
yaptığı dört filmin de yönetmenliğini, senaristliğini ve yapımcılığını üstlendi. Sinemaya
“Koza” adlı kısa filmiyle adımını atan Ceylan bu filmiyle Cannes Film Festivali'ne katılma
başarısını gösterdi.
33
Resim 4.10: Nuri Bilge Ceylan
1997'de ilk uzun metrajlı filmi olan ve başta Berlin Film Festivali olarak pek çok dünya
festivalinde gösterilen üç bölümlü, otobiyografik ve pastoral “Kasaba” filmini, 1999 yılında
da bir meta-film olan ve ilk iki filmdeki otobiyografik izleri sürdüren ve büyük başarı kazanan
“Mayıs Sıkıntısı'nı” çekti. Film Berlin Film Festivali'nin yarışmalı bölümünde gösterilmiştir.
Resim: 4.11: Kasaba filminden bir sahne
56. Cannes Film Festivali’nde’nde yarışan ve favori filmler arasında gösterilen Nuri
Bilge Ceylan’ın 2002 yapımlı dram filmi, "Uzak", Altın Palmiye’den sonra festivalin ikinci
önemli ödülü olan Büyük Jüri Ödülü’nü (Grand Prix) aldı. Filmde yalnız ve yabancılaşmış iki
kuzeni oynayan filmin başrol oyuncuları Muzaffer Özdemir ve talihsiz bir trafik kazasında
kaybettiğimiz Mehmet Emin Toprak da En İyi Erkek Oyuncu Ödülü’nü paylaşarak Türk
sinema tarihinin parlak başarılarından birine imza attılar.
Ceylan'ın dördüncü uzun metrajlı filmi “İklimler” 2006 Cannes Film Festivali'nin
yarışmalı bölümüne kabul edildi. Ceylan'ın bugüne kadar çektiği en büyük bütçeli eser olan
film, dijital görüntü teknolojisiyle hazırlanmıştı ve görüntü yönetmenliğini Ceylan'ın
kendisinin üstlenmediği ilk Nuri Bilge Ceylan filmi özelliği taşımaktaydı.
34
4.7. Türkiye Dışındakiı Türk Yönetmenler
Türkiye’de doğup yurtdışına yerleşmiş veya yurtdışında doğmuş Türk kökenli
yönetmenler de yaşadıkları toplum ve o ülkedeki Türkler hakkında yaptıkları filmlerle ilgi
toplamaktadırlar. Bu yönetmenler arasında Almanya doğumlu Fatih Akın ve İtalya’da
yaşayan Ferzan Özpetek sayılabilir.
Fatih Akın ilk uzun metrajlı filmi “Kısa ve Acısız” ile dokuz ödül kazandı.
“Temmuz’da” ve “Solino” filmlerinin ardından çektiği “Duvara Karşı” (2004) ile Berlin Film
Festivali’nde “Altın Ayı” ödülü ile Sinema Eleştirmenleri Birliği’nin FIPRESCI ödülünü aldı
Fatih Akın, “Hırsız Var” filminde (2004) oyuncu, “Takva” filminde yapımcı, “Kebab
Connection”da senaryocu olarak karşımıza çıktı.
Resim 4.12: Fatih Akın
Yurtdışındaki bir başka Türk asıllı yönetme de Ferzan Özpetek’dir. 1959’da İstanbul’da
doğan ve sinema eğitimi için İtalya’ya giden Özpetek, bir süre yönetmen yardımcılığı
yaptıktan sonra yönetmenliğe geçti. “Harem Suare”, “Hamam”, “Karşı Pencere” ve “Cahil
Periler” gibi filmleriyle İtalya’da ilgi topladı.
4.8. Türk Film Yıldızları
4.8.1. Türkan Şoray
28 Haziran 1945'de İstanbul’da doğdu. “Acı Hayat” Türkan Şoray’ın sinema
hayatındaki ilk dönüm noktasıdır. Bu filmindeki rolü diğerlerine göre daha tutarlı, tip olarak
da gerçeğe daha yakındır. Film o güne kadar yapılmış en başarılı, en şiirsel görüntülü aşk
filmlerinden biridir.
1963’te çevirdiği bu filmle 1964’te I. Antalya Film Festivalinde en iyi kadın oyuncu
ödülünü alır. Ayrıca “Acı Hayat” sinema yazarlar tarafından “Yılın Filmi” seçilir. Artık
izleyicide Şoray imgesi oluşmaya başlamıştır.
Sinemamızda, Türkan Şoray güzel, çekici, alımlı bir kadın kişiliği yaratmış ve bunu
hem güldürü, hem dramda aynı başarıyla sürdürmüştür. Sosyal kökenler itibarıyla bir uçtan
öbürüne, bir kutuptan diğerine kolaylıkla gidip gelebilmiştir. Türk toplumu, sanatçının halk
kızı veya burjuva dilberi tiplemelerini aynı ilgiyle kabul etmiştir.
35
Türkan Şoray tip olarak da Türk kadınını yansıtmaktadır. Türk sinemasının en güzel
resim veren kadın oyuncusudur. Sinemasal açıdan zengin, seyirciyi çarpan bir görüntüsü
vardır. Halkın içinde gelmesi zor şartlarda büyümesi onu halka daha yakın kılmıştır. Türk
sinemasında hiçbir kadın oyuncu onun gibi çevresinde yaygın bir etkinliğe sahip olmamıştır.
Resim 4.13: Türkan Şoray
İzleyici tarafından Sultan lakabıyla anılan Şoray, diğer kadın sanatçılara örnek olmuş,
uygulamalarıyla da takip edilmiştir. Sinemada en yüksek fiyata sahip oyuncu oluşu, en çok
aşık olunan kadın oluşu, kendine has yasaklar koyuşu, her rolün altından başarıyla kalkması,
farklı güzelliği, sıcaklığı, bir sultan, bir efsane oluşuyla ve diğer yönleriyle sinemadaki yerini
de belirlemiştir.
1970’lerin başlarında da sinema siyasetini hemen hemen aynen sürdürür. Yılda yine
10–12 film yapar. Ünlü yazarların eserlerine el atılır fakat başarılı olunmaz “Sultan Gelin”,
“Cemo” gibi filmlerle yarım başarılar elde edilirken, “Vukuat Var”, “Asiye Nasıl Kurtulur”
gibi filmler fiyaskoyla sonuçlanır. Hızlı dönemden sonra Şoray, bir süre setlerden uzak kalır.
1980’de film yapmaz.
1981’de ise son yönetmenlik ürünü olan “Yılanı Öldürseler” ile geri döner. Bu arada
halk sinemadan soğumuştur. Artık yeni bir kuşak, yeni yönetmenler, yeni bir anlayış
doğuyordu. 1980 ve 1990’lı yıllar boyunca Şoray’da birçok yeni yönetmene destek verdi.
1980’lerde bağımsız sinemanın önü açılır. 1980’lerde sinemamız artık daha aydın, daha
incelmiş ürünler, büyük kentin orta sınıflarına dönük hikâyeler vermeye başlayan daha özel
bir alan olmaya doğru gidecektir.
1983’te şarkıcı ve türkücülerin oynadığı arabesk ağırlıklı filmler Türk sinemasındaki
yerini ne kadar korumaya çalışsa da, kadın dünyalarını sorgulayan “Kadın Filmleri” öne
çıkmaya başlayacaktır. Değişen koşullar ve yaşanan ekonomik krizler nedeniyle 1980–1986
yıllarında ikişer filmle yetinmek zorunda kalan Türkan Şoray 1987’de bu sayıyı dörde çıkarır.
80’li yıllar Şoray’ın hem mesleğinde hem de özel yaşamında önemli değişikliklere
sahne olacaktır. Şoray kanunları yıkılacak, oynadığı “Mine” adlı filmiyle “Kadın Filmleri”
akımını da açacaktır. Daha sonrada seyircisinin karşısına birkaç dizi filmle gelir. 2000 yılında
çevirdiği “İkinci Bahar” adlı dizi ise diğerlerinden çok farklı bir yere sahip olmuştur.
36
4.8.2. Hülya Koçyiğit
1947’de Üsküdar’da dünyaya geldi. Konservatuar sınavını kazandı ve 8 yaşında
Ankara’ya yatılı bale öğrencisi olarak okumaya gitti. İki sene boyunca özlem, gözyaşı ve
gidip gelmelerle süren maceranın sonunda İstanbul konservatuarına geçiş yaptı. Hem okul
hem konservatuar yürüyüp giderken kardeşleriyle birlikte İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda çocuk
Tiyatrosu’nda sahneye çıkmaya başladı. Muhsin Ertuğrul tarafından sinemaya yönlendirildi.
Henüz 15 yaşındayken Metin Erksan’ın “Susuz Yaz” adlı filminde başrol oynadı. Film
setinde Metin Erksan genç oyuncusunu köylülerin arasına salıverdi. Hülya bir süre sonra
onlardan biri gibi olunca Erksan, onu kamerasının önüne
aldı ve başrollerinde Erol Taş’ın da yer aldığı bu film
ülkemize “Altın Ayı” ödülünü kazandırdı. Bu ödül 80
yıllık sinema tarihimizin en önemli ödülü oldu. Bu
filmin hemen ardından Meksika Film Festivali’ne davet
edilen Susuz Yaz ekibi çok ilgi gördü. Hülya Koçyiğit
orada Metro Goldwyn Mayer’den “6 yıllık sözleşme”
önerisi aldı. Orada kalıp hem sinema eğitimi alması hem
de sonrasında film çevirme önerisini reddetti. Sonra
filmler arka arkaya gelmeye başladı. Üçüncü Filmi
“Vurun Kahpe”ye yine unutulmaz Türk filmleri
arasındaki yerini korudu.
Sinemanın açmaza girdiği günlerde sahneye
çıkma önerisini kabul etti ve tam on yıl ast solist olarak
sahneye çıktı. Daha sonraları Lütfi Akad’ı arayarak film
yapmak istediğini söyledi ve Türk Sinema tarihinin en
önemli on filmi arasında da yer alan “Gelin”, “Düğün”,
“Diyet” üçlemesini çeker. Artık sosyal içerikli
filmler onun için vazgeçilmezdir.
Resim 4.14: Hülya Koçyiğit
Koçyiğit, 1998 yılında “Son Çare” adlı 1,5 yıl
süren bir TV haber programı yaptı. “Nisan Yağmuru” adlı 26 bölüm süren TRT dizisi için
yeniden kamera önüne geçmeye karar verdi. Başrolünü Cihan Ünal ile paylaştığı 26 bölümlük
dizinin ardından “Şellale” (2001) adlı filmde oynadı.
4.8.3. Fatma Girik
1942'de İstanbul Sultanahmet'te dünyaya gelen Türk Sineması'nın ünlü kadın
yıldızlarından Fatma Girik, Cağaloğlu Kız Lisesi'nde okudu. Her ne kadar dramatik
karakterleri de başarıyla canlandırabileceğini ispatlasa da, mavi gözleri ve canlı kişiliğiyle
1960’lı ve 1980’li yılların filmlerine damgasını vuran Girik, oyunculuk kariyerine 1957
yılında “Leke” isimli bir köy filimiyle başladı.
37
Ardından 1960 yılında oynadığı “Ölüm
Peşimizde” adlı filmle kendine bir yer edindi. Filmde
kötü bir ağabeyin kız kardeşini canlandıran sanatçı,
yönetmen Memduh Ün'ün destekleriyle Türk
Sineması'nın başarılı yıldızları arasında yerini aldı.
Çevirdiği köy filmleriyle birçok ödül alan sanatçı,
sinemanın krizinden sonra 1987 yılında TRT'deki
“Gönül Dostları” adlı diziyle TV'ye geçti. Bu diziyle
başta Kültür Bakanlığı olmak üzere çeşitli ödüller aldı.
Daha sonra ekranları bırakıp siyasete atılan Girik,
1988 yılında Şişli Başkanı seçildi ve bu görevini beş
yıl sürdürdü.
Resim 4.15: Fatma Girik
Başkanlığının ardından tekrar ekranlara dönen sanatçı bir televizyonda “Söz Fato'da”
adlı realite programının sunuculuğunu yaptı. Sanatçının bugüne kadar oynadığı filmleri
arasında “Dağdan İnme”, “Gönülden Yaralılar”, “Ezo Gelin”, “Hz. Ömer'in Adaleti”, “Kızgın
Toprak”, “Kambur”, “Lekeli Kadın” “Ağgrı Dağı Efsanesi”, “Toprak Ana”, “Rabia Hatun”,
“Kanlı Nigar”, “Kaçak”, “Nefret”, “Postacı”, “Yakılacak Kadın”, “Yılanların Öcü”,
sayılabilir.
4.8.4 Filiz Akın
1943 yılında Ankara'da doğan Akın, Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Arkeoloji
Bölümü'nde bir süre okudu. 1962’de Artist dergisinin düzenlediği yarışmayı kazanarak
Yeşilçam’a geçti ve aynı yıl “Akasyalar Açarken” adlı filmini çevirdi. Ardından “Şakayla
Karışık” adlı filmde Ajda Pekkan’la başrolü paylaştı. “Kadın Berberi” ve “Kadın Terzisi”
filmlerindeki rolleriyle oldukça ünlenen sanatçı, 1964 yılında oynadığı “Yankesici Kız” adlı
sinema filminde, değişik türdeki karakterleri başarıyla canlandırabileceğini tüm
sinemaseverlere kanıtladı. 1965’te “Kolejli Kızın Aşkı” isimli filmde Ayhan Işık’la başrolü
paylaştı. Ardından “Çıtkırıldım”da benzer bir tiplemeyi canlandıran Filiz Akın, bu filmde
başrolü Cüneyt Arkın’la paylaştı. Yine aynı yıl, Ayhan Işık’la “Tamirci Parçası” adlı filmde
oynayan sanatçı, burada da zengin kız tiplemesini canlandırdı. “Hindistan Cevizi”nde ise
başrolü Zeki Müren’le paylaşıp yine havai bir kompozisyonu canlandırdı. Nitekim yıllar sonra
oynadığı “Gül ve Şeker” adlı filmde de aynı rolü canlandırmıştır. Bu filmi Sadri Alışık’la
oynadığı “Efkârlı Sosyete” izler.
Akın’ın diğer önemli filmleri “Sözde Kızlar”, “Seni Seviyorum”, “Silahlı Paşazade”,
“Hüzünlü Aşk”, “Lekeli Melek”, “Affedilmeyen”dir.
38
Resim 4.16: Filiz Akın
Reklam filmlerinde de oynayan sanatçı, sinemacı Türker İnanoğlu ile evlendi ve bu
evliliklerinden, daha sonra tüm sinema severlerin tanıyacağı, “Yumurcak” adlı seri filmlerinin
başrol çocuk oyuncusu “İlker İnanoğlu” doğdu. Sinemada özellikle romantik rolleri
canlandıran Filiz Akın, 1969 yılında şarkısıyla ünlü “Reyhan” filminde Kartal Tibet’e aşık
olan şarkıcı kızı canlandırdı. Yine aynı yıl “Karlı Dağın Eteği” adlı filmde bu kez Ayhan
Işık’a aşık olan kızı canlandırdı. Ardından “Ağlıyorum” filminde iki kız kardeşi birden
canlandırdı ve bu kez aşık olduğu erkek Ediz Hun’du. Filmlerini sahnede çokça şarkı
söylediği “Cilveli Bir Kız”, “Oyun Bitti”, “Cambazhane Gülü Fadime” ve “Oyun Bitti” izler.
Başarılı sanatçı, unutulmaz vapur sahnesinin olduğu “Aşka Tövbe”, intiharı seçen kadını
canlandırdığı “Acı Hatıralar”, hüzünlü şarkılar söylediği “Seni Sevmek Kaderim” filmleriyle
sevenlerinin beğenisini bir kez daha kazandı.
Filiz Akın, sinema serüveni boyunca Kemal Sunal’dan, Zeki Müren’e, Kartal Tibet’ten
Yılmaz Güney’e ve Tarık Akan’a kadar bütün ünlü oyuncularla başrolü paylaştı. “Ankara
Ekspresi” filmindeki rolüyle “Antalya Film Festivali”nde “en başarılı kadın oyuncu”
seçildi.Yıllar sonra TRT’de “Geçmiş Bahar Mimozaları” adlı televizyon dizisinde
hayranlarının karşısına çıktı.
4.8.5. Cüneyt Arkın
8 Eylül 1937’de Eskişehir’de, doğdu. Gerçek adı Fahrettin Cüreklibatur’dur. Aslen
Kırım Tatarlarındandır. Türk sinemasının en ünlü oyuncularından olan Cüneyt Arkın,
üniversitede tıp öğrenimini almış, askerliğini yaptığı yerde Göksel Arsoy’un filmi çekilirken
yönetmenin dikkatini üzerinde toplamış ve yönetmen film çevirme teklifinde bulunmuştur.
Bir süre iş arayan Fahrettin sonra yönetmenin teklifi aklına gelip oyuncu olmaya karar
vermiştir.
Sinema oyunculuğu yaşamına 1964’te başlayan ve yaklaşık 300 filmde oynayan
Cüneyt Arkın, son yıllarda Türk televizyonlarında değişik türde programlarda göorünmeye
başlamıştır. Ata binmede ve karatede uzman sporcu ünvanına sahiptir. Kısa bir süre
gazetelerde sağlıkla ilgili köşe yazarlığı da yapmıştır. Önemli dizileri arasında; Polis (1992),
Kumarbaz (1993), Uyuşturucu (1994), Köpek (2005), Ölümüne Sevdalar (2005) sayılabilir.
39
Resim 4.17. ve Resim 4.18: Cüneyt Arkın’ın başrolde oynadığı iki film
4.8.6. Kadir İnanır
1949'da Ordu'da doğan Türk sinemasının büyük oyuncularından Kadir İnanır,
oyunculuk hayatına fotoromanlar ile başladı ve “Son Yedi Adım Sonra” isimli film ile
sinemaya geçti.
Kadir İnanır'ın önemli filmleri arasında, başrollerini Türk Sineması'nın Sultanı olarak
bilinen Türkan Şoray'la paylaştığı “Dönüş”, “Selvi Boylum Al Yazmalım”, “Yılanların Öcü”
filmleri ile “Ah Güzel İstanbul”, “Tatar Ramazan”, “Bir Yudum Sevgi” filmleri yer alıyor.
İnanır, 2003 yapımlı sinema filmi “Gönderilmemişs Mektuplar”da, başrolü Türk
Sineması'nın Sultanı Türkan Şoray'la birlikte paylaştı. Türk Sineması'nın efsanevi ikilisi, 24
yıl aradan sonra bu filmle birlikte bir araya geldi.
Sanatçının Ödülleri:23. Antalya Film Şenliği, 1986, Yılanların Öcü - En İyi Erkek
Oyuncu
5. Adana Altın Koza Film Şenliği, 1973, Utanç - En İyi Erkek Oyuncu.
3. Ankara Film Şenliği, 1990, Med Cezir Manzaraları - En İyi Erkek Oyuncu.
40
Resim 4.19. Resim 4.20 ve Resim 4.21: Kadir İnanır’ın rol aldığı filmlerden bazıları
4.8.7. Kemal Sunal
1944 yılında İstanbul'da doğdu. Vefa Lisesi'nden mezun oldu. Sanat hayatı, “Zoraki
Takip” adlı tiyatro oyunuyla başladı. Bir yıl kadar Kenterler Tiyatrosu'nda çalıştıktan sonra
Devekuşu Kabare Tiyatrosu'nda görev aldı. 1973 yılında Ertem Eğilmez'in yönettiği bir filmle
sinemaya transfer oldu ve kalabalık kadrolu filmlerde rol almaya başladı.
Türk sinemasında başta ''İnek Şaban'' tiplemesi olmak üzere canlandırdığı pek çok tiple
sevenlerinin kalbinde taht kuran Kemal Sunal, 7'den 70'e herkesin sevgisini kazandı.
Türk sinemasının en büyük komedyenlerinden biri olan Sunal, peşpeşe çevirdiği
filmlerle ticari açıdan büyük başarı kazandı. 1977'de Antalya Film Festivali'nde ''En başarılı
Erkek Oyuncu'' ödülünü alan Sunal, oyunculuğu ve özellikle değişik tiplemesiyle Türk
sinemasında komedi oyunculuğuna yeni bir soluk getirdi.
1990'lı yıllardan itibaren filmleri kesintisiz olarak televizyonlarda yayınlanmaya
başladı; ama kendisi bu gösterimlerden hiç para kazanmadı.
12 Eylül öncesi dönemde yarım bıraktığı üniversiteyi, Marmara Üniversitesi İletişim
Fakültesi, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümünü'nü 1995 yılında bitirdi ve master yapmaya
başladı. Hayatı boyunca toplam 82 filmde rol aldı. 3 Temmuz 2000 tarihinde öldü.
Filmlerinden bazıları şunlardır: Gerzek Şaban, Gol Kralı, Zübük, Davaro, Kanlı Nigar,
Üç Kağıtçı, Doktor Civanım, Yedi Bela Hüsnü, Çarıklı Milyoner, En Büyük Şaban, Kılıbık,
Tokatçı, Atla Gel Şaban, Orta Direk Şaban, Postacı, Şabaniye, Gurbetçi, Düttürü Dünya,
Öğretmen, Polizei, Uyanık Gazeteci, İnatçı, Gülen Adam, Talih Kuşu, Zehir Hafiye, Abuk
Sabuk Bir Film, Boynu Bükük Küheylan, Koltuk Belası.
41
Resim 4.22. Resim 4.23 ve Resim 4.24: Kemal Sunal’ın rol aldığı filmlerden bazıları
4.8.8.Ediz Hun
Resim 4.25: Ediz Hun ve Hülya Koçyiğit bir film setinde
1941 İstanbul doğumlu. Norveç'te Oslo ve Trondheim Üniversiteleri'nde biyoloji ve
çevre bilimleri fakültesinden mezun oldu. Sinemaya bir derginin (Ses) açtığı yarışmayla girdi
(1963). “Genç Kızlar” adlı filmle sinemaya adım atmış oldu.
42
Türk sinemasının eski jönlerinden olan Hun, Yeşilçam'a 36 yıl emek verdi. 1985'ten bu
yana Marmara Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak çalışmalarını sürdürmektedir.
1991–1993 yılları arasında Çevre Bakanlığı Müşaviri ve İstanbul Çevre İl Müdürü
olarak görev aldı. 18 Nisan 1999 Genel Seçimlerinde İstanbul milletvekili seçildi.
Önemli filmleri arasında: Ankara Ekspresi (Muzaffer Aslan), Güllü Geliyor Güllü (Atıf
Yılmaz) sayılabilir.
4.8.9. Ayhan Işık
1929 yılında İzmir'de doğan Ayhan Işık, 1953'te Güzel Sanatlar Akademisi Resim
Bölümü'nden mezun oldu. Sinemaya geçmeden önce grafiker olarak çalışan sanatçı, çeşitli
dergilere kapak resimleri yaptı. Grafikerlikten sinemaya 1951'de Yıldız Dergisi ve İstanbul
Film'in açtığı yarışmayı kazanarak geçiş yaptı. Aynı yıl “Yavuz Sultan Selim ve Yeniçeri
Hasan” filmiyle ilk kez beyazperdede göründü. İkinci filmi “Kanun Namına” ile
oyunculuktaki yeteneğini kanıtlayarak üne kavuştu. 1959 yılında Amerika'ya gitti ve sinema
konusunda incelemelerde bulundu. Türkiye’ye döndükten sonra yeni filmler çevirerek ününü
sürdürdü. 1972'de film yıldızlarının sahneye çıkma modasına uyarak, Klâsik Türk Müziği
dalında solistlik yaptı.
Oyunculuğunun yanı sıra yapımcılık yapmaya da başlayan
Işık, bir süre sonra da oyuncu ve yönetmen olarak “Örgüt”
filmini çekti ve bu arada TV'de bazı reklam filmlerinde rol aldı.
Türk sinemasının belki de en büyük oyuncularından biri olan
Ayhan Işık, ikinci filminden sonra fiziği ve yeteneği ile dikkatleri
çekerek, ölene kadar çevirdiği bütün filmlerde hep başrol oynadı.
“Kral” ünvanını alan Işık, ününü en uzun süre koruyan ilk
oyuncu oldu. Işık; 1954'te Türk Film Festivali'nde, 1962'de Ses,
1965'te Artist ve daha bir çok yayın organının düzenlediği
yarışmalarda “En Başarılı Erkek Oyuncu” seçildi. Ayhan Işık,
1979'da beyin kanaması sonucu hayata veda etti.
Resim 4.26: Ayhan Işık
4.8.10. Kartal Tibet
1938 yılında Ankara’da dünyaya gelen Kartal Tibet, Ankara Devlet Konservatuarı
Tiyatro Bölümünü bitirdi. Uzun yıllar tiyatro oyunculuğu yapan sanatçı, 1965 yılında
Karaoğlan filmi ile sinemaya geçti. 1976 yılında Kemal Sunal, Şener Şen, Adile Naşit ve
Müjde Ar gibi ünlülerin rol aldığı Tosun Paşa filmiyle yönetmen olarak ilk denemesini
gerçekleştirdi.
Rol aldığı önemli filmler arasında, Ölmeyen Aşk, Dağlar Kızı Reyhan, Senede Bir Gün,
Dokuzuncu Hariciye Koğuşu; yönettiği filmler arasında ise: Sultan (1978), Zübük (1980), Gol
Kralı (1980), Şalvar Davası (1983), Japon İşi gibi filmler sayılabilir. Kartal Tibet yönetmen
olarak çalışmalarını sürdürmektedir.
43
Resim 4.27: Kartal Tibet’in rol aldığı bir film
4.8.11. Metin Akpınar
Metin Akpınar, 1942 yılında İstanbul’da doğdu.
Pertevniyal Lisesi'nden mezun oldu.
1967 yılında Devekuşu Kabare Tiyatrosu'nun kurucuları
arasındaydı. Daha sonra sinemaya adım attı ve Zeki Alasya ile
birlikte rol aldığı sosyal içerikli filmlerle tanındı.
“Tatlı Dillim” filmiyle sinemaya adım atan Akpınar,
Zeki Alasya ile ayrılmaz bir ikili oluşturmuş ve yıllarca
tiyatroda, sinemada ve televizyonda birlikte rol almışlardır.
Daha önce küs olduğu Kemal Sunal ile Propoganda filminde,
aynı şekilde Zeki Alasya ile de Güle Güle filminin
çekimlerinde yeniden barışmıştı.
Resim 4.28: Zeki Alasya ve Metin Akpınar
4.8.12. Zeki Alasya
1943 yılında doğan sanatçı orta öğrenimini Robert Kolej'inde tamamladı. Öğrenciyken,
Birlik Tiyatrosu'nda oyunculuk yapmaya başladı. 1964 yılında, Arena Tiyatrosu'nda
profesyonel oyunculuğa başladı. Mister Nato, Kargalar Okulu, Şampanya ve Viski gibi
oyunlarda rol aldı. Metin Akpınar, Haldun Taner ve Ahmet Gülhan ile bir araya gelerek
Devekuşu Kabare Tiyatrosu'nu kurdu. Bu topluluğun tüm oyunlarında oyuncu, yazar,
yönetmen olarak çalıştı. 1973'te sinema oyunculuğuna başladı.
44
Rol aldığı filmler arasında; Güler misin Ağlar mısın, Mavi Boncuk, Sev Kardeşim,
Tatlı Dillim, Şans Kapıyı Kırınca, Ömercçikp, Rus Gelin, Pardon sayılabilir.
Zeki Alasya’nın yönettiği filmler arasında ise; Ömercçikp, Rus Gelin, Yanlış Numara
sayılabilir.
4.8.13. Sadri Alışık
Sadri Alışık 5 Mart 1925 yılında İstanbul'da doğdu. Sadri Alışık'ın içindeki oyunculuk
aşkı küçük yaşlarda kendini göstermeye başlamıştı. Liseyi İstanbul Erkek Lisesi'nde okudu.
Lisenin yanısıra Cağaloğlu Halk Evi'nde tiyatroya gidiyordu. Liseyi bırakıp devam
mecburiyeti olmadığından Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü'ne kayıdoldu.
Yavaş yavaş sahne, resim, tiyatro derken sinemaya adım attı ve ilk filmi
“Günahsızlar'ı” 1945 yılında çevirdi. Sadri Alışık 1959 yılında çevirdiği “Yalnızlar Rıhtımı”
adlı filmde otuz sekiz yıllık hayat
arkadaşı Çolpan İlhan ile tanıştı. Sinema
yaşantısının yanı sıra, sahne şovlarında
da çok başarılı oldu.
Sadri Alışık genellikle, değişen
toplumsal değerler içinde güzelliğe
tutkun, umutlu, yaşama sevinciyle dolu,
dürüstlüğü ve doğruluğu özleyen insan
tipini oynadı.
Sinemanın yanı sıra şiir ve
resimle de uğraşan Alışık, beş yüzün
üzerinde filmde rol aldı. En son Yengeç
Sepeti filminde rol aldıktan sonra 1995
yılında vefat etmiştir.
Resim 4.29 : Sadri Alışık
4.8.14 Erol Taş
1928’de Erzurum’da doğan sanatçı henüz iki yaşındayken babasını kaybetti. Geçim
sıkıntısı nedeniyle okul yaşamına devam edemeyen Erol Taş, hamallıktan, baharatçı
dükkânında tezgâhtarlığa kadar pek çok işte çalıştı. O dönemde iki büyük tutkusu vardı: Biri
sinemaya gidip kovboy filmleri izlemek, ikincisi de boks. Sinemayla bir tesadüf sonucu
tanıştı. Cankurtaran’da yaptığı bir kavgayı, Lütfi Ömer Akad görünce kendi filminde
kullanacağı bir kavga sahnesi için aranan adam da bulunmuş oluyordu.
45
Resim 4.30: Erol Taş
Erol Taş, önemli ilk rolünü 1957 yapımı Acı Günler filmindeki “Çamur Şevket”
karakteriyle canlandırdı. O tarihten sonra da birkaç filmi hariç, ‘Kötü Adamlık’ onun imajıyla
örtüştü. "İyi"nin daha iyi görünebilmesi için ona gereksinim vardı. Filmlerde onun görüldüğü
an, öyküsel çatışmanın da başladığı andı. Bu nedenle bir senarist ve yönetmen için belki de
başrol oyuncularından daha önemli bir yere sahipti. Filmin merkezinde onun ‘kötülüğü’ vardı.
Bu nedenle rol aldığı önemli filmlerin pek çoğunun afişlerinde hep o olacaktı.
Metin Erksan’ın yönettiği Susuz Yaz (1963) filminde oynadığı, köylünün baş belası
konumundaki rolüyle, Meksika Acapulco Film Festivali’nde Juri Özel Ödülünü kazandı.
Aslan Bey (1968) adlı filmde bir Rus generalini o kadar iyi oynadı ki filmi izleyen bazı
izleyiciler kendisinin işlettiği kahvehaneyi basıp çocuklarını dövdüler. Sokakta onunla
karşılaşan izleyicilerin övgülerine değil kızgınlıklarına maruz kaldı.
İyi karakter olarak oynadığı nadir filmlerden birinde, Duygu Sağıroğlu’nun 1965
yapımı Bitmeyen Yol filminde, arkadaşlarıyla birlikte İstanbul’un çetin yaşam koşullarına
karşı savaş veren bir karakteri canlandırdı. Tunçel Kurtiz, Fikret Hakan ve Aydemir Akbaş
gibi sinemamızın önemli oyuncularıyla birlikte rol aldığı bu filmin o ünlü sahnesinde de Erol
Taş, şehrin kötülüğüne karşı birbirine kenetlenen ve endişeyle uzağa bakan taşralı arkadaşlar
arasında yine merkezde yer alıyordu.
46
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMALAR
Öneriler
 1980’den günümüze Türk sinemasını
inceleyiniz.
 Önemli Türk sinema sanatçılarını
inceleyiniz.
47
 Dönemi yansıtan sinema
izleyip sınıfta tartışınız.
eserlerini
ÖLÇME SORULARI
1. Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.
2. Türkiye’de Oscar Adayı olarak gösterilen “Gönül Yarası” filmi bir Yavuz Turgul filmidir.
3.
"Anayurt Oteli" bir Ömer Kavur filmidir.
4. "Komser Şekspir" bir Mustafa Altıoklar filmidir.
5.
"Ağır Roman" bir Sinan Çetin filmidir.
6.
"Acı Hayat" filmi Türkan Şoray’ın sinema hayatındaki ilk dönüm noktasıdır.
7. Türk sinemasında "Kral" ünvanı alan oyuncu Ayhan Işık’tır.
DEĞERLENDİRME
48
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütlerii
Evet
Hayır
Türkiye’de Sinemanın İlk Yılları
A)Osmanlı Ülkesinde ilk sinema gösterisini kavradınız mı?
B) Türkiye’de belgesel amaçlı yerli film çekimlerini öğrendiniz mi?
C) Tiyatrocular Dönemini kavradınız mı?
Yeşilçam Dönemi Sineması
A) Türkiye’de sinemanın endüstrileşmesini kavradınız mı?
B) Yeşilçam sinemasının temel niteliklerini öğrendiniz mi?
C) Önemli yönetmenleri tanıdınız mı?
1960’lar Sonrası Türk Sineması
A) Siyasal sinema ve Yılmaz Güneyi tanıdınız mı?
B) Ulusal Sinema akımını kavradınız mı?
C) Milli sinema akımını tanıdınız mı?
D) Sinemanın kriz yıllarını öğrendiniz mi?
1980 sonrası Türk sineması ve önemli yönetmenler
A) Sinemamıza damgasına vuran önemli yönetmenleri öğrendiniz mi?
B) Türkiye dışındaki Türk yönetmenleri tanıdınız mı?
DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili öğrenme faaliyetlerini
tekrarlayınız.
Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları
uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
49
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI
Sorular
Cevaplar
12345-
D
D
D
D
Y
Sorular
Cevaplar
123456-
D
Y
D
D
Y
Y
SORULAR
CEVAPLAR
12345-
D
D
Y
D
D
50
SORULAR CEVAPLAR
123456-
D
D
Y
Y
D
D
51
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
ÖNERİLEN KAYNAKLAR


www.kameraarkasi.org
Sinema ile ilgili siteler.
52
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 KIVANÇ, Oya, Yayımlanmamış Ders Notları Ankara, 2006.
 Prof. Dr.ONARAN, Şerif Alim, Sinemaya Giriş, İstanbul, 1986.
 Prof.Dr. ONARAN, Şerif Alim, Sessiz Sinema Tarihi, Ankara, 1994.
 MAKAL, Oğuz, Fransız Sineması, Ankara, 1996.
 Doç.Dr. BİRYILDIZ Esra, Sinemada Akımlar, İstanbul, 2002.
 COŞKUN Esin, Dünya Sinemasında Akımlar, İstanbul, 2003.
 DALDAL Aslı, 1960 Darbesi ve Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik,
İstanbul, 2005.

























www.sinematürk.com
www.msxlabs.org
www.byegm.gov.tr
www.mkutup.gov.tr
www.radical.com.tr
www.vikipedia.org
www.kimkimdir.gen.tr
www.türksineması.com
www.nevarneyok.com
www.sensesofcinema.com
www.netpano.comluploads.
www.kedim ve ben.com
www.ottomanstore.com
www.dergibi.com
www.beyazperde.com
www.sokakta.com
www.sea.fi
www.akyaka.org
www.tulumba.com
www.tulumba.com
www.türksineması.com.
www.pandora.com.tr
www.radical.com.tr
www.nevarneyok.com
www.ideefixe.com.
53

3. 1960`lar sonrası türk sineması

Transkript

Benzer belgeler

hayatımın filmleri - Sekans Sinema Grubu

Haber-Yorum

Broşür İndir

33 SİNEMA: SATTIĞI ÜRÜN VE POPÜLER BİLİNÇ Sinema (veya

“Bugün belgeseller Üçüncü Sinema`nın karakteristiklerine en çok

Prof. André Gaudreault* ile Film-dışı Gösterimler Üzerine - ileti-ş-im

``Eyes Wide Shut`` Filmi Üzerine

ÖZGEÇMİŞ (ÖRNEK FORM)

Konuşursam beni sadece İngilizce bilenler anlayacak ama sessiz bir