13 ergonomi isgbolumu.com isg bolumu

Transkript

HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
MESLEKİ HASTALIKLARDA
ERGONOMİ
• Meslek Hastalıkları
• Meslek Hastalıklarını
Oluşturan Faktörler
• Fiziksel Faktörler
• Kimyasal Faktörler
• Biyolojik Faktörler
• Meslek Hastalıklarında
Alınacak Tedbirler
ERGONOMİ
Dr. Ercüment N.
DİZDAR
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Meslek hastalıklarını
tanımlayabilecek,
• Meslek hastalıklarını oluşturan
fiziksel, kimyasal ve biyolojik
faktörleri sınıflandırabilecek,
• Meslek hastalıklarında alınması
gereken tedbirler hakkında bilgi
sahibi olabileceksiniz.
ÜNİTE
13
Mesleki Hastalıklarda Ergonomi
GİRİŞ
Meslek hastalığı, işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yürütüm şartları yüzünden uğranılan geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi
arıza hâlleri olarak tanımlanır.
İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında, çalışanları iş yerinin olumsuz
etkilerinden ve doğabilecek hastalıklardan koruyarak, rahat, güvenli ve huzurlu bir
ortamda çalışmalarının sağlanması amaçlanmaktadır.
Meslek hastalıkları,
İSG’nin dolayısıyla
ergonominin çalışma
alanları içerisindedir.
Ergonomi kavramı içerisinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin (İSG) amacı, kaza ve
hastalık şeklinde ortaya çıkan tehlikelerden çalışanları korumak, zarar verici
etkileri asgariye indirmek, mümkünse ortadan kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal
yönden tam iyilik hâlini hedefleyip yaşam kalitesini yüksek tutarak çalışanların
mutlu olmalarını sağlamaktır.
İş kazaları gibi meslek hastalıkları da kişinin çalıştığı iş dolayısıyla karşılaştığı
tehlikelerle ilgili bir durum olduğundan bunlar İSG’nin önemli bir çalışma alanını
oluşturmaktadır.
Eğitiminizin son (dördüncü) döneminde ismiyle müsemma “İSG2002 Meslek
Hastalıkları” adında ders alacaksınız. Ergonomi dersimizin bu ünitesinde ise,
ergonominin içinde yer alan İSG konularından meslek hastalıkları hususunda (giriş
niteliğinde) bilgiler verilecektir.
MESLEK HASTALIKLARI
İşletmelerde işçilerin sağlık şikâyetlerinin tespit edilmesi ve nedenlerinin
araştırılması gerekmektedir. Kötü dizaynın üstesinden gelmek için insan-tasarım,
hastalık-insan arasındaki etkileşim incelenmelidir.
Meslek hastalıklarına karşı iş yerlerinde birtakım genel tedbirlerin alınması
hastalığın görünme sıklığını azaltabilir. Meslek hastalığına maruziyet, teknik
planlama ve teknik metotların uygulanması ile kontrol edilebilir.
Bu maksadın en verimli bir şekilde temini için, eğitilmiş ve kendilerine düşen
vazifenin yerine getirilmesinde birbirleri ile yakın iş birliği sağlayan bir güvenlik
organizasyonu ve personele ihtiyaç vardır.
Bazen küçük bir tedbirle dahi ölümle sonuçlanabilecek meslek hastalığının
önüne geçilebilmektedir.
Çalışma koşulları ile çalışanların sağlığı arasında önemli bir ilişki vardır.
Çalışma koşulları, insanın fizik ve mental (zihinsel) yeteneklerine uygun ve sağlıkla
ilgili riskler kontrol altında tutulmuş ise fiziksel çalışma, sağlığı destekleyici ve
yükseltici bir faktördür. Bu çalışmanın sağlıkla ilgili pozitif yönüdür. Çalışma
koşullarının riskleri belirli bir düzeyi aşarsa meslek hastalıkları oluşur ki bu,
çalışmanın sağlıkla ilgili negatif yönüdür.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Meslek hastalığı hakkında değişik birçok tanımlama mevcuttur:
Belirli işle çalışmada
oluşan hastalıklar,
meslek hastalığıdır.
 Meslek hastalığı en genel anlamda, bir işin yapılması esnasında mesleki
etkenlerin doğurduğu ve bu etkenlerin devamı halinde gittikçe gelişen ve
bu nedenle belirli mesleklerde ve çalışma alanlarında bulunan nüfusta daha
sık görülen hastalıklardır.
 Belirli bir meslekte çalışma esnasında sık görülen ve aynı şartlar altında
deneysel olarak meydana getirilebilen bir hastalık meslek hastalığıdır.
 Meslek hastalığı ya çevrenin tehlike faktörlerine bağlı kısmi bir uygulamanın
hususiyeti ya da bir işin bir işçi tarafından yapılmasında maruz kalabileceği
ve iş yeri dışında da meydana gelebilecek hastalıklardır.
 Meslek hastalığı işçinin çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple
veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık,
sakatlık veya arıza hâlleridir.
MESLEK HASTALIKLARINI OLUŞTURAN FAKTÖRLER
Bugün, dünyada ve ülkemizde meslek hastalıkları ve nedenleri ele alınırken,
sınıflandırma daha genel ve daha bilimsel anlamda, iş yerlerinde meslek
hastalıklarına neden olabilecek faktörler aşağıda sınıflandırıldığı gibidir:
 Fiziksel Faktörler
 Kimyasal Faktörler
 Biyolojik Faktörler
Fiziksel Faktörler
Meslek hastalıklarına yol açabilen fiziksel faktörler şunlardır (bk. Bölüm 1):






Basınç
Titreşim (vibrasyon)
Radyant enerji (ultraviole, enfraruj, radyoaktif ışınlar vb.)
Gürültü (bk. 7. Ünite: Fiziksel İşyeri Düzenleme: Gürültü)
Aydınlatma (bk. 8. Ünite: Fiziksel İşyeri Düzenleme: Aydınlatma)
Termal durum (bk. 9. Ünite: Fiziksel İşyeri Düzenleme: İklimlendirme)
Basınç
Basıncın zararları çoğunlukla ortam hava basıncının aniden düşmesi sonucu
meydana gelir. Doğal ve suni olarak kişiyi saran hava basıncının kısa bir süre içinde
düşmesi “dekompresyon hastalığı” yapar.
Basınçlı hava soluyan dalgıçların, su yüzeyine hızlı çıkışları sonucunda, doku
ve kanlarında çözünmüş olarak bulunan nitrojenin parsiyel basıncı ortam
basıncının üzerine çıkar ki, doku ve kanda nitrojen gazı kabarcıklarının oluşması ile
bu hastalık meydana gelir.
3
Dekompresyon hastalığı, dış atmosfer basıncının aniden düşmesiyle kandaki
erimiş hâlde bulunan azot gazının gaz hâline dönüşmesiyle oluşur. Bu hastalıkta
vücudun çeşitli damarlarında tıkanma ve felç (hatta ani ölümler) olabilmektedir.
Bu hastalığa genellikle deniz altı ve hava ulaşım personeli maruz kalmaktadır. Bu
hastalıktan korunmak için ortamın basıncı aynı tutulmalı veya ani basınç
değişikliklerinden kaçınılmalıdır.
Dekompresyon hastalığı sıklıkla dalgıçlarda olmasına karşın, 5500 metre
üzerine çıkan kişilerde de görülebilir (yükseklik dekompresyon hastalığı).
Dekompresyon hastalığında, HB02 tedavisi kabarcıkların çapının
küçülmesini sağlar ve hipoksinin düzeltilmesinde yardımcı olur. Bu hastalıkta kan
gazlarındaki biokimyasal değişiklikler homeostazisi etkiler, endotel hasarı ve
lökosit aktivasyonuna neden olur. HBO2 tedavisinin klinik tablonun düzelmesinde
sağladığı yararlı etki, kabarcıkların çapının küçültülmesi ve hipoksinin
düzeltilmesine kıyasla daha önemlidir.
Titreşimin sağlığa etkisi
birkaç başlık altında
değerlendirilmelidir.
Son elli yıldır, dekompresyon hastalığının erken dönem tedavisinde, HBO2
en başta gelen tedavi yöntemidir. HBO2 tedavisi, 2.5-3.0 ATA basınç altında ve en
az 2-4 saatlik seanslar halinde, semptomlar düzelene kadar yapılmalıdır.
Semptomların görülmesini takiben ilk 6 saat içinde tedaviye alınan hastalarda
sonuçlar daha yüz güldürücüdür.
Dalgıçlarda görülen semptomlar; sınırlı cilt döküntülerinden, paralizi,
konvülziyon ve gaz kabarcıklarının lenfatikler, venler ve arterleri tıkaması sonucu
ortaya çıkan ani ölümlere kadar değişir. ABD’de, her yıl yaklaşık 100-150 amatör
dalgıçta dekompresyon hastalığı görülmektedir. Türkiye’de ise vurgun yiyen dalgıç
sayısı net bilinmemekte ancak ABD’den az olmadığı tahmin edilmektedir.
Titreşim
Titreşimin (vibrasyon) zararları genellikle delici matkap, testere gibi çok
titreşim yapan hava basınçlı alet ve makinelerle çalışanlarda görülür. Bu tip aletler
vücutta kuvvetli gerilimler meydana getirir.
Titreşimin insan üzerindeki yükü, periyodik olup olmamalarına, etki
süresine, titreşim yönüne ve vücuda giriş yönüne bağlıdır. Gürültünün etkisi kulağa
olurken, titreşimin bütün vücuda zararı dokunur.
İşitme bozuklukları, ruhsal bozukluklar, baş ağrısı, tansiyon düşüklüğü,
damar bozuklukları, kemik ve eklem bozuklukları ve kas bozukluğu görülür.
Bu rahatsızlıklardan korunmak için, kullanılan aletlerde titreşimin çalışana
etkinisini azaltıcı tedbirler alınmalıdır. Ayrıca bu işlerde uygun olmayanlar
çalıştırılmamalıdır (bk. Fizyolojik Çalışma Yeri Düzenleme: Gürültü).
Radyant enerji
Radyasyon (ışınım), iyonizan ya da noniyonizan türde olabilir. Noniyonizan
grupta mor ötesi (ultraviyole) ve kırmızı ötesi (infrared) ışınlar yer alır.
4
Radyasyonun miktarı ve kalitesi direkt olarak ölçülemez. Bu ölçümler ancak
indirekt olarak yapılabilir. Bugün ölçümlerde en güvenilir yöntem, radyasyonların
havayı iyonize etmesi esasına dayanır.
Radyant enerjinin
kaynağı, frekansı,
yoğunluğu önemlidir.
Herhangi bir radyant enerji kaynağı için, havada meydana gelen iyonizasyon
miktarı, o hava kitlesinin absorbe ettiği enerji miktarı ile orantılıdır.
Radyasyon dozunun iki yönü vardır.
 Belirli bir bölgeye verilen radyasyon miktarı (ekspozür dozu)
 Kimyasal ve biyolojik yönden radyasyonun madde içinde absorbe olup
kalan etkili miktarı (absorbe edilen doz)
Şekil 13.1. Radyant Enerji
Gama ışınları, çok zararlıdır. Az bir miktarda bile bu ışınlara maruz kalınması
durumunda, kanser olunur. Çevremizde doğal gama ışını kaynağı yoktur. Uzaydan
gelen gama ışınlarını da atmosfer büyük oranda engellemektedir.
5
Morötesi ışıklar, insan sağlığına zaralıdır. Aşırı dozda alınırsa deri kanserine
neder olabilir. Atmosfer tarafından çoğu filtrelenir. Yani atmosferdeki ozon
tabakası bu ışınları geçirmez, bizi güneşten gelen morötesi ışınlardan bu tabaka
korur.
Mor ötesi ışınların yüzeysel deri tabakalarında yanıklara, hatta deri
kanserine neden olduğu bilinmektedir. İyonizan radyasyon ise alfa ve beta
partikülleri veya gama ve röntgen ışınları şeklinde olabilir. Bu tür radyasyonda en
önemli etki kanserojen olması özelliğidir.
X (Röntgen) ışınları ise kansere sebep olur. Çevremizde X-ışını yayan doğal
kaynak yoktur. Ama bu ışınlar atmosferden geçemezler. Aslında eski tüplü
televizyonlar az miktarda X-ışını yayıyorlardı. İlk üretilen TV’lerin camları
kurşunsuzdu, o nedenle çevreye bir miktar X-ışını yayıyorlardı.
Röntgen cihazları içimizi X-ışınlarını kullanarak görüntülerler. Bu ışınlar
zararlı olduğu için gereksiz yere röntgen filmi çektirmek iyi değildir. Özellikle
panaromik çene röntgeni gibi çekimi uzun süren röntgen filmlerinin çekimi
sırasında X-ışınlarına biraz daha fazla maruz kalındığında film çektirilmemelidir.
Lüzum olmadıkça
röntgen
çektirmemelidir.
Alfa ışınları, helyum atomu çekirdekleridir. Yani bir proton ve bir nötron.
Radyoaktif maddeler tarafından yayınlanır. Çok zararlıdır. Kansere neden olur.
Atom bombası ve nükleer patlamalarda ortaya çıkar. Onun dışında çevremizde
bulunmaz. Ancak dünya tarafından bir miktar yayınlanır.
Beta ışınları ise, hareket eden serbest elektronlardır. Atmosferde birkaç
cm’den fazla ilerleyemezler. Beta ışınları ile katod ışınları aynı şeydir (hızları farklı).
Beta ışınları deriye nüfuz edebilir ve yüksek frekanslı ışınlar gibi zarar verebilir.
Beta ışınları kanser tedavisinde, malzemelerin kalınlığının ölçülmesinde, elektron
mikroskoplarında ve eski tüplü TV’lerde kullanılır. TV içinde bulunan katod ışınları
TV’nin camından geçemez.
Kozmik ışınlar, içinde alfa, beta ışınları ve çeşitli atomaltı zerreler
bulunduran, evreninin çeşitli yerlerinden gelen radyasyondur. Bu radyasyonun pek
azı dünya atmosferinden geçebilir. Uzayda ise uzun süre kalanlar için tehlikelidir.
Uzaya giden astronotlar zaman zaman gözlerinin önünde ışık çakmaları görürler,
işte bunlar gözlerine giren kozmik ışınlardır. Uzayda kalan astronotların kaskları ve
giysileri mikroskop altında incelendiğinde bunların yüzeyinin hasar gördüğü
görülür. Bu hasarın nedeni çarpan kozmik ışınlardır.
Kimyasal Faktörler
Mesleki zehirlenmelerin çoğu solunum yolu ile alınan havanın içinde
bulunan karbon monoksit ve kükürtlü hidrojen gazlarıdır. Bunlar, zehirli veya
tahriş edici maddeler olup, normal ısıda ve atmosfer basıncında havada bulunup
doğrudan doğruya solunum ile vücuda girerler. Meslek hastalıklarına sebebiyet
veren başlıca kimyasal tehlikeler şunlardır:
 Tozlar
 Gaz ve buharlar
 Çözücüler
6
Tozlar
Tozlar, partikül büyüklüğü 1 ile 100 mikron arasındadır. Tozlar ne kadar ince
olursa, havada asılı kalma süreleri o kadar uzar ve solunum ile vücuda alınmaları o
kadar kolay olur.
Partikül büyüklüğü 1100 mikron arasında
olanlar “toz” olarak
anılır.
Şekil 13.2. Partikül büyüklüğü 1-100 mikron arasında olanlar “toz” olarak nitelenir.
Tozlar, çok ince katı madde parçacıkların havaya dağılması ile meydana
gelir. Katı maddelerin ezilerek, yontularak, zımparalanarak veya öğütülerek
parçalanması sonucunda ortaya çıkarlar. Metal, bitki veya mineral kökenli olabilir.
Şekil 13.3. Tozlar ve insan vücudundaki etkileri
Tozlar genelde akciğer hastalıklarını oluştururlar. 10 µm’den küçük tanecikli
tozlar direkt olarak akciğere yerleşir ve hastalığa neden olur. 10-25 µm arasındaki
toz tanecikleri ise bronşlara yerleşir.
Daha büyük tanecikli tozlar burundaki kıllar tarafından tutularak bunların
vücuda girmesi engellenir. Ağızdan nefes almak, parçacıkların akciğere geçmesine
yardımcı olarak hastalık ihtimalini artırır.
7
Meslek hastalıklarına neden olan tozlar şunlardır:
Tozun büyüklüğüne
göre hava filitresi
kullanılır.
Şekil 13.4. Tozlar ve filitrelenmesi
8
Şekil 13.5. Kimyasal maddelerin insan vücuduna giriş yolları
Fibrojenik Tozlar
Lift yapısına sahip tozlar, daha ziyade pamuk ve pamuk ile ilgili iş kollarında
çalışanlarda ve talkla, asbest (akciğer kanserine sebep olarak gösterilen asbest
kimyasal ve ısıya dayanıklı bir maddedir) ile uğraşanlarda meslek hastalığı yapar.
Fibrojenik tozlar, en
ziyade pamuk, talka ve
asbest ile uğraşanlarda
görülür.
Fibrojenik tozlar daha ziyade akciğerlerinin yapısını bozarak etki eder. Bu
tozlar, solunumla akciğerlere ulaşarak birikir ve bunun sonucunda dokusal değişim
oluşturarak akciğerlerde fonksiyonel bozukluk yapar.
Asbestoz hastalığı amyant tozlarının solunmasıyla oluşur. Bu madde ile
uğraşanlarda akciğer kanseri dahi oluşabilir.
Silisyum tozları kum ocaklarında, maden kuyularında, seramik, fayans,
porselen ve cam endüstrisinde çalışanlarda görülür.
Talkos hastalığı talkozla uğraşanlarda görülen bir hastalıktır, akciğerlerin
yapısını bozar.
Bisinoz ise pamuk tozlarıyla meydana gelen bir meslek hastalığıdır. Pamuk,
dokuma endüstrisinde pamuk işinde çalışanlarda sıkça görülür.
Toksik (Zehirleyici) Tozlar
Endüstride kullanılan bazı metallerin ve organik maddelerin tozlarıyla temas
sonucu vücutta zehirlenme belirtileri görünmektedir. Bu maddeler: Kurşun,
kadmiyum, mangan gibi ağır metal tozları ile arsenik trioksit, berilyum bileşikleri, ,
DDT, fosforlu organik bileşikler ve kurşun tozlarıdır.
Vücuda alındıklarında çeşitli organlar üzerinde(sinir sistemi, karaciğer,
böbrekler, mide ve bağırsaklar, solunum organları, kan yapıcı organlar gibi) kronik
veya akut zehirlenme etkisi yapan tozlar bu sınıfa girer.
Tozu oluşturan bileşenlerin biri veya birkaçı toksik bir madde ise, maddenin
cinsine, tozdaki yüzdesine, havadaki tozun yoğunluğuna, solunan tozun miktarına
göre zehirlenmelere neden olabilirler.
9
Kanserojen tozlar
Çeşitli iç ve dış faktörlere bağlı olarak insanlarda kansere yol açabilen
tozlardır. Meslekle ilgili kanser oluşturan (kanserojen) tozlar şunlardır: Asbest
tozları, krom bileşiklerinin tozları, kömür katranı ve kömür tozları.
Kansere neden olduğu belirlenen yani kanserojen veya kanserojen
olduğundan şüphelenilen maddeler çok çeşitlidir ve bunlar iş güvenliği ve sağlığıyla
ilgili kuruluşlar (Amerikan Endüstri Hijyenistleri (ACGIH), Amerikan İş Sağlığı
Güvenliği Kurumu (OSHA) ve Amerikan Ulusal İş Sağlığı Güvenliği Enstitüsü (NIOSH),
Uluslar arası Çalışma Örgütü vb. tarafından sınıflandırılmıştır. Kanser yapıcı
maddeler ve bunların çalışma ortam atmosferinde bulunmasına izin verilebilecek
konsantrasyonları da, bu belgelerde bulunmaktadır (bk. “İSG2002 Meslek
Hastalıkları”). Bugün kanserojen olduğu bilinen tozlar şunlardır: asbest, arsenik ve
bileşikleri, berilyum, kromatlar, nikel ve bileşiklerinin tozları.
Beslenme, yaşam koşulları, çevre kirliliği mesleki etkiler gibi faktörlerin
kanser oluşumunda rolü olduğu düşünülmektedir.
Radyoaktif tozlar
Hava içinde toz hâlinde bulunan radyoaktif maddelerin yaymış oldukları
iyonize ışınlar, insan organizmasının hücre ve dokularında hasar yapar, tümör
oluşumuna ve genetik bozukluklara neden olur.
Uranyum, radyum, toryum vb. radyoaktif maddelerin iyi muhafaza
edilmemesi sonucu bu artıkları radyoaktif maddelerle uğraşanlara ve atmosfere
yayılarak çevresindeki canlılara zarar verir. Vücuda verdiği zarar radyoaktif
maddenin özelliğine, miktarına, temas süresine göre değişir.
Alerjik tozlar
Duyarlı kişilerde ateş, astma, dermatitler gibi çeşitli alerjik reaksiyonlara yol
açabilen tozlardır. Çeşitli bakteri, maya küf ve polenler de böyle etki gösterebilir.
Rakyoaktif tozlar, tümör
oluşumunu tetikler.
Nemli ve sıcak nitelikteki ambar, ahır gibi yerlerde uzun süre bekleyen hayvan
yemi, saman, ot, tahıl, küspe gibi küflü tozların solunması ile alerjik solunum sistemi
hastalıkları ortaya çıkabilir. Pamuk, keten, kenevirle çalışanlarda, dokuma fabrikası
işçilerinde görülen bisinoz, fırıncılarda un nedeniyle görülen bronşial astma allerjik
tepkilerdir. Ağaç tozları da bu grupta yer almaktadır.
Bazı maddeler vücutta aşırı duyarlılık (alerji) reaksiyonlarına sebep olur.
Çiftçilerde tahıl tozlarına bağlı olarak astım oluşabilir. Ayrıca pamuk işiyle
uğraşanlarda da devamlı öksürük meydana gelebilir. Tütün işçilerinde de tütün
tozlarına bağlı olarak uzun süren alerjik öksürükler görülmektedir.
10
Şekil 13.6. Belirli toksiklerden etkilenebilen organlar ve dokular
Nötr tozlar
Bu tür tozlar daha ziyade vücutta birikme yaparak kitleleriyle vücuda zarar
verirler. Bu tozlardan: demir, magnezyum, kalsiyum, kömür, baryum, sülfat tozları
çoğunlukla akciğerde birikirler.
İnert tozlar
Bu tür tozlar, vücutta birikebilen fakat fibrojenik ve toksik etkileri olmayan
tozlardır.
Solunan ve çöken partiküller ya nefes alma işlemiyle ve solunum sisteminin
kendi kendini temizlemesi yoluyla vücuttan atılırlar veya en kötü durumda,
akciğerde büyük patolojik etkiler yapmada daimî bir birikim meydana getirirler.
Kireç taşı, mermer, alçı taşı tozları ve tütün tozu bu gruba örnektir.
Gaz ve Buharlar
Boğucu gazlar
Basit ve kimyasal boğucu gazlar olarak iki grupta incelenir:
Boğucu gazlar, basit ve
kimyasal boğucular
olarak ikiye ayrılır.
 Basit boğucu gazlar: Başında “karbondioksit” (CO2) gelir. Fermantasyon
olaylarının geçtiği yerler, kuyu ve tüneller, yangın söndürme aygıtları imalat
yerlerinde bu gaza rastlanır. Miktarın artmasıyla, çalışanların yeterli oksijen
gazını almalarını engeller ve boğulma olayları görülür.
 Kimyasal boğucular: Bu tür boğucuların başında karbonmonoksit (CO) ve
hidrojensülfür (H2S) gelir. İşyerleri ortamında karbonmonoksit miktarının
artmasıyla, solunan havadaki karbonmonoksit, akciğerde oksijenin yerine
alyuvarlara bağlanarak hücrelere oksijen taşınmasını engeller. Hücrelerdeki
oksijen yetersizliğinde kan, parlak kırmızı renge dönerek boğulmayı netice
verir. Hidrojensülfür zehirlenmesi ise lağım kanalları ve foseptik kuyu
çalışanlarında, kimya ve boya endüstrisinde çalışanlarda görülür.
11
İritan (tahriş edici) gazlar
Amonyak, farmaldehit, azotdioksit başlıca iritan gazlarıdır. Amonyak başlıca
gübre üretiminde, boya üretiminde, soğutucu olarak kullanma işlerinde çalışanların
gözlerinde ve solunum yollarında tahriş edici bir etki yapar. Azotdioksitler ve diğer
azotoksitler, patlayıcı madde ve boya imalatında da kullanılır. Ayrıca ark ve asetilen
kaynakçılarında (havanın nitrojen ve oksijenini arkın sıcaklığı birleştirir) da azot
dioksit zehirlenmeleri görülmektedir.
Sistemik zehirli gazlar
Endüstride karşılaşılan birçok maddenin buhar ve gazları sistemik zehir etkisi
göstermektedir. Bunların başlıcaları: benzen, civa buharı, fosfor bileşikleri, kurşun
oksit buharı, kadmiyum bileşikleri, arsenikli hidrojen, karbon sülfür.
Civa, oda sıcaklığında
buharlaşan ve psikolojik
bozukluklara sebebiyet
veren bir gazdır.
 Benzen: Ucuz ve iyi bir çözücü olduğundan sıkça kullanılır. Buharları
solunum yoluyla vücuda girerek çeşitli etkiler (baş ağrısı, halsizlik) yapar.
Ayrıca uzun süre benzinle karşılaşma kan kanseri (lösemi) yapar.
 Civa: Termometre, barometre, kuru batarya, diş hekimliğinde kullanılan
civa, oda sıcaklığında buharlaşır. Civa buharı solunumla ve deriden vücuda
bulaşır. Baş ağrısı, yorgunluk, diş etlerinde kanama, psikolojik bozukluklar
ve titremeye yol açar. Bu yüzden çalışırken civanın buharlaşması
önlenmelidir.
 Fosfor ve bileşikleri: Kırmızı fosfor zehir etkisi göstermez, daha ziyade
beyaz (sarı) fosfor zehirleyicidir. Daha ziyade ilaç endüstrisinde, çözücü
imalinde kullanılır. Karaciğerde harabiyet, kansızlık, kemik iltihabı vb.
yapar.
 Kurşun: Kurşunla çalışan akü imali ve kurşun kaplama, sac imalatı ve
matbaacılıkta, boya, badana işlerinde sıkça rastlanan kurşun oksit buharı
zehirlenmelere sebebiyet verir. Karaciğer ve böbreklere yerleşen kurşun
tozları nihayetinde felç yapar.
 Kadmiyum bileşikleri: Galvanizleme işlerinde, akü imalatında, nükleer
enerji üretim işlerinde kullanılır ve bu iş yerlerinde kadmiyum buharları ile
zehirleme olur.
 Arsenikli hidrojen: Endüstriyel işlemlerde metallerin asitlerle karşılaşması
sonucu ortaya çıkar. Daha ziyade kanda zehirlenme sonucu beyinde
etkisini gösterir.
Narkotik (uyuşturucu) buharlar
Normal ısıda ve basınçta buharlaşarak gaz, sıvı veya katı maddelerin havada
bulunan buharlarıdır. Benzol, alkoller ve halojenli hidrokarbonlar başlıca
uyuşturucu buharlardır. Alkoller hidrokarbonların (metan, etan, propan vb.)
hidroksilli bileşiklerdir.
Genellikle alifatik alkollerin merkezi sinir sistemi üzerinde uyutucu ve
uyuşturucu bir etki gösterdiği söylenebilir. Bu iş kollarında çalışanlarda zamanla
merkezî sinir sisteminde hasarlar oluşmaktadır.
12
Şekil 13.7. Toksik kimyasallarla temas sonucu vücutta tahriş meydana gelir.
Çözücüler
Çözücüler, primer ve
allergen maddeler
olarak iki grupta
incelenir.
Suyun çözücü özelliği endüstride kullanılan maddeleri çözmek için yetersizdir.
Bu sebeple organik sıvılar kullanılır. Bu sıvılara “Endüstriyel Çözücü veya Solventler”
denir. Bunlar çözücülükleri ötesinde üretimde ilk madde veya ara madde olarak
kullanıldıkları için tercih edilirler. Örneğin, benzen, boya üretiminde ilk adım olarak
kullanılır. Deriyle temas yoluyla insan sağlığına zarar veren solventlerden bir kısmı
(kurşun, anilin, tetraetil, siyanür vb.) öldürücüdür, bir kısmı (sülfirik asit, nitrik asit)
cildi tahriş eder, diğer bir kısmı ise (alkol, kerozin vb.) derinin bakterilere karşı
mukavemetini (dermatosis) azaltır.
Çözücüler, primer ve allergen maddeler olarak iki grup altında incelenir:
 Primer Tahriş Ediciler: Benzen bileşiklerinin deri ile teması sonucu deride
tahrişe bağlı olarak dermatit oluşur. Benzin, ligorin ve kerosin buharları
deriyi, gözleri ve burnu tahriş eder.
 Allergen Maddeler: Bazı çözücüler kapsadıkları madde ile bünyede aşırı
duyarlılık reaksiyonlarına sebep olurlar. Çıplak elle çalışanların ellerinde
çeşitli dermatitler, solunum yollarında astıma benzer rahatsızlıklar ve
gözlerde ise konjiktivit oluşturmaktadır. Bu rahatsızlıkların derecesi
bünyeden bünyeye göre değişir.
Yukarıda sağlığa zararlarından bahsedilen çözücüler aynı zamanda ateş alma
ve patlama tehlikelerinin de kaynağı olarak görülebilir. Zira yanıcı sıvı olan
solventler, küçük bir kıvılcım ile patlamaya neden olabilir.
Biyolojik Faktörler
Biyolojik faktörler, çevrede bulunan mantar gibi çok küçük mikro
organizmaların meydana getirdiği bulaşıcı meslek hastalıklarına sebebiyet verir.
Bazı iş kollarında çalışılan (mikrop taşıyan madde ve hayvanlarla) yere göre
havada, suda ve toprakta bazı hastalıklar ile karşılaşılır. Buna göre bu tür meslek
hastalıklarını ikiye ayırmak mümkündür:
 İnfekte madde veya hayvanlarla çalışanlara geçebilecek hastalıklar: Hayvan
(koyun, keçi, inek) yetiştiricilerine malta humması, şarbon; domuz işlerinde
uğraşanlara domuz yılancılığı; avcılara tuleremi ve evcil kuşlarla
uğraşanlarda takoz hastalığı geçer. Laboratuvar ve hastane çalışanlarında
da bu tip çeşitli hastalıklar görülebilir.
13
 Çalışma çevresinde geçebilecek özel hastalıklar: Bunların başında toprakla
uğraşanlarda tetanos görülür. Tetanos mikrobu otla beslenen hayvanın
bağırsaklarında zararsız yaşar. Parazit hastalıkları da topraktan bulaşır.
Mantar hastalıkları ise deri yoluyla bulaşır.
Şekil 13.8. Hayvanların ve kimyasalların olduğu ortamda çalışan işçilerin koruyucu teçhizat
kullanımı
Mesleki enfeksiyon (hastalık yapan mikrop) hastalıklarından korunmada başta
vücuttaki açık yaralar iyi kontrol edilmeli, yaralanmalarda tetanoz aşısı
yaptırılmalıdır.
Ayrıca bir bölgede yaygın görülen bulaşıcı hastalığı tespit etmek için toprak
numuneleri, biyolojik incelemelerden geçirilir.
MESLEK HASTALIKLARINDA ALINACAK TEDBİRLER
Meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirler üç grupta incelenebilir: tıbbi
tedbirler, çalışma çevresine ait tedbirler ve işçiye ait tedbirler.
Tıbbi Tedbirler
İşe giriş tıbbi kontrolleri
İşe giriş ve periyodik
tedbirler, meslek
hastalıklarında tıbbi
önlemlerdendir.
İşe göre işçi (hamile hanımların radyasyona maruz çalışma yerlerinde
çalıştırılmamaları, gürültülü ortamlarda sağırların istihdamı vb.) seçilmelidir.
Bazı iş kollarında, özellikle tozlu iş yerlerinde iş yeri hekimi, çalıştırmayı
düşündüğü işçiyi tam bir (klinik ve radyolojik) akciğer muayenesinden geçirmeli,
akciğerleri tozları temizlemeye (vücuttan atmaya) elverişli olanlar bu iş yerlerine
kabul edilmelidir.
Periyodik tıbbi kontroller
İşin durumuna göre işçiler belirli sürelerle tıbbi muayenelerden geçirilmeli ve
bu süre altı ayı geçirilmemelidir. Hastalık belirtileri meydana çıkmadan dahi bu
periyodik muayeneler ile çoğu meslek hastalığı daha başlangıcında tespit edilebilir.
14
Şekil 13.9. Tıbbi gözetim
Çalışma Çerçevesine Ait Tedbirler
Meslek hastalıklarına yol açacak maddelerin oluşumu engellenebiliyorsa
koruyucuya lüzum kalmaz. Bunun yolu da zararlı maddeleri kullanmamak veya
değiştirmek gibi teknik tedbirlerin alınmasıdır.
Kullanılan zararlı maddelerin değiştirilmesi
İş yerinde kullanılan zararlı maddeler zararsız veya daha az zararlı maddeler
ile ikame (örneğin, bileme işlerinde kum taşı yerine korut gibi sentetik bileme taşları
kullanılabilir) edilmelidir.
Kapalı çalışma yöntemi
Zararlı maddelerin kullanıldığı imalathanelerde üretimin işçiyle direkt temas
hâlinde olmadan kapalı kaplar veya odalar içinde yapılması için gerekli teknik
gelişmelerden faydalanılmalıdır. Kullanılan makinelerin zararlı maddeleri dışarıya
sızdırmamaları sağlanmalıdır.
Meslek hastalığına
sebep olacak maddeler,
çalışılan yerlerden ayrı
tutulmalıdır.
Ayırma
İş yerlerinde meslek hastalığı oluşturulabilecek maddelerle çalışılan yerler
kesinlikle diğer bölümlerden ayrı tutulmalı, bu maddelerin kaynakları izole
edilmelidir. Bu tip yerlerde giyinilen özel giysisi ve araçların iş yerinden çıkarken
çıkarılması gerekir.
Şekil 13.10. Çalışma alanına buhar yayan üstü açık bir yağ giderme tankı ve buharı içeride
tutan üstü kapalı bir yağ giderme tankı
15
Havalandırma
Yapılan işe göre lokal veya genel havalandırma yapılmalıdır (bk. Kişisel
Koruyucular):
 Lokal Havalandırma: Belirli bir bölgenin havalandırılmasıdır. Örneğin, civa
ve benzenle çalışılan iş kollarında bu maddelerin buharlarını havadan ağır
olması sebebiyle, havalandırma tertibatı döşemeye yakın kısımlara
yerleştirilmelidir. Ayrıca iş yapılan salonlara çekici ocakların yapılması,
havadaki zehirli madde yoğunluğu artmadan dışarı atılmasını sağlar (Şekil
13.11).
 Genel Havlandırmada: İş yerlerinde devamlı olarak ortam havasını
değiştiren sistemler yapılır ve her iş bitiminden sonra iş yeri pencereler
açılarak havalandırılır (Şekil 13.12).
Nemli Çalışma Yöntemleri
Çok toz çıkaran iş kollarında sulu delicilerin kullanılması iyi bir yöntemdir.
Parçalandığında tozlanan malzemelerin önceden ıslatılması toz oluşumunu önler.
Genel temizlikte yerlerin ıslak paspaslarla silinmesi zararlı tozların etrafa yayılmasını
önler.
Sürekli temizlik ve bakım
İş yerleri temiz tutulmalı, iş bitiminde temizlik yapılıp havalandırılmalı ve
makineler bakımdan geçirilmelidir.
Atmosfer kirliliğinden
kaynaklanan tehlikeler
ile “İş yeri Hijyeni“
ilgilenir.
Üretim Planlaması
Çalışma saatleri iyi düzenlenerek zararlı maddelerle temas edenlerin çalışma
süreleri kısa tutulmalıdır.
Çalışma Ortamı Ölçümleri
İş yeri ortamında biyolojik (kan ve idrar vb.) ve çevresel (gürültü, zararlı toz
ve gaz) ölçümler yapılmalıdır. Bu şekilde kullanılan veya ortaya çıkan zararlı
maddelerin ortamdaki yoğunluğu tespit edilmelidir.
Şekil 13.11. Lokal havalandırma
16
Şekil 13.12. Birleşik havalandırma sistemi: egzoz fanı (i) panjurlu tavan pencereleri (ii)
Çalışırken ortaya çıkan atmosfer kirliliğinden kaynaklanan tehlikelerin
gözlem ve kontrolü ve bunlardan kaynaklanan hastalık ve tehlikeler ile çevre
kirliliği kontrolünün bir dalı olan “İşyeri Hijyeni” ilgilenir.
Bu bilim dalı çevreyi kirleten tehlikeleri tanımlar, potansiyel sorunlarını ve
etkileşimleri belirler ve çözüm önerileri geliştirir.
İşçiye Ait Tedbirler
Kişisel korunma araçlarının kullanımı
Meslek hastalığı önlenebilir nitelikte bir olgudur. Önlenmesinde, vücuda giriş
yolunun bilinmesi önemlidir. Bu yolu kapatmaya yönelik “kişisel” önlemlerin
alınması gerekir. Bazen kullanma zahmetinden dolayı işçiler korunma araçlarını
kullanmayı ihmal ederler. Bu araçlar uzun araştırmalar ve deneyler sonucu
bulunduğundan koruyucu oldukları muhakkaktır.
Meslek hastalıkları,
alınacak tedbirler ile
önlenebilir bir olgudur.
 Aşırı tozlu bir yerde çalışırken özel maske kullanmak o tozun zararından
işçiyi büyük oranda korur. Aşırı gürültülü yerlerde kulak tıkacı kullanmak
kulak rahatsızlıklarını önler.
 Kaynak yapanlar için gözlük veya maske kullanmak göz rahatsızlıklarını
önler.
 Zehirli maddelerle çalışılan yerlerde koruyucu solunum cihazları (kapalı
sistem solunum cihazları: kimyasal reaksiyonlu, basınçlı oksijen tüplü, hava
vericili) ve hava tesisatından hava temin eden solunum cihazları
zehirlenmeyi önler.
 Özel iş elbisesi giymek ve iş bitiminde hemen o elbiseyi değiştirmek zehirli
madde ile uzun süre temas etmeyi önler (Şekil 13.13).
Şekil 13.13. Özel iş elbiselerinin kullanımı
17
Eğitim
Ödev
Ayrıca iş yerlerinde kullanılan bazı maddelerin zararları işçilere anlatılmalı,
hangi şartların zararlı olduğu ve ne gibi tedbirler alınması konusunda seminerler
verilmelidir. Ayrıca iş yerlerinde işle ilgili uyarıcı levha ve broşürler asılmalıdır.
•Çevrenizdeki iş yerlerinde yaşanabilecek mesleki hastalıklarını
tanımlayınız.
•Tanımladığınız meslek hastalıkları hakkında alınabilecek tedbirleri
raporlayınız.
•Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan
“ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.
18
Özet
•Meslek hastalığı en genel anlamda, bir işin yapılması esnasında
mesleki etkenlerin doğurduğu ve bu etkenlerin devamı hâlinde
gittikçe gelişen ve bu nedenle belirli mesleklerde ve çalışma
alanlarında bulunan nüfusta daha sık görülen hastalıklardır.
•Meslek hastalığı ya çevrenin tehlike faktörlerine bağlı kısmi bir
uygulamanın hususiyeti ya da bir işin bir işçi tarafından
yapılmasında maruz kalabileceği ve iş yeri dışında da meydana
gelebilecek hastalıklardır.
•Ergonomi kavramı içerisinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin (İSG) amacı,
kaza ve hastalık şeklinde ortaya çıkan tehlikelerden çalışanları
korumak, zarar verici etkileri asgariye indirmek, mümkünse ortadan
kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halini
hedefleyip yaşam kalitesini yüksek tutarak çalışanların mutlu
olmalarını sağlamaktır.
•Dünyada ve ülkemizde meslek hastalıkları ve nedenleri ele
alınırken, sınıflandırma daha genel ve daha bilimsel anlamda, iş
yerlerinde meslek hastalıklarına neden fiziksel, kimyasal ve biyolojik
faktörler olarak sınıflandırılır.
•Basıncın zararları çoğunlukla ortam hava basıncının aniden düşmesi
sonucu meydana gelir. Doğal ve suni olarak kişiyi saran hava
basıncının kısa bir süre içinde düşmesi “dekompresyon hastalığı”
yapar.
•Meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirler üç grupta
incelenebilir: tıbbi tedbirler, çalışma çevresine ait tedbirler ve işçiye
ait tedbirler.Bazı iş kollarında, özellikle tozlu iş yerlerinde iş yeri
hekimi, çalıştırmayı düşündüğü işçiyi tam bir (klinik ve radyolojik)
akciğer muayenesinden geçirmeli, akciğerleri tozları temizlemeye
(vücuttan atmaya) elverişli olanlar bu iş yerlerine kabul edilmelidir.
19
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Bir işin yapılması esnasında mesleki etkenlerin doğurduğu ve bu etkenlerin
devamı hâlinde gittikçe gelişen ve bu nedenle belirli mesleklerde ve
çalışma alanlarında bulunan nüfusta daha sık görülen hastalıklara ne ad
verilir?
a) İş hastalığı
b) Çalışan hastalığı
c) Kazazede hastalığı
d) Meslek hastalığı
e) İşçi hastalığı
2. Doğal ve suni olarak kişiyi saran hava basıncının kısa bir süre içinde
düşmesi hangi hastalığa zemin hazırlar?
a) Doğal basınç hastalığı
b) Suni basınç hastalığı
c) Dekompresyon hastalığı
d) Vurdum hastalığı
e) Basınç yükselmesi hastalığı
3. Radyasyon dozunun kaç yönü vardır?
a) İki
b) Dört
c) Altı
d) Sekiz
e) On
4. Helyum atomu çekirdeği nedir?
a) Gama ışını
b) Alfa ışını
c) X ışını
d) Beta ışını
e) Helyum ışını
5. Tozların partikül büyüklüğü hangi mikronlar arasındadır?
a) 10 000 - 1 000 000
b) 1000 - 100 000
c) 100 - 10 000
d) 10 - 1 000
e) 1 – 100
20
6. Asbestoz hastalığı hangi tozların solunmasıyla oluşur?
a) Asbestoz
b) Amyant
c) Magnezyum
d) Kalsiyum
e) Baryum
7. Kum ocaklarında, maden kuyularında, seramik, fayans, porselen ve cam
endüstrisinde çalışanlarda hangi tozlar görülür?
a) Bisinoz
b) Asbest
c) Silisyum
d) Fibronejik
e) Talka
8. Duyarlı kişilerde ateş, astma, dermatitler gibi çeşitli alerjik reaksiyonlara
yol açabilen tozlar hangisidir?
a) Allerjik tozlar
b) Zehirleyici tozlar
c) Asbest tozu
d) Amyant tozu
e) İnert tozlar
9. Vücutta birikebilen fakat fibrojenik ve toksik etkileri olmayan tozlar
hangisidir?
a) Silis tozlar
b) Asbest tozu
c) Radyoaktif tozlar
d) Kanserojen tozlar
e) İnert tozlar
10. Termometre, barometre, kuru batarya, diş hekimliğinde kullanılan civa,
oda sıcaklığında buharlaşan, buharı solunduğunda ya da deriden vücuda
bulaştığında baş ağrısı, yorgunluk, diş etlerinde kanama, psikolojik
bozukluklar ve titremeye yol açan gaz aşağıdakilerden hangisidir?
a) Benzen
b) Fosfor
c) Kurşun
d) Civa
e) Arsenikli hidrojen
Cevap Anahtarı
1.D, 2.C, 3.A, 4.B, 5.E, 6.B, 7.C, 8.A, 9.E, 10.D
21
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Alexander, D. C., The Practice and Management of Industrial Egonomics, Prentice
Hall Inc., 1986.
Bailey, R.W., Human Performance Engineering, Prentice Hall, 2006
Bridger, R. S., Introduction to Ergonomics, McGraw-Hill, 2009.
Brüel&Kjaer, Environmental Noise, Brüel&Kjær Sound & Vibration Measurement
A/S., 2001.
Chaffin D., Anderson G., Occupational Biomechanics, New York: John Wiley&Sons
2004.
Chapanis, A., Introduction To Human Factors Considerations in System Design,
(Eds. M. Mitchell, P. Van Balen, K. Moe), NASA Pub., Washington, USA,
1976.
Charles, A., Ergonomics and Safety in Hand Tool Design, Lewis Publishers, 2009.
Corlett, E. N., Clark, T. S., The Ergonomics of Workspaces and Machines-A Design
Manual, Taylor and Francis, Bristol, 20055.
Corlett, E., Wilson, J., Manenica, I., , The Ergonomics of Working Postures, Taylor
& Francis, 2006.
Cushman, H., Nielson, S., Weim, W., 1983, Ergonomic Design for People at Work
Vol. 1, Kodak Human Factor, USA, 2003.
Das, B., Sengupta, Arijit K., Industrial Workstation Design: A Systematic
Ergonomics Approach, Applied Ergonomics, Vol 27 (3), Elsevier Science,
1996.
Dizdar,. E. N., Taşıt Ergonomisi, Z.K.Ü., Karabük Teknik Eğitim Fakültesi (Ders
Notları), Karabük, Eylül, 2002.
Dizdar, E. N., Antropometrik Optimizasyon, Z.K.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü (Ders
Notları), Karabük, Şubat, 2003.
Dizdar, E. N., Ergonomik İş İstasyonu Tasarımında İlk Adım: Antropometri, Mesleki
Sağlık ve Güvenlik Dergisi, (14) s. 38-44, Haziran, 2003.
Dizdar, E. N., İş Güvenliği, ZKÜ, Karabük TEF (Lisans Ders Kitabı), Alver Matbaası,
Ankara, Ekim, 2000.
Dizdar, E. N., İş Güvenliği, Murathan Yayınevi, (4. Baskı), 2008.
Dizdar, E. N., Üretim Sistemlerinde Olası İş Kazaları İçin Bir Erken Uyarı Modeli,
Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendisliği (Doktora
Tezi), Ankara, 1998.
Dul, J., Weerdmeester B. A., Ergonomics For Beginners: A Quick Reference Guide,
Taylor & Francis; 2nd Ed., 2001.
22
Eastman Kodak Company, Ergonomic Design for People at Work, Vol. 2, Van
Nostrand Reinhold, New York, 1986.
Fraser, T. M., Introduction to Industrial Ergonomics, Wall & Emerson, 1996.
Helander M. G, Landauer T. K., Prabhu P.V. (Ed), Handbook Of Human-Computer
Interaction, North-Holland, 1997
Helander, M. G., The Human Factors Profession, Handbook of Human Factors and
Ergonomics, (Ed. Salvendy G.) pp. 3-16, John Wiley&Sons Ltd., 1997.
Helander, M., A Guide to the Ergonomics of Manufacturing, Taylor & Francis,
1997.
Helander, M., Design For Manufacturability : A Systems Approach To Concurrent
Engineering, Taylor & Francis, 2002
ILO, Ergonomic Checkpoints, Geneva, 1996.
James, H., The Dictionary for Human Factors/Ergonomics, CRC, 1992.
Karwowski, W, Marras, S. W., The Occupational Ergonomics Handbook, C R C
Press, 2008
Karwowski, W., International Encylopedia of Ergonomics and Human Factors,
Taylor & Francis, 2001.
Kaya, M. D., Ergonomi: Antropometrik Verilerin Güncellenmesi Üzerine Bir
Araştırma, Detay Yayıncılık, 2010.
Kroemer, K. H. E., Kraemer A., Office Ergonomics, Taylor & Francis; 2nd Ed., 2001.
Kroemer, K. H. E., Kroemer H. B., Kroemer – Elbet K. E., Ergonomics – How to
Design for Ease and Efficiency, (2nd Edition), Prantice Hall, New Jersey,
2001.
Lee, G. C., Advances in Occupational Ergonomics and Safety, IOS Press, 1999.
Lehto, M.R., Buck, J. R., Introduction To Human Factors And Ergonomics For
Engineers, (Ed: Salvendy, G.), Taylor & Francis, 2008.
Marley, F., Applied Occupational Ergonomics : A Textbook, Kendall/Hunt
Publishing Company, 2008
Mccormick, Ernest J., Senders, Mark S., Human Factors in Engineering and Design,
5th Edition, Mcgraw- Hill International, 2008.
Mital, A., Advances in Industrial Ergonomics and Safety, Taylor & Francis, 2009.
Nebhard, D., A., Workplace Cross Trainigng, CRC Press, Taylor & Francis, Group
2007.
Neumann, W. P., (Ed), Inventory of Human Factors Tools and Methods: A WorkSystem Design Perspective, Ryerson University, 2007
Niebel, B., Freivalds, A., Methods, Standars and Work Design, Mcgraw Hill, 2003
23
Oborne, D., Ergonomics at Work: Human Factors in Design and Development, 3rd
Edition, John Wiley&Sons Ltd., 1995.
OSHA, Easy Ergonomics, A Practical Approach for Improving the Workplace,
(Education and Training Unit, Cal/OSHA Consultation Service, California
Department of Industrial Relations), 1999
Pheasant S., Ergonomics, Work and Health, Mac Millian Press, Australia,2001.
Pheasant, S., Bodyspace: Anthropometry, Ergonomics And Design Of Work,
Prentice Hall, 2002
Phillips, C. A., Human Factors Engineering, John Wiley & Sons. 1999.
Pulat, M. B., Fundamentals of Industrial Ergonomics, Waveland Press, 1997.
Sabancı, A., 1999, Ergonomi, Baki Kitapevi, Adana, 1999.
Salvendy, G., Handbook of Human Factors and Ergonomics, 2nd Edition, John
Wiley&Sons Ltd., 1997.
Salvendy, G., Handbook of Industrial Engineering, 2nd Ed., John Wiley & Sons, Inc.,
1991.
Salvendy, G., Karwowski, W., Design of Work and Development of Personnel in
Advanced Manufacturing, John Wiley&Sons, 1994.
Sanders, M. S., McCormick, E., Human Factors in Engineering and Design,
McGraw-Hill Inc., Seventh Edition, Singapore, 1993.
Şimşek, M., 1994, Mühendislikte Ergonomik Faktörler, Marmara Üniversitesi
Yayınları, İstanbul, 1994.
Stelmach, G., (Ed)., Human Factors, Kees Michielsen of North-Holland, 2000.
Tayyari, F., Smith, J. L., Occuparional Ergonomics Principles and Application,
Chapman & Hall, First Ed., London, 1997.
Uslu, B. A., Ergonomi, Atılım Üniversitesi Yayınları, No: 5, Ankara, 2001.
Virginia Tech, Workplace Ergonomics Program, Virginia Politechnic Istitue and
State University, Environmental, Health And Safety Services, 2001.
Wickens, D. C., Gordon, S., Liu, Y., An Introduction To Human Factors Engineering,
Prentice Hall, 2007
Zandin, K B., Maynard, H. B., Maynard's Industrial Engineering Handbook,
Mcgraw-Hill, 2001.
24

13 ergonomi isgbolumu.com isg bolumu

Transkript

Benzer belgeler

BACTERİAL KİDNEY DİSEASES (BKD) Yüksel DURMAZ Uzman

EDEXCEL Değerlendirme Süreci ile ilgili daha

MESLEKI REHBERLIK KAVRAMLARı

Secret CV

Barbie Ben Büyüyünce

Hastane Ergonomisi - Personel Web Sistemi

ergonomik yaşam - Halk Sağlığı A.D.

indirmek için tıklayınız.

PDF ( 5 )