Uluslararası Tıp Bilişimi Derneğinin Sağlık ve Tıp Bilişimi

Uluslararası Tıp Bilişimi Derneğinin
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi Üzerine
Önerileri
Özet
Uluslararası Tıp Bilişimi Derneği (The International Medical Informatics Association; IMIA)
sağlık bilişimi/tıp bilişimi eğitimi üzerine uluslararası geçerliliği olması niyetiyle öneriler
oluşturmuştur. Bu öneriler kurslar, dersler ve hatta komple eğitim programları hazırlanmasına
yardımcı olacak ve çeşitli ülkelerde var olan eğitim etkinliklerine ve sağlık ve tıp bilişimi (STB)
alanında eğitim amaçlı uluslararası işbirliğine, özellikle STB uzmanlarının eğitimi ve kurs
içeriğinin paylaşılması için uluslararası etkinliklere rehber olacaktır. IMIA önerileri, sağlık
çalışanlarının bilgi işleme, bilgi ve iletişim teknolojisi alanındaki bilgi ve becerileri kazanmak
için gereksinimleri olan eğitim içeriği üzerine odaklanmıştır. Eğitim gereksinimleri üç boyutlu
bir çerçeve olarak tanımlanmıştır. Bu boyutlar şöyledir: 1) sağlık çalışanları (hekimler,
hemşireler, STB profesyonelleri, ...), 2)STB’nde uzmanlaşma tipi (bilgi teknolojisi kullanıcıları,
STB uzmanları) ve 3) Kariyer aşamaları (lisans, yüksek lisans, ...). Sağlık çalışanlarının (a)
Bilgi teknolojileri (BT) kullanıcıları ve (b) STB uzmanları olarak teorik ve pratik öğrenme
hedefleri ayrı ayrı tanımlanmıştır. Tıp, hemşirelik, sağlık yönetimi, diş hekimliği, eczacılık,
halk sağlığı, tıbbi dokümantasyon ve bilişim/bilgisayar bilimleri eğitim programlarının bir
parçası olarak verilecek kurs/dersler ve STB alanında lisans, yüksek lisans, doktora
programları için önerilerde bulunulmuştur. STB eğitimini desteklemek için IMIA, nitelikli STB
eğitimini belgeleyen bir sertifika ve STB eğitimi Çalışma Grubunun WWW sunucularında
programlar ve kurslar arasında bilgi değişimine ev sahipliği yapmayı önermektedir
(http://www.imia.org/wg1).
Anahtar Kelimeler: Sağlık Bilişimi, Tıp Bilişimi, Eğitim, Öneriler, International Medical
Informatics Association, IMIA.
Bu belgenin orijinali aşağıdaki kaynakta yayınlanmıştır:
International Medical Informatics Association, Working Group 1: Health and Medical Informatics
Education. Recommendations of the International Medical Informatics Association (IMIA) on Education in
Health and Medical Informatics. Method Inform Med 2000; 39: 267-77.
Türkçe yayın hakları için Tıp Bilişimi Derneği (TURKMIA), IMIA ve yayıncıdan izin almıştır.
Orijinal baskıda, 10. sayfanın bir nolu dipnotunda 2 ECST kredi saatinin 40 ders saatine denk geldiği
bildirilmekle birlikte, IMIA daha sonra bir açıklama yaparak bir hesap hatası yapıldığını, 2 kredinin 20 ders
saatine denk geldiğini bildirmiştir.
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
İçindekiler
Özet ..................................................................................................................... 1
1 Giriş ................................................................................................................. 3
1.1 Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimine Neden İhtiyacımız Var?....................................... 3
1.2 IMIA- Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi için Öneriler.................................................... 3
2 Genel Değerlendirmeler .................................................................................. 4
2.1 IMIA’nın Ana İlkeleri-Öneriler ................................................................................... 4
2.2 IMIA’nın Yapısal Çerçevesi-Öneriler ....................................................................... 4
3 Öğrenim Hedefleri İçin Öneriler ..................................................................... 5
4 Diğer Eğitim Programlarının Bir Parçası Olarak Verilecek Dersler/kurslar
İçin Öneriler ......................................................................................................... 10
4.1 Genel Saptamalar...................................................................................................... 10
4.2 Tıp, Hemşirelik, Sağlık Yönetimi, Diş Hekimliği, Eczacılık, Halk sağlığı eğitimlerinin bir parçası olarak verilecek Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi için Öneriler ........... 10
4.3 Tıbbi dokümantasyon eğitiminin bir parçası olarak verilecek Sağlık ve Tıp
Bilişimi Eğitimi için Öneriler .......................................................................................... 11
4.4 Bilişim/bilgisayar bilimleri eğitiminin bir parçası olarak verilecek Sağlık ve
Tıp Bilişimi Eğitimi için Öneriler .................................................................................... 11
5 Sağlık ve Tıp Bilişimine özel eğitim programları için öneriler...................... 12
5.1 Genel Saptamalar ...................................................................................................... 12
5.2 Sağlık ve Tıp Bilişiminde lisans programları için öneriler ..................................... 12
5.3 Sağlık ve Tıp Bilişiminde yüksek lisans ve doktora programları için öneriler .... 13
6 Sürekli eğitim için öneriler .............................................................................. 13
6.1 Sağlık ve Tıp Bilişiminde Sürekli eğitim ................................................................. 13
6.2 Yaşam boyu öğrenme ............................................................................................... 13
7 Diğer öneriler ................................................................................................... 14
7.1 Sağlık ve Tıp Bilişimi eğitimine nasıl başlanmalı ................................................... 14
7.2 Eğitim şekilleri............................................................................................................ 14
7.3 Eğitmen niteliği........................................................................................................... 14
7.4 Niteliklerin tanınması................................................................................................. 14
8 Sağlık ve Tıp Bilişimi programları ve kursları için IMIA desteği................... 14
8.1 IMIA sertifikasyonu .................................................................................................... 14
8.2 Uluslararası Programlar, öğrenci ve eğitmenlerin uluslararası değişimi ........... 15
9 IMIA tarafından desteklenen Sağlık ve Tıp Bilişimi programları ve kurslarında bilgi değiş tokuşu ......................................................................................15
9.1 Sağlık ve Tıp Bilişimi programları ve kursları için IMIA WG1 veritabanı .............. 15
9.2 IMIA WG1 Mektuplaşma Listesi ................................................................................ 15
9.3 Kurs materyalinin geliştirilmesi ve değişimi ........................................................... 15
10 Son saptamalar............................................................................................... 15
Kaynaklar ............................................................................................................. 16
2
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
1 Giriş
1.1 Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimine Neden İhtiyacımız Var?
Tüm dünyada, sağlık çalışanları, verilerin ve bilgilerin sistematik olarak işlenmesinin
yarattığı olanaklar, bu tekniğin kısıtlamaları ve bunun kalite kontrol ve karar verme süreçleri
üzerinde yarattığı etkiler konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. Sağlık çalışanları, mesleki
pratiklerini geliştirmek için bilgi kaynakların daha iyi kullanmak istemekte, bunun için sıklıkla
hakkında fazla bilgi sahibi olmadıkları bilgi teknolojilerini kullanmaları gerekmektedir. Fakat,
sağlık hizmetinde ve tıpta verilerin ve bilgilerin sistematik olarak işlenmesi için sağlık
çalışanlarının sağlık bilişimi veya tıp bilişiminde iyi bir eğitim almış olmaları gerekmektedir1.
Sözü edilen bilgi ve bununla ilişkili becerilerin eksikliği ancak sağlık çalışanlarının daha iyi
eğitimi ve sağlık ve tıp bilişimi alanında eğitilmiş profesyonellerin sayısının artırılması ile
kapatılabilir.
Sağlık ve tıp bilişimi eğitimi 21. yüzyılın başında özellikle şu sebeplerden dolayı
önemlidir ([8], s.17):
1
Bilgi işleme, bilgi ve iletişim teknolojisindeki ilerlemeler toplumlarımızı
değiştirmektedir;
2
Sağlık ve tıp bilgisi öyle bir hızla artmaktadır ki, yeni bilgi işleme metodolojileri ve bilgi
teknolojileri kullanmadan eski ve yeni bilgileri takip etmek, depolamak, düzenlemek ve
istediğimiz bilgiye ulaşmak mümkün görünmemektedir;
3
Tıp ve sağlık hizmetlerine yardımcı olacak bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ile
önemli ekonomik kazançlar olacaktır;
4
Bilgi işleme, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sistematik kullanımı ile sağlık hizmetinin
kalitesi artacaktır;
5
Bu gelişmelerin, en az günümüzde gözlendiği hızda devam etmesi beklenmektedir;
6
Tıp ve sağlık hizmetinde bilginin sistematik olarak işlenmesi, bilgi ve iletişim
teknolojilerinin uygun şekilde ve sorumluluk içinde kullanılması için sağlık
çalışanlarının iyi bir sağlık veya tıp bilişimi eğitimi almaları gerekmektedir;
7
Sağlık ve tıp bilişimi alanında kaliteli eğitimin öneminin anlaşılması sonucu, tüm
dünyada iyi eğitim almış sağlık çalışanlarının etkisiyle sağlık hizmetinin niteliğinin ve
verimliliğinin artması beklenmektedir.
1. 2 IMIA- Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi için Öneriler
Dünyada bu alandaki eğitim için birbirinden farklı olanaklar vardır. Bazı ülkelerde sağlık ve tıp
bilişimi eğitimi için değişik mesleklere ve değişik düzeylere yönelik ayrıntılı planlar mevcuttur. Pek çok
başka ülkede ise sağlık hizmetinin niteliği ve verimliliği üzerindeki olumsuz etkilerine karşın bu tip
düzenlemeler yoktur veya varsa da yetersizdir.
Uluslararası Tıbbi Bilişim Derneği (IMIA), kendi kuruluş amaçları ve yukarıda sözü edilen
durum nedeniyle sağlık ve tıp bilişimi eğitimi için uluslararası öneriler oluşturma ihtiyacını hissetmiştir
[9], [15]. Bu öneriler, bu alanda eğitim planlamaya, çeşitli ülkelerde var olan eğitim etkinliklerini
geliştirmeye yardımcı olacak ve sağlık ve tıp bilişimi eğitimi için uluslararası işbirliğine zemin
hazırlayacaktır.
Tüm dünyada çeşitli eğitim ve sağlık hizmeti sistemleri olduğu için sağlık ve tıp bilişimi
program, ders ve kursları ülkelere göre farklılık gösterebilir. Bu değişkenliğe karşın, sağlık ve tıp
bilişimi eğitimindeki temel benzerlikler tanımlanabilir ve öneriler için bir çerçeve olarak kullanılabilir. Bu
tip öneriler, uluslararası öğrenci ve eğitmen değişimini mümkün kılmak ve uluslararası programlar
oluşturmak için de gereklidir.
Burada sunulan IMIA önerileri, sağlık ve tıp bilişimi eğitimi üzerine ve genelde ulusal düzeyde
hazırlanmış olan önceki öneriler de dikkate alınarak hazırlanmıştır [1], [2], [4], [6], [12], [13], [14]). IMIA
önerileri sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde ulusal girişimler ve bu alanda uluslararası öğrenci ve eğitmen
değişimi için çerçeve olarak kabul edilmelidir. Bu öneriler kurs materyalinin paylaşılmasını da
desteklemeli ve teşvik etmelidir.
1
Sağlık bilişimi ve tıp bilişimi terimlerinin anlamı ülkeler içinde ve ülkeler arasında değişmektedir. Burada her
iki terim de geniş ve kapsayıcı anlamda, yani tıpta ve sağlık hizmetinde verilerin ve bilgilerin karar verme
mekanizmalarında optimal olarak kullanımı için sistematik olarak işlenmesi ile uğraşan disiplin anlamında
kullanılmıştır. Bu bakış açısını yansıtmak için genelde sağlık ve tıp bilişimi (STB) terimi kullanılacaktır.
3
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
2 Genel Değerlendirmeler
2.1 IMIA’nın Ana İlkeleri-Öneriler
Sağlıkta nitelikli bir hizmet sağlamak için, sağlık ve tıp bilişimi eğitimi gereklidir ([16], s. 537547):
h for various health care professions (çeşitli sağlık çalışanları için),
e in different modes of education (değişik eğitim şekilleri ile),
a with different, alternate types of specialisation in health and medical informatics, and (sağlık ve tıp
bilişiminde değişik uzmanlaşma tipleri ile)
l at various levels of education, at respective stages of career progression. There must be (birbirini
izleyen kariyer düzeylerindeki değişik eğitim düzeylerine göre)
t qualified teachers to provide health and medical informatics courses which lead to (nitelikli
eğitmenlerin verdiği sağlık ve tıp bilişimi eğitimi ile)
h recognised qualifications for health and medical informatics positions. (sağlık ve tıp bilişimindeki
pozisyonlar için tanımlanmış niteliklere ulaşılacaktır)
Daha ayrıntılı tanımı ile, ‘health’ şu anlama gelir:
h Sağlık hizmetindeki tüm çalışanlar, eğitimleri sırasında sağlık ve tıp bilişimi eğitimi görmelidir: yani,
hekimler, hemşireler, eczacılar, sağlık yöneticileri, sağlık kayıtları ile uğraşanlar ve sağlık
branşlarından mezun olmuş olan sağlık ve tıp bilişimcileri. Tıp ve sağlık hizmeti alanında çalışmaya
niyetli olan bilgisayar bilimcileri/bilişimciler ve diğer bilim insanları (örneğin mühendisler) de sağlık ve
tıp bilişimi eğitimine ihtiyaç duyacaktır.
e Gerekli olan teorik bilgi, pratik beceriler ve bilinçli tutumu geliştirmek için çeşitli eğitim metodolojileri
geliştirmek gerekmektedir. Geleneksel sınıf içinde eğitim modellerine ek olarak, değerlendirilmesi
gereken pek çok esnek, uzaktan eğitime dayanan ve destekli eğitim modelleri vardır. İnternet ve World
Wide Web’in hızla büyümesi, eğitim teknolojileri üzerinde, özellikle de esnek eğitim ve uzaktan eğitim
modelleri üzerinde önemli etki yaratmaktadır. Üniversitelerarası işbirliği de müfredat seçeneklerini
artırabilir.
a Sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde değişik tip uzmanlaşmalar için çeşitli yollar izlenebilecek ve bunlar
seçilen kariyer hedefine bağlı olacaktır. Sağlık çalışanlarının büyük kısmı (hekimler ve hemşireler) bilgi
ve iletişim teknolojisini verimli ve bilinçli olarak kullanma ihtiyacındadır, fakat bunlardan pek azı bu
alanda özel bir kariyer yapmayı isteyecektir. Öte yandan, bunlar seçtikleri kariyerin bir parçası olarak
sağlık ve tıp bilişimi alanında ek nitelikler edinebilmelidir. Değişik mesleklerdeki sağlık çalışanlarına
uyması için sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde birbirinden farklı özelleşmeler olabilir. Son olarak, yüksek
lisans ve doktora gibi sağlık ve tıp bilişimi eğitim programları ile bu alanda uzman nitelikler kazanmak
mümkün olmalıdır.
l Her sağlık meslek grubu için, eğitimin erken dönemlerinde bile bazı çekirdek sağlık ve tıp bilişimi
bilgileri gereklidir. Kariyerin değişik aşamalarında (lisans, yüksek lisans, doktora), deneyim,
profesyonel rol ve sorumluluk düzeyine göre değişik düzeylerde sağlık ve tıp bilişimi bilgisine gerek
vardır. Normal bir çalışan yönetici pozisyonundaki bir çalışana göre bilgiyi daha değişik kullanır.
Üniversitelerde spesifik sağlık ve tıp bilişimi programları olmalı, bunun yanı sıra sağlık ve tıp bilişimi
eğitimi diğer eğitim programlarına (tıp, hemşirelik, bilişim/bilgisayar bilimleri gibi) da entegre olmalıdır.
Bu şekilde farklı öğrenci gruplarına uyacak farklı genişlik ve derinliklerde eğitim bileşenleri olacaktır.
Bundan sonra da sağlık ve tıp bilişiminde sürekli eğitim programlarının hazırlanmasına ihtiyaç
duyulacaktır.
t Sağlık ve tıp bilişimi kurs ve programlarının içerik ve sunumu nitelikli olmalıdır. Sağlık ve tıp bilişimi
derslerinin öğretmenlerinin bu alanda yeterli ve özgül uzmanlığı olmalıdır.
h Bu alandaki pozisyonlar için sağlık ve tıp bilişimi bilgi ve becerileri tanımlanmış olmalıdır. Eğitim
içeriğinin ve sağlık ve tıp bilişiminde yetkinliğin akreditasyonu, ardından da uluslararası zeminde
tanımlanması gereklidir.
IMIA önerileri h, a, kısmen l boyutlarını değişik boyutları ile ele almaktadır. Bölüm 6 ve 7’de
edilecek, diğer komponentler olan e ve t yanısıra h hakkında yorumlarda bulunulacaktır.
2.2 IMIA’nın Yapısal Çerçevesi-Öneriler
IMIA önerileri, tıp ve sağlık hizmetinde gereksinim duyulan ve bu güne kadar uygulanan bilgi
işleme, bilgi ve iletişim teknolojisinde sağlık çalışanlarının bilgi ve beceri kazanmak için gereksinim
duydukları eğitim üzerinde odaklanmıştır. Eğitim gereksinimleri, “sağlık çalışanı tipi”, “sağlık ve tıp
bilişiminde uzmanlık tipi” ve “kariyer aşaması” olmak üzere üç boyutta tanımlanmıştır (şekil 1). Bu
değişik eğitim gereksinimleri (bkz. Bölüm 3) eğitim programlarının bir parçası olarak (bkz. Bölüm 4)
4
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
kurs1 ve dersler2, veya sağlık ve tıp bilişimi alanında uzmanlaşacaklar için programlar3 (bkz. Bölüm 5)
temelinde tanımlanmıştır.
Sağlık ve tıp bilişiminde gereken bilgi ve beceriler
Öğrenme hedefleri
tıp,
hemşirelik,
sağlık
yöneticiliği,
diş hekimliği,
eczacılık,
halk sağlığı,
tıbbi
dokümantasyon
bilişim/
bilgisayar
bilimleri,
sağlık ve tıp
bilişimi,
diğerleri
gibi
branşlardaki
öğrenciler
tıp,
hemşirelik,
sağlık yöneticiliği,
diş hekimliği,
eczacılık,
halk sağlığı,
tıbbi dokümantasyon,
bilişim/bilgisayar bilimleri,
diğerleri
(Eğitim programlarında
kurslar/dersler olarak)
ve
sağlık ve tıp bilişimi
uzmanlığı
programlarında
kendi alanlarına uygun
derinlik ve genişlikte
eğitim almalıdır
Doktora
Y. Lisans
Lisans
BT kullanıcısı.......... STB uzmanı
Olmak üzere
Şekil 1: Sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde IMIA önerilerinin yapısal çerçevesi: Sağlık hizmeti ile ilişkili öğrenciler için,
STB’nde uzmanlaşmak için, kariyer yapmak için STB’nde gereken bilgi ve beceriler için öğrenme hedefleri
ortaya konulmalı, bunlar eğitime uygun derinlik ve genişlikte entegre edilmelidir.
Şekil 1’de belirtildiği gibi, IMIA önerilerine göre eğer bir öğrenci belli disiplinde (örneğin tıp doktoru
diploması almak üzere) eğitiliyorsa, bilgi ve iletişim teknolojisini etkili olarak kullanabileceği (IT
[Information Technology]; BT [Bilgi Teknolojisi] kullanıcısı) en az eğitimi alacaktır. Bu eğitim tipi tablo
1’in 3. bölümünde öğrenme hedefi olarak ayrıntılandırılmıştır. Diğer yandan 3. Bölümdeki tablo 1,
sağlık ve tıp bilişimi uzmanı olmak isteyenler için verilecek eğitimi tanımlamaktadır. SBT uzmanlığı
daha değişiktir. Burada lisans, yüksek lisans ve doktora almak için şekil 1’deki hedefler tanımlanmıştır
(tablo 1’de incelenmiş, bölüm 4 ve 5’te açıklanmıştır). Bu, SBT uzmanını bir ön tanım olarak
tanımlamaktadır. Açıktır ki nitelikli bir SBT uzmanı olmak için çeşitli yollar vardır.
3 Öğrenme hedefleri için öneriler
Günümüzde standart bir müfredatı temel almak mümkün değildir, fakat ülkeler içinde ve arasında
oldukça ilginç farklılıklar vardır. Müfredat hazırlanmasında son dönemde belirgin şekilde ortaya çıkan
bir eğilim vardır ki bu da bilgi işleme, bilgi sistemleri ve teknolojileri alanında ve bilgi yönetiminde, yani
kanıta dayalı eylemleri (evidence based practice) ve uygun karar vermeyi desteklemek için bilgi ve
iletişim teknolojisinin kullanılmasında gerekli olan bilgi ve becerilerin kazandırılmasıdır. Bu eğilim, multi
disipliner bilgi paylaşımı ile ilgili kavramların gelişimi ile de ilişkilidir, çünkü sağlık hizmeti ve diğer
alanlarda başarılı karar verme ve kalite denetimi için bilgi paylaşımı gereklidir.
Sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde iki ana öğrenme hedefi tanımlanabilir.
1
Kurs: Ders ve pratiklerden oluşan, belli alanda sınırlı eğitim. Örneğin “hastane bilgi sistemlerine giriş”, “tıbbi
karar verme”.
2
Ders: Bir eğitim programının parçası olarak bir alanda verilen kurs dizisi. Örneğin hemşirelik eğitimi içinde
verilen “sağlık bilişimi” dersi.
3
Program: Katılanları belli bir alanda uzmanlaştırmaya yönelik ve bir diploloma, unvan veya sertifika veren
sistematik dersler-kurslar dizisi. Örneğin “tıp”, “tıp bilişimi” programları.
5
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
1. Tüm sağlık çalışanları için BT kullanıcıları olarak eğitim hedefleri: Sağlık çalışanlarının bilgi işleme
metodolojisi ve bilgi ve iletişim teknolojisini verimli ve sorumlu olarak kullanabilmelerini sağlamak.
Bu öğrenme hedefi, sağlık çalışanı olmayı sağlayan tüm eğitim programları için geçerlidir.
2. Sağlık ve tıp bilişimi uzmanları için eğitim hedefleri: Akademik ortamlarda, sağlık hizmetinde
(örneğin hastane) veya endüstride çalışacak sağlık ve tıp bilişimi uzmanlarının eğitimi. Sağlık ve
tıp bilişimi uzmanı yetiştiren tüm programlar bu eğitim hedeflerini kapsamalıdır.
Sağlık ve tıp bilişiminde bilgi ve beceriler kazanacak sağlık çalışanları için, eğitim
bileşenlerinin derinliği ve kapsamına göre değişik düzeyler olduğu açıktır.
Öğrenme hedefleri, gerekli bilgi ve becerilerin düzeyini tanımlar. Arzulanan hedefler sağlık
alanındaki eğitim programlarının bir parçası olarak veya sağlık ve tıp bilişimi alanında yetiştirilenlere
özel olarak sağlık ve tıp bilişimi eğitimi kurs/derslerindeki eğitim bileşenlerini tanımlar.
Tablo 1’de IMIA tarafından önerilen öğrenme hedefleri görülmektedir. Bunlar bilgi ve pratik
beceriler olarak ayrı ayrı belirtilmiştir. Bilgi ve beceriler için üç ayrı düzey belirtilmiştir: 1) temel bilgi ve
beceriler, 2) orta düzey bilgi ve beceriler ve 3) ileri düzey bilgi ve beceriler. “İsteğe bağlı” olarak
belirtilen bilgi ve beceriler, eğer programı düzenleyen eğitim kurumunun araştırma profili bu konuyu
kapsıyor ve sözü edilen alan eğitim programı ile uyum içindeyse önerilir. Bilgi ve beceri düzeyleri üç
ayrı bilgi ve beceri alanına göre sınıflandırılmıştır:
1. Tıp ve sağlık hizmetinde veri ve bilginin işlenmesi için metodoloji ve teknoloji.
2. Tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sistemi organizasyonu.
3. Bilişim/bilgisayar bilimleri, matematik, biyometri.
6
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
Bilgi-Beceri Alanı
Düzey
BT Kullanıcısı STB Uzmanı
(1) Tıp ve Sağlık Hizmetinde Veri ve Bilgileri İşleyecek Yöntem ve Teknolojiler
1.1a
Tıp ve sağlık hizmetinde veri ve bilgilerin sistematik
TT
TT
1.1b
1.1c
1.1d
1.2
1.3a
1.3b
1.3c
1.3d
1.3e
1.4
1.5
1.6a
1.6b
1.7
1.8a
1.8b
1.9
olarak işlenmesinin gerekliliğinin nedenleri
Tıp ve sağlık hizmetinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin
kullanılmasının yararları ve günümüzdeki sınırları
Kurumların yönetilmesinin ve hastaya yaklaşımın
başarılı olması için kaliteli verinin önemi
Kurumsal bilgi stratejisi ve eğitilmiş personelin gerekliliği
Sağlık hizmetinde çalışanların günlük pratiğini ve karar
vermesini desteklemek için bilgi işleme araçlarının
verimli ve sorumlu kullanımı
Sağlık bilgi sistemlerinin genel özellikleri
Sağlık hizmetinde bilgi sistemlerinin yönetimi
TT
TT
TT
TT
TT
TT
P
TT
TT
PP
T
TTT
TTT
PPP
TTT
PP
Sağlıkta kullanılan bilişim sistemlerinin mimarileri ve
örnekleri. Özellikle sağlık çalışanlarına ve sağlık hizmet
kurumlarının yöneticilerine destek sağlayan hastane bilgi
sistemleri ve muayenehane/uygulama bilgi sistemleri
Hastalara ve halka destek sağlayacak bilgi sistemlerinin
mimarileri ve örnekler
Planlamacıların ve toplum/il/bölge sağlık hizmet
kurumlarının yöneticilerine destek olan bilgi sistemlerinin
mimarileri ve örnekler
Dokumantasyon, internete erişim de dahil kişisel iletişim,
basıma hazırlık, temel istatistik için hazırlanmış
uygulama yazılımlarının kullanımı
Bilgi okuryazarlığı: kütüphane sınıflandırması ve sağlıkla
ilişkili sistematik terminolojiler ve bunların kodlanması,
literatür tarama yöntemleri
Sağlık ve tıpta kullanılan kodlama sistemlerini de içeren
doğru dokümantantasyon ve sağlık verilerinin yönetimi
ilkeleri
Sağlık ve tıp kodlama sistemlerinin yapılandırılması ve
bunların temsil ilkeleri
Veri kalitesi, minimum veri setleri, elektronik sağlık
kayıtlarının genel uygulamaları nosyonlarını da içeren
sağlık kayıtlarının yapı, dizayn ve analiz ilkeleri
Uygun karar verme, rehberler oluşturma ve kullanma,
“critical paths”
Karar destek mekanizmaları için araçlar oluşturma ve
bunların hasta bakımı ve tıbbi bilginin edinilmesi,
gösterimi ve oluşturulması için kullanılması
Eylem değerlendirme ve kanıta dayalı eylemin ilkeleri
TTT
PP
TTT
PP
TT
PP
TT
PP
Tt
PPp*
Tt
PPp
TTt*
PPp
TTT
PPp
Tt*
Pp
TTt
Pp
TTT
PPP
TTT
PPP
TTT
PP
T
TTT
PPP
TTT
PPP
t*
p*
Tt
P
...
Önerilen bilgi düzeyi (Teorik):
T: temel
TT:orta
TTT: ileri
Önerilen beceri düzeyi (Pratik):
P: temel
PP: orta
PPP: ileri
T, P
büyük harfler: sağlık hizmetindeki tüm profesyoneller için önerilir
t, p
küçük harfler: sağlık hizmetindeki bazı profesyoneller için önerilir
* tıbbi dokümantasyonda eğitilecekler için
Tablo 1a:
BT kullanıcısı veya STB uzmanı olarak görev alacak sağlık çalışanları için bilgi ve beceri
düzeyleri olarak önerilen hedefler. Bir sağlık çalışanının BT kullanıcısı veya STB uzmanı olarak
yetiştirilmesi sırasında eğitim kapsamı ve derinliği hedefleri bakımından değişik seçenekler
vardır. Bölüm 4 ve 5’te belli eğitim programları için spesifik öneriler yapılacaktır.
7
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
Bilgi-Beceri Alanı
Düzey
BT Kullanıcısı STB Uzmanı
Tıp ve Sağlık Hizmetinde Veri ve Bilgileri İşleyecek Yöntem ve... (devamı)
1.10
Teletıp, sağlıkta elektronik ticaret
T
TT
P
P
1.11
Birincil ve ikincil veri kaynaklarını, işletme süreçlerinin
T
TTT
analizini, biyoistatistik ve epidemiyolojiyi kullanarak veri
PPP
1.12
analizi
Tıbbi sinyallerin işlenmesi
pH
1.13
Tıbbi görüntü işleme
pH
1.14
Biyoenformatik (isteğe bağlı)
1.15
Tıbbi fizik, radyoterapi (isteğe bağlı)
1.16
Tıbbi robotbilim (isteğe bağlı)
1.17
Biyomedikal modelleme (isteğe bağlı)
1.18
Sağlık hizmeti sağlayıcılarının, yöneticilerinin ve STB
uzmanlarının sorumlulukları, hasta verilerinin gizliliği ve
güvenliği gibi etik konular
Sağlık ve tıp bilişiminde standartlar
Eğitimi (esnek ve uzaktan eğitim de dahil)
destekleyen bilişim metodları ve araçları, internet ve
“World Wide Web” de dahil ilişkili teknolojiler
1.19
1.20
2.3
2.4
Sağlık sisteminin yapısı
2.5
Sağlık işletmesi, sağlık ekonomisi, sağlıkta kalite ve
kaynak yönetimi, halk sağlığı hizmetleri ve ölçümleri
2.2
T
TT
TT
(2) Tıp ve Sağlık Bilimleri, Sağlık Sisteminin Yapısı
t
ttX
p
pX
İnsan organizması fonksiyonları ve biyolojik bilimlerin
temelleri (anatomi, fizyoloji, mikrobiyoloji ve dahiliye,
cerrahi gibi klinik bilimler)
Fizyolojik, sosyolojik, psikolojik, beslenme ile ilgili,
duygulanımsal, çevresel, kültürel, ruhsal açılardan sağlık
bileşenlerinin temelleri ve sağlığın değerlendirilmesi
Tanı ve tedavi stratejileri
2.1
T
p
TTtH, STB
ppH, STB
TTtH, STB
ppH, STB
ttt
pp
ttt
pp
ttt
pp
ttt
pp
TT
pp
t
p
ttX
pX
t
p
t
p
ttX
pX
ttX
pX
ttX
pX
...
Önerilen bilgi düzeyi (Teorik):
T: temel
TT:orta
TTT: ileri
Önerilen beceri düzeyi (Pratik):
P: temel
PP: orta
PPP: ileri
T, P
büyük harfler: sağlık hizmetindeki tüm profesyoneller için önerilir
t, p
küçük harfler: sağlık hizmetindeki bazı profesyoneller için önerilir
H: hekimler için önerilir
STB: sağlık ve tıp bilişimi uzmanları için önerilir
X: STB öğrencileri, tıbbi dokümantasyon eğitimi görenler, lisans veya yüksek lisans eğitimi gören
bilişim ve bilgisayar bilimler öğrencileri için tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sisteminin yapısı ile
ilgili minimum bilgi ve beceri hedefleri önerilir.
Tablo 1b:
BT kullanıcısı veya STB uzmanı olarak görev alacak sağlık çalışanları için bilgi ve beceri
düzeyleri olarak önerilen hedefler. Bir sağlık çalışanının BT kullanıcısı veya STB uzmanı olarak
yetiştirilmesi sırasında eğitim kapsamı ve derinliği hedefleri bakımından değişik seçenekler
vardır. Bölüm 4 ve 5’te belli eğitim programları için spesifik öneriler yapılacaktır.
8
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
Bilgi-Beceri Alanı
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
Düzey
BT Kullanıcısı STB Uzmanı
(3) Bilişim/Bilgisayar Bilimleri, Matematik, Biyometri
Veri, bilgi, donanım, yazılım, bilgisayar, ağ, bilgi
T
TTT
sistemleri, bilgi sistemleri yönetimi gibi temel bilgisayar
PPP
terminolojisi
Kişisel bilgisayar, kelime işlem ve hesap tablosu
yazılımlarının kullanımı, kullanımı kolay veritabanı
sistemleri
Diğer sağlık çalışanları ile elektronik iletişim, veri
alışverişi
TT
PPP
TT
PPP
TT
PPP
TT
PPP
TttL/YL
PppL/YL
Bilişim/bilgisayar bilimi uygulamalarının yöntemleri,
özellikle programlama dilleri, yazılım mühendisliği,
veritabanları, veritabanı yönetim sistemleri, bilgi ve
sistem modelleme araçları, bilgi sistemleri teorisi ve
pratiği, karara destek, bilgi mühendisliği, (kavram)
gösterimi ve edinilmesi, bilgisayar ağları,
telekomünikasyon, insan-bilgisayar arayüzü ile ilgili
genel kavramlar, bilgi işlemenin bilişsel yönleri
Bilişim/bilgisayar bilimi yöntem teorileri
3.6
Sanal gerçeklik ve çokluortamı da içeren
bilişim/bilgisayar bilimi teknolojisi yöntemleri
3.7
Değişim yönetimi ilkeleri ve terminolojisi ve proje
yönetimi metodolojisi
3.8
Matematik: cebir, çözümleme, mantık, sayısal
matematik, olasılık teorisi ve istatistik
3.9
Biyometri, çalışma planlama ve değerlendirme metodları t
TT
P
tttL/YL
pppL/YL
tttL/YL
pppL/YL
TTT
PP
TttL/YL
pppL/YL
Tt
P
Önerilen bilgi düzeyi (Teorik):
T: temel
TT:orta
TTT: ileri
Önerilen beceri düzeyi (Pratik):
P: temel
PP: orta
PPP: ileri
T, P
büyük harfler: sağlık hizmetindeki tüm profesyoneller için önerilir
t, p
küçük harfler: sağlık hizmetindeki bazı profesyoneller için önerilir
Y/YL: Lisans düzeyinde, bilişim temelli sağlık ve tıp bilişim için önerilir (Bkz 5. bölüm), bilişim temelli
yaklaşım ile yüksek lisansa girişi için gerekli bilgi ve becerilerdir.
Tablo 1c:
BT kullanıcısı veya STB uzmanı olarak görev alacak sağlık çalışanları için bilgi ve beceri
düzeyleri olarak önerilen hedefler. Bir sağlık çalışanının BT kullanıcısı veya STB uzmanı olarak
yetiştirilmesi sırasında eğitim kapsamı ve derinliği hedefleri bakımından değişik seçenekler
vardır. Bölüm 4 ve 5’te belli eğitim programları için spesifik öneriler yapılacaktır.
Tüm sağlık branşlarından mezun olanlar, BT kullanıcılığı için belirtilen bilgi ve becerilere sahip
olmalıdır. Bunun gibi, sağlık ve tıp bilişimi alanında çalışacak profesyoneller de kendileri ile ilgili
belirtilen bilgi ve becerilere sahip olmalıdır.
Yukarıda sözü edilen hedeflere ulaşmak için, ilgili eğitim programlarının içeriği, hedeflere
uygun şekilde düzenlenmelidir.
Sözü edilen bilgi ve beceriler, özellikle bilgi teknolojilerine erişimin kolay olduğu, elektronik
sağlık altyapısı gelişmiş olan endüstrileşmiş veya gelişmiş ülkeler için geçerli olabilir. Gelişmekte olan
ülkeler başlangıçta, bu önerileri ülkelerindeki teknolojik yeterliliklere göre uyarlayabilir. Buna karşın,
yüksek düzeyde bilgi ve iletişim teknolojisi olmasa da sağlık ve tıp bilişiminin ilkeleri düşünülebilir,
uygulanabilir ve geliştirilebilir.
Bölüm 5 ve 6’da değişik eğitim programlarının bir parçası olarak veya tıp bilişimi uzmanlarının
eğitimi olarak sağlık ve tıp bilişimi eğitimi ile ilgili önerilere yer verilmiştir.
9
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
4 Diğer Eğitim Programlarının Bir Parçası Olarak Verilecek
Dersler/kurslar İçin Öneriler
4.1 Genel Saptamalar
Sağlık ve tıp bilişimi eğitim bileşenleri öğrencinin gelişme çizgisine göre ayarlanmalı ve
öğrencinin geldiği aşama ile uyumlu olmalı ve onu desteklemelidir. Örneğin, hasta kayıtları hakkındaki
eğitim, tıp öğrencisi bir miktar klinik deneyim kazandıktan sonra verilmeli, ama klinik eğitimlerinin ileri
aşamalarında ve bu bilgiden yararlanmalarını engelleyecek kadar geç de verilmemelidir.
Daha önceden de sözü edilen büyük değişkenlikler nedeniyle, sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde
değişik perspektifler vardır. Sağlık ve tıp bilişimi uzmanları için bir yandan bilişime daha yakın, diğer
yandan sağlık hizmetine daha yakın sağlık ve tıp bilişimi eğitimi yaklaşımları ve arada kalmış daha
değişik yaklaşımlar görebiliriz.
Sağlık ve tıp bilişimine bilişim temelinde bir yaklaşımın amacı sağlık ve tıp bilişiminde gerekli
olan veri ve bilgi işlemeye sağlık ve tıp bilişiminde ileri düzeyde bilgi ve beceriler, matematik, teorik,
pratik ve teknik yönlerden bilişim/bilgisayar bilimlerine ağırlık vererek yaklaşmaktır. Sağlık hizmeti
problemleri, ancak hekim ile diğer sağlık çalışanlarının işbirliği ile çözülebilir. Bu yaklaşımda sağlık ve
tıp bilişimi eğitiminde bilişim/bilgisayar bilimleri bilgi ve becerileri baskın olacaktır.
Sağlık ve tıp bilişimine sağlık hizmeti temelinde bir yaklaşımın amacı, sağlık hizmetinde ve
tıpta gerekli olan veri ve bilgi işlemeye, sağlık ve tıp bilişimi bilgisinin yanı sıra ancak sağlıkla ilgili
branşlarda eğitimde öğrenilebilecek bilgiler ışığında anlaşılabilecek sağlık ve tıp bilgilerine ağırlık
vererek yaklaşmaktır. Sağlık ve tıp bilişimi eğitimine bu tip bir yaklaşımda sağlık ve tıp bilgi ve
becerileri baskın olacaktır.
Bölüm 4.2 ve 4.3’te verilen öneriler sağlık ve tıp bilişimi eğitimine sağlık hizmeti temelli bir
yaklaşım içindir. Bölüm 4.4 ve 5.2’de verilen öneriler bilişim temelli bir yaklaşım içindir. Lisans, yüksek
lisans, doktora gibi ileri eğitimler için içerik ve kapsam değerlendirmesi 5. bölümde yapılacaktır.
4.2 Tıp, Hemşirelik, Sağlık Yönetimi, Diş Hekimliği, Eczacılık, Halk sağlığı
eğitimlerinin bir parçası olarak verilecek Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi için
Öneriler
BT kullanıcıları için kurslar ve dersler
Bölüm 3’te BT kullanıcıları için önerilen hedeflere ulaşmak için öğrencinin sağlık ve tıp bilişimi
eğitimi ders yükü en az 2 ECST1 [3] kredisi olmalıdır. Eğitim görülen meslekte çalışanların kullandığı
spesifik işlemler örnek olarak gösterilmelidir. Özellikle pratik eğitime önem verilmelidir.
Bu bölümdeki öneriler tıbbi laboratuar teknisyenliği, tıbbi kütüphanecilik, radyoloji teknisyenliği,
diyetisyenlik, çalışma terapisi gibi diğer sağlık programları ve sağlıkla ilgili araştırma yapan programlar
için de geçerli olabilir. Bu programlarda eğitim görenler de sağlık hizmetinde bilgi işlemenin olanakları
ve riskleri hakkında bilgi sahibi olmalı, bilgi işleme araç ve yöntemlerini ve bilgi ve iletişim teknolojisini
kullanabilmelidir.
2
Sağlık ve tıp bilişimi uzmanları için kurslar ve dersler
Bölüm 3’te uzmanlar için önerilen hedeflere ulaşmak için öğrencinin sağlık ve tıp bilişimi
eğitimi ders yükü en az 60 ECST kredisi, yani bir tam yıl eğitim olmalıdır. Bu özellik sağlık ve tıp
bilişimi yüksek lisansı ile benzer niteliktedir.
Her programda edinilen çekirdek bilgi ve becerilere ek olarak, sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde
yer alan üç bilgi ve beceri alanının birbirine ağırlığı yaklaşık olarak tablo 2’de sunulduğu gibi olmalıdır.
European Credit Transfer System (ECTS, [3])’de öğrencinin yılda 60 kredilik ders alması gerekir. İki ECST
kredisi yaklaşık 40 ders ve pratik saatine denk gelir. Örneğin iki kredilik bir ders haftada üç saat ve 14 hafta
olabilir.
2
Burada lisans eğitimi içinde bir grup öğrencinin eğitim içeriğinin sağlık ve tıp bilişimine ağırlık verilerek STB
uzmanı olarak yetiştirilmesi şeklinde bir uygulamadan söz edilmektedir. Bunun sonucu hekim, hemşire ve diğer
sağlık personelinin bir kısmı STB alanında uzman olarak mezun olacaktır. Bugünkü ülkemiz mevzuatına ve
altyapısına çok uygun olmamakla birlikte ilerisi için değerlendirilmesi gereken bir seçenektir (Ç.N).
1
10
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
Bilgi/beceri alanı
(1) Tıp ve sağlık hizmetinde veri ve bilgi işlemenin yöntem ve teknolojisi
(2) Tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sistemi organizasyonu
(3) Bilişim/bilgisayar bilimleri, matematik, biyometri
Toplam
Program
Tıp
Hemşirelik
Sağlık Yönetimi
Diş Hekimliği
Eczacılık
Halk sağlığı
40
5
15
60
Tablo 2: Tıp ve diğer sağlık bilimleri programları içinde sağlık ve tıp bilişimi uzmanı olarak yetiştirilecek olan
öğrenciler için üç bilgi ve beceri alanının ECTS kredisi olarak önerilen içeriği.
Tüm sağlık alanları için (2) nolu alanda sağlık sistemi organizasyonu, (3) nolu alanda bilişim
pratiği ve proje yönetimine odaklanmalıdır. Hemşireler için okula kayıttan sonra seçilecek özel bir
müfredat ile bu alanda uzmanlaşma imkanı sağlanmalıdır. Sağlık idarecileri için bilgi sistemleri
mimarisi ve bilgi sistemleri yönetimi ile ilgili bilgi ve becerileri verirken özellikle işletme, denetim, kalite
kontrol ve uygulama sırasında karar verme gibi iş organizasyonu işlevleri üzerinde durulmalıdır.
4.3 Tıbbi dokümantasyon eğitiminin bir parçası olarak verilecek Sağlık ve Tıp
Bilişimi Eğitimi için Öneriler
Geçtiğimiz onyıl içinde tıbbi dokümantasyon (sağlık kayıtları yönetimi, sağlık bilgi yönetimi de
denir) disiplini belge arşivlemeden sağlık hizmetleri bilgi yönetimine doğru genişledi. Pratik uygulama
alanı da dikkat çekici şekilde değişti.
Sağlık kayıtları yöneticilerinin eğitimi için iki değişik eğitim düzeyi önerilir:
- Birinci aşamada temel düzeydeki becerileri kazandıracak kavramlar ve ilkeler verilmelidir. Bu
düzeyde eğitim alan öğrencilere örneğin iki-üç yıllık bir eğitim ile ön lisans diploması verilebilir.
- İkinci aşamada bilgi kavramına daha derin bir bakış açısı, daha ileri yetenekler, sorun
giderme ve eleştirel düşünmede daha ileri beceriler beklenmelidir. Bu düzeyde eğitim alan öğrencilere
örneğin üç-dört yıllık bir eğitim ile lisans diploması verilebilir. Daha sonra daha ileri eğitim verilebilir1.
BT kullanıcıları için kurslar ve dersler
Yukarda sözü edilen birinci aşama öğrenciler BT kullanıcıları olarak nitelenebilir. Bunlar için
önerilen bilgi ve beceri düzeyleri, bölüm 4.2’de sözü edilen BT kullanıcıları ile aynıdır. Bilgi okuryazarlığı, sağlık terminolojisi, kodlama sistemleri, elektronik sağlık kayıtları, değerlendirme
yöntembilimi konularına özel önem verilmelidir. Tıp, sağlık bilimleri ve biyolojik bilimler, sağlık
sistemleri organizasyonu ile ilgili temel bilgi ve beceriler verilmelidir.
Sağlık ve tıp bilişimi uzmanları için kurslar ve dersler
Tıbbi dokümantasyon veya sağlık bilgi yönetimi alanında lisans veya yüksek lisans yapacak
öğrenciler için bölüm 4.2’de söz edilen STB uzmanı bilgi ve becerilerinin aynıları geçerlidir. Bilgi okuryazarlığı, sağlık terminolojisi, kodlama sistemleri, elektronik sağlık kayıtları, değerlendirme
yöntembilimi konularına özel önem verilmelidir.
4.4 Bilişim/bilgisayar bilimleri eğitiminin bir parçası olarak verilecek Sağlık ve
Tıp Bilişimi Eğitimi İçin Öneriler
Sağlık ve tıp bilişimi uzmanları için kurslar ve dersler2
Bölüm 3’te uzmanlar için önerilen hedeflere ulaşmak için öğrencinin sağlık ve tıp bilişimi
eğitimi ders yükü en az 60 ECST kredisi, yani bir tam yıl eğitim olmalıdır.
Bilişim/bilgisayar bilimleri alanında edinilen çekirdek bilgi ve becerilere ek olarak, sağlık ve tıp
bilişimi eğitiminde yer alan üç bilgi ve beceri alanının birbirine ağırlığı yaklaşık olarak tablo 3’de
sunulduğu gibi olmalıdır.
1
Ülkemizde bu landa lisans programı yoktur. Çok sayıda ön lisans programı bulunmaktadır (Ç.N.).
Burada bilişim/bilgisayar lisans programları içinde verilecek eğitimden söz edilmektedir. Bunun sonucu
örneğin “sağlık ve tıp bilişimi uzmanı” bilgisayar mühendisi gibi özel yetişmiş personel olacaktır (Ç.N.).
2
11
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
Bilgi/beceri alanı
(1) Tıp ve sağlık hizmetinde veri ve bilgi işlemenin yöntem ve teknolojisi
(2) Tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sistemi organizasyonu
(3) Bilişim/bilgisayar bilimleri, matematik, biyometri
Toplam
Program
Bilişim/bilgisayar
bilimleri
40
15
5
60
Tablo 3: Bilişim/bilgisayar bilimleri programları içinde sağlık ve tıp bilişimi uzmanı olarak yetiştirilecek olan
öğrenciler için üç bilgi ve beceri alanının ECTS kredisi olarak önerilen içeriği.
(3) nolu maddede belirtilen çalışma alanı, biyometri ve değerlendirme alanındaki bilgi ve
becerileri kapsayacaktır. Sağlık hizmet kurumlarında ve tanı, tedavi, hemşirelik ve sağlık hizmeti
yönetimindeki somut problemlerin çözümünde bilişim araçlarının ve yöntemlerinin kullanımı üzerinde
durulacaktır. Bu yöntem, bilişim veya bilgisayar bilimleri öğrencisinin sağlık hizmeti ortamını
tanımasına yardımcı olacaktır. Sağlık bilgi sistemlerinin yönetiminden söz edilirken sağlık bilgi
sistemlerinde yazılım ve donanım bileşenlerinin yerleştirilmesi ve geliştirilmesinden de söz edilecektir.
Tıbbi sinyal ve veri işleme ele alınırken teknik ve bilişimsel yönleri özellikle değerlendirilecektir.
5 Sağlık ve Tıp Bilişimine özel eğitim programları için öneriler
5.1 Genel Saptama
Sağlık ve tıp bilişimi alanına özel yapılan eğitimin amacı akademik ortamda, sağlık hizmeti
sektöründe (örneğin hastane) veya endüstride çalışacak mezunlar yetiştirmektir.
5.2 Sağlık ve Tıp Bilişiminde lisans programları için öneriler
Sağlık ve tıp bilişimi alanında lisans diploması verecek eğitim programlarında müfredat,
uygulama ile ilişkili, gelecekteki çalışma ortamına tam hazırlanma amacına yönelik olmalıdır. Buna ek
olarak bu alanda veya ilişkili bir alanda bir yüksek lisans programı için iyi bir temel oluşturmalıdır.
Bu tip bir eğitimin amacı sağlık ve tıp bilişimi alanında özelleşmiş bilgiyi kapsamak yanı sıra
kazanılan bilgiyi pratiğe dayalı olarak uygulama becerilerini de geliştirmektir. Sağlık ve tıp bilişimi
alanında kazanılan uzmanlığı bilgi seviyesi ile uyumlu olarak pratiğe çevirme niteliğini kazandıracak,
pratiğe dayalı eğitim hedeflenmiştir. Bir yüksek lisans programının geniş ve kapsayıcı, formal
metodolojik yapısı ile karşılaştırılırsa, pratiğe dayalı bir yaklaşım daha baskındır.
Bölüm 3’te önerilen sağlık ve tıp bilişimi bilgi ve becerilerine ulaşmak, tüm eğitim bileşenlerini
geniş kapsam ve derinlikte ele almak için sağlık ve tıp bilişimi eğitimi bileşenlerini okuma süresi en az
üç yıl olmalıdır. Bu da yaklaşık 180 ECST kredisine denk gelir.
Bilişim temeline dayanan sağlık ve tıp bilişimi eğitimi için, lisans programı eğitiminde yer alan
üç bilgi ve beceri alanının birbirine ağırlığı yaklaşık olarak tablo 4’te sunulduğu gibi olmalıdır. Bu
kompozisyon, arzulanan hedeflere göre güçlü teknik BT becerileri kazanılmasını amaçlayan eğitim ile
daha az BT becerileri ve daha fazla sağlık uygulamaları odaklı eğitim arasında değişebilir.
Bilgi/beceri alanı
(1) Tıp ve sağlık hizmetinde veri ve bilgi işlemenin yöntem ve teknolojisi
(2) Tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sistemi organizasyonu
(3) Bilişim/bilgisayar bilimleri, matematik, biyometri
Toplam
Program
Bilişim/bilgisayar
bilimleri
50
20
110
180
Tablo 4: Bir lisans programı olarak sağlık ve tıp bilişimi uzmanı olarak yetiştirilecek olan öğrenciler için üç bilgi ve
beceri alanının ECTS kredisi olarak önerilen içeriği.
12
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
5.3 Sağlık ve Tıp Bilişiminde yüksek lisans ve doktora programları için öneriler
Bir yüksek lisans veya doktora (Ph. D.) unvanı verecek olan programların için sağlık ve tıp
bilişiminin geniş kapsamlı, formal, metodolojik temelleri baskındır.
Amaç, teori, özelleşmiş bilgi ve pratik becerileri içeren bilimsel nitelikte bir eğitim sağlamaktır.
Programdan mezun olanlar, sağlık ve tıp bilişimin araç ve yöntemlerini pratiğe yönelik uygulayabilme
yanı sıra, sağlık ve tıp bilişimi alanında araştırma ve yöntemsel ilerlemelere bağımsız olarak
katılabilecektir. Lisans programlarının aksine, bu programlarda bilimsel olarak konunun derinliklerine
inme ve soyutlama ve yukarıda sözü edildiği gibi metodolojik ve bilimsel ilerlemelere bağımsız olarak
katkıda bulunma özellikleri baskındır.
Bölüm 3’te önerilen sağlık ve tıp bilişimi bilgi ve becerisi düzeylerine ulaşmak, daha önce
tanımlanan eğitim bileşenlerini arzulanan geniş kapsam ve derinlikte ele almak için yüksek lisans
süresi en az bir yıl olmalıdır. Bu da en az 60 ECST kredisine denk gelir. Doktora (Ph. D.) ortalama üç
yıl sürmelidir.
Yüksek lisans eğitimi için, programda yer alan üç bilgi ve beceri alanının birbirine ağırlığı
yaklaşık olarak tablo 5’te sunulduğu gibi olmalıdır.
Program
Bilgi/beceri alanı
Bilişim/bilgisayar
bilimleri
(1) Tıp ve sağlık hizmetinde veri ve bilgi işlemenin yöntem ve teknolojisi
40
(2) Tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sistemi organizasyonu
10
(3) Bilişim/bilgisayar bilimleri, matematik, biyometri
10
Toplam
60
Tablo 5: Sağlık ve tıp bilişimi yüksek lisans programı için üç bilgi ve beceri alanının ECTS kredisi olarak önerilen
içeriği.
Yüksek lisans öğrencilerinin (a) sağlık ve tıp bilişimi lisansı (b) tıp veya diğer sağlık
branşlarında veya (c) bilgisayar bilimlerinde lisans veya yüksek lisans yapmış olmaları beklenir. (b)
maddesinde söz edilen öğrenciler için bilişim/bilgisayar bilimlerinde ek dersler, (c) maddesinde söz
edilenler için tıp, sağlık ve biyolojik bilimler, sağlık sistemi organizasyonu konusunda ek dersler
önerilmelidir.
Doktora veren programlarda daha önce sözü edilen özelliklere ek olarak, öğrenci bağımsız
olarak kendi araştırmasını yürütmelidir. Bilgi ve becerileri de daha fazla derinlik ve kapsama sahip
olmalıdır. Doktora programlarında gereken bilgi ve beceriler için bölüm 3’ten yararlanırken bu da göz
önüne alınmalıdır.
6 Sürekli eğitim için öneriler
6.1 Sağlık ve Tıp Bilişiminde Sürekli eğitim
Sağlık ve tıp bilişiminde yeterli nitelikleri belgelendirmek için, hem akademik eğitim veya sağlık
ve tıp bilişiminde sürekli eğitimle ilgili, hem de en az dört yıllık başarılı çalışma etkinliğini (operational
qualification) gösteren bir “sağlık bilişimi” veya “tıp bilişimi” sertifikası planlanmalıdır.
Dahası, genellikle iyi organize olmuş olan sürekli eğitim programları olan hekimler için, tıp
doktorluğu unvanlarına ek olarak “sağlık bilişimi” veya “tıp bilişimi” alanlarında sertifika programları
düzenlenmelidir. Bu programlar ulusal tabip birlikleri tarafından verilebilir.
Aynı durum, pek çok ülkede iyi düzenlenmiş sürekli eğitim programları olan hemşireler için de
geçerlidir. Sağlık ve tıp bilişiminde sürekli eğitim kursları düzenlemek için, bu tip kurslar düzenleyecek
eğitim kurumlarının kurulması önerilir. Bu kurumlar, üniversitelerin bünyesinde yer alabileceği gibi,
örneğin sağlık ve tıp bilişimi derneklerinin kurduğu akademiler şeklinde de olabilir.
6.2 Yaşam boyu öğrenme
Sağlık ve tıp bilişimi alanında çalışmak, hatta bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmak yaşam
boyu eğitim gerektirir. Bundan dolayı SBT uzmanlarına ve çeşitli mesleklerden BT kullanıcılarına
sürekli eğitim fırsatları sunulmalıdır. Gelecekte “öğrenmeyi öğrenme” yeteneği özel önem taşıyacaktır.
13
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
7 Diğer öneriler
7.1 Sağlık ve Tıp Bilişimi eğitimine nasıl başlanılmalı
Sağlık ve tıp bilişimi tüm sağlık çalışanlarını etkiler. Bu alanda eğitime başlanması için, IMIA,
değişik mesleklerde ve eğitim düzeylerindeki sağlık personelinin tümünün değerlendirilmesini önerir.
Sağlık ve tıp bilişimi eğitimine hiç başlanmamış ülkelerde aşağıdaki adımlar önerilir.
Önce eğitmenler eğitilmelidir (“eğitenleri eğitiniz”). Kurs içeriği hazırlanmalı, üniversiteler içinde
genellikle tıp ve sağlık bilimleri fakültelerinin içinde sağlık ve tıp bilişimi eğitimi enstitüleri kurulmalıdır.
Bilgi işleme, bilgi ve iletişim teknolojisi alanında, sağlık çalışanları, özellikle hekim ve hemşirelere
geniş bir eğitim verilmesi öncelikle ele alınmalıdır. Öncelikle tıp ve hemşirelik öğrencilerine temel
bilgiler verilmelidir. Ardından, yukarıda sözü edilen daha değişik eğitim uygulamalarına geçilmelidir.
7.2 Eğitim şekilleri
İlgili üniversitelerin yapısı ve olanakları gözönüne alınarak değişik eğitim şekilleri seçilmelidir.
Dersler yanı sıra hastane gibi sağlık hizmet kurumlarına pratiğe yönelik kurslar hazırlanmalıdır.
Üniversitelerde verilen geleneksel ders ve pratiklere ek olarak, özellikle İnternet ve “World Wide
Web”in hızla gelişmesi gözönüne alınarak değişik esnek eğitim, uzaktan eğitim, destekli açık öğretim
modelleri takip edilmelidir. Bilginin entegrasyonunu ve multidisipliner yaklaşımı gerektirdiği için
probleme dayalı eğitim sağlık ve tıp bilişimi eğitiminin amaçlarını özellikle destekleyebilir.
7.3 Eğitmen niteliği
Sağlık ve tıp bilişimi ders ve kursları nitelikli olmalıdır. Sağlık ve tıp bilişimi eğitmenlerinin bu
alanda yeterli ve özgül nitelikleri olmalıdır. Sağlık ve tıp bilişimi eğitimi vermek için gereken bu
nitelikleri kazanabilme olanakları olmalıdır, bu da genellikle üniversitelerde olacaktır.
7.4 Niteliklerin tanınması
Öğrencilere, sağlık ve tıp bilişimi alanında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı hakkında
temel düzeyin üstünde eğitim verilmesi, ancak bu mezunların niteliklerine uygun işlerin varlığı veya
oluşturulması ile anlamlı olabilir. Bu tip sağlık ve tıp bilişimi mezunlarının tanınması ve sağlık ve tıp
bilişimi uzmanı olarak iş bulabilmesi gerekir.
8 Sağlık ve Tıp Bilişimi programları ve dersleri için IMIA desteği
8.1 IMIA sertifikasyonu
Sağlık ve tıp bilişimi alanında nitelikli eğitimi desteklemek için IMIA, kaynakları izin verdiği
ölçüde kişi ve kurumlara uzmanların önerileri şeklinde yardım etmeyi önermektedir. Bu durum özellikle
bu görevi yapacak ulusal kurumların olmadığı durumlarda eğitim aktivitelerine başlamak için yararlı
olacaktır.
Daha sonra eğitim programları içindeki sağlık ve tıp bilişimi eğitimi içeriği veya sağlık ve tıp
bilişimi programları için IMIA’ya başvurarak programlar için “IMIA tarafından desteklenmiştir” ibaresini
ve IMIA logosunu kullanmak mümkündür. Bunun için, IMIA önerilerinin yerine getirilmesi ve programın
niteliklerinin, kurumsal entegrasyon ve kaynakların IMIA tarafından atanan uzmanlarca incelenmesi
gerekir. Kurslar bu değerlendirme kapsamı dışındadır, sadece ders ve programlar değerlendirilecektir.
Önerilerin yerine getirilip getirilmediği ve programın niteliklerinin değerlendirilmesi için, SBT
eğitimi alanında deneyimli, IMIA WG11 üyeleri veya diğer kişilerden oluşan bir komite görev yapacak,
bunların çalışmaları IMIA başkanı ve IMIA WG1 başkanı tarafından onaylanacaktır. Bu komitenin
üyeleri IMIA başkanı ve IMIA WG1 başkanı tarafından birlikte önerilecektir.
Onaydan sonra IMIA başkanı, IMIA sağlık ve tıp bilişimi eğitimi çalışma grubu olan WG1’in
başkanı ve komite üyelerinin imzalarını taşıyan bir sertifika hazırlanarak ilgili kuruma verilecektir.
Konu ile ilgili başvurular IMIA’nın 1 nolu çalışma grubunun başkanına yapılmalıdır.
1
IMIA WG1: IMIA Working Group 1; IMIA’nın sağlık ve tıp bilişimi eğitimi alanında çalışan çalışma grubu
(Ç.N.)
14
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
8.2 Uluslararası Programlar, Öğrenci ve eğitmenlerin uluslararası değişimi
IMIA sağlık ve tıp bilişimi uzmanlarının eğitimi alanında uluslararası etkinlikleri önerir ve
destekler. IMIA, aynı zamanda bu alanda uluslararası öğrenci ve eğitmen değişimini de destekler.
Uluslararası programlar kurulmasını ve kurs içeriği alışverişinin yapılmasını teşvik eder. Bu
uluslararası perspektifi desteklemek için programlar modüler olmalı ve ECTS [3] gibi uluslararası bir
kredi sistemi kullanılmalıdır.
9 IMIA tarafından desteklenen Sağlık ve Tıp Bilişimi programları ve
kurslarında bilgi değiş tokuşu
9.1 Sağlık ve Tıp Bilişimi programları ve kursları için IMIA WG1 veritabanı
IMIA’nın sağlık ve tıp bilişimi eğitimi çalışma grubu (IMIA WG1) çalışmaları hakkında güncel
bilgi vermek amacıyla bir WWW sitesi kurmuştur [10]. Bu sitenin ana özelliği tüm dünyadaki SBT
eğitimi hakkında bilgi sağlayan bir veritabanı bulunmasıdır [7]. IMIA, değerli ve nitelikli bir veritabanına
sahip olmak amacıyla tüm eğitmen ve kurumları sundukları ders ve programlar ile ilgili ve kendi
sitelerine yönlendirme yapılmasını sağlayacak bilgileri göndermeye davet eder.
9.2 IMIA WG1 Mektuplaşma Listesi
Ek olarak, IMIA tüm dünyadaki sağlık ve tıp bilişimi eğitimi ile ilgili kişiler arasında iletişim
sağlayacak bir mektuplaşma listesi işletmektedir. Bu listeye üye olmak için, ‘[email protected]‘ adresine bir mesaj gönderilmelidir. Bu mesajın metin kısmına ‘SUBSCRIBE IMIA-WG1‘
yazılmalıdır. IMIA WG1 listesine mesaj göndermek için ‘[email protected]‘ adresi
kullanılmalıdır.
9.3 Kurs materyalinin geliştirilmesi ve paylaşılması
IMIA sağlık ve tıp bilişimi eğitiminde nitelikli eğitim için ders materyalinin geliştirilmesi ve
paylaşılmasını teşvik eder. Bu yöntem bu alanda daha çok ders açılmasına yardımcı olacaktır. Bu tip
girişimlerin örnekleri Avrupa birliğinin “IT Eductra” projesi [11] ve “Handbook of Medical Informatics”
WWW siteleridir [16]. IMIA, bu tip ders içeriğinin paylaşılması için IMIA WG1 WWW sunucusu ve liste
sunucusunun kullanılmasını teşvik eder.
10 Son saptamalar
Bu öneriler müfredat oluşturmak için bir başlangıç çerçevesi belirlemektedir. Her bir ülke kendi
eğitim sistemi ve gereksinimlerine göre daha ayrıntılı ve daha iyi müfredat ilkeleri belirleyebilir. her
düzey ve bilgi/beceri alanına özel minimum yetkinlik düzeyi belirlenebilir. Bu ilkelerin gelecekte tekrar
ele alınması sırasında bilgi sahibi olabilmemiz için bu tip ulusal çabaların bize de bildirilmesini arzu
ederiz. IMIA WG1, sağlık ve tıp bilişimi eğitimi verecek eğitmenler için kredilendirme kriterlerini yakın
gelecekte hazırlamak çabası içindedir.
Teşekkür
Bu öneriler, çoğu of IMIA WG1 tarafından yapılan çok sayıda toplantının sonucu ortaya çıkmıştır ve IMIA’nın pek
çok grubu ve ulusal dernekler tarafından tartışılmış ve değiştirilmiştir. 11 Kasım 1999’da Washington’da yapılan
IMIA Genel Kurul toplantısında onaylanmıştır.
Aşağıdaki kişilerin önerilere önemli katkıları olmuştur.
John Arokiasamy (Malezya), Marion Ball (ABD), Denise Barnett (İngiltere), Margaret Bearman (Avustralya), Jan
van Bemmel (Hollanda), Judith Douglas (ABD), Paul Fisher (Kanada), Robert Garrie (ABD), Lael Gatewood
(ABD), William Goossen (Hollanda), Andrew Grant (Kanada, HEALNET), Joseph Hales (ABD), Arie Hasman
(Hollanda), Reinhold Haux (Almanya), Evelyn Hovenga (Avustralya), Merida Johns (ABD), Petra Knaup
(Almanya), Franz Josef Leven (Almanya), Nancy Lorenzi (ABD), Peter Murray (İngiltere), Roderick Neame
(İngiltere), Denis Protti (Kanada), Michael Power (Güney Afrika), Janise Richards (ABD), Ernst Schuster
(Avusturya), Wendy Swinkels (Avustralya), Jim Yang (Norveç), Lynn Zelmer (Avustralya), Jana Zvárová· (Çek
Cumhuriyeti).
Öneriler, Reinhold Haux (IMIA WG1 Başkanı), Andrew Grant, Arie Hasman, Evelyn Hovenga ve Petra Knaup
(IMIA WG1 Sekreteri) tarafından toparlanmış ve yazılı hale getirilmiştir.
15
Sağlık ve Tıp Bilişimi Eğitimi üzerine IMIA önerileri
Kaynaklar
[1] Council of Europe Committee of Ministers (1995): Recommendations No. R (90) 21 of the
Committee of Ministers to Member States on Training Strategies for Health Information Systems. In:
[5], 3-6.
[2] Enabling People Programme & English National Board for Nursing, Midwifery and Health Visiting
(1997): Information for Caring: integrating informatics into learning programmes for nurses, midwives
and health visitors. Birmingham: Institute of Health and Care Development.
[3] European Credit Transfer System: http://europa.eu.int/comm/education/socrates/ects.html
[4] HASMAN A, ALBERT A (1997): Education and Training in Health Informatics: Guidelines for
European Curricula. Int J Med Informatics 45, 91-110.
[5] HASMAN A, ALBERT A, WAINWRIGHT P, KLAR R, SOSA M (eds) (1995): Education and Training in
Health Informatics in Europe. State of the Art - Guidelines -Applications. Amsterdam: IOS Press.
[6] HAUX R, DUDECK J, GAUS W, LEVEN F J, KUNATH H, MICHAELIS J, PRETSCHNER D P, THURMAYR
R, WOLTERS E (1992): Recommendations of the German Association of Medical Informatics, Biometry
and Epidemiology on Education in Medical Informatics. Meth Inform Med 31, 60-70.
[7] HAUX R, FRANK J, KNAUP P (1997): The IMIA WG1 database on health and medical informatics
programs and courses: a call for participation. Meth Inform Med 36, 233-4. Reprint in: VAN BEMMEL,
J.H., MCCRAY, A.T. (eds). IMIA Yearbook of Medical Informatics 1998, 528-9. Stuttgart: Schattauer.
[8] HAUX R, SWINKELS W, BALL MJ, KNAUP P, LUN KC (eds) (1998): Health and medical informatics
education: transformation of health care through innovative use of information technology for the 21st
century. Int J Med Informatics, 50, 1-300.
[9] International Medical Informatics Association (IMIA). WWW server: http://www.imia.org
[10] International Medical Informatics Association (IMIA), Working Group 1 (WG1) on Health and
Medical Informatics Education. WWW server: http://www.imia.org/wg1
[11] IT EDUCTRA: http://www.fundesco.es/it-eductra
[12] NACNEP, National Advisory Council on Nurse Education and Practice (1997): A national
informatics agenda for nursing education and practice. Report to the Secretary of the Department of
Health & Human Services. Washington DC: US Department of Health and Human Services, Division
of Nursing.
[13] Physicians for the Twenty-First Century (The GPEP Report). Association of the American Medical
Colleges, Washington, 1984.
[14] VAN BEMMEL JH, FESTEN C (eds) (1987): Medical Informatics: Renewal in Medicine (In Dutch
with English Summary). Amsterdam: Committee from Medicine of the Royal Netherlands Academy of
Arts and Sciences.
[15] VAN BEMMEL JH, MCCRAY AT (eds): IMIA Yearbook of Medical Informatics. Stuttgart: Schattauer.
Annual appearance.
[16] VAN BEMMEL JH, MUSEN MA (eds) (1997): Handbook of Medical Informatics. Heidelberg:
Springer. WWW sites: http://www.mieur.nl/mihandbook, http://www.mihandbook.stanford.edu.
Yazışma Adresi:
International Medical Informatics Association (IMIA)
Working Group 1: Health and Medical Informatics Education
Internet: http://www.imia.org/wg1
Chairman: Prof. Dr. Reinhold Haux
Secretary: Dr. Petra Knaup
University of Heidelberg
Institute for Medical Biometry and Informatics
Department of Medical Informatics
Im Neuenheimer Feld 400
D-69120 Heidelberg
Germany
http://www.med.uni-heidelberg.de/mi
Phone: ++49/6221/56-7483
Fax: ++49/6221/56-4997
e-posta: {Reinhold_Haux, Petra_Knaup}@med.uni-heidelberg.de
Türkçeye Çeviren:
Dr. K. Hakan Gülkesen (Ocak 2001)
e-posta: [email protected]
16