Napolyon`un M s r` gali S ras nda K br s`ta Bir

Transkript

9
789756
665954
Kitapta yer alan yazıların bilimsel sorumluluğu
yazarlarına aittir.
LOTUS YAYINEVİ - 95
BİR İNSAN-I SELÎM
PROF. DR. AZMİ ÖZCAN'A ARMAĞAN
Editörler REFİK ARIKAN-HALİM DEMİRYÜREK
ISBN 978-975-6665-95-4
Yayıncı Sertifika No 13267
© Refik Arıkan&Halim Demiryürek
Bu kitabın tüm hakları Refik Arıkan ve Halim Demiryürek'e aittir.
İzinsiz kopyalanması hukuki açıdan sorumluluk doğurur.
Yayına Hazırlayan Mustafa Serin
Kapak Tasarımı İsa Kalkan
Baskı Notları
Nisan 2016 (1000 adet)
Baskı SEÇİL OFSET (Sertifika No: 12068)
100. Yıl Matbaacılar Sitesi, Bağcılar İSTANBUL
(0212) 629 06 15
LOTUS YAYIN GRUBU
Gelemiş Mahallesi Tömler Sokak No 27 Kaş-Antalya
www.lotuskitap.com
LOTUS YAYINEVİ, LOTÜS Yayıncılık Reklamcılık Matbaa Bilgisayar
Bilişim ve İletişim Ticaret Limited Şirketi yayın markasıdır.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .............................................................................................................................IX
PROF. DR. AZMİ ÖZCAN..........................................................................................XI
Şeyh Edebalı Yurdunun Liyâkatli Rektörü: Prof. Dr. Azmi Özcan
Ş. Tufan BUZPINAR ......................................................................................................... 1
Prof. Dr. Azmi Özcan
İlber Ortaylı............................................................................................................................ 9
Azmi Kardeşim
İbrahim Kâfi DÖNMEZ.................................................................................................... 11
Mesel-A
İskender PALA ..................................................................................................................13
Bilecik’te Bir Gönül Adamı
Ahmet Hamdi NAYİR ...................................................................................................... 17
Fikir Meclisinin Üstadı, Zarif ve Yiğit Bir Beyefendi: Prof. Dr. Azmi Özcan
Selim YAĞCI .....................................................................................................................19
Yolda Bir Yolcu
Abdulkadir İLGEN........................................................................................................... 21
İyi Bir Bilim Adamı ve İyi Bir İnsan: Azmi Özcan
Mehmet ALPARGU.......................................................................................................... 31
Sevgili Ağabeyim ve Meslektaşım Prof. Dr. Azmi Özcan ile 15 Yıl
Enis ŞAHİN......................................................................................................................35
Bir Dost’a Dair
Yücel ÖZTÜRK..................................................................................................................49
Prof. Dr. Azmi Özcan İçin
Osman SEZGİN ................................................................................................................57
Diyanet İşleri Başkanlığı’na Nizamat Veren Emekli Bir Generalin Raporları
İsmail KARA......................................................................................................................61
İslamcı-İttihatçı Bir Yapılanma: Cemiyet-i Hayriyye-i İslamiye ve Faaliyetleri
Zekeriya KURŞUN ............................................................................................................ 79
Kuzey Afrika'da Osmanlı İdaresine Güç Veren Aileler: Murâdîler
Ahmet KAVAS .................................................................................................................87
Kosova'daki Tarihî ve Kültürel Mirasımız Meşhed-i Hudavendigar
Kemalettin KUZUCU .......................................................................................................111
Kuruluş Sürecinde Gazâ ve Gazilik
Mehmet ÖZ........................................................................................................................149
Türkiye’de Toplum ve Siyaset Üzerine Bazı Gözlemler. Toplumsuz Siyasetten
Siyasetsiz Topluma Doğru Bir Gidiş mi?
Tahsin GÖRGÜN............................................................................................................159
V
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Kadın
Süleyman BEYOĞLU......................................................................................................165
İspanya'dan Timur'a Gönderilen Elçilik Heyetinin Yoros-Amasra Yolculuğu
Enver KONUKÇU ...........................................................................................................177
Bursa Vilayeti'nde Yunan Tahribatı (1922)
Haluk SELVİ..................................................................................................................187
Kuzey Afrika’da Türk Kültürü ve Türkçe'nin Memlûkler Devri
Altan ÇETİN...................................................................................................................197
Delhi Turkish Sultans and Rajahs
Salim ÇÖHCE..................................................................................................................211
Basında Başvekil İsmet Paşa'nın Samsun Seyahati (17-19 Mayıs 1925)
Dursun Ali AKBULUT...................................................................................................231
Türkiye-Ukrayna İlişkilerinin Temel Ekseni : Umut ve Kader Birliği
Ali ARSLAN..................................................................................................................269
İslamlaşma Süreci
Mustafa DEMİR...............................................................................................................279
Amerikan Belgelerine Göre İki Savaş Arası Dönemde Balkanlar ve Türkiye
(1919-1939)
Hikmet ÖKSÜZ................................................................................................................289
Erken Ortaçağlarda Tıp Kültürü Bilimi ve Çalışmaları
Abdulhalik BAKIR...........................................................................................................305
Matüridi’ye Göre Dini Tebliğ Metodu
Ramazan BİÇER..............................................................................................................353
Çanakkale Milletvekilleri Ziya Gevher Etili ve Nurettin Ünen'in Tespitlerine Göre
Tek Parti Rejimi ve Uygulamaları
Fahri SAKAL ..................................................................................................................363
Şehit Ailelerinin Hayat Şartlarında Yapılan Düzenlemeler
Ebubekir SOFUOĞLU................................................................................................................389
Milli Mücadele Döneminde TBMM'de Vahideddin Algısı
Sadık SARISAMAN......................................................................................................405
Anatolıa'dan Turchıa’ya: Bir Değişimin Kısa Hikâyesi
İbrahim TELLİOĞLU....................................................................................................427
Coğrafya'da Yaylacılık Araştırmaları
Harun TUNÇEL.............................................................................................................443
I. Dünya Savaşı’nda Hindistan ve Burma’da Bulunan Osmanlı Esirleri
Mahmut AKKOR..............................................................................................................471
İlim ve Siyasetin Bir Randevusu: "Huzur Dersleri"
Fatih AKYÜZ ..................................................................................................................491
VI
Osmaneli Göksu Taşköprüsü ve Ulaşım Ağındaki Yeri
Refik ARIKAN................................................................................................................503
Milli Mücadele Döneminde Bilecik’te Kurulan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ve
Faaliyetleri
Taner BİLGİN .................................................................................................................515
Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Kıbrıs'ta Bir Fransız: André Benoît Astier ve
Mallarının Müsaderesi
Ömerül Faruk BÖLÜKBAŞI ..........................................................................................555
Batıya Bakmak Doğuyu Görmek: Türkiye'de Algısal Bir Miras Olarak “Balkan”
Kavramı ve Değişmesi Gerekenler
Galip ÇAĞ .......................................................................................................................589
Astrahanîler (1599-1756) Döneminde Buhara Hanlığı
Muhammed Bilal ÇELİK..................................................................................................603
Kerküklü Divan Şairlerinden Nevres-i Kadîm'in (Öl. 1762) Divan’ında Osmanlı
Coğrafyasının İzleri
Hacı İbrahim DEMİRKAZIK.........................................................................................625
1910 Yılında Bağdat Yahudileri
Kurtuluş DEMİRKOL.....................................................................................................645
Musul Vilayeti Hapishane İstatistikleri (1914)
Halim DEMİRYÜREK..................................................................................................655
Tek Parti Döneminde Gümüşhane'de Seçimler (1923-1745)
Önder DUMAN...............................................................................................................665
Ez-Zehrâvî ve Guatr Ameliyatları
Dr. Hâlid NÂCÎ Çeviren: Abdulhamit DÜNDAR .......................................................691
İngiliz Raporlarına Göre Kerkük Türkmenleri
Davut HUT ......................................................................................................................717
“The War Illustrated” Dergisine Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti
Zeynep İSKEFİYELİ.......................................................................................................741
Burdur, Isparta ve Ağlasun Havzaları Arasındaki Dağlık Sahanın Jeomorfolojisi
Nurfeddin KAHRAMAN...............................................................................................775
Gökkubbe Altında Birlikte Yaşam Örneği: Adapazarı'nda Gayrimüslimler
Resül NARİN ..................................................................................................................803
Mahlûka Bakıp Sırr-ı Sübhân'ı Görmek: Niyâzî-i Mısrî'nin Bir Gazeline Aczî'nin
Şerh Denemesi
Mehmet ÖZDEMİR.........................................................................................................823
Haris B. Kelede Es-Sekafî'nin Arap Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi
Sâlih Mehdî El-Azzâvî, Çeviren: Tarig Mohamed NOUR ALİ, Mehmet KAVAK ......837
Türkiye-Kafkasya İlişkileri (1918-1921)
Mustafa SARI...................................................................................................................851
VII
Tanzimat Döneminde Samsun-Amasya Karayolu Yapım Çalışmaları
İbrahim SERBESTOĞLU ..............................................................................................873
Mısır Meselesi ve İngiltere’nin Lübnan'a Yahudi Yerleştirme Girişimi
Turgut SUBAŞI................................................................................................................889
Fetih Döneminde Rize ve Çevresinde Türkler
Ahmet TOKSOY...............................................................................................................901
Çandarlı Vezir Ailesinin Balkanlardaki İzleri
Vedat TURĞUT ..............................................................................................................909
Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sürecinde Yönetim-Halk İlişkileri, Cumhuriyetin
Halka Tanıtımına Yönelik Çabalara Dair Kısa Bir Değerlendirme
Zekeriya TÜRKMEN ......................................................................................................929
Basının Propaganda Yoluyla Tarih Yazımına Etkisi: The Tımes Gazetesi'nin Birinci
Dünya Savaşı Sonunda Ermeni Meselesi Yaratma Çabası
Dilara USLU....................................................................................................................947
XV-XVI. Asırlarda Üsküp'te İnşa Edilmiş Bazı Külliyeli Osmanlı Camileri Hakkında
Değerlendirme
Selçuk URAL ...................................................................................................................957
17. Yüzyıl İran ve Osmanlı Tarihine Dair Bir Kaynak: Agulisli Zekeriya'nın Seyir
Defteri
Şenay YANAR.................................................................................................................989
Portrait Of An Ottoman-Armenian Ambassador: Yusuf Misak (Hovsep Missakian)
Effendi (Ermeni Asıllı Bir Osmanli Büyükelçisinin Portresi: Yusuf Misak Efendi)
Fikrettin YAVUZ, Tufan TURAN ...............................................................................999
Sultan II. Abdülhamid İdaresinin Prens Sabahattin'i Avrupa'dan Geri Döndürme
Çabaları
Serkan YAZICI............................................................................................................. 1011
Buhara Hanlığı'nda Tarım
Seda YILMAZ .............................................................................................................. 1021
Kıbrıs ve Trablusgarp’ta Hilafetin Dinî-Siyasî Nüfuzu ve Bu Yetkinin Devri
(1878-1923)
İlhami YURDAKUL.................................................................................................... 1033
1844 (1260) Yılı Temettuat Sayımına Göre Eskişehir Kazası'nın Nüfusu
Şeyma YURDAKUL .................................................................................................... 1051
İllüzyon Anayasacılığından Çıkış
M. Serhan YÜCEL ....................................................................................................... 1063
FOTOĞRAFLAR....................................................................................................... 1067
VIII
Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan /
555
NAPOLYON'UN MISIR'I İŞGALİ SIRASINDA
KIBRIS'TA BİR FRANSIZ:
ANDRÉ BENOÎT ASTİER VE MALLARININ MÜSADERESİ
Ömerül Faruk BÖLÜKBAŞI*
Osmanlı Devleti ile ticaret yapan pek çok devlet, Doğu Akdeniz'deki
önemli limanlarda ve ticaret merkezlerinde konsoloslar istihdam etmişti.
Bunlar temsilcisi oldukları ülke vatandaşlarının işlerini takip ediyorlardı.
Hapse atılmaları, merkeze sorulmadan hukukî bir tâkibata uğramaları,
mensup oldukları devlet elçisinin izni olmadan ülkeden çıkarılmaları söz
konusu olamazdı. Tıpkı işlerini takip ettikleri tüccarlar gibi hukukî bir koruma
şemsiyesine sahiplerdi. Çerçevesi İslam hukuku ve ahidnâmeler tarafından
çizilmiş olan bu şemsiye, diplomatik ve ticarî faaliyetlerini serbestçe yerine
getirebilmelerini sağlıyordu1.
Osmanlı topraklarında konsolos görevlendiren ülkelerden biri de
Fransa'ydı. XVIII. yüzyılın ortalarında Osmanlı topraklarında Halep, İzmir,
* Yrd. Doç. Dr., Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü
öğretim üyesi, [email protected]. Bu makalenin yazımı esnasında pek çok kişinin
önemli katkıları oldu. En başta Kıbrıs Şeriyye Sicillerine ulaşmamı sağlayan Mustafa Serin'e;
çeşitli Fransızca kaynakların teminine yardımcı olan Sinan Kuneralp ve Katerina
Mavromichalou'na; Fransızca dökümanların çevirisini yapan Rabia Anwar ve Kadriye Topal'a
minnettarım. Ayrıca çeşitli yardımları dokunan Hakan Engin, Ertuğrul Çam, Cem Görür,
Ertan Enlü ve Ufuk Aykol'a da teşekkür ederim.
1 23 Haziran-3 Temmuz 1619 (Evasıt-ı Receb 1028), MAD.d, nr. 6004, s. 2; Mayıs 1669
(Zilhicce 1079), MAD.d, nr. 2747, s. 22; 11-21 Mart 1795 (Evahir-i Şaban 1209), C.HR,
6/283; Ethem Eldem, "Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti" Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı
İmparatorluğu, 1603-1839, ed. S. Faroqhi, çeviren: F. Aytuna, İstanbul 2011, c. III, s. 341- 396;
Ali İbrahim Savaş, "Konsolos" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2002, XVI,
178-180.
556
/ Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan
Selanik, Girit, Rodos, Mora, İskenderiye başta olmak üzere toplam on dokuz
yerde Fransız konsolosluğu vardı2. Colbert ve haleflerinin gerçekleştirdiği
reformların ardından Fransa'da konsolos tayinleri daha nizamî bir hâl almış,
konsolosların maaşları Marsilya Ticaret Odası tarafından ödenmeye
başlanmıştı3. Ancak yine de tayinlerde aile bağları ve nüfuzlu bir hâminin
desteği önemini sürdürüyordu4. XVIII. yüzyılın ortalarında Fransa'nın Doğu
Akdeniz ticareti en parlak günlerini yaşıyordu. Fransızlar Levant ticaretinin
%65'ini kontrol etmekteydi. Marsilya'dan başlayıp Osmanlı şehir ve
kasabalarına uzanan etkili bir ticaret ağına sahiplerdi. Bu ağ içinde yer alan
tüccarların önemli faaliyet bölgelerinden biri de Kıbrıs'tı. Halep ve İzmir gibi
büyük şehirlerin gerisinde kalsa da, Fransız ticareti için Kıbrıs önemli bir
merkezdi5.
XVIII. yüzyılda Kıbrıs adasındaki konsoloslar Larnaka şehrinde
ikâmet ediyorlardı. Osmanlı hâkimiyeti altında Larnaka önemli bir ihracat
limanı ve ticaret merkezine dönüşmüştü. Osmanlılar buraya Tuzla adını
vermişlerdi6. Osmanlı fethinden bir süre sonra diğer Avrupalı devletler gibi
Fransa da Kıbrıs'ta konsolos görevlendirmişti7. Konsoloslar Kıbrıs'taki
Fransız cemiyetinin lideri pozisyonundaydı. Ada'da faaliyet gösteren
tüccarların çıkarlarının korunması ve aralarındaki sorunların çözülmesi,
Osmanlı idarecileriyle ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi, başta
2 Aylin Şişman, Osmanlı-Fransız İlişkileri, 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon
Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. A. Yaramış,
Afyonkarahisar 2011, s. 45.
3 Maurits H. van den Boogert, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi, 18. Yüzyılda Kadılar,
Konsoloslar ve Beratlılar, çeviren: A. C. Tuncer, İstanbul 2014, s. 37-42.
4 Anne Mézin, Les consuls de France au siécle des lumiéres (1715-1792), Paris 1998, p. 107.
5 Eldem, Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti, s. 341- 396.
6 Haziran 1681 (Evahir-i Cemaziyelevvel 1092), MAD.d, nr. 2747, s. 82; Kemal Çiçek,
"Larnaka" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, XVII, 105-107. Osmanlı
idaresinde Larnaka'nın gelişimi ve durumu hakkında çeşitli makaleleri ihtiva eden önemli bir
kitap için bakınız: Histories of Ottoman Larnaca, Edited by: E. Balta, T. Stavrides, I.
Theocharides, İstanbul 2012.
7 Ali Efdal Özkul, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman
Administration (1571-1878)" Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature
and History of Turkish and Turkic, Volume 8/2, Winter 2013, pp. 239-283. Konuyla ilgili başka
bir makale için bakınız: M. Akif Erdoğru, "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı
Konsoloslar ve Tercümanları", İkinci Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Tarih ve
Kıbrıs Sorunu, yay. İ. Bozkurt, H. Ateşin, M. Kansu, Gazimağusa 1999, c. II, s. 315-328.
557
İstanbul'daki elçi olmak üzere Fransız resmî makamlarının Kıbrıs'taki
gelişmeler hakkında bilgilendirmesi en önemli vazifeleriydi8.
Konsolos André Benoît Astier
Osmanlı belgelerinde ilerlemiş yaşı ve kıdemi nedeniyle "koca
konsolos"9 olarak anılan André Benoît Astier, Doğu Akdeniz ticareti için
önemli bir kavşak noktası olan Kıbrıs'ta 1755-1794 yılları arasında Fransa
konsolosu olarak görev yaptı. Emekliliğin dördüncü yılında Larnaka'da sâkin
bir hayat sürerken Napolyon'un Mısır'ı işgal etmesi üzerine, Osmanlı Devleti
sınırları içinde yaşayan diğer Fransızlar gibi, malları müsadere edildi.
Astier, Marsilya yakınlarındaki Aix-en-Provence'da 19 Mart 1719'da
doğmuştu. Bölgenin köklü ailelerinden birine mensuptu. Aile fertlerinden pek
çok kişi kralın hizmetinde yer almıştı. Babası Antoine Astier, Fransa kralının
İtalya'daki askeri birliklerinin mühimmat ve erzak temin işinde görev almış,
1750 yılında Floransa'da ölmüştü. Babasının babası Pierre Astier ile annesi
Marguerite Besnier de Villeneuve'ün babası Désiré Besnier de Villeneuve de
çeşitli memuriyetlerde bulunmuşlardı.
Benoît Astier 1745-1755 yılları arasında Floransa'da Fransa
Maslahatgüzarı Comte Lorenzi yanında fahrî kâtiplik yaptı. Daha sonra
Cardinal de Bernis'in desteği ile 20 Ekim 1755'te Fransa'nın Kıbrıs
konsolosluğuna tayin edildi. 1776 yılında ise başkonsolosluğa terfi etti.
Hakkında yapılan bir değerlendirmede çalışkanlığı, gayreti, yetenekleri
övülürken, istidâdından ve muhâkemesinin kuvvetinden sitayişle bahsedilmektedir. Asabi ve tezcanlı kişiliği yüzünden kimi zaman İstanbul'daki
Fransız elçisiyle ters düştüğüne de değinilir10. Görev yaptığı döneme tanıklık
edenler Astier'in Kıbrıs adasında büyük prestije sahip olduğunu; hem diğer
Avrupalı devletlerin konsolosları, hem de Kıbrıs'taki Fransızlar nezdinde
mûteber bir şahsiyet olduğunu ifade edelerler11. Benoît Astier'in maiyetinde
birkaç adet de tercüman vardı. Bunlar adanın yerlisi Rum ve
8 Anna Pouradier Duteil-Loizidou "La communauté française à Chypre à la fin du XVIIe
et au début du XVIIIe siècles" Chypre et la Méditerranée orientale. Formations identitaires: perspectives
historiques et enjeux contemporains. Actes du colloque tenu à Lyon, 1997, pp. 71-77.
9 HAT, nr. 157/6569; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 65.
10 Mézin, Les consuls, pp. 107-108; Anna Pouradier Duteil-Loizidou, "État général du
commerce de l'île de Chypre (1776-1781)" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014,
pp. 169-170.
11 G. Mariti, Travels in the Island of Cyprus, tranlated by C.D. Cobham, Cambridge 1909, pp.
126-136.
558
Ermenilerdendi12. Astier bir süre İngiltere'nin Kıbrıs konsolos vekilliğini de
yürüttü. 1771 yılında asıl konsolos ölünce Nisan-Aralık ayları arasında bu
göreve vekaleten atandı13. Hatta bu görevi nedeniyle kendisine İngiltere kralı
tarafından çeşitli hediyeler gönderilmişti14.
Astier İngiltere konsolos vekili olduktan bir yıl sonra başından bir de
izdivaç hadisesi geçti. Ragusa'nın Kıbrıs konsolosu olan Jean Carmagliese
ölünce dul kalan karısı Thomasine Perich ile evlendi. Oldukça zengin olan bu
dulla evliliği sadece iki yıl sürmüş, karısı 21 Temmuz 1774'te arkasında yüklü
miktarda bir servet bırakarak hayata gözlerini kapatmıştır15. Karısının
ölümünün ardından Astier kendisini şiddetli bir miras kavgasının içinde
buldu. Söz konusu yüklü bir meblağ olunca Thomasine Perich'in akrabaları
hemen harekete geçmişti. Kadıya başvurup aradaki evlilik akdinden hiç söz
etmeden Astier'in mirası gasp ettiğini, miktarı 275.000 kuruşa ulaşan
mirasının kendilerine iadesinin gerektiğini ifade etmişlerdi. Thomasine Perich
her ne kadar sonradan Ragusa konsolosu ile evlenmişse de, aslen Kıbrıs'ın
yerlisiydi. O yüzden adada akrabaları vardı. Meselenin taraflarından biri
diplomat olduğu için olsa gerek, hadise İstanbul'a intikal ettirildi. Neticede
Rumeli kazaskerinin talimatıyla 7 Ocak 1775'te Lefkoşa kadısı konuyu ele
aldı. Mahkemede İstanbul'dan gönderilen mübaşir Süleyman Ağa da hazır
bulunmuştur.
12
C.HR, 7/321; Özkul, The Consuls, p. 275.
Duteil-Loizidou, État général du commerce, pp. 169-170. Literatürde Astier'in
İngiltere'nin Kıbrıs konsolos vekilliğini 1771 yılında değil, 1772 yılında üstlendiği yönünde
bilgilerde vardır (Maurits H. Van den Boogert, “European Patronage in the Ottoman
Empire: Anglo-Dutch Conflicts of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Friends and Rivals in the
East; Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth
Century, Edited by. H. Hamilton, A.H.de Groot, M. H.van den Boogert, Netherlands 2000,
pp. 189-190). Ancak bu bilgi doğru olmasa gerektir. Çünkü 1771 yılında Kıbrıs'taki İngiliz
konsolosu Baldwin ölmüş, yeni konsolos Turner aynı yıl göreve başlamıştı. Astier bu iki
konsolosun arasında yedi-sekiz aylığına görevlendirilmiş olmalıdır. Kıbrıs'taki İngiliz
konsoloslar için bakınız: Ali Eftal Özkul, "Kıbrıs'taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri"
Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. M.Y.Ertaş, H. Çoruh, M.Z.Köse, İstanbul 2011, s.
303-351.
14 Söz konusu hediyelerin mâhiyeti konusunda yeterince bilgiye sahip değiliz. Ancak
Astier'in mallarının zaptı sırasında hazırlanan defterde "İngiltere konsolosu iken kralından
hediye gelen tahta sofra (3 aded) 1.091 pâre" ibaresi yer almaktadır (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22,
s. 31).
15 Paul et Anna Pouradier Duteil, Chypre au temps de la révolution française, Nicosie 1989, pp.
135-136; Mézin, Les consuls, p. 107. Astier'in karısının adı Osmanlı belgelerinde Tomasne
binti Piyeri olarak geçmektedir (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 110).
13
559
Astier vekil tayin edip mahkemeye gönderdiği tercümanı vasıtasıyla,
karısının akrabası olduğunu iddia eden kişilerin yalan söylediğini öne
sürmüştür. Diğer tarafında Astier'in Thomasine ile evli olduğunu kabul
etmediği anlaşılıyor. Muhtemelen Astier'in mirasa konmak için böyle bir
evlilik oyunu tertip ettiğini düşünüyorlardı. Neticede mahkemeye pek çok
şahit çağrılmış konuyla ilgili bilgi alınmıştır. Yapılan araştırma sonucunda
Thomasine adlı kadının adanın yerlisi olduğu, aile menşeinin Lefkoşa
yakınlarındaki Ayos köyüne dayandığı, annesinin iki kızkardeşi bulunduğu,
bunlardan toplam üç kuzeni olduğu ortaya çıktı. Mahkemede davacı olanlar
bu üç akrabasıydı. Ortaya çıkan bu bilgilerin ardından mahkeme Astier'in
aleyhine döndü. Muhtemelen Astier evlilik meselesinde mahkemeyi ikna
edememiştir16.
Astier'in vekili işlerin kötüye gittiğini görünce Thomasine'nin malları
çalınır korkusuyla müvekkili konsolosun bunları kendi evine taşıdığını,
mahkeme kararı ve İstanbul'dan gelen emirler doğrultusunda bunları tekrar
Thomasine'nin evine göndereceklerini ifade etti. Ayrıca malların sayılıp
değerinin tespitini istedi. Ancak malların iadesinin ardından yapılan sayım
sonucunda sadece 11.234,5 kuruşluk bir varlık ortaya çıktı. Duruma itiraz
eden diğer taraf, rakamın 275.000 kuruş olması gerektiğini, kalan kısma
Astier'in el koymuş olduğunu söyleyip tazmin edilmesini istediler.
Meselenin geldiği nokta yüzünden büyük sıkıntıya giren Astier
İstanbul'daki elçiden yardım istemiş, bunun üzerine İstanbul'daki Fransız
elçisi konuya doğrudan müdahil olmuştur. Ölen kişinin Astier'in karısı ve
dolayısıyla bir müste'men olduğunu, buna göre muamele edilmesi gerektiğini
ifade etmiştir. Durumun daha nazik bir hal alması üzerine, problemin
herhangi bir sıkıntıya yol açmadan çözülmesi ve hakikatın ortaya çıkarılması
için İstanbul'dan yeni bir mübaşir ve peşpeşe fermanlar gönderilmiştir.
Adadaki bütün konsolosların ve diğer ilgililerin çağrılması ve ölen kadının
Astier'in gerçekten karısı olup olmadığının belirlenmesi; ayrıca Osmanlı
vatandaşı mı, yoksa müste'men mi olduğunun tespit edilmesi talimatı
verilmiştir17. Konunun ilerleyen süreçteki safahatını bilemiyoruz. Ancak
meselenin uzayıp gittiği, yargılamadan Astier'i memnun edecek bir netice
çıkmadığı anlaşılıyor18.
16
Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 20, s. 100.
18 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 135-136.
17
560
Astier'in kariyerindeki önemli olaylardan biri de Zâhir Ömer isyanının
bastırılması sürecinde üstlendiği roldür. İsyanı sona erdirmek için Akka
bölgesine bir harekât düzenleyen ve bu esnada donanmasıyla Kıbrıs'a uğrayan
Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Astier'i mühim bir işle
görevlendirdi. Zâhir Ömer'in gasp ettiği ve ardından kaybolan yüklü miktarda
para Astier'in 1775 yılı sonlarında Akka'ya gitmesi sayesinde ortaya çıkarıldı.
Astier bir süre önce öldürülmüş olan Zahir Ömer'in sarrafıyla temas kurmuş
ve böylece söz konusu para bulunup İstanbul'a gönderilebilmiştir. Astier 1798
yılında Lefkoşa'da tutukluyken Osmanlı resmi makamlarına hitaben kaleme
aldığı bir yazısında Osmanlı Devleti'ne yaptığı bu hizmeti övünçle
anlatmıştır19.
Fransız İhtilâli patlak verdiğinde Astier konsolosluk vazifesini
sürdürüyordu. İhtilâlin ardından beş yıl kadar daha görevine devam etti. Bu
durum cumhuriyet idaresini temsil etmek hususunda kayda değer bir çekince
yaşamadığını düşündürmektedir. Adada yaşayan Fransız cemiyeti arasında da
devrim kabul görmüştü. Hatta o dönemde Kıbrıs'taki Fransızlar yeni idarenin
sembollerini kullanmaya başlamışlardı. Kıbrıs Muhassılı Osman Ağa
Lefkoşa'dan Larnaka'ya yaptığı bir seyahatte, 16 Nisan 1791'de Astier'le bir
süre sohbet etmiş, sohbet esnasında bu sembollerin ne anlama geldiği konusu
da gündeme gelmişti. Benoît Astier bir müddet daha görev yaptıktan sonra
1794 yılında emekli oldu. Emeklilik günlerini Larnaka'da huzur içinde
geçirmeyi düşünmekteydi. Ancak beklenmedik bir gelişme buna imkan
tanımayacaktı20.
Napolyon'un Mısır'ı İşgali ve Kıbrıs'taki Fransızlara Yönelik
Uygulamalar
Astier'in emekliliğinin ardından Kıbrıs'taki Fransız konsolosluğu
birkaç defa el değiştirdi. Üç yıl süren bu istikrarsız dönem Henry Mure'un
1797 yılının Ağustos ayında göreve başlamasıyla sona erdi. Vazifeye başlarken
muhassıl tarafından kendisine gösterilen hüsnü kabülden ve giydirilen
hil'atlardan çok hoşnut kaldı21. Ancak kısa sürede işler tersine dönecekti.
19
C.HR, nr. 132/6552; Duteil-Loizidou, État général du commerce, p. 170.
Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 109-110, 127-131.
21 Astier'in halefi olarak atanan Augistin Sicard 2 Eylül 1795'te adaya gelip vazifesine
başladı. Ancak selefinin aksine çok kısa bir süre görevde kaldı ve beklenmedik bir şekilde
öldü. Yerine yeni bir konsolos gelinceye kadar görevi vekaleten Innocent Rey adlı tüccar
(Aralık 1795) üstlendi. Asıl konsolos Henry Mure ise 1797 yılı Ağustos ayında gelip görevi
20
561
Mure'un göreve başlamasının üzerinden bir yıl geçmeden 1 Temmuz 1798'de
Napolyon Mısır'a asker çıkardı. Henry Mure ve Kıbrıs'taki Fransızlar
Napolyon'un ihtirası ve saldırganlığı yüzünden büyük sıkıntılar çekecekti.
İşgal haberi İstanbul'a Kıbrıs Muhassılı Osman Ağa'nın bir tahriratıyla ulaştı.
Osman Ağa bu bilgiyi Henry Mure vasıtasıyla öğrenmişti. Konsolos işgal
haberinin yol açabileceği infiali hesaba katarak kendisinin ve adadaki diğer
Fransızların emniyetini temin derdindeydi22.
İşgal hadisesi Osmanlı Devlet ricali arasında büyük bir tepkiye yol
açtı. Ancak ihtiyatlı hareketi elden bırakmadılar. Aceleci davranmak yerine
olayların seyrine göre hareket etmeyi ve dönemin diğer büyük güçleriyle ortak
bir strateji geliştirmeyi tercih ettiler. Zaten Napolyon'un Mısır'a yönelik
mütecaviz tutumunun hedefinde Osmanlı Devleti kadar İngiltere de vardı.
Nitekim bir süre bekledikten sonra Osmanlılar Fransa'ya karşı İngiliz
Kraliyeti ve Rus Çarlığı ile ittifak kurmuş, karadan ve denizden geniş kapsamlı
askerî bir harekata teşebbüs etmişlerdir23. Osmanlıların Fransa'ya tepkisi
bununla sınırlı kalmamış, kendi topraklarında yaşayan Fransızlara yönelik
cezalandırıcı uygulamalara da girişmişlerdir. Savaştan evvel müste'men
statüsünde Osmanlı topraklarında serbestçe yaşayan, diplomatik, ticari ve
kültürel çeşitli faaliyetlerde bulunan Fransız vatandaşları, savaşın başlamasıyla
birlikte tutuklanmış, malları müsadere edilmiş, kontrollerindeki çeşitli dini ve
kültürel müesseseler ellerinden alınmıştır24.
Osmanlıların gösterdiği sert tepkide Fransızların Mısır ve Suriye'de
sergiledikleri hoyrat tutum da etkili olmuştur. Mısır'da yol açtıkları diğer
devraldı [26 Ağustos 1797 (3 Rebiülevvel 1212), C.HR, 38/1899; Paul et Anna Pouradier
Duteil, Révolution française, pp. 109-110, 127-131].
22 Enver Ziya Karal, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul 1938, s. 84;
Güven Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. İ. Kurtcephe, Antalya 2010, s. 33, 36.
23 Vakʿanüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seyyid Vakkas Toprak, Ankara 2015, s.
797-824; Kahraman Şakul, "Osmanlılar Fransız İhtilâline Karşı: Adriyatik ve İtalya Sularında
Osmanlı Donanması" Nizâm-ı Kādîm'den Nizâm-ı Cedîd'e: III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan,
İstanbul, 2010, s. 255-313.
24 Şenay Özdemir Gümüş, "Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Osmanlı Topraklarındaki
Fransızlar", Tarihin Peşinde, 9 (2013), s. 249-278. Bu uygulamalar geleneksel tavrın bir devamı
şeklinde değerlendirilebilir. Mesela Prut Seferi'nden önce Rus elçisi hapsedilmiş, yine 1787'de
başlayan sefer sırasında Rus elçisi Yedikule'ye gönderilmiş ve Osmanlı limanlarındaki Rus
gemileri ile içlerindeki mallara el konulmuştur (A.DVN.DVE.d, nr. 912; Râşid Mehmed
Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, hazırlayanlar: A. Özcan, Y.
Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul, 2013, II, s. 846).
562
zararlar bir yana, mescid, medrese ve vakıf kütüphanelerini talan etmiş,
buralarda bulunan bütün yazmalara el koymuşlardı. Bu kitaplar şu an
Paris'teki Bibliotek National'da bulunmaktadır25. Suriye'deki olaylara yakından
tanıklık eden İngiliz doktor William Wittman ise hatıratında Fransız
ordusunun gaddarlığına dair daha dokunaklı sahneler sunar. Napolyon ve
askerleri Yafa'ya girdiklerinde kadın ve çocukların kulaklarındaki küpelere
varıncaya kadar her şeyi yağmalamışlar, ele geçirilen esirleri ise acımasızca
öldürmüşlerdi. Wittman Napolyon'un esirleri birkaç gün bekledikten sonra
katlettirdiğini özellikle vurgular. Dikkat çekmek istediği husus öldürme
kararının ani bir öfkenin sonucu olmadığıdır26.
Mısır'ın işgal haberi İstanbul'a ulaştıktan sonra Osmanlı devlet ricâli
hemen savaş ilanından ve topraklarında yaşayan Fransızlara karşı sert
tedbirler almaktan kaçındı. İlk aşamada Fransızlar sadece gözetim altında
tutuldu. Belgelerdeki tabiriyle "müsafereten" evlerinde kalmak mecburiyetinde
bırakıldılar. Hareketleri ve haberleşmeleri kısıtlandı. Bu durum Osmanlı
Devleti'nin Fransa'ya savaş ilan ettiği 2 Eylül tarihine kadar sürdü. Bu tarihten
itibaren önce İstanbul'da, sonra müsadere ve hapis emirleri ulaştıkça
vilayetlerde Fransızlara karşı farklı şekilde muameleye başlandı27.
2 Eylül 1798'de İstanbul'daki Fransa maslahatgüzarı Babıâli'ye
çağrılarak savaş kararı kendisine tebliğ edildi ve maiyetiyle birlikte tutuklanıp
Yedikule'ye hapsedildi28. Hemen ardından Galata'daki Fransız Sarayı'nın
basılması emredildi. Bu emir gereği 3 Eylül 1798'de Fransız Sefarethânesi
Galata Kadısı, Topçubaşı ve Galata Voyvodası tarafından basıldı. Buradan
zapt edilen eşyalar Galata Kolluğu karşısındaki Saatçi Hanı'nda bir odaya
konuldu. Böylece Fransızların tutuklanması ve mallarının müsaderesi en üst
düzeyde başlatılmış oldu29. Ayrıca bir beyanname yayınlanarak savaş ilanının
gerekçesi kamuoyuna duyuruldu. Bu beyannamede Paris'teki Osmanlı Elçisi
Ali Efendi ve maiyetindekilerin sağ salim dönüşüne kadar İstanbul'daki
Fransız maslahatgüzarının Yedikule'ye kapatıldığı; Osmanlı topraklarındaki
bütün Fransız diplomat ve tüccarların hapsedileceği, mallarının müsadare
25
İsmail E. Erünsal, Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2014, s. 49.
William Wittman, Osmanlı'ya Yolculuk, 1799-1800-1801, çev. Belkıs Dişbudak, Ankara
2011, s. 76, 79.
27 12 Ağustos 1798 (29 Safer 1213), C.HR, 153/7611; A.DVN, 2278/14; İsmail Soysal,
Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Ankara, 1999, s. 217-254;
Gümüş, Osmanlı Topraklarındaki Fransızlar, s. 255-257.
28 Vakʿanüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, s. 800.
29 Galata Mahkemesi Sicili, nr. 14/542, vr. 43a.
26
563
edileceği, bunun Mısır'daki Osmanlı tüccarlarının hapsi ve mallarının gaspına
karşılık olarak yapılacağı belirtiliyordu30. Bu çerçevede vilayetlere fermanlar
yazılarak Fransızların hapsi ve mallarının zaptı emredildi31.
İstanbul'dan gönderilen fermanlar vilayetlere ulaştıkça benzeri
uygulamalar oralarda da yapılmaya başlandı32. Konsolos Henry Mure tarafından 8 Eylül 1798'de Larnaka'dan Hariciye Nazırı Talleyrand'a hitaben
gönderilen yazıya bakılırsa Kıbrıs'ta durum değişmemişti. Fransızlar on sekiz
gündür evlerinde gözetim altında tutulmaktaydı. Henüz müsadere ve hapis
işlemleri başlamamıştı. Henry Mure işlerin daha da kötüye gideceğine dair
söylentiler dolaştığını söylüyordu. Kendi evinin etrafında kırk civarında
yeniçeri vardı. Kimseyle iletişim kuramadığından ve yazışamadığından şikayet
etmekte, çok sıkı gözetim altında tutulduklarından bahsetmekteydi33. Ancak
Talleyrand'a yazı yazabildiğine ve Mısır'daki ordunun durumu hakkında
bilgiler verebildiğine göre söylediği kadar sıkı bir denetim olmasa gerektir.
Öte yandan daha sonra kaleme alacağı başka bir yazısında, adadaki bazı
Fransız tüccarların mallarını tasfiye edecek fırsata bile sahip olabildiğinden
bahsedecektir34.
Fransızların tutuklanması ve mallarının müsaderesi için çıkarılan
ferman 15 Eylül 1798'de Kıbrıs'a ulaştı35. Gönderilen fermanda hiç vakit
kaybedilmeden harekete geçilmesi, Mısır'da yapılanlara ve gasp edilen
30 Hüseyin Sarıkaya, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā'iku'l-Ahbâr'ı,
1209-1219/1794-1805, (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Basılmamış Doktora Tezi, dan: Ziya Yılmazer, 2013, s. 310-319.
31 Vilayetlere gönderilen yüzlerce emir için bakınız: Vedat Turgut, 208 Numaralı Mühimme
Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili, 1798-1800 (H. 1213-1215), Sakarya Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Atilla Çetin, 2006.
32 Halep'te Fransızlara karşı yürütülen harekat için bakınız: Hidemitsu Kuroki, "Events in
Aleppo during Napoleon's Expedition of Egypt" Bulletin d'études Orientales, 51 (1999), pp.
263-277.
33 Anna Pouradier Duteil-Loizidou bir çalışmasında Henry Mure tarafından kaleme alınmış
dört adet belgeyi yayınlamıştır. Bu belgeler konuya dair çok önemli bilgiler vermektedir.
Bunlardan biri Fransızların gözetim altında tutulduğu döneme aittir; 8 Eylül 1798'de
Larnaka'daki Henry Mure tarafından Hariciye Nazırı Talleyrand'a yazılan mektup ("Le sort
des français à Chypre à la sutte de l'invasion de l'Égypte par Bonaparte" Études sur Chypre à
l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 24-26).
34 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı
(Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36).
35 27 Mart 1799'da Henry Mure tarafından Lefkoşa'dan Hariciye Nezareti'ne yazılan
mektup ve 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan
mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30).
564
Müslüman mallarına bedel olarak adadaki Fransızlar ile onların himayesindeki
kimselerin hapsi ve mallarının zaptı isteniyordu. Bu kişiler kimseyle
görüştürülmemeli, bütün haberleşme kanalları kesilmeli, mallarını muvazaalı
olarak başkalarına devretmelerine imkân tanınmamalıydı. Ardından mal ve
mülklerinin miktarı ile alacak ve verecekleri tespit edilmeliydi. Ayrıca
Napolyon'un Mısır'a tecavüzü duyulduktan sonra başka ülke tabiiyetine geçen
Fransız varsa, bunlar da tespit edilmeli, diğerleri gibi tutuklanıp malları
müsadere edilmeliydi. Ancak gerçekten başka ülke vatandaşı olanlara
dokunulmamalıydı. Yapılan işlemlerin dikkatlice kayda geçirilmesi ve
hazırlanan defterin İstanbul'a gönderilmesi de isteniyordu. Daha sonra
gönderilen başka bir emirde ise Kıbrıs liman ve sahillerinde mevcut Fransız
gemilerinin zaptı, dümenlerinin alınması, içlerinde bulunan kişilerin
tutuklanması talep edilmiştir. Ayrıca adadaki konsolosa ait resmi evrakın da
İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir36.
Payitahttan gelen emir gereği öncelikle Larnaka'daki evlerinde
gözetim altında tutulan yirmi adet Fransız, yüz Yeniçeri'nin refakatinde
Lefkoşa'ya nakl edildi. Henry Mure bunlardan üçünün kadın, diğer on
yedisinin erkek olduğu bilgisini verir37. Bunların dışında dört kişi daha vardı.
Söz konusu dört kişi Napolyon tarafından işgal edilen ve Fransa toprağı kabul
edilmeye başlanan İyonya adalarındandı. İyonyalılar da Fransız muamelesi
gördü. Lefkoşa'da bir binaya haps edilen Fransızlara, Osmanlı idaresi
tarafından 1.800 kuruş harçlık verilmişti. Mahpusların temel ihtiyaçlarının
karşılanması için düzenli bir ödenek ayrılıp ayrılmadığını bilemiyoruz. Ancak
Fransızların hapsedildiği diğer yerlerde mahpuslar için Osmanlı Devleti
düzenli bir tahsisat ayırmıştı. Kıbrıs'ta da bu yapılmış olmalıdır. Fransız
hükümeti de çeşitli vasıtaları kullanarak para göndermeye çalışıyordu.
Hapsedilmelerinin onuncu ayında İstanbul'daki İspanya Elçisi aracılığıyla bir
miktar para ulaştırılmıştı. Bu arada iki mahpus hayatını kaybetmişti. İyonya
adaları Osmanlı-Rus ortak harekâtıyla feth edilip, Fransız egemenliğinden
çıkarılınca İyonya adalarına mensup dört kişi de serbest bırakıldı. Henry Mure
bunların yanına dört Fransız daha kattığını ve böylece onların da özgür
kaldığını ifade etmektedir. Bunların da İyonya adalarından olduğu söylenerek
36
Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 5-6; Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 62-63, 72-73.
Kıbrıs Şeriyye Sicilinde malları zapt edilen Fransızlara dair bilgi verilirken "hâlâ Fransa
Konsolosu Hanri ve selefi Benadito Estir ile ve sâ’ir yigirmi neferin" ifadesi geçmektedir. Burada eski
ve yeni konsolos yirmi kişiye dahil mi, yoksa değil mi biraz muğlaktır. Ancak Mure tarafından
verilen bilgiyle birlikte düşünüldüğünde Fransızların sayısını yirmi kabul etmek uygun olur
(Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s.27).
37
565
yetkililer ikna edilmiş olmalıdır. Bir süre sonra tutuklu Fransız sayısı daha da
azalıp on bir kişiye düştü. Tutuklamadan sonra Henry Mure Muhassıl Osman
Ağa ile görüşmek istemiş, bu talebi kabul eden muhassıl kendisine oldukça
yumuşak davranmıştır38.
Lefkoşa'da hapis hayatı yaşayan mahkumların bir kısmı daha
beklenmedik bir gelişmeyle özgürlüğüne kavuştu. Akdeniz'de Osmanlılara
destek için bulunan İngiliz Donanması komutanlarından komodor Sydney
Smith, Kıbrıs'taki Fransız mahkumların durumunu değiştirecek bir girişimde
bulundu. Smith Akdeniz'de yürüttüğü harekat esnasında Kıbrıs'a uğramıştı.
Bu sırada Larnaka'da bir süre kalmış, burada görüştüğü bazı kimseler sayesinde Fransız mahpusların durumundan haberdar olmuştu. Daha sonra
Lefkoşa'ya giderek onları ziyaret etmiş, Fransa'ya gidebilmeleri için elinden
geleni yapacağını ifade etmiştir. Ardından Muhassıl Osman Ağa ve Lefkoşa
naibiyle görüşerek Fransız esirlerin kendisine teslimini istemiştir. Muhatapları
İstanbul'dan emir gelmeden bunun mümkün olamayacağını söylemişler,
ancak Smith Fransız mahpusları alıp İskenderiye'ye götüreceğini, orada
bunları Fransızlara karşı kullanacağını söyleyerek ısrarcı olmuştur. Ardından
cebren Astier dışındaki Fransız esirleri alıp gemisine götürmüştür. Bu arada
konuyla ilgili İstanbul'daki Reisülküttap'a hitaben bir yazı kaleme almıştır.
Kıbrıs'taki Osmanlı idarecileri de payitahttaki ilgili mercileri durumdan
haberdar etmişlerdir. Mahkumlar altmış altı gün kadar Smith'in gemisinde
kalmıştır. Bu arada gerçekten Smith esirleri Mısır açıklarına götürmüş, esir
değişimi teşebbüsünde bulunmuştur. Ancak bu girişimi başarısız olmuştur39.
38
27 Mart 1799'da Henry Mure tarafından Lefkoşa'dan Hariciye Nezareti'ne yazılan
mektup; 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan
mektup; 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı
(Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30, 35-36); Paul et Anna Pouradier
Duteil, Révolution française, pp. 134-135. Mahpus Fransız sayısının 11 kişiye düştüğü Lefkoşa
naibine ait bir belgeden de anlaşılmaktadır (HAT, 157/6569).
39 Smith'in gemisine götürdüğü esirlerden ismini tespit edebildiklerimiz Fransız Konsolosu
Henry Mure ile karısı, kâtibi Mathieu Poussich, Jozef Bernard, kardeşi Victor Bernard,
Bernard Sebe, kaptan Jean Baptiste, Saint Amand ve kardeşiydi [1 Temmuz 1799 (27
Muharrem) 1214), HAT, 157/6569; 3 Temmuz 1799 (29 Muharrem 1214), HAT, 158/6594;
HAT, 265/15372; 23 Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne
yazılan mektup (Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30)]; Dinç, Osmanlı
Yönetiminde Kıbrıs, s. 52. Fransızların hapsedildiği şehirlerde mahpuslara yeme içmeleri ve
diğer bazı masrafları için hususî bir ödenek bağlanmıştır. Osmanlı idarecileri bu tahsisatların
karşılanması hususunda çok dikkatli davranmıştır (C.HR, 40/1991).
566
Fransız esirler Smith'in elindeyken İstanbul'dan beklenen ferman
gelmiştir. Ancak sadece konsolosun, katibinin ve bir-iki neferin teslimine
müsaade edilmiş, kalanların ise İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir40.
Payitahttan gelen emir Kıbrıs'taki mahalli idarecileri zor durumda bırakmıştır.
Zaten Smith'e de İstanbul'daki İngiliz Sefiri Spencer Smith'ten Fransızları
İstanbul'a göndermesi haberi gelmiştir. Smith'e yazan reisülküttap da
yaptıklarının doğru olmadığını ifade etmişti. Neticede Smith baskılara
direnemeyip konsolosu, karısını ve konsolos kâtibi Poussich'i İzmir üzerinden
İstanbul'a yollamıştır. Ardından diğer Fransızları da İstanbul'a göndermek
durumunda kalmıştır. Daha sonra bunların önemli bir kısmı İstanbul'da
serbest bırakılmışlardır41.
Fransızların hapsedilmesi kadar önemli bir diğer husus da mallarının
müsadere edilmesiydi. Mısır'ın işgal haberi duyulduğunda Kıbrıs'taki Fransızlar hemen mallarını kurtarma derdine düşmüşlerdi. Tutuklama ve müsadere
emri gelmeden önce bazı tüccarlar mallarını tasfiye etmeye imkan bulmuştu.
İstanbul'dan gelen ve Fransızların gözetim altında tutulmasını âmir ferman
düşünüldüğünde, yetkililerin buna fırsat vermemesi gerekiyordu. Ancak diğer
Fransızlar konsolos Mure kadar sıkı denetlenmediği için mallarını tasfiye şansı
bulmuşlardı. Mesela Joseph Bernard ve Saint Armand kardeşler mallarının
neredeyse tamamını müsadere öncesi tasfiye ederek kurtardı. Sadece
evlerindeki az miktarda eşyaya el konulabildi42.
Kıbrıs'taki Osmanlı idarecilerinin İstanbul'dan gelen talimatları
uygularken gösterdiği bu ciddiyetsizlik ve ihmalkârlık, müsadere işlemlerinin
ne ölçüde sağlıklı yürütüldüğü sorusunu akla getirmektedir. Bu soruyu daha
da önemli hale getiren bir diğer husus, mahalli idarecilerin yaptığı ilk
40 24 Temmuz-2 Ağustos 1799 (Evahir-i Safer 1214), Turgut, 208 Numaralı Mühimme,
s. 210. Kıbrıs'taki Fransızların kurtarılması konusunda Napolyon'un da birtakım girişimleri
olduğu bilinmektedir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 51-51).
41 16 Kasım 1799 (17 Cemaziyelevvel 1214) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 65; A.AMD,
45/44. Şubat 1800'de Henry Mure tarafından İzmir'den Hariciye Nezareti'ne yazılan mektup
(Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 26-30). Osmanlı idarecileri Smith'in
sadece Kıbrıs'taki faaliyetlerinden değil genel harekât tarzından da rahatsızdı. Napolyon'un
Mısır'dan kaçışında rolü olabileceğini, Kıbrıs tarafında gereksiz yere meşgul olmasının
Napolyon'un firarını kolaylaştırdığını düşünüyorlardı (HAT, 242/13601; Kemal Ayyıldız,
Mısır'ın 1798'de İşgaline Dair Mükâleme Mazbataları Mecmuası (İnceleme-Metin), Marmara
Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan.
Muzaffer Doğan, İstanbul 2012, s. LII, 98-101).
42 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne hitaben yazılan yazı
(Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36).
567
yoklamadan sonra İstanbul'daki yöneticilerin tespit edilen mal miktarını
yetersiz bulması ve titizlikle tekrar incelenmesini istemesidir43. Gerçektende
yeni bir inceleme yapılmış ve payitahtın beklentileri doğrultusunda müsadere
olunan mal miktarında %30'luk bir artış yaşanmıştı. Ancak neticede ortaya
çıkan 42.820 kuruş 16 pârelik meblağda çok yüksek bir para sayılmazdı44. Bu
arada mahpus Fransızlar birkaç defa sorgulanmış, İstanbul'daki yetkilileri ikna
etmek için başka malları olmadığını beyan eden bir senet vermişlerdi45.
Kıbrıs sicilinde yer alan Fransızlara ait mal listeleri incelendiğinde
dikkate çeken bir husus daha vardır. Listelerde nakit para ile alacak ve
borçlara dair çok az kayıt bulunmaktadır. En azından bir kısmı ticaretle
uğraşan bu kişilerin alacak ve vereceğinin olmaması şaşırtıcıdır. Aynı
dönemde başka vilayetlerde yapılan müsadere işlemlerinde Fransız tüccar ve
diplomatların ciddi miktarda nakit parası, alacak ve vereceği tespit edilmiştir.
Kıbrıs adasında ortaya çıkan durum müsadere başlamadan evvelki gözetim
sürecinde yetkililerin ihmalkâr davranmasıyla bağlantılı olmalıdır46.
Fransızlar hapsedildikten sonra yirmi kişiden altısının kayda değer
malı olmadığı görülmüştü. Kalan on dört kişiye ek olarak Astier'in
akrabasından daha evvel ölmüş olan ve eşyaları Astier'in evinde bulunan
Françeska'nın malları da müsadere edilmişti. Fransızların eşyaları sayılıp
deftere kaydedildikten sonra bulundukları binalar mühürlenmiş, ardından
malları satılıp nakde çevrilmişti. Yükte hafif pahada ağır olan altın ve
mücevherat cinsinden varlıkları ise aynî olarak İstanbul'a yollanmıştı. Zapt
edilen mallar arasında bir kaç ev, kıymetli takılar, çok sayıda kitap ve çatal gibi
henüz Osmanlı toplumuna yabancı ve kullanımı çok yeni olan aletler, kuş ve
at gibi canlı hayvanlar vardı. El konulan mallardan bazılarının sahipleri ölmüş
veya bir süre önce Kıbrıs'tan ayrılmıştı. Ayrıca konsolos Henry Mure'un
ikâmet ettiği konağın içinde bir şapel bulunuyordu. Burdaki eşyalara da el
konulmuştu47.
Kıbrıs'taki Fransızların mallarının zabtı sonucu elde edilen toplam
gelir 42.820 kuruş 16 pâreydi. Bu paradan resim, harcırah ve diğer masraflar
43
Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-38.
45 C.HR, nr. 132/6552.
46 Örnek olarak Edirne'de yaşayan Fransızlara ilişkin kayıtlara bakılabilir: Edirne Şeriyye Sicili,
nro: 256, vr. 35a, 35b, 36a.
47 26 Haziran 1799 (27 Muharrem 1214), HAT, 157/6569; 1416/57910; Kıbrıs Şeriyye Sicili,
nr. 22, s. 27-37, 65, 116.
44
568
çıkarıldıktan sonra kalan 40.428 kuruş 31 pâresi İstanbul'a gönderilmişti. Söz
konusu paranın 808 kuruşu aynî olarak gönderilen mücevher ve altın
eşyalardan oluşuyordu. 8.500 kuruşu poliçe yoluyla, kalan para ise nakit olarak
İstanbul'a yollandı48.
Astier'in Tutuklanması, Mallarının Müsaderesi ve İadesi
Mısır'ın işgal haberi duyulduğunda Astier'in herhangi bir tedirginlik
yaşamadığı, tutuklanmayı veya olumsuz bir muameleye mâruz kalmayı
beklemediği, adadaki geçmişine ve kurduğu ilişkilere güvendiği kaynaklarda
ifade edilmektedir. Bu nedenle diğer Fransızlar gibi mallarını saklamak veya
tasfiye etmek gibi bir çabası olmamıştır. Fakat İstanbul'dan ferman geldiğinde
Kıbrıs'taki vatandaşları gibi Astier de tutuklanmış, Larnaka'daki evinden alınıp
tahta bir arabaya konularak Lefkoşa'ya götürülmüştür. Tek ayrıcalığı diğer
Fransızlardan ayrı bir eve yerleştirilmek olmuştur49. Burada kaldığı sürece
kendisine zorunlu ihtiyaçları için harçlık da verilmişti50.
Smith diğer Fransızları Kıbrıs'tan çıkardığında sadece Astier'i adada
bırakmıştı. Yaşı nedeniyle uzun yolculuğa dayanamayacağını düşünmüş
olmalıdır. Ancak Smith yaşlı konsolosu da ihmal etmemiş, payitahttaki
yetkililerden Astier lehine ricacı olmuştur. Bunun üzerine Astier'in rahatının
temin edilmesi ve kendisine müdahale olunmaması hususunda Kıbrıs'taki
mahalli idarecilere hitaben bir ferman yazılmıştı. Astier'in aslında kral taraftarı
48 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 27-38. Kıbrıs'ın o dönemdeki durumuna dair kıymetli bir
çalışma yapmış olan Güven Dinç, Kıbrıs'taki Fransız mallarının zaptı sonucu elde edilen ve
İstanbul'a gönderilen parayı sadece içlerinden birinin (Astier'in akrabası Françeska'nın) mal
varlığı zannederek yanlış bir bilgi vermiştir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 53). Bu
makalenin sonunda verilen EK-I incelendiğinde görüleceği üzere, Osmanlı resmi
makamlarının tespitine göre Françeska'nın mal varlığı sadece 4.281 guruş 30 pâreydi. Bu
rakam Kıbrıs Şeriyye Sicilleri arasında yer alan 22 nolu defterin 32. sayfasının son satırında
açık olarak kayıtlıdır. Aynı sicilin 37. sayfasındaki kayıt ise 40.428 kuruş 31 pârelik rakamın
bütün Fransızların mallarının satılması sonucu ortaya çıkan paradan vergilerin ve
harcırahların düşülmesi sonucu elde edildiğini gösterir (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32).
Dinç'in yanlış değerlendirmesine yol açan husus mühimme defterindeki muğlak ifadeler
olmalıdır. Ancak defterdeki ilgili hüküm dikkatli incelendiğinde kastedilenin sadece
Françeska değil, adadaki malları zapt edilen bütün Fransızlar olduğu görülür (Turgut, 208
Numaralı Mühimme, s. 125-126).
49 3 Aralık 1801'de Henry Mure tarafından Hariciye Nezareti'ne yazılan yazı
(Duteil-Loizidou, Le sort des français à Chypre, pp. 35-36); Paul et Anna Pouradier Duteil,
Révolution française, pp. 133-134.
50 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 31.
569
olduğunu, cumhuriyet idaresine çok soğuk baktığını öne süren Smith böylece
İstanbul'daki yetkililerden fermanı daha kolay alabilmişti51.
Astier son günlerini mallarını geri alabilmek için uğraşarak geçirdi. Bu
arada ciddi sağlık sorunlarıyla da mücadele etmekteydi. Nihayet 6 Eylül
1803'te Kıbrıs'a gelişinin kırk sekizinci yılında öldü. Cenazesi Santa Maria
della Gratia Kilisesi'ne defn edildi52. Seksen dört yıllık ömrünün yarısından
fazlasını Kıbrıs'ta geçirmişti.
Müsadere işlemleri başlamadan evvel herhangi bir tedbir almadığı için
mallarının tamamına yakınına el konuldu. Elimizde Astier'in müsadere edilen
mallarına dair iki ayrı kayıt vardır. Bunlardan ilki müsadere sırasında Osmanlı
resmi makamlarınca hazırlanmış deftere, ikincisi ise iade süreci başlayınca
Astier tarafından hazırlan bir arzuhâle dayanır. İki listenin yekûnu arasında
büyük fark vardır. Astier'in iddia ettiği malların değeri diğer listedekinin üç
katı kadardır. Resmi makamların hazırladığı liste mufassal bir şekilde
hazırlanmış ve bütün malların dökümü yapılmıştı. Astier'in listesi ise kısa bir
icmâldi. Yaşlı konsolos aradan uzun zaman geçtiği için ayrıntıları hatırlayamadığı ve müsadere işlemleri sırasında evrakı kaybolduğu için ancak böyle
kısa bir icmâl hazırlayabildiğini ifade etmişti. Ayrıca iki listede de Astier'in
mallarıyla birlikte Marya Françeska adlı bir kadının eşyaları da kayıtlıydı. Daha
evvel ölmüş olan ve eşyaları Astier'in evinde olan bu kadın konsolosun
akrabasıydı.
Osmanlı resmi makamlarınca hazırlanan listede Astier'in mallarının
toplam değeri 17.756 guruş 20 pâre olarak gösterilmiştir. Bunun 8.224 kuruş
20 pâresi ilk yoklamada, 9.531 kuruş 20 pâresi ise payitahttaki yetkililerin elde
edilen miktarı az bulması üzerine yapılan ikinci yoklamada tespit edilmiştir.
Astier'in akrabası Françeska'nın mallarının değeri ise 4.281 guruş 30 pâreydi.
İlk yoklamada 3.701 kuruş 17 pâre tespit edilmiş, ikincisinde ise 580 kuruş 13
pârelik bir tespit daha yapılmıştı. Osmanlı makamların kabul ettiği bu
rakamlara iade süreci başladığında Astier itiraz etmiş, mallarının gerçek
değerinin çok daha fazla olduğunu ileri sürmüştür. Astier'in iddiasına göre
kendi mallarının değeri 51.170 kuruştur. Astier, Osmanlı belgelerinde Marya
Françeska olarak zikredilen ve akrabası olan kadını Lobon'un kızı olarak
zikreder. O'nun mal varlığının değerini ise 12.000 kuruş olarak gösterir53.
51 26 Haziran 1799 (27 Muharrem 1214), HAT, 157/6569; 1 Eylül 1800 (11 Rebiülahir
1215) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 116.
52 Paul et Anna Pouradier Duteil, Révolution française, pp. 135-136.
53 İki listede makalelerin ekinde Ek-I ve Ek-II'de yer almaktadır. Astier'in akrabası olan
570
İki liste arasındaki farkın çeşitli sebepleri olabilir. Ancak Astier temel
sebebin Kıbrıs'taki mahalli idarecilerin mallarını çalması ve istedikleri kişilere
ucuza satıp daha sonra kendi zimmetlerine geçirmesi olduğunu iddia
etmekteydi54. Astier'in iddiaları belki doğru olabilir. Ancak sahibi için ne kadar
kıymetli olursa olsun, mezata düşen mallar genellikle ucuza gitmiştir.
Astier'in iki katlı, çok sayıda odası ve iki bahçesi olan büyük bir evi
vardı. Evinin mükemmel bir şekilde döşeli olduğunu söylemekteydi. Söz
konusu ev 3.450 kuruşa Anapolitan konsolosuna satılmış, ancak konsolos
daha sonra vazgeçtiği için satış gerçekleşmemiştir. Astier ve özellikle
Françeska'nın eşyaları arasında önemli miktarda altın ve mücevherden mâmul
eşya da vardı. Altın ve mücevherlerin Kıbrıs'ta ucuza gidebileceği gerekçesiyle
İstanbul'a gönderilmesi istenmişti. Bu emir gereği kıymetli eşyalar payitahta
gönderilmiş, kalanlar adada satılıp nakde çevrilmişti. Eşyaların arasında gümüş
sofra takımları, çini eşyalar, saatler, tablolar ve çok miktarda kıymetli şarap
vardı55.
Osmanlı Devleti ile Fransa arasında 26 Haziran 1802'de antlaşma
imzalanınca diğer Fransızlar gibi Astier'de mallarını geri almak için harekete
geçti. Antlaşmanın altıncı maddesinde harp sırasında ortaya çıkan zarar ve
ziyanın tazmini meselesi karara bağlanmıştı. Bu maddeye göre taraflarca
müsadere edilmiş olan mallar mümkünse iade edilmeli, değilse bedeli tazmin
edilmeliydi. Bu mesele, İstanbul'da iki taraf arasında hususî olarak ele
alınacak, hak ve adalet üzerine çözülecekti56. Osmanlı Devleti iade süreci
başladıktan sonra bu konuyla ilgilenmesi için İbrahim Nesim Efendi'yi hususi
kadın kadı sicilinde "mesfûrun akribâsı hâlike olan Françeska" olarak anılır (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr.
22, s. 32). Döneme ait mühimme defterinde ise "Marye Françeska" olarak zikredilir. Vedat
Turgut ismi "Marya Franceka" olarak okumuştur. Ancak doğrusu "Marye Françeska" olmalıdır
(Turgut, 208 Numaralı Mühimme, s. 125-126; A.DVNS.MHM.d, nr. 208, s. 20). Astier'in
kaleme aldığı arzuhalin Osmanlı Türkçesi'ne yapılan tercümesinde ise aynı kadın kastedilerek
ismi "yirmi sene müddet hemhânesi olan akrabâsından Fransız Lobon'un kızı" olarak zikredilmiştir
(HAT 243/13666). Güven Dinç ise bahsi geçen son belgedeki kadını farklı bir kişi olarak,
Astier'in kızı olarak değerlendirmiştir. Bu durum belgedeki "Lobon'un kızı" ifadesini "O'nun
kızı" olarak okumasından kaynaklanmış olabilir (Dinç, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs, s. 53).
Ancak doğrusu "Lobon'un kızı" olmalı, bu kadın Marye Françeska'yla aynı kişi olarak kabul
edilmelidir. Başka bir belgede ise bu kadının Astier'in akrabasından "Bon" adlı Fransalı'nın
kızı olduğu kaydedilmektedir (HAT, nr. 1416/57910).
54 HAT 243/13666.
55 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 30-32; HAT 243/13666.
56 A.DVN.SNMH.d, nr. 9, s. 449-451; A.MKT, 630/64.
571
olarak tâyin etmişti57. Öte yandan Fransa'yla ilişkilerin savaştan evvelki
seviyesine gelebilmesi gerekli çalışmalar da yapılıyordu58. Kıbrıs'a yeni bir
konsolos gönderilmiş, savaş öncesinde konsolosların sakin olduğu mekanda
ve statüde faaliyet gösterebilmesi, gerekli alâmetleri serbestçe kullanabilmesi
için izin verilmişti59.
İstanbul'daki Fransız maslahatgüzarı mallarının iadesini temin için
harekete geçmiş, payitahttan vilayetlere gerekli işlemlerin yapılması için
tâlimatlar gönderilmeye başlanmıştı. Öncelikle Astier ve diğer birkaç
Fransız'ın satılmayan evlerinin iadesi emredilmişti. Bunun üzerine ilgili kişiler
Tuzla (Larnaka) mahkemesine davet edilmiş ve mesele ele alınmıştır. Astier
yaşlı ve hasta olduğu gerekçesiyle yerine vekil olarak Fransalı tüccar Bernard'ı
mahkemeye yollamıştı. Bunlara evleri iade edilmiş ve işlemi gösteren birer
Fransızca senet alınmıştı. Yapılan görüşmeler esnasında Fransızlar müsadere
işlemleri sırasındaki uygulamaları nedeniyle dönemin muhassılı Osman Ağa
ve Lefkoşa Naibi Ahmed Nazif Efendi'den şikayetçi olmuşlardır. Astier'in
vekili müsadere için gelen görevlilerin anahtarları istemek yerine kapı ve
pencereleri kırıp içeri girdiğini, bu yüzden evde 2.000 kuruş zarara yol
açtıklarını ileri sürmüştür. Astier'in vekili ve diğer Fransızlar başka iddialarda
da bulunmuşlardır. Müsadere sırasında hazırlanan defterin gerçeği yansıtmadığını, muhassıl ve naibin malların kıymetli olanlarını zimmetlerine
geçirdiklerini, bazılarını istedikleri kişilere çok düşük fiyata satıp daha sonra
kendilerine devrettirdiklerini, zapt edilen evleri satışa çıkarmama sözü karşılığı
rüşvet aldıklarını, el konulan bazı evleri ise kiraya verip, kira gelirini ceplerine
attıklarını ileri sürmüşlerdir. Muhassıl ve naibin müzayedeyle satılmış gibi
gösterip kendi üzerlerine geçirdikleri eşyaların bir kısmını sonradan İstanbul'a
gönderdiklerini, bir kısmını da yüksek bedelle sattıklarını da eklemişlerdir.
Kıbrıs'taki Fransızlar süreç boyunca İstanbul'daki maslahatgüzar ile de irtibatı
sürdürmüşlerdir60.
Yargılamanın neticesi ve suçlamalarla ilgili tahkikat sonuçlarını
bilemiyoruz. Ancak muhassıl ve naibe yönelik iddiaların en azından bir
kısmının doğru olmadığını ifade etmeliyiz. Mesela Astier'in vekili, konsolosun
57
C.HR, 118/5881; 137/6829; Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 23, s. 50
A.DVNS.DVE.d, nr. 30/5, s. 285, 289.
59 24 Aralık 1802 (28 Şaban 1217) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 24, s. 19; 25 Kasım 1802 (29 Receb
1217) Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 24, s. 30.
60 HAT, 243/13661; HAT, 243/13666; HAT, 1416/57910; HAT, 244/13719; 7 Şubat
1803 (14 L 1217), Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 23, s. 53-54.
58
572
Mihal Bişara adlı zimmîde bulunan 3.000 kuruş alacağını, muhassıl ve naibin
tahsil edip zimmetlerine geçirdiğini ileri sürmüştü61. Fakat İstanbul'a
gönderilen defterin sicildeki sureti incelendiğinde bu paranın neredeyse
tamamının tahsil edilip İstanbul'a yollandığı görülür62. Sürecin sonunda
Astier'in mallarının ne kadarını geri alabildiği tam olarak belli değildir. Ancak
en azından evi kendisine iade edilmiştir. Zaten süreç ikmâl edilmeden Astier
1803 yılında ölmüştür.
Napolyon'un Mısır'ı işgalinin en büyük mağdurları arasında Osmanlı
topraklarında yaşayan Astier gibi Fransızlar da yer alır. Geçmişte yaşanan bazı
problemlere rağmen Osmanlılar Fransa'yı dost ve müttefik olarak kabul
ediyor, diğer Avrupalı devletlerden farklı görüyordu. Bu nedenle Napolyon'un mütecaviz tutumu önce hayal kırıklığına, ardından büyük bir öfkeye
kapılmalarına yol açtı. Savaş zamanlarında başvurulan ve güvenlik kaygısıyla
alınan birtakım geleneksel tedbirler daha geniş bir çerçevede uygulandı.
Fransızların işgal ettikleri yerlerde gerçekleştirdiği yağma ve katliamlarda
Osmanlıların tepkisini arttırdı. André Benoît Astier'in hikayesi, Napolyon'un
Mısır'ı işgaline Osmanlıların gösterdiği reaksiyonu bir şahıs özelinde gözler
önüne sermekte, devletlerarası krizlerin sıradan insanların hayatını hiç
beklemedikleri anda nasıl kabusa çevirdiğini de göstermektedir. Barış
antlaşması imzalandığında iki devlet ticari ortaklıklarını restore etmeye, siyasi
ittifaklarını tekrar tesis etmeye girişmiş; Astier gibi kişilerin yaşadığı
mağduriyetler ise yeterince telafi edilmeden unutulup gitmiştir.
61
HAT, 243/13661; HAT, nr. 1416/57910. Fransız mallarının iade sürecinden çok önce
muhassıl Osman Ağa hakkında başka iddialarda ortaya atılmış ve kendisi görevden alınmıştı.
İddialar Fransız mallarının müsaderesiyle ilgili olmamakla birlikte, Osman Ağa hakkında
görevi ihmal, ahaliye zulüm, zimmetine para geçirme gibi iddialar ortaya atılmış ve
nihayetinde görevden alınmıştı (Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 80, 100, 107, 116).
62 Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 32.
573
KAYNAKÇA
A-) Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyun Mühimme Kalemi Defterleri (A.DVNS.MHM.d):
nr. 208.
Bâb-ı Âsafî Defterleri Kataloğu'ndaki Düvel-i Ecnebiye Defterleri
(A.DVN.DVE.d): nr. 912.
Divan-ı Hümâyûn Defterleri Kataloğu'ndaki Düvel-i Ecnebiye Defterleri
(A.DVNS.DVE.d): nr. 30/5.
Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A.DVN.SNMH.d): nr. 9.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): nr. 6004; nr. 2747.
Bab-ı Âsafi Âmedi Kalemi (A.AMD): nr. 45/44.
Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Kalemi (A.DVN): nr. 2278/14.
Bâb-ı Âsafî Mektubî Kalemi (A.MKT): nr. 630/64.
Hattı Hümâyun (HAT): nr. 157/6569; nr. 158/6594; nr. 242/13601; nr.
243/13661; nr. 243/13666; nr. 244/13719; nr. 265/15372; nr. 1416/57910.
Cevdet Hariciye (C.HR): nr. 6/283; nr. 7/321; nr. 38/1899; nr. 40/1991;
118/5881; nr. 132/6552; nr. 137/6829; nr. 153/7611.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi
Kıbrıs Şeriyye Sicili: nr. 20; nr. 22; nr. 23; nr. 24.
İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicili Arşivi
Galata Şeriyye Sicili: nr. 14/542.
Milli Kütüphane
Edirne Şeriyye Sicili: nr. 256.
B-) Literatür
Ayyıldız, Kemal, Mısır'ın 1798'de İşgaline Dair Mükâleme Mazbataları Mecmuası
(İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,
Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Muzaffer Doğan, İstanbul 2012.
Boogert, Maurits H. van den, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi, 18.
Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar, çeviren: A. C. Tuncer, İstanbul 2014.
_____, “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflicts
of Interest in Aleppo (1703-1755)”, Friends and Rivals in the East; Studies in
Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century,
574
Edited by. H. Hamilton, A.H.de Groot, M. H.van den Boogert, Netherlands 2000,
pp. 187- 222.
Çiçek, Kemal, "Larnaka" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul
2003, XVII, 105-107.
Dinç, Güven, Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839), Akdeniz Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan. İ. Kurtcephe, Antalya
2010.
Duteil, Paul et Anna Pouradier, Chypre au temps de la révolution française, Nicosie
1989.
Duteil-Loizidou, Anna Pouradier, "La communauté française à Chypre à la fin
du XVIIe et au début du XVIIIe siècles" Chypre et la Méditerranée orientale. Formations
identitaires: perspectives historiques et enjeux contemporains. Actes du colloque tenu à
Lyon, 1997, pp. 71-77.
_____, "État général du commerce de l'île de Chypre (1776-1781)" Études sur
Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 169-182.
_____, "Le sort des français à Chypre à la sutte de l'invasion de l'Égypte par
Bonaparte" Études sur Chypre à l'époque Ottomane, İstanbul 2014, pp. 23-41.
Eldem, Ethem, "Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti" Türkiye Tarihi, Geç Osmanlı
İmparatorluğu, 1603-1839, ed. S. Faroqhi, çeviren: F. Aytuna, İstanbul 2011, c. III, s.
341- 396.
Erdoğru, M. Akif, "XVIII. Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar
ve Tercümanları", İkinci Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım 1998, Tarih ve
Kıbrıs Sorunu, yay. İ. Bozkurt, H. Ateşin, M. Kansu, Gazimağusa 1999, c. II, s.
315-328.
Erünsal, İsmail E., Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2014.
Gümüş, Şenay Özdemir, "Napolyon'un Mısır'ı İşgali Sırasında Osmanlı
Topraklarındaki Fransızlar", Tarihin Peşinde, 9 (2013), s. 249-278.
Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seyyid Vakkas Toprak, Ankara 2015.
Histories of Ottoman Larnaca, Edited by: E. Balta, T. Stavrides, I. Theocharides,
İstanbul 2012.
Karal, Enver Ziya, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul
1938.
Kuroki, Hidemitsu, "Events in Aleppo during Napoleon's Expedition of
Egypt" Bulletin d'études Orientales, 51 (1999), pp. 263-277.
Mariti, G., Travels in the Island of Cyprus, tranlated by C.D. Cobham, Cambridge
1909, pp. 126-136.
Mézin, Anne, Les consuls de France au siécle des lumiéres (1715-1792), Paris 1998.
575
Özkul, Ali Efdal, "Kıbrıs'taki İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri" Osmanlı
Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. M.Y.Ertaş, H. Çoruh, M.Z.Köse, İstanbul 2011, s.
303-351.
_____, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman
Administration (1571-1878)" Turkish Studies, International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish and Turkic, Volume 8/2, Winter 2013, pp. 239-283.
Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli,
hazırlayanlar: A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul, 2013, III c.
Sarıkaya, Hüseyin, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā'iku'l-Ahbâr'ı,
1209-1219/1794-1805, (İnceleme ve Metin), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, dan: Ziya Yılmazer, 2013.
Savaş, Ali İbrahim, "Konsolos" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,
İstanbul 2002, XVI, 178-180.
Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri
(1789-1802), Ankara, 1999.
Şakul, Kahraman, "Osmanlılar Fransız İhtilâline Karşı: Adriyatik ve İtalya
Sularında Osmanlı Donanması" Nizâm-ı Kādîm'den Nizâm-ı Cedîd'e: III. Selim ve
Dönemi, editör: Seyfi Kenan, İstanbul, 2010.
Şişman, Aylin, Osmanlı-Fransız İlişkileri, 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre),
Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi,
dan. A. Yaramış, Afyonkarahisar 2011, s. 45.
Turgut, Vedat, 208 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Tahlili,
1798-1800 (H. 1213-1215), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. Atilla Çetin, 2006.
Wittman, William, Osmanlı'ya Yolculuk, 1799-1800-1801, çev. Belkıs Dişbudak,
Ankara 2011.
576
EK-I
22 Numaralı Kıbrıs Şeriyye Siciline Göre André Benoît Astier'in ve Akrabası Marya Françeska'nın Müsadere Edilen Malları1
Sâbık konsolos Benedito Estir'in dâhil-i defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır
beyân
Tuzla'da vâki‘ tahtânî ve fevkânî büyût-ı adîde ve iki kıt‘a
Şayak yasdık (7 aded),
Çalar sâ‘at
Sağîr mir’ât
bağçeyi müştemil mülk menzil (Menzil-i mezbûr 3.540
mak‘ad (1 aded),
(1 aded)
(9 aded)
guruş Anapolitan balyosu üzerinde karâr-dâde iken
minder (1 aded)
1.800 pâre
1.677 pâre
almamağla tevkîf olundu)
1.440 pâre
Diğer sağîr mir’ât (3 aded)
İskemle (17 aded)
Tahta sofra (2 aded)
İskemle (8 aded)
Diğer mir’ât (2 aded)
504 pâre
2221 pâre
132 pâre
378 pâre
560 pâre
Nuhâs leğen (1 aded)
Üstü mermerli tahta
Dolab (3 aded)
Sîm zarf ma‘a fincan
Tabak (5 aded)
sofra (1 aded)
(12 dirhem/fî 32 pâre) 2
240 pâre
171 pâre
246 pâre
123 pâre
376 pâre
Sîm kaşık (5 aded)
Nuhâs sahan (11 aded)
Sîm fincan tepsisi
Sîm gülâbdân (1 aded) ve
Telli kadeh (14 aded)
buhûrdân (1 aded) (360
(117,5 dirhem / fî 22 pâre 1
660 pâre
(159 dirhem/fî 18 pâre
200 pâre
dirhem / fî 40 akçe)
akçe)
2.626
1 akçe) 2968 pâre
pâre
4.800 pâre
Şişe tuzluk (4 aded)
Şam‘dân (3 aded)
Perde ma‘a demir
Kebîr mir’ât (1 aded)
Çalar sâ‘at (1 aded)
(2 aded) 220 pâre
53 pâre
185 pâre
1.280 pâre
3.200 pâre
Kerevit (1 aded)
279 pâre
Kırmızı ihrâm (3 aded)
2.608 pâre
1
İskemle (25 aded)
2.611 pâre
Basma yorgan (4 aded)
1.937 pâre
Dolab (1 aded)
801 pâre
Şam‘dân (3 aded)
359 pâre
Diğer iskemle (7 aded)
240 pâre
Frengî sac (1 aded)
40 pâre
220 pâre
Beyâz ihrâm (1 aded)
809 pâre
Kebîr mir’ât
(2 aded)
2.145 pâre
Musluk (1 aded)
241 pâre
Kâse (1 aded)
82 pâre
Ta‘âm bıçağı (6 aded)
100 pâre
Basma yasdık (6 aded),
basma mak‘ad (1 aded),
minder (1 aded)
868 pâre
Mir’ât (1 aded)
122 pâre
Beyâz nâmusiye (2 aded)
828 pâre
Kıbrıs Şeriyye Sicili, nr. 22, s. 30-32.
Defterde kıymetli madenden yapılmış malzemelerin birim fiyatı verilmiş ve bu fiyat üzerinden toplam değeri gösterilmiştir. Ancak bazı
hesaplamalarda yanlışlıklar vardır. Bunlar genellikle küçük meblağlardır. Ancak bu hataların sehven mi, yuvarlama yapılmasından dolayı mı
ortaya çıktığı tam anlaşılamamaktadır.
2
İskemle (9 aded)
Kebîr mir’ât
(1 aded)
601 pâre
1.281 pâre
Diğer dolab (1 aded)
800 pâre
Tahta sandık (1 aded)
122 pâre
Kilim (2 aded)
163 pâre
Sağîr mir’ât (1 aded)
200 pâre
Frengî çekmece (2 aded)
2.200 pâre
451 pâre
Frengî yasdık (4 aded)
şayak mak‘ad (1 aded)
döşek
(1 aded)
868 pâre
Döşek (1 aded)
801 pâre
Dürbîn (2 aded)
1.720 pâre
Enfiye kutusu (1 aded)
203 pâre
Def‘a dolab (1 aded)
721 pâre
Nâmusiyelik bürüncek
bez (1 top)
1.806 pâre
Tehî sağîr sandık (1 aded)
62 pâre
Altın yüzük (1 aded)
(aynî irsâl)
600 pâre
İskemle (11 aded, yedisi
çukalı) 1.404 pâre
1.881 pâre
Döşek (2 aded)
841 pâre
Elmas yüzük (1 aded)
(aynî irsâl)
8.000 pâre
Ceviz kerevit (1 aded)
1.800 pâre
281 pâre
(240 dirhem / fî 22 pâre 1
akçe)
5.360 pâre
Sîm tatlı kaşığı (6 aded)
(38,5 dirhem / fî 16 pâre
1 akçe)
616 pâre
Diğer sîm süzgü (2 aded)
akçe)
2.546 pâre
Vasat sîm kaşık (13 aded)
(305,5 dirhem) (fî 22 pâre
1 akçe)
6.811 pâre
Sîm kebîr fincan tepsisi
(1 aded)
(897 dirhem / fî 18 pâre)
16.146 pâre
Sîm süzgü (1 aded)
akçe)
855 pâre
Sîm kadeh zarfı (10 aded)
6.360 pâre
Sîm hardelye (1 aded)
857 pâre
Sîm tuzluk (4 aded)
3.063 pâre
Sîm şam‘dân (1 aded)
(109 dirhem / fî 18)
1.962 pâre
Sofra bıçağı, 18 aded
501 pâre
Duhân tablası, 16 aded
206 pâre
Tel sîm zarf (15 aded)
(172 dirhem / fî 23 pâre
1 akçe)
3.995 pâre
Bec fincan (15 aded)
383 pâre
Fağfûr fincan (4 aded)
124 pâre
Sîm vasat şam‘dân
(2 aded)
12.042 pâre
Def‘a sîm şam‘dân
(2 aded)
5.796 pâre
Ceviz kirevit (1 aded)
640 pâre
Ceviz dolab (1 aded)
4.280 pâre
577
Diğer çalar sâ‘at
(1 aded)
1.202 pâre
Çekmece sâ‘ati
(1 aded)
10.000 pâre
Frengî çekmece (1 aded)
1.440 pâre
Sîm çatal (4 aded)
1 akçe) 2.075 pâre
Sîm biberlik
(2 aded)
(69 dirhem /
fî 22 pâre)
1.496 pâre
Def‘a sîm tuzluk
(2 aded)
(57 dirhem /
fî 25 pâre)
1.425 pâre
Def‘a sîm şam‘dân
(2 aded)
(210 dirhem /
fî 24 pâre)
5.040 pâre
578
Ma‘den mum mikrâsı
(1 aded)
136 pâre
Sîm mikrâs zarfı (2 aded)
825 pâre
Sîm kadehlik (1 aded)
4.734 pâre
Sûretli sîm parça (9 aded)
2.015 pâre
Sîm tatlı hokkası (1 aded)
850 pâre
Def‘a sîm kahve ibriği
(1 aded)
(133 dirhem /
fî 31 pâre 1 akçe)
4.167 pâre 1 akçe
Def‘a sîm kahve ibriği
(1 aded)
(207 dirhem /
3.795 pâre
Sîm çay ibriği (1 aded)
(326 dirhem /
6.954 pâre 2 akçe
Sîmli topuz (1 aded)
1.201 pâre
İngiltere konsolosu iken
kralından hediye gelen
tahta sofra (3 aded)
1.091 pâre
Kapaklı sîm kebîr şerbet
kâsesi (1 aded) (998
dirhem / fî 17 pâre 1
akçe)
17.298 pâre 2 akçe
4.172 pâre
Tatlı tabağı (19 aded)
520 pâre
Fağfûr fincan (15 aded)
401 pâre
İskemle (24 aded)
2.541 pâre
Tehî sandık (2 aded)
442 pâre
800 pâre
300 pâre
Ceviz sandık (1 aded)
443 pâre
Musanna‘ çekmece
(1 aded)
3.039 pâre
Def‘a çekmece (1 aded)
1.484 pâre
İskemle (10 aded)
1.000 pâre
Döşek (4 aded)
1.476 pâre
Kerevit (1 aded)
280 pâre
Üstü mermerli kebîr
çekmece (1 aded)
2.479 pâre
Kebîr perde (2 aded)
582 pâre
Minder (3 aded) kadife
yasdık (9 aded) mak‘ad
(1 aded)
2.370 pâre
1.000 pâre
Nâmusiye (1 aded)
210 pâre
150 pâre
Dolap (1 aded)
900 pâre
İskemle (1 aded)
200 pâre
Billûr fânûs (3 aded)
342 pâre
Tehî dolab (1 aded)
100 pâre
1.805 pâre
Musanna‘ çekmece
(1 aded)
3.600 pâre
İskemle (6 aded)
465 pâre
Frengî kitâb memlû dolab
(2 aded)
tehî dolab (1 aded) kitâb
(800 aded)
24.000 pâre
640 pâre
Def‘a tahta sofra
(1 aded)
400 pâre
Kumaş yasdık
(5 aded) basma mak‘ad (1
aded) minder (2 aded)
1.600 pâre
Döşek (2 aded) yasdık
(2 aded)
1.339 pâre
Kerevit (1 aded)
384 pâre
Kebîr dolab (1 aded)
8.000 pâre
Sîm kebîr kahve ibriği
(1 aded)
(365 dirhem /
fî 20 pâre)
7.421 pâre
Kebîr sîm tepsi
(1 aded)
(788 dirhem
fî 17 pâre
1 akçe)
13.658 pâre, 1 akçe
Sağîr mir’ât
(11 aded)
6.051 pâre
Pencere perdesi
(4 aded)
143 pâre
Dolab (1 aded)
229 pâre
Sandık (1 aded)
240 pâre
Elmas traş şişe (16 aded)
688 pâre
Kadeh (10 aded)
122 pâre
Şişe pûtse (25 aded)
537 pâre
Tabak (30 aded)
862 pâre
Demir mangal (2 aded)
484 pâre
Sabun (10 kıyye)
370 pâre
64 pâre
Katır (1 re’s)
2.800 pâre
Nuhâs tâbe (32 aded)
3.436 pâre
Hamr lamencâne (5 aded)
1065 pâre
İskemle (16 aded)
1.000 pâre
Nuhâs tencere (5 aded)
1.003 pâre
Tehî lamencâne (21 aded)
1376 pâre
Def‘a tehî lamencâne
(10 aded) 820 pâre
Def‘a bakır sahan (27
aded)
1.830 pâre
Kebîr tuc havan (1 aded)
1.200 pâre
Siyâh şişe (50 aded)
1217 pâre
Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan'a Armağan / 579
Nuhâs leğen (1 aded),
Billûr kâse (2 aded)
ibrik (1 aded)
121 pâre
320 pâre
Kebîr tabak (150 aded)
Küp (8 aded)
3.750 pâre
2.401 pâre
Dolab (1 aded)
169 pâre
Kebîr kazgan (1 aded)
600 pâre
Sitil (1 aded)
306 pâre
Hınta (3 keyl)
999 pâre
Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe: 328.980 pâre
be-hesâb-ı guruş 8.224 ve 20 pâre
Mesfûr Konsolos-ı sâbık Benedeto Estir'in hâric ez-defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır.
Kendü ismine altun
mühür (1 aded) (aynî
irsâl)
400 pâre
Yüz yasdığı (2 aded)
122 pâre
Tahta kerevit (2 aded)
142 pâre
Köhne kilim (1 aded)
33 pâre
Şeşbeş tavlası (1 aded)
454 pâre
Camlı ve sâde sûret
(19 aded)
1.022 pâre
Sîm başlı asâ (1 aded)
800 pâre
Eyer ma‘a takım (1 aded)
660 pâre
Süzgü küpü (2 aded)
360 pâre
Şişe sürahi (35 aded)
718 pâre
Kavanoz (32 aded)
1.092 pâre
Terâzu kantârı (1 aded)
382 pâre
Piştov kuburu (2 aded)
ve harîta (1aded)
140 pâre
Kapaklı kâse ve çukur
tabak (29 aded)
1.353 pâre
Köhne varil (5 aded)
313 pâre
Köhne peşgir (23 aded)
105 pâre
Kâfûrî (20 aded) kutu
(1 aded)
222 pâre
Tuç çan (1 aded)
205 pâre
Tabak (10 aded)
160 pâre
Pûtse (18 aded)
838 pâre
Pencere perdesi ma‘a
çubuk
(6 aded)
837 pâre
Küp (3 aded)
323 pâre
Ocak demiri
(1 aded) ma‘den tabak (2
aded)
311 pâre
Musluk (1 aded)
170 pâre
580
Misk sabunu (24 kıyye /
fî 62 pâre)
1488 pâre
Tahar (2 aded)
161 pâre
Siyâh dolu pûtse (7 aded)
171 pâre
Sağîr mir’ât (3 aded)
800 pâre
Frengî kitâb (65 cild)
205 pâre
Evrâk-ı perîşân
(kıymet 50 pâre)
Demir (7 parça) teneke
kutu (1 aded)
248 pâre
Peştahta (1 aded)
1.201 pâre
Tahta tavla (1 aded)
121 pâre
Frengî kilid (1 aded)
160 pâre
Frenk yatağı (1 aded)
600 pâre
Kerevit (1 aded)
847 pâre
Kahve-i yemenî (23
kıyye)
6049 pâre
Sahtiyânlı iskemle
(12 aded)
1.451 pâre
Frengî ocak (1 aded)
164 pâre
Kebâb şişleri ma‘a takım
1079 pâre
Kebîr maşa (2 aded)
181 pâre
Taş dibek (2 aded)
240 pâre
Kantâr (1 aded)
400 pâre
Tabak ve kâse (37 aded)
929 pâre
Pirinç kandîl (2 aded)
604 pâre
Mertek (6 aded) ve
köhne halat (2 aded)
262 pâre
Şişe (21 aded)
215 pâre
Kerevit (1 aded)
560 pâre
Döşeme taşı (200 aded)
400 pâre
Oturak tahtası (2 aded)
70 pâre
Bir mikdâr hatab
(kıymet 1.810 pâre)
Köhne pargîr (1 aded)
340 pâre
Güneş perdesi (6 parça)
162 pâre
Maltız ocağı (1 aded)
255 pâre
Burçak (5 kafîz)
165 pâre
Yeşil oturak tahtası
(2 aded)
360 pâre
Hamr-ı komandarya
(200 desti / fî 103 pâre)
20.600 pâre
Tahta sandık derûnunda
hasırlı şişe (26 aded)
65 pâre
Tehî demirsiz fuçı (4 aded)
1.203 pâre
Kebîr tuç çan (1 aded)
401 pâre
40 pâre
Köhne sabun sandığı
(2 aded)
53 pâre
Kebîr funi (1 aded)
80 pâre
Ma‘den sahan (6 aded)
400 pâre
Kâse (8 aded)
605 pâre
Sûret (2 aded)
51 pâre
Mir’ât (1 aded)
471 pâre
Def‘a sûret (4 aded)
62 pâre
Hekîm tulumbası (1
aded)
342 pâre
Hokka (4 aded) billûr
tuzluk (5 aded)
kevgîr (1 aded)
400 pâre
Hamr-ı müskire (8 kıyye)
(90 desti / beher desti fî
123 pâre)
11.070 pâre
Sûret (15 aded)
888 pâre
Lahana sûretli tabak
(1 aded)
421 pâre
Billûr kadeh (12 aded)
333 pâre
Kantâr (1 aded)
240 pâre
Döşek (2 aded)
941 pâre
Güğüm (1 aded) kepçe
(1 aded) kevgir (3 aded)
697 pâre
El değirmeni
(1 aded)
100 pâre
Def‘a küp (1 aded)
170 pâre
Köhne varil
(6 aded)
225 pâre
Demirli fuçı
(13 aded)
13.000 pâre
Hokka (7 aded)
24 pâre
Çarşeb (1 aded) makreme
(8 aded)
450 pâre
Peşgir (2 aded)
çarşeb (1 aded)
460 pâre
Bıçak (4 aded) ve çatal
(6 aded)
211 pâre
Peştahta (1 aded)
280 pâre
Kavanoz (6 aded)
200 pâre
Keser (1 aded) çakı
(2 aded) zar (6 aded)
107 pâre
3.626 pâre
Harîr yemeni (2 aded)
82 pâre
Ayaklı çukalı tavla
(1 aded) 400 pâre
Camlı sûret (5 aded)
1.281 pâre
Ocak demiri (2 aded)
demir kürek (1 aded)
620 pâre
Pirinç kandî (1 aded)
teneke kandîl (1 aded)
303 pâre
Yasdık (2 aded)
200 pâre
Saman dolu döşek
(1 aded)
121 pâre
Frengî gömlek
(59 aded)
10.392 pâre
Tarpuş (1 aded)
103 pâre
1.320 pâre
Enfiye makremesi
(16 aded)
1.159 pâre
Sağîr tabla (1 aded)
43 pâre
Frengî müsta‘mel entâri
(33 aded)
don (39 aded)
yelek (6 aded)
14.739 pâre
Peşgir (3 aded)
222 pâre
Köhne fular (11 çift)
220 pâre
Sağîr tabak (4 aded)
bardak (5 aded) 194 pâre
Kınakına
(2 kîse)
362 pâre
Kerevit (2 aded)
1520 pâre
Ustura (8 aded)
bileği (1 aded)
Mikrâs (1 aded)
210 pâre
Sîmli meç (1 aded)
680 pâre
Bir sandıkda zuhûr eden Fransa riyâli (155 aded)
ikilik (2 aded) = 21.875 pâre
(Mesfûr ihtiyâr ve alîl olub harçlığı olmamağla iki yüz elli
guruşu kendüye verilüb bâkîsi irsâl olundu) 21.875 pâre 10.000 pâre (250 guruş) = 11.875 pâre
Def‘a mir’ât (4 aded)
960 pâre
Frengî çorab (24 çift)
885 pâre
Kâfûrî mum (3 aded)
125 pâre
Çukur tabak (1 aded) tatlı
tabağı (4 aded)
şerbet bardağı (6 aded)
242 pâre
Yasdık (1 aded) minder
(1 aded)
mak‘ad (1 aded)
760 pâre
Musluk (1 aded) helke
Şişe fener (2 aded)
(3 aded)
135 pâre
602 pâre
Beyâz perde
(1 aded) ma‘a çubuk
291 pâre
(1 aded)
229 pâre
Şam‘dân (2 aded) demir
Çukur kâse
kürek (1 aded)
(2 aded) bardak
(1 aded)
301 pâre
200 pâre
Def‘a frengî entâri (8
Beyâz üsküf (16 aded)
aded)
273 pâre
don (4 aded)
1266 pâre
Hind bezinden basma
yasdık yüzü (14 aded)
832 pâre
Fincan (4 aded)
61 pâre
Peştahta (2 aded)
362 pâre
Sağîr tabak (15 aded)
kebîr tabak (7 aded)
360 pâre
Şekerli çay şerbeti
(23 aded)
501 pâre
Kerevit (1 aded)
685 pâre
Def‘a sûret
(76 aded)
9.048 pâre
Bıçak (6 aded)
100 pâre
582
Panto kâğıdı (24 aded)
tası (77 aded)
122 pâre
Perde (3 aded) ma‘a
çubuk
845 pâre
Frengî tombak düğme
(350 aded)
301 pâre
Sâ‘at camı (9 aded)
fırça (2 aded)
82 pâre
Kıbrıs bezi (2 top)
1.007 pâre
Abanî kuşak (3 aded)
3.089 pâre
Haleb çetârîsi (2 top)
1.600 pâre
Kurşun kutu
(2 aded)
203 pâre
Kebîr tabak
(1 aded)
120 pâre
3.778 pâre
Çarşeb (13 aded)
3203 pâre
Ütü demiri (1 aded)
kısaç (1 aded)
196 pâre
Frengî kitâb (11 aded)
tahta dolap (1 aded)
121 pâre
Basma çapıt (10 zirâ‘)
400 pâre
Nâmusiyelik bürüncek
(1 top)
1.641 pâre
Çorab (3 çift)
166 pâre
Enfiye kutusu (1 aded)
mukaffa kutu (1 aded)
140 pâre
Çarşeb (16 aded)
4.085 pâre
Tombak zarf ma‘a fincan
(1 aded) eldiven
(2 aded) 320 pâre
Parça bir mikdâr kurşun
165 pâre
Kemik haç, 61 aded
142 pâre
Defter kîsesi (2 aded)
cüzdân (1 aded)
680 pâre
Sakız kîsesi (4 aded)
641 pâre
Sâde beyâz makreme
(20 aded)
1.142 pâre
İğneli kutu (1 aded)
frengî yelpaze (3 aded)
215 pâre
502 pâre
Beyâz sağîr peşgir
(274 aded)
kebîr peşgir (13 aded)
17.446 pâre
Perde (8 aded) tahta
(4 aded) demir çubuk
(4 aded)
1.043 pâre
Ağaç tesbîh (28 deste)
haç (35 aded)
470 pâre
Yağ şişesi (2 aded)
Çakı (1 aded)
320 pâre
Sağîr billûr fânûs (5 aded)
639 pâre
Köhne kilim (1 aded)
141 pâre
Seccâde (2 aded)
707 pâre
Frengî meç (3 aded)
660 pâre
Perdelik mavi bez (1 top)
867 pâre
Basma ve beyâz perde
ma‘a çubuk (9 aded)
523 pâre
Def‘a perdelik satranç
yeşilli bez (1 top)
1.620 pâre
Frengî beyâz şerit ve bir
mikdâr Moskov bezi
602 pâre
Bardak(1 aded) şişe
(3 aded) tabak (1 aded)
kutu (1 aded)
141 pâre
Sepet (2 aded)
138 pâre
Mir’ât (1 aded)
570 pâre
Sağîr çekmece(1 aded)
171 pâre
Sandalye (1 aded)
250 pâre
Yeşil çuka
(1 parça)
326 pâre
Kıbrıs kutnîsi
(10 zirâ‘) ve yasdık
(1 aded)
720 pâre
Frengî talıka (1 aded)
6.000 pâre
Pirinç kandîl (1 aded)
ma‘den şam‘dân (1 aded)
ve teneke şam‘dân
(9 aded)
203 pâre
Beyâz havlu (5 aded)
260 pâre
Yelken bezi (3 aded)
800 pâre
Çiçek şişesi (1 aded)
78 pâre
Kanarya kafesi (3 aded)
281 pâre
Çarşeblik hama bezi
(2 top)
1.325 pâre
Tabla tahtası
(1 aded)
241 pâre
Enfiye makremesi
(139 aded)
8.483 pâre
Kebîr keman (1 aded)
260 pâre
Ağaç sehha (87 aded)
2002 pâre
Sadef sehba (30 aded)
723 pâre
Atlas ve alaca perde (9
aded)
2397 pâre
Yasemin çubuk (4 aded)
681 pâre
Ütü demiri (1 aded)
101 pâre
Sağîr çekmece (1 aded)
360 pâre
Sûret (1 aded)
46 pâre
Kâğıd harîta (2 aded)
100 pâre
Mihail Beşare nâm
zimmîde bâ-rehn alacağı
olmağla rehni memhûren
bulunup tahsîl olunan
meblağı 114.000 pâre
Sîm tepsi (1 aded)
5.185 pâre
Altun sâ‘at kösteği
(1 aded)
3.282 pâre
Altun kalemlik (1 aded)
(3 miskal / fî 7 guruş 6
pâre)
1001 pâre
Kebîr sîm kaşık (2 aded)
2048 pâre
Sîm toka (2 çift)
150 pâre
Sîm hendese mikyâli
(1 aded) (3 dirhem)
51 pâre
Sîm kaşık ve çatal (30
aded)
5.323 pâre
Nuhâs düğme (22 aded)
Sadef düğme (23 aded)
245 pâre
Sîm düğme ve kopça
(24 aded)
320 pâre
Sîm şişe kapağı (4 aded)
680 pâre
Mühür taşı (11 aded)
1.610 pâre
Piştov kuburu (1 çift)
Çarşeb (2 aded)
132 pâre
525 pâre
Sağîr ve kebîr haç
(2.560 aded)
1.360 pâre
326 pâre
Teneke kutu ma‘a enfiye
(2 aded)
100 pâre
Altun düğme (5 aded)
(3 miskal yarım dirhem / fî
7 guruş 6 pâre)
953 pâre
Sîm süzgü (2 aded)
589 pâre
Sîm pabuç tokası (1 çift)
450 pâre
Def‘a mühür taşı (7 aded)
242 pâre
Demir ocak ma‘a takım
(1 aded)
480 pâre
Frengî kilid (1 aded)
81 pâre
Çay bardağı (1 aded)
105 pâre
Sûretli altun
(2 aded)
560 pâre
Sîm zarf (10 aded)
1.171 pâre
Sîm tuzluk (4 aded)
(114,5 dirhem / fî 27
pâre)
3.081 pâre
Sûretli sîm (3 parça)
1400 pâre
Sîm pul (54 aded)
975 pâre
Çubuk zıvanası (2 aded)
150 pâre
Yekûn hâric ez-defter: 381.260 pâre.
be-hesâb-ı guruş: 9.531 ve 20 pâre
Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe ve hâric ez-defteridir:
17.756 guruş3.
3
Toplam miktar defterde 17.756 guruş 20 pâre olarak gösterilmişse de, doğrusu bu şekildedir.
Kıymet 1200 pâre
Dürbîn (1 aded)
550 pâre
Nakd-i mevcûd
20 pâre
Yağ şişesi
(3 aded)
122 pâre
584
Mesfûrun akribâsı hâlike olan Françeska'nın dâhil-i defter-i muhâsebe eşyâsı müfredâtıdır
1.201 pâre
Altun sâ‘at kösteği
(2 aded)
8.842 pâre
Elmas küpe (1 çift)
kıymet 8.800 pâre (aynî
irsâl)
1 akçe)
1.049 pâre
Def‘a altun kutu (1 aded)
(20 miskâl / fî 20 guruş)
8.800 pâre
Diğer etrâfı hurde taşlı
elmas yüzük (1 aded)
3.200 pâre (aynî irsâl)
Sîm ayak kopçası (5 çift)
2.160 pâre
İncülü yüzük (1 aded)
Sîm tatlı hokkası ma‘a sîm
zarf (1 aded)
2574 pâre
Altun iğne (3 aded)
(3 miskâl /fî 7 guruş
6 pâre)
858 pâre
Siyâh şerit üzerinde elmas
bilezik başlığı (1 çift)
Sîm çatal (1 aded)
(23,5 dirhem / fî 22 pâre
1 akçe)
524 pâre 2 akçe
Def‘a altun kutu (1 aded)
(14 miskâl / fî 10 guruş
30 pâre)
6.020 pâre
Yâkût sarı yüzük
(1 aded)
800 pâre (aynî irsâl)
Fil dişi kutu (1 aded)
460 pâre
Altun frengî mühür (1
aded)
Boğaz incüsi (5 dizi)
(3 miskâl / fî 7 guruş
6 pâre)
4.000 pâre (aynî irsâl-şod)
Frengî altun küpe
(1 aded)
(1 miskâl)
890 pâre
Ma‘den şam‘dân (2 aded)
554 pâre
Tombak zarf ma‘a fincan,
(1 aded)
133 pâre
Sağîr çekmece (1 aded)
477 pâre
Selyan (2 dizi)
kıymet 210 pâre
Elmas toplu iğne (1 aded)
Bundan akdem elmas-ı
hâss zannıyla muharrer
sahte elmaslı küpe (1 çift)
Sîm çay ibriği (1 aded)
(186 dirhem / fî 22 1
akçe)
4.216 pâre
Altun zencir (4 aded)
(8 miskâl / fî 7 guruş 6
pâre)
5.168 pâre
Sîm kahve ibriği (1 aded)
2 akçe)
5.190 pâre
Sîm fincan tepsisi (1
aded) (246 dirhem / fî 21
pâre)
5.166 pâre
Sîm hokka (1 aded)
1 akçe
3.806 pâre
Hindkârî altunlu kutu
(1 aded)
2.000 pâre
Dört taşlı elmas yüzük
(1 aded)
elmas yüzük, 1 aded
Frengî bileziklik incü
(2 çift)
(17 miskâl / fî 35 guruş)
Sîm kapaklı sahan
(1 aded) (279 dirhem /
fî 18 pâre)
5.022 pâre
Altun kutu (1 aded)
(28 miskâl 1 dirhem /
fî 12 guruş 10 pâre)
14.046 pâre 2 akçe
elmas yüzük (1 aded)
Sırça la‘l renglü altun
yüzük (1 aded)
Bafa kutu (1 aded)
430 pâre
Altun mühr-i Frengî,
(3 aded)
Gök kutu (1 aded)
90 pâre
Hurde zümrüd yüzük
(1 aded)
Def‘a kutu (2 aded)
83 pâre
Altun zehgîr (1 aded)
Mercân sağîr (1 dizi)
540 pâre
Çekmece (1 aded)
820 pâre
Hurde yâkût yüzük
(1 aded)
Sîm sürmedân (1 aded)
akçe)
122 pâre
İskemle (üçü kadifeli
sandalyedir, 9 aded)
3.090 pâre
Ceviz kerevit (1 aded)
1.120 pâre
Yasdık (4 aded)
minder (1 aded)
mak‘ad (1 aded)
742 pâre
Mir’ât (1 aded)
606 pâre
585
280 pâre
Yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe-i mesfûre: 148.057 pâre
be-hesâb-ı guruş: 3.701 ve 17 pâre.
Hâlike-i mersûme Françeska'nın hâric ez-defter-i muhâsebe eşyâsı beyân.
Sûretli kebîr altun
yüzük (1 aded)
Def‘a siyâh şerit
üzerine sırça taşlı
kopça (1 aded)
Beyâz cebe (1
aded)
fistan (1 aded)
440 pâre
Sîm yüzük (1 aded)
kıymet 400 pâre (aynî
irsâl)
Def‘a sağîr kopça (1
tek)
Frengî gömlek
(65 aded)
4.925 pâre
Selyân taşlı altun küpe
(2 çift)
Beyâz fistan (19 aded)
2.292 pâre
Müsta‘mel
makreme (30
aded)
379 pâre
Çarşeb (1 aded)
263 pâre
Altun yelek düğmesi (2
çift)
Fistan (5 aded) don
(12 aded)
yelek (15 aded) gömlek
(2 aded)
2.347 pâre
Akçe kîsesi (4
aded)
23 pâre
Elmas çelenkli iğne (1
aded)
Kumaş ve beyâz fistan
(8 aded) üstlük (7
aded) içlik (3 aded)
entâri (2 aded)
5.272 pâre
Güderi eldiven (3
aded)
121 pâre
Sırça kopça (2 aded)
80 pâre
Def‘a fistan (3 aded)
içlik (10 aded) don (8
aded) yelek (6 aded)
başörtüsü (2 aded)
önlük (2 aded) entâri
(1 aded)
3.430 pâre
Def‘a gömlek (2
Kettan
aded)
ipliği (16
zirâ‘)
310 pâre
170 pâre
Yekûn hâric ez-defter-i muhâsebe-i mezbûre 23.213 pâre
be-hesâb-ı guruş: 580 ve 13 pâre
Cem‘an yekûn dâhil-i defter-i muhâsebe ve hâric ez-defter-i mersûmedir: 4.281 guruş, 30 pâre
586
EK-II
André Benoît Astier'in İddiasına Göre Kendisinin ve Akrabası Lobon'un Kızının Müsadere Edilen Mallarının Miktarı
4
Müsadere Edilen Malın Cinsi
Mükemmelen donanmış vâsi' bir bab hâneye lâzım olan âlât ve bisât-ı adîde yani döşek ve minder ve yorgan ve yasdık ve suffe ve âyîne ve sofra ve
sandalye ve sandık ve dolab ve çekmece ve pîştahta ve döşeme ve çamaşır bahâsı
Bedeli (kuruş)
Bâzıları zî-kıymet olan basma ve kalemkârî suretler bahâsı
Çamaşır ve sofra bezleri ve mikdar-ı vâfî çarşeb bahâsı
Sîmin kırk dâne sofra takımı ve sair âlât-ı sofra yani büyük ve küçük kaşık ve çatal ve şurba tabakları ve şeker kabları ve şam‘dân ve tuz kabları ve
kahve ibrikleri ve çukulata ibrikleri ve revgan-ı zeyt kabları ve kadeh ve zarf ve kepçeler ve sair bu misillü âlât bahâsı
Fağfûrî ve çini tabaklar ve revgan-ı zeyt küpleri bahâsı
Esvâb ve kürk ve ipek çorablar ve yağlık ve sair bu misillü melbûsat bahâları
Zerrin sâ‘atler ve zincirler ve kutular ve halkalar ve elmas yüzükler ve kopçalar ve sair bu misillü eşyadan ibâret mücevherat bahâsı
Devşirilmiş müntehâb kesirü'l-mikdâr atik taş ve sîmin ve zerrin ve pirinç sikkeler bahâsı
Mahzen derununda mahfuz eski Kıbrıs şarabı ve misket bâdesiyle meşhun on beş aded varul ve her biri yetmişer müdde şarabı müştemil pek eski şarab
fuçıları bahâsı
Katı vâfir Fransız ve [İ]talyan kitapları bahâsı
Kırk sahan-ı ta‘âm ile donanmış sofraya iktizâ eden levâzımattan ibaret ve her biri üçer takım olan matbah âlâtı bahâsı
Hınta ve şa‘îr ve revgan-ı zeyt ve sabun ve odun ve kömür ve şeker ve kahve ve pirinç ve sair hubûbâttan ibaret bir senelik ev zâhîresi bahâsı
Bukkal ve damıcanalarda mahfuz kesirü'l-mikdar taşra şarabı bahâsı
Hane-[i] m[ezbûr] ehl-i İslâmın yed-i zabtına geçtiği halde be-gayet rahnedâr olduğundan tamir ve termimine sarf ettiğim mebaliğ mikdarı
Bir nefer Arab tâcirine idâne etmiş olduğum üç bin kuruş mukâbelesine ber-vechi terhin tarafıma teslim ettiği eşya bahâsı
Akrabamdan olub yirmi seneden berü kendi hanemde sakine ve ba‘dehu hâlike olan Fransız Lobon'un kızına müte‘allik esvâb ve çamaşır ve sandık ve
çekmece ve âyîne ve suffe ve yatak ve döşeme ve dantele ve sîmin âlât ve elmas ve gayr elmas yüzük ve diğer taş ve zerrin ve dürri gerdanlıklar ve altun
saat ve zencir ve kolçak ve sair mücevherat-ı adîde bahâsı
Cem‘an yekûn yalnız altmış üç bin yüz yetmiş guruşdur ki zabt olunan bi'l-cümle evraklarım derûnunda mevcud olub aded ve mikdarları hatırımda
mahfuz olmayan temessükat-ı adîdenin nâtık oldukları mebâliğden mâadâdır
1.500
3.400
4.700
6.400
1.800
2.600
4.200
3.000
9.500
3.800
2.600
1.520
550
2.600
3.000
12.000
63.170
4 HAT 243/13666. Sicilde adı Françeska olarak geçen kadın burada babasının adıyla anılmıştır. Ayrıca Astier mallarının zaptı sırasında
görevlilerce hazırlanan defterin gerçeği yansıtmadığını, mallarının çoğunun gasp edildiğini, kendisinin takdim ettiği listenin ise, eksikleri olmakla
birlikte, gerçeğe daha yakın olduğunu ifade etmektedir.
Ek-III André Benoît Astier'in el yazısıyla kaleme aldığı bir belge
587
588
Kıbrıs'taki Osmanlı resmi makamlarının talebi üzerine kaleme aldığı, müsadere edilenlerden
başka malı olmadığını ifade ettiği ve Zâhir Ömer isyanı esnasında Osmanlı Devleti'ne yaptığı
hizmeti anlattığı belge
(C.HR, nr. 132/06552)

Napolyon`un M s r` gali S ras nda K br s`ta Bir

Transkript

Benzer belgeler

Full Text

Yeniçeri Ağası Köse Mehmet Ağa ve Muhallefatı

Kafalar karışık!

GİZLİ CENNET: KIBRISKÖY

Bu PDF dosyasını indir - Dilbilim Araştırmaları Dergisi

`Xαλούμι` (Halloumi)/ `Hellim` peyniri Koruma Altına

Full Text

T.C. ANTALYA 5. SULH HUKUK MAHKEMESİ

Çok Kültürlülüğe Giriş - Welcome to MulticulturalCyprus.net!

PDF ( 2 ) - Diyalektolog

1915, Osmanlı İmparatorluğu`nun En Uzun Yılı: Bolivya