ALT MENÜ

ALTMENÜ
Çocukta Olumlu Davranışlar Geliştirmek ................................................................................................ 5 Yaşın Gelişimsel Özelliklerini Bilmek ................................................................................................... 5 Her yaşa uygun yöntemi uygulamak ................................................................................................... 5 Çocuğun Gözleri ile Dünyaya Bakmak ................................................................................................. 6 Kendi Çocuğunu İyi Tanımak ............................................................................................................... 6 Davranışın Nedenini Düşünmek .......................................................................................................... 6 Çocuğun da İhtiyaçlarının Farkında Olmak ve Ona Yardımcı Olmak ................................................... 6 Çocuğun Ritmine Ayak Uydurmak ....................................................................................................... 6 Çocuk İçin Güvenilir Olmak .................................................................................................................. 6 Tutarlı Olmak ....................................................................................................................................... 7 Sınırlar/Kurallar Koymak ...................................................................................................................... 7 Örnek Olmak ........................................................................................................................................ 8 Zamanı Yapılandırmak ......................................................................................................................... 8 Dikkatini Başka Yöne Çekmek .............................................................................................................. 8 Ortam Hazırlamak................................................................................................................................ 9 Takdir ve Teşvik ................................................................................................................................... 9 Gözardı ve Teşvik ............................................................................................................................... 10 Seçenek Sunmak ................................................................................................................................ 11 Önleyici Açıklama Yapmak ................................................................................................................. 12 Davranışın Sonucunu Açıklayarak Zararını Göstermek ...................................................................... 12 Yardımcı Çözüm Yolu Göstermek ...................................................................................................... 12 Davranışın Sonucunu Yaşatmak ........................................................................................................ 13 Çocuk Yetiştirmede Olumsuz Yöntemler ........................................................................................... 14 Eğlenerek Öğreniyor ve Gelişiyorum ..................................................................................................... 16 Çocukla Etkili Zaman Geçirmek ......................................................................................................... 16 Bazı Oyun Önerileri... ..................................................................................................................... 17 Hayali / Kurmaca Oyunlar .............................................................................................................. 18 Deneylerle öğrenelim... ................................................................................................................. 18 El becerilerini geliştirelim... ........................................................................................................... 19 Büyük Kasları Çalıştırmak için… ..................................................................................................... 21 Kitap Okuma .................................................................................................................................. 22 Günlük Hayatın İçinde Öğrenme Ortamları Yaratmak ...................................................................... 24 Evde ............................................................................................................................................... 24 Yolda .............................................................................................................................................. 26 Alışverişte ...................................................................................................................................... 27 Çocuk ve Beslenme ................................................................................................................................ 28 1 Aylık ................................................................................................................................................ 28 3 Aylık ................................................................................................................................................ 30 4 Aylık ................................................................................................................................................ 31 7 Aylık ................................................................................................................................................ 33 8 Aylık ................................................................................................................................................ 34 9 Aylık ................................................................................................................................................ 35 11 Aylık .............................................................................................................................................. 36 12 Aylık .............................................................................................................................................. 37 13‐14 Aylık ......................................................................................................................................... 38 23‐24 Aylık ......................................................................................................................................... 42 Okul Öncesi Yaşlarda Sağlıklı / Dengeli Beslenme ............................................................................. 44 Temel Besinler ............................................................................................................................... 44 Vucuda Zarar Veren Yiyecekler ..................................................................................................... 47 Günlük / Haftalık Yenmesi Gereken Miktarlar .............................................................................. 48 İştahsız / Yemek Yemek İstemeyen Çocuklar ................................................................................ 48 Yemekleri Pişirirken Nelere Dikkat Etmeli? ................................................................................... 49 Okul Öncesi Çocuğun Yemek Planlama Rehberi............................................................................ 50 Çocuk ve Sağlık ...................................................................................................................................... 51 Hastalık Belirtileri .............................................................................................................................. 52 Neler Yapılmalı? ................................................................................................................................. 52 Ateş ................................................................................................................................................ 53 Havale ............................................................................................................................................ 53 İshal ............................................................................................................................................... 54 Kabızlık ........................................................................................................................................... 55 Alerji .............................................................................................................................................. 56 Öksürük ......................................................................................................................................... 56 Nezle .............................................................................................................................................. 57 Çocuk Hastalıkları .......................................................................................................................... 58 Nekahat Devresi ............................................................................................................................ 62 Farklı Konular ................................................................................................................................. 63 Yaşam Kurtaran Teknikler...................................................................................................................... 66 Bilinç Kaybının Anlaşılması ................................................................................................................ 66 Soluk Alıp Almadığının Kontrolü ........................................................................................................ 66 İyileşme Konumu ............................................................................................................................... 67 Tıkanma ............................................................................................................................................. 68 Soluksuz Kalma .................................................................................................................................. 69 Suda Boğulma .................................................................................................................................... 69 Şok ..................................................................................................................................................... 70 Zehirlenmeler .................................................................................................................................... 71 Yanıklar .............................................................................................................................................. 72 Ağır Kanama ...................................................................................................................................... 73 Batan Cisimler .................................................................................................................................... 74 Kesik ve Sıyrıklar ................................................................................................................................ 75 Burun Kanamaları .............................................................................................................................. 75 Baş ve Yüz Yaralanmaları ................................................................................................................... 76 Diş Kırılması ....................................................................................................................................... 77 Çürükler ve Şişmeler .......................................................................................................................... 77 Parmaklarda Ezilme ........................................................................................................................... 77 Burkulma ........................................................................................................................................... 77 Kırık ve Çıkıklar .................................................................................................................................. 78 Göze Cisim Kaçması ........................................................................................................................... 79 Göze Kimyasal Kaçması ..................................................................................................................... 80 Kulağa Cisim Kaçmasi ........................................................................................................................ 80 Burnuna Cisim Kaçması ..................................................................................................................... 80 Elektrik Çarpması ............................................................................................................................... 81 Elektrik Yanıkları ................................................................................................................................ 81 Küçük Isırıklar ve Böcek Sokmaları .................................................................................................... 82 Diken ve Kıymık Batması ................................................................................................................... 82 Tuvalet Eğitimi ....................................................................................................................................... 83 Tuvalet Eğitimi İçin Uygun Zamanlama ............................................................................................. 83 Tuvalet Eğitiminin Verilmesi .............................................................................................................. 84 Sorunlu Olduğu Haller ....................................................................................................................... 85 Gündüz Sorunlu Olduğu Haller: ..................................................................................................... 85 Gece Sorunlu Olduğu Haller: ......................................................................................................... 87 Bağlanma ............................................................................................................................................... 88 ÇocuktaOlumluDavranışlarGeliştirmek
Çocuk 1 yaşına yaklaştığında, hareket ve kendini ifade etme becerisi artacak ve etrafını keşfe çıkmaya başlayacaktır. Bu dönemde ailenin işi güçleşir. Çocuğunu tehlikelerden korumak, ona doğruyu öğretmek, gelişimini desteklemek ve onu “terbiye” etme amacı ile farklı disiplin yöntemlerini uygulamaya başlarlar. Gerçekçi beklentiler, karşılıklı anlayış, teşvik, iletişim becerileri‐ küçük çocuklarda işbirliği ve sorumluluğun geliştirilmesi için bir temel oluştururlar. Bu temeli oluştururken aileler etkili disiplin yöntemleri uygulayabilirler. Disiplin, bazı yetişkinler için ceza ile aynı anlamı taşır. http://www.7cokgec.org/cocuk_yetistirmede_olumsuz_yontemler.php Fakat disiplin, çocuğa başkaları ile işbirliği yapmasını, kendi davranışlarını kontrol etmesini, iç denetim geliştirmesini öğretir. Disiplin olumlu davranışların pekiştirilmesi ve olumsuz davranışların ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Çocuklarda bu olumlu davranışların geliştirilmesi ve pekiştirilmesi için ailelerin yapabilecekleri çok şey vardır: YaşınGelişimselÖzellikleriniBilmek
Çocuğun içinde bulunduğu dönemin gelişimsel özelliklerini bilerek beklentiler oluşturmak ve bu doğrultuda çocuğu desteklemek gerekir. Örneğin, üç yaşına kadar çocuklar başkaları ile uyumlu bir şekilde oynayamazlar. Anne babalar 2 yaşındaki çocuklarını başka çocuklar ile oynamaları için bir ortam yaratmaya çalışırlarsa hayal kırıklığına uğrarlar. Çünkü çocukları bekledikleri uygun davranışı göstermeyebilir. Aynı şekilde iki yaşında bir çocuk ile yemeğe gidildiğinde onun uzun süre yerinde oturmayacağı bilinmeli. Anne baba olarak böyle bir beklentiye girmek aynı şekilde hayal kırıklıklarına ve gerginliklere sebep verebilir. Çünkü bu iki durumda da tanımlanan davranışalar, çocuğun içinde bulunduğu yaş döneminden beklenilmeyecek becerilerdir. Bu sebeple gelişimini desteklemeye yönelik, gelişimsel özelliklerin takip edilmesi edilmesi ve buna oygun ortamların hazırlanması gereklidir. Heryaşauygunyöntemiuygulamak
2 yaşındaki bir çocuğa ve 8 yaşındaki bir çocuğa farklı disiplin yöntemleri uygulamak gerekir.
Örneğin, ‘dikkatini başka yere çekmek’ bebekler ve küçük çocuklar için etkili olabilir ama 4
yaşındaki bir çocuk için olmayacaktır. Çocuğun içinde bulunduğu dönemdeki yapabilirlikleri
önemlidir.
ÇocuğunGözleriileDünyayaBakmak
Çocuklar yetişkinler gibi düşünmezler. Çocuklarının davranışlarını kendi standartları ile değerlendirmeye kalkışan yetişkinler zor anlar yaşayabilirler. Örneğin, iki yaşında topunun arkasından sokağa fırlayan bir çocuk veya dört yaşında ‘ödünç aldım’ diyerek arkadaşının evinden sormadan oyuncak getiren çocuğu bir yetişkinin anlaması zor olabilir. Çocukların farklı düşündükleri kabul edilmeli. Bu farklı düşünme tarzı gelişime bağlı olarak farklılıklar ve gelişim gösterir. Örneğin, 66‐72 ayda çocuklar karmaşık neden‐ sonuç ilişkilerini kurabilirler. KendiÇocuğunuİyiTanımak
Herhangi bir disiplin yöntemi belirli bir yaş aralığı için önerilebilir, ama anne babalar zaman içerisinde bazı yöntemlerin kendi çocuklarında etkili olmadığını veya bazı yöntemlerin ise çok etkili olduğunu keşfedeceklerdir. DavranışınNedeniniDüşünmek
Aileler çocuklarının davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışırlarsa, oluşan olumsuz bir
davranışı değiştirmek için ne yapabileceklerini çok daha kolay bulabilirler. Örneğin çocuk
yemek yemiyorsa belki çok yorgundur, belki hastalanmak üzeredir veya başka bir sıkıntısı
vardır. Önemli olan böyle bir durumda çocuğa ulaşılmasıdır. Her davranışın mutlaka geçerli
bir nedeni olmayabilir, ancak eğer çocuğun yaptığı olumsuz davranışın çocuğa göre geçerli
bir sebebi varsa, bunu bilmek çocuğa daha anlayışla yaklaşılmasını sağlayabilir.
Çocukların davranışlarının bir veya birçok nedeni olabilir. Çocukların kendilerini ifade etme
becerisi geliştikçe davranışın nedenini, çocukla birlikte bulup düzeltmeye çalışmak veya
desteklemek önemlidir. Anne baba çocuğun davranışının nedenine kendi karar vermemeli,
nedeni çocuktan da öğrenmelidir. Ailenin düşündüğü neden çocuk için geçerli olmayabilir.
Örneğin, gece yalnız yatmak istemeyen çocuğun kapris yaptığını düşünen anne aslında
çocuğun korktuğunu gözden kaçırabilir.
ÇocuğundaİhtiyaçlarınınFarkındaOlmakveOnaYardımcıOlmak
Çoğu olumsuzlukların üstesinden gelmek için önemlidir. Örneğin, bir anne acelesi olup evden bir an önce çıkmak, çocuğu da oyuncakları ile oynamaya devam etmek istiyor olabilir. Çocuk aniden kaldırılıp götürülürse, annesine zorluk çıkartabilir. Onun isteği oyuncakları ile oynamaktır. Anne çocuğunun yanına gidip, gitme nedenlerini açıklayıp, oyuncaklara çocuğu ile birlikte veda ederse çocuk daha az tepki gösterecektir. ÇocuğunRitmineAyakUydurmak
Her çocuğun gün içinde daha aktif, yorgun, neşeli ve sinirli olduğu zamanları vardır. Anne babalar bunu iyi gözlemlerler. Anne babanın kendi düzenleri uğruna çocuk ile mücadeleye girmeleri yerine, onun ritmini gözetmeleri önemlidir. Örneğin, dışarı çıkma zamanının çocuğun yorgun/ aç olduğu saatlere veya uyku zamanına denk getirmemek. ÇocukİçinGüvenilirOlmak
Aileler çocuklarına bakmakla yükümlüdürler. Fakat anne baba olmak, çocuk için güvenilen
bir kişi olmayı beraberinde getirmez. Güven duygusu bebeklikten itibaren ihtiyaçların düzenli
karşılanması ile gelişir. Çocuğa sıcaklık/sevgi göstererek, tutarlı davranarak ve ona karşı adil
olarak gelişecektir. Anne babasına güvenen bir çocuk, kendisine sınırlar koyulurken onlara
güvenecek ve dediklerini korkmadan yapacaktır.
TutarlıOlmak
Çocukla ilişkide tutarlı olmak çok önemlidir. Tutarlı davranıldığında hep aynı davranışa aynı
tepki verilir. Belli bir davranışın kimi zaman hoş görülmesi kimi zaman da aynı davranış
yüzünden ceza alınması çocukta çelişkiler yaratabilir. Yaptığı davranışın doğru mu, yanlış mı
olduğunu kavrayamaz.
Anne babalar istenmeyen davranışlara tepkilerinde zaman zaman farklı,
tutarsız davranabilirler. Örneğin, bazen aynı davranış karşısında daha
hoşgörülü, bazen ise daha sabırsız ve sert olabilirler. Farklı davranmanın
birçok sebebi olabilir. Ebevynin tavrını bazen davranışın nerede olduğu, o
günkü ruh hali, çocuğun yaşı, kişiliği, kendilerine benzeyen/benzemeyen
yönleri etkileyebilir. Örneğin, çocuk evde yemeğini döktüğünde kızılmıyor
ama misafirlikte dökerse kızılabilir. Yani ortamın farklılığı anne babanın
davranışını değiştirebiliyor. Anne keyifli olduğunda çocuğun evi dağıtmasını
hoşgörebilir, sinirli olunduğunda ise kızılabilir. Anne babanın ruh hali çocuğa
karşı davranışı etkiliyebiliyor.
Anne baba arasındaki eğitim görüşlerindeki tutarlılık yani kullanılan yöntemlerde aynı dilin
konuşulması önemlidir. Örneğin, bir davranış anne tarafından kabul edilemezken baba
tarafından kabul ediliyorsa, çocuk kendi içinde çatışmalar yaşayabilir.
Anne babanın çocuğa karşı tutarlı tepki ve davranışları, çocuğun olumlu davranışlar
geliştirmesine yardımcı olacaktır. Örneğin, aile içindeki kurallar kendisine nedenleriyle
aktarıldığı ve kuralları uygularken anne-baba tutarlı olduğu zaman çocuk da kurallara daha
kolay uyacaktır. Aynı zamanda çocuğun iç denetim geliştirmesi de desteklenecektir.
Sınırlar/KurallarKoymak
Sınırlar/kurallar, içgüdüleri kendilerini araştırmaya iten çocukların
zarar görmemeleri için çok önemlidir. Örneğin, karşıdan karşıya
geçerken el tutmak istemeyen bir çocuk için kuralı kesin koymak
gerekir. Sınırlar olmadan çocuklar için etraflarındaki dünya çok
korkutucu olabilir. Koyulan sınırların/kuralların çocuğa
açıklanması gerekir.
Bazı aileler çocuklarına engel olmayı veya üzmeyi istemedikleri için sınırlar, kurallar
koyamazlar. Fakat çocuklar hayatlarında engeller olmazsa öğrenemezler. Tabii ki bu sınırların
sayısı ve tutarlılığı çok önemlidir.
Çocuklar kurallardan hoşlanırlar ve uygulamayı bilirler. Bazen bir kuralı uygulamak
durumunda olduklarında sadece tekrar duymak için kuralı sesli tekrar ederler. Sınırları
zorlamayı deneyerek, koyulan sınırların ve anne babalarının güvenilirliğini denerler.
Sınır koymak, çocuklara hayatta “evet” ve “hayır” ların olduğunu öğretir. Önemli olan bu
“hayır” ve “evet” leri birer öğrenme deneyimine dönüştürmektir. Çocuğun çocuğun kedinin
kuyruğunu çekmesine izin verilmez ama ona kedilerin nasıl sevilmeleri gerektiği
öğretilebilir.
ÖrnekOlmak
Çocuklar çok iyi birer gözlemcidir ve hayatlarında tanıdıkları ilk kişiler aileleridir. Bir video
kamera gibi tüm davranışlarını kayıt ederler. Ailelerin bunun farkında
olmaları gerekir.
Çocuktan yapması beklenen davranışları anne babanın kendi davranışlarıyla
örnek olması işi kolaylaştıracaktır. Her evin düzeni ve düzen anlayışı kendine
aittir. Ancak bu düzeni sağlayacak kural veya yasakların inandırıcı olması için
annenin/babanın da onlara uyması gerekir. Örnek olmak çocuktan istenilen
davranışların gerçekleşmesi için bir yoldur.
Yetişkinler kendi hayatlarındaki sınırlar ile baş etmede çocuklara örnek
olurlar. Örneğin kırmızıda durmak- bir kural, bir sınır ise ışıkta durmaları ile
çocuklarına örnek olacaklardır.
ZamanıYapılandırmak
Çocuklar belirgin ve ön görebilecekleri bir düzende rahat ederler. Bu onların kendilerini güvende hissetmelerine yardımcı olur. Sabah kalkıldığında önce kahvaltı edilir, sonra giyinilir vb. DikkatiniBaşkaYöneÇekmek
Çocuklar etraflarındaki her şey ile çok ilgilidirler, dokunmak ve
araştırmak isterler. Yetişkin olarak her şeye “hayır” demek ve
onunla inatlaşmak yerine, tehlikeli durumlarda onun o an dikkatini
çekecek bir hareket yapmak ve sonrasında yönlendirmek etkili
olabilir. Özellikle küçük yaşlarda bu anne babayı o andaki zor
durumdan kurtarabilir. Örneğin; çocuk lambanın prizine
yönlenmiştir, o an ismini söylemek ve “Bak burada ne var?” deyip başka bir yere
yönlendirmek etkili olabilir. Bunu yaparken olumlu, onu ürkütmeyen bir yaklaşım önemlidir.
İleride biraz daha büyüdüğünde, dikkatini başka yöne çekmek yerine, prizleri ile neden
oynanmaması gerektiği anlatılmalıdır.
Dikkatini başka yöne çekmek çok küçük bebeklerde de etkili bir yöntemdir. Örneğin, 4 aylık
bir bebek babasının kulağını çektiği zaman hemen başka bir oyuncak göstererek onun
dikkatini oraya yönlendirmek. Meraklı ve dikkat süreleri kısa olduğu için bu etkili olmaktadır.
OrtamHazırlamak
Çocukların enerjisini, zevk alacakları öğrenme deneyimlerine dönüştürmek ve bunu yaparken
ortamı güvenli hale getirmek önemlidir. Bu çocuğu değil, ortam kontrol altına almaktır.
Ortam hazırlamak hoşa gitmeyen bir davranış için gerçekleşmeden önce önlem almayı sağlar.
İletişimi destekleyen bir yöntemdir çünkü ‘hayır’ ve ‘yapma’ların sayısını azaltacaktır.
Ortam hazırlamak her yaş grubu için farklı bir anlam taşır.







Küçük yaşlarda ellenmesi kesinlikle istenmeyen nesneleri ortadan kaldırmak. Örneğin,
salonda aile için çok değerli ve çocuğun ulaşabileceği bir nesne var ise onu kaldırmak.
Çocuk büyüdüğünde neden ellememesi gerektiği anlatılabilir, ama 14 aylık bir çocuğa
bunu anlatmak zor olabilir.
Ortamı güvenli hale getirmek. Bu güvenlik tedbirleri yaşa göre farklılık gösterecektir.
Örneğin, tuvaleti keşfeden 1,5 yaşındaki çocuk için banyo kapısını kilitlemek ya da
tuvalet kapağına güvenlik kilidi ile kilitlemek gerekir. 3 yaşındaki bir çocuk için buna
gerek kalmıyacaktır. Evdeki bıçak ve makasları okul öncesi yaşlarda da çocuğunun
erişeceği alanlardan kaldırmak gibi.
Çocukların enerjilerini atabilecekleri güvenli ortam sunmak gelişimlerini
destekleyecektir. Örneğin, evde zıpalaması için tehlikeli eşyaları kaldırmak ve bir
minder koymak. Böylelikle çocuğun hem hareket ihtiyacı karşılanacak, hem de olası
kazalardan korunacaktır.
Çocuğun boyuna uygun bazı ortamlar yaratmak. Özellikle küçük yaşlarda, onun da
oturarak zaman geçirebileceği masa/sandalye temin etmek. Çocuk böylelikle
önemsendiğini hissedecek ve kendi kendine masasında vakit geçirmeyi öğrenecektir.
İlgisini çekecek, gelişimini destekleyecek yaşına uygun oyuncaklar sunmak.
Bir alışkanlığın yerleşmesi için gerekli düzenlemeleri
yapmak. Örneğin, diş fırçalama alışkanlığını kazandırırken
ıslanmaması için kollarının sıvanması, boyu musluğa
yetişmiyorsa ayağının altına bir tabure konması, kokulu bir
sabunun hazır olması, çocuğa özel havlunun erişebileceği
bir yerde asılı olması gibi anne tarafından yapılan
hazırlıklar çocuğa istenen davranışta bulunabileceği ortamı
hazırlar.
Olumsuz bir davranışı ortadan kaldırmak için önceden ortamı hazırlamak.
Örneğin, çocuk boyu yetmediği için elini yıkamak, dişini fırçalamak istemiyor ve
hırçınlaşıyorsa anne önceden tabureyi koyarak sorun olmadan önlemini almış olur.
TakdirveTeşvik
Küçük yaşlardan itibaren çocuğun olumlu davranışlarını takdir etmek hem çocuğu mutlu
edecek hem de bu olumlu davranışlarını tekrar etmesini sağlayacaktır. Yaşı için yeni olan bir
davranışı deneyip başarabilen çocuk kendisiyle gurur duyar. En çok önem verdiği ve sevdiği
kişiler olan anne ve babasının bu başarıyı farketmesi ise çocuğa ayrı bir sevinç verecektir.
Takdir ederken;




Çocuğa hangi davranışının olumlu olduğunu açıkça
belirterek takdir etmek gereklidir. Çocuk okuldan döndüğünde
üstünden çıkardıklarını toplayıp yerine yerleştirdiyse “Üstünden
çıkarttıklarını topladığın için çok mutlu oldum” denebilir. Önemli
olan çocuğu övmek değil yaptığı davranışı takdir etmektir. Yani
takdir kişiliğe yönelik değil çaba, beceri ve davranış üzerine
olmalıdır.
Çocuk güzel bir şey yaptığında anında takdir edilmelidir.
Ödüllerin maddi değil manevi olması çok önemlidir. Maddi
ödüller çocuğu her yaptığı olumlu davranışın sonucunda rüşvete
kadar götürebilir. Çocukla sevdiği şeyleri paylaşmak, sözle takdir etmek, takdir
belirten bir bakış veya gülüş, dokunuş, kucaklamak, oyun oynamak, parka gitmek,
birlikte kek veya pasta yapmak, özellikle ona zaman ayırmak... gibi maddi değeri
olmayan teşvikler maddi ödülden daha etkili olacaktır.
Çocuğu takdir ederken anne-baba kendi duygularını belirtmelidir.
Örneğin: “Yemeğini tabağında bırakmadan bitirdin, çok hoşuma gitti” “Sofrayı çok güzel
kurmuşsun, seninle gurur duydum” gibi. Ancak duyguları ifade ederken ses tonu ve yüz
ifadesi de takdirin inandırıcı olması için çok önemlidir.
Anne baba çok sevindiklerini üzgün veya ifadesiz bir yüzle söylerseniz hiç bir etkisi
olmayacaktır. Duyguları ifade ederken içten ve candan bir tavır içinde olunmalıdır.
Çoğu zaman her takdir cümlesinin sonuna daha etkili olmasını düşünerek “İşte hep böyle
olmalısın” deriz. Ne dersiniz bu takdir çocuğun boğazına dizilmez mi? Bize “Yemek çok
güzel olmuş, hep böyle yap” deseler hoşumuza gider mi? Takdir ve teşviğin etkili olabilmesi
için sadece beğenilen hareketten söz etmek gerekir.
Genellikle çocuklar herhangi bir konuda takdir edildiklerinde, kabul gördüklerinde bundan o
kadar hoşlanırlar ki başka konularda da takdir edilmek için bir çabaya girerler. Bu da çoğu
zaman onları diğer davranışlarını düzeltmeye yönlendirir.
Yaptığı davranışlar nedeniyle takdir edilen çocuk kendiyle gurur duyacağı için kendine
güveni gelişecektir. Kendine güvenli olmak tüm konularda da başarılı olmasını sağlayacaktır.
Tutarlı davrandığımızda çocuk ailesine ve ortama güven duyacaktır. Kendine ve başkalarına
güvenen, duyarlı bir kişi olacaktır.
GözardıveTeşvik



Çocuğa hangi davranışının olumlu olduğunu açıkça belirterek takdir etmek
gereklidir. Çocuk okuldan döndüğünde üstünden çıkardıklarını toplayıp yerine
yerleştirdiyse “Üstünden çıkarttıklarını topladığın için çok mutlu oldum” denebilir.
Önemli olan çocuğu övmek değil yaptığı davranışı takdir etmektir. Yani takdir kişiliğe
yönelik değil çaba, beceri ve davranış üzerine olmalıdır.
Çocuk güzel bir şey yaptığında anında takdir edilmelidir.
Ödüllerin maddi değil manevi olması çok önemlidir. Maddi ödüller çocuğu her
yaptığı olumlu davranışın sonucunda rüşvete kadar götürebilir. Çocukla sevdiği şeyleri
paylaşmak, sözle takdir etmek, takdir belirten bir bakış veya gülüş, dokunuş,

kucaklamak, oyun oynamak, parka gitmek, birlikte kek veya pasta yapmak, özellikle
ona zaman ayırmak... gibi maddi değeri olmayan teşvikler maddi ödülden daha etkili
olacaktır.
Çocuğu takdir ederken anne-baba kendi duygularını belirtmelidir.
Örneğin: “Yemeğini tabağında bırakmadan bitirdin, çok hoşuma gitti” “Sofrayı çok güzel
kurmuşsun, seninle gurur duydum” gibi. Ancak duyguları ifade ederken ses tonu ve yüz
ifadesi de takdirin inandırıcı olması için çok önemlidir.
Anne baba çok sevindiklerini üzgün veya ifadesiz bir yüzle söylerseniz hiç bir etkisi
olmayacaktır. Duyguları ifade ederken içten ve candan bir tavır içinde olunmalıdır.
Çoğu zaman her takdir cümlesinin sonuna daha etkili olmasını düşünerek “İşte hep böyle
olmalısın” deriz. Ne dersiniz bu takdir çocuğun boğazına dizilmez mi? Bize “Yemek çok
güzel olmuş, hep böyle yap” deseler hoşumuza gider mi? Takdir ve teşviğin etkili olabilmesi
için sadece beğenilen hareketten söz etmek gerekir.
Genellikle çocuklar herhangi bir konuda takdir edildiklerinde,
kabul gördüklerinde bundan o kadar hoşlanırlar ki başka konularda
da takdir edilmek için bir çabaya girerler. Bu da çoğu zaman onları
diğer davranışlarını düzeltmeye yönlendirir.
Yaptığı davranışlar nedeniyle takdir edilen çocuk kendiyle gurur
duyacağı için kendine güveni gelişecektir. Kendine güvenli olmak
tüm konularda da başarılı olmasını sağlayacaktır. Tutarlı davrandığımızda çocuk ailesine ve
ortama güven duyacaktır. Kendine ve başkalarına güvenen, duyarlı bir kişi olacaktır.
SeçenekSunmak
Çocuğa seçenek sunmak kabul edilmeyen davranışın yerine, yapabileceği, kabul edilir bir
veya birkaç davranışı göstermektir. Yani sadece yapma demek yerine yapmasını beklenen
davranışlar arasından seçim yapabilmesi için yol göstermektir.
Örneğin; Misafir geldiğinde sürekli ortalarda dolaşıp annesini rahatsız eden çocuğa “Misafir
geldiği zaman ortalıkta dolaşmanı istemiyorum. Sen dolaştığında biz konuşamıyoruz. Hem
gelenler hem de ben rahatsız oluyorum. Misafir geldiğinde ister odanda/içerde otur oyna,
istersen köşeye bir yastık koyalım yanımızda yerde oyna.” denilebilir.
Burada çocuğa o davranışı neden istemediği açıkladıktan sonra, o davranış yerine kabul edilen
iki davranış arasından bir seçim yapması istenir. Seçim çocuğun kendisine ait olunca, seçtiği
çözümün sorumluluğunu da yüklenmiş oluyor.
Çocuk üzerinde etkili olabilmek için tüm bunları söylerken kullanılacak ses tonunun sakin
ancak kesin olması gereklidir. Aksi takdirde çocukla inatlaşma söz konusu olabilir. Ayrıca
sunulan davranışlardan birinin çocuk için cazip olması ailenin işini daha da kolaylaştıracaktır.
ÖnleyiciAçıklamaYapmak
Anne baba çocuğun hangi davranışları yapmasını istemediğini belirleyip bunu çocuğa açıkça
anlatması gerekir. Bunu yapabilmek için ailenin hangi davranışları kabul edip hangilerini
etmeyeceğini bilmesi önemlidir. Çocuktan beklentiler, davranış yaşanmadan önce açıklamak
gerekir. Böylece anne babanın önleyici açıklamaları sayesinde pek çok istenmeyen davranış
daha ortaya çıkmadan önlenmiş olacaktır.
Çocuktan beklentilerin neler olabileceğini açıklamak, çocuğu gereksiz yere azarlanmaktan
korur. Örneğin: “Akşam vaktinde yatmak lazım” gibi beklentimizi açık olmayan bir şekilde
ifade etmek yerine “Akşam saat 9’da yatmanı istiyorum” diyebiliriz.
Önleyici açıklamayı yaparken kullanılan ses tonu, kararlılık ve istenmemesinin nedenini
açıklamak çocuk üzerinde etkili olabilmek açısından çok önemlidir.
DavranışınSonucunuAçıklayarakZararınıGöstermek
(3 yaşından küçük çocuklar için etkili bir yöntem olmayabilir - neden sonuç ilişkisi
kurmakta zorlanırlar.)
Çocuğun istenmeyen davranışı tekrarlamaması için o davranışın yanlış olduğunu bilmesi
gereklidir. Davranışının sonucunu açıklayarak zararını göstermek de bir yöntemdir. Bunun
için de anne babanın çocukla konuşarak bu davranışın neden yanlış olduğunu anlatması
önemlidir. Böylece çocuk yaptığı davranışın nelere yol açacağını farkeder. Sebep-sonuç
ilişkisi kurmayı öğrenir. Yavaş yavaş kendi davranışının başkaları için ne zararı olduğunu
öğrenmeye başlar. Başkasını rahatsız edebildiğini, veya acı verdiğini gördüğünde yanlış
yaptığını farkeder. Bu da davranışını düzeltmesini kolaylaştırır.
Amaç, çocuğun yaptığı davranışın neden istenmeyen bir davranış
olduğunu anlaması ve bunu kendiliğinden yapmak istememesidir,
başında bir yetişkin olduğu ya da ailesinin istemediğinden dolayı
değil. Bu çocukta yerleştirmek istenen olumlu davranışlar için de
geçerlidir. Çocuk sonuçta doğruyu, doğru olduğu için yapmalıdır.
Hatalı davranıştan, yanlış olduğunu bildiği için kaçınmalıdır,
cezadan korktuğu için değil. Davranışın neden yanlış olduğunu anlatıp, çocuğa bu
davranışının zararları gösterildiğinde yaptığı davranışın etkilerini göstererek yaptığının yanlış
olduğu anlaması sağlanmış olur. Böylece anne baba çocuğa kendi kendini denetleyebilmesini
ve doğruyu bulması sonucunda dürüstlüğü, ahlaklı ve vicdanlı olmayı öğretmiş olur. Yani
ahlak gelişimine destek verilmiş olunur.
YardımcıÇözümYoluGöstermek
Çocuğa yaptığı bir davranışın sadece zararını anlatıp pişmanlık duyurmak yeterli olmayabilir. Çocuğa bu olumsuz davranış yerine uygulayabileceği kabul edilebilir bir davranış yani yardımcı çözüm yolu göstermek de gereklidir. Örneğin, anne çocuğunun resim yapmak için abisinin defterini koparmaması gerektiğini söylüyor. Ama aynı zamanda resim çizmesi için çocuğuna bir resim defteri alabilir. DavranışınSonucunuYaşatmak
(Küçük çocuklar için etkili bir yöntem olmayabilir- neden sonuç ilişkisi kurmakta
zorlanırlar.)
Tüm olumlu disiplin yöntemlerini denedikten sonra, çocuğun istenmeyen davranışı hala
devam ediyorsa artık çocuk davranışının sonuçlarını yaşamalıdır.
Örneğin; her yeni alınan oyuncağı kıran çocuğa “Yeni birşeyi kırmanın zararını sana
anlatmıştım. Oyuncaklarını tamir edip oynayabileceğini söyledim. Yeni bir oyuncak istersen
ancak para biriktirip alabileceğini söyledim, ayrıca böyle davranmanın beni ne kadar
üzdüğünü sana anlattım. Ama ne yazık ki sen hala oyuncaklarını kırmaya devam ediyorsun.
Artık sana önerebileceğim bir şey kalmadı. Bayrama kadar sana yeni oyuncak almayacağım”
denilebilir.
Bu yöntemde amaç ceza vermek değil, davranışın sonucunu yaşatmaktır. Ancak ikisi
kolaylıkla birbirine karıştırılabilinir.
Ceza ile sonucunu yaşatmanın arasında ne gibi bir fark vardır?



Cezada, çocuk olumsuz davranışının sonucunda hemen cezalandırılır. Sonucunu
yaşatmakta ise anne babanın çocuğunun olumsuz davranışını engellemek için önce
tüm olumlu disiplin yöntemlerini dener.
Cezanın vermek istediği fikir şudur: “Sen beni üzdün, ben de seni
üzüyorum”. Sonucunu yaşatmanın vermek istediği fikir ise şudur:
“Ben tüm olumlu yöntemleri denedim, ama sen yine de olumsuz
davranışını değiştirmedin. Bu davranışını engelleyebilmek için sana
davranışının sonucunu yaşatmaktan başka çarem kalmadı”.
Cezada çocuğu en çok üzebilecek davranışlar yapılır. Sonucunu
yaşatmakta ise çocuk olumsuz davranışa neden olan şeyden mahrum
edilir. Örneğin; Evde top oynayıp cam kıran çocuğa anne hiç bir
olumlu disiplin yöntemi uygulamadan sokağa çıkma yasağı koyarsa bu ceza olur.
Ancak bir çok yöntemi denedikten sonra “Evde top oynamamanı sana söylemiştim.
Bunun bize ne kadar zarar verdiğini, pek çok ihtiyacımız için biriktirdiğimiz paraların
cam taktırmaya gittiğini de anlatmıştım. Ama sen hala aynı davranışa devam
ediyorsun. Onun için bir hafta topla oynamayacaksın” derse bu davranışının sonucunu
yaşatmak olur. Yani olumsuz davranışla ilgisiz birşeyden değil, o davranışla ilgili olan
şeyden mahrum etmek. Bu durumda çocuk top oynamakla ilgili olumsuz sonucu
yaşarken, yaptığı yanlışlar üzerinde düşünebilir.
Çocuğa yaptığı davranışın sonuçlarını yaşatmadan önce diğer yöntemlerin bir süre
tutarlı olarak uygulanması ve bunları uygulandığı çocuğa anlatmak gerekir. Bunları hiç
uygulamadan ve neden böyle bir yöntem uyguladığı anlatmadan çocuğa davranışının
sonuçları yaşatılırsa çocuk bunun nedenini anlayamayacak ve kendini cezalandırılmış
hissedecektir. Ayrıca tüm bunları yaparken anne babanın tavrı ve yüz ifadesi çok
önemlidir.
Bu yöntemleri uygularken şu unutulmamalıdır : Bu yöntemleri sıra ile kullanmak gerekli değildir. Bazı yöntemler bazı davranışlar için geçerliyken bazıları için geçerli olmayabilir. Örneğin, bir davranışı bazen yalnızca ortamı değiştirerek engellenebilir, ama bazen de bir davranışı düzeltmek için tüm yöntemlerin denenmesi gerekebilir. Hatta bazen zorlanabilir de. Önemli olan kararlı olmak ve olumlu sonuca ulaşabilmek için hem anne babanın kendisine hem de çocuğa zaman tanımasıdır. ÇocukYetiştirmedeOlumsuzYöntemler
Aileler çocukları olumsuz, kendilerini rahatsız eden veya değiştirmek istedikleri bir davranış
yaptıklarında, doğru buldukları ya da kendi ailelerinden gördükleri disiplin yöntemlerini
uygulamaya çalışırlar. Bu yöntemlerden bazıları, “olumsuz yöntemler” diye adlandırılır bu
yöntemlerin çocuklar üzerinde kalıcı zararlı etkileri vardır.
Anne babanın kendi aile değerleri ve çevrelerinden gördükleri, uygulanan yöntemleri
belirleyebilmekte. Hatta toplumda kabul gören ve atasözlere geçen bazı tutum ve davranışlar
da çocuk yetiştirme yöntemlerini belirleyebilmekte. Örneğin,“Dayak cennetten çıkmadır”,
“Eti senin kemiği benim”, “Kızını dövmeyen dizini döver”, “Evde katı bir disiplin olması şart,
yoksa insanın tepesine çıkarlar”, “Çocuk babadan korkmalı” “Dizginler ana babanın elinde
olmalıdır” gibi. Bu geleneksel davranışlar toplumda da kabul gördüğü için, bazı anne babalar
tarafından baskıcı yöntem olarak kullanılmaktadır.
Oysa ki baskıcı bir yöntemle çocuk yetiştirilen ortamlarda, çocuğa hiçbir özgürlük tanınmaz
ve “katı bir düzen” uygulanır. Genelde bu düzende ceza ön plandadır ve kararlar yetişkin
tarafından alınır. Nedeni açıklanmayan kurallara çocuğun uyması beklenir. Bu tip disiplin
şekilleri çocuğa kızgınlık, karşı koyma, güvensizlik, suçluluk gibi olumsuz duygular
yaşatabilir.
Olumsuz diğer bir yöntem de baskıcı yöntemin tam tersi aşırı hoşgörü yöntemidir. Bu
yöntemin geçerli olduğu ortamlarda çocuğun yaptığı her şey hoşgörülür. Anne baba, çocuk ne
isterse ve ne yaparsa kabul eder. Bu ortamlarda genelde evde sorun yok gibi gözükse de
çocukların bitmek bilmeyen istekleri anne babanın dayanma sınırlarını zorlayabilir ve bu
sonsuz hoşgörü ortamı sert cezaların uygulandığı bir ortama dönüşebilir. Bu durumda hem
aşırı hoşgörü hem de sert cezalar birlikte kullanıldığı için çocuk tutarsızlık yaşar. Çocuk
yaptıkları onaylanıyor mu yoksa onaylanmıyor mu anlayamaz. Örneğin, çocuk uzun bir
müddet evde top oynmasına izin verilir daha sonra aynı şeyi yaptığında bunalan anne-baba
ceza verebilir.
Dayak ve Fiziksel Cezalar
Vücudun el ayak veya diğer yerlerine vurmak, tartaklamak, kulak çekmek, bir fiske atmak,
çimdiklemek dayak veya fiziksel cezalardır.
Dayak ve Fiziksel Cezaların Etkileri:








Fiziksel olarak canı yanar.
Çocuk en sevdiği, en değer verdiği kişiden dayak yediği için çok
üzülür.
Kendisine ve çevresine karşı güveni sarsılabilir.
Her hatalı davranış karşısında dayak yiyebileceğini düşünen
korkabilir, ürkek ve pısırık olabilir.
Sorunlarını konuşarak halletmeyi bilmediği için bir problemle
karşılaşınca o da şiddete başvurabilir, saldırgan olabilir.
Kendinden küçük veya aciz kişilere aynı yöntemi kullanabilir.
Yaptığı yanlış davranış karşılığında dayak yediğinde kendini ödeşmiş sayar ve
kendinde yeniden o davranışı tekrarlamaya hak görür.
Dayak yememek için yalan söyleyebilir.
Genelde fiziksel cezanın uygulandığı ortamlarda büyüyen çocuklar ileride sorumluluk
duygusu gelişmemiş, iç denetimden yoksun, veya tam tersi başka birinin kontrolü altına
kolaylıkla girebilen, her şeyi kabullenen yetişkinler olabilirler.
Duygusal Cezalar
Bazen çocuğun istenmeyen davranışları, dayak atmadan sözle hor görmek, sevgiyi esirgemek,
azarlamak, korkutmak, tehdit etmek, alay etmek, küçümsemek, eleştirmek gibi kırıcı
hareketlerle engellemeye, değiştirmeye çalışabilir. Bunlar çocuğun gelişimini olumsuz
etkileyen duygusal cezalardır.












Sözle hor görmek: Örneğin, “Haydi oradan aptal sen de!” veya “Geri zekalı mısın?”.
Sevgiyi esirgemek: Örneğin, “Beni üzersen seni sevmem, başkasının annesi olurum”.
Azarlamak: Örneğin, “Ne biçim çocuksun bıktım.”.
Korkutmak: Örneğin, “Seni bırakıp giderim veya çingenelere veririm
seni”,”Doktora götürür iğne yaptırırım.” .
Tehdit etmek: Örneğin, “Akşama babana söylerim görürsün gününü.”,
“Karnende kırık not olursa eve gelme.”.
Alay etmek, küçümsemek: Örneğin, “Şişko sen de veya sen mi
kazanacaksın güleyim bari.”, “Koca bebek.”.
Eleştirmek, suçlamak: Örneğin, “Üstünü başını kirletmeden yemek
yiyemezsin.”, “Senin dağınıklığın yüzünden misafirlere rezil oldum.”.
Beddua etmek: Örneğin, “Allah cezanı versin.”, “Gözün çıksın.”, “Elin
kırılsın.”
Küsmek: Örneğin, “ Bir daha bana anne deme, konuşmuyorum.”.
Aldırmaz davranmak: Örneğin, ”Ne halin varsa gör beni hiç ilgilendirmiyor.”.
Emir vermek: Örneğin, “Akşam saat sekizde yatacaksın. Bu elbiseyle beyaz ayakkabı
giyme. Yüksek sesle konuşma!”.
Kıyaslamak: Örneğin, “Ablan gibi olamıyorsun bir türlü”, veya “Bak Orhan hiç
annesini üzüyor mu?”.
Duygusal Cezaların Etkileri:






Çocuklar sürekli bu gibi sözleri işittiklerinde “Ben hiç bir şey beceremiyorum.”
düşüncesi ile kendilerine güvenleri sarsılabilir,
Ailelerinin kendilerini sevmediğini sanabilir,
Korkak, ürkek ve çekingen olabilirler, ya da tam tersi herşeye karşı çıkıp saldırgan
olabilirler.
Duygulara yönelik tehditler çocuğun tüm gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Örneğin “Annem beni terkeder.” düşüncesi yerleşmiş bir çocuğu birine bırakmak veya
okul zamanı geldiğinde okula başlatmak problem olabilir.
Sürekli eleştirilen çocuk her attığı adımda yanlış yapmaktan korkabilir.
Yasaklara sorgulamadan boyun eğebilir.
EğlenerekÖğreniyorveGelişiyorum
"Öğrenmenin yaşı yoktur" sözünü hepimiz biliriz, ancak gelişimin ve öğrenmenin en hızlı ve
belirleyici olduğu erken yaşların önemi yadsınamaz.
Okul öncesi dönemde gerçekleşen öğrenme deneyimleri; çocuğunuzun dil, matematik ve
problem çözme becerileri için temel oluşturması dışında, kendine güveni, öz saygıyı,
başkalarıyla etkileşimi ve yaşam boyu sürebilecek öğrenme arzusunu da kuvvetlendirir.
Bu amaçla burada günlük hayatın içerisinde sizlere erken öğrenme ve gelişimi destekleyici
bazı faaliyetler sunmak; çocuklarınızın zihinsel, bedensel, sosyal ve duygusal açıdan okul
hayatına hazır başlayabilmeleri için yapabilecekleriniz konusunda bilgilendirmek istiyoruz.
Unutmayın "Her an bir öğrenme anına dönüşebilir!"
Çocuklar nasıl öğreniyor?
Her çocuğun yeni bir bilgiyi öğrenme şekli diğerlerinden farklıdır. Bazıları görerek, bazıları
duyarak ve konuşarak, bazıları ise dokunarak... Bazıları da bunlardan birkaçını aynı anda
kullanarak en iyi şekilde öğrenir. Siz de çocuğunuzun gelişim özelliklerini dikkate alarak,
yeni bir bilgiyi en iyi hangi yollardan öğrenebildiğini gözlemleyin. Bu sayede çocuğunuzun
güçlü bilgi alma alan/alanlarını keşfedebilir, bilgiyi farklı yollardan vermeye çalışarak,
dengeli bir şekilde çocuğunuzun öğrenmesini pekiştirebilirsiniz.
Güven ortamı...
Çocuğunuzla kurduğunuz sıcak ve güvenli ilişki onların gelişmesi ve öğrenmesi için ideal bir
ortam oluşturur. Çocuklar bilgi ve becerilerini arttırırken anne babalarının onların yanında
olup desteklemeleri ve cesaretlendirmeleri önemlidir. Sevildiğini ve önemsendiğini hisseden
çocuk kendini güvende hisseder ve daha kolay öğrenir.
ÇocuklaEtkiliZamanGeçirmek
Çocukla etkili zaman geçirmek, sürekli ve tutarlı olarak, onun duygusal, sosyal, zihinsel ve bedensel gelişim alanlarını destekleyen etkinlikler yapmak ya da yapmasına fırsat vermek anlamına gelir. Burada iki nokta önemlidir. Birincisi yukarıda belirtilen dört gelişim alanını desteklemek, ikincisi ise çocukla her gün tutarlı olarak belirli bir süreyi bu desteği sağlayacak şekilde geçirmek. Sizlerle bu bölümde çocuğunuz ile beraber etkili zaman geçirebilmeniz için farklı öneriler paylaşmak istiyoruz. BazıOyunÖnerileri...
Çocuğunuzun zihinsel becerilerini (dikkat, konsantrasyon, görsel hafıza, problem çözme vb.)
ve sosyal becerilerini geliştirmeye yönelik oyunlar oynaması için zaman ayırın.
Yapboz: Farklı sayıda parçalara sahip yapbozları satın alabileceğiniz gibi evde kendiniz de
yapabilirsiniz. Örneğin dergilerinden bulduğunuz bir doğa resmini kalın bir kartona yapıştırın.
Daha sonra bunları parçalara ayırmak için kesin. Sayısını çocuğunuzun yaşını ve becerilerini
göz önünde bulundurarak 10 dan 50 ye kadar belirleyebilirsiniz.
Resimleri olay sırasına göre dizme içeren oyunlar oynamayı deneyebilirsiniz. Karışık sıradaki
resimleri anlamlı bir hikaye meydana getirecek şekilde düzenlemesini isteyebilirsiniz
Oyuncakçılardan buna yönelik kutu oyunu alabilir ya da evde kartlara çizimler yapıp
çocuğunuzun bunları sıraya koymasını isteyebilirsiniz.
Sınıflandırma/Gruplama: Gazete ve dergilerden farklı kategorilere ait resimler kesin
(hayvanlar, bitkiler, taşıtlar, giysiler vb). Kategoriler hakkında çocuğunuzla konuşun ve
resimleri kategorilere göre ayırmasını isteyin. Görsel ayrım yapabilmeyi güçlendirmek ve
aynı zamanda dil gelişimini de desteklemek için yararlı bir faaliyettir. Yaşı ilerledikçe
“yediğimiz şeyler”, “giydiğimiz şeyler”, “yemek yaparken kullandığımız şeyler” gibi
kategoriler de oluşturun. Çocuğunuzun resimleri bu kategorilere göre sınıflandırmasını
isteyin.
Hafıza oyunları: Önünde ters çevrilmiş kartların içinden, daha önce açtığı kartın aynısını
bulma oyunu. Çocuğunuz hem daha önce açtığı kartın ne olduğunu ve yerini aklında tutacak,
hem de eşleme yapacağı için el göz koordinasyonu ve hafıza becerilerini geliştirebilecektir.
Kutu Oyunları: 4-5 yaş ve üzeri çocuklar için önerilir. Ailecek oynanabilecek kutu oyunları
sayesinde çocuğunuz sayı saymayı, sıralamayı, sabırlı davranıp sırasını beklemeyi, kurallara
uymayı öğrenirken, ailecek geçirilen bu ortak zaman sayesinde sevildiğini hisseder.
Çocuğunuz için kutu oyunları seçerken çocuklarınızın yaşını ve ilgi alanlarını dikkate
almanızı öneririz.
Genellikle aileler oyunlarda çocukları üzülmesin diye kazanmalarına izin verirler ancak
gerçek hayatta herkes sizin kadar özverili olmayacaktır. Arada sırada çocuğunuz
yenilmenin ne demek olduğunu da yaşamalı. Böyle durumlar ona oyunlarda bazen
kazanıp bazen kaybedebileceğini ancak keyif almanın önemli olduğunu öğretir.
Hayali/KurmacaOyunlar
Çocuklar hayali oyunlarıyla duygularını ve düşüncelerini dışarı vurur. Olmak istedikleri
kişiler olup kontrolün kendilerinde olduğu oyunlar uydururlar. Çevrelerindeki ebeveynleri
taklit edip, gündelik hayatlarındaki deneyimlerini yaşatırlar. Hayali oyunlar çocukların sosyal,
duygusal ve dil gelişimi için oldukça önemlidir.

Evde kullanılmayan malzemelerden çocuğunuz için kostümler ya da aksesuarlar
yapmayı deneyebilirsiniz. Örneğin kağıttan tavşan kulağı yapıp eski bir saç bandının
iki yanına yapıştırabilir; kağıt ve lastik bant kullanarak korsan göz yaması
yapabilirsiniz. Doktorculuk oynamak için pipeti bir termometre olarak kullanabilir,
küçük yoğurt ya da puding kabının ucuna ip bağlayarak steteskop gibi
kullanabilirsiniz. Bu tarz malzemeler çocuğunuzun farklı rollere girmesini
kolaylaştırırken, farklı kimliklere girerek bu kişilerin neler hissedebileceğini de
deneyimlemiş olur.

Çocuğunuzun hayali oyunlarına siz de katılarak günlük hayattaki rutinleri doğal
yoldan çocuğunuza yaşatma imkanı da bulabilirsiniz. Örneğin, alışverişe gitme,
otobüse binme, doktora gitme, restoranda yemek yeme, postaneye gitme gibi küçük
oyun senaryoları yaşatabilirsiniz.
Çocuğunuzun oyunlarında yönlendirici olmayıp izleyici ve destekleyici olmak; çocuğunuzun
kendini rahatça ifade edebildiği, hayal gücü ve yaratıcılığının sınırlarını zorladığı bir oyun
alanı yaratmak önemlidir. Bırakın kendinizi sevimli miniğinizin oyun dünyasına ve bu keyifli
dünyanın tadını çıkarmaya bakın.
Deneylerleöğrenelim...

Evde buz kalıbına su doldurabilir daha sonra donmuş buz kalıplarını çocuğunuza
göstererek, bazı maddelerin belli ortamlarda farklı şekillere dönüşebileceğini
gösterebilirsiniz. Buzun eriyince yine su olacağını da gösterin.

Mıknatıs alabilir, metal eşyaları nasıl çektiğini kendi kendine test etmesini
sağlayabilirsiniz.

Fasulye ekebilir onun filizlenmesini/büyümesini takip edebilirsiniz. Bu sürede
çocuğunuza onu sulaması görevini verebilirsiniz. Her gün biraz büyüdüğünü görmek
onu çok heyecanlandıracaktır.

Dünya ya da Türkiye haritası alıp duvara yapıştırabilir; denizler, okyanuslar,
ülkeler/şehirler hakkında konuşabilirsiniz.
Elbecerilerinigeliştirelim...
Çocuğunuzun çizimleri önceleri karalamanın ötesine gidemezken zamanla 5-6 yaşına geldiğinde
çizimleri gerçek resimlere benzemeye başlar. Çocuğunuzu olabildiğince erken yaşta kağıt, renkli
boya kalemleri, suluboya gibi malzemelerle tanıştırmanız okulda gerekli olacak yazma
becerilerini geliştirmesi için önemlidir. Bir yandan ince kaslarını (kalem tutma, fırça tutma,
parmak boyası yapma, vs) çalıştırırken bir yandan da yaratıcılığını ve el becerisini geliştirmiş
olacaktır. Ayrıca düşüncelerini ve duygularını çizimler aracılığıyla ifade etmeyi de deneyimlemiş
olacaktır.

Özel günlerde (bayramlar, yılbaşları) aile üyeleri ya da yakınlarınız için renkli
kartpostallar hazırlamak, yazılar ve yapışkanlarla bunları süslemek çocuğunuz için
eğlenceli bir aktivite olabilir.

Yazmaya yardımcı olacak el kaslarını güçlendirmek için çocuğunuza el işi malzemeleri,
makas (ucu keskin olmayan çocuk makasları), tutkal, oyun hamuru verin.

Sizin çizmiş olduğunuz şekilleri makas yardımıyla kesmesini isteyin ya da şekilli cetvel
yardımıyla çizdiği şekilleri keserek bir kolaj çalışması yapmasına destek verin.
Unutmayın yaratıcılığın sonu yok. Çocuğunuzun özgürce kendini ifade etmesine izin
verin.

İsterse çocuğunuz bir hikaye anlatan resimler de çizebilir. Resimleri hakkında sorular
sorun. Hangi duygularla ve ne düşünerek yapmış olduğunu anlamaya çalışın. Resimlerin
üzerine çocuğunuzun ismini de yazmayı unutmayın (kendi yazabiliyorsa kendisi de
yazabilir) ve herkesin görebileceği bir yere asın. Övgüler almak ve her sabah uyandığında
resimlerini görmek çocuğunuzun kendine güvenini arttıracak ve daha fazla resim yapmak
isteyecektir.

Eğer çocuğunuz resimlerini saklamak isterse ona ait bir kutu verin ve resimlerini burada
saklayabileceğini söyleyin. Kutunun ön yüzüne ismini de yazın ve bu kutuyu istediği
yerde saklaması için çocuğunuza verin.

Evinizde bulunan eski atılacak malzemeleri çocuğunuzun el becerilerini geliştirmek için
kullanabileceği malzemeler haline getirebilirsiniz. Örneğin, kullanılmış tuvalet kağıdı
rulosu, yoğurt kabı, margarin kabı, yumurta kabı, eski kutular, plastik tabaklar, vs. çok
çeşitli şekil ve büyüklükteki malzemeleri çocuğunuzun kullanması için ayırın.

Çocuğunuzla birlikte patates baskısı yapmayı deneyebilirsiniz. Patatesleri ortadan ikiye
bölün. Üzerlerini oyarak şekiller oluşturun ve çocuğunuzun bunları boyaya batırıp kağıda
bastırmasını isteyin. Çocuğunuz ortaya çıkan şekilleri görünce keyif alırken aynı zamanda
ince kaslarını çalıştırmış olacaktır.

Kağıdı ikiye, dörde, sekize katlayıp ve geri açabilir farklı şekiller ve hayvan figürleri
yapabilirsiniz. Daha sonra bunları büyük bir kağıda teşhir amaçlı yapıştırabilirsiniz
(Origami ince kasları, Görsel dikkati, el göz koordinasyonunu geliştirmek için önerilen
keyifli bir aktivitedir.)

Oyun hamurundan küçük yuvarlak boncuklar yapabilir, bir kürdan yardımıyla ortalarında
bir delik açabilirsiniz ve bunları boyayabilirsiniz. Kuruması için 2-3 gün beklettikten
sonra çocuğunuzla birlikte bunları bir ipe dizebilir, bileklik ve kolyeler yapabilirsiniz.

Dilerseniz küçük makarna parçalarını da boyayarak boncuk olarak kullanabilirsiniz. Bu
farklı renkte ve şekildeki boncukları etrafa dağılmaması için boş bir buz kabı ya da
yumurta kabında saklayabilirsiniz. Evde küçük çocuk varsa boncukları dikkatli
saklamanızı öneririz çünkü bebeğiniz bunları bulup ağzına götürmek isteyebilir.

Çocuğunuzun ismini bir kartona yazın ve her harfin üzerinde delgeç yardımıyla delikler
açın. Çocuğunuza bir ip verin ve ismini oluşturan harflerin içinden geçirmesini isteyin.
Başlangıç için ipin ucunu kartonun arkasından düğümleyin ya da bantlayın. Bitirdiğinde
bunu herkesin görebileceği bir yere asın.

Birlikte oyun hamurlarını kullanarak şekiller yapın. Kare, üçgen, dikdörtgen, daire

Kağıda geometrik şekiller çizin ve çocuğunuzdan bunları kesmesini isteyin (ucu keskin
olmayan çocuk makasıyla ve kağıt kesiklerine karşı dikkatli olarak) Eğer çocuğunuz
makas kullanarak kağıt kesmekte zorlanıyorsa yumuşak hamurları makasla kesmesini
isteyebilirsiniz.
BüyükKaslarıÇalıştırmakiçin…
Öncelikle çocuğunuzun güvenliğini sağladığınızdan emin olun.

Çocuğunuzun vücudunu farklı şekillerde kullanabilmesi için cesaretlendirin. Evde
çocuğunuzla beraber müzik eşliğinde dans edin, zıplayın (tek ayak üstünde ve iki
ayakla öne doğru). Ne kadar komik göründüğünün hiç önemi yok sadece keyif almaya
çalışın.

“Donma” oyunu oynamayı deneyin. Müzik durunca belirlediğiniz bir pozisyonda kalın
ta ki müzik tekrar başlayana kadar.

Yastıkların ya da yumuşak engellerin üzerinden atlaması için evde engeller oluşturun,
el ele tutuşup kendi etrafınızda dönün, yere eğilin kalkın -çocuğunuzun yerden bir
şeyler toplamasını isteyin-, takla egzersizleri yapın, sandalyelerin ya da masanın
altından sürünerek çıkmasını söyleyin, yere çömelin ve o halde belli bir mesafe
yürüyün.

Tek ayağıyla dengede kalma oyunu oynamayı deneyin (ayakları her defasında
değiştirin).

Bir ip üzerinde adımlayarak yürüme oyunu oynayın. Daha eğlenceli hale getirmek için
çocuğunuza bu ipin altında bir nehir olduğunu ve düşmemesi gerektiğini hayal
etmesini söyleyin.
Bu aktivitelerin hepsini bir günde yapmayı denemeyin. Çocuğunuzun isteği ve keyif alması
doğrultusunda aktiviteleri uygulayın. Bunları yaparken de çocuğunuzun ne yaptığını
kelimelerle ifade etmeyi unutmayın (Şimdi zıp zıp zıplıyorsun, yastıkların üzerinden ne de
güzel atladın..)

Topla oyunlar oynayın. Belli bir mesafeden birbirinize atıp tutabilirsiniz. Bir kova ya
da kutuyu hedef olarak belirleyip belirli bir uzaklıktan topu içine atmayı
deneyebilirsiniz. Ya da topa ayağıyla vurmasını isteyebilirsiniz. Bu aktivite için farklı
şekil ve büyüklükteki topları kullanabilir, çocuğunuzun farklı ağırlıktaki topları
fırlatabilme becerileri denemesine yardımcı olabilirsiniz. Ya da evde eski külotlu
çorapların içine fasulye ya da benzeri malzemeler koyarak toplar yapabilirsiniz.

Büyük kasları güçlendirmek için çocuğunuzla birlikte hareketli faaliyetler yapıntavşan gibi zıplayın, yılan gibi süzülün, at gibi koşun; salıncağa binin, birlikte bisiklete
binin, top oynayın, sek sek oyunu oynayın.

"Şef der ki" oyunu oynayabilirsiniz. Örneğin, ‘tek ayak üzerinde zıpla’ deyin ama siz
yere eğilip kalkın. Çocuğunuzun sadece sizin hareketlerinizi mi taklit ettiğini, yoksa
söylediklerinizi de anladığını görmek için eğlenceli bir yoldur.

Sabun köpüğünden baloncuklar yapabilir çocuğunuzdan bunları yakalayıp
patlatmasını isteyebilirsiniz.

Uçurtma yapıp rüzgarlı bir günde uçurabilirsiniz.
Çocuğunuzun oyunlarında yönlendirici olmayıp izleyici ve destekleyici olmak; çocuğunuzun
kendini rahatça ifade edebildiği, hayal gücü ve yaratıcılığının sınırlarını zorladığı bir oyun
alanı yaratmak önemlidir. Bırakın kendinizi sevimli miniğinizin oyun dünyasına ve bu keyifli
dünyanın tadını çıkarmaya bakın.
KitapOkuma
Kitap okumak, çocuğunuzun dil gelişimini desteklemek için yapılabilecek en iyi
faaliyetlerden biridir. Çocuğunuz okumayı öğrenmeye başlamadan çok önce kitaplarla
ilgilenmeye başlar. Kapağına bakar, içindeki resimlerine bakar ve ne anlatmaya çalıştığını
anlamaya çalışır.

Kitapçıya gidin ve çocuğunuzdan bir kitap seçmesini isteyin. Onu satın almadan önce
kitabın kapağına birlikte bakın ne hakkında olabileceği üzerine konuşun ve eve
gidince okumak için sabırsızlandığınızı söyleyin. Sizinle birebir geçireceği bu kitap
okuma zamanı çocuğunuz için de heyecan verici olacaktır.

Her gün belirlediğiniz bir zaman diliminde, çocuğunuza düzenli olarak kitap okuyun.
Hikaye okurken farklı karakterler için farklı ses tonları ve canlı bir dil kullanın.

Hikaye ile ilgili ya da adı geçen nesne/karakterlerle ilgili sorular sorun. Ayrıca
resimdekileri göstermesini de isteyin (kediyi gördün mü? Bu babaannenin kedisine ne
kadar da benziyor değil mi? Göster bakalım at nerde, gibi).

Hikayedeki kahramanların duyguları hakkında konuşarak çocuğunuzun farklı
duyguları tanımasına yardımcı olabilirsiniz. Yine çocuğunuzun farklı duyguları
tanıyabilmesi için gazete ve magazinlerden farklı duygu durumları içeren resimler
kesin (örn; mutlu, üzgün, kızgın, korkmuş, şaşkın,...) ve bir “duygular” kitabı
oluşturun. Resimdeki kişilerin neden böyle hissetmiş olabileceği üzerine de
konuşabilirsiniz.

Çocuklar tekrarlarla öğrendiği için aynı hikayeyi tekrar tekrar dinlemekten
sıkılmayacaktır. Sizin anlattıklarınızı dinlerken olayları hayalinde canlandırmaya
başlayacaktır.

Hikayenin sonunu ve de neler olacağını bilmek onda bir güven ve kontrol duygusu
yaratır. Bu yüzden çocuğunuz aynı hikaye kitabını size tekrar tekrar okutmak isterse
biraz sabırlı ve anlayışlı olun. Zamanla miniğinizi sizin başladığınız bir cümleyi
bitirirken ya da atladığınız bir şey olursa geri dönmeniz için sizi uyarırken
bulabilirsiniz.

Zaman içinde size okuduğunuz hikayenin kendince bir versiyonunu da anlatmaya
başlayacak ve bundan büyük keyif alacaktır.
Çocuğunuzu okuduğunuz hikayeye farklı sonlar eklemesi için teşvik edin. Bu onun
düşünmesini ve yaratıcılığını geliştirmesini destekler.


Çocuğunuza resimleri kullanarak hikayede neler anlatıldığını tahmin etmesine yardım
edin. Herhangi bir hikayeyi aile üyelerine roller vererek canlandırmayı da
deneyebilirsiniz. Böylece çocuğunuz hikayeyi aklında tutabilecek ve sizlere roller
vermek de hoşuna gidecektir.

Çocuğunuz size hikaye anlatırken sesini teybe kaydedebilirsiniz. Kendi sesini
duymaktan hoşlanacağı için tekrar tekrar teyp kaydını dinlemek isteyecektir. İsterse
farklı hikayeler için kayıtlar yapabilir uzakta yaşayan aile üyelerine özel günlerinde
hediye olarak gönderebilirsiniz.

Kendi hikayesini oluşturması için siz de çocuğunuzu cesaretlendirebilirsiniz. Başı,
ortası ve sonu olan hikayeler oluşturması için teşvik edin. İsterse bunların resmini de
çizebilir ve siz de bunların altına yazılar yazabilirsiniz. Sonrasında bunları bir kitap
haline getirebilirsiniz. Beraberce bir kapak da hazırlarsınız ve çocuğunuzun kendi
hikaye kitabi olmuş olur.

Çocuğunuzun sizi evde okurken görebilmesini sağlamanız önemlidir. Ailece karar alıp
ortak bir okuma zamanı belirleyebilirsiniz. Bu süre içinde televizyonu kapatın her aile
üyesinin eline bir kitap alıp okuma zamanına katılmasını sağlayın.

Çocuğunuzla birlikte çocuk kütüphanelerini ziyaret etmeyi deneyebilirsiniz. Okuma
günleri düzenlenip düzenlenmediğini de sorabilir, çocuğunuzla birlikte bunlara
katılabilirsiniz.
GünlükHayatınİçindeÖğrenmeOrtamlarıYaratmak
Rutin ev işleri veya günlük koşuşturmalar içerisinde pek çok ‘an’ sizin tarafınızdan çocuğunuz için keyifli bir öğrenme anına dönüştürülebilir. Bu sayede hem çocuğunuzla beraber keyifli vakit geçirmiş olacak hem de ona yeni bir şey öğretmenin mutluluğunu yaşayacaksınız. Evde
Çocuklar sofra kurma, yemek pişirme süreçlerine dahil olmaktan büyük keyif alırlar. Hele de
sonrasında kendisinin de kurulmasında yardım ettiği bir sofrada oturmak veya kendisinin de
yapımında katkı sunduğu yiyecekleri birlikte yemek…

Çocuğunuz ile farklı yiyecekleri birlikte hazırlayabilirsiniz. Örneğin pasta, kurabiye,
muhallebi, meyve salatası yapabilir, birlikte bunları süsleyebilirsiniz. Burada
kullandığınız ölçü birimleri onun temel matematik becerilerini (‘bana 3 adet yumurta
verebilir misin?’, ‘bize şimdi 1 bardak un gerekiyor’ vb.) geliştirirken, yeni kelimeler
öğrenmesine imkan sağladığı için dil gelişimine de katkıda bulunur.

Yemek hazırlarken sebze ve meyveleri tanıtabilir, sebze ve meyvelerin kendi arasındaki
farklılıklardan (tatları/ enkleri vb.) konuşabilirsiniz. Örneğin, sebzelerden hangilerinin
sert/yumuşak, hangilerini kabuklu/kabuksuz yiyebildiğimizi veya nerede yetiştikleri
hakkında konuşabilirsiniz.

Masayı hazırlarken çocuğunuzdan yaşına uygun yardım alabilirsiniz. Örneğin, çorba için
kaşıkları veya peçeteleri masaya götürebilir. Kaç tane kaşık götürmesi gerektiğini
çocuğunuza sorun. Çocuğunuz her kişi için bir kaşık götürerek birebir eşlemeyi
öğrenirken aynı zamanda sofra kurma düzenini de (çatal sol-bıçak sağ, peçete kullanma
vs..) öğrenme fırsatı bulur.

Masada bazı eksikler bırakıp çocuğunuzdan tamamlamasını isteyebilirsiniz Örneğin, bir
tabağın yanına kaşığı eksik koyma, bardağı ya da peçeteyi eksik koyma gibi.

Yemek masasında çocuğunuzla farklı şekil ve renkteki yiyecekleri bulma oyunu
oynayabilirsiniz. Örneğin, çocuğunuza “hadi bana masadaki yeşil renkli yiyeceği bul” ya
da “hadi şimdi masadaki kırmızı ve yuvarlak olan yiyecekleri bul” gibi.

Basit sayı saymalara tabakları, bardakları, çatal kaşıkları saymakla başlanabilir. Örneğin
çocuğunuza “Masada kaç tane bardak var?” “kaç dilim ekmek istersin?” ya da “tabağında
kaç köfte parçası var? Biri gitti şimdi kaç kaldı?” diye sorabilirsiniz.

Ayrıca “Kimin tabağında daha fazla/az yiyecek var?” gibi sorular sorarak çocuğun az-çok
kavramını anlamasına yardımcı olabilirsiniz.

Çocuğunuzun kendi kendine yemek yemesine izin verin. Çatal kaşık tutarak kendi
yemeğini masada sizinle birlikte oturarak yemesi konusunda kurallarınız olsun. Kesmekte
zorlandığı et gibi yiyeceklerde ona yardımcı olabilirsiniz. Kendi başına yiyerek okula
başladığında yazı yazmasını kolaylaştıracak ince kaslarını da güçlendirecektir.

Yemek zamanlarını çocuğunuz için eğlenceli hale getirmek için sofrada herkes gün içinde
neler yaptığı hakkında konuşabilir.

Çocuğunuzdan çamaşır sepetindeki kirlileri renklerine göre ayırmasını isteyebilirsiniz
(renkliler buraya, beyazlar şuraya gibi). Makineye yerleştirirken teker teker
saydırabilirsiniz.

Çorapların eşlerini bulmasını isteyebilir, kaç tane gömlek ya da kaç tane pantolon
olduğunu saymasını isteyebilirsiniz. Yapabiliyorsanız ayrı çamaşır sepetleri de kullanın.
Önlerine beyaz ve renkli diye karton da yapıştırıp çocuğunuzdan bunlara uygun şekilde
ayırmasını isteyebilirsiniz.

Çocuğunuzun odasında kirli çamaşırlarını atabileceği bir sepet bulundurun. Hatta üzerine
çocuğunuzun sevdiği bir çizgi film kahramanın resmini yapıştırabilir ve ‘Kirli çamaşırlar
için lütfen beni kullanın’ gibi komik yazılar yazabilirsiniz.

Çamaşırlar kuruduktan sonra çocuğunuzla beraber katlayabilir daha sonra kendi temiz
çamaşırlarını dolabına/çekmecesine koymasına yardım edebilirsiniz.

Kıyafetlerini yerleştirirken üzerlerindeki düğmeleri sayabilir, ya da sizin kıyafetinizdeki
düğmeleri beraberce sayabilirsiniz.
Yolda

Yolda yürürken çocuğunuza ‘hadi şimdi bana kırmızı bir şey göster’ ya da sence şu
adamın şapkası ne renk’ gibi sorular sorabilirsiniz. Bu sayede yolda gezmeleriniz daha
keyifli ve öğretici bir hal alacaktır.

Yanınızdan geçen arabaları, kedi ve köpekleri sayabilir veya adımlarınızı sayabilirsiniz.
‘Bakkala kadar kaç adımda gideceğiz hadi gel sayalım.’ gibi.

Açık havada çocuğunuzla yürüyüşlere çıkabilirsiniz. Etrafta gördüğünüz çiçekler, ağaçlar,
böcekler, köpek-kediler ya da taşlar hakkında konuşabilirsiniz.

Çocuğunuzla yaya kuralları ve trafik ışıkları hakkında konuşabilirsiniz. Karşıdan karşıya
geçerken nelere dikkat etmesi gerektiği, yaya geçidini kullanması gerektiğini, yayalar için
yeşil ışık yandığında geçip kırmızı yandığında beklemesi gerektiğini öğretebilir ve bunları
uygulayabilirsiniz.

Dışarıda gezerken dökülen ağaç yaprakları gördüğünüzde sonbaharın geldiğini
söyleyebilir, mevsimler hakkında konuşabilirsiniz. Dışarıda yağmur ya da kar yağdığında
çocuğunuzun bunu hissetmesini sağlayabilirsiniz.

Doğadaki canlılar hakkında konuşabilir- bazı hayvanların uçabildiğini, yüzebildiğini vb.,
canlı türlerinden söz edebilirsiniz.

Yürürken birlikte şarkılar söyleyebilir, söylediğiniz ritme göre adımlama hızınızı
değiştirebilirsiniz.

Yolda yürürken “Önce kim bulacak?” oyunu oynayabilirsiniz. Örneğin ‘ilk önce kim bir
kırmızı araba gösterecek?’ gibi.

Otobüste giderken çocuğunuzdan durduğunuz durakları saymasını isteyebilirsiniz.

Otobüste/arabada camdan dışarı bakarken yanınızdan geçen arabaları, kamyonları
sayabilirsiniz.

Çocuğunuza geçmişle ilgili sorular sorabilirsiniz: “Anneannenlerde ne yapmıştın
hatırlıyor musun? Dün ne olmuştu, dün biz nereye gitmiştik? gibi. “Şimdi nereye
gidiyoruz? Yarın ne yapacağız?” gibi gelecekle ilgili sorular da sorabilir zaman kavramını
öğrenmesine yardımcı olabilirsiniz.

Çocuğunuz için arabanızın arka koltuğunda kitap bulundurabilirsiniz.

Gideceğiniz yer hakkında konuşabilir, çocuğunuza bilgi verebilirsiniz. Bu sayede
düşünmesini ve planlama becerilerini geliştirmesini desteklemiş olursunuz.
Alışverişte

Evde çocuğunuzla birlikte bir alışveriş listesi yapın. Çocuğunuz da isterse kendi
listesini yapabilir. Henüz okuyamayan çocuğunuz için dergi ya da gazetelerden
keseceğiniz meyve, sebze vb resimlerini listeye yapıştırmak eğlenceli olacaktır.
Resimlerini yapmak da eğlenceli olabilir. Çocuğunuzdan bu listeye bakarak marketten
alacağınız bazı şeyleri bulmasını isteyebilirsiniz. Ayrıca etiket okuma, ürün
içeriklerini okuma konusunda çocuğunuza örnek olabilirsiniz.

Markette/pazarda alışveriş yaparken çocuğunuzun çok çeşitli sebze ve meyvelere
dokunmasını, onları koklamasına fırsat verin. Bunların nerelerden geldiği, nerede
yetiştikleri ya da renkleri hakında konuşun.

Alışveriş sepetinizdeki parçaları çocuğunuzla beraber sayabilirsiniz.

Markette aldığınız sebze ve meyvelerin ağırlıkları hakkında konuşun. Çocuğunuzun 1
kilonun 2 kilodan az olduğunu anlamasına yardımcı olun. Poşetleri iki eline verip
hangisinin ağır ya da hafif olduğunu anlamasına yardımcı olun.

Alışveriş yaparken parayı nasıl kullandığınızı çocuğunuza gösterebilirsiniz. Örneğin
‘aldıklarımız 17 TL tuttu ben amcaya 20 TL verdim ve o da bana 3 TL geri verdi.

Çocuğunuzla para hakkında konuşabilirsiniz. Onun için bir kumbara satın alabilir,
para biriktirmesi için teşvik edebilirsiniz. Daha sonra istediği bir şeyi alması için para
biriktirmesi ve bunun için beklemesi gerektiğini bilir.

Aldığınız bazı hafif malzemeleri çocuğunuza taşıtın; ona küçük görevler verin.
Böylece çocuğunuz ailenin bir parçası olduğunu ve onun yardımına ihtiyaç
duyulduğunu görür. Her defasında çocuğunuzu takdir etmeyi ihmal etmeyin ve onu
sevginizle ödüllendirin.

Eve geldiğinizde poşetleri boşaltırken “kaç tane elma aldık? Hadi gel birlikte sayalım”
gibi yönlendirmelerle çocuğunuzu sayı saymaya teşvik edebilirsiniz.

Aldığınız malzemeleri birlikte yerleştirebilirsiniz. Örneğin buzdolabına girecekleri
çocuğunuzun ayırmasını isteyebilirsiniz.
ÇocukveBeslenme
1Aylık
Bebeğin ilk 4-6 ay boyunca sadece anne sütüyle beslenmesi yeterlidir ve bu onun gelişimi için
çok önemlidir. Dört aydan önce hasta da olsa, hava çok sıcak da olsa bebeğin anne sütünden
başka hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Su, bitkisel çaylar ve meyve suları gibi sıvıların bebeğe
verilmesine gerek yoktur. Anne sütü ile beslenen bebeklere 4. haftadan başlayarak D vitamini
verilmelidir, çünkü sadece D vitamini anne sütünde yeterli miktarda bulunmaz. Bu vitamine 2
yaşına kadar doktorun önerdiği dozda düzenli olarak devam edilmeli. Ayrıca bebek açık
havaya çıkarıldığında da güneş ışınları ile D vitamini vücuda girer. Ancak yaz aylarında
bebeği sıcaktan ve güneşten korumak önemlidir.
Annenin Sütü Yeterli Mi?
Annenin bebeğini yeteri kadar besleyip besleyemediği konusunda endişeleri olabilir. Bebeğin
kilo artışı yeterliyse, günde 5-6 kez bezini ıslatıyorsa veya her açıldığında altı ıslaksa
yeterli besleniyor demektir. Ayrıca bebeğin doktoru da kontrollerde bebeğin kilo alışını
kontrol edecektir.
Emzirme Sıklığı
Doğumdan sonra bebeğe istedikçe meme verilmelidir. Bebek ne kadar çok
emzirilirse annenin sütü o kadar çok olacaktır. İlk günlerde emzirme sıklığı
çok değişken olsa da çoğu bebek her ½-3 saatte bir emmek ister. İlk günler
kimi bebekler 5 dakika içinde memeyi boşaltırken kimileri 45 dakikaya kadar
devam edebilir. Bebek memeyi kendiliğinden bırakana dek emzirilmelidir.
Ancak emzirme süresi bir saatten fazla sürüyor ya da meme uçları sızlıyorsa
doktora ya da bir emzirme uzmanına danışılmalıdır. Süt miktarı arttıkça
emzirme sıklığı azalacaktır. Mesela bebek iki haftalık olduğunda iki beslenme
arasındaki saat biraz daha uzayacaktır.
Memenin uzun bir süre boyunca emilmesi ağrı yapmaz. Bebeği yanlış tutma ve yanlış
emzirme teknikleri ağrıya neden olur.
Meme Vermek hakkında detaylı bilgi almak için tıklayınız.
Bebek Emmeyi İstemezse...
Bebek hasta olduğunda, ağzında pamukçuk oluştuğunda, ilerki aylarda diş çıkarırken ya da bir
değişiklik hissettiğinde meme emmeyi reddedebilir. Bu çoğu annenin emzirmeden
vazgeçmesine neden olmaktadır. Halbuki bu durumlar çoğu defa çözümlenebilir. Bu gibi
durumlarda bebekle yakın temas içinde olup onunla uyumak denenebilir bir yöntem olabilir,
her istediğinde ve değişik pozisyonlarda emzirebilir. Doktorun yanı sıra daha önce meme
vermiş tecrübeli bir anne de yardımcı olabilir.
Sütün Sağılması
Bebek emzirildiği zaman annenin kendini onun saatlerine uydurması, devamlı yanında
bulunması gerekir çünkü biberonla olduğu gibi bir başkası onu besleyemez. Ancak anne bir
süre bebekten ayrılacaksa, işe başlayacaksa ya da bebeğin doğumdan sonra bir süre hastanede
kalması gerekiyorsa süt sağabilinir. Ayrıca çok dolu olan memenin bebeğin almasını
kolaylaştırmak veya düşük doğum ağırlıklı ve ememeyen bir bebeğin beslenmesi için de sütün
sağılması gerekebilir.
Sütü elle ya da süt pompasıyla sağmak mümkündür. Elle sütü sağmak en etkili ve sağlıklı
yöntemdir. Mümkünse ılık bir duş alınmalı ya da ılık bir şeyler içilmeli ve sessiz ve temiz bir
ortam ayarlanmaya çalışılmalıdır. Cam, geniş ağızlı ve kapaklı bir kap ya da kavanoz önceden
5 dakika kaynatıp soğutmuş olmalı. Süt sağma işlemine başlamadan önce eller yıkanmalı. Baş
ve işaret parmağı göğsün kahverengi kısmının çevresine koyulmalıdır. Önce parmakları
birbirinden uzaklaştırarak meme göğüs duvarına bastırılmalı, sonra parmakları yaklaştırarak
göğüs sıkıştırılmalıdır. Bu işlem değişik yönlerden tekrarlanmalı. Sıkma ve serbest bırakma
hareketi düzenli olarak tekrarlanmalı, hızı, basıncı ve ritmi isteğe göre ayarlanmalı. Yeterli
sütü boşaltabilmek için parmaklar memenin kahverengi kısmının etrafında hareket
ettirilmelidir. Bu arada göğüse masaj yaparak ve hafif fiskeler vurarak sütün dolması
sağlanabilir. Başlandığında damla damla gelen süt sonradan artar. Meme çok hassas bir doku
olduğu için sıvama şeklinde hareketlerden ve sert el hareketlerinden kaçınmalı. Sütün
sağılması başlangıçta emzirmeden daha uzun sürebilir, yarım saat ya da bir saat ilk başlarda
gerekli olabilir. Ancak işlemi öğrendikten sonra süre azalacaktır.
Sütü Saklama Yöntemi
Temiz koşullarda sağılan süt oda ısısında 6-8 saat, buzdolabında 24-48 saat, derin
dondurucuda ise 6 ay değerini kaybetmeden saklanabilir. Dolaptan çıkarılan sütü ısıtmak için
ise bir kaba sıcak su doldurup sağılan sütün içinde bulunduğu kabı sıcak su dolu kabın içine
koyulmalı. Süt kabı doğrudan ateş üzerine koyulmamalıdır. Saklanılan anne sütü hiçbir zaman
kaynatılmamalıdır.
Sağılan sütü biberon kullanmadan doğrudan kaptan veya bir kaşıkla bebeğe vermek en
uygunudur. Küçük bir kahve fincanı ya da çay bardağını yarısına kadar doldurulabilir. Kabın
alt kısmı bebeğin dudağına değdirilip eğilmeli. Süt bebeğin ağzına dökülmemeli, bebek dil
hareketleriyle sütü kendisi almalı.
Mastit
Süt, memenin bir bölümünde kalırsa buna süt birikmesi denir. Süt boşaltılmadığında meme
dokusunda iltihap (mastit) oluşur. Bu durumda memeye dokunulduğunda, ağrıyan üzeri
kırmızı şişlik görülebilir. Bazen de meme dokusu bakteri yüzünden de iltihaplanabilir.
Yetersiz emzirme, emzirme sıklığı ve süresinde azalma, meme temizliğindeki hatalar mastitin
nedenleri olabilir. Önemli olan süt akışının hızlandırılmasıdır. Sık emzirme, meme ucuna
doğru yapılabilecek hafif bir masaj, ılık pansuman ve süt pompası yardımıyla meme iltihabı
iyileştirilir. Böyle bir durumda mutlaka doktora danışılmalı.
Bebek Neden Kusuyor?
Bebek kustuğunda bütün yediklerini çıkarttığı düşünebilir. Oysa fazla gelen kısmı
kusmaktadır. Bebeğin kusmuğu ekşi süt gibi kokuyor ve kesik süt gibi görünüyorsa süt
bebeğin midesine gitmiştir. Çoğu bebek ara sıra, bazısı da her beslenmede kusar. Bunu
azaltmak için beslenme zamanlarında bebeğin hava yutmasını azaltmaya çalışmaktır. Mesela
bebek ağlarken beslenmemeli, biberonu verirken mümkün olduğunca dik tutmaya çalışılmalı.
Yemek yerken veya hemen sonra bebeği çok fazla sallamak da kusmaya sebep olabilir.
Bebeğin kusması genelde dik oturmaya başladıktan sonra kesilecektir ancak bir yaşına kadar
kusan bebekler de vardır.
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
3Aylık
Bebek emziriliyorsa bu ayda da onun için gerekli olan her şey anne sütünde mevcuttur. Bebek
artık daha büyümüş ve süt ihtiyacı artmıştır, buna cevap verecek şekilde emzirilirse süt onu
doyurmaya yetecektir. Bebeğin kilo artışı yeterliyse ona bir de mama verilmesi kesinlikle
gerek yoktur. Bebeği emzirirken sadece D vitamini vermek yeterlidir. Flor hapı alınması
konusunda ise doktora danışabilir.
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
4Aylık
Ek Besinler
Bebek bu aya kadar yalnız anne sütüyle beslenmişse doktorun
önerisiyle ek gıdalara başlanabilir. Kalori gereksinimi, demir,
çinko ve C vitamini gibi gereksinimlerinin karşılanması ve bebeğin
çeşitli besinlerin tadına alıştırılması için 4-6 aylar arasında ek
besinlere başlanması gerekir. Bu ek gıdalar anne sütünü
tamamlamak üzere verilecektir, bebek emzirmeye devam edilebilir.
Bebeğin kilo alışı yeterliyse, doktor ek besinlere başlanmasını 6.
aya kadar bekletebilir. Ayrıca bebek destekle oturamıyorsa ya da
kafasını ve boynunu kontrol edip tutamıyorsa katı yiyeceklere başlamak için erken olabilir.
Ek besinlere başlandığında, özellikle katı gıdaları verirken, bebek diliyle besinleri itebilir. Bu
bebeğin yeni tanıştığı tatları sevmediği için değildir. Bebeğin isteği dışında olan bu davranış
genelde altıncı aydan sonra düzelir.
Ek besinler bebeğin değişik tatlara ve kıvamlara alıştıracak ve ilerde kolay yemek yeme
alışkanlığı kazandıracaktır. Doktorun önerisine göre başlanacak ek besinler meyve püresi,
muhallebi, yoğurt, sebze püresi olabilir.



Bebeğe verilecek tüm yiyeceklerin temizliğine dikkat edilmiş ve taze olarak pişirilmiş
olmalıdır.
Bebeğe hiçbir zaman şekere veya reçele batırılmış emzik verilmemeli.
Çayın hiçbir besleyici değeri olmadığı gibi özellikle demirin bağırsakta emilmesini
engelleyerek çocuğunuza zararlı olabilir. Bu nedenle hiç verilmemelidir.
Meyve püresi: Mevsimine göre elma, armut, erik, kayısı, muz, kivi ya da şeftalinin
kabuklarını soyup cam rendede rendeledikten sonra 1-2 tatlı kaşığıyla başlayarak bebeğe
verilebilir. Ayrıca muz ezildikten sonra portakal suyu veya elma suyuyla da sulandırılabilir.
Meyve püresine başlanıldıktan sonra günde bir veya iki kez öğün aralarında olacak şekilde
orta büyüklükte bir meyve verilebilir. Meyve püresine şeker eklenmemeli.
Muhallebi: Bebeğin 4-5 aylık olduğunda başlayacağı muhallebi genellikle akşam öğünü
olarak 18.00-20.00 saatleri arasında verilir. Muhallebi pastörize süt veya hazır mamalarla
hazırlanabilir.
Yoğurt: Yoğurt genellikle ikindi öğününde ek gıda olarak verilir, muhallebi yerine de
kullanılabilir. Bebeğe 8 aylık olana dek çarşıdan alınan yoğurt verilmemeli. Bu süre içinde
evde 2 günde bir yapılacak yoğurt verilebilir. Yoğurdu yapmak için kaynatılmış süt elin
dayanabileceği sıcaklığa kadar soğutulur. 1-2 çorba kaşığı sütün içine 1 çorba kaşığı yoğurdu
karıştırarak mayalanmalı. Daha sonra bunu 1 litre süte eklemeli ve yavaşça karıştırmalı.
Hareket ettirmeden sıcak bir yerde 4 saat bekletilmeli.
Sebze püresi/çorbası: Öğle öğününde 1-2 tatlı kaşığından başlayıp yavaş yavaş arttırarak 1
kase sebze çorbasını çocuğa verilebilir. Başlangıçta koyu çorba kıvamında hazırlanabilir, ilk
haftadan sonra koyu püre şeklinde de denenebilir.
1. hafta: 4 su bardağı su, 1orta boy havuç, 1 orta boy patates, 1 tatlı kaşığı pirinç ağzı kapalı
olarak 45-50 dakika pişirilir. Düdüklü tencerede pişirmek istediğinizde 1 su bardağı suyla 15
dakika pişirmek yeterlidir. Tel süzgeç veya blenderdan geçirilir. Bu sulu çorbaya önce yarım
çay bardağı ile başlanabilir. Bebek için bu çorba tam bir öğün haline gelinceye kadar
çorbadan sonra anne sütüyle öğün tamamlanabilir.
2. hafta: Aynı tarif daha az su ve çorba piştikten sonra 1 tatlı kaşığı zeytinyağı konarak
hazırlanır.
3. hafta: Bu karışıma mevsim sebzeleri de eklenebilir. Her gün yeni bir sebze olmak üzere ¼
enginar, ¼ domates eklenebilir. Bu çorba iki günlük pişirilerek yarısı buzdolabında
saklanabilir. Ispanak, pazı maydanoz gibi yeşil yapraklı sebzeler konduğunda bu çorbaları
günlük olarak tüketmek önerilir. Bu aşamada sebze püresine tepeleme bir çorba kaşığı kıyma
da eklenebilir.
Ek gıdalara başladıktan sonra yemeklerde bebeğe istiyorsa su verilebilir. 18. ayın sonuna
kadar suyu kaynatıp vermek önerilir.
Ek Besinler Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar













Bebek anne sütü aldığı sürece ek besinler kaşıkla verilmelidir. Verilen her gıdadan
sonra bebek emziriliyorsa öğün sonunda anne sütü verilebilir.
Ek besinlere az miktarda kaşık ve bardakla başlanmalı, her gün miktar azar azar
arttırılmalıdır.
Bebek büyüdükçe ve bu ek besinlere alıştıkça bu besinler kendi başlarına bir öğün
haline gelecektir.
Yeni denenen besinler bebeğe aç karnına verilmelidir.
Bebek bir besine alıştıktan sonra diğerine geçilmeli, aynı günde birden fazla ek besine
başlanmamalıdır. Ayrıca yeni verilen yiyeceklerin alerji yapıp yapmadığına da
böylece dikkat edilebilir.
Gıdalar taze olmalı, en fazla iki günlük olarak hazırlanmalıdır.
Bebeğe konserve, hazır meyve suları, hazır çorbalar, et suyu tabletleri verilmemelidir.
Bebekler şeker ve çikolataya alıştırılmamalıdır.
Bebek yeni gıdayı almazsa zorlanmamalı, bir süre sonra tekrar denenmelidir. Bebeğin
zorlanması, ciddi bir sorun haline dönüşebilir ve çocukta da tepki yaratabilir.
Sürekli olarak bebeğin yiyecekleri özel karıştırıcı makineden (blendardan)
geçirildiğinde buna alışabilir ve daha sonra sorun yaşanabilir. Bu nedenle bir süre
sonra bebeğin yiyeceklerini çatalla ezmek yeterlidir.
Bebeğin de tat duygusu vardır. Bu nedenle ona tatları seçme hakkı tanınmalı. Besinleri
birbirine karıştırmadan ayrı ayrı tatmasına fırsat verilmeli.
Her bebeğin kendine özgü bir yeme hızı vardır. Sabırlı olunması ve çabuk yemesi için
bebeği zorlamak, el-kol hareketlerini engellemek gibi gerginliğe ve huzursuzluğa yol
açabilecek davranışlardan kaçınmak yerinde olur.
Bebeğe yemek yedirirken, televizyon gibi onun dikkatini başka şeylere
yoğunlaştıracak uyarıcıların olmamasına dikkat edilmelidir.


Bebek çok az yemiş olsa bile doyduğunu anlatmaya çalıştığı zaman ona yedirmeyi
bırakmak gerekir, bebeğin aşırı beslenmesi de sakıncalı olabilir.
Yemek zamanlarını herkes için zevkli bir zamana dönüştürmeye çalışmak önemlidir.
Mama sandalyesinde oturmaya başlayınca tabak, kaşık ve çatalı önüne konulabilir.
Bebek hem yemeklerle hem de tabak, kaşıkla oynasın.
İlk katı yiyeceklere başlandığında biraz sabretmek gerekir. Bebek şimdiye kadar sadece
emmeyi biliyordu. Bu yüzden henüz katı yiyecekleri nasıl yutacağını bilmiyordur. Bu ilk
zamanlarda etrafın kirlenmesi, yiyeceklerin ziyan olması normaldir. Zamanla ve sabırla bebek
değişik yiyecekleri yemeği ve sevmeyi öğrenecektir. Bu ay beslenme sorununun başladığı ay
olabileceğinden dikkatli olunmalı.
Bebeği Beslerken Nelere Dikkat Etmeli?
Bebeği beslerken dikkat edilmesi gereken bazı kurallar vardır. Öncelikle beslemeye
başlamadan önce bebeği yedirecek kişi ellerini sabunlamalı. Çiğ et, tavuk, balık ya da
yumurtaya dokunduktan ya da burun temizledikten sonra mutlaka eller yıkanmalıdır. Bebeğin
bir öğünde yediği yemek tabakta kalmışsa diğer öğün için saklanmamalı çünkü bebeğin
tükürüğünden geçen enzimler ve bakteriler yemeğin bozulmasına neden olacaklardır. Bu
nedenle sadece bebeğin yiyebileceği kadar miktar, temiz bir kaşıkla tabağa konmalı. Bebeğe
verilecek yiyeceğin sıcak olup olmadığını anlamak için önce yemek karıştırılmalı ve yediren
kişi bileğinin iç kısmına bir damla dökmeli. Yiyecekler hazırlanırken kullanılan aletlerin ve
tezgahın temiz olmasına dikkat edilmeli. Kullanılacak sebze ve meyveler bol suyla yıkanmalı.
Buzdolabında durması gereken yiyecekler bir saatten fazla dışarıda bekletmemeli. Yemek
hazırlarken tadına bakmak istendiğinde her sefer için ayrı kaşık kullanmalı ya da kaşığı
yıkadıktan sonra kullanmalı. Bebek için de temiz bir kaşık hazırlanmalı.
Bu aydan itibaren istenirse bebek bardağa alıştırmaya başlanabilir. Bebeğin emzirilmeyeceği
durumlarda su ya da meyve suyu vermek için bardak iyi bir seçim olacaktır. Ayrıca bardağa
iyice alışan bebeği memeden ya da biberondan vazgeçirmenin daha kolay olduğu
görülecektir. Seçilecek bardak iki kulplu, kırılmaz ve devrildiğinde içindekilerin
dökülemeyeceği türden olmalı. Bebek bardaktan içmeye iyice alışana kadar üstünü
kirletmemesi için bir önlük takmak iyi bir fikir olabilir.
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
7Aylık
Bu ayda kahvaltıya başlanabilir. Kahvaltı hazır mama, peynir, reçel veya pekmez ve ekmek
ile hazırlanabilir. Akşamdan ıslatılmış 1 çay kaşığı peyniri, bir çay kaşığı reçel/pekmez ve bir
miktar sütle ezilebilir ve bu karışıma ekmek içi katılabilir. Önce 1-2 tatlı kaşığı şeklinde
başlanabilecek bu kahvaltıyı giderek arttırılmalı. İstenirse 1 çay kaşığı tereyağı da bu karışıma
eklenebilir. Yarım ince dilim ekmek yerine ise 2-3 tane bebe bisküvisi kullanabilir. Bazı
ballar bebeğe alerji yapabileceğinden kesinlikle 1 yaşından önce bal verilmemesi
önerilmektedir.
Sebze püresine bu aydan itibaren bir tepeleme çorba kaşığı pişmiş kıyma veya orta boy ince
bir biftek veya derisiz tavuk eti parçası eklenebilir.
Yemek zamanlarında bebeğe bir kaşık ya da kendi başına
kullanabileceği plastik bir bardak verilebilir. Kendi başına
yiyebileceği yiyecekler de hoşuna gidecektir. Küçük bir parça
ekmek ya da kaşığı tutmaya çalışmak bebeği mutlu edecektir. Bir
bardağa koyulan biraz mama ya da meyve suyunu içmeye
çalışması onun için önemli bir adımdır. Zamanla bardağı
kullanmaya alıştıkça içecek miktarı arttırabilir.
Şeker, şekerli su, şekerli tatlılar, şekerli hazır satılan içeceklerin besleyici değeri çok azdır. Bu
yiyecek ve içecekler bebeğin iştahını azaltacak ve dişlerine de zararlı olabilecektir.
7 Aylık Bebek İçin Örnek Menü
Sabah uyandığında : Anne sütü
Sabah : Kahvaltı ve anne sütü
Öğlen : 6-10 tatlı kaşığı sebze püresi ve anne sütü
İkindi : 6-10 tatlı kaşığı meyve püresi+ bir çay bardağı yoğurt+ anne sütü
Akşam : 6-10 tatlı kaşığı muhallebi+ anne sütü
Gece : Bebek isterse anne sütü
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
8Aylık
Bebeğin kendine has bir yemek yeme tarzı vardır ve tercih ettiği yiyecekler olabilir.
Bu ayda bebeğin kahvaltısına katı pişmiş yumurtanın sarısını eklenebilir. 1 çay kaşığı olarak
başlayıp daha sonra miktar arttırabilir. Bir haftanın sonunda bebek tam bir yumurta sarısı
yiyebilir. Yumurta sarısı ilk başlarda katı, alıştıktan sonra ise kayısı
kıvamında verilebilir.
Çocuğun değişik tatlara alışması için artık ona mercimek, yoğurtlu yayla ve
acısız tarhana çorbalarından içirtebilir. Baharatsız olarak hazırlanacak ızgara
ya da sebzeli, terbiyeli köfte de bebeğe verilebilir. Balık ise öğle öğünlerinde
etin yerine denenebilir. Aynı şekilde öğle öğünlerinde et yerine 15 günde bir
kez olmak üzere karaciğer verilebilir. Kuzu veya koyun ciğerini az tuzlu suda
haşlayıp zarı çıkartılmalı ve püre şeklinde sebze çorbası içine eklenmeli.
Pilav, makarna ve dolmalar da bu aydan başlayarak yoğurt ile karıştırıp verilebilir.
Bebeğe henüz inek sütü verilmemeli çünkü hala çok küçüktür. Yeni yiyecekleri yemeğin
başında, bebek açken vermeyi denemeli. Bebeğin eline ısırarak yemesi için yumuşak,
haşlanmış sebzeler, meyve veya ekmek verilebilir. Bebek bu dönemde kendi başına yemek
yemek isteyecektir. Bu nedenle yere yemek dökülmemesi için önlemler alınabilir, mesela yere
büyük plastik bir örtü serilebilir.
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
9Aylık
Bu zamana kadar anne sütünü tamamlamak üzere verilen ek besinler artık çocuk için asıl
besin haline gelmiştir. Bu dönemde pişirilen ev yemeklerinin çoğundan püre haline getirip
bebeğe verilebilir. Bebeğin dişleri çıkmamış bile olsa artık sebzeler ve meyveler süzgeçten ya
da blenderdan geçirmek yerine çatalla ezilebilir. Ezilen yiyecekte kabuk, çekirdek ya da
büyük parça kalmamasına dikkat edilmemeli.
Bu yemekleri çocuk da yiyeceği için az baharatlı ve az tuzlu olmaları
önemlidir. Bebeğin günde 1 kez etli gıda alması yeterlidir. Tavuk ve balık
eti ve yağsız etler tercih edilmeli. Bebeğin yiyeceklerine tuz, şeker ya da
baharat eklenmemeli. Tatsız olduğu düşünülen yiyecekler bebek için yeni
bir denemedir ve o bu yemeklerin tadını öyle bilecektir. Yemeklere
eklenilen tuzdaki sodyum küçük bebeğe fazla gelebilir, hatta zararlı olabilir.
Pilav, makarna ve dolma yoğurtla karıştırarak bebeğe verilebilir. Yoğurdu
evde yapmak zor geliyorsa çarşıdan alınan yoğurt da bebeğe verilebilir.
İlk yıl boyunca zararlı olabileceğinden bebeğe bal ve inek sütü verilmemeli. Çiğ yumurta ve
kaynatılmamış süt de bebek için zararlı olabilecek hastalıkları taşıyor olabilir. Mısır, fındık,
patlamış mısır ya da çabuk dağılan türdeki kurabiyeler bebeğin boğazına takılabilir. Bebeğe
yiyeceklerin soğuk ya da ılık verilmesinde hiçbir sakınca yoktur. Yiyecekler yine de ısıtılmak
istenirse bebek yemeden hemen önce ısıtılabilir.
Biberonu ya da bardağı kendisinin tutması için bebek teşvik edilmeli. Bebek hala
emziriliyorsa onun emmeye karşı ilgisi biraz azalmış olabilir. Memeyi bırakmaya hazır
olduğuna hemen karar vermemeli. Bebeği memeden kesmek için planlı bir şekilde azaltma
yoluna gidilmelidir.
Yemek zamanlarında bebeğin de ailenin bir üyesi olduğunu anlamasına yardımcı olmak için
mama sandalyesi sofraya yaklaştırılarak hep beraber yiyebilir. Bebeğin artık kendi başına
yemek yemesi için fırsat tanınmalı. Küçük parçalar halinde hazırlanan sebze, meyve, köfte,
patates gibi yiyecekleri yiyebilir.
Bebek emziriliyorsa bazen göğüs uçlarını ısırabilir. O zaman “Hayır” diye kesin bir tonda
konuşarak, memeden birkaç dakikalığına uzaklaştırılabilir. Isırılması istenmediğini
öğrenecektir.
9 Aylık Bebek İçin Örnek Menü
06.00-06.30 Anne sütü
08.00-09.00 Kahvaltı : (1 çay bardağı taze meyve suyu, yumurta sarısı, 1 tatlı kaşığı peynir,
1 çay kaşığı yağ, 1 tatlı kaşığı reçel veya pekmez, 4-5 bisküvi)
12.00-13.00 Öğle yemeği : (Bir kase kıymalı veya tavuk etli sebze püresi) + anne sütü
16.00-16.30 İkindi : (Bir kase yoğurt+meyve püresi veya bisküvi, bir kase muhallebi + anne
sütü)
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
11Aylık
Bebeği Memeden Kesmek
Aslında bebek ek gıdalara başladığı andan itibaren yavaş yavaş
bebek memeden kesilmeye başlanmıştır bile. Bebeği memeden
kesmek iki aşamalı bir süreçtir.
Birinci aşamada memeden başka bir yerden bebeğin süt veya
mama almaya alışmasını sağlamak gerekir. Emzirilen bir
bebeğin biberona ya da bardağa alıştırılması biraz zaman alabilir.
Bu nedenle bebeği memeden tamamen kesmeden önce alıştırmaya
başlamak gerekir. Aslında bebek bir yaşını doldurduktan sonra biberondan yavaş yavaş
vazgeçmesi diş sağlığı için önerilmektedir. Bu nedenle bebek doğrudan bardağa alıştırılırsa
ilerde de biberonu bıraktırmak gibi bir sorun yaşanmaz.
İkinci aşamada da memenin aşamalı olarak kesilmesi gerekmektedir. Bebeği birden
memeden kesmek bebek için hem fiziksel hem de duygusal olarak çok yaralayıcı olabilir.
Anne için de memelerin şişmesi, sızıntı, tıkanmış süt kanalları, enfeksiyon gibi sorunlara
neden olabilir. Bu nedenle hastalık ya da acilen bebeğin memeden kesilmesini gerektiren bir
neden yoksa birkaç hafta önce başlayarak yavaş yavaş memeden kesmek daha doğru
olacaktır. Bebeğin hayatında taşınma, annenin işe başlaması, bakıcı değişmesi gibi önemli bir
değişiklik varsa bu süreci biraz ertelemek gerekebilir.
En yaygın yaklaşım her seferinde bir beslenmeyi kaldırmaktır. Bir hafta boyunca göğüslerin
ve bebeğin bu öğünün eksikliğine alışınca yeni bir öğün daha atlanabilir. Bazı anneler bebeğin
en az süt aldığı ya da kendi işlerini en fazla etkileyen öğünü önce bırakmayı tercih
etmektedirler. Mesela çalışan bir anne için bu öğle öğünü olabilir. Altı aydan küçük bebekler
memeden kesildiklerinde bunun yerine mutlaka mamaya başlanmalıdır. Bebek büyüdükçe
zaten kesmiş olunan meme öğününün yerini bir başka beslenme alacaktır. Sabah erken ve
akşam geç saatlerde memeyi kesmek genelde en sona kalır. Bu hem anne hem de bebek için
en rahat ve keyifli saatlerdir.
Bebeği yavaş yavaş memeden kesmek karşılanabilecek ciddi
rahatsızlıkları önleyecektir. Ancak bazen göğüslerde şişkinlik
hissedilebilir. O zaman sadece göğüsleri rahatlatacak kadar süt sağmak
yeterlidir. Yavaş yavaş memeyi azaltmak anne üzerindeki duygusal etkiyi
de azaltacaktır. Adetten kesilme, hamilelik, doğum ve doğum sonrası
dönemlerde olduğu gibi memeden kesme dönemi de hormonal
değişikliklerin çok yoğun olduğu bir dönemdir. Hafif depresyon, sinirlilik
ve ruh halinde değişikliklerin yaşanması normaldir. Annenin bebek ile
arasındaki özel ilişkiyi bırakması bir kayıp duygusuna ve üzüntüye sebep
olabilir. Emzirmenin, bebek ile arasındaki ilişkisinin sadece bir parçası olduğunu hatırlamalı.
Bunu sona erdirmek aralarındaki bağı zayıflatmayacak ya da sevgiyi azaltmayacaktır. Aslında
bazı anneler çocuklarıyla aktif olarak daha fazla iletişimde bulundukları için ilişkilerinin daha
da sağlamlaştığını ifade etmişlerdir. Bebek memeden kestikten birkaç hafta sonra göğüsler
tamamen boşalacaktır. Ancak bazen aylar boyunca göğüslerden bir miktar sütün gelmesi de
normaldir. Göğüslerin eski şekline yakın bir hale dönmeleri de biraz zaman alabilir. Göğüsler
eskisinden biraz daha küçük veya büyük olabilir. Ayrıca genetik etkilere, hamileliğe ve
emzirmeye bağlı olarak biraz daha sarkık olabilirler.
Memeden kesilince bebek kendisini rahatlatmak için başparmağını
ya da bir battaniyeyi seçebilir. Bu normal ve sağlıklı bir
davranıştır. Daha fazla ilgi istediğinde onunla ilgilenilmeli. Bu ilgi
onun daha sonra bağımsızlığını elde etmek için ihtiyacı olan
güveni kazanmasını sağlayacaktır.
Bebekler ilk yıl sonunda doğum ağırlıklarının üç katına ulaşırlar.
İkinci senede ise ağırlıklarının sadece ¼’ü kadar kilo artışı görülür. Bu aylarda bebeklerde
görülen iştah azalması normaldir, vücudun bu değişimi dengeleme çabasıdır. Onu biraz daha
fazla yemesi için zorlamamalı. Çevrede “Bu çocuk ne kadar zayıf, hiç mi yemek yemiyor”
diyenlere de aldırmamalı. En önemlisi doktorun söyledikleridir.
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
12Aylık
Ailenin yardımı olmadan bebeğin kendi başına yemek yemesine izin verilmeli. Kendi başına
eliyle yiyebileceği ya da kaşıkla yemeye çalışabileceği yemekler önüne koyulabilir. Bebeğe
dilimlenmiş domates ve salatalık çiğ olarak verilebilir. Bebeğin tercih ettiği ya da sevmediği
bazı yemekler varsa bunları kabul edilmeli. Bir kaç yiyecek dışında verilen diğer tüm
yemekleri yemeği reddetse bile tercihlerine saygı gösterilmeli. Günde üç öğün yiyebileceği
bir düzen oluşturmaya çalışılmalı. Bebek bu ayda memeden kesiyorsa bundan sonra nasıl
besleneceği doktor ile konuşulmalı. Bebeğe bu aydan itibaren pastörize inek sütü verilebilir.
Sütün içine şeker ya da kakao gibi şeyler katarak tatlandırmaya çalışmaya gerek yoktur çünkü
bebek henüz sütün tadını bilmiyordur. Nasıl alıştırılırsa öyle devam edecektir. Hatta süt
mümkünse dolaptan çıkarıp verilmelidir. Çok soğuk geliyorsa biraz dışarıda bekletilmelidir.
Ancak her seferinde ısıtılıp çocuk ılık süte alıştırıldığında sokaktayken ya da evin dışındayken
sorun yaşanabilir.
12 Aylık Bebek İçin Örnek Menü
Uyanınca : Anne sütü
Sabah : Kahvaltı (Bir çay bardağı şekersiz süt, ½ kibrit kutusu peynir, gün aşırı bir yumurta,
1 tatlı kaşığı reçel/pekmez, ½ ince dilim ekmek veya 2-3 tane bisküvi)
Ara : 1 çay bardağı meyve püresi
Öğle : 5-6 silme yemek kaşığı kıymalı sebze püreleri (Kıymalı dolma içleri, terbiyeli veya
sebzeli köfteler, sebzeli tavuk veya balık, kurubaklagil püreleri) 5-6 silme yemek kaşığı
patates püreleri (Makarna, pilav, hamur işleri), 1 çay bardağı su veya süt
İkindi : 8-10 yemek kaşığı yoğurt, 6 yemek kaşığı meyve püresi, ekmek, evde yapılmış ince
bir dilim kek veya 2-3 bisküvi
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
13‐14Aylık
Anne sütü 6-9. aydan sonra çocuğun temel besini olmaktan çıkar. Bu nedenle 12-15 aylar
arasında, en geç 2 yaşında, anne sütü yavaş yavaş kesilmelidir. Memeden kesilirken bazı
çocuklar meme emmek konusunda ısrarcı davranabilirler. Bu konuda anlayışlı davranılması
ve dolaylı olarak diğer beslenme yöntemlerine yavaş yavaş dönülmesi yerinde olacaktır.
Çocuklar için anne ve babalarıyla yenen yemek çok önemlidir. Mümkün olduğunca onunla
aynı zamanda ve aynı sofrada yemek yenilmelidir. Beraber yemek yerken ailesini seyredecek
ve yaptıklarının aynısını o da yapmaya çalışacaktır. Çocuğun ayrı bir tabağı olmalıdır ve kaşık
kullanmaya başlayabilir. Bu yaşta çocukların sağlıklı yemek yeme alışkanlığını
kazanmalarına yardımcı olmak için çok sabırlı olunması gerekmektedir.
Çocuk artık ailesinin yediklerinden yiyebilir. Yemekleri pişirirken biber ve baharat
kullanımına dikkat edilmesi yeterlidir. Hazırlanan yemeğin onun çiğneyebileceği ve
yutabileceği küçük parçalar halinde hazırlayarak önüne konulabilir. Artık çocuğun yiyecekleri
öğütücüden geçirilmemeli.
Küçük yaşlardan itibaren çocuğa hamburger, pizza ya da patates
kızartması gibi dışardan alınan ya da iştah kesen kraker türü
yiyeceklerden uzak durma alışkanlığı kazandırılmalıdır. Bu yiyecekler
pratik olsalar da sağlıksızdır.
Bir yaşından itibaren çocuğun dengeli beslenmesi için dikkat edilmesi gereken konular:
Yenmesi Gerekenler
1. Her gün en az 2 su bardağı süt (içecek olarak ya da yemeklerin içinde) veya yoğurt
tüketmelidir. Bu besinler kemiklerin ve dişlerin gelişimi için önemli olan kalsiyumu
bol miktarda içerirler. Çocuk sütü fazla sevmiyorsa yumurtayla biraz süt karıştırılıp
krep şeklinde pişirilebilir. Dondurma, sütle karıştırılan tahıllar veya sütle hazırlanan
soslar da süt tüketimi için bir seçenek olabilir. Peyniri de kalsiyum kaynağı olarak
unutmamak gerekir. İki kibrit kutusu peynirde bir bardak sütteki kadar kalsiyum vardır
ve yoğun protein içerir.
2. Demir vücutta kan yapımında görevlidir. Tavuk, balık, yumurta ve kuru baklagillerde
bol bulunduğundan günde 2 porsiyon yenmelidir. 1 porsiyon et 2 köfte veya 3-4 silme
yemek kaşığı kuru baklagile eş değerdir. Yumurta her şekilde tüketilebilir. Çocuk
yumurta yemiyorsa içinde yumurta olan kek, puding gibi şeyleri denenebilir.
3. Meyve ve sebzeler vitamin yönünden zengindir. Kalsiyum ve demir emilimine de
yardımcı olurlar. Bu yaşlarda çocuklara 3-4 porsiyon sebze ve meyve gereklidir. 1
porsiyon sebze 5-6 silme yemek kaşığı sebze yemeği demektir. 1 porsiyon meyve ise 1
orta boy meyveye eşittir. Çocuk sebzeleri yerken sorun çıkarıyorsa sebzeleri çorba,
pilav, makarna, börek ve köftelerin içine konulabilir. Çocuk meyveleri kabuklu yerse
bu yaşlarda sık rastlanan kabızlık sorununun önlenmesine yardımcı olur.
4. Vücudun esas enerji kaynağı ekmek ve unlu, nişastalı yiyeceklerdir. Günde en az 6
porsiyon yenmesi gerekir. Bu miktarın 3 porsiyonu 3 dilim ekmek, diğerleri çorba,
pilav, makarna, patates, börek, vb. şeklinde verilebilir. 1 porsiyon 5-6 silme yemek
kaşığı pilav/makarna ya da 1 dilim ekmeğe eşittir.
Yenmemesi Gerekenler
1. Sert ve taneli besinler, fındık, fıstık, kabak ve ay çekirdeği kolayca soluk borusuna
kaçarak boğulmaya yol açabileceği için verilmemelidir. Ayrıca büyük parça sosis,
şeker, çiğ havuç ve (kabuklu) üzüm taneleri de tehlikeli olabilir.
2. Çay, kahve, kola içerdikleri uyarıcı maddeler nedeniyle çocukları aşırı sinirli yapabilir.
En iyisi bu içecekleri çocuğa hiç tattırmamaktır.
3. Çocuğa içmesi için hazır meyve sularından, gazozlu içeceklerden verilmemeli Bunlar
çoğunlukla şeker ve sudan ibarettirler ve besleyici değerleri yok denecek kadar azdır.
Çocuk susadığında su, süt ya da taze sıkılmış meyve suyu denenebilir.
4. Çocuğu yemek suyu ile beslemek sık yapılan ama hatalı bir davranıştır. Besleyici
değeri yoktur.
Öğünlerin Önemi
Çocuk her gün aynı saatlerde düzenli olarak yemek yiyeceğini bildiğinde daha rahat edecektir.
Yemek saatleri ev düzenine göre ayarlanabilir.
Sabah kahvaltıları çocuğun gün içindeki enerjisi için önemlidir. Yataktan kalkar kalkmaz
kahvaltı etmek istemiyorsa ısrar edilmemeli, yarım saat kadar sonra denenmeli.
Çocukların mideleri küçüktür ve günde üç öğünle idare edemezler. Yemekten birkaç saat
sonra acıkabilirler. Sabah kahvaltısıyla öğle yemeği arasında (kuşluk vaktinde) ve ikindi
zamanında çocuğun açlığını yatıştıracak besleyici değeri yüksek meyve, peynir, kek gibi bir
şeyler verilebilir. Yemek aralarında verilen şeker çocuğun iştahını kapatarak yetersiz
beslenmesine yol açabilir.
Çocuk Çok Yemek Seçerse
Çocukların ne yemekten hoşlandığı kesinlikle içinde yetiştiği çevreye bağlıdır. Anne ve baba
çocuk için birer örnektirler ve farkında olmadan çocuğun yeme alışkanlıklarını etkilerler.
Özellikle annenin bazı tür yiyeceklere duyduğu alışkanlığı çocuk da kazanır. Mesela elma
sevmeyen bir annenin çocuğu da elma yemeyebilir.
Çocuk hazırlanılan yemeklerden yemek istemiyorsa, hemen onun seveceği farklı bir şey
hazırlamaya kalkışmamalı. Mesela evdeki tek yemek pırasaysa ve çocuk onu yemek
istemiyorsa hemen çok istiyor diye köfte-makarna yapmamalı. Anneyi yormayacak ve onun
da istediği olmayacak bir şey, mesela kolay bir sandviç gibi bir seçenek sunulabilir. Ya da o
öğün için tüm ailenin bu yemeği yiyeceğini, bunu yemezse gelecek yemek zamanına kadar
acıkacağı söylenebilir. Yine de yemek yemek istemediğinde sakin bir şekilde tabağı
kaldırabilir ve isterse sofradan kalkabileceği söylenebilir.
Değişik yiyeceklerin tadına bakması için teşvik edilmeli. Pişirilen bir yemeği ilk seferde
yemediğinde hemen pes edilmemeli. Çocuklar genelde ilk karşılaştıkları yiyecekleri
istemezler. Birkaç gün sonra aynı yiyecek tekrar denenebilir. Belki o zaman tadına bakabilir.
Belki de 3-4 kez pişirdikten sonra ancak denemek isteyecektir.
Çocuk Biraz Kilolu İse
Yavaş yavaş şişmanlayan bir çocuk muhtemelen çok fazla karbonhidrat almaktadır. Ancak
iştahını yatıştırmak ve enerji almak için karbonhidratlara ihtiyacı da vardır. Bunun yanı sıra
karbonhidratlar proteinler, mineraller ve vitaminler de içerirler. Bu nedenle çocuk
şişmanlıyorsa yediklerini azaltmaya çalışmamalı. Sadece şeker tüketimine, özellikle şekerli
içeceklere ve yağlı gıdalara dikkat etmek yeterli olacaktır. İki yaşından sonra çocukların
aldıkları yağ miktarına da, (özellikle margarin ve tereyağ) kısıtlama getirilebilir. Çocuk
susadığında sürekli hazır satılan meyve sularından içiyorsa aldığı şeker hem dişlerine zararlı
olacak hem de bir sürü fazla ama boş kalori almış olacaktır. Bu nedenle en iyi içecek su
olacaktır.
Çocuk Çok Az Yiyor İse
“Tabağındaki her şeyi bitirmelisin.” Bu herhalde sık duyulan bir cümledir. Ancak her gün
çocuğun aynı miktarda yemesini beklemek de haksızlık olur. Bazı günler daha aç olan çocuk
tabağına konulandan da fazlasını yiyebilir. Diğer günlerse koyulanı bile bitiremeyebilir. Her
zaman tabağında çok fazla yemek kalıyorsa belki de servis yaparken daha az koymalı.
Çocuğun porsiyonları küçük olmalıdır. Biraz daha büyüdüğünde de ne kadar yemek almak
istediğine kendisi karar verirse onu bitirmesi de kolaylaşacaktır.
Sadece çocuğun kendisi ne kadar aç olduğunu bilmektedir. Bu nedenle çocuğun
tabağına onun istediği miktarda yemek koyulmalı. Eğer bunu belirtecek yaşta değilse,
anne baba kendilerinin belirledikleri miktarı onun yemesini beklememelidir.
Çocuk her besin grubundan yediğinde ihtiyacı olan maddeleri alabilir. Ancak bazen çocuklar
yemeleri gereken yiyeceklerin bazılarını sevmez ve yemeyi reddederler. Anne babaların çoğu
çocuklarının az yediğini düşünüp endişelenirler. Çoğu çocuk büyümesine ve gelişmesine
yetecek kadar yemektedir. Daha fazla yemeleri için ödüllendirilmelerine ya da “Bunu yersen
sana çikolata vereceğim” gibi ödünlere hiç ihtiyaç yoktur. Çocuk çok az ya da çok fazla
yediği için cezalandırılmamalıdır. Sürekli eleştirildiğinde iştahından utanacak ve suçluluk
duymaya başlayacaktır. Çocuk yemek yemesi için zorlanmamalı ve inatlaşmamalı.
Ne Kadar Kilo Almalı?
Bir yaşından sonra çocuğun kilo alması muhtemelen yavaşlamış, haftada 30-60 grama kadar
düşmüştür. Tabii bu ortalama bir değerdir. Çocuğun nasıl ve ne kadar büyüdüğünü anlamak
için her üç ayda bir kilosunu ve boyunu ölçmek yeterlidir. Kilo alış hızıyla boyunun uzaması
aynıysa iyi gelişiyor demektir. Yani büyüme eğrisinin her ay için düzenli bir şekilde artması
çocuğun sağlıklı geliştiğini gösterir.
Biberonu bırakmak
Anne babalar biberonu bıraktıklarında çocuklarının uykuya dalamayacağını veya bardaktan
biberonla içtiği kadar süt içmeyeceğini düşünüp telaşlanırlar. Çocukların çoğu ikinci senede
biberonu bırakıp bardağa geçmeye hazırdırlar. Çocuk bardakla biberonla içtiğinden daha az
süt içiyor olabilir ancak her gün 2 bardak süt içmesi zaten yeterlidir. Ayrıca çocuğun diğer süt
ürünlerinden yediği de unutulmamalı.
Çocuğun biberonu bırakması için sabırlı olunmalı. Çoğu bir anda biberonu bırakıp bardaktan
içmeye başlayamaz. Artık yemek zamanlarında bardakla süt verebilir, biberonu kullanacağı
saatler sınırlandırılabilir.
Bazı çocuklar uyandıklarında ya da uykuya dalarken biberonu isteyebilirler. Ancak biberon
devamlı bir emzik gibi kullanılmamalıdır. Sürekli biberon emmek, dişleri koruyan tükürüğün
salgılanmasını yavaşlatır ve bakteriler için uygun üreme ortamı yaratır, dişlerine zarar
verebilir. Bunun yanı sıra, iştahın kapanmasına ve yemek yeme alışkanlıklarında sorunlarla
karşılaşılmasına da yol açar. Sık ortaya çıkan kulak enfeksiyonlarıyla da ilgisi vardır.
Biberon daima annenin elinde ve kontrolünde olmalıdır. Çocuk biberondan bir şey içerken
hep kucakta tutulmalı ve biberon yetişkinin elinde olmalı ki çocuk güvenlik ihtiyacını
yetişkinden karşılasın, biberondan değil.
Çocuğun memede ve biberonla geçirdiği zaman mümkün olduğunca azaltılmalı. Çocuğun
biberona ilgisinin azaldığı, değişiklik yapmak için uygun zamanlar kollanmalı. Biberonun
içindeki süt ya da meyve suyu iyice sulandırılmalı, biberon emziği değişimi denenebilir.
Çocuğa artık büyüdüğünü, içeceklerini bardaktan içebileceğini, biberona ihtiyacı kalmadığını
söylenebilir. Biberonları beraberce kaldırabilir. Ona daha neşeli, şirin bardaklar alınabilir.
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003-AÇEV)
Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak
Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman
Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan
23‐24Aylık
Çocuk Sofrada Ailesini Zorluyorsa!
Çocuğun yemeği yemek yerine oynaması büyüklere öğretilen sofra adabına
uymamaktadır. Ayrıca çocuğun bir kaşık alıp dolaşmaya başlaması, gelip
gitmesi yemekte bir araya gelen aileyi huzur içinde yemek yenmesini de
engelleyecektir.
Çocuğu ne zaman terbiye edeceğine ailesi karar verecektir. Ancak bunun için
yemek zamanlarını seçmek pek iyi bir fikir değildir. Bazı anne babalar
çocuklarıyla yemek yeme savaşına girdiklerinde bütün ailenin hayatı da zarar
görmektedir. Mesela bazı evlerde yemek zamanında normal konular yerine
sadece çocuk hikayeleri anlatılır ki ilgisi dağılan çocuğun ağzına anne yemek
tıkıştırabilsin. Bazı anne babalar arkadaşlarına yemeğe gidemezler çünkü
çocukları sadece evde yemek yemektedir. Bazen de televizyonda çocuğu
reklamlara dalmışken ağzına kaşığı sokan anneler vardır.
Aslında çocuklar da hepimiz gibi acıkırlar. Acıktıklarında
vücutları onlara yemek yemelerini söyler ve onlar da yerler.
Çok az çocuğun aslında gerçekten ciddi anlamda yeme
sorunu vardır. Sorun çocuğun yetişkinlerin verdiği, söylediği
zamanda ve istediği şekilde yemediğinde ortaya çıkar. Anne
baba yemek zamanıyla ilgili kuralların üzerinde ne kadar
ısrarla durursa çocuk da mama sandalyesinin kavga için
harika bir yer olduğunu öğrenecektir. Daha sonraları da
yemek zamanının ailesinin dikkatini ve ilgisini (babasından
ve kardeşinden de çok) çekebileceği tek zaman olduğunu anlayacaktır.
Ne yapılabilir?
Yemek zamanlarının bir savaş haline gelmesine izin verilmemelidir. Yemek
yemek çocuk için bir keyif olmalıdır, ızdırap değil. Öncelikle aileler kendi
duyguları ile ilgilenmeli:
1. Yeterli yiyecek sunuluyorsa çocuk hiç aç kalmayacaktır.
2. Çocuğun kilosunu büyüme grafiğine işaretlemeli. Kilosu tutarlı bir
şekilde, aynı çizgide artmaya devam ediyorsa sorun yok demektir.
Yeteri kadar artmadığını düşünülüyorsa doktorla konuşabilir.
3. Ailenin görevi çocuğuna faydalı yiyecekler hazırlamak, bunları onun
ağzına zorla sokmak değildir.
4. Çocuğun bakımını paylaşan kişilerle de onu yemeğe zorlamamaları
gerektiği konusunu paylaşılmalı.
5. Çocuk yemeğini kendi başına yiyebileceği şekilde, kesilmiş,
ayıklanmış sunulmalı ve yardım istemedikçe karışmamalı.
6. Yardım istediğinde hemen kaşığı alıp ağzına sokmamalı. Kaşığı
doldurmalı ve kendisinin kaşığı alıp ağzına götürmesine izin
verilmeli.
7. Yemeği kendisi istediği için yediğini ve onun aktif olduğunu ona
hissettirmeli. Ona yedirmeye çalışmamalı.
8. Yemeğini hangi şekilde isterse yemesine izin verilmeli: parmaklarıyla
ya da kaşığıyla. Önemli olanın istediği yiyeceği alabilmesi olduğunu,
alış şeklinin önemli olmadığını anlamalıdır.
9. Yemekleri istediği sırada ya da karıştırarak yemesine izin verilmeli.
Ancak tatlı aklına gelip sorduğunda yemekten sonra yemesi
söylenebilir, yemesi gerekenlerin tatlıdan daha önemli olduğu
sonucuna varacaktır. Bu da tüm çocuklarda olduğu gibi tatlıyı daha da
fazla istemesine neden olacaktır.
10. Çocuğun yiyeceklerini hazırlamak için çok uğraşmamalı iki saat
hazırlamak için uğraşılan bir yiyeceğin yere atıldığını görmek anneyi
daha da kızdıracaktır. Basit ve pratik şeyler hazırlanırsa duygusal
olarak da beklentiler yükselmez.
11. Yiyecekleri hiçbir zaman ödül, ceza, rüşvet veya
tehdit olarak kullanmamalı. Çocuğun yeme
alışkanlığının,
terbiyesinden
ayrı
olduğu
hatırlanmalı. Çocuk acıkmışsa hazırlananlardan ne
istiyorsa, istediği kadar yiyebilmeli. Tatlı olarak
dondurma veriliyorsa iyi bir çocuk olduğu için
vermemeli.
Dondurma
yiyemeyecekse
bu
yaramazlık yaptığı için değil dondurma bulunmadığı
için olmalıdır.
12. Çocuk yeteri kadar yediğinde yemek sona erdirilmeli. Ne yediği ve
nasıl yediği onun kararı diye kabullenilmişse bir yemekten daha fazla
yemesinin ya da hiç yememesinin de onun kararı olduğu bilinir. Son
dakikada dayanamayıp ağzına bir iki kaşık daha koymaya
çalışmamalı.
13. Yemek zamanlarının eğlenceli geçmesine çalışılmalı. Hiç
kıpırdamadan oturmak çocuk için çok zordur ve büyüklerin
konuşmalarına katılmakta zorlanabilir. Bu nedenle tüm yemek
boyunca onun sofrada kıpırdamadan oturmasını beklemek haksızlık
olur. Masada kendisini ailenin bir üyesi gibi hissetmesi isteniyorsa
aileyle beraber oturup istediğini yemesine izin verilmeli. Daha sonra
oynamaya gidebilir.
2 Yaşındaki Çocuk İçin Örnek Menü
Sabah : 1 çay bardağı süt veya taze meyve suyu, 1 kibrit kutusu peynir veya
yumurta (haftada 4 kez), 1 tatlı kaşığı yağ veya 5 adet çekirdeği çıkarılmış
zeytin, 2-3 tatlı kaşığı reçel, bal veya pekmez, 1 orta dilim ekmek
Ara : 1 porsiyon meyve
Öğle : 1 köfte kadar haşlama veya ızgara et, tavuk, balık veya sebzeli köfte,
kıymalı kabak dolması, kurubaklagil yemekleri, 4 yemek kaşığı sebze
yemeği, 3-4 yemek kaşığı pilav veya makarna, 1 çay bardağı yoğurt veya süt
İkindi : 1 çay bardağı meyve suyu veya süt, 4-5 adet bisküvi veya 1 dilim
ekmek
Akşam : 1 kase çorba, 4 yemek kaşığı sebze yemeği, 1 çay bardağı yoğurt
Kaynak: Bekman, S., Çorapçı, N. S., Özdemir, A., Kizir, A., Erman, C.
(2004). Anne Destek Programı (ADP), AÇEV, İstanbul.
OkulÖncesiYaşlardaSağlıklı/DengeliBeslenme
Çocuk yararlı besinlerden yeterli miktarda, yani yaşına uygun yediğinde dengeli beslenmiş olur. Sebzeler meyveler, süt ve sütten yapılan yiyecekler, kurubaklagiller, et, ekmek gibi yiyecekler yararlı besinlerdir. Bu besinler çocuğun gelişimi, büyümesi için çok gereklidir. TemelBesinler
1. Sebze-meyveler:
Yararlı besinlerin ilk grubu sebze ve meyvelerdir.
Sebze ve meyveler yararlı besinlerdir çünkü bu yiyeceklerde
vücuda yararlı vitaminler bulunur. Özellikle yeşil yapraklı sebzeler
(ıspanak, pazı, semizotu, taze fasulye gibi) ve bütün meyveler
(özellikle portakal, mandalina, limon gibi turunçgiller, çilek) ve
domates C vitamini içerirler. Vitamin içerdikleri için bu besinler
yenildiğinde hastalıklara karşı direnç artar.
2. Kurubaklagiller-yumurta-et :
Büyüme ve gelişmeyi sağlayan yararlı besinlerin ikinci grubu ise kurubaklagiller, yumurta
ve et grubudur,
Bunlar hastalıklara direnç kazandırırlar. Bu grupta en önemli yiyecekler baklagillerdir.
Baklagillere nebati/bitkisel et de denir. Örneğin, kurufasulye, mercimek, nohut, bakla ve
bezelye. Bu grupta bir de hayvansal et içeren yiyecekler vardır. Tavuk, balık ve kuzu, koyun,
dana eti, kıymadan yapılan köfte, ciğer gibi yiyeceklerdir.
3. Süt ve sütten yapılan yiyecekler :
Diğer yararlı yiyecek grubu da hücre çalışmasında önemli rol üstlenen süt ve sütten yapılan
yiyeceklerdir.
Peynir, tulum peyniri, çömlek peyniri, yoğurt, muhallebi, ayran, sütlaç, muhallebi ve sütten
yapılan çorbalar. Kalsiyum açısından zengin olup, diş ve kemik gelişiminde önemlidir.
4. Tahıl ve tahıldan yapılan yiyecekler:
Bir diğer en temel besin grubu ise tahıllardır. Buğday, çavdar, yulaf, mısır unundan yapılan
ekmek, hamur işleri, bulgur, pilav, şehriye, makarna, börek.
5. Nişasta, tatlı ve yağ:
Temel besinlerin son grubu da nişasta, tatlılar ve yağdır. Bisküvi, pasta, tatlı, bal, reçel,
pekmez, yağlar.
Temel besinlerin yanında su ve diğer içecekleri de (ayran, meyve suları gibi) unutmamak
gerekir. Su, besinlerin vücutta öğütülmesini kolaylaştırır ve zararlı maddelerin dışarı
atılmasını sağlar. Vücudun %72 sinin (yarısından fazlası) su olduğunu hatırlarsak, her gün
bolca su ve diğer içeceklerden içmelidir.
Temel Besinler Listesi
Besinin Adı
Sağladığı Yararlar
Hayvansal besin
(balık, tavuk, et, süt,
yumurta)
kurufasulye,
mercimek, fındık,
fıstık, un, ekmek,
makarna, pirinç ve
tüm tahıllar.
Zayıflık, açlık,
yorgunluk.
Tüm şekerli, unlu,
nişastalı besinler,
tahıllar, patates, reçel,
bal, tatlı meyve.
Bedenin ısı ve
enerji ihtiyacını
karşılar. A ve D
vitaminleri bazı
yağlarda birlikte
bulunur (tereyağı).
Bedenin gelişmesi
ve deri yapısı için
gereklidir. Soğuğa
karşı korur.
Zayıflık, açlık,
yorgunluk.
Hayvansal yağlar,
tereyağı, sebze, mısır,
ayçiçeği, fıstık özü
yağları, zeytinyağı,
margarin, kaymak,
kuruyemişler (yer
fıstığı, fındık,
şamfıstığı) peynir.
Kemik ve dişlerin
Kemik yapısında
Süt, yoğurt, ayran,
Bedenin ısı ve
Nişasta ve
Karbonhidratlar
enerji ihtiyacını
Şeker
karşılar.
Yağlar
Mineraller
Madensel
Yiyecek Kaynağı
Büyüme
yetersizliği,
zayıflık, kansızlık,
bedensel yorgunluk,
hastalıklara karşı
dirençsizdir.
Bedeni geliştirir
gürbüz ve kuvvetli
olur. Hastalıklara
karşı daha dirençli
olur.
Proteinler
Eksikliğinin
Doğuracağı
Sonuçlar
Tuzlar,
Kalsiyum
Fosfor
sağlıklı gelişmesini,
kasların iyi
çalışmasını sağlar.
Kan pıhtılaşmasına
yardımcı olur.
bozukluk ve göğüs
kafesinin yetersiz
gelişmesi, kan
pıhtılaşmasında
zorluk.
Kemik ve dişlerin
sağlığına yardımcı
olur.
Kemik ve diş
bozuklukları.
peynir, dondurma,
muhallebi, koyu
renkli bazı sebzeler,
som balığı.
Süt ve süt ürünleri, et,
tavuk, balık, yumurta,
kuru sebzeler, fındık,
fıstık, tahıllar.
Demir
Kansızlık,
Kan yapıcıdır,
yorgunluk,
deriyi sağlıklı tutar.
solgunluk.
Ciğer, yürek,böbrek,
yağsız et, yumurta
sarısı, yeşil yapraklı
sebze, kuru fasulye,
bezelye,
kurumeyveler,patates.
İyot
Guatr hastalığına
karşı iyi gelir.
Guatr hastalığı,
Bedene enerji
yavaş gelişme ve
sağlamaya yardımcı yavaş büyüme.
olur.
Tuzlu su balıkları,
iyot eklenmiş sofra
tuzu, balıkyağı, iyotlu
deniz kenarındaki
toprakta yetişen sebze
ve meyve.
Genel büyüme,
sağlam kemik ve
diş yapısı saçların
A Vitamini sağlığı, göz sağlığı,
gözün karanlığa ve
aydınlığa uyum
sağlaması.
Süt ve sütlü yiyecek,
Yavaş ve yetersiz A vitamini eklenmiş
büyüme, gece
margarin ve tereyağı,
körlüğü, solunum yumurta sarısı, ciğer,
yolları
böbrek, yeşil ve sarı
hastalıklarında artış renkli sebzeler,
olabilir.
domates, sarı meyve,
balıkyağı.
B1
Vitamini
Yağsız et, ciğer,
Besinlerin
böbrek, tavuk ve
sindirimine
İştahsızlık,
kümes hayvanları,
yardımcı olur. Sinir
yorgunluk, kabızlık, tahıllar, bulgur,
sistemine ve kalbin
baş ağrıları.
buğday, pirinç,
çalışmasına
yerfıstığı, kuru
yardımcı olur.
sebzeler.
B2
Vitamini
Turunçgiller, limon,
Derinin gelişmesini Yavaş büyüme, ağız portakal, yeşil
sağlar. Gözlere ve kenarlarında yara ve yapraklı sebzeler,
sindirime yardımcı çatlaklar, ışığa aşırı patates, domates,
olur.
hassasiyet.
lahana vb. kavun,
çilek.
Niacin
Derinin sağlıklı
olmasını ve
sindirimin normal
çalışmasını sağlar.
Vitaminler
İshal, sivilceler,
depresyon.
Güneş ışığı,
balıkyağı,ton
balığı,sardalye,ciğer,
yumurta,D Vitamini,
süt tozu,margarin.
Kemik ve dişlerin
oluşması,
C Vitamini
hastalıklara karşı
dirençli kılar.
Eklemlerde ağrı, diş
etlerinde kanama,
yaraların yavaş
iyileşmesine neden
olur.
Kemik ve diş
D Vitamini sağlığına yardımcı
olur.
Diş ve kemiklerde
gelişme
bozuklukları.
VucudaZararVerenYiyecekler
Şeker, gofret gibi yiyecekler, kızartmalar, tuz ve baharatlar, yağların fazlası, çay, gazoz gibi
gazlı içeceklerin fazlası ve açıkta satılan yiyecekler sağlığa zararlıdır.







Şeker, çikolata gibi yiyecekler vücuda enerji verir. Ancak fazlası
zararlıdır. Ayrıca çocuğun öğün aralarında şeker, çikolata, gofret
yediğinde iştahı kesilecektir. Bu sebeple yararlı gıdaları yemeyecektir.
Üstelik şekerli yiyecekler yendikten sonra dişler fırçalanmazsa şeker
dişleri çürütür. Bu nedenle şeker/gofret yerine öğün aralarında meyve,
havuç, salatalık, peynir, pekmez, yoğurt, kuru meyveler verilebilir.
Çocuk dişlerinin çürümemesi için şekerli yiyeceklerden hemen sonra
dişlerini fırçalamalıdır.
Kızartmalar vücuda gereğinden fazla yağ girmesine neden olur. Bu
yağlar ilerde damar rahatsızlıklarına yol açabilir. Yiyecekleri yağda kızartma yerine
yağsız tavada, ızgarada pişirebilir, haşlanabilir.
Tuz belli ölçüde vücut için gereklidir ancak az miktarda kullanılmasında fayda var.
Sofrada tuz çocuğun yanına konmamalı veya zararı anlatılmalıdır. Yemeklere tad
versin diye acı biber ya da baharat konur. Bunlar da çocuklar için zararlıdır.
Yemeklerde mümkün olduğunca az margarin kullanılmalıdır. Margarin yerine salat
yağı ya da ayçiçek yağı, ya da zeytinyağı kullanmak daha sağlıklıdır.
Koyu çay fazla içildiğinde gelişmekte olan çocuğun boyu yeterince uzamayabilir.
Fazla çay çocuğu sinirli de yapabilmektedir. Yemekle birlikte içilen çay çocukta
kansızlığa neden olmaktadır. Bu yüzden çocuğu küçük yaşlarda çay içirmeye
alıştırmamalı. Eğer vermek zorunda kalınırsa da yemeklerden 1 saat sonra verilmeli.
Çayı çok açık veya biraz süt veya limon ekleyerek vermek daha yararlı olacaktır. Çay
yerine ıhlamur veya adaçayı verilebilir.
Gazoz ve kola gibi asitli, sodalı içecekler çocuğun iştahını kapar ve dişleri çürütür.
En iyisi çocuğu küçük yaştan itibaren bu tür çok yararlı olmayan şekerli içeceklere
alıştırmamaktır.
Özellikle açıkta satılan yiyeceklerden simit, şerbetli tatlıların ne şekilde korunduğu
bilinmemektedir. Çocuğa bu yiyeceklerin sağlıksız koşullarda hazırlandığını, mikrop
kapıp hastalanabileceği anlatılabilir. Bunları yemesi önlenebilir.
Sağlıklı/dengeli beslenme aynı zamanda vücuduna ve yaşına uygunmiktarlarda yemesidir.
Sadece sağlıklı yiyecekleri çocuğa yedirmek değil onların yiyecekleri miktar kadar
tabaklarına yemek koymak ya da onların yiyebilecekleri kadar yemek yemesini beklemek de
önemlidir. Yiyeceklerin cinsi kadar miktarı da önemlidir.
Günlük/HaftalıkYenmesiGerekenMiktarlar
Çocukların dengeli beslenmesi isteniyorsa yararlı besinlerin beş grubundan da
kurubaklagiller, et, yumurtadan; sebze ve meyvelerden; süt-süt ürünleri; tahıl/lifli
gıdalardan ve nişastalı besinlerden gün içinde yemesi sağlanmalı. Eğer bu yapılabilirse
çocuk dengeli besleniyor demektir. Yararlı besinleriancak dengeli bir şekilde yersek bedenin
büyümesini, gelişmesini sağlayabiliriz.
Dengeli beslenmede neyi yediğimiz kadar neleri birarada yediğimiz de önemlidir. Örneğin
nohutun (protein) yanında pilav (enerji) olması pilavdaki enerji verici değerin vücuda daha
yararlı olmasını sağlar. Tek başına yoğurt (protein) yerine yoğurtlu makarna (enerji) yiyen
çocuk daha dengeli beslenmiş olur.
Düzenli bir şekilde kahvaltı yapmanın faydası
Sabah saatleri çocukların zihninin öğrenmeye açık olduğu saatlerdir. Çocuk
sabah kahvaltı etmediğinde vücuduna yeterli besin almadığında dikkati
veremeyebilir, kolay öğrenmeyebilir. Bu yüzden okul çağı çocuklarının
kahvaltı yapması büyük önem taşımaktadır. Eğer çocuk kuvvetli bir kahvaltı
yaparsa derslerinde daha dikkatli olur, derslerini daha iyi anlar ve öğrenir.
Çocuk kahvaltı yapmaya isteksiz olsa bile muhakkak 1 dilim ekmek üzerine
reçel, bal veya pekmez sürülebilir, bir bardak süt, bir elma, yumurta, kurabiye,
yoğurt verilebilir.
İştahsız/YemekYemekİstemeyenÇocuklar
Çocuğun tabağındaki yemeği yemek istememesinin sizlerin de söylediği gibi birçok nedeni
olabilir:



Aileden biri yemek seçiyor olabilir. Çocuk özellikle okulöncesi dönemde anne ve
babasını örnek alır. Eğer anne ya da baba yemek seçiyorsa çocuk da yemek seçer.
Örneğin, anne ya da baba ıspanak yemiyorsa çocuk da yemek istemez.
Çocuğa zorla yemek yedirildiğinde de inatlaşma olabilir. İştahsız bir çocuğun
arkasından annesinin elinde tabakla koştuğunu çok görürüz. Çocuk,“ Acıktığım zaman
nasıl olsa annem benim yemeğimi yedirecek” diye düşünür. Zorla yedirmek
yerine çocuğa yeterli zaman tanıyarak yiyebileceği miktarı masada yemesini
sağlamaya çalışmalı. Eğer çocuk hala direniyor ve yemiyorsa kesin bir tavırla “eğer
yemeğini yemek istemiyorsan masadan kalkabilirsin ancak yemek saatine kadar hiçbir
şey yemeyeceksin” denilebilir. Bu davranışta kararlı olmalı. “Eyvah çocuğum şimdi
aç kalacak“ diyerek karardan vaz geçilirse çocuk zamanında yeme alışkanlığını
öğrenemez.
Çocuğun tabağına yiyebileceğinden fazla yemek konduğunda da
yemeyebilir. O nedenle tabağına yiyebileceği miktarda koymalı ki
sorunlar yaşanmasın. Yemeğini bitirdiğinde çocuğu “aferin yemeğini





bitirmişsin” diyerek takdir edebiliriz. Çocuğa istediğinde tekrar alabileceği
söylenebilir.
Yiyecekler çiğneyemeyeceği büyüklükte tabağına konuduğunda da çocuk yemek
istemeyebilir. Çocuğun önündeki yemek küçük parçalar halinde kesilebilir. Örneğin,
çocuğun önüne bir dilim börek koyduğunda yemesi zordur. Küçük dilimlere kesilirse
bu sorun halledilmiş olur.
Çocuk tabağına konulan yemeğin tadını sevmediği için yemeyebilir. Ancak çocuklar
bazen yararlı olsa da bazı besinleri yememekte ısrar eder. Bu durumda çocuğu
zorlamak hiçbir çözüm getirmez. Çocukların sevmediği yiyecekleri çocuğa zorla
vermek yerine bu yararlı besinler farklı şekillerde verilebilir. Örneğin, çocuklar süt
sevmiyorsa sütlaç yapılabilir, sütü kakao ile verilebilir ya da sütten yapılan besin olan
yoğurt veya sütten yapılmış çorbalar verilebilir.
Çocuğun yorgun, uykusuz, hasta olması veya hastalığın nekahat dönemind
olmasından dolayı iştahı olmayabilir. Bu gibi durumlarda çocuğun yemesi için ısrar
etmemeli. Örneğin çocuk hastalığı sırasında yeterli sıvı aldıysa (su, ıhlamur, ayran ve
limonata gibi) bir iki gün boyunca az yemesi sorun yaratmaz. Çünkü hastalığın
bitiminde hastalık süresince kaybettiği besinleri tekrar almaya başlayacaktır.
Yemek yenilen masanın temiz, bakımlı ve hoş görünmemesi çocuğun iştahıcı
kapayabilir. Çocukların yemek yediği ortamı daha cazip hale getirmek için masaya
güzel bir örtü serilebilir, renkli peçeteler kullanılabilir vb.
Çocuklara masayı hazırlarken bazı sorumluluklar vererek yemek zamanını cazip hale
getirebilir. Böylece kendi hazırladıkları masada yemek yemesi çocukları
sevindirebilir.
Bazı çocuklar televizyona o kadar dalarlar ki yemek yemeyi
unutabilirler. Çocuk yemek yerken televizyon açık olduğunda uzun süre
televizyonu seyreder ve önündeki yemek soğur. Yemek sürecinde
televizyon kapalı tutulabilir.
Yemek yenilen ortamda yaşanan gergin hava ve tartışmalar çocuğun
iştahını kesebilir. Çocuk huzurlu ve mutlu olduğu zaman yediği besinler
kendisine faydalı olmakta, enerji vermektedir. Bu yüzden çocuğa huzurlu
bir ortam sağlamalı. Yemek saatlerini sevilen ve birlikte huzur içinde
paylaşılan zamanlar haline getirebilir. Masada gün içinde herkes yaşadıkları olayları birbirine
anlatabilir.
YemekleriPişirirkenNelereDikkatEtmeli?
Önemli olan yemekleri besin değerleri bir başka deyişle faydalarını yok etmeden pişirmektir.
Kurubaklagilleri ve sebzeleri pişirme önerileri:

Kurubaklagillerin bizler için faydalarını yok etmeden pişirebilmek için yapılacak pek
çok şey vardır. Kurubaklagiller pişmeden önce oda ısısında 8-24 saat süre ile
ıslatılmalıdır. Eğer sıcak su ile ıslatırsanız ıslatma süresi daha da kısalabilir.
Kurubaklagiller arasında kırmızı ve sarı mercimek ıslatılmadan da pişirilebilir. Küçük
çocuklara verilecek kurubaklagillerin kabuklarının soyulması gerekebilir. Eğer
kurubaklagilleri gerekli süre ıslatırsanız kabukları kolayca soyulabilir.
Kurubaklagillerdeki gaz yapıcı özelliklerin bir kısmı ıslatma suyuna geçtiği için


kurubaklagilleri ıslatınca gaz yapıcı özelliği azalır. Bu nedenle ıslatılan suyun
dökülmesi gerekmektedir. Kurubaklagilleri pişirirken uzun süre yüksek ısıda
pişirmememiz gerekir çünkü yüksek ateşte pişen kurubaklagillerin kabuklarının
ayrılması ile demir değerleri azalır. Kurubaklagiller içinde bulunan proteinlerde
pişirme ile herhangi bir kayıp olmaz.
Sebzeleri pişirmeden önce sebzeler iyice yıkanmalı daha sonra soyulmalı, ayıklanmalı,
doğranmalı ve su içinde bekletilmeden pişirilmelidir. Bu şekilde pişirildiğinde
faydalarını azaltmamış oluruz. Ayrıca sebzelerin rengi, şekli korunmuş olur. Sebzeleri
pişirirken de dikkat edilmesi gereken yöntemlerin başında sebzelerin haşlandığı suyun
dökülmeden yemeklere eklenmesidir. Buna neden sebzeler haşlandığı zaman bizlere
faydası olacak bölümleri (bazı mineraller ve suda eriyen vitaminler) haşlama suyuna
geçer. Haşlama suyunun yemeklerde kullanılması ile bu besin öğeleri ziyan edilmemiş
olur. Eğer bu su kullanılmazsa sebzelerin besleyici değerinde kayıplar oluşur. Ancak,
sebzelerdeki C vitamini pişirirken sıcağın etkisi ile bir miktar kayba uğrayabilir. Bu
nedenle sebzeler az su içinde kısa sürede pişirilmelidir.
Margarinler mümkün olduğunca yemeklerde az kullanılmalıdır. Çok miktarda
margarin yerine her gün çok az miktarda sütten elde edilen tereyağı, veya bu yağları
içeren peynirleri, daha fazla miktarlarda ayçiçek, mısır özü gibi diğer bitkisel yağları
ve mümkünse bol bol da zeytinyağı yemek daha sağlıklıdır.
OkulÖncesiÇocuğunYemekPlanlamaRehberi
Aile Mektupları Bilgi ve Destek Seti (2003‐AÇEV) Yazar: Uzman Danışman Aylin Koçak Danışmanlar: Prof. Dr. Sevda Bekman, Uzman Danışman Selda Özen, Uzman Danışman Şeyma Doğramacı, Pediatrist Dr. Şule Yazgan ÇocukveSağlık
Aileler ne kadar dikkat etseler de çocuklar hastalanır. Bu hastalıklar bazen hafif ve geçici bazen de ciddi ve uzun sürelidir. Bazı hastalık belirtilerine karşı dikkatli olunursa ciddi hastalıkları hemen başında farkederek daha çabuk iyileşmelerine yardımcı olunabilir. HastalıkBelirtileri
Yüzün kızarması, sıcak ve kuru veya soluk görünmesi, Beklenmedik aşırı terlemeler ve ateş, Çocuğun tam uyanık ve hareketli olduğu saatlerde uyku halinde olması, Gözlerinin sulu, çakmak çakmak ve kızarmış görünümde olması, Burun akıntısı, hapşırık ve öksürük, Boğaz ağrısından şikayet, kalın, kısık veya hırıltılı konuşma, boğazın şişmesi ve kızarıklığı, Bulantı, kusma ve ishal, Boyun ve sırt tutulması, Kulak, baş, göğüs, karın ya da eklemlerde ağrılar, Deride döküntü, kızarıklıklar, kabarcıklar ve lekeler, Havale, nöbet ve kasılmalar, Aşırı sinirlilik. NelerYapılmalı?
Hastalık belirtilerini görür görmez çocuğu sessiz, sakin bir yere yatırmalı çünkü pek çok hastalığın en bulaşıcı devresi belirtilerin ilk göründüğü zamandır. Çocuğun üstünü hafifçe örtmeli ve ateşine bakmalı. Hasta çocukların iştahı hemen kesilir. Onları yemeğe zorlamamalı. İlaç vermeden önce ılık süt, ayran, çorba ve meyve suyu gibi sulu yiyecekler vermeli. Hastalık belirtileri görülünce çocuğu mutlaka bir doktora götürmeli. Ateş
Ateş nasıl ölçülür?







Termometre ile ağızdan veya koltuk altından ve yahut makattan ateş ölçülebilir. Ağız
termometresini 4-5 yaşından küçük çocuklara uygulamak zordur. Bebeklerde makattan
ölçmek daha kolaydır. Ancak doktora çocuğun ateşini söylerken ateşin nereden
ölçtüğü söylemeli.
Ateş ölçülürken termometreyi 3-5 dakika tutmalı.
Sabah erken ve akşam geç saatler ateş ölçmek için en uygun zamanlardır.
Çocuk hasta gibi görünüyorsa ateşini sık sık ölçüp kontrol ettirmeli. Eğer birkaç gün
halsiz gibiyse hergün aynı saatlerde ateşini ölçmeli.
Çocuğun ateşini ölçmeden önce yarım saat kadar sakin tutmak, ateşi ağızdan
ölçülecekse yine yarım saat öncesinde sıcak veya soğuk yiyecek-içecek vermemek
gerekir.
Ateş ölçülürken çocuğun yanında bekleyip bu süre içinde sakin durmasını sağlamalı.
Termometreyi okuduktan sonra ılık su ve sabunla yıkayıp alkolle temizlemeli ve
kutusunda saklamalı.
Çocuk ateşliyse neler yapmak gerekir?




Ateşli çocuğun üstünü fazla örtmemeli ve Soba, kalorifer ve ocağın yanından
uzaklaştırmalı. Oda çok sıcaksa camı biraz açarak odanın ısısını azaltmalı. Çocuğun
üzerini örtmek veya sıcak ortamlarda tutmak ateşinin yükselmesine neden olur.
Su veya başka içecekler vermeli, istemiyorsa fazla zorlamamalı ama tekrar su vermeyi
denemeli. Sıvıların verilmesi vücuttan kaybolan terin yerine konması için en iyi
yoldur. Çocuğun alnına, kol ve bacakların eklem yerlerine ıslak bez koyuabilir. Ancak
çocuğu irkiltmemek için önce ılık bez kullanmalı ve zamanla bezin ıslattılan suyunu
soğutmalı. Sonuç almak için bu işleme en az 30 dakika devam etmeli.
Ateşi düşürmek maksadı ile çocuğa aspirin vermemeli. Aspirin zararlı olabilir.
Tüm bu işlemler yapıldıktan sonra ateş düşmediyse çocuğu derhal doktora götürmek
en iyisi olacaktır. Böylece hastalığın ilerlemesine fırsat vermeden tedaviye
başlanabilir.
Havale
Yüksek ateşle birlikte havale çocuklarda sıklıkla görülebilir. Ateşli havale genellikle her iki
kol ve bacağın aynı anda önce 1 dakika süren kasılması, sonra da çırpınma denilen 10-15
dakika süren ritmik kasılmasıdır. Daha sonra kendiliğinden durur.
Havale durumunda neler yapmalı?


Çocuğun ateşi hızlı bir şekilde 39 dereceye çıkabilir. Bu yüzden çocuğu yakından
gözlemeli ve ateşi hemen düşürmeye çalışmalı.
Eğer ateş çok yükselmişse telaşa kapılmadan çocuğu soyup soğuğa yakın suya sokmak
veya ıslak bir çarşafa sarmak ve bir doktora götürmek gerekir. Havale geçirmiş bir
çocuğu mutlaka bir uzmana götürmeli. (Örneğin, İstanbul’da Çapa Tıp Fakültesi
Gelişim Nörolojisi). Çocuğun ailesinde havale geçirmiş olanlar varsa o çocuğun
havale geçirmesi daha büyük bir ihtimaldir. Böyle bir durum varsa ateşin düşürülmesi
için daha fazla çaba gösterilmelidir.
İshal
Bildiğiniz gibi sağlıklı bir çocuk yediği besinlerin yararlı kısımlarını muhafaza eder, ancak
ishal olan çocuk besin olarak aldıklarını olduğu gibi dışarı çıkarır. Vücuttan su ve tuz
kaybedilir. İshal Türkiye’de en çok ölüme neden olan çocuk hastalıklarının başında
gelmektedir. Her yıl ülkemizde 20.000’den fazla çocuk ölmekte ve ölen her 4 çocuktan 1’i
ishalden ölmektedir. Eğer çocuk günde 4 kez veya daha fazla sulu kaka yapıyorsa ishal olmuş
demektir.
Çocukları ishalden korumak için neler yapılabilir?
Çocuğun ishal olmasına çocuğun çevresindeki mikroplar neden olur. Çocuğun kirli ellerle
yemek yemesi, etrafta uçuşan kara sinekler ve açıkta saklanan çöpler, temiz olmayan suyun
içilmesi ve kullanılması, sebze ve meyvelerin yıkanmadan yenilmesi, çocuğun vücuduna
mikropların girmesine neden olur ve ishale yol açar.
Nedenler bunlar olunca birçok önlem alınabilir. Çocukların/bebeklerin yemekten önce ve
tuvaletten sonra ellerinin sabunla yıkanması önemlidir. Annelerin de kendi temizliğine dikkat
etmesi önemlidir. Annelerin çocukları beslemeden once ve altlarını değiştirdikten sonra
ellerini/tırnaklarını sabunlu suyla yıkaması sağlıklı koşulların başında gelir. Temiz içme suyu
sağlamak için eğer su klorlu değilse kaynatılarak içilmesi gerekir. Sebze ve meyveler bol,
temiz su ile yıkanmalıdır. Evde yiyecekleri kara sinekten korumak için yiyecekler tel dolap
veya buzdolabında korunmalıdır. Çöpler üstü kapalı kovalarda ya da kutularda saklanmalıdır.
Tuvaletlerin üstü kapalı olmalı ve tuvaletlerde musluktan akan su bulunmalıdır. Bu önlemler
çocukların ishal olmasını engellemekte etkilidir.
Bütün önlemlere rağmen çocuğu ishalden korunamamışsa vücuda giren mikroplar su ve tuz
kaybına neden olur.
Çocuk ishal olmuş veya kusuyorsa neler yapmalı?



Su kaybı olacağından sıvı gıdalar vermeli. Örneğin, bol su, ayran veya açık çay.
gerekirse hazır paket ishal önleyici sıvılar da verilebilir. Hazır paket şeker-tuz karışımı
sıvılar en yakın sağlık ocaklarından ücretsiz olarak temin edilebilir. Midesi kaldırırsa
pirinç, patates, kızarmış ekmek, şeftali, muz, yoğurt ve yağsız makarna azar azar
verilebilir.
Çocuk anne sütü ile besleniyorsa anne sütü kesilmemelidir. İnek sütü veriliyorsa yarı
yarıya sulandırılmalıdır.
İshal durumunda çocuğun yaşı ne kadar küçükse beden o kadar çabuk susuz kalır ve
bu durum da çok tehlikelidir. İdrar miktarında azalma, ağızda ve gözde kuruluk
,şiddetli kusma ile birlikte kanlı sümüklü ve kötü kokulu kaka ve çocukta dalgınlık
görüldüğünde hiç vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna gidilmeli ve hekime
danışılmalıdır. Hekim önermedikçe hastalıklarda komşu tavsiyesi ile ilaç
kullanılmamalıdır.
Kabızlık
Kabızlık pek çok çocuğun hayatının bir döneminde, özellikle de ek gıdalara geçişte yaşadığı
bir sorundur. Gıdalarla yeterince sıvı ve posa alınmadığında kabızlık oluşabilir. Posa her ne
kadar vitamin, mineral ya da kalori içermiyorsa da beslenmemiz açısından son derece
önemlidir. Sindirim sisteminin iyi çalışmasını sağlamasının yanı sıra pek çok hastalığa karşı
koruyucu etkisi de vardır. Posalı yiyeceklerden zengin bir diyet kabızlığın önlenmesi ve
tedavisi için en önemli unsurdur. Ayrıca erik, armut, üzüm suyu gibi gıdalar içerdikleri bazı
şekerler nedeniyle doğal barsak yumuşatıcılarıdır. Kabızlığı engellemek için bol miktarda sıvı
almayı da unutmamak gerekir.
Kabızlığa iyi gelecek birkaç öneri:




Çocuğunuza kahvaltıda çay yerine erik, armut, kayısı suyu gibi meyve suları verin.
Her gün bir miktar çiğ sebze ya da salata vermeye çalışın.
Kepekli, yulaflı ve işlenmemiş buğdaydan yapılmış ekmekleri tercih edin.
Çocuğunuzun günde 2-4 bardak su içmesini sağlayın.
Posadan zengin gıdalar:
Meyveler
Sebzeler
Armut
Marul
Erik
Karnabahar
Üzüm
Salatalık
Kayısı
Domates
Mandalina
Biber
Kuru Meyveler
Kereviz
Kavun
Mısır
Çilek
Kabak
Kepekli, yulaflı ve
işlenmemiş
buğdaydan yapılmış
ekmekler
Fındık, Fıstık
Mercimek
Bezelye
Fasulye
Bazı gıdalar kabızlığa yatkınlığı arttırır. Bu tip gıdalardan uzak durmakta yarar var.
Muz, çikolata, kızarmış yiyecekler ve günlük ihtiyacın üzerinde alınan süt ürünleri ve bu tip
gıdalara örnek olarak sayılabilir.
Metni Yazan: Pediatrist Dr. Şule Yazgan
Alerji
Alerji günümüzde çok sık olarak karşımıza çıkan bir hastalıktır. Bazı insanların vücudu
çevrede bulunan kimi maddeleri tehlikeli görerek onlara karşı bazı bağışıklık hücrelerini etkin
hale geçirirler. Çevremizde sıklıkla olan ev tozu, kedi, köpek tüyleri, ağaçlardan dökülen
polenler, küf, kimi böcekler, hava kirliliği ve bazı gıdalar bu maddelere örnektir.
Bu tip maddeler burun içindeki yüzeyle temas ettiğinde vücutta bir dizi kimyasal
mekanizmayı başlatarak, hücrelerden bazı bağışıklık maddelerin salınmasına neden olur.
Sonuçta burun akıntısı, hapşurma, burun çekme, gözlerde yaşarma, ciltte kaşıntı, boğazda ve
burunda kaşıntı olur. Alerjik kişilerin gözlerinin çevresinde morluklar görülebilir.
En sık rastlanan alerji nedeni ev tozu akarlarına karşı olandır. Ev tozu akarları gözle
görülemeyecek kadar küçük böceklerdir. Ev tozunda yaşarlar. Yetişkin dişi her 3 haftada bir
50 kadar yumurta bırakabilir. Bu akarların dışkıları alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Yatak
örtüleri, yatak, halı, perde, tüylü oyuncaklar ve tozlu kitaplar akarların için uygun ortamlardır.
Bir kişinin neye alerjisi olduğu deri testleriyle anlaşılabilir. Ev tozuna alerjisi olan kişinin
odasında ağır perdeler, halılar, tüylü oyuncaklar ve kitaplar bulunmamalıdır. Yatağı toz
tutmayan bir örtüyle kaplanmalı, odası sık sık elektrik süpürgesiyle süpürülmeli ve ardından
havalandırılmalıdır. Odanın ısısı ve nemi azaltılmalıdır. Alerjisi olan bir kişinin evinde
kesinlikle sigara içilmemelidir. Polen mevsiminde pencereler açılmamalı ve ev havalandırma
cihazı ile havalandırılmalıdır.
Gerekiyorsa doktor tarafından alerji belirtilerini azaltacak bir ilaç başlanabilir. Bu ilaç
genellikle bir antihistaminiktir. Bazen alerjiye yatkınlığı azaltacak ilaçlar içeren burun
spreyleri de kullanılabilir.
Metni Yazan: Pediatrist Dr. Şule Yazgan
Öksürük
Öksürük çoğunlukla virüslere bağlı olarak üst solunum yolu enfeksiyonu bulgularından
biridir. Bazen beraberlerinde burun tıkanıklığı yada akıntısı,ateş,hafif boğaz ağrısı
olabilir.Çoğunlukla başlangıçta kuru olan öksürük nezle iyileşirken daha dolu bir hal
alır.Çoğu zaman öksürük evde tedavi ile kendi kendine geçer. Çoğunlukla antibiyotik tedavisi
gerekmez.
Evde yapılabilecekler;
Hava yollarının nemlendirilmesi , buruna sık sık serum fizyolojik damlatmak ve burun
akıntılarını temizlemek ve evde buhar yapmak çok yararlı olacaktır. Evde sigara
içilmemelidir.Bol su içmek sekresyonları yumuşatacağı için etkilidir.
Bir yaş üstündeki çocuklara 1-2 tatlı kaşığı ballı limon,4 yaşından büyük çocuklara lolipop,
boğaz pastilleri verilebilir. Ayrıca içinde Dextrometorphan bir öksürük şurubu da
kullanılabilir.Gece yatmadan önce burnun temizlenmesi ve yatağın baş kısmının biraz
yükseltilmesi de çocuğunuzun rahat uyumasını sağlayacaktır.
Öksürükle giden acil durumlar;








Boğazına bir şey kaçtıysa,
Öksürürken dudakları morarıyorsa,
Çocuğunuz dört aylıktan küçükse,
Üç günden uzun süren ateşi varsa,
Normalden hızlı nefes alıp veriyorsa,
Göğüs nefes alıp verirken inip kalkıyorsa,
Sekresyonlarında kan varsa,
Öksürürken ağrısı oluyorsa, Lütfen doktorunuza başvurun.
Metni Yazan: Pediatrist Dr. Şule Yazgan
Nezle
Burun akıntısı, öksürük, hapşurma ve ateşle giden bir hastalık olan nezle çocukların en sık
yakalandıkları hastalıklardandır. Nezleye neden olan yüzden fazla virüs olması hastalığın
tekrar tekrar geçirilmesine yol açar. Özellikle okula giden çocuklar, hastalığı sık sık
birbirlerine bulaştırırlar. Bu nedenle çocukların yılda 6-7 kez nezle geçirmelerine şaşmamak
gerek.
Nezle hafif sayılabilecek bir hastalık olmasına rağmen özellikle bebeklerde büyük
huzursuzluğa ve sıkıntıya yol açar. Bu durumun en büyük nedeni bebeklerin burunlarını
temizleyememeleri ve ağızdan nefes almakta zorlanmalarıdır. Özellikle beslenme sırasında
sıkıntı çeken bebekler ayrıca burun ve boğazda biriken salgıların etkisiyle öksürebilir,
göğüslerinde hırıltı duyulabilir. Bebeğimizin bu perişan halini görmek biz anne babaları çok
üzer. Bir an önce ilaçlarla bebeğimizin bu hastalıktan kurtulmasını isteriz. Ne yazık ki nezleyi
tedavi edebilecek bir ilaç henüz keşfedilmedi. Antibiyotikler de bu hastalığa çare değil.
Ne yapmalı?
Her ne kadar çok basit görünse da nezleye en iyi gelen şey çocuğun salgılarının sulandırılması
ve varsa ateşinin düşürülmesidir. Bebeğini emziren anne emzirme sıklığını artırabilir.
Salgıların sulandırılması için en iyi ilaç sudur. Ayrıca buhar yapmak da mukozaları nemli
tutacağı için yararlıdır. Buruna serum fizyolojik içeren damlalar damlattıktan sonra burun
temizleme pompası yardımıyla burun içinde biriken salgıları temizlemek bebeği burundan
nefes almasına yardımcı olacaktır. Bu işlemi özellikle uyku ve yemek öncesi yapmak iyi olur.
Ayrıca uyku öncesi banyo yaptırmak burun tıkanıklığının azalmasını ve bebeğin rahatlamasını
sağlar.
Tüm viral hastalıklar gibi nezlede de ilk 48 saat süresince yüksek ateş görülebilir. Bu
durumda bebek ince giydirilmeli, ılık bir banyo yaptırılmalı. Çok huzursuzsa ve ateşi 38°C’ın
üzerinde ise ateş düşürücü ilaç verilebilir. İki aydan küçük bebeklerde ateş önemli bir
rahatsızlığın belirtisi olabileceğinden ateş düşürücü vermekten kaçınmalı ve herhangi bir şey
yapmadan önce doktora danışılmalıdır. Ateş düşürücüleri doktorun önerdiği doz ve sıklıkta
kullanmaya özen gösterilmeli.
Nezle ile beraber görülebilecek öksürüğün evde tedavisi için 1 yaşından büyük çocuklara 1-2
tatlı kaşığı ballı limon, 4 yaşından büyük çocuklara lolipop, boğaz pastilleri verilebilir. Ayrıca
doktora danışılarak içinde Dextrometorphan adlı bir aktif madde olan bir öksürük şurubu da
kullanılabilir. Gece yatmadan önce burnun temizlenmesi ve yatağın baş kısmının biraz
yükseltilmesi de çocuğunuzun rahat uyumasını sağlayacaktır.
Ne zaman endişelenmeli?
Bebek 3 aydan küçükse ve ateşi 38C üzerinde ise, çok huzursuzsa, yatınca huzursuzluğu
artıyorsa, kulağını çekiyorsa, nefes alıp vermekte güçlük çekiyorsa, öksürürken ağrısı
oluyorsa, normalden hızlı nefes alıp veriyorsa, hırıltısı varsa ya da hastalık 10 günden uzun
sürdüyse mutlaka doktora danışılmalı.
Metni Yazan: Pediatrist Dr. Şule Yazgan
ÇocukHastalıkları
Çocuk hastalıklarının belirtilerini ve dikkat edilmesi gereken noktaları bilirsek çocuğu bu
hastalıklardan korur veya eğer yakalandıysa hastalığı mümkün olduğunca kolay atlatmasını
sağlayabilir.
Çocuğun bir çocuk hastalığı geçirdiğinden şüphe ediliyorsa mutlaka doktora götürmeli.
Bunun pekçok önemli nedeni vardır. Çocuk, aşı yapmaya götürüldüğünde, geçirdiği
hastalıklar söylenmeli. Bunun yanı sıra ilerde çocuk büyüdüğü zaman hangi çocuk
hastalıklarını geçirdiğinin bilinebilmesi için doktora gidip hastalığın kesin teşhisinin konması
da çok önemlidir.
Çocuk Hastalıkları Hastalıklar Belirtileri
Tedavi Kızamık* •Kızamığın kuluçka devresi uzundur. Çocukta tedaviye cevap vermeyen yüksek ateş gözlenir. •Çocuk kuru öksürür. •Gözlerde kanlanma olur. •Mutlaka doktora gidilmelidir. İyi •Çocuğun durumu gittikçe bakılmazsa zatürreye dönüşebilir. kötüleşir ve aniden döküntüler çıkar. Döküntüler kulak arkası ve ensede başlar. Enseden aşağı doğru yayılır ve daha sonra kol ve bacaklarda görülür. Kızamıkçık* •Bir iki günlük halsizlik görülür. •Yaklaşık 38 derece ateş •Mutlaka doktora gidilmelidir. gözlenir. •Çocuğun dizleri ağrır, lenf bezleri şişebilir. •Döküntüler kızamık gibi kulak arkası ve enseden başlar. •Mutlaka doktora gidilmeli ve hastalığın kesin teşhisi konmalıdır. Çünkü kızamıkçık çıkarmış bir çocuk hamile bir kadına hastalık bulaştırırsa bebek sakat veya zeka geriliği ile doğabilir. Beşinci Hastalık •Çok basit bir hastalıktır. •Ateş fazla değildir. •Döküntüler yanaklarda‐
yüzde tokat yemiş gibi görülür. Su Çiçeği* •Bazı alerjiler su çiçeğinin döküntülerine benzer. Geçirilen hastalığın su çiçeği olduğundan şüphe ediliyorsa mutlaka doktora gidilmelidir. •Çok bulaşıcı bir hastalıktır. Çünkü su çiçeği de hamile kadının Hasta kişilerin eşyalarından bebeğine zarar verebilir. bile bulaşabilir. •Ateş için ateş düşürücü verilebilir. •Ateş, başağrısı, kusma •Daha sonra iz bırakmasını engellemek görülebilir. için çocuğun bunları kaşıması •Döküntü saçlı deride başlar, engellenmelidir. Çocuğun tırnaklarının su doludur ve kaşıntılıdır. Son kısa kesilmesi, uyurken eline eldiven yıllarda aşısı geliştirilmiştir. giydirilmesi bu döküntüleri kaşıyıp koparmasını engelleyebilir. Ilık bir banyo rahatlatıcı olabilir. Ağızdan alınan antihistaminic ilaç kaşıntıyı azaltabilir. Kabakulak* •Bazı komplikasyonlara yol açabileceği için doktora gidilmesi gerekir. •Ateş, baş, kulak ağrısı ve •Çocuk yutmakta zorluk çektiği ve acı halsizlikle kendini belli eder. duyduğu için mümkün olduğu kadar •Ardından tek veya iki tarafta sulu ve ekşi olmayan yiyecekler yanak şişer. verilmelidir. •Ergenlik çağından sonra bu hastalığı geçiren erkeklerde az da olsa kısırlık •Böyle bir durumda doktora gidilmelidir. Çünkü bu hastalık da hamile kadınların bebeğine zarar verebilir. ortaya çıkabilir.
Kızıl •Antibiyotikle tedavi edilir. •Başlangıç anidir. Yüksek •Erken tedavi edilmezse orta kulak ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, iltihabına, sinüzite ve zatürreye yol halsizlik, yutkunma güçlüğü açabilir. Ayrıca kalp romatizması, görülür. böbrek ve eklemlerde zararlı etkisi •Bu belirtilerden 1‐2 gün olabilir. sonra döküntü başlar. •NOT: Kızıl hastalığında taşıyıcılık söz Döküntü yüzden başlayıp tüm konusudur. Yani bir kimse kızıl olan vücuda yayılır, küçük kırmızı birisinin yanında bulunarak mikrop noktalar halindedir. Deriyi kapar ama hastalanmayabilir ancak bu pürtüklü yapar, üstüne kişi hastalığı başkalarına bulaştırır. Bu parmakla bastırınca solar. yüzden hasta ile beraber yakınları da tedaviye alınmalıdır. Aşısı yoktur. Boğmaca* •Çocuğun boğmacaya yakalandığından şüphe ediliyorsa muhakkak derhal •Öksürük aralıklı olarak gelir. doktora götürmek ve tedaviye Geldiğinde çocuk arka arkaya başlamak gereklidir. çok fazla öksürür, kusar, •Doktorun verdiği ilaçları tam ve horoz gibi öter. zamanında kullanmak, söylediği tedavi •Çocuğu çok zorlayan yöntemlerini ve önerdiği yiyecekleri hırpalayan bir hastalıktır. Bu çocuğa vermek hastalığın en rahat yüzden aşısı mutlaka biçimde geçmesini sağlayacak ve zamanında yaptırılmalıdır. sonradan sorunların oluşmasını engelleyecektir. *Aşı ile önlenebilen hastalıklar.
Çocuk Hastalıkları Hastalıklar Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Belirtileri
•Bronşit aniden ortaya çıkmaz. •Çocuk once nezle olur, boğazı iltihaplanır ve hastalık daha sonra ciğerlere iner. Bundan dolayı hastalık başında fark edilip doktora gidilirse ilerlemeden durdurulabilir. •Bu tür hastalıklara kışın Tedavi •Çocuğun bir süredir öksürdüğü gözlenirse bir doktora götürüp öksürüğün nedeni bulunmalı ve doktorun verdiği ilaçlar kullanılmalıdır. daha çabuk yakalanılır. Çünkü kışın vücudun direnci daha düşüktür ve soğuk nedeniyle daha küçük mekanlarda kalabalık şekilde yaşanır. Bu ortamlarda içilen sigara ve hava kirliliği de çocuğun üst solunum yolu enfeksiyonlarına daha kolay yakalanmasına neden olur. •Çocuğun başkaları tarafından sık sık öpülmesi de bu hastalıklara yol açan mikrop ve virüslerin çocuğa bulaşmasına yol açar. •Pekçok kişi öksürdüğünde çocuğa bir öksürük şurubu içirip, öksürüğü kesmeye çalışır. Fakat çocuk öksürüyorsa mutlaka bir nedeni vardır ve öksürük şurubu tek başına hiçbir işe yaramadığı gibi zaman kaybına yol açar ve hastalığın ilerlemesine neden olur. Orta Kulak İltihabı •Genellikle antibiyotik tedavisi uygulanır ve birkaç gün içinde düzelir. •Çocuk doktorlarının en çok •Tekrar tekrar orta kulak iltihabı rastladıkları hastalıklardan geçirenlerde işitme kaybı ve konuşma biridir. Nezle gibi üst solunum bozuklukları görülebilir. yolu enfeksiyonlarından •“Çocuğu yıkarsam kulağına su kaçar, sonra ortaya çıkar. orta kulak iltihabı olur” endişesi vardır. •Bebeklerde huzursuzluk, Bu korku çok gereksizdir. Çünkü sağlam kulak ile oynama görülür. kulağa su kaçmaz. Daha büyük çocuklar ise •Banyo sırasında kulağa giren suyu kulak ağrısından şikayet parmağa sarılacak bir tülbentle silmek ederler. Süt çocuklarında en yeterli olacaktır. Kulağa giren su sık rastlanan bulgu ateştir. Bu içerisini temizler ve tekrar dışarı akar. yüzden açıklanamayan her •Çocuğu korumak için yapılacak şey yüksek ateş durumunda orta soğuk havalarda kulaklarının kapalı kulak iltihabı akla gelmelidir. olmasını sağlamaktır. Çocuk nezle olduğunda burnunu açık tutmak, hastalığın kulağa vurmasını engeller. Ayrıca çocuk yatarak beslenmemelidir. Konjoktivit (Göz kızarıklığı, kaşıntısı, akıntısı) •Büyük ölçüde bakteriler, daha seyrek olarak da virüsler neden olur. •Gözde kanlanma, sulanma, batma hissi, bazen ışıktan rahatsız olma, göz •Önemli bir rahatsızlıktır ve mutlaka bir kapaklarında şişme vardır. doktora gidilmelidir. Doktorun verdiği •Bazı türlerinde cerahatli bir ilaçların kullanılması ile genellikle bir akıntı gözlenir. Sabahları göz hafta içinde iyileşir. kapaklarının yapışmasına neden olabilir. •Hasta kişiden ve onun kullandığı eşyaların kullanılmasından bulaşabilir. İdrar Yolları İltihabı •Çocuk doktora götürülüp tahlil yaptırılmalı ve gerekiyorsa film çektirilmelidir. •İltihaplanma intibiyotik tedavisi ile kurutulacaktır. •Özellikle kız çocuklarında •Bunun yanı sıra tuvaletten sonraki görülür. Sık sık az miktarlarda temizliğe dikkat edilmeli, özellikle idrar yapma, yanma, ateşle kızlarda temizlik önden arkaya doğru kendini belli eder. yapılmalı ve çocuk da bu temizliğe alıştırılmalıdır. •Çocuğun ayaklarını sıcak tutmak ve sulu gıdalar vererek idrarın artmasını sağlamak hastalığın iyileşmesi için çok yararlı olacaktır. NekahatDevresi
Çocuk hastalıkları geçtikten sonra bile özel bakıma muhtaçtır. Çünkü hastalık sonrası
vücudun direnci düştüğü için başka bir hastalığa çabuk yakalanabilir.
Nekahat devresinde nelere dikkat etmek ve neler yapmak gerekir?


Hastalıktan yeni kurtulan çocuğu dikkatle izlemeli. Sabah akşam belirli saatlerde
ateşini ölçmeli hareketlerine, neşesine dikkat etmeli.
Nekahat devresindeki çocuğun dinlenmesi ve yorulmaması gerekir. Bunu sağlamak
için çocuğa “Dur, otur” denileceğine çocuğun oturarak uğraşacağı, vakit geçirebileceği
faaliyetler bulmaya çalışmalı. Örneğin masal anlatmalı, kitap okumalı.


Çocuk nekahat devresinde kolayca üşütüp tekrar hasta olabileceğinden oda ısısına
dikkat etmeli ne üşüyeceği ne de terleyeceği bir sıcaklıkta olmasını sağlamalı.
Bu devrede çocuğun beslenmesine de çok dikkat etmemiz gereklidir. Çünkü çocuk
hastalık sırasında zayıflamış ve güçsüzleşmiştir. Bunu telafi etmek için özellikle
protein ağırlıklı besinler, yani yumurta, et gibi almasını sağlamalı. Hastalıktan sonra
çocuk hala iştahsız olabilir ve yutkunmakta zorluk çekebilir. Bundan dolayı bu
yiyecekleri püre veya çorba haline getirmeli ve en önemlisi süsleyerek çekici, iştah
açıcı hale getirerek çocuğun bunları yemesini sağlamalı.
Sonuç olarak,







Çocuk hastalanmadan önlemler alarak hastalanmasına engel olmaya çalışmalı.
Çocuğun hastalık belirtilerini yakından gözlemeli. Hastalığın başında hemen müdahale
etmek hastalığın ilerlemesini engelleyebilir.
Çocuk hastalandıysa bir doktora danışmadan kesinlikle ilaç kullanmamalı. İlaçların
son kullanma tarihine dikkat etmeli.
Gerektiği zaman hemen doktora gitmeli ve tedaviye başlamakta gecikmemeli.
Çocuğu doktordan korkutmamalı ve doktora normal bir tanıdığına gidermiş gibi
gitmesini sağlamalı.
Çocuğu sadece hastalandığı zaman değil sağlıklı olduğu zamanda doktora kontrole
götürmeli..
Aşılar, çocukları bir çok tehlikeli hastalıktan korumaktadır. Aşılanmamış çocuklarda
beslenme bozukluğu, sakatlık ve ölümler aşılı olanlardan daha sık görülmektedir. Bu
yüzden küçük yaşta devletçe de yapılan (ücretsiz) gerekli tüm aşıların eksiksiz
olarak ve zamanında yapılmasına dikkat etmeli.
FarklıKonular
Ağızda ya da Boğazda Ağrı Olduğunda
Bademcikler, dişler, dişetleri ve ağız mukozasındaki pek çok rahatsızlıkta ağızda yaralar ve
kuruluklar olabilir.Bu durumlarda kimi gıdalar acıyı arttırırken kimileri rahatlatıcı etki yapar.
Çocuğunuzun ağzında yara olduğunda yumuşak kıvamlı yutulabilecek gıdalar seçmeye
çalışın.
Aşağıda bu tip gıdaların örneklerini bulacaksınız:











Sütlaç
İyi pişmiş sebzeler
Yoğurt
Meyve püresi
Kremalı çorbalar
Omlet/krep
Püreler
Makarna
Yağda yumurta
Dondurma
Pudingler

Soğuk sıvılar
Çocuğun ağzında ya da boğazında yara varsa:





Tüm gıdaları yumuşayana dek pişirilmeli, yemek suları ile servis yapılmalı,
Besin değeri arttırmak ve daha sulu hale getirmek için gıdalara et suyu, erimiş
tereyağı, sos, krema ve mayonez katabilir
Su ve diğer sıvıların içilmesi zor oluyorsa koyu sıvılar içebilir (Örneğin; kremalı
çorba, boza, salep). Bazen sıvıları kamışla içmek daha rahatlatıcı olabilir.
Genellikle oda sıcaklığındaki gıdalar daha rahat yenir. Ancak bazen dondurma, yoğurt,
şerbet, komposto gibi soğuk gıdalar daha rahatlatıcı olabilir.
Asitli meyveler, meyve suları, tuzlu ve baharatlı gıdalar ağızda yara olduğunda
rahatsızlık verebilir; bu tip gıdalardan uzak durulmalı.
Ağızda kuruluk varsa tüm bu önerilere ek olarak aşağıdakilere de dikkat edilmeli:



Gün boyunca sık sık besleyici gıdalar verin (örn: süt, yoğurt)
Buz parçaları emmek rahatlatabilir ya da şekersiz bonbon verilebilir.
Ağızda yara yok ancak kuruluk varsa limonata, ekşi şeker, turşu gibi gıdalar ve
şekersiz sakız çiğnemek tükürük yapımını arttıracaktır.
Antibiyotik
Antibiyotikler nedir? Ne zaman kullanılmalıdır?
Antibiyotikler bazı mikropların neden olduğu hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlardır.
Uygun kullanıldıklarında hayat kurtaran antibiyotikler gereksiz yere kullanıldığında yarardan
çok zarar getirebilir.
Antibiyotikler her türden mikrobu öldürür mü?
Hayır. Antibiyotikler sadece bakterilerin neden olduğu hastalıklara iyi gelir, virüslere etkileri
yoktur. Virüsler bakterilerden daha küçük olan mikroorganizmalardır. Virüslere bağlı olarak
gelişen hastalıklar nezle, grip, boğaz ağrısı, ishal gibi belirtilerle kendilerini gösterir ve
genellikle destekleyici tedavi ile kendiliğinden düzelir.
Antibiyotiğe dirençli mikroplar var mı?
Evet. Antibiyotikler çoğunlukla bakterilerin ortadan kaldırılmasını ya da durdurulmasını
sağlar. Ancak uygun olmayan durumlarda kullanıldıklarında bazı bakteriler bu antibiyotiklere
direnç geliştirir yani antibiyotik kullanılsa bile işe yaramaz. Daha güçlü antibiyotikler
kullanmak gereken mikroplar ortaya çıkar.
Nezle, grip gibi hastalıklarda antibiyotik kullanmalı mı?
Bu tip bir çok hastalık antibiyotiklere cevap vermez. Bu tip hastalıklar çoğunlukla 1-2 hafta
süre içinde kendiliğinden geçerler. Bu dönemde doktorun önerdiği biçimde davranılmalı.
Hastalık 2 haftadan uzun sürerse doktora tekrar danışılmalı.
Çocuğunuz hastalandığında ne yapmalısınız?
Çocukluk çağında sık görülen hastalıklar hakkında bilgi edinmeli. Eğer çocuğun sağlığı
konusunda endişeleniliyorsa doktora danışılmalı. Asla doktora danışmadan antibiyotik
alınmamalı. Doktor antibiyotik kullanımına gerek görmezse çocuğun ciddi bir rahatsızlığı yok
demektir. Destekleyici tedavi ile (dinlenme, bol sıvı alımı gibi) iyileşmesi beklenmeli. Bu tip
basit hastalıkların çocuğun bağışıklık sistemini güçlendirilmesi gerekir. Muayene ya da
laboratuar testleri sonucu doktorunuz antibiyotik önerdiyse ilacı uygun süre ve miktarda
kullanmaya özen gösterilmeli. Aksi taktirde çocuğa yarardan çok zarar verilebilir.
Demir eksikliği tanısı nasıl konur?
Çocuklarda demir eksikliği tanısı çoğu zaman herhangi bir belirti vermez. Tüm sağlam
çocuklarda 9-12 ay arası demir eksikliği olup olmadığını araştırmak amacıyla bir kez tam kan
sayımı yapılır. Bu testin sonucunda demir eksikliği düşünülürse demir içeren damla ya da
şuruplar başlanır.
Demir içeren ilaçlar alırken nelere dikkat edilmeli?
Demir emilimini arttırmak için tercihen aç karna (yemeklerden 1 saat önce ya da sonra) ya da
C vitamini içeren gıdalarla beraber alınmalıdır. Özellikle süt ile alındığında demir emilimi
azalır.
Demir tedavisi bazı çocuklarda kabızlık, ishal, karın ağrısı gibi barsak sorunlarına yol açabilir.
Böyle bir durumda doktora başvurulmalı.
Demir dişlerde geçici boyamaya neden olabilir, bunu önlemek için çocuğa demir verdikten
sonra bir miktar su içirin ya da fırça veya tülbent ile temizlemeli. Demir çocuğun kakasını da
koyu renge boyayabilir.
Demir tedavisini düzenli bir şekilde uygulayan çocuklarda kan değerlerinde 1 ay içinde
belirgin düzelme görülürse de düzelme tam olarak 3-4 ay alabilir. Bu dönemden sonra diyette
demir açısından zengin gıdalar tüketmeye özen göstermek gerekir.
Uygun tedaviye rağmen kan değerlerinde düzelme olmadığında kansızlığa yol açabilecek
başka nedenler aranmalıdır.
Hazırlayan: Pediatrist Dr. Şule Yazgan
Kaynak: Bekman, S., Çorapçı, N. S., Özdemir, A., Kizir, A., Erman, C. (2004). Anne Destek Programı (ADP), AÇEV, İstanbul. YaşamKurtaranTeknikler
Burada anlatılan tekniklerin iyi bilinmesi acil durumlarda zaman yitirmeden uygulamamızı sağlar. Bazen saniyelerin bile önemi vardır. Çocuğun bilinci kapalıymış gibi görünüyorsa, yaralarıyla ilgilenmeden önce buradaki yöntemler uygulanmalı. Soluk almıyorsa beynin oksijensizlikten zarar görmemesi için akciğerlerine hava göndermek yaşamsal önem taşır. Aldığınız havayı onun akciğerlerine üfleyerek bunu sağlayabilirsiniz. Kalbi atmıyorsa kan dolaşımını kalbine masaj yaparak sürdürebilirsiniz. Bunları yaparken asla umutsuzluğa kapılmayın. Saatler süren uğraştan sonra yaşama dönen çocuklar vardır. BilinçKaybınınAnlaşılması
Dikkat!
Çocuğunuz bir iki saniye için bile olsa kendini kaybederse
(bilinci kapanırsa) hemen acil yardım çağırın.
Bir yandan ayak tabanına vururken bir yandan da adını
seslenin. Buna tepki verip vermediğine dikkat edin. Çocuğu
sarsmayın, yaralanmışsa durumu kötüleşebilir.


Tepki vermiyorsa bilinci kapalı demektir. Hemen soluk alıp almadığına bakın.
Tepki veriyorsa, yarasının nerede olduğuna bakıp ona göre ilk yardım uygulayın.
SolukAlıpAlmadığınınKontrolü
Ağzını açmak için çenesini hafifçe aşağı çekin.
1. Çocuğu sert bir yere sırtüstü yatırıp yanına diz çökün. Bir
elinizi alnına koyup hafifçe bastırarak başını biraz geriye doğru
itin. Diğer elinizle ağzını açın.

Soluma belirtisi yoksa, çocuğu bir yanına çevirin ya da
dizlerinize yüzükoyun yatırın. Soluk almasını engelleyen
bir şey varsa çıkarmak için bir parmağınızı ağzının içine
sokun. Bunu yaparken dikkatli olun ve tıkayan şeyi daha
da aşağılara, soluk borusuna doğru itmeyin. Soluk alıp almadığını bir daha kontrol
edin.
2. Kulağınızı, yüzünüz ayaklarına bakacak biçimde ağzına ve
burnuna yaklaştırın. Soluma seslerini duymaya, kulağınıza
gelebilecek havayı hissetmeye çalışın. Bu arada göğüs kafesinin solunumla aşağı yukarı
hareket edip etmediğine bakın.

Soluk alıyorsa, çocuğu çevirip iyileşme konumunda yatırın ve hemen acil yardım
çağırın.
Hızır
Acil
Servis:
112
İyileşmeKonumu
Çocuk kendinde değilse ama soluk alıyorsa, onu aşağıda anlatılan konumda yatırmalısınız. En
güvenli yatış şekli budur. Çünkü dilinin geriye gidip hava yollarını tıkaması ve kusarsa
kusmuğun soluk borusuna kaçması böylece önlenebilir.
Dikkat!
Çocuğun boynunda ya da omurgasında yaralanma olasılığı varsa, söz gelimi, yüksekten
düşmüşse ya da trafik kazası geçirmişse iyileşme konumunda yatırmayın.
En güvenli yatış şekli:
1. Çocuğun yüzünü, çenesi yukarı bakacak biçimde, size doğru çevirin.
Sizin tarafınızdaki kolunu yanına uzatın ve elini ayası yukarı gelecek
biçimde kalçasının altına yerleştirin. Öteki kolunu kıvırıp göğsüne koyun.
Uzakta kalan bacağını size yakın olan bacağının üstüne yerleştirin.
Başını bir yana çevirip geriye doğru
iyice eğin; çenesi ileri doğru bakmalı.

Yanına bir battaniye ya da ceket serin. Bir elinizi korumak için
yüzüne koyun ve öbür elinizle kalçasından
kavrayın. Çocuğu size doğru, battaniyenin
üzerine yavaşça yuvarlayın.
2.
Ağız ve burnunun kapanmamasına dikkat
üste gelen kolunu ve bacağını dik açı
yapacak biçimde kıvırıp vücuduna destek
yapın. Kalçasının altında kalan kolunu yavaşça çekerek vücudunun
yanına getirin.
3.
ederek
4. Bir battaniye ya da ceketle üstünü örttükten sonra yardım çağırın.
Yardım gelene dek yanından ayrılmayın. Her üç dakikada bir solunumunu ve kalbinin atıp
atmadığını kontrol edin.
Hızır
Acil
Servis:
112
Tıkanma
Soluk borusuna kaçan küçük bir şey ya da yiyecek parçası tıkanmaya ve ani öksürüğe yol
açar. Çocuğun yeniden düzenli soluk alabilmesi için bunun hemen çıkarılması gerekir. Olur
olmaz her şeyi ağızlarına atmaya meraklı küçük çocuklarda tıkanarak boğulmaya sıkça
rastlanır. Küçükler bisküvi, galeta gibi kuru ve kırıntılı yiyecekleri yutmakta güçlük çekebilir;
bu yiyeceklerden kaçınmalısınız.
Bebeklerde:
1. Bebeği ya ayak bileklerinden tutup baş aşağı getirin ya da dizlerinize yatırıp
yüzünü yere çevirin. Kürek kemiklerinin arasına üç dört kez sertçe vurarak
sıvazlayın.
2. Hala soluk alamıyorsa yan yatırıp başını hafifçe geriye çekin. Bir elinizle
sırtını arkadan destekleyip diğer elinizin iki parmağıyla göbek çukuru ile göğüs
kafesinin ters V yaptığı noktanın ortasına bastırın. Buraya bastırarak içeri ve
yukarı doğru yönelen çabuk ve güçlü bir basınç oluşturmalısınız.
Çocuklarda:
1. Oturun ya da bir dizinizin üstüne çökün ve çocuğu başı aşağı
sarkacak biçimde dizinize yüzüstü yatırın. Bir elinizle göğsünü
destekleyerek kürek kemiklerinin arasına birkaç kez sertçe vurun.
2. Tıkanmayı böyle açamazsanız, parmağınızı çocuğun ağzının
içine sokarak boğazına kaçan şeyi çıkarmaya çalışın. Bunu
yaparken tıkayan şeyi daha da aşağılara
itmemeye dikkat edin.
3. Durumu hala
kucağınıza oturtun. Bir
kafesinin ters V yaptığı
yukarı
parmağınızı
düzelmemişse arkası size dönük olarak
elinizle sırtını desteklerken öbür elinizi göğüs
noktanın ortasına üç dört kez bastırın. İçeri,
doğru yönelen çabuk ve güçlü bir basınç
oluşturmalısınız. Yumruk yaparken baş
içeri alın.
Dikkat !



Çocuk soluk alıp veremiyorsa,
Boğazına tıkanan şeyi çıkaramıyorsanız,
Tıkayan şeyi çıkardığınız halde çocuğun durumu düzelmiyorsa,
Hemen Acil Yardım Çağırın.
SoluksuzKalma
DİKKAT!
Çocuğu,



kendinden geçerse,
birkaç saniye için bile olsa soluk alamazsa
kaygı verici bir belirti gösterirse
HEMEN ACİL YARDIM ÇAĞIRIN.
Yüzünüzün yakınındaki herhangi bir şey çocuğun ağzını ve burnunu tıkayarak soluk almasını
engelleyebilir.
Ne yapmalı?


Soluk alıyor ancak kendinde değilse önce iyileşme konumunda yatırın, sonra da acil
yardım çağırın.
Bilinci yerindeyse yanında kalıp onu rahatlatın.
1. Çocuğu kaldırın ya da yüzünü kapatan şeyi hemen alın.
2. Çocuğun bilincinin yerinde olup olmadığına bakın ve solumunu kontrol edin.
SudaBoğulma
Bebekler ve çocuklar çok sığ suda bile boğulabilirler. Çocuğun başı suya girdiğinde otomatik
tepkisi başını kaldırıp sudan çıkarmak değil, bağırmak için derin bir soluk almak olur.
Ne Yapmalı?
1. Çocuğun bilincinin yerinde olup olmadığına bakın ve solunumunu
kontrol edin. Öksürük, kusma varsa soluk alabiliyor demektir. Boynunu,
sırtını ya da belini incitmesi olasılığı varsa yavaşça kaldırın; bu arada
omurgasını hareket ettirmemeye dikkat edin.
2. Soluk alıyor ancak kendinde değilse ciğerlerinden ve ağzından suyun
akması için iyileşme konumunda yatırın ve hemen acil yardım çağırın.
Çocuğu sıcak tutmak için üzerini bir battaniye ya da ceket ile örtün. Kısa bir
süre için bile olsa soğuk suda kalması tehlikeli biçimde üşütmesine yol
açacağından en kısa zamanda sıcak bir yere götürülmesini sağlayın.
3. Bilinci yerindeyse onunla konuşarak güven verip rahatlatın. Sıcak
tutmayı da unutmayın.
Dikkat!
Çocuğunuz suda boğulmaktan kurtarılmışsa bilincini kaybetmemiş bile olsa hemen acil
yardım çağırın.
Şok
Şok kan basıncının (tansiyon) tehlikeli bir biçimde düşmesiyle ortaya çıkan yaşamsal önemi
olan, ciddi bir durumdur. Aşırı kanamaya yol açan bir yaralanma ya da ağır yanıklarda
görülebilir.
Belirtiler:






Cildin solması, soğuması, terleme
Dudak içlerinde ve dudaklarda morarma
Hızlı ve kesik kesik soluma
Bitkinlik
Baş dönmesi ve bilinç bulanıklığı
Bilinç kaybı
Ne Yapmalı?
1. Çocuğu sırtüstü yatırın, başını bir yana çevirip ayaklarını 20
cm. kadar yükseğe kaldırın. Ayaklarının altına yastık, battaniye
gibi bir şeyler koyabilirsiniz. Bacağında kırık varsa ya da zehirli
yılan ya da akrep sokmuşsa bacaklarını kaldırmayın.
2. Çocuğu sıcak tutmak için üstünü örtün. Sıcak termofor koyarak ya da elektrikli battaniye
ile ısıtmaya çalışmayın; bu kanın deriye hücum ederek yaşamsal organlardan çekilmesine yol
açar.
3. Susuzluk duyarsa ıslak bir bezle dudaklarını ıslatın. Yiyecek ve içecek hiçbir şey vermeyin.
Yalnızca ağır yanık durumlarında içmesi için su verebilirsiniz.
4. Kendinden geçerse solumunu kontrol edin. Soluk alıyorsa iyileşme konumunda yatırın.
Dikkat!
Çocuğunuz şokta ise hemen acil yardım çağırın.
Zehirlenmeler
Bebekler ve küçük çocuklar meraklı ve ne bulurlarsa yemeye istekli oldukları için zehirli
maddeleri onların erişemeyeceği bir yerde ve kilit altında saklamalısınız. Zehirlenme,
çocuklarda sık görülen önemli bir sorundur.
BELİRTİLER:
Belirtiler alınan zehrin türüne bağlı olarak değişiklik gösterir. Genellikle aşağıdaki belirtilerle
karşılaşabilirsiniz;








Karın ağrısı
Kusma
Şok belirtileri
Havale
Baş dönmesi
Bilinç kaybı
Yanıcı ya da asitli bir zehirse ağızda yanma ya da renk değişikliği
Çocuğun yakınında zehir ya da boşalmış zehir kabının bulunması
Ne yapmalı?
1. Çocuk kendinden geçerse solunumunu kontrol edin.
2. Ağzının çevresinde yanık görürseniz ya da çocuğunuzun
kimyasal madde içtiğini düşündürecek başka bir belirti varsa
cildini ve dudaklarını suyla yıkayın. Bilinci yerindeyse içmesi
için biraz süt ya da su verin.
3. Aldığı zehrin türünü, miktarını ve geçen zamanı belirlemeye
çalışın. Doktor için bu bilgiler çok önemlidir. Varsa zehrin
kalanını ve kabını da doktora verin.
4. Çocuk kusarsa bundan da örnek alıp doktora verin. Çocuğu kusturmaya çalışmayın.
Yanıklar
Deride kızarıklığa yol açan 2-3 cm.’lik küçük ve yüzeysel bir yanık önemli değildir, evde
tedavi edilebilir. Bundan daha büyük bir yanık ise yanık yerinden su kaybına ve enfeksiyona
yol açabileceği için tehlikeli olabilir.
Küçük Yanıklar:
Ne yapmalı?
1. Yanık yeri basınçsız akan soğuk suyun altında ağrı azalana kadar tutarak soğutun. Böylece
yanan yerin su toplamasını da önleyebilirsiniz.
2. Yanık su toplarsa üstünü gazlı bez ya da tüy bırakmayacak temiz bir parça kumaşla kapatıp
bantlayın. Su toplayan yeri patlatmayın. Burası, yanan yeri yeni deri oluşurken koruyacaktır.
Yanığın üstüne krem, diş macunu ya da yoğurt gibi şeyler sürmeyin.
Çocuk Giysileriyle Yanarsa:
Ne yapmalı?
1. Çocuğu yere, yanan bölge yukarı gelecek şekilde yatırın. Yanan yerlere elinizle
dokunmayın, kendi giysilerinizi yaklaştırmayın.
2. Su dökerek ya da üzerine kilim, battaniye ya da kalın perde kapatarak alevleri söndürmeye
çalışın. Bunu yaparken çocuğun başını örtmemeye olabildiğince dikkat edin. Yanığın nedeni
elektrikse çocuğun üzerine su dökmeyin. Alevleri naylon ya da diğer yanıcı maddelerle
örterek söndürmeye çalışmayın. Çocuğu dışarı çıkarmaya kalkmayın, hava alevleri
güçlendirecektir.
3. Alevler söndüğünde büyük yanıklarda yapılacak ilk yardımı uygulayın.
DİKKAT!
Aşağıdaki durumlarda ilkyardım sağlandıktan sonra hemen bir sağlık kuruluşuna başvurun.

Yanan yer 2-3 cm.den büyükse,

Yanık elektrik çarpması sonucu oluşmuşsa.
Büyük Yanıklar:
Ne Yapmalı?
Fanilasını önden makasla kesip çıkarın.
1. Kaynar suya, kızgın yağa ya da kimyasal maddelere
dokunmuş olan bol giysileri çocuğun diğer yerlerine
değdirmeden çıkarın. Yanan deriye yapışmış yanık ve
kavruk giysileri çıkarmaya çalışmayın.
2. Yanan yerlerini soğuk suyla serinletin. Çocuğu
soğuk su dolu küvete sokun ya da soğuk su ile ıslatılmış havlu, çarşaf gibi bir şeyle
yanık yerleri örtün. Derisini ovalamayın.
3. Yanığa kimyasal maddeler yol açtıysa, deriyi bol soğuk su ile yıkayın, ancak zarar
görmemiş yerlere yıkanan yerlerden su akmamasına dikkat edin.
4. Yanan yeri temiz sargı bezi ile kapatın. Steril sargı bezi yoksa sıcak ütülenmiş
mendil ya da yastık kılıfı da aynı işi görür.
5. Şok belirtilerinin olup olmadığına bakın. Bununla ilgili ilk yardım yapın. Susamışsa biraz
su içirebilirsiniz.
AğırKanama
Bir yaradan fazlaca kan fışkırıyorsa ya da kanama beş dakikadan uzun sürerse, kanın
pıhtılaşabilmesi için kanamayı durdurmaya çalışmalısınız.
Dikkat!
Çocukta ağır kanama varsa ilkyardım uyguladıktan sonra hemen hastaneye götürün.
Ne yapmalı?
1. Kanayan yeri çocuğun kalbinin hizasından yükseğe getirin.
Böylece buraya doğru kan akımı yavaşlar.
Yaraya batmış cisim var mı diye bakın. Varsa
aşağıda anlatıldığı gibi (“Batan Cisimler”) ilk
yardım uygulayın.
2. Yaranın üzerini temiz, tüy bırakmayan bir
parça kumaşla kapatın. Temiz bir mendil ya da
peçete bu iş için uygundur. Buraya 10 dakika
kadar sıkıca bastırın. Yaraya kapatacak bez bulamazsanız yara
dudaklarını iyice yaklaştırarak ellerinizle bastırın.
3. Yaraya bastırdığınız ilk bezi almadan, üzerine yeni bir parça bez koyup
yarayı sıkıca sarın. Bu sargıyı kanlasa da çıkarmayın, bir yandan
bastırmaya devam ederken bir yandan da üzerine yeni bir sargı sarın.
4. Şok belirtileri olup olmadığına bakın. Gerekirse ilk yardımda bulunun.
BatanCisimler
Yara yerine batan küçük kıymık, pislik gibi parçacıklar genellikle kanamayla temizlenir. Daha
büyük cisimler ise yaranın yüzeyinden alınabilir. Yaranın içine batmış cisim varsa ağıdaki
gibi ilkyardım uygulayın.
Ne yapmalı?
1. Kanama çok fazla ise kanayan yeri çocuğun kalbinin hizasından
yükseğe getirin ve batan cismin çevresinden yaraya bastırın. Ancak
kanama artarsa bastırmayı bırakın. Batan cismi çıkarmaya ya da
yarayı temizlemeye kalkışmayın.
Yaranın üzerine batan cismi derinlere kaçmayacak biçimde hafifçe
sarın.
<br<br
2. Bir süre için yaraya bastırmayı bırakıp temiz bir mendil ya da
gazlı bezi sosis gibi kıvırarak halka haline getirin.
3. Halka haline getirdiğiniz mendili yaranın çevresine koyup
üzerini gazlı bezle sarın. Batan cismin üzerini çok sıkı
sarmamaya özen gösterin.
Dikkat!
Çocuğun bir yerine bir şey batmışsa ilkyardım uyguladıktan sonra hemen hastaneye başvurun.
</br<br
KesikveSıyrıklar
Çocuklarda kesik ve sıyrıklara sıkça rastlanır, bunların çoğu evde tedavi edilebilir. Çocuğun
tetanos aşılarını zamanında yaptırmalı. Tetanos mikrobu kesiklerden bulaşır. Hayvan
ısırıklarını da kesikler gibi tedavi edin; ancak zehirli ısırık ya da böcek sokması varsa bakınız.
Ne yapmalı?
1. Önce eller yıkanmalı. Yara yerini muslukta yıkayıp antiseptiğe
batırılmış pamukla temizleyin. Her silişte temiz bir pamuk
kullanın. Yara yerine batmış bir şey varsa çıkarmaya çalışmayın.

Çocuğu bir hayvan ısırdıysa yarayı sabunlu suyla iyice
yıkayın.
2. Beş dakika geçtiği halde kanama sürüyorsa temiz bir mendil
ya da gazlı bezle üzerine birkaç dakika bastırın.
3. Yarayı temiz tutmak için üzerini yara bandı ile kapatın.
Kesiğin üzerine antiseptik merhem sürmeyin.
4. Bütünüyle iyileşene dek yara bandını ya da pansumanı
çıkarmayın. Böylece yara yeri nemli tutulmuş olur, bu da yaranın
daha kolay iyileşmesini sağlar. Yara bandını ya da pansumanı her
gün değiştirin. Yapışkan bandın daha kolay çıkması için su ile
ıslatın.
Dikkat!





Kesik yeri geniş ve derinse
Yara yeri kirliyse
Yüzde ciddi yara varsa
Yara yeri ezik, yara dudakları düzensizse
Paslı çivi batması ya da hayvan ısırması gibi yüzeyde küçük ama derinlere ulaşan bir
yara varsa,
ilkyardımdan hemen sonra hastaneye başvurun. Yaranın çevresindeki alan daha sonra
kızarır ve acımaya başlarsa mikrop kapmış olabilir; en kısa zamanda doktora danışın.
BurunKanamaları
Burna gelen bir darbe, burnun karıştırılması ya da sert sümkürme burun kanamasına yol
açabilir. Hiçbir neden olmaksızın da burun kanaması olabilir. Burun içindeki damarları daha
ince olan çocuklarda burun kanaması daha sık görülür.
Ne yapmalı?
1. Başını öne, lavaboya ya da bir kabın içine eğerek burun
deliklerini 10 dakika kadar sıkıca kapatın. Kanı içeri
çekmemesini ve yutmamasını, tersine tükürmesini söyleyin.
2. Kanama devam ediyorsa çok soğuk suyla ıslatılmış bir bezi ya
da buz torbasını iki üç dakika burnunun üzerinde tutun, sonra
burun deliklerini yeniden kapatın.
3. Kanama durduktan sonra dört saat kadar burnunu
sümkürmesine izin vermeyin.
Doktoru Arayın
Kanama yarım saat geçtikten sonra bile aynı şiddette devam ediyorsa hemen doktorunuzu
arayın. Çocuğunuzun burnu sık sık kanıyorsa doktorunuza danışın.
BaşveYüzYaralanmaları
Baş bölgesindeki yaralanmalar çocuklarda sıkça görülen, ancak çürük ve şişliklere neden
olsalar da genellikle pek önemli olmayan yaralanmalardır. Baş ya da alındaki küçük bir
yaralanma bile epey kanamaya neden olabilir. Baş bölgesine şiddetli bir darbe gelmesi
kafatası içinde beynin ani hareketine bağlı beyin sarsıntısına yol açabilir ya da hemen belirti
vermeyen bir kafa içi kanamasına neden olabilir. Bu tür yaralanmalar sonrasında görülen
belirtiler aşağıya çıkarılmıştır.
Dikkat!
Çocuğun kafasını çarparsa ve 24 saat içinde herhangi bir anormal davranış ya da aşağıdaki
belirtilerden birini gösterirse hemen acil yardım çağırın.






Geçici de olsa bilinç kaybı
Kusma
Normalde horlamadığı halde çocuğunuzun horlaması ya da hırıltılı soluk alıp vermesi
Burnundan ya da kulağından berrak ya da kanlı akıntı gelmesi
Normal olmayan kanama
Parlak ışıktan rahatsız olma
Ne Yapmalı?
1. Başını çarptığında şişlik oluşursa üzerine soğuk su ile ıslatılmış
bez ya da buz torbası koyun; bu şişliği azaltacaktır. Alttaki deride
oluşan değişiklikleri dakikada bir kontrol edin ve ortası ağarmış
bir kızarıklık oluşursa soğuk uygulamasına son verin.
2. Çarptığı yerde kanama olursa vücudun diğer yerlerinde görülen kanamalarda yaptığınız
gibi üzerine temiz bir mendil ya da gazlı bezle bastırın.
3. 24 saat boyunca çocuğunuzu yakından izleyin. Yukarıda
sıralanan ve gecikmeye gelmez yardım gerektiren belirtilerden
biri ya da birkaçının oluşup oluşmadığına bakın. Kafasını fena
çarpmışsa üç saatte bir uyandırın; uyanmazsa hemen acil yardım
çağırın.
4. Burnundan ya da kulağından kan ya da açık renkli bir sıvı
gelirse burnunun ve kulağının altına temiz bir örtü serip çocuğu
iyileşme konumunda yatırın. Kulağından akıntı geliyorsa daha
kolay akması için o kulağın üzerine yatırın. Akıntıyı durdurmaya
çalışmayın.
DişKırılması
Dişi kırılır ya da yerinden çıkarsa çocuğunuzu kırılan parça ya da çıkan diş ile birlikte hemen diş hekimine götürün. ÇürüklerveŞişmeler
Çarpma ya da düşme sonucu deri altındaki dokularda iç kanama nedeniyle şişlik ve renk
değişikliği oluşur. Bunlar genellikle yavaş yavaş iyileşip bir hafta içinde yok olurlar.
Ne yapmalı?
1. Şişkinliğin üzerinde çok soğuk suyla ıslatılmış bez ya da ıslak beze
sarılı buz torbası koyun. Bunu şişkinliğin üzerinde yarım saat kadar
tutarsanız ağrı ve şişlik azalacaktır.
2. Ağrı çoksa ve şişen kolunu ya da bacağını hareket ettirmekte zorluk
çekiyorsa eklemlerde burkulma olup olmadığını kontrol edin.
ParmaklardaEzilme
Çocuğun parmakları kapı ya da pencereye sıkışıp ezilirse birkaç dakika soğuk su altında tutun. Parmaklar çok şişmişse ya da saatler sonra bile ağrı varsa çocuğu hastaneye götürün. Burkulma
Burkulma eklemleri destekleyen ve “ligament” denen güçlü bağların zedelenmesidir. Kemik
kırığına benzer belirtilere yol açabilir. Kırık ile burkulmayı ayırt edemezseniz kırılmış gibi
ilkyardım uygulayın.
Burkulan eklemin altına yumuşak bir şey koyarak destekleyin.
Ne yapmalı?
1. Ayakkabısını, çorabını ve zedelenen eklemdeki şişliği
arttırabilecek ne varsa yavaşça çıkarın.
2. Burkulan eklemi en çok rahat edeceği konuma getirip altından
destekleyin. Ağrıyı ve şişliği azaltmak için soğuk suyla ıslatılmış
bezle sarın ya da üzerine buz torbası koyun.
3. Eklemin çevresine kalınca bir kat pamuk
yerleştirerek sıkıca sarın. Çok sıkı sararsanız
dolaşım kesileceği için tırnaklarda beyazlaşma,
hatta morarma olabilir. Buna dikkat etmelisiniz.
Belirtiler:



Zedelenen yerde ağrı
Şişme ve daha sonra morarma
Eklemin hareketinde güçlük
Dikkat!
İlk yardım uyguladıktan sonra hemen hastaneye başvurun.
KırıkveÇıkıklar
Kemikleri henüz sertleşmediği ve daha esnek olduğu için bebeklerde ve küçük çocuklarda
kırıklara daha az rastlanır. Bazen kemikteki kırılma tam olmaz. Buna “yeşil ağaç” kırığı denir.
Eklemi oluşturan kemiklerin biri ya da birkaçı yerinden kayarsa buna çıkık (dislokasyon)
denir. Çocuğunuzun boynunda ya da omurgasında kırık olduğundan kuşkulanıyorsanız ve
solunumu durmamışsa çocuğu yerinden kıpırdatmayın.
Ne yapmalı?
1. Ayakkabısını, çorabını ve zedelenen eklemdeki şişliği arttırabilecek ne varsa yavaşça
çıkarın. Çok gerekli olmadıkça çocuğu yerinden oynatmayın.
2. Kırık ya da çıkık olan yeri çocuğun en rahat olacağı biçimde destekleyin.
Bilek, kol ya da köprücük kırıklarında, kırık bölgesini pamuklarla
destekleyip çocuğunuz izin verirse kolunu
dirseğinden yavaşça kıvırarak boynundan
askıya alın. Bunu yapabilmek için kolu
zorlamayın. Bacakta ya da ayak bileğinde kırık
varsa çocuğu yatırıp kırık yerin çevresine ve
dizleri ile ayak bileklerinin arasına pamuk
yerleştirin. Yaralı bacağı kırılan yerin altından
ve üstünden diğer bacağa bağlayın.
Düğümlerin altına pamuk yerleştirin. (Sargı bezini sağlam tarafta düğümleyerek destekleyin.)
3. Şok belirtilerinin olup olmadığına bakıp ona göre ilkyardım yapın. Bacağında kırıktan
şüpheleniyorsanız bacaklarını kaldırmayın.
Belirtiler:




Yaralanan yerde şiddetli ağrı
Şişme ve daha sonra morarma
Eklemin hareketinde güçlük
Yaralanan yerde şekil bozukluğu, bacak ya da kol ters biçimde kıvrılmış ya da
diğerinden kısa görülebilir.
Dikkat!
Gerekli ilkyardımı yapar yapmaz acil yardım çağırın.
GözeCisimKaçması
Herkesin gözüne kolayca kirpik ya da toz kaçabilir. Çocuğunuzun gözü kızarıp sulandığı
halde içinde hiçbir şey göremiyorsanız tahriş nedeni enfeksiyon olabilir.
Ne yapmalı?
1. Birkaç dakika bekleyerek gözün sulanıp cismi atıp atmayacağına bakın. Çocuğun gözünü
oğuşturmasına izin vermeyin.
2. Cisim çıkmamışsa güçlü bir ışığın altında çocuğunuzun gözünü
inceleyin. Alt göz kapağını başparmağınızla hafifçe aşağı doğru
çekerken çocuğun yukarı bakmasını söyleyin.
3. Kaçan cismi gözakının üzerinde görebiliyorsanız temiz bir mendili
kıvırarak köşesiyle ya da bir parça nemli pamuğu bükerek ucuyla
hafifçe dokunup almaya çalışın.
4. Gözün içinde bir şey göremezseniz, üst göz kapağını kirpiklerden
tutup alt gözkapağının üzerine doğru çekin. Cisim üst gözkapağının
altındaysa bu hareketle çıkabilir.
5. Çocuğun gözünde hala acı ve sulanma varsa, cisim gözakında
değilse ya da kolayca çıkarılamıyorsa gözü bir parça pamuğun
üzerinden eşarpla bağlayarak hastaneye başvurun. Çocuğun
gözünü oğuşturmasını engelleyin. Gözbebeğinin (gözün
ortasındaki renkli bölüm) üstünde bulunan ya da gözakına
saplanmış bir cismi çıkarmaya çalışmayın.
GözeKimyasalKaçması
Çocuğun gözüne kimyasal madde kaçar ya da aşındırıcı bir sıvı bulaşırsa hemen
parmaklarınızla göz kapaklarını açarak gözü bol su ile yıkayın. Tek gözü etkilenmişse,
kimyasal maddenin diğer gözü de etkilememesi için çocuğun başını etkilenen göz aşağı
gelecek biçimde eğik tutun. Gözü kalınca bir parça pamuğun üzerinden eşarpla bağlayarak
hemen bir hastaneye başvurun, bulaşan maddenin kabını da götürün.
Belirtiler:



Gözde acı
Gözde sulanma ve kızarma
Çocuğun gözünü oğuşturması
KulağaCisimKaçmasi
Çocuğun kulağına böcek girebilir ya da küçük bir cismi kulağına itebilir. Bunların kulağa
sorulmaması gerektiğini anlayacak yaşa gelene dek boncuk, bilye gibi küçük şeylerle
oynamasına izin vermeyin, kuruyemiş yedirmeyin.
Ne yapmalı?
1. Çocuğu omuzlarına havlu koyup sorunlu kulak yukarı gelecek
biçimde başını bir yana doğru hafifçe eğin ve kulağına birkaç damla
ılık su akıtın.
(Suyu kulağına hafifçe azar azar dökün.)
2. Başını zorunlu kulak aşağı gelecek biçimde öbür yana
eğin. Su geri gelirken kulağa kaçan cisim de çıkabilir. Bunda
başarılı olamazsanız çocuğunuzu hastaneye götürün.
Belirtiler:



Kulakta kaşıntı
İşitme güçlüğü
Çocuğun kulağını ovuşturup çekiştirmesi
BurnunaCisimKaçması
Çocuklar bezelye, boncuk gibi küçük şeyleri burunlarına sokabilirler.
Belirtiler:
Burundan kokulu, kanlı akıntı gelmesi.
Ne Yapmalı?


Çocuk sümkürebiliyorsa her seferinde burun deliklerinden birini kapatarak sümkürtün.
Cisim çıkmazsa kendiniz çıkarmaya çalışmayın, çocuğu hemen hastaneye götürün.
ElektrikÇarpması
Hafif bir elektrik çarpması yalnızca iğnelenme gibi bir duyu uyandırır. Şiddetli bir çarpma ise
çocuğu fırlatıp bilincinin kaybolmasına, solunumunun ve kalbinin durmasına neden olabilir.
Elektrik kaçağı olan bir aygıta ıslak elle dokunmak kuru elle dokunmaktan daha tehlikelidir.
Dikkat!


Çocukta geçici bir süre için bile olsa bilinç kaybı olursa,
Elektrik çarpmasına bağlı yanığı varsa, gerekli ilkyardımı yapar yapmaz hastaneye
götürün.
ElektrikYanıkları
Elektrik çarpmalarında, akımın vücuda girdiği ve çıktığı yerlerde yanıklar oluşabilir. Bu
nedenle çocuğun elektrik kaynağına ve yere değen yerlerinde yanıklar bulunabilir. Bunlar
küçük görünseler de derine işlemiş olabilirler.
Ne Yapmalı?
1. Sigortaları çıkararak elektriği kesin.


Bunu yapamıyorsanız ayağınızın altına plastik paspas ya da
bir tomar kuru gazete kağıdı gibi yalıtkan bir şeyler koyun.
Kabloyu ya da çocuğu tahta sandalye, süpürge sapı gibi
elektriği iletmeyen bir şeyle iterek elektrik kaynağından
ayrın.
Hiçbir şey bulamazsanız ellerinizi kuru bez ya da gazete
kağıdı ile sarıp yalıtarak çocuğunuzu çekin. Çocuğun
giysilerinden tutun, cildine dokunmamaya çalışın.
2. Bilincinin yerinde olup olmadığını kontrol edin. Bilinci açıksa onunla konuşup rahatlatın.
Şok belirtileri bulunup bulunmadığını araştırın.
3. Vücudun elektrik kaynağına ve yere değen yerlerinde yanık olup
olmadığına bakın. Elektrik yanığı kırmızı ve dağlanmış gibi olur,
şişebilir. Yanık varsa büyük yanıklarda yapılan ilkyardımı
uygulayın.
KüçükIsırıklarveBöcekSokmaları
Bazı bitkilerin dikenleri, böceklerin sokması ya da ısırması, can yakmakla birlikte, çocuk için
tehlikeli olmayan yaralanmalara yol açabilir. Bununla birlikte bu yaralanmalar, bazı kişilerde
alerjik tepkilere neden olup tıbbi bakım da gerektirebilirler.
Dikkat!




Çocuğun soluma güçlüğü çekiyorsa
Yaygın kabartılar dökerse
Başı döner, baygınlık geçirirse
Şok belirtileri gösterirse, böcek sokması ağzının içindeyse, ilkyardım uyguladıktan
sonra hemen hastaneye başvurun.
Belirtiler:




Keskin acı
Kızarıklık
Hafif şişlik
Kaşıntı
Ne Yapmalı?
1. Arı sokmalarında iğnenin deride kalıp kalmadığını kontrol edin.
İğneyi bıçak ya da tırnağınızın ucuyla ya da cımbızla, küçük zehir
kesesinin patlatmadan çıkarmaya çalışın.
2. Arının soktuğu yere buz ya da soğuk suyla ıslatılmış bez koyun.
Arı sokması ağzında ya da dudaklarındaysa, soğuk bir
şeyler içirin; çocuk iki yaşından büyükse emmesi için bir parça buz verin. Bu şişliği
azaltır.

3. Çabucak kızarıp şişen ve kaşınan bölgeyi, çevresini kalamin
losyonuna batırılmış pamukla silerek rahatlatmaya çalışın. Arının
soktuğu noktanın çevresine antihistaminik merhem sürmeniz de yararlı olacaktır.
DikenveKıymıkBatması
Çocuğun eline, ayağına sık sık diken ya da kıymık batacaktır. Ayağına batanlar ağrı
yapmayabilir ama parmaklarına batan kıymık ya da dikenler canını yakar.
Ne Yapmalı?
1. Kıymığın ucu görünüyorsa, ucunu aleve tutup mikroplarını kırdıktan sonra cımbızla
yavaşça çekerek çıkarın.
2. Kıymığın ucu açıkta değil ama cildin altında görülebiliyorsa çok
derine batmamış demektir. Bir iğnenin ucunu alevden geçirerek
mikroplarını kırıp soğutun. İğnenin ucuna dokunmadan, kıymığın
bulunduğu yerde, battığı yerden başlayarak cildi hafifçe çizin.
Kıymığın derinde olan ucunu iğnenin ucuyla kanırtıp cımbızla
çekin, yarayı sabunlu suyla iyice yıkayın.
3. Kıymık ya da diken derinin içine iyice batmışsa ve çocuğun
canını yakmıyorsa, en iyisi olduğu yerde bırakmaktır. Zamanla
kendi kendine çıkacaktır.
Dikkat!



Batan kıymığın çevresi 48 saat içinde kızarır, şişer ve ağrırsa,
Büyük ve ağrı veren kıymığı kendiniz çıkaramıyorsanız
Batan cisim cam veya metal parçasıysa
En kısa zamanda doktora başvurunuz.
Kaynak: Bekman, S., Çorapçı, N. S., Özdemir, A., Kizir, A., Erman, C. (2004). Anne Destek Programı (ADP), AÇEV, İstanbul. TuvaletEğitimi
Tuvalet eğitimi, çocuğun hiç bir kimsenin yardımı ve hatırlatması olmadan, kendi
kendine tuvaletinin geldiğinin farkına varıp, tuvalete gidip tuvaletini yapabilmesidir.
Yani tuvalete gitme davranışını kontrol edebilmesidir. Tuvalet eğitimi, anne babanın
çocuğunun çişinin geldiğini farkedip onu uyararak tuvalete göndermesi değildir.
TuvaletEğitimiİçinUygunZamanlama
Tuvalet eğitimi için 2- 2,5 yaşları beklenmelidir. Çünkü çocukta tuvaletini yapmayla ilgili
organlar bu yaşlar civarında gelişir. Bu yaşlardan önce çocuk tuvaletinin geldiğini hissetse
bile tutamaz.
Çocuğun tuvaletinin geldiğinin farkına varması, farkına vardıktan sonra tutabilmesi ve gidip
yapabilmesi için, bu işlemin tümü ile ilgili organlarla (böbrek, karın kasları, sidik torbası)
beyin arasındaki sinyallerin gidip gelebilmesi için gerekli gelişimin tamamlanmış olması
gereklidir.
Genellikle halk arasında tuvalet eğitimine başlamak için daha erken yaşlar düşünülür.
Örneğin; 1-1,5 yaş gibi, hatta daha kundaktan alıştırdığını iddia eden anneler bile vardır.
Ancak 2-2,5 yaş öncesinde annenin belirli saatlerde çocuğunu tuvalete oturtması, bezini
açması veya çocuğun hareketlerinden tuvaletinin geldiğini anlayıp tuvalete götürmesi tuvalet
eğitimi değildir. Çünkü, bu durumlarda çocuğun tuvaletini yapması kendi kontrolü altında
değildir. Onun için de tuvalet eğitimi anlamına gelmez.
Çocuklar arasındaki farklılıklar da unutulmamalıdır. Yani 2 yaşından bir kaç ay önce veya 2,5
yaşından biraz sonra alışabilen çocuklar da vardır.
2-2,5 yaşından önce çocuk tuvalet eğitimi için zorlanmamalıdır. Zorlandığında anne ile çocuk
arasında bir mücadele olabilir. Tuvalet eğitimi 1-1,5 yaşlarında verilmeye çalışıldığında hem
anne hem de çocuk gereksiz yere üzülmüş ve zorlanmış olacaktır. Erken yaşta lazımlığa
(oturağa) oturtulmaya zorlanan çocuklar birkaç ay içinde bunu bırakacaklardır. Ayrıca erken
yaşta zorlamayla yapılan tuvalet eğitiminin daha sonraki yaşlarda bazı davranış ve kişilik
bozukluklarına da yol açtığı yapılan araştımalarda saptanmıştır. Örneğin; çok erken yaşlarda
zorlanarak alıştırılan çocuklar daha büyük yaşlarda altlarına yeniden kaçırabilirler.
TuvaletEğitimininVerilmesi

Çocuklar genelde tuvalet eğitimine hazır olduklarında bazı işaretler verirler. Bunlar
ara sıra gündüz uykularından kuru kalkmaya başlamaları, bezden rahatsız olduklarını
ifade etmeleri veya 1-2 saat kuru kalabilmeleridir.

Çocuk belirli aralıklarla tuvalete veya oturağa oturtulur. Tuvalete oturduğunda
kendisini güvende hissetmelidir. Eğer tuvaletin içine düşeceğinden korkarsa bir daha
oturmak istemeyebilir. Bu nedenle eğer tuvalete oturuyorsa klozete uygulanan ek bir
kapak ilave edilebilir. Alaturka tuvaletlerde ise tuvaletin deliği çocuğu ürkütebilir.
Alaturka tuvalet yerine oturağa oturtmak gerekir. Özellikle kakalarını yaptıklarında
kendi vücutlarından çıkan bir şeyi görme ihtiyacındadırlar.

Çocuk düzenli ve devamlı olarak oturağa oturtulur. Oturtma aralıkları
çocuğun gün içindeki faaliyetlerine göre ayarlanabilir. Örneğin;
yemeklerden sonra, uykudan önce gibi. Böylece çocuk hem tuvalete
oturmaya alışacak hem de tuvaletinin gelişi düzene girecektir. Bu
aralıklar çocuktan çocuğa, çiş sıklığına ve düzenine göre
ayarlanmalıdır.

Çocuğa tuvalete gittiğinde kolay indirilip kaldırılabilen giysiler giydirilmelidir
(eşofman veya belden lastikli pantalon gibi).

Çocuk tuvalete oturtulduğunda biraz oyalanmalıdır. Henüz tuvaletini yapmasıyla ilgili
kasları çok iyi gelişmemiş olduğundan, tuvaletini hemen oturur oturmaz
yapamayabilir veya hepsini bir anda yapamayabilir. Bu nedenle tuvalette otururken
eline bir oyuncak verilebilir veya kısa bir hikaye kitabı okunabilir. Böylece hem
tuvaletini yapması sağlanır hem de tuvalet işi zevkli ve keyifli bir hale dönüşmüş olur.

Çocuğa tuvaleti geldiğinde bunu söylemesi ve tuvalete gitmesi gerektiği anlatılmalıdır.
Böylece ondan ne beklenildiği açıkça belirtilmiş olur.

Anne tuvalete gideceği zaman “Çişim geldi tuvalete gidiyorum.” diyerek çocuğa örnek
olmalıdır.

Kazayla altına yaptığı zamanlarda ise çocuğu utandırıcı mahçup edici ifadelerden
özellikle sakınılmalıdır. Utandırıcı ve aşağılayıcı laflar söylendiğinde çocukta suçluluk
duygusu oluşabilir.

Çocuğunuz kakasını kendisine ait ilginç bir ürün olarak görmektedir. Kakasının kendi
vücudundan çıktığının yeni farkına varmıştır. Bu nedenle kakasıyla ilgili olumsuz
şeyler söylemekten kaçınmalı. Anne çocuğunun altını silerken kötü koktuğunu söyler,
burnunu kapatıp lazımlığı yüzünü ekşiterek hemen döker ya da kakasına bakmak
istediğinde ona kızılırsa duyguları incinir. Onun ilgisini paylaşılıyormuş gibi görünüp
rol yapmak gerekmez ancak kakasının pis olduğunu ve iğrenmesi gerektiği ona
aşılanmamalı. Çocuk kakasının ailesini iğrendirdiğini bilirse tüm vücudunun
dolayısıyla da kendisinin ailesini iğrendirdiğini düşünebilir.

Doktorunuz tarafından gerekli görülmemişse bağırsak hareketlerini kolaylaştırmak
için ilaç vermemeli.

Tuvalet alışkanlığını kazandıktan sonra, 4-5 yaşlarında, temizlik alışkanlığını da
çocuğa öğretmek gerekir. Yani tuvaletini yaptıktan sonra (çiş veya kaka) hem kendi
temizliğini hem de tuvaletin temizliğinin nasıl olacağını öğrenmelidir. Su ile
temizliğini yaptıktan sonra kağıt ile kurulanması gerektiği ve daha sonra ellerini çok
iyi yıkaması gerektiğini bilmelidir. Kızların önden arkaya doğru taharetlenmeleri
gerektiği anlatılmalıdır.

Çocuk tuvalet eğitimini kazanana ve alışkanlık haline getirene kadar, anne bütün bu
dikkat edilecek konuları düzenli ve sürekli olarak uygulamalıdır.
SorunluOlduğuHaller
Bazı çocuklarda tuvalet eğitimi sorun olmadan çözümlenmiştir. Bazı çocuklarda ise 4-6
yaşlarında hala sorunlar yaşanıyor olabilir. Bazı çocuklar gündüzleri altlarına kaçırabilir. Bazı
çocuklar da gündüzleri hiç bir sorun olmadığı halde geceleri uyurken altlarına kaçırabilirler.
GündüzSorunluOlduğuHaller:
Çocuk 4-6 yaşlarına geldiğinde kendi kendine değil de başka biri “yap” deyince tuvalete
gidiyor, uyarılmadığı zaman ise altına kaçırıyorsa, çözümlenmesi gereken bir sorun var
demektir. Genelde çocuklar oyuna daldıklarında veya anne babaları ile inatlaştıklarında
altlarına kaçırırlar.
Bu durumlarda anne/baba çocuğunun çişinin gelmesini kollar ve çocuğun hareketlerinden
tuvaletinin geldiğini anlayarak “çişin geldi, haydi tuvalete git” derler. Bunun sonucunda kimi
çocuk tuvalete gider ve çişini yapar, kimi çocuk ise inat eder, oyuna dalar, çişini tutar, sonuçta
da ya bir kısmını ya da tamamını kaçırır. Anne/baba kızar, çocuk üzülür ve bu böyle devam
eder.
Bu zamanla aile - çocuk arasında bir çatışma, çekişme haline gelir. Böyle bir durumda, haber
verme görevini (çişinin geldiğini hissetmek görevini) tamamen anne/baba üstlenmiştir.
Halbuki çişinin geldiğini farketmek ve gidip tuvalete yapmak çocuğun sorumluluğu ve işidir.
Ancak anne babalar huzursuzluk olmasın/ çamaşırı kirlenmesin diye devamlı çocuğun peşinde
gezip, ne zaman tuvalete gitmesi gerektiğini söyler.
Anne baba çocuğa “Senin çişin gelmiştir git yap.” dediği zaman çocuğa 2 fikir verilmiş olur:
1. “Bu iş anne babamın işidir.”
Bu çocuğa tuvalete gitmeyi ailesinin hatırlatması gerektiğini düşündürür. Anne baba her türlü
sorumluluğu üstüne aldığı için çocuğu tembelliğe ve “anne babam hatırlatmazsa altıma
yapabilirim” fikrine alıştırır. Bu da çocuğun ailesine bağımlılığını pekiştirir. Kendine güven
geliştirmesini engeller.
2. “Anne babam her şeyi bildiğini sanır.”
Aslında burada problem çocuğun çişini tutamaması değildir. Çocuğun kendi kendini anne
babasına ispat etme isteğidir. Çünkü anne baba “senin çişin gelmiştir, git yap” dediğinde her
şeyi bildiğini ve her şeyin onun kontrolü altında olduğu fikrini verir. Bu durum anne baba ile
çocuk arasında çatışma başlatır. Çocuk ailesine karşı direnerek “ben çişimin gelmediğini
senden daha iyi bilirim” demek istediği için, onları dinlemeyerek tuvalete gitmeyi reddeder ve
altına yapar. Böyle başlayan aile-çocuk arasındaki inatlaşmayı, yemek yeme ve yatma ile
ilgili de görebiliriz. Bu tür inatlaşmalar çocuğun anne babadan bağımsızlaşıp, özgüven
kazanması için bir engel olur.
Neler Yapılabilir?

İlk yapılacak değişiklik, kullanılan kelimelerde olmalıdır. Çocukla inatlaşma yaratacak
ifadeler yerine sorumluluğu onun üzerine veren ifadeler kullanılmalıdır. Örneğin “git
bak bakalım çişin gelmiş mi?”gibi bir ifade kullanılabilir. Böyle bir ifade de çişinin
olup olmadığı kararı çocuğa bırakılmıştır. Yani sorumluluk çocuktadır.
“Senin çişin gelmiştir, git yap” Yanlış ifade
“Git bak bakalım, çişin gelmiş mi acaba” Doğru ifade

Ailenin çocuğa çişinin geldiğini haber vermenin yanı sıra, altına bez bağladığında,
gece altına naylon serdiğinde tüm sorumluluğu çocuktan kendi üzerine almış olur.
Böyle yaparak çocuğa “altına kaçırabilirsin, ben nasıl olsa önlemleri aldım, sorun
olmayacak” mesajı verilir. Islakları çocuğun kendisine yıkattırılmalıdır. Altına
kaçırdığı zaman aile “çişinin geldiğini farketmedin herhalde” diyerek ıslaklarını
hemen çocuğa yıkatmalıdır. Çocuktan ıslaklarını yıkaması istenirken kesinlikle kızgın
ve sert bir ifade kullanılmamalıdır ancak kararlı olunduğu belli edilmelidir. Böylece
çocuğa şu fikir verilmiş olur. “Çiş kaçırabilirsin ama sonucuna sen katlanırsın, sen
temizlersin, çünkü bu senin işin ve sorumluluğun”.
* Kirlettiği çamaşırlarını yıkarken su ve sabunla oynamak çocuğun hoşuna gidebilir.
Ancak her altını ıslattığında, suyun ve sabunun miktarını kontrol altında tutarak
çamaşırları yıkatıldığında, bir süre sonra ıslaklarını yıkamak ona eğlenceli
gelmeyecek, aksine bir görev haline geldiği için yoracaktır. Altına kaçırmak
konusunda daha dikkatli olmaya başlayacaktır.

Çocuk altına kaçırdığı zaman utandırılmamalıdır. Genel olarak “sen ne biçim
çocuksun”, “ne kadar ayıp” gibi sözlerle kızgınlık ifade edilmemelidir. Bunun yerine
yumuşak ama kararlı bir ses tonuyla ıslaklarını yıkaması gerektiği söylenebilir.

Çişi geldiğinde altına kaçırmayıp bunun yerine kendiliğinden tuvalete gidip yaptığında
hemen takdir edilmelidir.
GeceSorunluOlduğuHaller:
Bazı çocuklarda gündüz hiç bir tuvalet sorunu olmadığı halde gece altını ıslatma söz konusu
olabilir. Bu durum bazen daha büyük yaşlardaki kişilerde de görülen bir problemdir.
Gece altını ıslatmanın birden fazla sebebi olabilir:

Birinci sebep fizyolojik olabilir. Eğer çocuk hiç tuvalet alışkanlığı kazanamadan 5-6
yaşına kadar düzenli olarak altına yapıyorsa doktor (ürolog) tedavisi gereklidir.
Özellikle ailesindeki büyükler de çocukluklarında benzer durumu yaşamışlarsa neden
büyük bir ihtimalle fizyolojik olabilir.

Diğer bir sebep ise psikolojiktir. Çocuk yaşamında mutlu olmadığı bir şeyden dolayı
da geceleri altına kaçırıyor olabilir. Özellikle de tuvalet terbiyesi kazanmış bir
çocuğun daha sonra yaşamında olan önemli değişiklikler (yakınının ölümü, bir
kardeşinin olması, ev değişimi, okul değişimi, anne baba boşanmaları) sonrası altına
kaçırdığı hallerde psikolojik nedenleri düşünmekte yarar vardır. Böyle bir durumda
uzman bir kişi (psikolog) ile işbirliği yapmak gerekir.

Başka bir neden ise çocuğun uykusunun ağır olması, uyanamaması ve altına
kaçırdığının farkına varamamasıdır. Bu neden gece altına kaçırma sorununda en
çok karşılaşılandır. Çocukta herhangi bir fizyolojik ve psikolojik sorun yoktur, tek
sorun çocuğun uykudan uyanıp çişinin geldiğinin farkına varamamasıdır.
* Burada işlenen sebep bu duruma yöneliktir.
Neler Yapılabilir?

Bu yaştaki bir çocuk altına kaçırdığı için kendisi de tedirgindir. Bundan dolayı önce
kendisi ile konuşup bu işe beraberce çözüm bulabilmek için anlaşılmalıdır.

Evde yaşayan diğer kişilerle de konuşarak çocuğun bu sorununu çözmek için yardımcı
olmaları sağlanmalıdır.

Yatmadan bir saat önce bütün sulu gıdalar kesilmelidir. Eğer çocuğun yatmadan önce
süt, meyve suyu içmek gibi bir alışkanlığı varsa, bunun miktarı azaltılarak günün
başka bir saatine aktarılması gerekir. Bunu yaparken çocuğa nedenleri anlatılmalıdır.

Yatmadan önce tuvalete gidip çişinin tamamı yaptırılmalıdır.

Çocuk geceleri düzenli aralıklarla uyandırılmalı ve tuvalete gitmesi sağlanmalıdır.
Çocuğu düzenli aralıklarla kaldırabilmek için, düzenli bir yatış saati olmalıdır.
Örneğin: Çocuk akşam saat 22:00 de yatıyor ve sabah 10:00 da kalkıyorsa, her 3 saatte
bir çocuk uyandırılabilir. Yani 22:00 de hemen yatmadan evvel tuvalete götürerek
çişinin tamamını yapmasını sağladıktan sonra 3 saat aralıklarla 01:00, 04:00, 07:00 de
uyandırarak tuvaletini yapması sağlanabilir.

Ancak sadece çocuğu tuvalete götürüp çişini yaptırmak yeterli olmaz.
Çocuk tam olarak uyandırılarak tuvalete götürülmelidir. Tamamen uyanık ve ne
yaptığının farkında olması sağlanmalıdır. Genelde çocuklar bu gece kalkmalarından
pek hoşlanmazlar. Gözlerini açmadan, tuvalete gidip geldiklerinin farkına bile
varmadan tuvaletlerini yaparlar, yani aslında uyanık değildirler. Işıkları açarak,
tuvalete kendi yürümesini sağlayarak, tuvaletini bitirdikten sonra kendi ve tuvalet
temizliğini de yaparak yatağına geri dönmesi sağlanmalıdır. Çocuklar bu işleri bilinçli
olarak yapmadıkları sürece gece kaldırmanın hiç bir faydası olmayacaktır.

Çocuk kalktığında kuru değilse, bu kez çocuk yine uyanık olarak kendi ıslaklarını
değiştirip kurularını giymelidir ve çarşafları ıslandıysa onları değiştirip kurularını
yaymalıdır. (Kirlileri geceden suya bastırıp, sabah yıkayabilir.)

Asla yatarken çocuğun altına bez ya da naylon serilmemelidir. Bu ona “altına
yapabilirsin” mesajını verir.
Kaynak: Bekman, S., Çorapçı, N. S., Özdemir, A., Kizir, A., Erman, C. (2004). Anne Destek
Programı (ADP), AÇEV, İstanbul.
Bağlanma
Bağlanma, bebek ve anne ya da bebeğe bakan kişi arasında gelişen duygusal
bağdır. Anne ile duygusal bağ kurma gereksinimi, yeni doğan bebeklerin
yaşamlarını sürdürebilmeleri ve kendilerini güvende hissetmeleri için
gereklidir. Bağlanma bebek ile annelerini birbirlerine yakınlaştırarak,
bebeklerin tehlikelere karşı korunmalarını sağlar.
Bebek ve anne arasındaki bu bağlanma nasıl gerçekleşir? 50 yılı aşkın bir
süreden beri uzmanlar bağlanmayı araştırmaktadırlar. Pek çok farklı teorik
tartışma gerçekleştirilmiş ve farklı yaklaşımlar sunulmuştur.
Yaklaşımlardan birini Erick Erikson geliştirmiştir. Erikson’a göre, “güven” duygusunun
kurulmasında bebeklerin doğumlarından bir yaşına kadar olan süre önemlidir. Bebek tüm
ihtiyaçlarını tutarlı bir şekilde karşılayan kişiye bağlanır ve bu onda güven duygusunu
geliştirir. Kendine bakan kişiye güvenen bebekler, iki yaşlarında yaşadıkları kısa ayrılıklardan
etkilenmeyebilirler.
Diğer bir yaklaşım John Bowlby’in yaptığı araştırmaların sonucunda gelişmiştir. Bowlby’ nin
geliştirdiği, “Bağlanma Teorisi” (1969), bağlanmanın genelde ilk iki sene içinde dört genel
evrede geliştiğini açıklar:




Yaşamın ilk haftalarında (doğum-ilk 6 hafta) bebekler kendilerine bakan kişiyle yakın
temas içerisindedirler, onlar bebeklerin yemek ve bakım gibi temel ihtiyaçlarını
karşılarlar. Tanımadıkları bir kişi ile kaldıklarında üzüntü duymazlar, bu kişiyi
kendilerine bakan kişiden ayırt edemezler.
(6 hafta-8 ay) Bebekler tanıdıklarına ve yabancılara farklı davranmaya başlarlar ve 6-7
aylıkken, tanımadıkları nesne ve insanlar ile karşılaştıklarında “tedbir” alırlar.
Örneğin, bu durumlarda annelerine yakınlaşmaya çalışırlar.
(6-8 ay - 18-24 ay) Çocuklar anneleri veya ona bakan kişiler odadan çıktığında
“ayrılık korkusu” duyarlar. Bu korku, çocuk ve bağlandığı kişi ile arasındaki fiziksel
ve duygusal ilişkiyi düzenler. Çocuk ve ona bakan kişi arasındaki uzaklık arttığında
biri (anne veya çocuk) mesafeyi azaltmaya yönelir. Bağlanma çocuğa “güven”
duygusunu yaşattığı için annesi onun için güvenilir bir üstür.Çevreyi keşfetmek için
bağlanma kurduğu kişiden zaman zaman uzaklaşır. Ancak, bu süreçde teması bazen
yenilemek ister ve güvenilir bir üs olan o kişiye geri döner. Daha sonra gene keşfine
devam eder.
(18-24 ay ve sonrası) Çocuk hareketlendiğinde ve annesinden uzak uzun süreler
geçirmeye başladığında bağlanma ilişkisini sağlamak ikisinin görevidir. Ya anne, ya
da çocuk teması yenilemek için harekete geçer. Bu evre birkaç yıl sürer.
Bu alanda Mary Ainsworth’un çalışmaları, Bowlby’ nin ‘Bağlanma Teorisi’ nden
etkilenmiştir. Kendisi, Afrika ve Amerika’da anne ve çocuk ikilileri üzerinde yaptığı
araştırmalarda üç farklı bağlanma tipi ayırt etmiştir:
Güvenli Tip:
Anne genelde sıcak ve tutarlı davranır, bebeğin gösterdiği ihtiyaçlarına yönelik uyarıları
(ağlamak, beden dili vb.) hemen farkında olur. Bu tip bağlanmalarda bebekler aktiftirler. Bu
çocuklar her durumda açık bir şekilde bağlanma gerçekleştirmektedirler. Annelerinin
varlığıyla belirgin bir şekilde huzur buldukları ve yokluğunda sıkıntı yaşadıkları
gözlemlenmiştir. Anneleri tarafından yalnız bırakıldıklarında doğal olarak kısmen huzursuz
olmakta ancak panik yaşamadan anneleri ile yakınlık ve temas aramaktadırlar. Tekrar bir
araya geldiklerinde kolayca sakinleşmekte ve çevreyi keşfetmeye devam etmektedirler. Okul
öncesi dönemde sosyal ve uyumlu çocuklar olarak nitelendirilirler.
Kaçınan Tip:
Bu bağlanma tipinde, bebekte bağlanmama ve anneden kaçınma davranışları görülür. Anne
nadiren bebeğin duygularına tepki verir ve genelde onun duygularını görmezlikten gelir. Bu
tipte annenin davranışları reddedici, öfkeli ve temastan kaçınan niteliktedir. Anne, bebeğin
kendisine bağlanmasından rahatsızlık duyabilir ve onun bağımsız olmasını teşvik eder. Bu tip
bağlanma geliştirmiş çocukların anneleri ayrılıktan sonra geri dönünce onları coşkulu bir
şekilde karşılamadıkları, annelerinden kaçtıkları ve göz ardı etttikleri, kucaktan
hoşlanmadıkları görülse de kucaktan indirildiklerinde tepki gösterdikleri, anneleri odadayken
de onunla ilişki kurmadan tek başına oynadıkları gözlenmiştir. Bu çocuklar okul öncesi
dönemde kızgın, savunmacı ve diğer çocuklardan uzak çocuklar olarak tanımlanırlar.
Kaygılı-Kararsız Tip:
Anne belirsiz ve tutarsız davranır. Bu tip bağlanma geliştirmiş çocukların annelerine
davranışları gergindir. Anneler bebeğin sinyallerini yanlış değerlendirir ve bebek sık ağlar.
Annelerine yakın dururlar buna rağmen korku duymaya devam ederler. Anneleri odadayken
annelerinin yakınlığını ararlar ama aynı zamanda kızgın oldukları ve annelerini
istemediklerine dair hareketlerde bulundukları, hatta annelerine vurarak ittikleri
gözlemlenmiştir. Bu kategorideki bazı çocukların da aşırı pasif oldukları gözlemlenmiştir.
Okul öncesi dönemde annesine bağlı ve ondan kopamayan çocuklar olarak tanımlanırlar.
Bağlanma durumlarını yaratan tek bir sebep yoktur; ailenin davranışları, çocuğun özellikleri,
aile ve kültür etkili olur.

Ailelerin Davranışları: Araştırmacılar değişik bağlanma tiplerinin, annelerin
bebeklerinin ihtiyaçlarına gösterdikleri duyarlıklarının bir sonucu olduğunu
savunmuşlardır. Ağlamalarına hemen cevap verilen 3 aylık bebeklerin, 12 aylıkken
“güvenli bağlanma” kategorisine girdikleri gözlenmiştir (Ainsworth ve Bell, 1967).
Tersi aile tutumlarında ise bebekler güvenli olmayan bir bağlanma göstermektedir.
Çoğu araştırmalar buna benzer temel sonuçlar bulmuştur.

Çocuğun Özellikleri: Gözlemler güvenli bağlanma için “sorumlu” anne- babalara
ihtiyaç duyulmasının yanında, ailelerin de bu bakımı gerçekleştirebilmeleri için
“karşılık veren” bebeklere ihtiyaçları olduğunu bulmuştur. Bağlanma karşılıklı bir
ilişkidir. Bir tarafın vermesi için onun da karşıdan alması gerekir. Araştırmalar,
anneleri ile sosyal ilişki kurmak yerine daha uzun süre nesneler ile oynayan
çocukların, ileride güvenli olmayan bağlanma gösterdiklerini bulmuştur
(Lewis&Feiring,1989).

Aile Etkileri: Aileler üzerinde stres yaratan pek çok faktör, bebeklerin bağlanma
tipleri üzerinde etkilidir. En önemli faktörlerden biri düşük ekonomik seviyedir.
Fakirlik düzeyinde yaşayan çocuklar, yüksek ekonomik seviyede yaşayanlara oranla
daha az güvenli bağlanma göstermektedirler (Shaw, 1994). Bir diğer faktör evlilik
anlaşmazlıklarıdır. Evliliklerinde sorun yaşayanların, güvenli bağlanamayan çocukları
olma olasılıkları daha yüksektir (Belsky&İsabella,1988). Stresli durumlar anne babada
hassasiyet yaratmaktadır, bu da güvenli bağlanma olasılığını azaltmaktadır. Kızgın ve
şiddet içeren ilişkiler belirsiz davranışları beraberinde getirmekte, aileler çocukları için
tutarlı, güvenli bir kaynak olarak görülmemektedir.

Kültürel etkiler: İçinde yaşanılan toplum önemlidir. Bazen toplum bağlanma tipini
belirlemede önemli bir rol oynar. Örneğin, İsrail’ de kibutzlarda yaşayan aileler,
çocuklarını gün içinde görmelerine rağmen onlara bakan kendi anne veya babaları
değildir. 11-14 aylıkken ortak büyütülen bu çocuklar, aileleri veya onlara bakan kişiler
ile yabancı bir ortama sokulduklarında çoğu üzüntü, yarısı korku/ direnç ve sadece
%37 si güvenli bağlanma sergilemişlerdir(Sagi, 1985).
Bir başka örnek; Kuzey Almanya’da az sayıda çocuğun güvenli bağlanma gerçekleştirdikleri
görülmüştür. Bir çalışmada araştırmacılar, 1 yaşındaki çocukların % 49’u kaygılı/kaçınan
bağlanma oluşturmuşlar, sadece % 33’ü güvenli bağlanmıştır (Grossmann ve ark.,
1985). Kuzey Almanya aileleri ayrıntılı incelendiğinde, bu ailelerin çocuklarına karşı
duyarsız olmadıkları görülmüştür. Bu ebeveynler kişilerarası mesafeyi geniş tutmayı
gerektiren bir kültürel değere sahip çıkmaktadırlar. Kültürel inanışlarına göre çocuklar kendi
başlarına hareket edebilir hale geldiklerinden itibaren ten temasından uzak tutulmalıdırlar.
Araştırmacılar kuzey Almanya’lı anneler arasında ideal çocuğun “bağımsız, yapışmayan,
ebeveynlerinden istekleri olmayan ve sorgulamadan annelerin talimatlarına uyan” çocuk
olduğunu öne sürmüşlerdir.

Sağlıklı Bağlanma
Bağlanma tipi genelde ilk yaşa kadar gelişir. Eğer önemli bir olay olmaz ise (annenin
hastalığı/ölümü, taşınma, yeni bir bebeğin doğumu) ergenlik yaşına kadar sabit kalır.
Araştırma sonuçları, bağlanma tipinin nesiller boyunca kendini tekrar ettiğini göstermiştir.
Bağlanma tipini değiştirmek için müdahaleler gerekir. Kısa bir müdahale bile annelerin
çocukları ile güvenli bir ilişki geliştirmesine yardımcı olabilir.

Sağlıklı bir bağlanma için anne babanın veya çocuğa bakan kişinin, bebeğin duygularına ve isteklerine duyarlı olması çok önemlidir. Onun ihtiyaçlarını ve duygularını anlamaya çalışmak; uykusunun geldiğini, acıktığını, sıkıntılı olduğunu, keyifli ve mutlu olduğunu anlamak ve ona göre tepki vermek, güvenli bağlanma için gereklidir. Gece süresince de ihtiyaçlarına karşı aynı duyarlılık sürdürülmelidir. 
İhtiyaçlara sıcak, hassas, tutarlı karşılık vermek ve çocuk için güvenilir olmak güvenli bağlanmanın temelini oluşturur. 
“Saat ve takvim anneliği”nden‐belli, sabit, esnek olmayan bir bakım tarzından uzak durulmalı. Bebeğin sinyalleri takip edilmeli ve ihtiyaçlarına tutarlı ve düzenli cevap verilmelidir. 
Bebekler ihtiyaçlarını çoğunlukla ağlayarak ifade ederler. Çocuğa bakan kişinin bu ağlamalara uygun tepki vermesi önemlidir. Bir bebek neden ağlar? o
o
o
o
o
o
o
o
Açlık, yorgunluk, kendini rahatsız veya yalnız hissetmesi Etrafında fazla uyaranın bulunması Annenin gergin olması Kucağa alınma veya yatırılma arzusu Ten değmesi ihtiyacı Gazının veya kolik olması Fiziksel temas, hareket ve sevgi ihtiyacı Bazı katı yiyeceklere karşı hassas olması 
Bebekler konuşamadıklarından, bebeğin hissettiklerini annenin sözle ve mimiklerle ifade etmesi gerekir. "Açsın değil mi? Mamanı yedin, şimdi doydun. Mutlu oldun." gibi sözler, bebeğin kendi duygularını ve ihtiyaçlarını tanımasına yardımcı olur. Ayrıca konuşmayı öğrenmesini kolaylaştırır ve kendini ifade etmesine temel oluşturur. Bu da sağlılkı bağlanmayı destekler. 
Sağlıklı bir bağlanma, sadece bebeğin fiziksel ihtiyaçlarını karşılamak değildir. Onunla gün içinde keyifli zamanlar ve mutlu paylaşımlarda bulunmak da önemlidir. 
Sağlıklı bağlanma için bebeğin fiziksel temas ihtiyacının giderilmesi gereklidir. Bunu gidermenin bir yolu bebeğin emzirilmesidir. Emziremeyen annelere dahi emzirme davranışları önerilir: biberonu verirken bebeği emzirme pozisyonunda tutmak, onunla konuşmak, arada pozisyon değiştirmek, süreci annenin idare etmesi, göz kontağı kurmak. 
Bebeği taşıma şekli de sağlıklı bağlanmanın gelişmesinde önemlidir. Bebek yakın fiziksel temasın olacağı şekilde tutulmalı (kanguru pozisyonu), bebek kendini güvende hissetmeli, uyaran ve hareket ihtiyacı karşılanmalı. 


Bu tarzda taşımakla, bebeğin nörolojik gelişimi desteklenir. Isısı ve kalp atışları kontrol altında olur. Bebek ile duygusal bir bağ kurulur. Eğer bebeğin bu şekilde taşınması tercih edilmiyorsa, sıkça kucağa alınmalıdır. Bağlanma özelliklerinin geliştiği 0‐2 yaş arası çocuğun güven duygusunu zedelenmemesi için, annenin veya çocuğa bakan kişinin yanında olması ve bu kişinin değişmemesi çok önemlidir. Sık sık ve uzun ayrılıklardan uzak durulması önerilir. Bağlanma böyle durumlardan olumsuz etkilenebilir. o
o

Eğer anne bebeğin yanında kalamıyorsa, güvenilir, sürekli sevgi gösteren bir bakıcıya ihtiyaç vardır. Bakıcının dikkatli seçimi ve bebeği bakıcıya bırakmaktaki geçiş yavaş gerçekleştirilmelidir. Bakıcının sık sık değişmemesi önemlidir. Bir araya gelindiği zamanlarda bebeğe sevgi ve ilgi gösterilmeli, bebek anneye yeniden bağlandığını hissetmeli. Anne babalar kendilerine zaman ayırmalıdır. Arada her şeyden uzaklaşıp bir nefes alabilmeleri çok önemlidir. Anne babaların isteklerini yapabilen, kendilerine de vakit ayırabilen kişiler olmaları, çocuğa iyi bakım verebilmek için bir koşuldur. Stresli durumlar anne babada hassasiyet yaratmaktadır, bu da güvenli bağlanma olasılığını azaltmaktadır. 
Babanın annenin sorumluluklarını paylaşması, bebek bakımına aktif katılması baba bebek arasında sağlıklı bağlanmanın oluşması için gereklidir. Bu aynı zamanda bebekle anne arasındaki bağımlı ilişkinin zamanla azalmasına, çocuğun kendine yetebilen, bağımsız özellikler geliştirmesi için gereklidir.