ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına etki eden

İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVREYE YÖNELİK
TUTUMLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Tuncay ÖZSEVGEÇ*, Hüseyin ARTUN**
*Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf Öğretmenliği
Anabilim Dalı
**Dokt. Öğr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi
Eğitimi Anabilim Dalı
ÖZET
Çevre sorunlarına karşı önlemler alınmasında ve oluşabilecek sorunlar karşısında çevreye duyarlı bireyler
yetiştirmek çevre sorunlarının önlenmesinde önemli bir katkı sağlayacaktır. Bunun en iyi yolu da çevre eğitiminin bireylere
verilmesinden geçmektedir. Fakat bireylerin çevreye yönelik olumlu tutum geliştirmelerine etki eden birçok faktör vardır.
Bu çalışmada, ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına etki edebilecek faktörler incelenmiştir. Çalışmada
survey alan taraması yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini Gümüşhane il merkezindeki bir ilköğretim okulunun 7.
sınıfında öğrenim gören 29 tane öğrenci oluşturmaktadır. Çalışmada, veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından
geliştirilen 29 soruluk “Çevre Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek, 5’li likert tipinde olup Cronbach Alpha katsayısı .89
olarak hesaplanmıştır. Ölçek, ilköğretim öğrencilerine bireysel olarak uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 15 TM paket
programı ile analiz edilmiştir. Verilerin analizinde Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U Testleri kullanılmıştır. Ölçekten elde
edilen sonuçlara göre, cinsiyet, anne eğitim düzeyi, baba eğitim düzeyi ve ailenin aylık gelir düzeyi gibi faktörlerin
öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarına etki etmediği belirlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Çevre Eğitimi, Çevresel Tutum, Çevre Okuryazarlığı
1. GİRİŞ
Çevre sorunları, sanayi devrimi ile birlikte makinelerin dünyaya hâkim olması sonucunda gün
geçtikçe artış göstermeye başlamıştır. Çevre sorunlarının tehlikeli boyutlara varmasının neticesi
olarak uluslararası konferanslar ve toplantılar düzenlenerek çevre sorunlarının önüne geçilmeye
çalışılmıştır. Özellikle 1972 yılında Stockhom’de ve 1977’de Tiflis’deki konferanslar ve toplantılar
sonrasında çevre eğitiminin önemine vurgu yapılmış ve çevre sorunlarının çözümüne ilişkin önemli
bir dönüm noktası kabul edilen çeşitli kararlar alınmıştır (Eulefeld, 1979; Loubser ve Ferreira, 1992;
Şama, 2003). Bu konferanslar ve toplantılar sonucunda çevre sorunlarını gidermek için çeşitli
çalışmalar yapılmaya başlanmıştır (Taylor ve arkadaşları, 2009). Dünya ülkeleri karşı karşıya
kaldıkları çevre sorunlarından haberdar olan ve bu sorunların nasıl çözülebileceğini bilen çevre
eğitimi alan ve çevre okuryazarı bireyler yetiştirmeyi amaçlamanın yanında, bireylere çevre
eğitiminin verilmesinin önemli olduğunun farkına varmışlardır. Çünkü bireylere çevre eğitimi
verildiğinde çevre bilincinin oluşacağı, çevreye karşı olumlu davranışların artacağı, çevre okuryazarı
bireylerin yetişeceği ve çevre sorunların da azalmalar meydana geleceğine inanılmaktadır. Bu yüzden,
gün geçtikçe artan çevre sorunları ve bu sorunlara yönelik çözüm bulma arayışında bireylerin
bilinçlenmesini sağlamak için çevre ile ilgili bilgilendirmenin gerekli olduğuna (Yılmaz ve
arkadaşları, 2002; Said, Yahaya ve Ahmadun, 2007) ve bu şekilde bireylerin çevreye karşı duyarlı
olmaları ve yaratıcı fikirler üreterek çevre sorunlarını azaltacaklarına inanılmaktadır (Köse ve
arkadaşları, 2011). Bunu yaparken de bireylerin çevreyi koruma konusunda bilgilendirilmesi, küçük
yaşlardan itibaren çevre eğitimi ile bilinçlendirilmesi, duyarlı ve olumlu davranış değişikliklerin
oluşturulması ve bunların yaşam boyu öğrenme şeklinde devam etmesi gerekmektedir (Uzun ve
Sağlam, 2005; Kızılaslan ve Kızılaslan, 2005; Strife, 2010). Bu şekilde, bireylerin çevre okuryazarı
olmaları da sağlanmış olacaktır (Mancl, Carr ve Morrone, 1999; Loubser, Swanepoel ve
Chacko, 2001; Hsu, 2004; Erdoğan, Kostova ve Marcinkowski, 2009). Fakat öğrencilerin çevre
okuryazarı birey olarak yetişmesinde ve çevreye yönelik tutumlarının gelişmesine etki eden birçok
faktör vardır. Bu çalışmada da, ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına etki edebilecek
cinsiyet, anne-babanın eğitim düzeyi ve ailenin aylık gelir düzeyi gibi değişkenlerin çevresel tutuma
etkisi araştırılmıştır.
2. YÖNTEM
Çalışmada alan taraması yöntemi kullanılmıştır.
2.1. Araştırmanın Örneklemi
Çalışmanın örneklemini Gümüşhane il merkezindeki bir ilköğretim okulunun 7. sınıfında
öğrenim gören 29 tane öğrenci oluşturmaktadır.
2.2. Veri Toplama Aracı
Çalışmada, veri toplama aracı olarak Özsevgeç ve Artun (2012) tarafından geliştirilen 29
soruluk “Çevre Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek, 5’li likert tipinde olup Cronbach Alpha katsayısı
.89 olarak hesaplanmıştır. Ölçek, ilköğretim öğrencilerine bireysel olarak uygulanmıştır. Ölçeğin giriş
kısmında cinsiyet, yaş, okul, sınıf, ailenin aylık gelir düzeyi, anne eğitim düzeyi ve baba eğitim düzeyi
gibi kişisel bilgiler ve çevreye yönelik açık uçlu sorular yer alırken, diğer kısmında ise çevreye yönelik
tutum maddeleri yer almaktadır. Ölçeğin pilot çalışması Gümüşhane il merkezindeki bir ilköğretim
okulunda öğrenim gören 302 öğrenciye uygulanmıştır. Verilere yapılan faktör analizi sonuçları KaiserMeyer-Olkin (KMO) değerleri .914 ve Bartlett testi sonucu da istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
(3216,739, p=.000). Varimax dik döndürme tekniğinin uygulanmasında sonra özdeğeri 1’in üzerinde
olan 5 faktörlü 29 maddeden oluşan bir yapıya ulaşılmıştır. Bu yapıda madde yük değerleri .375 ile
.795 arasında değişmektedir. Ölçek toplam varyansın %50.88’ini açıklamaktadır. Elde edilen faktörler
“F1: Çevreyi Koruma”, “F2:Çevre Atıkları”, “F3:Çevre Sorunları”, “F4:Çevre Olayları” ve “F5:İnsan
Faktörleri” olarak isimlendirilmiştir.
2.3. Verilerin Analizi
Verilerin analizinde Çevre Tutum ölçeğinin toplam puanları üzerinde karşılaştırmalar yapıldı.
Alt gruplardaki birey sayısı az olmasından dolayı non-parametrik analiz tekniklerinden Kruskal-Wallis
ve Mann-Whitney U testleri kullanılmıştır.
3. BULGULAR
İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına etki eden faktörlerin ne derece etki
ettiğini belirlemek için ölçekten elde edilen toplam puanlardan yola çıkarak faktörler arasındaki
korelasyona, Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testlerine bakılmıştır. Ölçeğin sahip olduğu beş
faktörün kendi içerisinde ilişkisini hesaplamak için pearson korelasyon tablosu Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Faktörler arasındaki ilişki
f1
f1 Pearson Correlation
Sig. (2-tailed)
N
f2 Pearson Correlation
Sig. (2-tailed)
N
f3 Pearson Correlation
Sig. (2-tailed)
N
f4 Pearson Correlation
Sig. (2-tailed)
N
f5 Pearson Correlation
Sig. (2-tailed)
N
**0,01 düzeyinde anlamlılık
*0,05 düzeyinde anlamlılık
1
f2
f3
f4
f5
,62**
,00
29
1
,34
,07
29
,46*
,01
29
1
,56**
,00
29
,61**
,00
29
,24
,19
29
1
,17
,36
29
,19
,30
29
,13
,47
29
,42*
02
29
1
Tablo 1’e göre, F1’in F2 ve F3 ile, F2’nin F3 ve F4 ile ve F4’in de F5 ile ilişkili olduğu
görülmektedir.
Cinsiyet faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerindeki etkisini belirlemek için
Mann-Whitney testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuç Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Mann-Whitney test sonuçları
N
Ort.
Standart sap.
Toplam
29
1,16
18,85
Cinsiyet 29
1,51
,50
Sig.
,169
z
-1,37
Tablo 2’ye göre, cinsiyet faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerinde olumlu
bir etkiye sahip olmadığı görülmektedir (p>.05).
Anne eğitim düzeyi faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerindeki etkisi
belirlemek için Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuç Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. Kruskal-Wallis test sonuçları
N
Ort.
Standart sap.
Toplam 29
1,16
18,85
Anne
29
1,65
,89
eğitim
düzeyi
Ki-kare
1,00
df
2
Sig.
,60
Tablo 3’e göre, anne eğitim düzeyi faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerinde
olumlu bir etkiye sahip olmadığı görülmektedir (p>.05).
Baba eğitim düzeyi faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerindeki etkisi
belirlemek için Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuç Tablo 4’de verilmiştir.
Tablo 4. Kruskal-Wallis test sonuçları
N
Ort.
Standart sap.
Toplam 29
1,16
18,85
Baba
29
2,89
,85
eğitim
düzeyi
Ki-kare
1,84
df
3
Sig.
,60
Tablo 4’e göre, baba eğitim düzeyi faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerinde
olumlu bir etkiye sahip olmadığı görülmektedir (p>.05).
Ailenin gelir düzeyi faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları üzerindeki etkisi
belirlemek için Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuç Tablo 5’te verilmiştir.
Tablo 5. Kruskal-Wallis test sonuçları
N
Ort.
Standart sap.
Toplam 29
1,16
18,85
Gelir
29
2,51
1,05
Ki-kare
1,76
df
3
Sig.
,62
Tablo 5’e göre, ailenin gelir düzeyi faktörünün öğrencilerin çevreye yönelik tutumları
üzerinde olumlu bir etkiye sahip olmadığı görülmektedir (p>.05).
4. TARTIŞMA ve SONUÇ
Ölçekte ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarında cinsiyetin etkili olmadığı
Tablo 2’de görülmektedir. Bu sonuca benzer sonuç, Köse’nin (2010) çalışmasında da rastlanmıştır.
Ölçekte ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına anne eğitim düzeyinin etki etmediği
Tablo 3’ de görülmektedir. Bu farklılık, çevreye yönelik tutumda anne eğitim düzeyinin veya annenin
eğitimli olmasının önemli bir faktör olmadığını göstermektedir. Buna benzer bulgulara Chu ve
arkadaşları (2007) ve Köse (2010) çalışmalarında da rastlanmıştır. Annenin eğitimli olmaması
yetiştireceği çocuklarına iyi bir çevre eğitimi veremeyeceği olarak düşünebiliriz. Annenin eğitimli
olması, çevre ile ilgili bilgiye sahip olacağını düşünürsek bu bilgi ve deneyimini de çocuğuna aktardığı
zaman çocuğunda çevreye yönelik tutumunun artacağı, çevre konusunda bilgileneceği ve çevreye karşı
daha duyarlı olacağı yönünde olumlu katkı sağlayacaktır.
Ölçekte ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına baba eğitim düzeyinin etki
etmediği Tablo 4’de görülmektedir. Bu farklılık, çevreye yönelik tutumda baba eğitim düzeyinin veya
babanın eğitimli olmasının önemli bir faktör olmadığını göstermektedir. Buna benzer bulgulara Chu
ve arkadaşları, (2007) ve Köse (2010) çalışmalarında da rastlanmıştır. Elde edilen bu sonuç, baba
eğitim düzeyinin ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarında etkisinin olmadığını
göstermektedir. Babanın eğitimsiz olmasının yanında çocuğa vereceği eğitimin yetersiz olması,
çocukların çevreye yönelik tutumlarında olumsuz etki bırakabilir.
Ölçekte ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarında ailenin gelir düzeyinin etkili
olmadığı Tablo 5’de görülmektedir. Ailenin gelir düzeyi öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarında
önemli bir etkendir. Çünkü ailenin gelir düzeyindeki artışın bir sonucu olarak öğrencinin yaşadığı yer
kırsal bölgelere göre daha iyi olacak ve buna bağlı olarak da çevreye karşı olumlu tutum geliştirecektir
(Ekici, 2005).
5. ÖNERİLER
Öğrencilerimizin Dünyamız ve ülkemizin sera etkisi, küresel ısınma, iklim değişiklikleri,
ekosistemlerdeki bozulmalar, en önemlisi de insan sağlığının zarar görmesi gibi olaylarla karşı karşıya
kalmaktadır. Bu olaylar karşısında çevreye ne kadar duyarlı olduklarını belirlemek için daha da detaylı
çalışmalar yapılmalı ve ölçekler kullanılmalıdır.
6. KAYNAKLAR
Chu, H.E., Lee, E.A., Ko, H.R., Shinb, D.H., Lee, M.N., Min, B.M. ve Kang, K.H. (2007). Korean
Year 3 Children’s Environmental Literacy: A prerequisite for a Korean environmental
education curriculum. International Journal of Science Education, 29(6), 731–746.
Ekici, G. (2005). Lise öğrencilerinin çevre eğitimine yönelik tutumlarının incelenmesi. Eğitim
Araştırmaları Dergisi, 18, 71–83.
Erdoğan, M., Kostova, Z. ve Marcinkowski, T. (2009). Components of Environmental Literacy In
Elementary Science Education Curriculum in Bulgaria And Turkey. Eurasia Journal of
Mathematics, Science and Technology Education, 5(1),15-26.
Eulefeld, G. (1979). The UNESCO-UNEP Programme in Environmental Education', International
Journal of Science Education, 1(1), 113–118.
Hsu, S.J. (2004). The Effects Of An Environmental Education Program On Responsible
Environmental Behavior And Associated Environmental Literacy Variables in Taiwanese
College Students. The Journal of Environmental Education, 35(2), 37-48.
Kızılaslan, H. ve Kızılaslan, N. (2005). Çevre Konularında Kırsal Halkın Bilinç Düzeyi Ve
Davranışları (Tokat İli Artova İlçesi Örneği). ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi,1(1).
Köse, E. Ö. (2010). Lise Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarına Etki Eden Faktörler. Türk Fen
Eğitimi Dergisi, 7(3).
Loubser, C. P. ve Ferreira, J. G. (1992). Environmental Education in South Africa in Light of the
Tbilisi and Moscow Conferences. The Journal of Environmental Education, 23(4), 31-34.
Loubser, C.P., Swanepoel, C.H. ve Chacko, C.P.C. (2001). Concept Formulation For Environmental
Literacy, South African Journal of Education, 21(4).
Mancl K., Carr, K. ve Morrone, M. (1999). Environmental Literacy of Ohio Adults. Ohio Journal
Science, 3, 57–61.
Özsevgeç, T. ve Artun, H. (2012). İlköğretim Öğrencileri İçin Çevreye Yönelik Tutum Ölçeği
Geliştirme Çalışması. 11. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Sunulmuş Bildiri.
Said, A.M., Yahaya, N. ve Ahmadun, F. (2007). Environmental Comprehension And Participation of
Malaysian Secondary School Students. Environmental Education Research, 13, 1, 17–31.
Strife, S. (2010). Reflecting on Environmental Education: Where Is Our Place in the Green
Movement? The Journal of Environmental Education, 41(3), 179–191.
Şama, E. (2003). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, G.Ü. Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi, 23(2), 99–110.
Taylor, N., Littledyke, M., Eames, C. ve Coll, R. K. (2009). Environmental Education in Context, An
International Perspective on the Development of Environmental Education, Sense Publıshers,
Rotterdam, Boston.
Uzun,N. ve Sağlam,N. (2005). Sosyo-Ekonomik Durumun Çevre Bilinci ve Çevre Akademik Başarısı
Üzerindeki Etkisi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,29,194–202.
Yılmaz, A., Morgil, İ., Aktuğ, P. ve Göbekli, İ. (2002). Ortaöğretim Ve Üniversite Öğrencilerinin
Çevre Ve Çevre Kavramları Ve Sorunları Konusundaki Bilgileri Ve Çözüm Önerileri. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 156–162.