PDF - Üsküdar Belediyesi

Transkript

YÜZYILLAR BOYUNCA ÜSKÜDAR
(‹kinci Cilt)
Yazar›
Mehmet Nermi Haskan
.....
Proje Koordinatörü
Veli Saylam
Üsküdar Belediyesi Bilgi ‹fllem Müdürü
Yay›na Haz›rl›k ve Yap›m
Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. fiti.
(212) 612 99 87-501 31 72
Redaksiyon
Süleyman Nevzat Özdemir
Grafik
Erkan Berrak
Foto¤raflar ve Tarihî Görsel Malzeme
Mehmet Nermi Haskan ve
Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt›rmalar› Merkezi
Dialar
Tayyar As
Katk›da Bulunanlar
Gülhan Yaman - Yasemin Ufuk Yayla
Hülya Çaredar - Ahmet Zahit Emre
Kemal Ak›n - Sabri fiahin - Ömer Karc›
Renk Ay›r›m› ve Film
Sürat Görsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17
Dijital Montaj ve Bask›
As›r Matbaac›l›k Ltd. fiti. (212) 283 84 38
Cilt
Sezgin Ciltevi (212) 516 11 63
ISBN Numaralar›
Tak›m No: ISBN 975-97606-0-6
2. Cilt No: ISBN 975-97606-2-2
.....
ÜSKÜDAR BELED‹YES‹
Üsküdar Araflt›rmalar› Merkezi Yay›n No: 3
Temmuz 2001
‹Ç‹NDEK‹LER
Üsküdar Türbeleri ...................................................................................................................... 521
ABACI DEDE TÜRBES‹ ................................................................................................................... 523
ABDURRAHMAN GAZ‹ TÜRBES‹ ................................................................................ 524
AHMET BEY TÜRBES‹ ..................................................................................................................... 525
ALEMDAR AHMET BABA TÜRBES‹ ......................................................................... 526
ALEMDAR BABA TÜRBES‹ ..................................................................................................... 526
AL‹ RIZA EFEND‹ TÜRBES‹ ..................................................................................................... 528
ASADAR BABA TÜRBES‹ .......................................................................................................... 531
AT TÜRBES‹ .................................................................................................................................................... 531
AYfiE HANIM SULTAN TÜRBES‹ ................................................................................. 532
AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ TÜRBES‹ ................................................ 533
AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ CAM‹‹ TÜRBELER‹ ............... 539
BALCI BABA TÜRBES‹ (KOVACI DEDE TÜRBES‹) .................................... 540
BANDIRMALI fiEYH YUSUF N‹ZAMEDD‹N
EFEND‹ TÜRBES‹ ...................................................................................................................................... 541
BEHRAM PAfiA TÜRBES‹ .......................................................................................................... 542
BEYAZ‹ZÂDE AHMET EFEND‹ TÜRBES‹ ............................................................ 542
CENNET EFEND‹ TÜRBES‹ ...................................................................................................... 544
EBU’D-DÜRDA TÜRBES‹ (EBU’D-DERDA TÜRBES‹) ..................... 547
FA‹K PAfiA TÜRBES‹ ......................................................................................................................... 547
FATMA HANIM SULTAN TÜRBES‹ ......................................................................... 548
FENÂYÎ AL‹ EFEND‹ TÜRBES‹ ............................................................................................ 550
GAR‹P DEDE TÜRBES‹ .................................................................................................................... 551
G‹ZL‹CE EVL‹YA TÜRBES‹ ve YER SARSAN BABA TÜRBES‹ ................ 553
GÜLFEM HATUN TÜRBES‹ .................................................................................................... 554
GÜLNUfi EMETULLAH VAL‹DE SULTAN TÜRBES‹ ...................... 556
HACI AHMET PAfiA TÜRBES‹ .......................................................................................... 557
HAL‹L PAfiAZÂDE MAHMUT BEY TÜRBES‹ .............................................. 561
HALLAÇ BABA veya GAN‹ EFEND‹ TÜRBES‹ ........................................... 563
HAfi‹M BABA TÜRBES‹ ................................................................................................................. 563
HAYDAR BABA TÜRBES‹ ......................................................................................................... 564
H‹MMET DEDE TÜRBES‹ ............................................................................................................ 565
‹S‹MS‹Z TÜRBE ........................................................................................................................................... 567
‹SKENDER BABA TÜRBES‹ ...................................................................................................... 568
‹VAZ FAK‹H TÜRBES‹ ..................................................................................................................... 569
‹ZM‹RL‹ AL‹ PAfiA TÜRBES‹ ................................................................................................. 571
KAPTAN-I DERYA ................................................................................................................................. 574
S‹NAN PAfiA TÜRBES‹ .................................................................................................................. 574
KARACAAHMET SULTAN TÜRBES‹ ..................................................................... 575
KAVSARA MUSTAFA BABA TÜRBES‹ ............................................................... 582
KEFÇE DEDE TÜRBES‹ .................................................................................................................... 583
KORUCU BABA TÜRBES‹ ......................................................................................................... 584
KÖSTEND‹L‹ AL‹ ALÂADD‹N EFEND‹ TÜRBES‹ .................................. 584
LÜTF‹ BEY TÜRBES‹ ........................................................................................................................... 586
MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A TÜRBES‹ ...................................................................... 589
M‹HR‹MAH SULTAN CAM‹‹ TÜRBES‹ ................................................................ 589
MUSTAFA ÇELEB‹ SOFASI ...................................................................................................... 591
NAKKAfi BABA TÜRBES‹ .......................................................................................................... 592
Baba Nakkafl Kimdir? ...................................................................................................................... 592
Nakkafl Baba Mevkii ........................................................................................................................ 593
NALÇACI fiEYH HAL‹L EFEND‹ TÜRBES‹ ....................................................... 595
NASUHÎ MEHMET EFEND‹ TÜRBES‹ ...................................................................... 596
N‹fiANCI HAMZA PAfiA TÜRBES‹ ............................................................................. 601
OSMAN BEY TÜRBES‹ .................................................................................................................... 603
ÖMER DEDE ve ÜÇ YATIRLAR TÜRBES‹ ......................................................... 603
RE‹SÜ’L-HATTATÎN HAMDULLAH EFEND‹ HAZÎRES‹ ........... 604
RE‹SÜ’L-HULEFA MAK’AD AHMET EFEND‹ TÜRBES‹ ............... 608
REJ‹ KOM‹SER‹ MENAP‹RZÂDE NUR‹ BEY TÜRBES‹ .................... 610
RUM MEHMET PAfiA TÜRBES‹ ....................................................................................... 610
SA’DEDD‹N EFEND‹ AÇIK TÜRBES‹ ......................................................................... 614
SADRAZAM ETHEM PAfiA TÜRBES‹ ..................................................................... 616
SADRAZAM HAL‹L PAfiA TÜRBES‹ ......................................................................... 618
SADRAZAM HAL‹L PAfiA’NIN GÖMÜLÜ BULUNDU⁄U TÜRBE ... 620
SAL‹H EFEND‹ TÜRBES‹ .............................................................................................................. 621
SARI KADIZÂDE fiEYH MUSTAFA DEDE EFEND‹ TÜRBES‹ . 623
SÜT BABA TÜRBES‹ .......................................................................................................................... 624
fiA‹R fiEM’‹ fiEM’ULLAH EFEND‹ TÜRBES‹ .................................................... 625
fiEMS‹ PAfiA TÜRBES‹ .................................................................................................................... 626
fiER‹F AHMET B‹N GAL‹P TÜRBES‹ ......................................................................... 627
fiEYH MEHMET ‹ZZÎ BEDREDD‹N EFEND‹ AÇIK TÜRBES‹ ... 628
fiEYH MEHMET MUHY‹DD‹N EFEND‹ TÜRBES‹ .................................... 629
fiEYH MEHMET NUR‹ EFEND‹ TÜRBES‹ ............................................................ 632
fiEYH MUSTAFA EFEND‹ TÜRBES‹ ............................................................................ 634
fiEYH OSMAN fiEMS EFEND‹ TÜRBES‹ ................................................................ 637
fiEYH SAÇLI HAL‹L DEDE (HAL‹L ÇELEB‹ TÜRBES‹) .................. 639
fiEYHÜL‹SLAM AR‹F H‹KMET BEYEFEND‹ HAZ‹RES‹ .................. 639
fiEYHÜL‹SLAM M‹NKÂRÎZÂDE YAHYA EFEND‹ TÜRBES‹ .644
515
‹Ç‹NDEK‹LER
TEKEL‹ MUSTAFA PAfiA TÜRBES‹ ............................................................................ 645
ÜMMÜGÜLSÜM HANIM TÜRBES‹ ............................................................................ 647
ÜSKÜDAR MEVLEV‹HANES‹ TÜRBES‹ .............................................................. 647
ZEYNEP-KÂM‹L TÜRBES‹ ........................................................................................................... 651
Üsküdar Mezarl›klar› ............................................................................................................. 653
ARAPLAR MEZARLI⁄I ................................................................................................................... 655
AYRILIK ÇEfiMES‹ MEZARLI⁄I ......................................................................................... 655
ÇAKALDA⁄I MEZARLI⁄I ......................................................................................................... 662
HAYDARPAfiA ‹NG‹L‹Z MEZARLI⁄I ....................................................................... 662
KARACAAHMET MEZARLI⁄I ........................................................................................... 667
KARACAAHMET MEZARLI⁄INDA GERÇEKLEfiT‹R‹LEN
‹ST‹MLÂKLER ................................................................................................................................................. 669
Duvardibi Mevkii ‹stimlâki ..................................................................................................... 669
Tunusba¤› ‹stimlâki .......................................................................................................................... 670
Seyyid Ahmet Deresi ‹stimlâki .......................................................................................... 670
Tepebafl› Mezarl›¤› ‹stimlâki .................................................................................................. 671
1. ADA ....................................................................................................................................................................... 672
1. Ada - A Bölümü ............................................................................................................................ 672
1. Ada - B Bölümü ............................................................................................................................. 677
1. Ada - C Bölümü ............................................................................................................................ 681
1. Ada - D Bölümü ............................................................................................................................ 682
1. Ada - E ve F Bölümleri ......................................................................................................... 693
2. ADA ....................................................................................................................................................................... 700
2 Ada - G Bölümü .............................................................................................................................. 700
2. Ada - H Bölümü ............................................................................................................................ 707
3. ADA ....................................................................................................................................................................... 711
3. Ada - K Bölümü ............................................................................................................................. 711
3. Ada - L Bölümü ............................................................................................................................. 715
4. ADA ....................................................................................................................................................................... 717
4. Ada - M Bölümü ........................................................................................................................... 717
4. Ada - N Bölümü ............................................................................................................................ 724
5. ADA ....................................................................................................................................................................... 731
5. Ada - O Bölümü ............................................................................................................................ 731
5. Ada - Ö Bölümü ............................................................................................................................ 740
6. ADA ....................................................................................................................................................................... 742
7. ADA ....................................................................................................................................................................... 749
7. Ada - A Bölümü ............................................................................................................................ 749
7. Ada - B Bölümü ............................................................................................................................. 756
7. Ada - C Bölümü ............................................................................................................................ 760
7. Ada - D Bölümü ............................................................................................................................ 762
7. Ada - E Bölümü ............................................................................................................................. 765
7. Ada - F Bölümü .............................................................................................................................. 772
7. Ada - G Bölümü ............................................................................................................................ 781
7. Ada - H Bölümü ............................................................................................................................ 786
7. Ada - ‹ Bölümü ............................................................................................................................... 788
8. ADA ..................................................................................................................................................................... 790
8. Ada - A Bölümü ............................................................................................................................ 790
8. Ada - B Bölümü ............................................................................................................................. 814
8. Ada - C Bölümü ............................................................................................................................ 820
8. Ada -D Bölümü .............................................................................................................................. 826
8. Ada - E Bölümü ............................................................................................................................. 843
8. Ada - F Bölümü .............................................................................................................................. 845
9. ADA ....................................................................................................................................................................... 850
516
9. Ada - B’den A Noktas›na (Gündo¤umu Caddesi Boyunca).... 850
9. Ada - A Bölümü ............................................................................................................................ 863
10. ADA ................................................................................................................................................................... 872
TAfiÇILAR MEZARLI⁄I ................................................................................................................. 885
NAKKAfi BABA MEZARLI⁄I (BAHR‹ BABA MEZARLI⁄I) .............. 888
SELÂN‹KL‹LER MEZARLI⁄I .................................................................................................... 893
Üsküdar Mektepleri ................................................................................................................. 895
ÜSKÜDAR SIBYAN MEKTEPLER‹ ................................................................................. 897
ABDÜLBAK‹ EFEND‹ SIBYAN MEKTEB‹ ............................................................. 897
AÇIKTÜRBE KIZ RÜfiD‹YES‹ ................................................................................................. 898
AHMED‹YE CAM‹‹ MEKTEB‹ ................................................................................................ 898
AHMED‹YE MEKTEB‹ ........................................................................................................................ 899
AL‹ A⁄A SIBYAN MEKTEB‹ ................................................................................................... 899
ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L ZÜHDÜ PAfiA MEKTEB‹ ................................... 900
ALTUNÎZÂDE RÜfiD‹YE MEKTEB‹ .............................................................................. 900
AT‹K VAL‹DE MÜLK‹YE RÜfiD‹YES‹ ........................................................................ 900
AT‹K VAL‹DE SULTAN SIBYAN MEKTEB‹ .................................................... 900
ATLAMATAfiI MÜLK‹YE RÜfiD‹YES‹ ..................................................................... 901
AYAZMA SIBYAN MEKTEB‹ .................................................................................................. 901
AYfiE HATUN SIBYAN MEKTEB‹ .................................................................................. 902
AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ MEKTEB‹ ............................................... 903
BAYTAR MEKTEB‹ ................................................................................................................................ 903
CEVHER A⁄A MEKTEB‹ .............................................................................................................. 904
CEVR‹ USTA SIBYAN MEKTEB‹ ...................................................................................... 904
ÇAKIRCIBAfiI HASAN PAfiA MEKTEB‹ ............................................................. 904
ÇAVUfiBAfiI MEKTEB‹ .................................................................................................................... 904
Ç‹N‹L‹ CAM‹ SIBYAN MEKTEB‹ ...................................................................................... 905
DEBBA⁄LAR MEKTEB‹ .................................................................................................................. 906
DEFTERDAR MEKTEB‹ (MEHMET TAH‹R EFEND‹ MEKTEB‹) .... 906
ESMA SULTAN MEKTEB‹ .......................................................................................................... 907
EVL‹YA HOCA MEKTEB‹ ............................................................................................................ 907
FATMA HANIM MEKTEB‹ ........................................................................................................ 907
FETTAH EFEND‹ MEKTEB‹ ...................................................................................................... 908
FEYZ‹YE MEKTEB‹ (EBE HAF‹ZE HANIM MEKTEB‹) .................................. 908
FISTIKLI MEKTEB‹ (HAT‹CE SULTAN MEKTEB‹) ......................................... 908
GEREDEL‹ MEKTEB‹ ............................................................................................................................ 910
GÜLFEM HATUN MEKTEB‹ ................................................................................................... 910
GÜLFEM HATUN KIZ RÜfiD‹YES‹ ................................................................................ 911
HACE HESNA HATUN MEKTEB‹ ................................................................................. 911
HACI AHMET PAfiA MEKTEB‹ ......................................................................................... 911
HACI BEDEL MEKTEB‹ ................................................................................................................... 911
HACI FA‹K EFEND‹ MEKTEB‹ .............................................................................................. 911
HASAN BEY MEKTEB‹ .................................................................................................................... 911
HAS ODABAfiI AHMET A⁄A MEKTEB‹ ............................................................. 912
‹BRAH‹M A⁄A MEKTEB‹ ........................................................................................................... 912
KALINO⁄LU AHMET A⁄A MEKTEB‹ ................................................................... 912
KARAKADI MEKTEB‹ (‹SMA‹L A⁄A MEKTEB‹) ............................................. 912
MAHMUT ÇAVUfi MEKTEB‹ (TAfi MEKTEP) .................................................. 912
MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A DARÜ’L-KURRASI ....................................... 913
MEHMET A⁄A MEKTEB‹ (BULGURLU MESC‹T MEKTEB‹) ........... 913
MEHMET A⁄A MEKTEB‹ ............................................................................................................ 914
MEHMET A⁄A MEKTEB‹ (KEMER ALTI SIBYAN MEKTEB‹) ......... 914
MEKTEB-‹ TIBB‹YE-‹ fiAHANE (HAYDARPAfiA L‹SES‹) ...................... 915
‹Ç‹NDEK‹LER
M‹HR‹MAH SULTAN SIBYAN MEKTEB‹ ........................................................... 918
MUMCUZÂDE MEKTEB‹ (MUMCUBAfiI MEKTEB‹) ................................. 919
MUSTAFA A⁄A MEKTEB‹ ....................................................................................................... 919
MÜHEND‹SHANE-‹ BERRÎ-‹ HÜMAYUN .......................................................... 920
NAKKAfiTEPE ‹LKOKULU ........................................................................................................ 920
NEVF‹DAN HATUN MEKTEB‹ ........................................................................................... 921
NURBÂNU SULTAN DARÜ’L-KURRASI .......................................................... 921
RODOSÎ AHMET A⁄A MEKTEB‹ ................................................................................... 922
RÜSTEM PAfiA SIBYAN MEKTEB‹ ............................................................................... 922
RUM MEHMET PAfiA MEKTEB‹ ....................................................................................... 923
SEL‹M A⁄A SIBYAN MEKTEB‹ .......................................................................................... 923
Hac› Selim A¤a S›byan Mektebi Hakk›nda Arfliv Vesikalar› ...... 924
SEL‹M‹YE SIBYAN MEKTEB‹ .................................................................................................. 925
SOLAK S‹NAN SIBYAN MEKTEB‹ ................................................................................ 926
SOLAK S‹NAN MEKTEB‹ ............................................................................................................ 926
SULTAN III. SEL‹M (SEL‹M-‹ SAL‹S) NÜMÛNE MEKTEB‹ .... 926
SÜLEYMAN A⁄A MEKTEB‹ ................................................................................................... 926
SÜLEYMAN PAfiA SIBYAN MEKTEB‹ ..................................................................... 928
fiABAN EFEND‹ SIBYAN MEKTEB‹ ............................................................................. 928
TAVAfi‹ HASAN A⁄A MEKTEB‹ (‹NAD‹YE MEKTEB‹) ..................... 928
TÜRK AHMET PAfiA MEKTEB‹ ........................................................................................ 928
ÜSKÜDAR AMER‹KAN KIZ KOLEJ‹ ........................................................................... 928
ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ERMEN‹ OKULLARI ............................................ 929
ÜSKÜDAR ASKERÎ RÜfiD‹YE OKULU (TOPTAfiI ASKERÎ RÜfiD‹YES‹) 931
ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ÖZEL OKULLAR ........................................................ 933
ÜSKÜDAR ‹DAD‹S‹ (PAfiAKAPISI ‹DAD‹S‹ - ÜSKÜDAR
SULTANÎS‹ - PAfiAKAPISI SULTANÎS‹) ............................................................................. 936
ÜSKÜDAR KIZ RÜfiD‹YE MEKTEB‹ ............................................................................. 938
ÜSKÜDAR M‹THAT PAfiA KIZ SANAT ENST‹TÜSÜ ................... 938
YAKUP A⁄A MEKTEB‹ (SARAY A⁄ASI YAKUP A⁄A MEKTEB‹) 938
YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ MEKTEB‹ ......................................................................................... 940
YEN‹ VAL‹DE MEKTEB‹ (TUNUSBA⁄I SIBYAN MEKTEB‹) .............. 941
Üsküdar Kütüphaneleri ......................................................................................................943
AHMED‹YE CAM‹‹ KÜTÜPHANES‹ ........................................................................... 945
AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ .......................... 945
EFGAN‹ fiEYH AL‹ HAYDAR EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ ................ 946
GÜLNUfi VAL‹DE SULTAN KÜTÜPHANES‹ .............................................. 946
KEMANKEfi EM‹R HOCA KÜTÜPHANES‹ ...................................................... 946
M‹RZAZÂDE MEHMET EFEND‹ KÜTÜPHANES‹ ................................... 947
NURBANU VAL‹DE SULTAN KÜTÜPHANES‹ ....................................... 948
PERTEV PAfiA KÜTÜPHANES‹ ........................................................................................ 948
SEL‹M A⁄A KÜTÜPHANES‹ ................................................................................................. 949
fiA‹R NAB‹ KÜTÜPHANES‹ .................................................................................................... 955
YAKUP A⁄A KÜTÜPHANES‹ ............................................................................................. 956
Üsküdar Hamamlar› ................................................................................................................. 957
A⁄A HAMAMI ............................................................................................................................................ 960
ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L PAfiA HAMAMI .............................................................. 961
AYAZMA HAMAMI ............................................................................................................................. 961
BULGURLU KÖYÜ HAMAMI (AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹
HAMAMI) ................................................................................................................................................................ 962
C‹NC‹ HÜSEY‹N EFEND‹ HAMAMI ........................................................................... 964
ÇARfiI HAMAMI (BÜYÜK HAMAM - YEfi‹L D‹REKL‹ HAMAM) ... 964
Ç‹N‹L‹ HAMAM ......................................................................................................................................... 967
DA⁄ HAMAMI ............................................................................................................................................ 968
DO⁄ANCILAR HAMAMI (HACI PAfiA HAMAMI HACI AHMET PAfiA HAMAMI) ................................................................................................... 968
ESK‹ HAMAM (RUM MEHMET PAfiA HAMAMI) ............................................. 969
HÜSEY‹N PAfiA HAMAMI ........................................................................................................ 971
‹CAD‹YE DA⁄ HAMAMI ............................................................................................................. 971
‹SKELE HAMAMI (SULTAN HAMAMI - KULLUK HAMAMI KÜÇÜK HAMAM) .......................................................................................................................................... 972
SELÂM‹ AL‹ EFEND‹ HAMAMI (SELÂMSIZ HAMAMI) ....................... 973
SEL‹M‹YE HAMAMI ............................................................................................................................. 973
S‹NAN PAfiA HAMAMI ................................................................................................................ 974
VAL‹DE-‹ AT‹K HAMAMI (TOPTAfiI HAMAMI) .......................................... 974
Üsküdar Kervansaraylar› .................................................................................................977
KÖSEM SULTAN KERVANSARAYI ........................................................................... 979
M‹HR‹MAH SULTAN KERVANSARAYI ............................................................. 979
MUYTAB HANI - HAN-I SEB‹L ......................................................................................... 980
VAL‹DE-‹ AT‹K KERVANSARAYI ................................................................................. 980
ÜSKÜDAR MENZ‹LHANELER‹ ve POSTA NAK‹L ‹fiLER‹ ........ 981
Üsküdar ‹marethaneleri ................................................................................................... 983
AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ EFEND‹ ‹MARET‹ ................................................ 985
DAVUT PAfiA ‹MARET‹ ............................................................................................................... 985
FAT‹H ‹MARET‹ ........................................................................................................................................ 985
GÜLFEM HATUN ‹MARET‹ .................................................................................................... 986
KÖSEM SULTAN ‹MARET‹ ...................................................................................................... 986
M‹HR‹MAH SULTAN ‹MARET‹ ....................................................................................... 986
NURBÂNU VAL‹DE SULTAN ‹MARET‹ ............................................................. 987
RUM MEHMET PAfiA ‹MARET‹ ....................................................................................... 990
YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ ‹MARET‹ ......................................................................................... 991
Üsküdar Namazgâhlar› ....................................................................................................... 993
ABDÜLAZ‹Z EFEND‹ NAMAZGÂHI ........................................................................... 995
ABDÜLGAN‹ A⁄A NAMAZGÂHI ............................................................................... 995
AD‹LE SULTAN NAMAZGÂHI (KORULUK MEVK‹‹
NAMAZGÂHI) .................................................................................................................................................... 995
AD‹LE SULTAN NAMAZGÂHI ......................................................................................... 996
AHMET EFEND‹ NAMAZGÂHI ......................................................................................... 996
ALEMDA⁄I CADDES‹ NAMAZGÂHI (BOSTANCIBAfiI
NAMAZGÂHI) .................................................................................................................................................... 996
AT PAZARI NAMAZGÂHI ....................................................................................................... 996
AYRILIK ÇEfiMES‹ NAMAZGÂHI .................................................................................. 997
AYfiE HATUN NAMAZGÂHI ............................................................................................... 998
BABA NAKKAfi NAMAZGÂHI .......................................................................................... 999
BÜYÜK ÇAMLICA (SUBAfiI) NAMAZGÂHI ............................................... 999
ÇEfiM-‹ AFET KADIN NAMAZGÂHI ..................................................................... 1001
DARÜ’S-SAÂDE A⁄ASI HAL‹D A⁄A NAMAZGÂHI ..........1001
DARÜ’S-SAÂDE A⁄ASI MEHMET A⁄A NAMAZGÂHI .....1001
DAYE KADIN NAMAZGÂHI (HAREM ‹SKELES‹
NAMAZGÂHI) .................................................................................................................................................. 1001
DO⁄ANCILAR NAMAZGÂHI ......................................................................................... 1002
DUVARD‹B‹ NAMAZGÂHI .................................................................................................. 1002
HACI MEHMET EFEND‹ (TOPHANEL‹ O⁄LU NAMAZGÂHI) .. 1002
517
‹Ç‹NDEK‹LER
HACI MUSTAFA A⁄A (SEL‹M‹YE NAMAZGÂHI) ................................... 1003
HAFIZ ‹BRAH‹M PAfiA NAMAZGÂHI ............................................................... 1003
HARMANLIK NAMAZGÂHI .............................................................................................. 1003
HARMANLIK NAMAZGÂHI .............................................................................................. 1004
HÜSEY‹N HAYR‹ PAfiA NAMAZGÂHI ............................................................. 1004
‹BNÜ’L-EM‹N AHMET A⁄A NAMAZGÂHI (MENZ‹LHANE
YOKUfiU NAMAZGÂHI) ..................................................................................................................... 1004
KAPIA⁄ASI MEVK‹‹ NAMAZGÂHI (‹BR‹KDAR HÜSEY‹N
A⁄A NAMAZGÂHI) ................................................................................................................................ 1005
KAPIA⁄ASI YAKUP A⁄A NAMAZGÂHI ..................................................... 1006
KÖFTÜNCÜ MEHMET A⁄A NAMAZGÂHI .............................................. 1006
KUYULU NAMAZGÂHI ............................................................................................................ 1006
KÜÇÜK ÇAMLICA NAMAZGÂHI ............................................................................ 1007
KÜÇÜK ÇAMLICA NAMAZGÂHI ............................................................................ 1007
LÂD‹KL‹ AHMET A⁄A NAMAZGÂHI ............................................................... 1007
MUHAS‹P AL‹ A⁄A ÇEfiMES‹ NAMAZGÂHI ........................................ 1008
MUSTAFA YAVER EFEND‹ NAMAZGÂHI .................................................. 1008
NEVN‹HAL HATUN NAMAZGÂHI ....................................................................... 1008
518
OSMAN A⁄A NAMAZGÂHI ............................................................................................ 1009
PAfiAL‹MANI NAMAZGÂHI ............................................................................................. 1009
PÜR-SAFA ve NEV-SAFA HATUNLAR NAMAZGÂHI ............. 1009
SA’DEDD‹N BEY NAMAZGÂHI ..................................................................................... 1009
SARAÇLAR ÇEfiMES‹ NAMAZGÂHI ................................................................... 1010
SELÂM‹ AL‹ EFEND‹ NAMAZGÂHI ....................................................................... 1010
SEL‹M‹YE HASTAHANES‹ NAMAZGÂHI (HAYDARPAfiA
HASTAHANES‹ NAMAZGÂHI) ................................................................................................. 1011
SEYY‹D AHMET DERES‹ NAMAZGÂHI ........................................................... 1011
SÜLEYMAN A⁄A NAMAZGÂHI ................................................................................ 1011
fiEH‹TL‹K NAMAZGÂHI .......................................................................................................... 1012
fiEYHÜL‹SLÂM M‹RZAZÂDE MEHMET SA‹D EFEND‹
NAMAZGÂHI ............................................................................................................................................ 1013
TABAKLAR NAMAZGÂHI ................................................................................................... 1013
TAH‹R BABA NAMAZGÂHI ............................................................................................. 1013
TAYFUR A⁄A NAMAZGÂHI ........................................................................................... 1013
YA⁄LIKÇI AYAZMA NAMAZGÂHI ....................................................................... 1014
YARIMCA BABA NAMAZGÂHI ve ÇEfiMES‹ ......................................... 1014
KISALTMALAR
Ans.
Ant.
Bkz.
Böl.
c.
DDY
Def.
Der.
Do¤.
Ed.
Ed. Fak.
Ens.
Fas.
Haz.
H.
‹.Ü.
Krfl.
k.s.
Kütüp.
M.
M. N. H.
md.
Md.
Nefl.
Osm. Arfl.
öl.
: Ansiklopedi(si).
: Antoloji(si).
: Bak›n›z
: Bölüm(ü).
: Cilt.
: Devlet Demir Yollar›.
: Defter(i).
: Dergi(si).
: Do¤um tarihi.
: Edebiyat.
: Edebiyat Fakültesi.
: Enstitü(sü).
: Fasikül.
: Haz›rlayan.
: Hicrî.
: ‹stanbul Üniversitesi.
: Karfl›laflt›r›n›z.
: Kuddise sirruhû, Kaddesallahu
esrarahû.
: Kütüphane(si).
: Milâdî.
: Mehmet Nermi Haskan.
: Madde.
: Müdürlük.
: Neflriyat(›).
: Baflbakanl›k Osmanl› Arflivleri.
: Ölüm tarihi.
r.a.
rh.a.
s.a.v.
Tas.
TTK
TTOK
: Rad›yallahu anh.
: Rahmetullahi ‘aleyh.
: Sallallahu ‘aleyhi ve sellem.
: Tasnif(i).
: Türk Tarih Kurumu.
: Türkiye Turing ve Otomobil
Kurumu.
Üni. Ktp. T. Y. : Üniversite(si) Kütüphanesi Türkçe
Yazmalar (Bölümü).
vd.
: Ve devam›.
Yay.
: Yay›nevi, yay›n›.
Tarih yaz›mlar›nda geçen Hicrî ay adlar› k›saltmalar›:
M. veya Mim.
S. veya Sad.
Ra.
R.
Ca. veya C. evvel
C., C.âhir veya Cim
B.
fi. veya fi›n.
N. veya Nun.
L.
Za.
Z.
: Muharrem.
: Safer.
: Rebiyülevvel.
: Rebiyülâhir.
: Cemaziyelevvel.
: Cemaziyelâhir.
: Receb.
: fiaban.
: Ramazan.
: fievval.
: Zilka’de.
: Zilhicce.
519
Üsküdar Türbeleri
ABACI DEDE TÜRBES‹
T
ürbe, Toptafl› Camii’nin kuzey bat› eteklerinde ve Abac› Dede Soka¤›’n›n Toptafl›
Meydan› Soka¤› ile birleflti¤i yerdedir.
Dört duvar› kârgir, çat›s› ahflap basit bir yap›d›r. Halk taraf›ndan yak›n tarihlerde onar›lm›flt›r. Kendi ad› ile an›lan soka¤a bakan bir
penceresi, yan taraf›ndaki ç›kmaz soka¤a aç›lan ahflap bir kap›s› vard›r. Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. Karfl›s›nda bir terkos muslu¤u ve
yol afl›r› yerde ve köflede ise bir bakkal bulunmaktad›r. Sahibesi, türbenin bak›m›n› üzerine
alm›flt›r.
hal olan bu yere gömüldü¤ü söylenir. Yine bir
halk rivayetine göre, Nevflehirli ‹brahim Pafla
(öl. 1730) ününü iflitti¤i bu velinin üzerine
sonradan bir türbe yapt›rm›flt›r.
Abac› Dede’nin, ‘aba’ ad› verilen kal›n, yünlü
bir kumafltan elbise yap›p satt›¤› veya hayat›
boyunca bir abas› oldu¤u ve hatta “Bir abam
var atar›m / Nerde olsa yatar›m” tekerlemesinin
bu zat taraf›ndan söylendi¤i bu semtin sakinlerince beyan edilmektedir.
Aban›n, yarad›l›fl› icab› derviflâne, alçak gönüllülü¤ünü feda edemeyen kimseler taraf›ndan giyildi¤i de bilinmektedir.
Abac› Dede Türbesi.
Türbeye bir basamakla inilmektedir. Abac›
Dede’nin lâhdi sonradan yap›lm›fl olup tu¤ladand›r. Çimento ile s›vanm›fl bulunan bu lâhdin üzerinde ahflap bir sanduka ve onun üzerinde de bir pûflîde vard›r. Çok temiz bir flekilde bak›lan türbenin içindeki bu lâhdin bafl taraf›nda Abac› Dede’nin ayr›ca bir flâhidesi bulunmaktad›r. Vaktiyle bu flâhide lâhdin üzerinde imifl. Dört köfle ince uzun flâhidenin üzerinde, tepesi düz ve genifl, alt k›sm› dar, Selimî’yi
and›r›r bir kavuk bulunmaktad›r. fiâhide 1116
(1704-5) tarihlidir.
Kaynaklar: (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 1/2) (Gezi Notu)
Bu tafl›n önünde, Abac› Dede’nin annesi oldu¤una inan›lan, 1094 (1683) tarihli, Ümmühani Hatun’un k›r›k flâhidesi vard›r.
Abac› Dede’nin, Üsküdar’›n büyük flöhret sahibi, cezbeli dervifllerinden biri oldu¤u ve
1704 tarihindeki vefat› üzerine oturdu¤u ma523
Yüzy›llar Boyunca Üsküdar
ABDURRAHMAN GAZ‹
TÜRBES‹
T
ürbe, Samandra Köyü’ndedir. Dört yol a¤z› olan köy meydan›nda Yakac›k, Kurtköy
ve Sar›gazi taraflar›ndan gelen yollar birleflmektedir. Türbeye dördüncü yoldan girilir. Bu
yol, Yakac›k yolunun karfl›s›nda olup sa¤ tarafta bir kasap dükkân›, sol tarafta ve set üzerinde ise, bir kahve vard›r.
Bu toprak yoldan, biraz ilerideki ‘Dede Bay›r›’
ad› ile an›lan tepeye ç›k›l›r. Tepenin eteklerinde ve yol kenar›nda kitâbesiz bir çoban çeflmesi vard›r. Abdurrahman Gazi’nin türbesi bu
tepe üzerindedir. Türbe yüksek bir yerde bulundu¤undan Aydos ve Alemda¤› taraflar›n›
gören genifl ve güzel bir manzaras› vard›r.
Aç›k türbenin etraf›n› alçak bir duvar ve demir parmakl›k çevirmifltir. Üç tafl basamakla
türbeye girilir. Burada ulu a¤açlar›n alt›nda biri küçük di¤eri büyük iki kabir vard›r. Bafl ve
ayak taraflar›na k›sa, yuvarlak flâhideler dikilmifltir. Üzerlerinde ve türbenin di¤er bir yerinde yaz› ve tarih yoktur. Abdurrahman Gazi
kabrinin bafl taraf›nda zemini tafl döfleli bir namazgâh mahalli vard›r. Büyük bir fenerde daima mum yak›lmaktad›r.
Abdurrahman Gazi
Türbesi.
524
Köyün arkas›ndaki Büyükbakkalköy, Samandra ve Aydos mevkileri Orhan Gazi zaman›nda,
Abdurrahman Gazi taraf›ndan feth edildi¤ine
göre, bu havali de, bu kahraman Türk kumandan› idaresindeki atl› birliklerce ele geçirilmifltir. Merdivenköy Tekkesi de bu s›rada kurulmufltur. Bektâflî inanc›na göre bu harplerde flehit düflenler 40 erenlerdir ki, bunlardan biri
Dâver Baba, di¤eri Bafl›büyük Köyü içinde
Çi¤dem Suyu Çemesi’nin karfl›s›nda son y›llarda kabir tafl› kaybolmufl bulunan Ahmet Baba’d›r.
Hammer’e göre, Orhan Gazi’nin silâh arkadafllar› bulunan Akçakoca, Konuralp, Abdurrahman Gazi, Kara Cebes, kuzeyde Karadeniz, güneyde ‹zmit Körfezi, bat›da ‹stanbul Bo¤az› ile
s›n›rl› yar›madaya girdiler, ancak Bo¤aziçi k›y›lar›nda durdular... Bo¤aziçi k›y›lar›nda ve birincisi Üsküdar’dan 4, ikincisi 3 fersah (45
km.) uzakl›kta bulunan Aydos ve Semendre
(Samandra) kalelerine do¤ru ilerlediler. Dâver
Baba ile Ahmet Baba, Abdurrahman Gazi kumandas›ndaki küçük ordunun sadece iki cengâveri idi.
Bizansl›lar Aydos’a Aetos, Samandra’ya Damatris ve Maltepe ile Dragos civar›na ise Brias
ad›n› vermifllerdi. ‹mparatorlar›n Brias’ta bir
saray›, Samandra’da da bir av köflkü olarak yap›lm›fl di¤er bir saray› vard›. Samandra’daki saray›n baz› k›s›mlar›n›n tavanlar› dahi yak›n zamana kadar duruyordu. Köylüler taraf›ndan
ah›r ve samanl›k olarak kullan›lmakta idi.
da büyük bir flöhret kazanan Kara Abdurrahman bu evlenmenin bir meyvesidir.
Anadolu Seferi’nden dönen ‹mparator, ‹zmit’te bindi¤i gemiden Fenerbahçe, Caddebostan, Bostanc› veya Maltepe’de karaya ç›karak buradaki saraylarda bir kaç gün dinlendikten sonra ‹stanbul’a dönerdi. Poleatikon denilen Bostanc›’da bunun için küçük bir liman ve
iskele tertibat› ile baz› yap›lar infla edilmiflti.
Kaynaklar: (Hammer Tarihi, Haz. Z. Dan›flman, 1/105)
(Neflrî Tarihi, 1/137-139, 141-143) (Afl›k Pafla Tarihi,
1000 Temel Eser, s. 36-37) (Hoca fiadüddin, Tacü’t-Tevarih, Haz. ‹. Parmaks›zo¤lu, s. 54-57, 61) (B. fiehsuvaro¤lu,
Göztepe, s. 12)
Bugün mevcut olmayan Samandra Kalesi ile
Aydos Kalesi’nin fethini Hammer tarihinden
okuyal›m:
AHMET BEY TÜRBES‹
Samandra’y› bir müddet hiç bir baflar› eseri
göstermeden kuflatt›lar ise de, sonunda bir
rastlant› imdada yetiflti. Samandra kumandan›n›n o¤lu ölmüfl oldu¤undan cenaze alay›n›n
geçmesi için kale kap›lar› aç›ld›. Osmanl›lar
birdenbire cenaze alay› üzerine hücum ederek
kumandan› esir ettiler. Ancak di¤er s›n›r kaleleri kumandanlar› hakk›nda yapt›klar› gibi bu
kumandan› da idam etmeyip kurtulufl bedeli
karfl›l›¤›nda serbest b›rakmay› imparatora teklif ettiler...
Türbedeki ikinci kabir, Abdurrahman’›n bu
efline ait olmal›d›r.
K
aracaahmet Mezarl›¤›’nda 9. Ada’da, Tunusba¤› Caddesi ile Bakkal Bekir Soka¤›’n›n (fiimdi Musahipzâde Celal Sokak) birleflti¤i yerde ve ad› geçen soka¤›n sa¤ köflesindedir. Türbe, bugün mezarl›¤›n bir parças› olmufltur. Burada ve bir a¤ac›n dibindeki küçük
flâhide üzerinde flu kitâbe yaz›l›d›r:
Merhûme ve ma¤fûrunleha Hadice Sultanzâde
merhûm ve ma¤fur Ahmed Beg ruhi çün el-Fatiha.
Sene 1162 B. (Haziran 1749)
Ahmet Bey Türbesi.
Aydos Da¤›’n›n do¤u taraf›nda yap›lm›fl olup,
Samandra kalesinden bir fersah uzakl›kta bulunan Aydos Kalesi, Konuralp ile Gazi Abdurrahman taraf›ndan kuflat›ld›. E¤er flairane bir
olay kalenin kap›lar›n› açmam›fl olsayd› yüksek
duvarlar›, hücum edenlerin taarruzlar›n› belki
baflar›s›z b›rakacakt›.
Kumandan›n k›z›, surlar›n üzerinde Abdurrahman’› görmüfl ve ona afl›k olmufltu. Bir gece
rüyas›nda Abdurrahman’› gördü¤ünü sand›.
Nihayet dayan›lmaz bir hisse boyun e¤erek
ona, üzerinde mektup sar›l› bir tafl att›. Bu
mektupta geceleyin kaleye girilebilecek yollar› anlat›yor ve kalenin zapt› hususunda yard›m
edece¤ini vaadediyordu. Hakikaten Gazi Abdurrahman seksen kifli ile kaleye girdi ve bir
kaç gün sonra Konuralp taraf›ndan kumandan›n k›z› ile beraber Aydos’un zapt› haberini
Orhan Gazi’ye ulaflt›rmaya memur oldu. Orhan Gazi, kalenin fethine vas›ta olan k›z›, mükâfat olarak Abdurrahman’a verdi.
Sonradan kahramanl›kta babas›na rakip olup
525
ALEMDAR BABA TÜRBES‹
Yan›nda:
Sülün Sultano¤lu validesi Ümmühan Hatun
1120 (1708)
diye yaz›l› bir tafl daha vard›r.
Ahmet Bey’in annesinin, IV. Mehmet’in k›z›
Hatice Sultan oldu¤u san›lmaktad›r. Hatice
Sultan’›n Üsküdar’da saray›, Ayvansaray’da sebili ve çeflmesi vard›r. 1156 (1743)’te vefat etti. Kabri, ‹stanbul Yeni Cami Türbesi’ndedir.
O¤lu Üsküdar Saray›’nda vefat etmifl olmal›d›r.
Türbenin karfl› köflesinde fieyhülislâm Mehmet Kâmil Efendi’nin aile sofas› bulunmaktad›r. Buradaki mezarl›k duvar›nda, hançer kabartmal› bir lâhdin yan kapa¤› mevcuttur. Bu
lâhdin Ahmet Bey’e ait oldu¤u san›lmaktad›r.
Mezarl›k duvarlar› yap›l›rken dolgu malzemesi
olarak kullan›lm›flt›r. Hançer kabartmal› lâhitler pek az olup biri Üsküdar’da Mihrimah Sultan Camii yan kap›s› yan›ndaki Osman Bey’e
aittir.
ALEMDAR AHMET BABA
TÜRBES‹
T
ürbe, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerindeki Kara Davut Pafla Camii’nin bu caddeye aç›lan avlu kap›s› içinde ve ulu bir çitlenbik a¤ac›n›n alt›ndad›r. 1958 tarihinde yap›lan
istimlaklar neticesinde cadde kenar›nda kalm›flt›r. Etraf›, beton duvar üzerine demir parmakl›kla çevrilmifl olan, örfî sikkeli flâhidesi
üzerindeki kitâbesi fludur:
La ilâhe illallah Muhammedun resulullah
Alemdar Ahmed Baba
sene 1091 gurre-i Ramazan (Eylül 1680)
Alemdar Ahmet Baba’n›n, Sultan IV. Murat’›n alemdar› oldu¤u ve 1047 (1638) tarihinde aç›lan Ba¤dat Seferi’nde Sanca¤-› fierifi tafl›d›¤› rivayet edilmektedir. Ayn› sene Ba¤dat
teslim olmufltur.
26 Temmuz 1988 tarihinde türbe, nakl-› kubur
yap›larak biraz geriye ve flimdiki yerine al›nm›fl
ve bu s›rada camiin avlu duvarlar› da yeniden
yapt›r›lm›flt›r.
526
‹
smini verdi¤i Alemda¤› üzerinde ve bu da¤›n
köye bakan yamaçlar›nda ve oldukça yüksek
bir mevkidedir. Alemda¤›-fiile Yolu’nun sol
taraf›nda bulunan bu aç›k türbe, bugün askeri
bölge içinde kalm›fl bulundu¤undan çok bak›ml›d›r.
Türbeye, K›flla Otobüs Dura¤›’nda indikten
sonra, önünüze ç›kan asfalt yoldan gidilir. Yolun iki bafl›nda birer bakkal dükkân› vard›r.
Takriben k›rk dakika yüründükten sonra var›l›r. Di¤er bir yol da, Alemda¤› Köyü içinden
geçmektedir. Alemda¤› merkezinde otobüsten
indikten sonra soldaki yola sap›l›r. Biraz ileride ve solda 1972 tarihinde yap›lan yeni cami
vard›r. Daha sonra da dört yol a¤z› mevkiindeki eski köy meydan›na var›l›r. Burada set üzerinde bir kahve, Ermeni Kilisesi iken sonradan
cami haline getirilen ve yeni cami yap›ld›ktan
sonra terk edilen mabetle birlikte onun yan taraf›nda ve yol üzerinde de kitâbesiz bir çeflme
vard›r. Çeflmenin önündeki yoldan 40 dakika
kadar yüründükten sonra türbenin önüne var›l›r. Etraf›n› alçak bir duvar›n çevirdi¤i Alemdar Baba kabrinde kitâbeli bir tafl yoktur. Üzerinde her zaman iki Türk Bayra¤› dalgalanmaktad›r.
Alemdar Baba Kimdir?
Türklerin Anadolu’ya yerleflmesinde büyük
eme¤i geçen Alemdar Baba, ünlü bir Türk kumandan› olup as›l ad› Tur-Hasan Bey’dir. Bundan bozma olarak Turasan veya Torasan isimleriyle de an›l›r.
Battal Gazi Destan›’n›n bir devam› olan Daniflmendname’ye göre, merkezi Malatya’da bulunan Daniflmendliler emaretinin kurucusu ve
Sultan Melik fiah’›n (1072-1092) ümeras› Emir Daniflmend Ahmed Gazi (öl. 1104 Niksar)
“Hazreti Peygamber’in bir iflareti ile Rum
(Anadolu) gazas›na memur olur.” Cihada bafllamak için Ba¤dat’a Halife’ye adam gönderip
izin ister, Halife de Daniflmend Gazi’ye ve Turasan Bey’e ferman yazar, onlara hil’at ve sancak ile, Battal Gazi (öl. 740 Seyitgazi) ve Ebu
Müslim’in (öl. 755) bayraklar›n› da gönderir.
Turasan Bey, yan›nda Ömer Bey ve di¤er baz›
kumandanlar bulundu¤u halde ‹stanbul’a do¤ru ilerlemifl ve bu s›rada Kocaeli Yar›mada-
s›’nda pek çok fütuhatta bulunduktan sonra Alemda¤›’na gelmiflti. Burada bir kale yapt›ran
Turasan Bey, Selçukîler’in Daniflmendliler’in
müflterek bayra¤› olan meflhur siyah alemlerini
kalenin burçlar›na dikmiflti. Bu alemlerin dikilmesinden ötürü halk aras›nda da¤, Alemda¤›; kendi de Alemdar Baba ünvan›yla an›lmaya bafllanm›flt›r.
Anadolu’nun ünlü fatihi, eflsiz kahraman Kutulmuflo¤lu Süleyman fiah da (1075-1086) iflte
bu s›ralarda, 1078’de askerleriyle ilerleyerek
Üsküdar’a varm›fl ve Küçük Çaml›ca Tepesi’nden “azameti ve servet ve sâman› bütün
flarkta bir efsane haline gelmifl bulunan bu
meflhur flehri temafla eylemifl ve ileride açma¤›
tasavvur etti¤i bu büyük beldeye hayretle bakm›flt›.”
Türk kuvvetlerinin Bo¤aziçi k›y›lar›ndan
uzaklaflt›r›lmas› için, 1081’de harekete geçen
Bizans ‹mparatoru Alexis Komnenos (10811118) baz› baflar›lar elde etmiflti. Bu baflar›y›
kendisine kâfi gören ‹mparator “Süleyman
fiah’a müracaat ederek muayyen bir vergi vermek mukabilinde sulh istemiflti.” Maltepe At›fl
Okulu civar›nda, Kaynarca Ovas›’n›n güneyindeki Davut Köy Harabeleri civar›ndaki
kayna¤›ndan ç›k›p, Dragos Tepesi’nin (Orhan
Tepe) bat› taraf›nda denize ulaflan, Dragos veya Bal›kl› Ayazma Deresi isimleriyle an›lan
çay, Türk ve Bizans Devletleri aras›nda hudut
kabul edilmifltir.
Tur-Hasan Bey’e ait Anadolu’nun baflka yerlerinde de makamlar ve ziyâretgâhlar vard›r. Alemda¤›’ndaki türbesi de ünlü bir ziyâretgâh
idi. Orta ve Bat› Anadolu’da onun ismini tafl›yan pek çok köy mevcuttur ki, bu da ne derece yayg›n bir dinî ve millî flöhrete ve kendisine mensup boylara sahip oldu¤unu gösterir.
Merhum Prof. O. Turan Bey, Selçuklular Zaman›nda Türkiye adl› eserinde Tur-Hasan Bey’in,
Kapodokya (Kayseri ve dolaylar›) Emiri Hasan
Bey oldu¤unu ileri sürmektedir. Emir Hasan
Bey, I. K›l›ç Arslan’›n (1092-1107) yan›nda, I.
Haçl› Seferi (1096) s›ras›nda pek çok kahramanl›klar göstermifl, çok flehid vermifl, kad›n
ve çocuklar›n› götüremeyerek sonradan kendi
ad› ile an›lan, Ni¤de’nin güneybat›s›ndaki Hasan Da¤›’na çekilmifl ve burada yapt›¤› savafllarda kardefli Halil Bey’i de kaybetmifltir. Bu
harplerdeki üstün baflar›s›ndan ötürü kendisine ‘Ebu’l-Gazi’ ünvan› verilmifl olan Hasan
Bey’in nam›na Hasan Da¤›’nda türbe ve ziyaretgâhlar yap›lm›flt›r. “Hasan Bey ad› ve türbesi Ni¤de’de aynen muhafaza edildi¤i halde,
Kara Davut Pafla
Camii avlusundaki
Alemdar Baba
Türbesi.
527
baflka yerlerde o fleyh ve veli s›fatlar›yla Turasan olmufltur.”
1096 tarihinde sa¤ olan Hasan Bey’in hangi
tarihte vefat etti¤i malûm de¤ildir.
XVI. yüzy›l tarihçisi Cenâbî Mustafa Efendi
(öl. 1590 Halep) Tarih-i Cenabî diye bilinen
“El-eylemü’z-zâhir fi ahvâi’l-evail ve’l-evahir”
adl› eserinde “Sultan Torasan Kostantiniye taraf›na gitti. Çok futühat yapt›... Daima ‹stanbul kafirleri ile ceng ederdi. Nihayet yard›m
gelmedi¤i için orada flehid oldu. Hâlâ bu da¤a
ziyaret ve dua için giderler.” dedi¤ine göre
Tur-Hasan Bey’in 1100 tarihlerinde flehid oldu¤u ve kabrinin de burada bulunmas› lâz›m
geldi¤i kabul edilebilir. Fakat ad›na yap›lm›fl
makamlar ve türbeler de vard›r.
Battal Gazi kadar ünlü ve meflhur olan TurHasan Bey’in muas›r› Bizans Prensesi Anna
Komnnena (1083-1148) inzivaya çekildikten
sonra yazd›¤› tarihinde Tur-Hasan Bey’den
Asen ad›yla bahsetmekte ve 1. Haçl› Ordusu’na karfl› K›l›ç Arslan’la müttefik olarak Ere¤li
(Konya) önünde, Daniflmendli Emir Gazi’nin
yan›nda Asen adl› bir kahraman›n (satrape)
bulundu¤u ve onun bütün Kapadokya’ya (Kayseri ve dolaylar›) hakim oldu¤unu ve Bat›
Anadolu’ya kadar da seferler yapt›¤›n› yazar.
Alemda¤› civar›ndaki Ömerli (Ömer-ili),
Kurtdo¤mufl (Kutulmufl) ve Emirli (Emir-ili)
köyleri bu s›rada fethedilerek ünlü Türk kumandanlar›n›n isimlerini alm›fllard›r.
Evliya Çelebi, Üsküdar’›n en güzel mesireleri
oldu¤unu söyledi¤i Alemda¤› ile Çaml›ca’da
nice “âlemler edip oradan afla¤›ya Göksu’da
zevk ve safâlar ederdik” demektedir.
Kaynaklar: O. Turan, Selçuklular Zaman›nda Türkiye, s.
66, 88, 89, 103, 120, 123-124, 130) H. Hüsameddin,
Amasya Tarihi II/694) (Halil Edhem, Kayseriyye fiehri, Önsöz ve not:4) (Albert Gabrivel, Monuments Turcs d’Anatolie, Paris 1931) (Konyal›, Ni¤de-Aksaray Tarihi, 1/253,
269 ve 2/1173-1183, 2/1446 vd.) (Cenabî, Rag›p Pafla Kütüp. no. 983 s. 440/a) (M. H. Yinanç, Türkiye Tarihi, Selçuklular Dev. 1944, s. 109, 127) (Raflid Erer, Haçl› Seferleri, 1948) (Gezi Notu) (‹çiflleri Bakanl›¤› Yay. Köylerimiz,
‹stanbul 1933, s. 192) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/163-185 ve 6/44) (‹stanbul Ans. Alemda¤›, Alemda¤› Korusu, 2/590)
528
AL‹ RIZA EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, Sultantepe, Münir Ertegün Sokak
(eski Servili Köflk Sokak) üzerinde ve Özbekler Tekkesi’nin sol taraf›ndaki mezarl›¤›n
önündedir. Karfl›s›nda, Cemile Sultan’dan
sonra, Nuri Demira¤’a intikal eden koru bulunmaktad›r. Cemile Sultan, Abdülmecit’in
k›z›, Mahmut Celâleddin Pafla’n›n efli olup
1915’te vefat etmifltir.
Türbe, y›¤ma tafltan, ahflap çat›l› olarak yap›lm›flt›r. Arka ve sa¤ cephesinde birer hâcet
penceresi vard›r. ‹çinde bir ahflap sanduka bulunmaktad›r. Halk aras›nda, Hac› Hoca Türbesi diye bilinmektedir. Oysa, Hac› Hoca Semerkandî fieyh Abdullah Efendi’nin bu türbe
ile bir alâkas› yoktur. Abdullah Efendinin flâhidesi sa¤ taraftaki tekke duvar›n›n yan›ndad›r.
Mermer söveli, demir kap›s› üzerindeki büyük
mermer kitâbeden ö¤rendi¤imize göre türbede,
onbefl yafl›nda vefat eden Ali R›za Efendi gömülüdür. Ali R›za Efendi’nin kim oldu¤u belli
de¤ildir.
Kelime-i Tevhid’in alt›nda, dört sat›r halinde
haz›rlanm›fl bulunan kitâbe fludur:
Gitdi bir mahdûm-› civân âh âh
Hecri dili yakd› aman âh âh
Vechi münevver idi flu’le-feflan
Dense nola mâh-› cihân âh âh
Gençli¤ine doymad› t›fl idi hayf
Onbefl idi yafl› hemân âh âh
Hazreti S›ddîk’a var›r cedleri
Nesline var has niflan âh âh
Gardeki hayyenin esrâr› kim
Âhir olub bunda inan âh âh
Vâlidi sa¤ ola nedir çaresi
Hiç olam› hüznü nihân âh âh
Âh ç›kub gitdi bu târîhdir
Ali R›za câyi cinân âh âh - 1245
1245 (1829)
Kitâbeden, Ali R›za Efendi’nin neslinin Hz.
Ebu Bekir’e kadar uzand›¤› görülmektedir. Kitâbede belirtilen niflan›n ayaklar›nda oldu¤u
rivayet olunmaktad›r. Hazreti Muhammed,
da¤da namaz k›larken bir y›lan onu sokmak is-
temifl, Hazreti Ebubekir de aya¤› ile üzerine
basm›flt›. Bu s›rada, zehirsiz olan y›lan, onu
›s›rm›fl ve yara kapand›ktan sonra da izi kalm›flt›. Sonradan, neslinden gelenlerde hep bu
iz görülmüfltür. Özbekler Tekkesi’nde oturanlar›n ifadesine göre, Ali R›za Efendi’nin babas› Kazan Türkleri göçmenlerinden imifl.
Kap›s›n›n sol taraf›nda flu kitâbe vard›r:
Irk-› Bâ-bekr oldu¤un fevtinde Hakk idüb ayân
Hayyenin âsâr›n› pâyinde itdi rû-nümâ
Harf-i cevherdâr ile Leylâ didi târîhini
Genç iken k›ld› Ali R›za Efendi Adn’i câ
1245
fiaire Leyla Han›m, Kazasker Moral›zâde Hamit Efendinin k›z› olup 1264 (1848)’de vefat
etti. Kabri Galata Mevlevîhânesi hazîresindedir. Tafl› vard›r.
Türbe kap›s›n›n sa¤ taraf›nda ise, dört sat›r halinde haz›rlanm›fl flu tamir kitâbesi vard›r:
Bâis-i ümrân-› âlem hâdim-i beytü’l-harem
Hazreti Sultan Hamîd Hân flehriyâr-› adl ü dâd
Sâye-i adl-i flehinflâhide hâlis bendesi
Avni Paflazâde Mîr Ahmet âli nijâd
Nesl-i S›ddîkiyye’den Mir R›za’n›n türbesin
Bî-bedel ta’mîr idüb rûh-› flerîfin k›ld› flâd
Düfldü bâ-avn-i Hüdâ Re’fet bu târîh-i latîf
Eyledi i’mâr bu akdes türbeyi Ahmed Fuad
1309 (1891)
Özbekler Tekkesi
Türbesi kap›s›
üstündeki kitabe.
Özbekler Tekkesi
Türbesi.
529
Bunun alt›na da;
“‹flbu merkad-i flerif Hüseyin Avni Pafla Hazretleri’nin mahdumu Ahmed Fuad Beyefendi taraf›ndan müceddeden ihya olunmufltur”
diye yaz›lm›flt›r.
Fuat Beyefendi’nin böyle hay›r eserlerini tamir
ettirdi¤i anlafl›lmaktad›r. (May›s 1985 gezi notu)
Özbekler Tekkesi
Türbesi’nde kap›n›n
solunda yer alan
kitabe.
Ahmet Fuat Bey, Sadrazam Hüseyin Avni Pafla’n›n o¤lu olup 1325 (1907) tarihinde vefat
etti. Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, 9.
Ada’da, Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve
Yüksekkald›r›m mevkiindedir. Tafl›nda;
“Sadr-› esbak Hüseyin Avni Paflazâde Fuad Gelendosi”
diye yaz›l›d›r. Türbeyi tamir ettirdi¤i s›rada,
Paflaliman›’ndaki babadan kalma sahilhanesinde oturmakta idi. ‹zmir’de, Bahri Baba Mezarl›¤› ismi ile de an›lan Namazgâh Mezarl›¤›’nda, tarihsiz bir kitâbe tafl› vard›r. Üzerinde
bir sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitâbe yaz›l›d›r:
Merhum ve ma¤fur Bahri Dede Efendi Hazretlerinin ruhuna.
Özbekler Tekkesi
Türbesi’nde kap›n›n
sa¤›nda yer alan
kitabe.
530
Kitâbenin manzumesi fiair Refet Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r. Kendisi 14 Cemaziyelâhir1321 (7 Eylül 1903)’te vefat ederek Karacaahmet Mezarl›¤›’na gömülmüfltür. Yap›lan aramada tafl›na raslanmad›. Mirzazâde Camii içindeki levhay› da yazm›flt›r.
Türbenin sa¤ taraf›ndaki hâcet penceresi üzerinde flu kitâbe vard›r:
Olmad› hiç kimseye bâkî bu mihmân-hâne
Âh itdi bir mahdûm-› pâk-i âlî-neseb azm-i beka
Arapça olan son sat›r bir ayet-i kerimedir. Kitâbenin tarihi yoktur. Türbe 1994 senesinde
onar›lm›flt›r.
Kaynaklar: (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1382) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 2/213) (‹stanbul Ans.10/5221)
(Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/354)
ASADAR BABA TÜRBES‹
B
u aç›k türbe, Bülbüldere semtinde ve Feyziye Camii’nin avlusu yan›nda ve Selânikliler Soka¤›’n›n sol taraf›nda ve iki çatall› ulu
bir ç›nar a¤ac›n›n yan›ndad›r.
Türbede Celvetî sikkeli bir flâhide bulunmaktad›r. Üzerinde flu kitâbe vard›r:
Asadar Baba Pir Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretleri’nin Asadar›. Lillâhi’l-Fatiha
Sene 1038 (1628-29)
Türbenin etraf›n› beton bir vibet çevirmifl
olup hâlâ ziyaret edilir.
Hüdâyî Hazretleri, 3/4 Safer 1038 (2/3 Ekim
1628) tarihinde vefat etti¤ine göre, esas ismini
bilmedi¤imiz Asadar Baba’n›n da ayn› y›lda vefat etti¤i anlafl›lmaktad›r.
m›flt›r. Sanc›l› atlar, flifa bulur ümidiyle bu mezar›n etraf›nda üçer defa dolaflt›r›l›rd›.
Bir bahçe içinde bulunan kabir tafl›, hasta atlar›n ziyaretlerini kolaylaflt›rmak kast›yle yerinden sökülerek bahçe duvar›na dayanm›flt›. Bunu haber alan Müze Müdürü Halil Edhem Bey
(1861-1938), (müdürlük dönemi: 1910-1931)
kaybolur düflüncesi ile tafl› 1930 senesinde
Topkap› Saray› Müzesi’ne getirtmifltir.
Saltanat Arabalar› Dairesi’nde, aynal› arabalar›n hemen yan› bafl›ndaki duvara yerlefltirilen,
fakat ismi ‘Süslü K›r’ fleklinde yaz›lan kitâbe
fludur:
Z›ll-i Hakk Hazreti Osman Han’›n
Sisli K›r nâm at› ki, an›lm›flt›r
Emr-i ‹zid ile mevt iriflecek
Bu makâm içre o gömülmüfltür.
1028
Eskiden “yürümesi geç kalm›fl çocuklar getirilip etraf›nda gezdirilir, bu ziyaretten sonra yürüdükleri” söylenirdi.
Bu ulu ç›nar›n alt›nda 1908 tarihinden evvel
bayram yeri kurulurdu.
Kaynak: (Vâs›f Hiç, Bülbülderesi, ‹stanbul Ans.
6/3170)
AT TÜRBES‹
A
t Evliyas› ismiyle de an›lan kabir, Selimiye civar›nda, Harem ‹skelesi Soka¤› ile
Selimiye Hamam Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde
ve ikinci soka¤›n sol taraf›nda, yüksek bir bahçe içinde idi. Tam karfl›s›ndaki meydan›n ortas›nda, takriben 1220 (1805-6) tarihlerinde
Sultan III. Selim’in süt annesi ‘Daye Kad›n’ taraf›ndan yapt›r›lan namazgâh bulunuyordu.
Sisli K›r, Sultan II. Osman’›n (1618-1622) sevgili at›n›n ismidir. 1028 (1619) tarihinde ölmüfl ve Padiflah iradesiyle Üsküdar Saray›’n›n
bahçesine gömülmüfltür.
1169 (1755-56) tarihinde Üsküdar Saray›’n›n
y›k›lmas›, 1805 tarihinde Selimiye Mahallesi’nin yap›lmas› üzerine mezar aç›kta kalm›fl ve
At Evliyas› diye flöhreti bütün ‹stanbul’u sar-
Asadar Baba
flâhidesi.
531
‹ki sat›r halinde ve dört m›sral› kitâbe tafl›,
96x72 cm. boyutlar›nda olup m›sra aralar› cetvellidir.
Emrullah Efendi, Muhitü’l-Ma’arif adl› ansiklopedisinde diyorki:
“Sisli K›rat’› Üsküdar ‹hsaniye’de Çiçekçi
Kahvesi’nin karfl›s›nda bir mahalle defn ettirmifltir ki, üzerine dikilen ve bugün bir kona¤›n
duvar›nda okunmaz bir halde duran tafl›n üzerindeki tarih nakl olundu,” diyerek yukar›daki
kitâbeyi yazm›fl ve “bu tafla Attafl› diyorlar, buraya bazen sanc›l› hayvanlar› getirip gezdiriyorlar” diye ilâve etmifltir.
Kaynaklar: (Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi, Mecmuay› Tevarih, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 369) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 3/1321) (E. Sevgin, Hayat Tarih Mecmuas›
1965, Say›:9 s. 60) (Gezi Notu) (Emrullah Efendi, Muhitü’l-Ma’arif 1/416) (H. Da¤l›o¤lu, ‹stanbul Mezarlar›, Yeni
Türk Mec. say›: 23-24 Haziran-Temmuz 1934, s. 1850)
(H. Edhem, Osmanl› Tarih Encümeni Mec.)
AYfiE HANIM SULTAN
TÜRBES‹
T
ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin sol taraf›nda ve ilerisindedir. Bu tarafta, birbirine bitiflik ve birbirinin içinden geçilen dokuz türbe vard›r. Ön taraf›nda Reisü’lhulefa fieyh Ahmet Efendi Türbesi, sa¤ taraf›nda Han›mefendiler Türbesi arka taraf›nda
ise Sadrazam Halil Pafla Türbesi bulunmaktad›r. Türbe, tekke ve zaviyelerin kapat›lmas›ndan sonra bak›ms›z kalm›fl ve 1935-40 tarihleri aras›nda ahflap çat›lar› çökmüfl, sandukalar›
da¤›lm›flt›r. Türbenin yollar›ndaki hal›lar, sanduka örtüleri, önlerindeki levhalar ve duvarlar›ndaki kandillikler de bu arada kaybolmufltur.
Türbenin içinde flimdi beton olan dört sanduka vard›r. Bunlardan biri Ayfle Sultan’a aittir.
Yan›nda, torunu Mehmet Pafla’n›n, Hz. Hüdâyî Efendi’nin k›z› Ümmü Gülsüm Han›m’›n
(öl. 1021/1612) ve eflinin kabirleri bulunmaktad›r.
Hümâflah Ayfle Sultan ad›yla da bilinen Ayfle
Sultan, Kanunî Sultan Süleyman’›n torunu,
Mihrimah Sultan ile Sadrazam Rüstem Pafla’n›n k›z›d›r. Ayfle Sultan, Sadrazam Semiz
532
Ahmet Pafla ile evlendirilmifl ve ondan Abdurrahman Bey, Mehmet Bey, fiehid Mustafa Pafla ve Osman Bey adl› dört o¤lu olmufltur. Ahmet Pafla’n›n 988 (1580) tarihinde vefat› üzerine, 990 (6 Nisan 1582)’de Niflanc› Feridun
Bey (Pafla) ile evlenmifl ve bu eflini de ertesi y›l
kaybetmifltir. 1003 tarihinde (1594-95) o¤lu
ile hacca giden Ayfle Sultan, dönüflünden k›sa
bir zaman sonra Üsküdar’daki saray›nda vefat
etmifltir. (Bu saray bahsine bak›n›z.) Kendisinin, Saliha Han›msultan’dan baflka ad› bilinmeyen ve Hasan Bey ile evlenmifl bir k›z› daha
vard›r.
Bir rivayete göre Ayfle Sultan, Aziz Mahmud
Hüdâyî Efendi ile de evlenmifltir. Bu izdivac›n
1590 tarihlerinde oldu¤u san›lmaktad›r. Bu
isimle bilinen meflhur camii, 1003 (1594-95)
tarihinde yapt›rm›flt›r. Kendisinin bundan baflka, ‹mrahor Semti’nde kendi ismi ile an›lan
bir Celvetî Tekkesi, bir çeflmesi ve iki katl› bir
darü’l-kurras› vard›r.
Çok zengin bir kad›n olan Ayfle Sultan’›n birinci o¤lu Abdurrahman Bey, Ca¤alazâde Sinan Pafla’n›n bir k›z›yla evlenmifl ve bundan
‘Civan Kap›c›bafl›’, ‘Semin’ ve ‘Sultanzâde’ lakaplar›yla an›lan Mehmet Pafla dünyaya gelmifltir. 1005 (1596-97) tarihinde vefat eden
Abdurrahman Bey Mihrimah Sultan Camii
Türbesine gömülmüfltür.
Ayfle Sultan’›n di¤er o¤lu Mehmet Bey, Bosna
Valisi Telli Hasan Pafla zaman›nda Hersek
Sancak Beyli¤i’nde bulunuyordu. A¤abeyi
Mustafa Pafla ise, Kilis Sancak Beyi idi. Avusturyal›lar’la yap›lan ve tarihlere Kulpa Bozgunu
ad› ile geçmifl olan savaflta, 20 Haziran 1593
tarihinde, Kulpa Nehri’nde bo¤ularak veya dö¤üflerek flehid olmufllard›r.
Ayfle Sultan’›n dördüncü o¤lu olan Osman
Bey, 999 (1590-91) tarihinde vefat etmifl ve
Mihrimah Sultan Camii Türbesine gömülmüfltür.
Ayfle Sultan’›n torunu olup türbesine gömülmüfl bulunan Civan Kapucu Mehmet Pafla,
1602 y›l›nda do¤mufl ve sarayda yetiflmifltir. II.
Osman’›n Hotin Seferi’nde ve henüz 19 yafl›nda iken Kapucubafl›l›k görevi ile ç›ra¤ edildi¤inden Civan Kapucubafl› lâkab› ile flöhret
bulmufltur. Bir çok vazifelerde bulunduktan
sonra, Kara Mustafa Pafla’n›n 31 Ocak 1644
tarihindeki idam› üzerine veziriazam oldu. Sadareti esnas›ndaki en mühim olay 1645’ te Girit fethine bafllanmas›d›r. Fakat, sonradan bu
iflin aleyhinde bulunmufl ve bu yüzden de 17
Aral›k 1645’te azledilmifltir. Bir müddet sonra
Girit Serdarl›¤›’na tayin olundu. Fakat, bütün
ömrünü refah içinde geçirmifl, zahmet çekme¤e al›flmam›fl, zevk ve sefa ehli, çelebi meflrep
ve fliflman bir zat olan Mehmet Pafla henüz yolda iken hastalanm›fl ve 12 A¤ustos 1646’da vefat etmiflti. Cenazesi ‹stanbul’a getirilerek ninesi Ayfle Sultan’›n yan›na gömülmüfltür.
Kaynaklar: (G. Oransay, Osmanl› Devletinde Kim Kimdi,
1/126, 133, 212) (‹slâm Ans. 7/605 Mehmet Pafla Civankap›c›bafl› md.) (Daniflmend, Kronoloji, 3/127, 392 ve fihrist)
(Naimâ Tarihi, Dan›flman Türkçesi) (Uzunçarfl›l›, Osmanl›
Tarihi) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi)
(Kâtip Çelebi, Tuhfe) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar 3/1043)
(Osmanzâde Taib, Hadîkatü’l-Vüzera) (Sicill-i Osmânî,
1/49) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/17 Yeniçeflme Mescidi)
AZ‹Z MAHMUD HÜDÂYÎ
EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, kendi ismiyle ünlü camiinin sol taraf›ndad›r.
Türbeye caml› bir bölümden girilir. Bu k›s›m
1918 tarihinde yapt›r›lm›flt›r. 1910 veya 1911
senesinde camiin minaresi, y›ld›r›m düflmesi
neticesinde türbenin kuyu olan orta sofas› üzerine y›k›lm›fl ve buras›n› harap etmiflti. Beylerbeyi’ndeki Beyaz Yal›’n›n sahibesi H›div ‹smail Pafla’n›n k›z› Prenses Fatma Han›m harap
olan orta sofay› tamir ettirmifl ve bu arada da
bu câmekân› yapt›rm›flt›. Zemini mermer döfleli câmekân›n karfl›s›nda tonoz çat›l› türbedar
odas› vard›r. Burada duvara çak›lm›fl bir demir
halkaya ba¤lanan ak›l hastalar› telkin yoluyla
tedavi edilirmifl. Odan›n sol taraf›nda Aziz
Mahmud Hüdâyî Efendi sebili bulunmaktad›r.
(Bu bahse bak›n›z.)
Aziz Mahmud Efendi
ile o¤lu Evliya
Mehmet Efendi’nin
flebeke içindeki
sandukalar›.
533
Câmekândan bir kap› ile türbe sofas›na geçilir.
Kap›n›n üzerinde bir sat›r halinde, dört m›sral› mermer bir kitâbe vard›r ki, fludur:
Bu meflhed mecma’-› ervâh-› ecsâd-› Hudâyî’dir
Edeble gir azîzim türbe-i pâk-› Hüdâyî’dir
Dilâ tahsîl idem dirsen e¤er zevk-i ‹lâhî’den
Nasîbini al›r elbet giren bâb-› Hüdâyî’den
Talik hat ile yaz›lan bu kitâbenin alt›nda tarih
yoktur. ‹zzî Mehmet Efendi Türbesi karfl›s›ndaki hazîrede medfun olan meflhur fiair Kâz›m
Pafla (öl. 1889) veya fieyh Ruflen Tevfikî Efendi (öl. 1891) taraf›ndan haz›rlanm›fl oldu¤u san›lmaktad›r.
Bu kitâbenin alt›nda, demir kap› üzerinde bir
çerçeve içinde bir kitâbe daha vard›r. Sülüs yaz› ile yaz›lm›fl olan dört m›sral› levha fludur:
Hulûs-› kalb ile Kâmil yüzün sür hâk-i pâyine
Teeddüble niyâz eyle makâm-› ârifânedir
Cenâb-› kutb-› a’zamd›r bu zât-› mükerremdir
Tarîk-i Celvetî pîri Aziz Mahmud Hüdâyî’dir
Ketebe Necmeddin 1373 (1954)
Bu fliir, Selimiyeli flair, fieyh Reflid Üsküdarî
taraf›ndan flöylenmifltir. Melâmiyyü’l-meflreb
bir kimse olan Reflid Efendi 1925 tarihlerinde
vefat etmifltir. Levha, daha sonra ve 1941 tarihinde vefat eden K›s›kl› Camii imam› Osman
Efendi hatt›yla yeniden yaz›lm›flt›r. fiimdi görülen yaz› ise, türbedar Say›n Mustafa Düzgünman’›n iste¤i üzerine, amcas› büyük üstad Necmeddin Okyay Beyefendi taraf›ndan, 1954 senesinde yeniden yaz›lm›flt›r. Eski kitâbe türbe
dahilinde mahfuzdur.
Türbe sofas›n›n sol taraf›nda bir kerevet, üzerinde divit ve hokka bulunan bir rahle, sa¤ tarafta yukar›da ad› geçen sebil ve kuyusu vard›r.
Zarif bir bilezi¤i olan kuyunun, ç›kr›¤› ve bak›r
kovas› mevcuttur. Burada ayr›ca büyük bir saat ve onun yan›nda, içinde iki sand›k dolusu
hüccet ve raflar dolusu muhasebe defterleri bulunan küçük bir oda vard›r. Ahflap beflik tavan›n› bir Venedik avizesi süslemektedir.
Kuyu hakk›nda bir çok rivayetler vard›r ki,
halk bu söylentilere sad›kane inanmaktad›r.
Tatl› olmayan bir suyu bulunan kuyunun mukaddesli¤ine inan›ld›¤› gibi, Zemzem Suyu’nun
bir kolu oldu¤unu iddia edenler de vard›r.
Bir kadife perde ile flekillendirilmifl yüksek bir
kap›dan türbeye girilir. Kap›n›n tak›nda ta’lik
hat ile yaz›lm›fl, fiair Nev’izâde Atâyi Atâullah
Efendi’nin Arapça flu kitâbesi yerlefltirilmifltir.
Aziz Mahmud Hüdayî
Türbesi’nin ilk
mermer kitabesi.
1995 Nisan›nda
mezarl›k içinde
yap›lan temizlik
s›ras›nda mahzenden
ç›kar›lm›flt›r.
534
Kad madâ fleyhu’fl-flüyuhi’l-âfak
Hassah-Allahü Tealâ bi’l-cûd
Sirtu bi’s-sirri ve âneytu ¤adâ
Ravda lutfin ve makâm-› Mahmûd
Zuyyinet Cennete Adnin ve kusûr
Bi r›yâdin ve hayâdin mevrûd
Tuvvika’l-huru buhuran bi’n-nûr
Misle g›lmânin lizî dârin hulûd
Sâle’l-hât›ru an sâhibuhâ
Hâtif kaale li-fieyh Mahmûd
Ketebehu Necmeddin 1038
“Li-fieyh Mahmud”, terkibi ebced hesab›na vurulunca, Hz. Hüdâyî’nin vefat tarihi olan 1038
(1628-29) rakkam› ç›kmaktad›r ki, dikkat çekicidir. Müstakimzâde “fieyh Mahmud Hüdâyî
1038” tarihini düflürmüfltür.
Kitâbe yazar› Atâyi’nin do¤um tarihi belli de¤ildir. Babas›, fiair Nev’î Efendi’dir. As›l ad›
Ataullah oldu¤u halde fliirde Atayi ismini kulland›¤› için böylece tan›nm›flt›r. Müderris olmufl ve kad›l›klarda bulunmufltur. Taflköprülüzâde Ahmet Efendi’nin fiekay›k-› Numaniyye
adl› eserine, ‘Hadâîku’l-Hakây›k fi Tekmiletü’flfiekây›k’ isimli kitab› ile zeyl haz›rlam›flt›r.
1044 (1634-35) tarihinde Üsküp Kad›l›¤›’ndan ayr›larak ‹stanbul’a geliflinden sonra
vefat etmifl ve fieyh Vefa Türbesi avlusunda
babas›n›n yan›na gömülmüfltür.
Hüdâyî Hazretleri’ne ba¤l› oldu¤u Müstakimzâde Süleyman Efendi’nin ‘Ahvâl-i Melâmiye-i
fiettariyye’ adl› eserinde yaz›l›d›r.
Devrinin allâmesi ve reisü’fl-fluaras› olan babas› Malkaral› Nev’î Yahya Efendi 1007 (159899) tarihinde vefat etmifltir.
Minarenin y›k›lmas› s›ras›nda k›r›lan bu ilk kitâbe fieyh Gülflen Efendi zaman›nda Hattat
Necmeddin Hoca’ya yeniden yazd›r›lm›flt›r.
K›r›k mermer kitâbe, camiin alt›ndaki mahzende sakl›d›r.
Mehmet Necmeddin Okyay, 29 Ocak 1883 tarihinde Üsküdar’da do¤mufltur. Kara Gazi S›byan Mektebi’nde okumufl ve sonra Ravza-i Terakki’ye devam etmifltir. Bakkal Arif Efendi’den sülüs, nesih; üstad Sami Efendi’den ta’lik, celî ta’lik meflk etmifl ve bu arada eski Türk
mürekkepçili¤ini Vehbi Efendi’den; kemankeflli¤i Sultan Aziz’in okçubafl›s› Seyfeddin
Bey’den ve ebru sanat›n› Üsküdar Özbekler
fieyhi Hezarfen Edhem Efendi’den ö¤renmifltir. Toygar Tepesi’nde, Torbal› Soka¤› ile fiair
Ruhi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde bulunan evinin bahçesinde devrinin en güzel güllerini yetifltirmifltir. 5 Ocak 1976 günü vefat eden büyük üstad Necmeddin Hoca, Karacaahmet
Mezarl›¤›’na defnedilmifltir.
Türbe, 7.40 m. eninde ve 8.80 m. boyundad›r.
Yedi pencereden ›fl›k al›r. Duvarlar› y›¤ma tafl
olup çat›s› ve kubbesi ahflap ve alç› s›va üstüne
nak›fll›d›r. Hz. Hüdâyî’nin sandukas› üzerinde
yükselen kubbe, dört mermer sütuna bindirilmifltir. Güzel bir Venedik avizesinin süsledi¤i
kubbe, onüç dilimli Celvetî Tac› fleklinde
renkli dilimlere bölünmüfltür.
Türbenin dört duvar›na ve tavan ile birleflti¤i
yere yak›n f›rdolay› Tebareke (Mülk) Suresi
yaz›lm›flt›r. Çok ince bir hesaba dayanan bu
yaz›, pencere üstlerinde de devam ettikten
sonra nihayet bulmaktad›r. Göz karar› ile yaz›ld›¤› söylenen bu k›ymetli hat, alt›n yald›z
yap›flt›rmak suretiyle tahta üzerine yaz›lm›flt›r.
‹mza yoktur. Üstad Necmeddin Okyay, bu celî sülüs yaz›n›n Mahmut Celâleddin tarz›nda
yaz›ld›¤›n› söylemektedir.
Hüdayî Türbesi kap›s›
üzerinde kitabe:
“Bu meflhed mecma-›
ervah-i ecsad-›
Hüdayî’dir
Edeble gir azîzim
türbe-i pâk-i
Hüdayî’dir.”
Türbe dahilinde onbir sanduka vard›r ki, flunlard›r:
1) Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi sandukas›n›n
etraf› alt›n yald›zl› bir flebeke ile çevrilmifltir.
Sanduka levhas› yoktur. Üzerinde bir tam pûflîde, iki flal, Kâbe örtüsü ve bir surre bayra¤›
örtülmüfltür. Koyu yeflil bir Celvetî tac›, ahflap
sandukay› süslemektedir. Bafl taraf›na kiraz
a¤ac›ndan yap›lma fildifli sapl› asas› as›lm›flt›r.
2) Hüdâyî Hazretlerinin o¤lu Mustafa Ebrar
Efendi 1004 (1595-96) tarihinde vefat etmifltir. Tarih levhas› olan sandukas›n›n etraf›n›
dökme demir bir flebeke çevirmifltir. Üzerinde
tam pûflîde, Kâbe örtüsü, yeflil örtü, peflkir ve
yeflil tâc-› flerif bulunmaktad›r.
3) Evlatlar›ndan Ahmet S›dd›k Efendi’nin
535
Hüdayî Türbesi kap›s›
üzerinde kitabe:
“Dilâ tahsil idem
dirsen e¤er
zevk-i ilâhîden
Nasibini al›r elbet
giren bâb-›
Hüdayî’den”
sandukas›. Levhas›ndaki vefat tarihi 1034
(1624-25)’tir. Üzerinde tam pûflîde, Kâbe örtüsü ve tâc-› flerif vard›r.
nan bir kapak aç›larak topra¤›, türbedarlar taraf›ndan hastalara flifa niyetiyle da¤›t›ld›¤› bilinmektedir.
4) Evlatlar›ndan Abdülvâhid Efendi. Levhas›nda vefat tarihi 1020 (1611-12)’dir. Üzerinde tam pûflîde ve tâc-› flerif vard›r.
8) Evlad›ndan Rukiye Han›m. Levhas›ndaki
vefat tarihi 1052 (1642-43)’tür. Üzerinde tam
pûflîde ve bir örtü vard›r.
5) Evlâd›ndan Aifle Han›m. Levhas›nda vefat
tarihi olarak 1009 (1600-1) rakam› yaz›l›d›r.
Üzerinde tam pûflîde ve çevre vard›r.
9) Evlad›ndan Fatma Zehra Han›m. Levhas›nda 1004 (1595) tarihinde vefat etti¤i yaz›l›d›r.
Üzerinde tam pûflîde vard›r.
6) Evlâd›ndan Ali Murtaza Efendi. Levhas›na
göre 1010 (1601-2)’de vefat etmifltir. Üzerinde
tam pûflîde ve tâc-› flerif vard›r.
10) Fatma Zehra Han›m. Levhas›nda 1086
(1675-76) tarihinde vefat etti¤i kay›tl›d›r. Hüdâyî hazretleri daha evvel vefat eden k›z› Fatma Zehra Han›m’›n ad›n› bu k›z›na vermifltir.
Üzerinde tam pûflîde vard›r.
7) Evliya Mehmet Muhtar Efendi. Sandukas›
önündeki levhada 1004 (1595-96) tarihinde
vefat etti¤i yaz›l›d›r. Etraf› dökme demir bir flebeke ile çevrilmifltir. Üzerinde, tam pûflîde, flal,
peflkir, çevre ve tâc-› flerif vard›r. Kendisi, Hüdâyî Hazretlerinin en sevgili evlâd› imifl, yedi,
sekiz yafllar›nda kerametleri görüldü¤ü rivayet
olunur. Bundan dolay› kendisine ‘Evliya Mehmet’ denmifl ve küçük yaflta vefât etti¤i halde
sandukas› büyük yapt›r›lm›fl. Çok sevdi¤i mektep arkadafl›n›n ölümü üzerine, elinden tutarak
aya¤a kald›rd›¤› söylenir. Sandukas›nda bulu536
11) Evlatlar›ndan Zeynep Han›m. Levhas›ndaki vefat tarihi 1052 (1642-43)’tür. Üzerinde
tam pûflîde vard›r.
Sanduka levhalar›n›n ekserisi Muhzinzâde
Abdullah Bey hatt› ile yaz›lm›flt›r. Abdullah
Bey (1832-1899), Sadrazam Abdullah Pafla’n›n o¤lu Sadrazam Damat Mehmet Pafla ahfad›ndan, II. Sultan Mahmut’un ›stabl-› âmire
müdürü Mehmet Bey’in o¤ludur. Kabri, Eyüp
Sultan Türbesi’nin sol taraf›ndaki büyükbabas›n›n aç›k türbesi yan›ndad›r.
Hüdâyî Hazretleri Türbesi’nde baz› k›ymetli
eflya vard›r ki, flunlard›r:
‹çinde Kur’an-› Kerimler bulunan dolap fleklinde kütüphane, devrinden kald›¤› san›lan
demir kasa, muhtelif boyda flamdanlar, levhalar, hal›lar ve seccâdeler, içi vakfiyeler, hüccetler, mülknameler ve tezhibli beratlarla dolu
iki sand›k, bir rahle, bir sehpa, gü¤üm, sar› yald›zl› tafllar, dört karpuz ve dört billur ask› ve
pencerelerinde istorlu bordo renkli perdeler
vard›r. Bunlardan baflka, sand›k içinde Hazreti
Pir’in yeflil renkli, uzun etekli ve önden dü¤meli bir latas› ve at›n›n eyeri bulunmaktad›r.
âlem-i âhirette yapaca¤›z, buras› bize yeter.
E¤er böyle bir arzun varsa, Hazreti Hüdâyî
Dergâh› yand›ktan sonra dedegân dört senedir
mukabeleyi türbede yap›yorlar. Oray› yapt›r›rsan çok memnun olurum, diyor.
‹ki y›l süren inflaat tamamlan›yor. Resm-i küflad için Padiflah ve fieyh Nuri Efendi davet
ediliyor. Cuma namaz› kalabal›k bir cemaatle
k›l›nd›ktan sonra, fieyh Nuri Efendi’nin bir
koluna Abdülmecit, di¤er koluna Hüdâyî
Postniflîni fieyh Ruflen Efendi girerek hünkâr
mahfiline ç›k›l›yor. Mukabeleden ve mevlidden sonra Nuri Efendi’nin yafll›l›¤›na binaen
duay› fieyh Nuri Efendi’nin zâkirbafl›s› F›nd›k
Haf›z yapm›flt›r.
Türbenin ziyareti s›ras›nda, Padiflah;
Hüdâyî Hazretleri’nin sandukas›n›n bafl taraf›nda flamdana bitiflik deliksiz mermer bir yalak
vard›r. Bunun üzerine üç ayakl› bir sacaya¤› ve
musluklu bak›r su gü¤ümü oturtulmufltur. Üzeri yaz›l› sar› taslarla hastalara gü¤ümdeki su flifa niyeti ile içirilirmifl. Bir muhafaza içinde
saklanan kiraz a¤ac›ndan yap›lm›fl, fil difli sapl› asas›, sandukas›n›n bafl taraf›ndad›r.
Efendi Türbesi
sahanl›¤›.
– fieyhim çok güzel ve metin olmufl, diyor.
Türbede bulunan bak›r tepside, her gece, Celvetîli¤in simgesi olan onüç mum yak›l›rm›fl.
Evliya Mehmet Efendi sandukas›n›n üzerinde
biri siyah, di¤eri kirli a¤aç renginde iki adet
tesbih vard›r. Nöbetçi türbedar efendi, arzu
eden ziyaretçileri bu tesbihlerden geçirirmifl.
Orta taraftaki sandukalar üzerinde 99’luk,
500’lük ve 1000’lik tesbihler bulunmaktad›r.
360 taneli abanoz ve 918 taneli yüzsürü tesbihleri kütüphane dolab›ndad›r.
Türbe, cami ve müfltemilât› gibi 1266 (184950) tarihinde yanm›fl ve 1272 (1855-56) tarihinde de Sultan Abdülmecit taraf›ndan flimdiki flekliyle yeniden yap›lm›flt›r.
Üsküdar Çarflamba Rufaî Tekkesi postniflîni
fieyh Nuri Efendi’nin müridi olan Abdülmecit’in halas› Esma Sultan’›n, bir ziyaret s›ras›nda Padiflah’› da bu tekkeye götürmesi, Hüdâyî
Aziz Mahmud Efendi türbe ve camiinin yap›lmas›na vesile olmufltu:
Bu ziyaret s›ras›nda Padiflah, Rufaî Dergâh›’n›
tamir ettirmek istiyor. Fakat Nuri Baba;
– Evlat buras› bizi eskitir, biz art›k dergâh›
537
Efendi Türbesi
ilk kitabesinin
temizlendikten
sonraki hali.
Haz›r cevap, nüktedan ve her yönden mükemmel bir insan olan Ruflen Efendi flu güzel ve
manal› karfl›l›¤› vermifltir:
– Padiflah›m, inflallah tamirine de muvaffak
olursunuz.
Bu notlar›, fieyh Nuri Efendi’nin torunu ve
Çarflamba Tekkesi son fleyhi Hayrullah Taceddin Efendi, Hüdâyî Türbesi’nin k›ymetli bak›c›s› Mustafa Düzgünman’a vermifl ve o da bana
vermek lûtfunda bulunmufltur.
fieyh Nuri Efendi, bundan sonra pek fazla yaflamayarak 17 Muharrem 1273 (17 Eylül 1856)
tarihinde vefat etmifltir.
Hazreti Hüdâyî Türbesi’nde ananevî flu merasimler yap›l›rd›:
Türbede eskiden beri bulunmakta olan demir
Efendi Türbesi
yerleflim krokisi.
538
kasa, Ramazan ve Kurban bayramlar›nda aç›larak içindeki Hüdâyî Efendi’nin onüç dilimli
‘Tâc-› fierif’i ç›kar›l›rd›. Bir sehpa üzerine konulan Celvetî tâc›, dedegân ve mühibban taraf›ndan tazim ile ziyaret edildikten sonra, Kurban Bayram›’n›n dördüncü günü ikindi vakti,
Ramazan Bayram›’n›n ise üçüncü günü ikindi
vakti tekrar yerine konurdu.
Türbede bir de gece merasimleri yap›l›rd›. Cuma ve Pazartesi geceleri dergâhta mukabele
okunduktan sonra, fleyh efendi önde olmak
üzere gelinirdi. Kelime-i Tevhid’den sonra salât ü selâm› müteakib dergâh›n imamlar› taraf›ndan Tebareke (Mülk) Suresi okunurdu. Daha sonra fleyh efendi dua eder ve tazimle orta
sofaya ç›k›l›rd›. Burada ‘Ab-Kefl’ yani nöbetçi
türbedar dede kuyudan çekti¤i suyu, küçük kalayl› maflrapa ile evvela fleyh efendiye verirdi.
fieyh bir kaç yudum içtikten sonra su, dedegân
ve haz›r olanlara da¤›t›l›rd›.
Bu merasim s›ras›nda, türbedeki flamdanlar,
küçük masa üstündeki bak›r tepsinin ortas›ndaki buhurdanl›kta o zaman Mekke’den getirtilen Kurs yak›l›rd›.
14 no: Efendi Hazretleri.
16 no: Sadrazam Halil Pafla (öl. 1039/1629).
Türbenin yedi türbedar› olup hergün iki kifli
nöbet tutard›. (Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi
Camii ve Tekkesi bahislerini bak›n›z.)
17 no: Sadrazam Halil Pafla’n›n han›m›.
18 no: Hazretleri Hüdâyî’nin ilk zevcesi.
Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih s. 109/a) (Türbedar Mustafa Düzgünman’›n notlar›) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 3/20) (Mecmua-y› Efl’ar, ‹stanbul Üni. Tb. No: 3427
Türkçe Yazma, Halis Efendi Ktp.) (Müstakimzâde, Ahval-i
Melâmiye-i fiettariye) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/325)
19-20-21-22 no: Han›mefendi Hazretleri.
23-24 no: ............ (Bilinmiyor)
25 no: fieyh Mustafa Efendi (öl. 1188/1774-75).
EFEND‹ CAM‹‹ TÜRBELER‹
26-27 no: ............ (Bilinmiyor)
28-29 no: Han›mefendi Hazretleri.
Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii Türbelerinde gömülü olanlar:
30 no: Hüdâyî Hazretlerinin k›z› Ümmügülsüm Han›m (öl. 1051/1641-42).
12 no: fieyh Mesud Efendi (öl. 1067/1656-57).
31 no: Han›mefendi Hazretleri.
13 no: fieyh Mustafa Efendi (öl. 1038/162829).
32 no: fieyh fiahabeddin Efendi (öl.1234/
1818-19).
Efendi Türbesi.
539
Efendi Camii türbeleri
yerleflim krokisi.
33 no: fieyh Abdülhay Efendi (öl. 1056/1646).
34-35-36 no: Han›mefendi Hazretleri.
37 no: fieyh Abdurrahman Nesib Efendi (öl.
1258/1842).
50 no: fieyh Mehmet Efendi (öl. 1053/643-44).
38 no: fieyh Ruflen Tevfikî Efendi (öl.
1309/1891-92).
51 no: fieyh Mehmet Gülflen Efendi (öl.
1339/1920-21).
39 no: Hüdâyî Hazretlerinin k›z› Ümmügülsüm Han›m (öl. 1021/1612).
BALCI BABA TÜRBES‹
40 no: Mihrimah Sultan’›n k›z›, Kanunî’nin
torunu Ayfle Sultan.
42 no: Ayfle Sultan’›n torunu Mehmet Pafla
(öl. 1056/1646).
43 no: Reisü’l-hulefa fieyh Ahmet Efendi (öl.
1049/1639-40).
44 no: fieyh Mahmut Gafurî Efendi (öl.
1078/1667-68).
45 no: fieyh Saburî Dede Çelebi Mehmed
Efendi (öl. 1130/1718).
46 no: Müneccimbafl› fieyh Sadullah Efendi
(öl. 1265/1848-49).
540
(KOVACI DEDE TÜRBES‹)
T
ürbe, Tabaklar Camii civar›nda ve Balc›
Yokuflu Soka¤› üzerindedir. Etraf›nda bir
çok tarihi eser vard›r. Bugün, Balc› Baba diye
bilinen ve soka¤a ad›n› vermifl olan zat›n as›l
ismi Hac› Ahmet Dede’dir. Kendisi, Himmetzâde Tekkesi olarak bilinen dergâh›n fleyhi idi.
1140 (1728) tarihinde vefat etmifltir. Tekke,
Mecmua-y› Tekaya’da kay›tl› de¤ildir.
Ahflap olan türbe, sonradan y›k›lm›fl ve kabir
moloz y›¤›nlar› aras›nda kalm›flt›r. 1970 tarihinde, türbe ve tekkenin yerine apartmanlar
yap›lm›flt›r. Bu yüzden Ahmet Dede’nin kabri
üzerine infla olunan apartman›n odas› alt›nda
kalm›flt›r. Fakat sokaktan görülmektedir. fiâhidesi yoktur. Kovac› Dede ismiyle de maruftur.
BANDIRMALI fiEYH YUSUF
N‹ZAMEDD‹N EFEND‹
TÜRBES‹
H
alk aras›nda “Yedi Emirler Türbesi”
ad›yla da bilinen türbe, ‹nadiye semtinde
ve meflhur ‹nadiye Tekkesi’nin ön taraf›nda,
Gündo¤umu Caddesi ile ‹nadiye Mezarl›k Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesine yak›n bir yerde idi. Tam köflede ise Haflim
Baba’n›n türbesi vard›r.
Hadîka yazar› bu türbe hakk›nda flu bilgiyi vermektedir: “fieyh Yusuf Efendi, 1166 (1752) senesi vefat etmifl ve Band›rmal› Tekkesi Türbesi’nde medfundur. Türbesi kadim (eskiden kalma) olup içinde medfun bulunanlardan biri, ‹stanbul’un fethinde ilk defa cuma namaz› k›l›p
hutbe okuyan zatt›r. Ve etraf›nda medfun olanlar dahi o zat›n akraba ve müteallikas›ndand›r.”
Hüseyin Efendi’nin bu aç›klamas›ndan türbenin, ‹stanbul’un fetih y›l› olan 1453 tarihinden bir müddet sonra yap›lm›fl oldu¤u ve Üsküdar’›n en eski türbelerinden bulundu¤unu
anlamaktay›z.
Fetih günü, ilk defa cuma namaz› k›l›p hutbe
okuyan bu zat›n ad›, Hadîka yazar›’n›n di¤er
eseri Mecmua-y› Tevarih’e göre ‹brahim Efendi’dir. Kendisi, Hatibzâde ailesinin bafl› idi.
yapt›r›lan Ac›badem Tekkesi fleyhi Ömer
Efendi ve Sadrazam Koca Yusuf Pafla’n›n (öl.
Medine 1800) torunu ve ulemadan Mahmut
Bey’in o¤lu olup 1300 (1882) tarihinde vefat
eden, Mollabey lâkab›yla ünlü bulunan fieyhülislâm Mir Ahmet Muhtar Beyefendi’nin ve
Muhsin Bey’in sandukalar› vard›r.
fieyhülislâm Ahmet Muhtar Beyefendi, o¤ullar›ndan birine bu tekkenin fleyhi Haflim Baba’n›n, di¤erine de Ali Haydar’›n ismini vermifltir. fieyhülislâm Ahmet Muhtar Beyefendi’nin o¤lu, Mustafa Haflim Beyefendi, medrese e¤itimi gördü¤ü halde sonradan ilmiye rütbesini mülkiyeye çevirerek vezir yani pafla ve
21 Temmuz 1908’de de, Küçük Said Pafla kabinesinde Maarif Naz›r› olmufltur.
1920 tarihinde vefat etmifl ve bu türbeye gömülmüfltür. Üsküdar’da, Salacak Semti’ndeki
köflkünde vefat etti¤i söylenir.
Haflim Pafla, 17 Rebiyülevvel 1298 (17 fiubat
1881)’de, Temyiz Mahkemesi Ceza dairesi azas› oldu¤undan, Mithat Pafla’n›n Y›ld›z Mahkemesi s›ras›nda bu görevde bulunmufltur.
Band›rmal›zâde Muhsin Mehmet Bey bu tekkede do¤mufl olup tahsilini tamamlad›ktan
sonra uzun müddet Osmanl› Devleti’nin M›s›r
Fevkalade Komiseri olan Gazi Ahmet Muhtar
Pafla’n›n (öl. 1918) yan›nda birinci kâtip ola-
Balc› Yokuflu’nda
ismi bilinmeyen
Balc› Baba
Türbesi.
Ahflap olan türbe, fieyh Yusuf Efendi hayatta
iken, Kâmil Ahmet Pafla taraf›ndan “bina ve
ihya” edilmifl ve bu arada da mescit olarak kullan›lan “Zaviye-i refias›n› tamir ve tevsi” ettirmifltir. Bu tamir s›ras›nda türbe içinde bulunan
“Meflayih-i sairenin sandukalar› da” elden geçirilmifltir.
Kâmil Ahmet Pafla, muhtelif valiliklerde hizmet görmüfl, reisü’l-küttab, bafldefterdar ve sadaret kethüdal›¤› gibi yüksek görevlerde bulunmufl de¤erli bir devlet adam› idi. 1177 senesi Cemaziyelevvelinde (Kas›m 1763) vazife ile
bulundu¤u Girit Adas›’ndaki Hanya Kalesi’nde vefat etmifltir. ‹smi cismine mutab›k, fukaraya merhametli idi.
1930 tarihlerinde harap olan ve bugün yeri arsa halinde bulunan türbede, Hatipzâdeler’den
ve fieyh Yusuf Efendi’den baflka, Yusuf Efendi’nin büyük o¤lu ve Selâmi Ali Efendi ad›na
541
rak bulunmufl ve sonra ‹stanbul’a gelerek Tevki-i Dîvân-› Hümâyun memuriyetine ve sonra
fiura-y› Devlet azal›¤›na tayin olunmufltur.
1324 (1906) tarihinde vefat etmifl olan Muhsin Bey’in co¤rafyaya ve tarihe ait k›ymetli
eserleri vard›r.
Eyaleti tevcih edildi. Daha sonra Anadolu
Beylerbeyi olmufl ve 1570’te K›br›s Seferi’ne
kat›lm›flt›r. Bir müddet sonra Erzurum Beylerbeyi olmufl ve Lala Kara Mustafa Pafla’n›n yan›nda 5 Nisan 1578 tarihinde ‹ran Seferi’ne ifltirak etmifltir.
Türbede gömülü olanlardan biride, Mecmua-y›
Tekaya adl› eserin yazar› Band›rmal›zâde Üsküdarl› Ahmet Münib Efendi idi. Kendisi, bu
tekkenin fleyhi Yusuf Nizameddin Efendi’nin
o¤lu idi. Vefat› 1900 tarihinden sonrad›r.
Aral›k 1578’de Diyarbekir Beylerbeyi olan
Behram Pafla, camiinin yap›m›na kap›s› üzerindeki kitâbesine göre 972 (1564-65) y›l›nda bafllam›fl ve 980 (1572) tarihinde tamamlam›flt›r.
Ayr›ca, türbe ile bugün mevcut olmayan ‹nadiye Hamam› aras›nda, avluda ve K›rklar Mezarl›¤› denilen yerde bir çok Bektâflî Babas›’n›n
flâhidesi bulunuyordu. Bunlar sonradan Selim
Baba kabrinin etraf›na nakledilmifltir.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/211) (M.
Aktepe, fiem’danizâde Tarihi 2/7, 58, 62) (Ayvansarayî, Vefeyât, Haz. F. Derin, s. 90) (M.
Tahir, Osmanl› Müellifleri, 3/104) (Sicill-i Osmânî, 4/351 Ahmet Muhtar; 2/281 Hatib) (S. Ünver, Mutlu Askerler, s. 57) (Band›rmal›zâde Ahmet Münib, Mir’at-i Turuk, ‹stanbul 1306, s. 47)
(Uzuncarfl›l›, Mithat Pafla ve Y›ld›z Mahkemesi, s.
355)
BEHRAM PAfiA TÜRBES‹
Türbenin Üsküdar’da bulundu¤unu TuhfetülMi’marîn adl› eserden ö¤reniyoruz. Bugün
mevcut olmayan bu türbenin yeri dahi belli
de¤ildir. Yine ayn› esere göre, Behram Pafla’n›n Diyarbekir’de bir camii vard›r. Her ikisi
de Mimar Sinan yap›s›d›r.
Bunlardan baflka, Yemen’de Behramiye ad›yla
an›lan bir flehir kurmufl ve burada saray, cami,
imaretler, medrese, urban fleyhlerinin ve maiyyetlerinin bar›nmalar› için evler ve binalar
yapt›rm›flt›r.
Behram Pafla, eski Yemen Valilerinden Kara
fiahin Mustafa Pafla’n›n o¤lu olup, yine ayn›
vilâyetin eski valilerinden R›dvan Pafla’n›n
kardeflidir. Her ikisi de II. Selim (1566-1574)
devri ricâlindendir.
Yemen harekat› s›ras›nda Gazze’de mirliva
olan Behram Pafla’ya 976 (1568)’de Yemen
542
Evliya Çelebi’ye göre, Behram Pafla aslen Gazzeli olup “Arabistan’da gördü¤ü gibi bir sanatl› hamam ve kurflunlu bir cami” infla ettirmifltir. Kendisinin Sokollu Mehmet Pafla ahfad›ndan oldu¤u da söylenir. Türbenin hangi tarihte yok oldu¤u belli de¤ildir. Tavafli Hasan A¤a
Camii civar›nda ve Gündo¤umu Caddesi üzerinde bulundu¤u san›lmaktad›r. Bu cadde üzerinde etraf› muntazam kesmetafl sofalar ve Eyüp Niflancas›’nda Murat Molla Tekkesi hazîresinde oldu¤u gibi etraf› kesme tafl parmakl›k
ile çevrili hazîreler vard›r. Bunlardan ikincisinin üzerine bir apartman yap›lm›fl olup harpufltal› parmakl›klar elan görülmektedir. Bunlardan birinin veya ikisinin birer türbeye ait oldu¤u yap›lan araflt›rma neticesinde anlafl›lm›flt›r. Burada, ters oldu¤u için okunamayan iki
flâhide vard›r.
Kaynaklar: (Peçevî Tarihi, Uras Türkçesi, 1/21, 253-254)
(Daniflmend, Kronoloji, 2/463) (M. Meriç, Mimar Sinan, s.
27) (Sicill-i Osmânî, 2/32) (C. Baltac›, Osmanl› Medreseleri, s. 120) (M. Sözen, Diyarbak›r’da Türk Mimarîsi, s. 86)
(B. Konyar, Diyarbekir Y›ll›¤›, III/197) (F. K›rz›o¤lu, Osmanl›lar’›n Kafkas Ellerini Fethi, endeks, Behram Pafla md.)
BEYAZ‹ZÂDE AHMET EFEND‹
TÜRBES‹
T
ürbe, fieyh Camii avlusunda ve camiin
cümle kap›s› karfl›s›ndaki Devatç› fieyh
Mustafa Efendi Türbesi’nin yan›nda idi. Bugün mevcut olmayan bu türbeden, Hadîka yazar› flöyle bahseder:
“Bu türbenin ittisalinde vaki müstakil bir harap türbede, Beyâzîzâde Ahmet Efendi medfundur. Kendisi, 1091 Muharreminde (fiubat
1680) Hamid Efendi üzerine Sadr›rum olup
1094 Rebiyülâhirinde (Nisan 1683) azlolun-
mufltur. Kazasker oldu¤u sene Muharreminin
üçüncü günü (4 fiubat 1680) bunlar›n hüccet
ve ilâm›yla meydan-› azepte (Sultanahmet
Meydan›) bir haffaf zevcesi recm olundu.
Ahmet Efendi’nin vefat› “Tarîk-i izzet 1098”
(1686-87) senesindedir. Babas›, Beyâzî Bosnavî Hasan Efendi dahi bu türbede gömülüdür.
Hasan Efendi, ‹stanbul kazas›ndan 1062 (Ramazan›n›n 22. günü (27 A¤ustos 1652) azlolundukta, ‹stanbul Kad›l›¤› ‹smeti Efendi’ye
verildi.”
Türbenin 1655-60 tarihlerinde yap›ld›¤› san›lmaktad›r.
Osmanl› Tarihi’nde ilk ve son defa vuku bulmufl recm (tafla tutularak idam) olay› fludur:
Aksaray semtinde, Kavaf Abdullah Çelebi
ad›nda bir kimsenin kar›s›, bir kumaflç› Yahudi
ile uygunsuz durumda yakalanm›flt›. fieriatte
recmi icap ettiren zina fiilinin göz ile görülmesi flartt›. Beyâzîzâde, bu gibi hallerde suçun göz
ile görülmesinin imkâns›z oldu¤unu söyleyerek,
bask›n› zinan›n vukuuna kanaat için kâfî telakki etti. Erke¤in idam›na, kad›n›n tafla tutulmas›na hükmetti. Abdullah Çelebi’nin hatunu,
Sultan Ahmet Meydan›’ndaki Burmal› Sütun
dibinde gö¤süne kadar topra¤a gömülerek, büyük flehrin tutucu halk› taraf›ndan taflla ‘keflkek’
(linç) edildi. Bu olayda, ilk defa tafl atan›n kad›n›n kardefli oldu¤u rivayet edilir. Vak’a günü
orada bulunan ve faciay› bizzat gören Müverrih
F›nd›kl›l› Ahmet A¤a tarihinde: “Üsküdar Saray›’nda bulunan Padiflah dördüncü Mehmet,
ben de göreyim, diyerek, dokuz çifte saltanat
kay›¤› ile Sarayburnu’na geçmifl ve Atmeydan›’ndaki ‹brahim Pafla Saray›’na gelmiflti.
Vaktin fieyhülislâm› olan Çatalcal› Ali Efendi, flahidler ifli büyüterek anlatt›klar› için, Allah’tan korkarak fetva vermekten çekinmiflti.
Beyâzîzâde Ahmet Efendi, ilmindeki derin bilgisi ile ma¤rur olup, gayet asabî idi. ‹frat derecesinde olan fliddeti ile halk›n nefretini kazanm›flt›. Azlinden sonra, Kanl›ca’da yapt›rm›fl oldu¤u yal›ya çekilmifl ve orada ölmüfltü.
Bundan baflka da baz› kimselerin kan›na giren
Ahmet Efendi, servet sahibi iken “yokluk kuyusuna” düflmüfl “y›llardan beri Kanl›ca civar›nda bina etti¤i yal› ve bahçesi tamamen y›k›lm›fl ve a¤açlar, çiniler ve tafllar› pulluk pulluk sat›lm›fl, o yüksek bina harap olarak, semaya yükselen yap› ve duvarlar› y›k›l›p, yere y›¤›lm›flt›r.”
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/233) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 1/289) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 1/354)
(S. ‹skit, Resimli Tarih Mec. 1/345) (Tuhfe-i Hattatîn, s.
642) (Silâhtar Tarihi 2/2) (Sicill-i Osmânî, 1/224) (Defterdar Sar› Mehmed Pafla, Zübde-i Vekayiat, 1/165, 169-181)
(fieyhî, Vekayiü’l-füdalâ, Süleymaniye Kütüp. Hac› Beflir
A¤a Bölümü, No: 479, s. 424) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri
IV, No: 31683, 3 R. 1181 tarihli arzuhal)
‹nadiye’de
Behram Pafla
Türbesi.
543
Cennet Efendi
Türbesi kitabesi.
CENNET EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, Aziz Mahmut Efendi Soka¤› üzerinde ve Hüdâyî Külliyesi’nin karfl›s›ndad›r.
Ahflap olan bu türbe sonradan yanm›flt›r. Soka¤a bakan cephesinde 18 nolu bir kap› ve befl
büyük penceresi vard›. Kap› üzerinde ta’lik yaz› ile yaz›lm›fl, Mehmet M›srî imzal›, sekiz m›sral› mermer bir kitâbe vard›r ki, o da fludur:
Rabi’a Han›m olub sahibe-i hayr-ü kerem
Eyledi Hakk yoluna cûd ü semâhat icrâ
Ya’ni bu Cennet Efendi’nin idüb türbesini
Sarf-› nakd ile bina k›ld› mezar›n ihyâ
K›l ziyâret geh gelüb ravza-y› Cennet’dir bu
fiemme-i hak ›t›rnâki virir kalbe safâ
Mevlevî nezri ile fiemsî didim târîhin
Rabi’a Cennet’e yapd›rd› makâm-› ulyâ
Nemeka Mehmed M›srî 1287
Kitâbe, meflhur Osman fiems Efendi taraf›ndan haz›rlanm›fl ve Hattat M›s›rl› Mehmet
Efendi taraf›ndan da yaz›lm›flt›r. (fieyh Osman
fiems Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.)
Türbenin boyu 12.80 m, eni 7.5 m, ve yüksekli¤i ise 4 m’dir. D›fl kap›dan birinci bölmeye girilir. Burada, pirinç parmakl›k içinde türbenin
bâniyesi Rabia Adviye Han›m’›n ve iki o¤lunun sandukalar› vard›r. Rabia Han›m, 1295
(1878)’de, birinci o¤lu Üsküdar Baflkomiseri
Burunsuz Vehbi Bey 1306 (1888)’de ve ikinci
o¤lu Miralay Tevfik Bey ise 1325 (1907) senesinde vefat etmifllerdir.
Tevfik Bey’den baflka, di¤er iki sandukan›n
önünde levhalar› vard›. Vehbi Bey ile Tevfik
544
Bey ayn› yere gömüldü¤ünden sandukalar› birdi. Bu sandukalar bir lâhit kaidesi üzerine oturtulmufltu. Ayr›ca bu pirinç k›s›mda befl adet
bofl sanduka daha vard›. Rabia Han›m ile o¤ullar›n›n bunlar›n yerine gömüldü¤ü söylenir.
Sandukalar›n sol taraf›ndaki ahflap bir merdivenden türbedar odas›na ç›k›l›rd›. Buras›n›n,
Cennet Efendi zaman›nda zaviye olarak kullan›ld›¤› rivayet olunmaktad›r. Sicill-i Osmânî de
bu rivayeti do¤rulamaktad›r.
Türbe, ortadan iki k›sma ayr›lm›flt›r. Ortadaki
kap›dan ikinci k›sma geçilmekte idi. Kap›n›n
iki yan›nda ikifler pencere vard›. Buras› Cennet Efendi Türbesi’dir. ‹çinde yedi adet sanduka mevcuttu. Befl tanesinin levhalar› fieyh
Gülflen Efendi zaman›nda (öl. 1921) K›s›kl›
Camii imam› Osman Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r.
Üç sanduka pencereler önünde olup di¤er dördü arkadad›r. Ön s›rada, ortada Cennet Efendi
medfundur. Cennet Efendi sandukas›n›n solunda efli gömülüdür. Fakat ismi malum de¤ildir. Sa¤ taraf›ndaki sanduka, ismi belli olmayan hulefas›ndan bir zata aittir.
Arka k›s›mdaki sandukalardan ikisinin levhalar› yoktur. Evvelce, Han›mefendi diye levhalar varm›fl. Cennet Efendi’nin k›zlar›na veya
han›mlar›na ait oldu¤u söylenir. Di¤er iki sandukadan biri, Âsitâne’nin fleyhlerinden Mehmet Ruflen Tevfikî Efendi’nin efli Fatma Han›m’a aittir. 1288 (1871-72)’de vefat etmifltir.
Di¤er sandukan›n alt›nda iki kad›n ve bir çocuk gömülüdür. Bunlardan biri, Mehmet Ru-
flen Tevfikî Efendi’nin k›z› fierife Hanife Münibe Han›m, di¤erleri ise, fieyh Mehmet Gülflen Efendi’nin annesi ile fiey Abid Efendi’nin
Han›mannesi’dir. Kendisi, 1299 (1881-82) senesinde vefat etmifltir. Sandukas› önünde levhas› vard›. ‹kincisi, fierife Lebbe Han›m’d›r.
Hafize Münibe Han›m’›n k›z› fieyh Gülflen
Efendi’nin k›z kardefli, Âsitâne’nin son fleyhi
Abid Efendi’nin annesidir. Levhas› yoktur.
O¤lu Abid Efendi’nin kendi ‘Kelâm-› Kadim’inin kab›na yazd›¤›na göre Lebbe Han›m
26 Nisan 1336 (May›s 1918)’de vefat etmifltir.
Ayn› lâhitte yatan, iki yafl›nda oldu¤u halde
1301 (1883)’te vefat eden Lebbe Han›m’›n o¤lu ve fieyh Âbid Efendi’nin a¤abeyi ‹brahim
Zahid’dir.
Cennet Efendi Türbesi’nin harab olan çat› ve
arka k›s›mlar› Müzeler ‹daresi taraf›ndan tamir
edilmiflti. Fakat, 17 fiubat 1961 cuma günü ö¤leden sonra, türbenin yan›ndaki ahflap evden
ç›kan yang›n neticesinde k›smen yanm›fl ve
daha sonra da y›k›lm›flt›r. Eflyalar› Hüdâyî Hazretleri Türbesi’ne nakledildi. Bunlar aras›nda
antika olmayan levhalar da vard›. Hüdâyî Camii mihrab›n›n iki yan›ndaki sar› flamdanlar ve
halen ifllemekte olan büyük saat Cennet Efendi Türbesi’nden getirilmiflti. Saatin bizzat Rabia Han›m taraf›ndan verildi¤ini torunu ‹rfan
Kapman Han›m, Hazreti Hüdâyî Türbesinin
emektar, k›ymetli ve yeri asla doldurulamayacak olan türbedar› Mustafa Düzgünman Bey’e
söylemifltir. ‹rfan Han›m, Cennet Efendi Türbesi’nde, K›rat Ali Pafla’n›n da gömülü oldu¤unu ve sanduka levhas› dahi bulundu¤unu ›srarla beyan etmifltir. Ali Pafla’n›n 1320 tarihli tafl› Halil Pafla Türbesi hazîresine at›lm›fl durumdad›r.
Cennet Efendi’nin as›l ismi Mehmet Fenâyî’dir. Tophaneli Kâtip ‹shak Çelebi’nin o¤ludur. Kendi dahi kâtip olup “bir saik-i manevî
ile Hazreti Hüdâyî’ye” ba¤lanm›fl ve onun “irfan ve aflk mektebine” kaydolmufltur. Herfleyini feda eden Fenâyî Efendi, dergâh›n helâlar›n›n temizli¤ine memur edilmifl ve bir zaman
hizmetten sonra bu vazifeden al›narak “Hazreti
Hüdâyî’nin taht-› terbiyesinde seyr-i süluk ile
tertib-i merâtib” ederek hulefâdan olmufltur.
Cennet mahlas›n›n (takma ad›) fieyhi taraf›ndan verildi¤i söylenir. Rivayete göre, Cennet
Cennet Efendi
Türbesi’nin
eski hali.
545
Efendi, helâlar›n temizli¤inde uzun süre çal›flt›ktan sonra birgün “yeter art›k bitsin bu çile”
diye feryat etti¤i bir s›rada arkas›nda bulunan
Hazreti Hüdâyî, “Cennetlik art›k bu iflten kurtuldunuz” diyerek onun bundan sonra Cennet
ismiyle an›lmas›na vesile olmufltur.
“Bir aral›k sema ve zaviyesine fleyh” olan Cennet Efendi, “fieyhinin ölümünde Tophane’de
münzevi olmufl” ve 1067 (1656-57)’de vefat
eden Mes’ud Efendi’nin yerine fleyh olarak
Âsitâne’nin üçüncü postniflîni olmufltur. Hazreti Hüdâyî’nin asadar› oldu¤u da söylenir.
Meflîhati 8 senedir. Doksanl›k bir pir oldu¤u
halde, 23 Cemaziyelâhir 1075 (11 Ocak 1665)
tarihinde vefat etmifl ve vasiyeti gere¤ince, y›llarca hizmet etti¤i helâlar›n karfl›s›ndaki zaviyesinin alt›na gömülmüfltür.
Kendisinin Üsküdar’da Selim A¤a Kütüphanesi’nde Hazreti Hüdâyî fihristi 77. sayfada
1262 noda kay›tl› divan› vard›r. 92 sayfad›r.
Esrâr-› Tevhid’e vâk›f, ârif-i billah bir zat idi.
fiiirlerini Fenâyî mahlas› ile yazm›flt›r. fiair
Nailî Mehmet Efendi vefat›na flu tarihleri düflürmüfltür:
Cennet Efendi
Türbesi
yerleflim plân›.
1- Türbenin baniyesi
Râbia Adviye
Han›m. H.1295
2- Râbia Han›m’›n
o¤lu Vehbi Bey.
H.1306
3- a) Rûflen Efendi’nin
k›z› Hanife Münibe
Han›m. H.1299
b) ‹brahim Zahid.
H.1301
c) fierife Lebbe
Han›m. H.1336
4- Rûflen Efendi’nin
efli Fatma Han›m.
H. 1288
5, 6- Han›m Efendiler
7- Cennet Efendi’nin
efli.
8- Cennet Efendi.
9- Cennet Efendi’nin
efli. H.1075
546
Ehl-i Cennet old› buyin Cennet’in 1075
Cennet Efendi’ye ola dâr-› cinân mekân 1075
Kardefli Ahmet Çelebi’nin delâletiyle Hüdâyî
Hazretlerine ba¤lanan Cennet Efendi, dervifl
olmufl ve 17 sene hizmet ederek irflada mezuniyet alm›fl ve fleyhi taraf›ndan irflad vazifesiyle
Simav’a gönderilmifl ve orada bir müddet kald›ktan sonra 1038 (1628-29)’da ‹stanbul’a
dönmüfltür.
XVII. yüzy›l›n ilk yar›s›n›n ünlü çiçekçilerinden biri olan Ahmet Sofi, Cennet Efendi’nin
kap›s›ndan yetiflmifltir. Rumi lâlelerden ‘Sofu
Kaba¤›’ yahut ‘Dede Kaba¤›’ denilen lâlenin bu
zat taraf›ndan yetifltirildi¤i söylenir.
Mir’at-i ‹stanbul adl› eserde flu bilgi vard›r:
“Mirliva Mahmut Pafla’n›n kardefli Ali Rat›b
Pafla, 1295 (1878)’de jandarma teflkilât› reisli¤ine tayin edilmifl ve 1303 (1885) senesi elli iki
yafl›nda oldu¤u halde vefat etmifltir. Kabri, Aziz
Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi civar›nda
merhum Cennet Efendi’nin türbesi içindedir.”
Kardefli Mahmut Pafla da 1295 (1878) tarihinde vefat ederek Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi
Camii hazîresine gömülmüfltür.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/198) (Mir’at-i ‹stanbul,
s. 160) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. DerinV. Çabuk, s. 87) (Ayvansarayî, Vefeyât, Süleymaniye Kütüp. Es’ad Efendi Bölümü, No: 1375, s.18/a) (Mir’at-i ‹stanbul, s. 65) (Sicill-i Osmânî, 2/88) (M. Tahir, Osmanl›
Müellifleri, 1/82) (Türkçe Yazma Divanlar Katalo¤u, 1/408)
(‹stanbul Ans. 1/467) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/340)
EBU’D-DÜRDA TÜRBES‹
(EBU’D-DERDA TÜRBES‹)
K
aracaahmet Türbesi’nin sol taraf›nda ve alt› direkli Niflanc› Hamza Pafla aç›k türbesinin önündedir. Kendisi sahabeden olup buradaki türbesi makam›d›r. Kabri, Eyüp’te Zal Pafla
Caddesi’nde ve Zal Pafla Camii ile Cezerî Kas›m
Pafla Camii aras›nda ve yol kenar›ndad›r.
‹. Hakk› Bey, Merâk›d-› Mutebere-i Üsküdar adl› eserinde flöyle der:
“Bezm-i Âlem Valide Hazretleri (öl. 1853) taraf›ndan hurmeten ve lütfen bu makam› ihya
buyurduklar› anlafl›lmaktad›r. Kabri etraf›na
mükemmel bir de flebeke ve kandil konmas› ve
yak›lmas› için Karacaahmet Hazretleri türbedar›na zeytin ya¤› verilerek bu hizmet görülmekte iken senede Zilhicce arifesinde Validei Atik Vakf›ndan kurbanlar ve kandil yak›lmas› için zeytin ya¤lar› verilerek Karacaahmet
Hazretleri türbedar› yak›n zamana kadar bu vazifeyi ifa eyledikleri...”
Türbenin flebeke demirleri ve kandillikleri yok
oldu¤u gibi, yak›n tarihe kadar etraf›nda mevcut olan sadaka tafllar›ndan da sadece iki tanesi kalm›flt›r. Civar› tam bir periflanl›k içindedir.
Kaynaklar: (S. Ünver, Sahabe Kabirleri, s. 25) (‹. Hakk›,
Merâk›d, s. 59)
FA‹K PAfiA TÜRBES‹
T
ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii
hazîresinde idi. Bugün mevcut de¤ildir.
Hadîka yazar› Vefeyât-› Selâtîn ve Meflâhîr-i
Ricâl adl› eserinde Faik Pafla için,
“Turhan Bey evlâd›ndand›r. Rumeli Valisi
iken ‹stanbul’a ihzar ‘Azimet-i vuslat-sene
1053’ tarihinde katl olunup Hüdâyî Mahmud
Efendi Türbesi Mezar›stan›’nda medfundur.
T›rhala’da asar-› hayriyyesi vard›r.” demektedir.
Gazi Turhan Bey, II. Murat devrinde, Arnavutluk ve Mora fatihi olarak bilinen ünlü bir
Türk ak›nc› beyidir. Kendisinin, Mora Yeniflehiri’nde, T›rhala’da, güneydo¤u Bosna’da, K›rk
Kavak Köyü’nde asar› bulunmaktad›r. Türbesi
de bu köydedir. Uzunköprü’nün 8 km. güneydo¤usunda olan bu köyün etraf›nda, babas› gibi ak›nc› beylerinden olup 1489 tarihinde vefat eden o¤lu Ömer Bey’e ait ve halen onun ismi ile an›lan iki köy vard›r. Ömer Bey’in o¤ullar›ndan ‹dris Mahvî Bey alim, flair de¤erli bir
zât idi.
Ebu’d-Dürdâ (Derdâ)
Türbesi.
Faik Pafla, mal tahsildar› iken, “Mora yar›madas›ndan gelüb, Nasuh Pafla cenginde hizmeti
görülmüfl ve sadrazam›n iltifat›na mazhar olarak Rumeli Beylerbeyi olmufltu. Sofya’da yapt›¤› zulüm, haddi afl›p, orada alt› ay kadar kald›. Bir kaç herifi, fler’î izin olmadan as›p, Sofya
kad›s› Sencârî Mehmet Efendi –ki, Muizzüddin denmekle tan›n›r– adam› öldürdükten
sonra ondan huccet (vesika) isteyip ›srar ve
cefa edince, kad› alt› günde ›lgar ile ‹stanbul’a
gelüb, Divan-› Hümayun’da feryat etti.” Sofyadan getirilen Faik Pafla kad› ile yüzlefltirildikten sonra, Yal› Köflkü’nde, Cinci Hoca’n›n da
etkisi ile 10 Zilhicce 1053 (19 fiubat 1644) tarihinde bo¤durularak öldürüldü.
Kaynaklar: (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 42) (Naimâ Tarihi,
Dan›flman Türkçesi, 4/1584 vd.) (Daniflmend, Kronoloji,
1/189) (Uzunçarfl›l›, Osmanl› Tarihi, 1/576 vd.) (E. H.
Ayverdi, Osmanl› Mimarîsinde Çelebi ve II. Sultan Murad
devri II, s. 548, 558, 573) (Sicill-i Osmânî, 4/3)
547
FATMA HANIM SULTAN
TÜRBES‹
B
u muhteflem aç›k türbe, Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi Camii’nin sa¤ taraf›nda ve
kesme tafl bir kaide üzerindedir.
Devrinin güzel bir örne¤i olan türbe, kare
plânl› ve sekiz poligonal mermer sütunludur.
Sütun bafll›klar› baklaval›d›r. Sütunlar›n aras›
güzel desenli pirinç flebekedir. fiebekelerin
üzerinde sütunlara bindirilmifl mermer ayna
tafllar› vard›r. Bu tafllar›n üzerinde ve köflelere
yak›n yerde kabartma rozetler bulunmaktad›r.
Buraya bir de günefl saati yerlefltirilmifltir. Türbenin üzeri demir kafestir. Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. Mezarl›k taraf›na aç›lan kap›s›
yine pirinçtendir. 1894 zelzelesinde türbenin
tafllar› yerinden oynam›fl ve bu yüzden sütun
bafllar› hizas›nda demir bir kuflak geçirilmifltir.
Türbenin sa¤ taraf›nda, ‹zzi Efendi’nin küçük
aç›k türbesi ile Sadrazam Rusçuklu Hasan Pafla’n›n kabri vard›r.
Fatma Han›m Sultan
flâhidesi.
Türbede, Kaya Sultan’›n 1140 (1727-28) tarihinde vefat eden k›z› Fatma Sultan medfundur.
Fatma Han›m Sultan’›n annesi Kaya Sultan,
IV. Murat’›n k›z›d›r. 1632’de dünyaya gelmifl
ve henüz 14 yafl›n›n içinde iken 1646’da Melek Ahmet Pafla ile evlendirilmifltir. ‹lk çocu¤u
Afife Han›m Sultan’› 1649’da dünyaya getirmifltir. 1064 (1653-54) tarihinde küçük yaflta
vefat eden Afife Han›m Sultan, fiehzadebafl›
Camii hazîresine gömülmüfltür.
Kocas› ile çok mesut bir hayat süren Kaya Sultan, fazla heyecandan 1655 tarihinde Üsküdar’da Paflaliman› mevkiindeki muhteflem saray›nda 7 ayl›k çocu¤unu düflürmüfl ve bu düflük çocuk Mihrimah Sultan Camii avlusundaki türbeye gömülmüfltür. (Mihrimah Sultan
Camii Türbesi bahsine bak›n›z.)
15 fiubat 1659 tarihinde Eyüp’teki yal›s›nda
Fatma Han›m Sultan’› do¤ururken, son kalmas› neticesinde, cahil ebelerin elinde feci surette can vermifl ve Eyüp’ten kay›k ile getirilen
cenazesi “Ayasofya türbelerinden, kilisenin eski vaftizhanesi olan ve sonradan cami ya¤hanesi halinde kullan›lan kubbeli binaya, Sultan
I. Mustafa (öl. 1639) ve Sultan ‹brahim’in
(1640-1648) yan›na gömülmüfltür. Yan›nda,
Üsküdar’da bir saray› bulunan Bayram Pafla’n›n efli Hanzâde Sultan’›n sandukas› vard›r.
Fatma Han›m Sultan, 68 yafl›nda oldu¤u halde, annesinden intikal eden saray›nda vefat
ederek bu türbeye gömülmüfltür. Sicill-i Osmânî’de ve di¤er kaynaklarda ad› yaz›l› de¤ildir.
Hayat› hakk›nda da bir bilgimiz yoktur.
Kaya Sultan’›n 1657-1661 tarihlerinde vefat
etti¤i ileri sürülmüfltür ki, yanl›flt›r.
Evliya Çelebi eserinde, Melek Ahmet Pafla’n›n
Kaya Sultan’›n vefat›ndan 20 gün sonra Padiflah taraf›ndan Bosna Eyaleti’yle ‹stanbul’dan
uzaklaflt›r›ld›¤›n› ve bir hafta Topçular’daki saray›nda oturduktan ve gereken haz›rl›klar›
yapt›ktan sonra 20 Cemaziyelâhir 1069 (15
Mart 1659)’da hareket ettiklerini yazmaktad›r.
Melek Ahmet Pafla, Kaya Sultan’dan sonra,
dört kocadan dul kalan I. Ahmet’in k›z› Fatma
Sultan ile evlenmifltir. Çelebi, daha sonra,
“1072 senesi fiaban ay›n›n ikinci haftas› (4 Ni-
548
san 1662) cumaertesi günü büyük alay ile ‹stanbul’a geldik... Ramazan›n onuncu günü (30
Nisan 1662) zifaf dü¤ünü oldu. Zifaf gecesi bütün Ahmet Paflal›lar Fatma Sultan’›n Eyüb Ensarî kap›s›ndaki Saray›’nda sabaha kadar can
sohbetleri ettik” demektedir.
ma Sultan Türbesi’nde Hace Ayfle Sultan vakf›ndan meflrut vazife ile türbedarl›k cihetinin
tevcihi yap›lm›flt›r.
Melek Ahmet Pafla, 1662 senesinin sonlar›nda
vefat etmifl ve vasiyeti gere¤ince, Eyüp’te fiah
Sultan Camii karfl›s›nda velinimeti Keçi Mehmet Efendi Hazretleri’nin ayak ucuna gömülmüfltür. Vefat› s›ras›nda o¤lu ‹brahim ile o s›rada 4 yafl›nda olan Fatma Han›m Sultan’a
onarbin alt›n lira verilmesini istemifltir. Ayasofya Camii’nde k›l›nan namazdan sonra
“Bahçe ‹skelesi’nde tabutu kay›¤a konarak
Eyüp kap›s›ndan Fatma Sultan Yal›s›’n›n
önünden geçirip, Ebâ Eyüb civar›nda, Kaya
Sultan Yal›s› yak›n›nda üstad› Keçi Mehmet
Efendi’nin ayak ucuna gömüldü.” Çelebi’nin
bildirdi¤ine göre, Melek Ahmet Pafla’n›n F›nd›kl›, Befliktafl, Ortaköy, Üsküdar ve Eyüp’te
yal›lar› vard›r.
Yine bir ma’bedin cûd u keremi hayfâ kim
Eyledi dest-i ecel hâk-› siyâh ecre nihân
Eylemifl idi an›n zât›n› Hallâk-› ezel
Gül-i gülzâr-› kerem sâhibu’l-hayr ü hasen
Ya’ni kim gevher derya-y› âfâk ü ismet
Kaya Sultan K›z› Fât›ma Han›m Sultân
Bir idi dîde-i ikbâline seng ü.......
Cevher itmifldi ibâdetle vücûdin Yezdân
Ola Firdevs-i berin içre enîsi Zehra
‹de Cennet’de Hüdâ kasr› lâl-i mercân
R›hletin gûfl idicek Feyzî didi târîhin
Azm-i celved-i beka eyledi Han›m sultan
1140 (1727)
Fatma Han›m Sultan’›n, tavuskuflu kuyruklu
flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur:
Fatma Han›m Sultan
Türbesi.
‹. Parmaks›zo¤lu’nun günümüz türkçesine kazand›rd›¤› Nusretname adl› eserde, Moral› Damat Hasan Pafla’n›n 17 Kas›m 1703’te sad›azam olmas›n› anlat›rken;
“Hasan Pafla, o gün efli Hatice Sultan’la birlikte Bâb-› Hümâyun karfl›s›nda Kaya Sultan’›n
k›z› Fatma Sultan’›n evinde misafir bulunuyordu” diyerek Fatma Sultan’›n, Ayasofya Camii
k›blesi yönünde bir evi bulundu¤unu iflaret etmifltir. Ayr›ca, Manast›r fiehri ile Kesriye Kalesi, Fatma Sultan’›n haslar› idi.
Arfliv vesakalar›nda, zengin bir evkafa malik
olan Fatma Han›m Sultan evkaf›ndan baz› cihetlerin tevcih edildi¤ine flahit oluyoruz:
11103 Nolu ve 23 N. 1209 (13 Mart 1795) tarihli bir ‘Takrir’de “Esma (ismi) han Kaya Sultan k›z› Fatma Han›m Sultan Türbesi vakf›ndan” Hüdâyî Mahmud Efendi Camii’ne bir cihetin tevcih edildi¤ini görmekteyiz.
14714 Nolu ve 1218 (1803) tarihli bir arfliv
vesikas›nda da “Üsküdar’da ‹smihan Sultan k›z› Fatma Han›m Sultan Türbesi vakf›ndan
meflrut vezife ile Hüdâyî Âsitânesi’nde, cüzhan
cihetinin tevcihi” istendi¤i yaz›l›d›r.
1207 (1792) tarihli bir ‘‹nha’da (Atama), Fat549
Türbedeki di¤er flâhideler flunlard›r:
1212 Cemaziyelevvel (Ekim 1797). Kitâbesi
aynen fludur:
Matla’-› flems-i Hüdâ menba’-› Hudâ
Mürflid-i râh s›rat› kutb-› da’ire
‹rflâd-› Aziz Mahmud Hüdâyî k.s.
Hazretleri’nin evlâd-› kiram›ndan
Vakf-› flerife sab›ka mütevelli olan
‹ffetlu fierife Fat›ma Han›m
Ruhi çün el-Fatiha. 1212 Ca.
1230 (1815). Mektûbi-i Hazreti veli’ün-niam
Sadrüddinzâde Mehmed Ataullah Efendi’nin Mahdumlar› müderrisîn-i kirâmdan Mir Mehmed Sadrüddin Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/473)
Fenayî Ali Efendi
Türbesi.
1236 (1820). Hazreti Hüdâyî es-seyyid Mahmud Efendi (k.s.) Hazretleri’nin bendelerinden Mîr-i mîrân tekaüd es-seyyid
Mehmet Arif Pafla.
1250 (1834). Ehl-i tarîk-i Celvetî / Talib-i
Seyyid Aziz-i ârifîn / Didi Ziver cevherin
tarihini / Oldu Fitnat Han›m’a me’va
mekân.
1330-Cemaziyelevvel (Nisan 1912). Tekkenin
son fleyhlerinden fiehabeddin Efendi. 28
odal› fleyh evini yapt›rm›flt›r.
1334 (1915). Âsitâne-i Hazreti seccade-niflîn
merhûm efl-fleyh Rûflen Efendi Hazretlerinin ahfad›ndan fierife Nazime Han›m
bint-i efl-fleyh Abdurrahman Aziz Efendi.
Kaynaklar: (G. Oransay, Osmanl› Devleti’nde Kim Kimdi,
s. 170, 199, 218) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve
K›zlar›, s. 51-52, 55) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/16; 6/39, 41-42, 44, 76, 83, 85-86, 90;
8/70, 89, 111-112, 114-116, 119, 121-123, 125; 9/114,
117, 244-247, 250, 255) (Sicill-î Osmânî, 1/60-64) (Nusretname, 1/205) (H. fiehsuvaro¤lu, As›rlar boyunca ‹stanbul, s. 153-159) (Elif Naci, Kaya Sultan ile Melek Ahmet
Pafla, Cumhuriyet, 14 Haziran 1964) (Adnan Giz, Osmanl› Prensesleri, Yay›nlanmam›fl doktora tezi) (C. Erksan, Kaya Sultan’›n Rüyas›, Tarih Dünyas› 1950, say›:1, s. 75)
(Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/256) (Baflbakanl›k
Osmanl› Arfl. Evkaf Defteri II ve III, No: 20826)
FENÂYÎ AL‹ EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, Çavuflbafl› Semtinde ve Boybeyi Sokak üzerindeki Fenâyî Tekkesi Mescidi
avlusundad›r. 1281 (1864) tarihinde, Sadrazam Yusuf Kâmil Pafla’n›n efli M›s›rl› Zeynep
Han›m taraf›ndan bir sene evvel vefat edip bu
tekkenin hazîresine gömülen, annesinin ruhu
için, cami ile beraber ihya etmifltir.
Türbe ve camiin tamirine annesi taraf›ndan
baflland›¤› fakat onun ani vefat› üzerine Zeynep Han›m taraf›ndan tamamland›¤› rivayet
edilmektedir.
Dikdörtgen fleklindeki türbe, sekiz köflelidir.
Duvarlar› kârgir, çat›s› ahflap olup içten hafif
kubbelidir. ‹çinde 1158 (1745) tarihinde vefat
eden fieyh Fenâyî Ali Efendi’nin ahflap sandukas› bulunmaktad›r. Pek harap durumda iken,
1990 senesinde mükemmel surette yeniden yap›lm›fl ve sandukas› önüne de 16 m›sral› bir
manzume yerlefltirilmifltir.(Bu manzume için
Fenâyî Tekkesi Mescidi bahsine bak›n›z.)
550
Fenâyî Ali Efendi 1123 (1711)’de Sadrazam
Baltac› Mehmet Pafla idaresindeki Osmanl›
Ordusuna müridleriyle beraber kat›larak Prut
Seferi’ne ifltirak etmifltir. Bu Osmanl›-Rus savafl› s›ras›nda kendisinin ve dedegân›n tafl›d›¤›
bayraklardan biri vefat›ndan sonra sandukas›
üzerine serilmifltir. Bu bayrak ve gönderleri bugün de türbesindedir.
olup, flehir merkezinden oldukça uzakt›r. ‹zmir
Caddesi ile Koparan Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde iken 1961’de yeniden yap›lm›fl ve eski flirin
durumu ile bir alâkas› kalmam›flt›r. Kitâbesi ve
hazîresi yoktur. Önünde, kitâbesi bulunmayan,
Yaylasuyu Çeflmesi mevcuttur. Suyu, karfl›s›ndaki da¤›n Seyiryeri’nden gelmektedir. Buras›,
Bursa’n›n Bakacak’› gibidir.
Türbenin sol taraf›ndaki duvar üzerine 1062
(1652) tarihli ve kitâbeli Kâbe-i Muazzama’n›n, bir büyük çini üzerine yap›lm›fl resmi
yerlefltirilmifltir. Bunun ve tavan› süsleyen 10
kollu avizenin Zeynep Han›m taraf›ndan hediye edildi¤i söylenmektedir. Bunlardan ayr› olarak Ali Efendi’nin kulland›¤› el de¤irmeni de
bir sepet içinde muhafaza edilmektedir.
Cami civar›nda Ç›narl›kuyu K›rkahvesi bulunmaktad›r.
Fenâyî Ali Efendi, Hüseyin adl› bir zat›n o¤lu
idi. Manisa’ya hicretinde Hâki Baba Mahallesi’ndeki bir evde oturmufl ve bu mahallede bir
de cami yapt›rm›flt›. Vakf›n›n ilk mütevellisi
Ahmet o¤lu Mehmet nam›nda biri idi. Onun
vefat›ndan sonra, Üsküdar’daki tekkenin fleyhlerinin vakf›n mütevellisi olmalar› flart› vard›.
Vakfiye, 15 fiaban 1120 (30 Ekim 1708) tarihlidir.
Manisa’daki Fenâyî Camii bugün de mevcut
GAR‹P DEDE TÜRBES‹
T
ürbe, Sultançiftli¤i Köyü’ndedir. DudulluAlemda¤ Yolu’ndan ayr›lan bir yol, bir
km. sonra bizi köyün meydan›ndaki aç›k türbenin önüne getirir. Yokufl olan bu yolun sol
taraf›nda ve köflede Alemda¤ Orman Bölge
fiefli¤i binas› bulunmaktad›r. Köy yolunda
mevcut olan ve vaktiyle Sultançifli¤i fieker
Suyu’nun akt›¤› dört çeflme de bugün kurudur.
Ulu bir a¤ac›n gölgesinde bulunan aç›k türbenin etraf› alçak bir duvar ve demir parmakl›k
ile çevrilmifltir. fiâhidesi yoktur. Toprak makberesinin üzerine dört m›sral› flu mermer kitâ-
Sultançiftli¤i Köyü
Meydan›’ndaki
Garip Dede Türbesi.
551
Meydan›’ndaki
çeflme.
Garip Dede Türbesi
kitabesi.
be konmufltur:
Meydan›’ndaki cami.
Gönlü Garib Dede’nin ruhuna Fatiha
Yâ Kadir yâ Kadir yâ Kadir yâ Kadir
Kerem k›l kulundur Hac› Ahmed Lütfi fâkîr
Müceddeden inflâ idüb kabrini tenvîr
Dareynde mes’ûd buyursun an› Cenâb-› Kadir
fî Ramazan-1328 Re’fet
Kitâbeye göre türbe, 6 Eylül 1910 tarihinde
Hac› Ahmet Lütfi isimli bir hay›r sever taraf›ndan flimdiki flekliyle tamir edilmifltir.
Köy ileri gelenlerinin beyan›na göre Garip Dede, çok eski bir mücahittir. Bunlar yedi kardefl
olup yedisi de bu civarda medfundur. Bunlardan biri Alemda¤›’nda bir kale infla edip sonradan flehid olan Alemdar Baba’d›r. Di¤er biri
de Samandra Köyü’nde medfundur. Di¤er ikisinin kabri ise bugün de mevcut olup Said Halim Pafla Çiftli¤i hudutlar› içinde, Sultan Murat veya Sultan Aziz Kasr› civar›ndad›r. Di¤er
üçünün kabirleri meçhuldür.
Bu ifade do¤ru ise Garip Dede, Tur-Hasan
Bey’in kardeflidir ve burada flehit olmufltur.(Alemdar Baba Türbesi bahsine bak›n›z.)
Türbenin karfl›s›nda kuru bir çeflme ve köyün
camii bulunmaktad›r. Çeflmenin ayna tafl›ndan daha evvelki bir tarihte yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. fiimdiki çeflme 1955 tarihlerinde yap›lm›flt›r.
Cami ise y›¤ma tafltan infla edilmifl olup ahflap
çat›l›d›r. Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. Mihrab› duvar içine gömülüdür. Minberi ahflapt›r.
Abdest musluklar›ndan fieker Suyu akmaktad›r. Sa¤daki minaresi tafltand›r.
552
Sultançiftli¤i Köyü, Toptafl› Camii yap›mc›s›
Nurbânu Valide Sultan’›n vak›flar›ndan oldu¤undan ‘Sultançiftli¤i’ ad›yla an›l›r. 990 (1582)
tarihli bir vakfiyeye göre, Sultançifli¤i, Tafldelen ve Alemda¤ ve buradaki su membalar› Sultan III. Murat’›n annesi Nurbânu Sultan’a ait
imifl.
Alemda¤› civar›ndaki Sultançiftli¤i sonradan
Damat Mahmut Pafla’n›n tasarrufuna geçmifltir. 10 Muharrem 1301 (10 Ekim 1885) tarihli bir vekâletnameye göre, Sultançiftli¤i, ‹rva’da Yazla Çiftli¤i, Beykoz’da Elmal› Çiftli¤i,
Davut Pafla yak›n›nda Kafl›kç› Çiftli¤i.... ve
Kuzguncuk’ta sahilhane arkas›ndaki arazinin
(Fethi Pafla Korusu)... bütün iflleri ile u¤raflmas› için k›zkardefli Saliha Yegâne Han›m’› vekil
tayin etmifltir.
Mahmut Pafla, Fethi Ahmet Pafla’n›n o¤lu, Cemile Sultan’›n kocas›d›r. (Ahmet Fethi Pafla
Camii bahsine bak›n›z.)
Kaynaklar: (N. Nirven, ‹stanbul Sular›, s. 232) (Gezi Notu) (Uzunçarfl›l›, Mithat Pafla ve Taif Mahkumlar›, s. 46129) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 154-156)
G‹ZL‹CE EVL‹YA TÜRBES‹ VE
YER SARSAN BABA TÜRBES‹
T
ürbe, Aç›ktürbe Yokuflu üzerinde ve Üsküdar Postanesi’nin arka taraf›ndad›r. Bu
aç›k türbenin hemen yan›nda, Yer Sarsan Baba ad›yla an›lan ve bugün mevcut olmayan bir
aç›k türbe daha vard›. Türbenin gerisinde ise,
yeri hâlâ arsa halinde olan ve ismini türbeden
alan, Gizlice Evliya Celvetî Tekkesi bulunuyordu.
Gizlice Evliya’n›n kimli¤i belli de¤ildir.(Daha
genifl bilgi için bu isimle bilinen tekkesi bahsine bak›n›z.) Vak›f kay›tlar›nda fi›h Hüseyin
Efendi kabri diye kay›tl›d›r. Tapu sicilinde de
yeri 395 ada, 4-5 parsel diye yaz›l›d›r.
Gizlice Evliya Türbesi günümüze kadar gelebilmifl ve 1967 tarihlerinde flimdiki flekli ile
onar›lm›flt›r. Türbenin eskiden sebile benzeyen bir durumu vard›. Yol seviyesinden yüksek
oldu¤undan, sol taraf›ndaki bir merdivenden
türbenin avlusuna ç›k›l›rd›. Merdiven ve türbenin yan duvarlar› kesme tafltan yap›lm›fl
olup, etraf› bir demir parmakl›k ile çevrilmiflti.
Gizlice Evliya
Türbesi.
553
Gizlice Evliya Türbesi
ve çevresi.
Her taraf›n› a¤açlar ve sarmafl›klar kaplam›flt›.
Gülfem Hatun Türbesi
bu ç›nar›n
dibinde iken 1940
tarihlerinde kendi
ismiyle an›lan
camiinin k›ble taraf›na
nakledilmifltir.
Türbede, Gizlice Baba’ya ait oldu¤u söylenen
kitâbesiz, yuvarlak bir tafl ile etraf›ndaki mezarl›ktan getirilip konulan bir kaç flâhide vard›.
Bu iki türbenin ve tekkenin etraf›n› saran, A¤a Camii ve Devatîzâde Mehmet Talib Efendi
Camii Mezarl›¤›, bugünkü flehir plân›na göre
Ahmediye Meydan›, Halk Caddesi, Türbe Kap›s› Soka¤› ve Aç›k Türbe Soka¤› ile çevrili ol-
dukça genifl bir alan› kapl›yordu. 1928 tarihlerinde kald›r›larak yerine Belediye Tahsil fiubesi ve PTT binalar› yap›lm›flt›r. Mezarl›¤›n kald›r›lmas› s›ras›nda türbenin yan taraf›nda bulunan türbedar meflrutas› da yok olmufltur. Buradaki flâhideler aras›nda en eski tarihlisi 1192
(1778) rakkaml›s› olup ayr›ca 13 dilimli Celvetî sikkeleri de vard›r.
Yaln›z, PTT binas›n›n yerinde, Göztepe Semti’nin kurucusu ve cami sahibi serduhani (bafltütüncü) Mehmet Efendi’nin büyük bir han›
vard›.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (B. fiehsuvaro¤lu, Göztepe, s. 60)
(Mir’at, s. 131)
GÜLFEM HATUN TÜRBES‹
H
adîka yazar›n›n: “Cami-i mezbure karîb
flahraha nâz›r türbesi ve ittisâlinde mektebi dahi vard›r” dedi¤i türbe, eski ismi Karacaahmet Caddesi olan, Hakimiyet-i Milliye
Caddesi üzerinde idi.
Tezkiretü’l-Ebniye’de Gülfem Hatun Medresesi’nin Mimar Sinan taraf›ndan yap›ld›¤› yaz›l›
oldu¤u halde cami, mektep ve türbesinin isimleri yaz›l› de¤ildir. Fakat bu eserlerin de Mimar
Sinan taraf›ndan yap›ld›¤› muhakkakt›r.
Aç›k veya kapal› oldu¤unu bilmedi¤imiz türbe,
1266 (1850) tarihinde zuhur eden bir yang›nda cami, medrese, türbe ve mektep ile bütün
bir semt olarak yanm›flt›. Bu yang›ndan 19 sene sonra 1285 (1868-69) tarihinde, cami ve
mektep halk taraf›ndan onar›lm›fl fakat medre-
554
se ile türbe tamir edilmemiflti. Bu uzun zaman
s›ras›nda da kabir tafl› kaybolmufltu.
Gülfem Hatun taraf›ndan dikildi¤i söylenen
flimdiki ulu ç›nar a¤ac›n›n yan›na, bugün camiinin k›ble taraf›na nakledilmifl bulunan flâhide dikildi. Üzerine, Gülfem Hatun’un ölüm
tarihi unutuldu¤u için yanl›fl olarak 1069
(1658-59) tarihi yaz›lm›flt›r. Kitâbesi fludur:
Kabir son olarak, 1940 tarihlerinde ç›nar›n dibinden kald›r›larak flimdiki yerine yani, camiinin k›ble taraf›na nakledilmifltir.
Nakiller aras›nda flu tafllar vard›r:
1050 (1640). Hüdâyî Hazretleri’nin mukabelecisi Mehmed Efendi’nin ruhuna el-Fatiha.
“Küllu men aleyhâ fân”
Kad intekalet ilâ rahmetillâhi
Teâlâ el-merhume
El-ma¤firetu’s-sa’îdetu’fl-flehîde
El-muhtâcetu’l- merhame
Gülfem Hatun
bint-i Abdullah.
Sene 1069
1047 - 1045. Hüdâyî Hazretlerinin mukabelecisi Mehmed Efendi’nin zevcesi Gülsüm
ve kerimesi Zeyneb Hatunlar›n ruhlar›na el-Fatiha.
Gerçekte ise, Gülfem Hatun, 969 (1561-62)
tarihinde Kanunî Sultan Süleyman taraf›ndan
öldürtülünce bu yere gömülmüfl ve sonra üzerine bir türbe yap›lm›flt›. Hadîka yazar› Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi, bu türbeyi ve kabir
tafl›n› görmüfltü. Kaydetti¤i kitâbesi fludur:
Cadde üzerindeki türbesinin önü, vaktiyle arzuhalcilerin istek sahiplerinin arzular›n› dile
getirmeleri için topland›klar› bir mahaldi. Üsküdar fier’iye Mahkemesi bu türbenin biraz ilerisinde bulunuyordu. Bu durum eski mahkemenin buradan kald›r›lmas›na kadar devam etmifltir.
Sâhibetü’l-hayrat sa’îde flehîde Gülfem Hatun
fî sene tis’a ve sittîn ve tis’a mie
969
Mehmet Efendi Hüdâyî Tekkesi’nin gelir ve giderini kontrol ederdi. Bu görevi
yapana mukabeleci denirdi.
(Gülfem Hatun Camii bahsine bak›n›z.)
Gülfem Hatun
Türbesi.
555
GÜLNUfi EMETULLAH VAL‹DE
SULTAN TÜRBES‹
T
ürbe, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerindedir. Yeni Cami Külliyesi ile beraber
1708-1711 tarihleri aras›nda yapt›r›lm›flt›r. Bânisi, Sultan III. Ahmet’in annesi Gülnûfl Emetullah Valide Sultan’d›r. Lâle Devri baflmimar› Mehmet A¤a taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Türbenin sa¤ taraf›nda sebil, sol taraf›nda muvakkithane ve hazîre, arkas›nda hünkâr mahfili ve cami, karfl›s›nda ise Zincirli Kuyu Tekkesi ismiyle de bilinen Halim Gülüm Dergâh›
bulunuyordu.
Gülnufl Emetullah
Valide Sultan
flâhidesi.
Türbe, sekiz yüzlü olarak tamamen mermerden
yap›lm›flt›r. Köflelerine yerlefltirilen sekiz mermer sütunun aras›, pirinç flebekedir. Sütun bafll›klar› istalaktitlidir. Genifl, aln› düz, kemer içleri dilimli, yekpare bir mermer kirifl veya kemer sütunlar› birbirine ba¤lar. Bu sütun ve kirifllerin üzerine, türbeyi daha görkemli göstermesi için kesme mermerden ikinci bir kemer
daha yap›lm›flt›r. Bu kafl kemerlerin iç taraflar›
yine pirinç flebekedir. Bu flebekeler, gerek döküm ve gerekse motifleri bak›m›ndan, Türk
dökme sanat›n›n en güzel örnekleridir.
Bu aç›k türbeyi, lame demirler aras›na gerilen
bir tel kafes örtmektedir.
Kubbe ete¤ini, çepeçevre istalaktitli bir silme
çevirmektedir. Bu silmenin örneklerini, cami
külliyesinin çeflme, sebil, flad›rvan ve cümle
kap›s›n›n etraf›nda gördü¤ümüz gibi, iskele
meydan›ndaki III. Ahmet Çeflmesi’nde ve K›s›kl› Çeflmesi’nde de müflahade etmekteyiz.
Kubbe ete¤inin iç taraf›nda nefis bir hat ile
Ayet-el Kürsi yaz›l›d›r.
fiebekeler çiçek, yaprak ve geometrik flekillerle bezenmifltir.
Pirinç flebeke bir kap›dan türbeye girilir. Bu eflsiz flaheser türbenin içinde, Valide Sultan’›n
yüksek, ihtiflaml› kabir tafllar›n› havi mezar›
bulunmaktad›r.
Bafl ve ayak tafllar›nda, istiridye kabu¤u fleklinde mihrapç›klar ve kabartma flekiller vard›r.
‹kisinin de arka taraflar›na zarif, uzun servi kabartmalar› yap›lm›flt›r.
Gülnufl Emetullah
Valide Sultan Türbesi.
556
Ayak tafl›, çeflme ve flad›rvan›nda oldu¤u gibi,
vazo içinde çiçek motifleri ile bezenmifltir. Her
iki tafl›n üst taraf›na yap›lan sorguçlar, çeflmesindekinin ayn›d›r.
Bafl tafl›nda ta’lik yaz› ile yaz›lm›fl 11 sat›r halinde, Arapça bir kitâbesi vard›r. Alt›nda 1127
tarihi yaz›l›d›r.
Türbenin ve camiin kitâbeleri, Hezârfen Mehmet Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r. ‹mzas›n›, flad›rvan avlusuna aç›lan sol yan kap›s› üzerindeki ayetin alt›nda görmek mümkündür.
Valide Sultan Edirne’de vefat etmifltir.
Afla¤›daki sat›rlar, F›nd›kl›l› Mehmet A¤a’n›n
Nusretname adl› eserinden al›nm›flt›r:
“Padiflah›m›z›n annesi Gülnûfl Valide Sultan,
bir süreden beri yata¤a düflmüfl hasta yat›yordu. Nihayet bu sal› gecesi (7/8 Zilkade 1127,
4/5 Kas›m 1715), saat 9 sular›nda, 75 yafl›nda
oldu¤u halde, ruhunu teslim etmiflti. Cenazesi
bütün vezirlerin, ulema ve fleyh efendilerle ileri gelen memurlar›n kat›ld›klar› bir törenle
Darü’s-saâde’de, Alay Köflkü’nden kald›r›ld›,
bir arabaya konularak vasiyeti üzerine ‹stanbul’da, Üsküdar’da yapt›rd›¤› cami bahçesindeki üstü aç›k türbeye defnedilmek üzere, ikinci vezir Kürt Mehmet Pafla’ya teslim edildi.
Ertesi Perflembe günü (7 Kas›m 1715), akflam
yats› vakti, Valide Sultan’›n cenazesi Davut
Pafla Saray›’na getirilmifl ve ‹stanbul Kaymakam› Vezir Kürt Mehmet Pafla ile flehrin ileri gelen kiflileri taraf›ndan, orada karfl›lanm›fl ve sabaha kadar bafl ucunda Kur’an okunmufltu. Ertesi mübarek cuma günü, ‹stanbul’daki vezirler, ulema ve fleyh efendiler cenazeyi oradan
ald›lar. Topkap›’dan flehre girerek So¤ukçeflme
Kap›s›’ndan (Gülhane Park›’na girilen kap›)
Hasbahçe’ye, oradan da Yal› Köflkü’ne (Sirkeci araba vapurlar›n›n az ilerisinde idi.) getirdiler. Padiflah›n emri üzerine bir saltanat kay›¤›na koyarak Üsküdar’a geçirdiler ve an›lan yere
defnettiler. Mezar›n›n bafl ve ayak uçlar›na birer mermer tafl diktiler.” (Yeni Valide Camii
bahsine bak›n›z.)
HACI AHMET PAfiA TÜRBES‹
T
ürbe, Do¤anc›lar Meydan›’ndaki Çak›rc›bafl› Hasan Pafla Camii’nin kuzeyindedir.
Ramazano¤lu Soka¤›’na aç›lan avlu kap›s›ndan
girilir. Mimar Sinan taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Tezkiretü’l-Ebniye’de “Üsküdar’da Hac› Pafla
Türbesi” ad› ile kay›tl›d›r.
Hac› Ahmet Pafla
Türbesi.
557
Evliya Çelebi’nin meflhur Seyahatname’sinde
“Hac› Pafla Darü’l-kurrâs› ve Türbesi” diye ismi
geçer. Ayr›ca bu yerde bir de “Hac› Pafla Saray›”n›n bulundu¤unu belirtmifltir. Çelebi’nin,
Hac› Pafla Darü’l-kurrâs› dedi¤i binaya, Hadîka
yazar›, Çak›rc›bafl› Hasan Mektebi diyor.
Evliya Çelebi, Hac› Ahmet Pafla’n›n bir de
mescidi oldu¤unu söylüyor ve “Üsküdar mescitlerinden Hac› Pafla Mescidi en seçkinidir”
diyor. Tuhfetü’l-Mimarîn’de Mimar Sinan’›n
yapm›fl oldu¤u mescidler say›l›rken “Üsküdar’da bina olunan Hac› Pafla Mescidi” diye
ad› geçti¤i halde darü’l-kurrâs›’ndan bahis yoktur. Hadîka yazar› da bu isimle bir mescit yazmam›flt›r.
Adliye Naz›r› Hüseyin
R›za Pafla’n›n,
Hac› Ahmet Pafla
Türbesi önündeki
y›k›k türbesi.
Yan›nda o¤lu
fiehremini ‹smet
Bey’in kabri vard›r.
558
Haf›z Hüseyin Efendi “Hac› Ahmet Pafla, türbe-i mahsûsas›nda medfundur. Çak›rc›bafl› Camii karfl›s›ndaki hamam› 993 (1585) tarihinde
bina olunup, bânisi bundan bir kaç sene sonra
vefat etmifltir.” diyor. Burada vefat tarihini
yazmad›¤› halde Vefeyât adl› eserinde: “Vüzeradan iken hil’at, sene 1001 (1592-93) tarihinde hulle-pûfl-› na’îm olmufltur.” diyerek
Ahmet Pafla’n›n hicrî 1001’de vefat etti¤ini
belirtmifltir.
Sicill-i Osmânî’de ise 996 (1588)’de vefat etti¤i
yaz›l›d›r.
Esas türbe kap›s› önünde ikinci bir türbe daha
vard›. Bu türbe ile bir ba¤lant›s› bulunmayan
bu yap›n›n oval biçimdeki kubbesi dört köfle,
alt› mermer sütun üzerine oturtulmufltu. ‹ç alt
duvarlar› kesme tafl ile kapl› bulundu¤u halde,
d›fl yüzü ve kubbesi mermer ile örtülmüfl idi.
Bu ikinci türbe, 1310 (1892) tarihinde Hüseyin R›za Pafla taraf›ndan, 12 May›s 1890 / 6
Kas›m 1895 tarihleri aras›ndaki Adliye Naz›rl›¤› zaman›nda yapt›r›lm›flt›r. Sonradan y›k›lan
türbenin tafllar›, etrafa da¤›lm›fl olarak durmaktad›r.
Türbenin yap›m› s›ras›nda kap›s› üzerine yerlefltirilen H. 1310 tarihli kitâbe, türbe y›k›ld›¤› s›rada ‹zmirli Ali Pafla Türbesi’nin kap›s›
karfl›s›na nakledilmifltir. Kitâbe, esas türbe kitâbesinin bir efli olup Hattat Sami Bey taraf›n-
dan yaz›lm›flt›r. Bu s›rada esas türbe de onar›lm›flt›r.
Bilmek istersen an› fiemsî didi târîhin
Derler idi Hac› Ahmet Pafla an›n ad›n
Burada, Ramazano¤ullar›’ndan fiehremini ‹smet Bey ile babas› Hüseyin R›za Pafla gömülüdür. Bu iki kabrin bugün yaln›z kaideleri kalm›flt›r. ‹smet Bey, 1913’te ‹stanbul milletvekili olmufl ve bir sene sonra da ‹stanbul Vali Vekilli¤i ile ‹stanbul fiehreminli¤i’ne atanm›fl, fakat 1917 y›l›nda bir kazaya u¤rayarak denize
düflmüfltür. Bir hafta sonra denizde bulunan
cesedi babas›n›n yan›na gömülmüfltür. Camiin
üzerinde bulundu¤u yan sokak hâlâ, Ramazano¤lu Soka¤› ad›n› tafl›maktad›r.
Kitâbede tarih yoktur. Yaln›z son tarih m›sra›
ebced hesab›na vurulunca 984 (1576-77) tarihi ç›kar ki, bu, türbenin yap›ld›¤› tarihtir. Hac› Pafla “Kendi destiyle kodu türbesinin bünyad›n” m›sra›ndan da anlafl›laca¤› üzere, türbesini hayatta iken yapt›rm›flt›r.
Hüseyin R›za Pafla, 1838’de ‹stanbul’da do¤mufl, valiliklerde, Adliye ve Evkaf Naz›rl›klar›nda bulunmufl ve kitap merakl›s› olarak tan›nm›fl de¤erli vezirlerdendi. Türkçe, Arapça
ve Farsça fliirleri ve kitaplar› vard›r. 1322
(1904) tarihinde vefat ederek yukar›da aç›klanan yere gömülmüfltür.
Hüseyin R›za Pafla’n›n babas› ‹smet Pafla, Ramazano¤ullar›ndan Necip Bey’in o¤lu olup Enderun’dan yetiflmifltir. Bir çok valiliklerde bulunmufl ve 1282 (1865) senesinde vefat etmifltir.
Ahmet Pafla Türbesi
kitabesi.
Do¤anc›lar Camii
hazîresinde ve
yerdedir.
Kitâbe, Hac› Ahmet Pafla’n›n akrabas› ve cami
sahibi fiemsi Ahmet Pafla taraf›ndan yaz›lm›flt›r. (fiemsi Pafla Camii bahsine bak›n›z.)
Türbenin içinde dört kabir vard›r. Bunlar›n
ikisi ahflap sanduka fleklinde olup di¤er ikisi
mermer lâhittir. O devrin simgesi olan ince,
dört köfle flâhideler üzerinde örfî destarlar bulunmaktad›r. Lâhitler küçüktür. Hiç birinin
üzerinde yaz› ve tarih yoktur. Bunlar Ahmet
Pafla’n›n çocuklar›na ait olmal›d›r. Sandukalardan biri, Ahmet Pafla’ya aittir.
Tamamen kesme tafltan yap›lan türbe, tek
kubbeli olup sa¤›rd›r. Sekiz yüzlüdür. Her yüzünde, üstte olanlar› kemerli, altta olanlar› düz
kiriflli pencereleri vard›r. Kubbe, ayr›ca sekiz
yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur.
Türbe kap›s›n›n kemeri, beyaz ve k›rm›z› renkli mermerle örülmüfltür. Kap› söveleri mermerdir. Kap›n›n üzerinde iki sat›r üzerinde dört
m›sral› flu kitâbe bulunmaktad›r:
Türbenin duvarlar›ndaki kandillikler hâlâ durmaktad›r. Yaln›z döflemeler çürümüfltür. Kap›n›n iki taraf›nda kitap dolaplar› vard›r.
fiam Beglerbe¤isi olan o nesl-i Halid
Kendi destiyle kodu türbesinin bünyad›n
Türbenin etraf› mezarl›kt›r. Buradaki en eski
tarihli kabir tafl›, Mustafa Bey’e ait olup 1010
559
(1601-2) tarihlidir. Bir kaç lâhit da¤›lm›fl durumdad›r. Camiin k›ble taraf›ndaki mezarl›k,
türbenin etraf›na nakledilmifltir.
Hac› Ahmet Pafla, ‹sfendiyaro¤ullar›’ndan
olup K›z›l Ahmet Pafla ahfad›ndand›r. fiemsi
Ahmet Pafla’n›n amcas›d›r. Enderun’dan yetiflmifl sonra s›ra ile Büyük Emirahur, iki defa
Konya valisi, Rumeli Beylerbeyi ve fiam valisi
olmufltur. Sultan II. Selim’in ve Sultan III.
Murat’›n has nedimi idi. Vefat›nda yafl›n›n
100’ü geçti¤i rivayet olunur. fiemsi Pafla gibi
bu da padiflah ile beraber ava giderdi.
Ramazano¤ullar›, Adana bölgesinde hüküm
sürmüfl olan bir Türk hânedan›d›r. Üç Ok
Türkmenleri’ne mensuplard›. Bu Türkmenler’den bir k›sm› Üsküdar’a yerleflmiflti. Paflakap›s›, Jandarma Kumandanl›k binas›n›n sa¤
taraf›ndaki park›n yerinde yak›n tarihe kadar
bir Türkmen Mezarl›¤› vard›.
Hac› Ahmet Pafla’n›n Kayseri’de Mimar Sinan
yap›s› bir camii ve mektebi, ayr›ca Düzce’de
dahi bir cami ve mektebi, babas› ‹sfendiyaro¤lu Mahmut Bey’in de Dimetoka da bir tekkesi
Halil Pafla Türbesi.
560
vard›.
R›za Pafla’n›n kerimesi, Fatma Han›m’›n k›z›
Nafia Han›m, Meflhur Tunuslu Ahmed Bin
Ayad’›n o¤lu Reflid Bin Ayad ile evlendirilmifl
ve bu izdivactan Mehide adl› bir k›zlar› olmufltur. (Tunuslu Mahmud Ayad Pafla Köflkü bahsine bak›n›z.)
Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/173 ve 5/69) (M. Meriç, Mimar Sinan’›n Hayat›)
(Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/230) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 2/333) (‹slâm Ans. 9/612) (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 195-329) (A. Gövsa, Meflhur adamlar, 4/1364) (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 43) (R. Ziyao¤lu, ‹stanbul Kad›lar›
fiehreminleri, s. 206) (M. Pakal›n, Maliye Naz›rlar›, c. 1)
(Gezi Notu) (Sicill-i Osmânî, 1/204; 3/204 ve 3/473 ‹smet
Mehmet Pafla) (V. R. Zorlu, O Günden Bu Güne, s. 50)
(‹nal, Son Sadrazamlar, s. 1517) (Naimâ Tarihi, Dan›flman
Türkçesi, 5/2217) (‹nal, Evkaf-› Hümayun Nezaretinin Kuruluflu, Haz. N. Öztürk, Vak›flar Der. 19/66) (Abdullah
Kuran, Mimar Sinan, s. 323) (Beyhan Erça¤, Mimar Sinan’›n ‹nfla Etti¤i Türbeler, VI. Vak›f Haftas›. s. 229)
(Osm. Arfl. Evkaf Defteri II, No:12939-18380) (Osm.
Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalo¤u, i/2) (Y. Öztuna, Devletler ve
Hanedanlar s. 825)
HAL‹L PAfiAZÂDE MAHMUT
BEY TÜRBES‹
A
ç›ktürbe Soka¤› ile Aziz Mahmut Efendi
Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve Halil Pafla
Türbesi’nin sa¤ taraf›ndad›r.
Mahmut Bey, Sadrazam Halil Pafla’n›n iki o¤lundan biridir. Di¤er o¤lu Ebubekir Bey’in, babas›n›n türbesinde gömülü oldu¤u rivayet edilir.
Mahmut Bey Türbesi’nde de Halil Pafla Türbesi’nde oldu¤u gibi üç lâhit vard›r. Biri, hangi
tarihte vefat etti¤i bilinmeyen Mahmut Bey’e,
di¤eri Hüdâyî Tekkesi fleyhlerinden olan Abdülhay Efendi’ye, üçüncüsü ise Abdülhay
Efendi’nin o¤luna aittir. Bu üç lâhdin üzerindeki sandukalar yok olmufltur.
Soka¤a nazaran fevkânî olan Mahmut Bey
Türbesi’ne avluya aç›lan mermer söveli ve kemerli bir kap›dan girilir. Söveleri geometrik
flekilli olup Halil Pafla Türbesi kap›s›ndan ayr›
özelliktedir. Kitâbesi yoktur. Kap› önünde kesmetafl alçak bir duvar vard›r. Bunun y›k›lm›fl
bulunan revak›n sütun kaidesi oldu¤u san›lmaktad›r.
Kap›n›n sa¤ taraf›ndaki cephede altta iki gömme dolap, cephede alt üst üçer; sa¤ taraf›ndaki
cephede altta iki gömme dolap, üstte iki pencere; sol taraf›ndaki cephede -ki bu asl›nda
Halil Pafla Türbesi’nin cephesidir- üstte üç,
altta bir pencere vard›r. Alt pencereler mermer söveli ve klâsik demir parmakl›kl› olup
dikdörtgen fleklindedir. Üst pencereler ise sivri kemerlidir.
Türbenin zeminine alt›gen tu¤la döflenmifltir.
Abdülhay Efendi’nin vefât›na flu tarih düflürülmüfltür:
“K›la Abdülhay sana Hakk rahmeti-1117”
(1705-6)
Tek sa¤›r kubbesi sekiz yüzlü bir kasna¤a, kasnak da karfl›l›kl› iki ana duvar ve iki tu¤la kemer üzerine oturtulmufltur. Dört taraf›nda düz
tromplu küçük yar›m kubbecikleri vard›r. Mermer alemi k›r›lm›flt›r.
Halil Pafla Türbesi
ve sebili.
561
Halil Pafla ve Mahmut
Bey türbeleri.
Türbenin sokak taraf›ndaki cephesi tamamen
kesme tafl ile kaplanm›fl olup iki köflesine birer
kabartma sütun yap›lm›flt›r. Üst iki köflesindeki kufl evleri k›r›lm›flt›r. Türbenin alt kaidesi
soka¤›n kavsine uyduruldu¤undan, üstte bulunan türbe, iki taraftan k›sa konsollarla d›fla tafl›r›lm›flt›r.
Gösterdi¤i mimarî özelliklerden de anlafl›laca¤›
üzere türbe, Halil Pafla Türbesi’nden sonra yap›lm›flt›r. Bunu do¤rulayan kan›tlar flunlard›r:
Türbenin arka cephesi ve kubbe kasna¤› ise,
iki s›ra tu¤la ve bir s›ra kesme tafltan yap›lm›flt›r.
b) Mahmut Bey Türbesi, Halil Pafla Türbesi’ne
yaslanm›fl olup, tafl ba¤lant›s› yoktur.
a) Halil Pafla Türbesi tamamen kesme tafltan
yap›ld›¤› halde, Mahmut Bey Türbesi’nin yaln›z sokak taraf› kesme tafl ile kaplanm›flt›r.
c) Halil Pafla Türbesi’nin Mahmut Bey Türbesi’ne bakan cephesinde bir çerçeve içinde büyük bir pencere vard›r. Bu çerçevenin üst k›sm›, Mahmut Bey Türbesi’nin kubbesi üzerine
oturdu¤u kemeri alt›nda kalm›flt›r.
Mahmut Bey Türbesi’nin alt kaidesinin Halil
Pafla Türbesi ile beraber yap›lm›fl oldu¤unu tafl
ba¤lant›lar›ndan anl›yoruz. (Sadrazam Halil
Pafla Türbesi bahsine bak›n›z.)
Üsküdar’da do¤an ve yaflayan fieyh Abdülhay
Efendi’nin torunu Üsküdarî Molla Mehmet
Efendi’nin de bu türbede gömülü bulundu¤u san›lmaktad›r. Mehmet Efendi, büyük kad›l›klarda bulunmufl olup iyi bir hânende ve bestekâr
idi. 1730 tarihlerinde vefat etmifltir. Musikiyi,
ilâhî besteleri ve fliirleri bulunan büyük babas›
Abdülhay Efendi’den ö¤rendi¤i söylenir.
562
HALLAÇ BABA VEYA GAN‹
EFEND‹ TÜRBES‹
Harap ve çat›s› çökmüfl olan bu türbede ayr›ca,
iki fener, bir 99’luk tesbih ve bir kaç levha göze çarp›yordu.
T
ürbe, Toptafl› Caddesi’ne aç›lan, K›zlar
A¤as› Ç›kmaz› üzerinde ve Hallaç Baba
Sa’diyye Tekkesi’nin avlu kap›s› yan›nda idi.
Bugün, türbe, tekke ve ç›kmaz sokak mevcut
de¤ildir. 1972 tarihinde, yeni aç›lan Toptafl›
Bulvar› sebebi ile y›kt›r›ld›. (Bu tekke bahsine
bkz.)
Türbede, Hallaç Gani Efendi’nin;
1901 tarihinde vefat eden, bu tekkenin fleyhlerinden Ali Efendi’nin;
Vefat tarihi bilinmeyen, Mehmet Emin Efendi’nin;
May›s 1326 (1908) tarihinde vefat eden Ahmet Ferit Efendi’nin;
Vefat tarihi bilinmeyen, ‹brahim Zihni Efendi’nin ve kim oldu¤u bilinmeyen bir
kimsenin sandukalar› vard›.
HAfi‹M BABA TÜRBES‹
T
ürbe, ‹nadiye Semti’nde ve bu isimle bilinen meflhur tekkesinin alt›nda ve Gündo¤umu Caddesi ile ‹nadiye Mezarl›k Soka¤›’n›n
birleflti¤i yerde idi.
Yeri, bugün arsa halinde bulunan türbede,
1197 (1783) tarihinde vefat eden Bektâflî fleyhi Haflim Baba medfundur.
Haflim Baba, Celvetîlik’ten ayr›l›p Bektâflî babas› oldu¤u için babas› fieyh Yusuf Nizameddin Efendi’nin türbesine gömülmemifltir.
Fevkânî olan ve semahane olarak kullan›lan
tekke mescidinin alt›ndaki bir oda türbe haline getirilerek buraya defnedilmifltir. (Haflim
Baba’n›n öz geçmifli için Band›rmal› Tekkesi
Camii bahsine bak›n›z.)
Haflim Baba Türbesi
ve solundaki
çeflme harabesi.
Çeflme ayn› zamanda
tekkenin abdest
mahalli idi.
563
HAYDAR BABA TÜRBES‹
Haydar Baba Türbesi.
T
ürbe, eski Haydarpafla Mesiresi’nde ve
flimdiki Haydarpafla tren istasyonunun hemen arkas›nda demir yollar› aras›ndad›r.
Karfl› sayfada
Haydar Baba Türbesi
içinde Halit A¤a
kitabesi.
Bu aç›k türbe, halk aras›nda, Haydar Baba
Türbesi ad›yla bilinmesine ra¤men, türbede
medfun olan kifli, Abdullah isimli bir zatt›r.
Türbe yak›flt›rma ad›n›, Haydar Pafla’n›n (öl.
1595) Kanunî devrinde (1520-1566) yapt›rm›fl
oldu¤u ve sonra kendi ad› ile an›lan ‘Hadâik-i
Sultaniye’ den alm›flt›r.
Bu padiflah bahçesinin ortas›nda, ad›n› yine
bahçeyi yapt›ran›n isminden alan, Mehmet
Efendi’nin, Haydar Pafla Camii ismiyle an›lan
bir camii vard›. Türbe iflte bu camiin yan›nda
idi. Gayet bak›ml› olan ve üzeri bir demir kafes ile örtülü bulunan türbenin girifl kap›s› üzerinde yeni yaz› ile;
“Bismillâhirrahmânirrahîm. Burada yatmakta bulunan Abdullah Baba’n›n ve Haydar Baba Hazretlerinin ruhuna Fatiha”
Haydar Baba Türbesi.
Karfl› sayfada
Haydar Baba Türbesi
içinde Abdullah Baba
flâhidesi.
564
diye yaz›l›d›r.
Kap›n›n yan›ndaki mermer kitâbede ve iki sat›r halinde:
“Sâhibu’l-hayrat darü’s-saâdetü’fl-flerife a¤as›
Hazreti Halid A¤a. 1211 (1796)”
Halid A¤a’n›n, bu cami yak›n›nda bir çeflmesi
ve namazgâh› ve ayr›ca Kad›köy’de Halit A¤a
Soka¤› üzerinde 1209 (1794-95) tarihli güzel
bir çeflmesi vard›r. (A¤a için, Abdülmecit Han
Çeflmesi bahsine bak›n›z.)
Türbenin ortas›nda beton bir sanduka ve bu
sandukan›n ayak taraf›ndaki yuvarlak mezar
tafl› üzerinde de;
le maruf bir zat, kendi için vefat›ndan önce haz›r eyledi¤i kabrinde medfundur. Haflimî, vefat›na bu tarihi demifltir:
Yâ Hû merhûm ve ma¤fûrleh lâ-mevtî Abdullah
Baba’n›n ruhuna / el-Fatiha 1282 (1865)
diye yaz›l›d›r. Sandukan›n üzerine de 13 dilimli bir tarikat sikkesi konmufltur.
Türbe, gayet harap bir durumda iken, 1955 tarihinde flimdiki flekliyle onar›lm›flt›r. (Haydar
Baba’n›n kimli¤i için Haydar Dede Mescidi
Merhum Konyal›, Haydar Baba Türbesi ile
Haydar Dede Mescidi bahislerini biribirine kar›flt›rm›flt›r. Buradaki kitâbeler de yanl›flt›r.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/241) (Gezi Notu)
(Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/358.
H‹MMET DEDE TÜRBES‹
T
ürbe, Karacaahmet Camii yerinde bulunan, eski Taflç›lar Camii k›blesi yönünde
ve köfleye yak›n bir yerde bulunan, Hoca Mikail bin Mahmud fiirvanî adl› zat›n kabri karfl›s›nda idi. Hoca Mikail’in mermer sandukas›
bugün de mevcut olup yar›ya yak›n topra¤a gömülmüfltür.
Hadîkatü’l-Cevâmi adl› eserinde Hüseyin Efendi flu bilgiyi vermektedir:
“Bu camiin karfl›s›nda Himmet Dede denmek565
Kudve-i ehl-i safa Hazreti Himmet Dede kim
‹tdirüb lah-i hayat›nda mezar›n› bina
Hâflimî dâî didi merkadinin târîhin
Can ile meflhed-i Himmet Dede’ye eyle du’a
1041 (1631)
Himmet Dede Hazretleri’nin kabridir. Sene 1052
(1642). Nakli 24 Muharrem 1336 (9 Kas›m
1917)
Himmet Dede Hazretleri, Valide-i Atik Camii
Dergâh›’nda oturur iken vefat etmifltir. Selimzâde Emnî Çelebi flu tarihi söylemifltir:
“fiehidlik Mescidi civar›nda, fiehidlik Türbedar› ünvaniyle müstahdem iken vefat eden Balabanî du’â-gû-y› flehir fieyh Hasan Hüsnü
Efendi ‹bn-i Ali Pafla medfundur. 1347 (1928).
Nam›na mezar tafl› vard›r.” Bu tafl bugün mevcut de¤ildir.
“Himmet Efendi oldu dâr-› bekaya âzim”
1336 (1917) tarihinde, Kad›köy-K›s›kl› Tramvay yolu yap›l›rken, mevcut yolu geniflletmek
icap etmifl ve bu aç›k türbe büyük bir merasimle, Karacaahmet Mezarl›¤› fiehitlik Camii’nin
sol taraf›na ve 30 ad›m ilerisine nakledilmifltir.
Etraf›, demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Yukar›da yaz›lan kitâbe bugün mevcut de¤ildir. Eskiden mermer bir levha halinde demir parmakl›¤›n üzerinde idi.
1917 tarihinde dikilen sütun fleklindeki flâhidesi üzerinde flu yaz› vard›r:
Yâ Latîf. Fâtih-i Ba¤dad Sultan Murad Han-› râbi’nin Alemdar› kutbü’l-ârifîn fleyhü’l-mücahidîn
Himmet Dede
Türbesi.
566
‹. Hakk› Bey, Merâk›d adl› eserinde diyorki:
Himmet Dede kabrinin yan›nda, demir parmakl›k içinde, “Yanya eflraf›ndan Koca Arslan
Pafla sülâlesinden Murtaza Bey’in 1339
(1920)” tarihli kabri vard›r.
Hadîka yazar›n›n verdi¤i 1041 tarihi yanl›fl olmal›d›r. Ba¤dat Seferi, 8 Nisan 1638 tarihinde
Sultan Murat’›n Üsküdar’a geçmesi ile bafllam›fl ve 24 Aral›k 1638 tarihinde de son bulmufltur.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/223) (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar, s. 53-54) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/177-178)
‹S‹MS‹Z TÜRBE
E
skiden Ahmediye Meydan›’nda ve tahminen Üsküdar Postahanesi’nin sol taraf›nda
bulunan türbe, bilinmeyen bir tarihte Ahmediye Camii önüne nakledilmifltir. hemen yan›ndaki mermer Pirinççi Çeflmesi de nakildir.
ait oldu¤u belli de¤ildir.
Bu nakil s›ras›nda, flimdi Üsküdar Pasaj›’n›n
bulundu¤u yerde mevcut olan fieyh Mehmet
Tâlib Efendi Camii karfl›s›nda, yani Halk Caddesi’ nin sol köflesinde bulunan hazîresi de bu
‹simsiz Türbe’nin arkas›na nakledilmifltir ki,
resimde de görülmektedir.
Aç›k türbe içindeki mücevvezeli lâhdin kime
‹simsiz Türbe.
‹simsiz Türbe önüne
yap›lan nakil
fieyh Mehmet Talip
Efendi Camii
hazîresidir.
‹simsiz Türbe.
567
‹SKENDER BABA TÜRBES‹
T
ürbe, A¤ahamam› ad›yla bilinen semtte,
Dönmedolap Sokak ile Gündo¤umu Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve meflhur Kaymakç›
Tekkesi’nin k›blesi taraf›ndad›r. Sa¤ taraf›nda
A¤a Hamam› ve sol taraf›nda ise A¤a Camii
bulunmaktad›r. Semtin en eski yap›s› olup ondan evvel, bu yol üzerinde, ‹stanbul’un Fethi’nde ilk hutbeyi okuyan ve ilk Cum’a namaz›n› k›ld›ran ‹brahim Efendi’nin ve çocuklar›n›n medfun bulundu¤u Hatibzâdeler Türbesi
ile ünlü ‘menzilhane’ bulunuyordu.
Türbe kap›s› yan›ndaki 1141 (1728-29) tarihli, Sadrazam Damat ‹brahim Pafla Çeflmesi’nin
bugün yaln›z haznesi kalm›flt›r. Mermer yüzü,
1945 tarihlerinde Topkap› Saray› Ortakap›s›’n›n sol taraf›na nakledilerek monte edilmifltir.
Hadîkatü’l-Cevâmî yazar› ‹skender Baba için flu
bilgiyi vermektedir:
evvel var oldu¤u san›lmaktad›r. Türbenin kap›s› önünde evvelce bir türbe daha vard›. Etraf›n›n kesmetafl bir duvar ile çevrili oldu¤u ve
bu duvar üzerinde kemerli bir kap›s›n›n ve
mermer söveli klâsik topuzlu demir parmakl›kl› bir hâcet penceresinin bulundu¤u kal›nt›lardan anlafl›lmaktad›r. Üzeri de ahflap bir çat› ile
örtülü imifl.
Y›k›lm›fl bulunan duvar›n artan bakiyeleri ve
mermer söveler ve bu söveler üzerindeki demir
parmakl›k yuvalar› bugün de görülmektedir.
Bunlar üst üste yerlefltirilmek suretiyle bir duvar oluflturulmufltur. Bu birinci türbede iki kabir vard›r. Biri fieyh Abdurrahman Efendi’ye
ait olup ayak tafl› üzerindeki kitâbesi fludur:
Meflayih-i tarikat-i Halvetiyye’den
Merhûm ve ma¤furunleh Kaymakç›zâde
Efl-fleyh el-hâc Abdurrahman Efendi ibn-i
Efl-fleyh Mehmet Efendi ruhuna Fatiha
1124
Bafl tafl›ndaki kitâbesi ise fludur:
‹skender Baba
Türbesi hazîresinde
Kaymakç› Tekkesi
fleyhlerine ait
flâhideler.
“Kaymakç› Tekkesi bânisi, Yeniçeri Efendisi
Mehmet Efendi’dir ki, 955 (1548)’de vefat
edip orada medfundur. Yan›nda meflâyih-i sufiyeden (tasavvuf ehli fleyh) ‹skender Baba
medfundur.”
‹skender Baba Türbesi’nin 1548 tarihinden
Hankâh-› âlemin bir fleyh-i kâmil-i ârif-i
Can gibi gözden nihân oldu cihândan çekdi pâyi
Heb fi’llah olub mazhar o mahbûbü’l-kulûb
Cem ide Piri Hüdâyî ile Cennet’de Hudâyî
Bunda ârâm eylemek itmez tasavvuf-› âflikân
Bu güzergâh-› fenâdan geçmede flâh ü gedâyî
Nâ-bergâh kurb-i Rabbani’ye buldukda vusûl
Tekye-gâh-› asr›nda kalmad› hiç hûy ü hây
Gûfl›na erdikde emr-i “‹rciî” bin can ile
Asitan-› Hazreti Mevlâ’ya oldu hem-sâye
Didi bir yâr-› s›ddîk› fevtine târîh içün
Eyliye Kaymakç›zâde gülistân-› kabrini cây
1224 (1809)
Silindir fleklindeki di¤er kabrin flâhidesinde
yaz› ve tarih yoktur. Bunun, Kaymakç› fieyh’in
o¤lu ve fieyh Abdurrahman Efendi’nin babas›
olup 1183 (1769) tarihinde vefat eden Celvetî fieyhi Mehmet Efendi’ye ait oldu¤u bilinmektedir.
Demir bir kap›dan ‹skender Baba Türbesi’ne
girilir. Kitâbesi yoktur. ‹çeride üç ahflap sanduka vard›r. Öndeki çok büyük olup ‹skender Baba’ya, di¤eri, 1262 (1848) tarihinde vefat eden
fieyh Mehmet Sad›k Efendi’ye aittir. Üçüncü
sanduka mazanneden fieyh Abdurrahman
Efendi’nin dervifllerinden olup k›rk sene inzivaya çekilip 1205 (1790) tarihinde vefat eden
568
Hasan Efendi’ye aittir.
XX. yüzy›l›n bafllar›nda flimdiki flekliyle tamir
ettirilen türbe y›¤ma moloz tafl›ndan yap›lm›fl
olup, ahflap çat›s› kiremit döflelidir. Dört pencereden ›fl›k al›r. Dikdörtgen biçiminde oldu¤undan çat›s›n› kal›n, ahflap bir direk tafl›maktad›r. Türbe de, tekke ile beraber daha evvel
Sefazâde Hac› Mehmet Efendi taraf›ndan 1800
tarihlerinde tamir edilmifltir.
Türbede yak›n zamana kadar pek çok etnografik eflya vard›. Bugün azalm›flt›r.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/214) (Sicill-i Osmânî, 4/276 Kaymakzâde el-hac Mehmet Efendi)
(Mir’at-i ‹stanbul, s. 89-90) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tekaya) (Zakir fiükrü Efendi, ‹stanbul Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu, ‹slâm Medeniyeti Mec. 1/79) (Sad›k Vicdani, Tomar-›
Turuk-› Aliyye) (1256 ve 1294 tarihli Âsitânei Aliyye ve
Bilâd› Selasede Kain Elan Mevcut ve Muhterik Olmufl Tekkeler) (Hüseyin Vassaf Bey, Silsile, yazma)
‹VAZ FAK‹H TÜRBES‹
Türbe, Büyük Çaml›ca’n›n en yüksek yeri olan
Sefa Tepesi’ndedir. Etraf›n› alçak bir duvar ile
demir parmakl›¤›n çevirdi¤i bu aç›k türbenin
bafl ve ayak uçlar›nda birer servi a¤ac› bulunmaktad›r. Bafl tafl›na yeni yaz› ile:
Hüve’l-Bâkî
Hicrî 735’te vefat eden
mazanneden ‹vaz Fakih
kuddise s›rruhunun
1944’te Bay Zeynel Alantor
taraf›ndan kabri yapt›r›ld›.
‹skender Baba
Türbesi yerleflim
krokisi.
Uttafl-› alem içün k›ld› hafr ile inflâ
Ziya Efendi bu mahalde pür-safâ
fieyh Efendi kalemden su gibi bir târ
Zihî bu bi’r-i latîf oldu hayrü’l-ehibbâ
1277 (1860-61)
Bugün k›r kahvesinin arkas›nda kalan türbenin flâhidesine tafllar yap›flt›r›lmakta ve hâlâ ziyaret edilmektedir. Kuyu ise, bir niyet kuyusu
haline gelmifltir. Dilek sahipleri dileklerinin
yerine gelmesi için buraya tafllar atmaktad›r.
Evliya Çelebi, meflhur Seyahatname’sinde;
“Büyük Çaml›ca mesiresi, göklere bafl kald›rm›fl
bir da¤›n tâ tepesinde yüce bir tekke idi.”
demektedir. Evliya Çelebi’nin ismini vermedi¤i bu tekke bir Bektâflî Dergâh› idi.
Evliya Çelebi, 1630 y›llar›nda bu yerden bir
tekke olarak bahsetti¤i halde, Hadîka yazar›
hiç söz etmemifltir. Hadîka’n›n müellifi Hüseyin Efendi’nin eserini yazd›¤› 1770 tarihlerinde bu tekke art›k mevcut de¤ildi. Tekkenin
yan›ndaki ahflap türbe ve türbedar odas› 1935
tarihlerinde y›k›lm›flt›r. Son türbedar ise, Bektâflî fieyhi, Hasan Tahsin Baba idi.
(Bu tarihte, Belediye bir tak›m türbeleri tamir
ettirmifl ve bu arada Çaml›ca’daki Selâmi Ali
Efendi Türbesi’ni de yapt›rm›flt›.)
Türbeyi ziyaret eden büyük flair Abdülhak Hamid Tarhan (1852-1937) Çaml›ca’da Bir Türbe
adl› fliirinde bu türbeden bahseder:
Türbenin yan›ndaki tekke binas› ile küçük türbedar evi yok olmufltur. Ayak ucundaki kitâbeli, mermer bilezikli kuyusu elan bakidir.
Üzerine hak edilen kitâbe fludur:
Yer semaya, vakt ise flâma yakin
Bir hava-yi sünbülî, manzar hazin.
fiehrin en yüksek civar›nda idim.
Bundan eflâke yak›n bir yer didim.
Ayak tafl›nda ise:
“1957 y›l›nda Belediyece onar›lm›flt›r.”
569
Arz›n üstünde, cihânda müfltehir,
fiehrimizin ulviyet-i mevkice bir
fiehrimizde Çaml›ca en hofl tepe,
Gezdi¤im yer onda en son mertebe.
Kim onun da dahilinde üç ç›nar,
Bir de bâb-› adem, yani mezar.
Kimse medfun olmam›fl bir makbere,
Makber olmakt›r mukadder her yere.
Türbe yok, mevcut lâkin türbedar
En güzel mevkide sakin türbedar.
Dahilinde âlem-i mehtaplar,
Hem-dem olmufl mestler, hem-hâblar.
Bûseler, âgûfllar, cûfl-u hurûfl
Handelerle, naralarla ayfl-ü nûfl
Dahilen dîvân-› iflret pür cünûn,
Haricen dîvâr-› hayret pür-sükûn.
Bu fliirden, türbenin 1880 tarihlerinde bulunmad›¤›n› ve 1935 tarihinde y›k›lan yap›n›n ise
sonradan infla oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Kitabeye
göre ‹vaz Fakih, Osmanl› Devleti’nin ikinci hükümdar›, Sultan Orhan devrinde (1324-1360)
ve 735 (1334-35) tarihinde vefat etmifltir.
Orhan Gazi zaman›nda Hereke, Tavflanc›l,
Gebze, Dar›ca, Tuzla, Pendik, Kartal ve Maltepe kaleleri, 730 (1329) tarihinde, flimdiki
Gebze’nin güneybat›s›nda bulunan Pelekonon
Ovas›’nda yap›lan savafl sonucu zaptedilmifl ve
Türk Ordusu Merdiven Köyü’ne kadar ilerlemiflti. Buradaki ‹mparator Av Köflkü, Orhan
Gazi taraf›ndan bir Ahi Dergâh› haline getirilmiflti.
Bir fütüvvet (gönüllü yi¤itlik, fedaîlik) yolu,
terbiyevî bir esnaf kuruluflu olan Ahiler o ça¤larda Osmanl›lar’›n beflinci kolu, gizli bir örgütü idi. Bunlar yabanc› ülkelerden haber sa¤larlar ve düflman› gözetlerlerdi. Bu dergâh›n fleyhlerine de resmen Bizans’› gözetlemek vazifesi
verilmiflti. Bunlar, Gözcü Baba, Gül Baba, Ali
Baba, Balc› Baba, Mah Baba, Eren Baba, fiahkulu Baba, Yörük Baba, Sancaktar Baba, Mansur Baba, Semerci Baba, Garipçe Baba, Buhur
Baba, Kartal Baba ve Çaml›ca Baba gibi kimselerdi. Sayg›yla an›lmas› lâz›m gelen bu zatlar,
Bektâflî inançlar›na göre, k›rk erenlerdir. Bunlar›n büyük bir k›sm›, sonradan siyasi durumun
de¤iflmesi neticesinde flehid olmufllar ve bulunduklar› yerlere gömülmüfllerdi. Bir f›k›h bilgini
olan ‹vaz Fakih’in bunlardan biri oldu¤u san›lmaktad›r. fiehid olan kimsenin bulundu¤u yere gömülmesi eski bir âdettir. Süleyman fiah’›n
Bolay›r’da; ‹stanbul’un fethi s›ras›nda ve sokak
570
muharebeleri esnas›nda flehid düflenlerin yol
kenarlar›na gömülmesi bu yüzdendir.
730 (1329) tarihinde kazan›lan muharebe neticesi, Türk öncü kuvvetleri Çaml›ca Tepeleri’ne kadar gelmifllerdi. Bu s›ralarda Orhan
Gazi, Çaml›ca havalisini de içine alan, fakat
gerçek hudutlar› bilinmeyen genifl bir bölgeyi
Do¤anc›lar›na t›mar olarak vermiflti. T›mar,
Akflahin ve Akdo¤an isimlerinin karfl›l›¤› olan
Laçin ismini tafl›yordu.
Laçin T›mar›, sonradan gelen padiflahlar taraf›ndan da kabul edilmifl ve yenilenmifltir.
Bu hükmün, Y›ld›r›m Bayezid (791-804)
(1389-1402) taraf›ndan verildi¤i ve o¤lu ‹sa
Çelebi zaman›nda ve 805 (1402-3) tarihinde
yenilendi¤i de ileri sürülmektedir.
Büyük tarih yazar› ‹brahim Hakk› Konyal›, bir
mecmuaya yazd›¤› yaz›da Laçin T›mar›’n›n anlam›n› anlatmakta ve bu arada da;
“Y›ld›r›m Bayezid do¤anc›lar›na tahsis etti¤i
Üsküdar’›n do¤usundaki yerlerden Çaml›ca’daki bir çiftli¤i, ‹vaz Fakih isminde bir âlime vermifl ve onu her çeflit vergiden muaf tutmufltu. O¤lu ‹sa Çelebi de hicrî 805 tarihli bir
hükümle babas›n›n emrini teyid etmifltir....”
demektedir.
Ayn› yaz›da, eski Ayasofya mütevellisi Dervifl
Çelebi taraf›ndan yap›lan Kocaeli’nin Gebze
Kazas›’na ba¤l› bir köy oldu¤u kaydedildikten
sonra, “..... bu köyün Çelebi Sultan Mehmet
taraf›ndan ‹vaz Fakih’e verildi¤i ve onun da
tevliyeti (vak›f ifllerinin idaresi, mütevelli) evlâd›na geçmek flart›yla vakfetti¤i, ‹vaz Fakih’ten sonra buras›n›n o¤lu Ali’ye, daha sonra bunun o¤ullar› Ahmet, Mahmut ve H›z›r’a
geçti¤i ve tahrir zaman›nda buras›n›n H›z›r’›n
o¤ullar›ndan Mahmut’un tasarrufunda bulundu¤u....” kaydedilmifltir.
Bu aç›klamalara göre, ‹vaz Fakih’in sonradan
konulan flâhidesi üzerindeki vefat tarihinin
do¤ru olmamas› icap eder. Çelebi Sultan Mehmet zaman›nda ve 822 (1419) tarihinde sa¤ oldu¤u görülen ‹vaz Fakih’in flâhidesindeki 735
(1334-35) tarihi aras›nda 87 senelik bir fark
vard›r.
Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’nde bulunan bir
vakfiyeye göre, Çelebi Sultan Mehmet (14131421) kendi fleyhi olan ‹vaz Fakih’e iki Çaml›ca aras›n› temlik (mülk olarak verme) etmifltir.
‹vaz Fakih de bu yerleri vakfetmifltir. K›s›kl›
Çeflmesi’nin ilk bânisinin de bu zat oldu¤u söylenir.
arzuhalden Ba¤larbafl› Rum ve Ermeni mezarl›klar› sahalar›n›n da ‹vaz Fakih Vakf›’ndan oldu¤unu ve burada ilk önce Rum Mezarl›¤›’n›n
tesis edildi¤ini ve sonradan da bir k›sm›n›n Ermeni Mezarl›¤› haline getirildi¤ini ö¤reniyoruz.
Mehmed Hafid Efendi, Mehahü’l-miyah (güzel
sular) adl› eserinde,
3 Muharrem 1245 (5 Temmuz 1829) tarihli bir
takrirden de, Beyo¤lu, Galata ve Bo¤aziçi’ne
gelip yerleflen Ermeniler’in vilâyetlerine ve
Üsküdar’a nakledildi¤ini ö¤reniyoruz.
“K›s›kl› ve havalisi, Laçin T›mar› namiyla ‹vaz
Fakih ad›nda, büyüklü¤ü gerçek bir fleyhe verildikte, fleyh bu büyük araziyi vakf edip, evlâtlar› da mütevelli olmufllard›r. Bu mütevellilik
1212 (1797) tarihinde bile yürürlükte idi. fieyhe verilen (temlik olunan) arazi Tophanelio¤lu Çeflmesi’ne kadar uzan›yordu. Evlad› elinde
Çelebi Sultan Mehmed Han tu¤ras›yla gördü¤ümüz berat›n suretidir. Burada, Laçin T›mar›’na mutasarr›f ‘kudvetü’l-meflayih’ ‹vaz Fakih’in elinde oldu¤u ve hiç bir kimsenin bu t›mara müdahale etmemesi lâz›m geldi¤i yaz›l›d›r. Bu berat, 822 (1419) tarihinde ‘Meflta-y›
Nerdibanl›’ da yani flimdiki Merdivenköy’ünde
verilmifltir” diyor.
Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi’ndeki tarihsiz bir
fievval 1255 (Aral›k 1839) tarihlerinde, ‹vaz
Fakih Vakf› mütevellisi fierife Hidayetullah
Han›m idi.
‹stanbul Ansiklopedisi’ndeki Çaml›ca Bektâflî
Tekkesi adl› yaz›da, “‹stanbul fethinden bir
as›r kadar evvel Çaml›ca Baba ad›nda bir dervifl taraf›ndan kuruldu¤unu tahmin ediyoruz.
Yani bu tekke ismini kuruldu¤u tepeden almam›fl, tepe, tekkeye ve bânisine nisbetle isimlendirilmifltir” denilmektedir.
‹stanbul’da Yata¤an Mescidi bânisi ‹lyas
A¤a’n›n 901 Saferi bafllar›nda (Ekim 1495) vaki olmufl vakfiyesinde, ‹vaz Fakih Köyü’nde bir
de¤irmenin vakfedildi¤ini görüyoruz.
Türbenin son türbedarlar›ndan olan Hasan
Tahsin Baba, Büyük Çaml›ca Tahir Baba Bektâflî Tekkesi’nin fleyhi idi.
Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/176) (‹stanbul Ans. 7/3713-3717) (B. fiehsuvaro¤lu,
Göztepe, s. 9 vd.) (E. Ayverdi, Fatih Devri, 4/612) (Mehmed Hafid, Mehah-› Miyah) (Barkan-Ayverdi, ‹stanbul Vak›flar› Tahrir Def. s. 424) (Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/360)
(Osmanl› Arfl. Evkaf Defteri III, No: 20132-24553)
‹ZM‹RL‹ AL‹ PAfiA TÜRBES‹
T
ürbe, Do¤anc›lar’da Çak›rc›bafl› Hasan
Pafla Cami’inin kuzey taraf›nda olup, camiin son cemaat yerine bitifliktir. Ön taraf›nda, 1703 tarihli çeflmesi, sol taraf›nda ise Hac›
Ahmet Pafla Türbesi vard›r.
Bu aç›k türbenin Çak›rc› Hasan Pafla Camii ile
beraber 1558 tarihinde yap›lm›fl oldu¤u, son
cemaat yeri ile olan kesme tafl ba¤lant›lar›ndan anlafl›lmaktad›r.
Büyükçaml›ca’da
‹vaz Fakih Türbesi.
571
Evliya Çelebi, Hac› Pafla’n›n bir de darü’l-kurras›n›n bulundu¤unu bildirmektedir. Bu mektebin, Ali Pafla Türbesi’nin yerinde veya üzerinde oldu¤u san›lmaktad›r. Çelebi, bu darü’lkurradan dolay› Çak›rc›bafl› Camii’ne “Hac›
Pafla Mescidi” demektedir.
Ali Pafla’n›n 1133 (1721) tarihinde gömülmesi ile buras›n›n türbe haline getirildi¤i, kendisinden evvel bu yere hiç bir kimsenin gömülmemesi ile sabittir. 1721 tarihinden evvel
mektebin y›k›lm›fl olabilece¤i de akla gelebilir.
Türbenin, son cemaat yerine bakan yüzünde
üç, Hac› Pafla Türbesi’ne bakan cephesinde
dört, iki yanda ise sa¤da üç, solda iki penceresi vard›r. Pencereler dökme demir flebekelidir.
Tamamen kesme tafltan yap›lan duvarlar›n›n
üzeri harpufltal›d›r. Türbe taraf›ndaki yüzüne
bir kufl evi yap›lm›flt›r.
Dellak lâkab› ile an›lan Ali Pafla, 1114 (1702)
tarihinde sipahiler a¤as› olmufl ve sonra sadaret kethüdal›¤› görevine getirilmifltir. Vezirlikle yeniçeri a¤as› olan Ali Pafla, Belgrad, T›maflvar ve Rumeli valiliklerinde bulunmufl ve daha sonra da M›s›r, Erzurum ve Azak’a memur
edilmifltir.
‹zmirli Ali Pafla
Türbesi.
Kandiye Muhaf›zl›¤›’ndan tekrar M›s›r Valisi
olmuflsa da 20 A¤ustos 1720’de Boflnak Recep
Pafla’n›n M›s›r Valili¤i’ne atanmas› üzerine
aç›kta kalm›flt›r. Bu s›rada, Ali Pafla’n›n üzerinde kalan beylik alacaklar›n›n tahsili için
Kapucubafl› H›s›m Mehmet A¤a Kahire’ye
gönderilmiflti. Mehmet A¤a, Ali Pafla’y› buradaki Yusuf Kulesi’ne hapsederek mal ve eflyas›na el konmufl ve sonra da padiflah ferman› ile
Azepler Odabafl›s› Acem ‹brahim A¤a ile beraber idam edilerek kesik bafllar› 29 Cemaziyelevvel 1133 (29 Mart 1721) tarihinde ‹stanbul’a getirilmifltir.
Ali Pafla’n›n hamzavî flâhidesi üzerindeki kitâbe fludur:
Diriga olmufldu M›sr’a mustahf›z Ali Pafla
Eyleyüb cam-› flehadet oldu âhir zehr ü ukbâ
Vezir-i muhterem hatem-i fliyem bir zat idi hayfâ
Gülistan-› cinâne uçdu ruhu andelib âsâ
Salâh ü iffet üzre geçmifl idi cümle evkât›
Olub ma¤fûr ola yâ Rab mekân› Cennet-i a’lâ
Vefat›n gûfl idince söyledi tarihini hatîf
fiehid oldu Ali Pafla mahallin Adn ide Mevlâ
1133
Ali Pafla 29 Cemaziyevvel 1133 (28 Mart
1721) tarihinde vefat etmifltir.
Yan›nda ayn› taflç›n›n elinden ç›kma flu flâhide
vard›r:
Hayf sad hayf ü diriga Ahmed A¤a’n›n rûzgâh
Eyledi gülberk ömrün ziver hâk-i siyâh
Eyleyüb devr-i menas›b kesb-i enva-› fleref
Nice y›llar olmufldu umde-i eshab-› câh
‹yd-i ashadan mukaddem can›n› kurban idüb
Rûh-› pâki iyd-gâh-› Cennet’i k›ld› penâh
Ma¤firet k›l afv idüb cümle kusur ü cürmünü
Medfenin nûr ve makam›n Cennet eyle yâ ‹lâh
Kabrine kim gelse der tarih-i sâl-i fevtini
Ruh-› Ahmed Cennetü’l-me’vay› k›lsun cilve-gâh
Fî 1136 (1723)
Hazîrede bunlardan baflka;
1170 (1756) tarihli olarak Kandiye muhaf›z›
ve Defterdar-› Sab›k Mehmed Pafla’n›n
k›z› Fatma Han›m’›n,
1210 (1795) tarihli olarak Hatice Han›m’›n,
1278 fiaban 11 (11 fiubat 1862) tarihli olarak
Üsküdar’da Do¤anc›lar’da Sinan Pafla
Mahallesi’nde oturan Silâhfloran-› Hassa’dan fiakir Beyzâde, Enderun-› hümâyundan mütekaid tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye bendegân›ndan Osman Nuri
Bey’in,
572
‹zmirli Ali Pafla
Türbesi’nin
yandan görünüflü.
1283 Zilhicce 10 (15 Nisan 1867) tarihini tafl›yan, Osman Beyzâde Ahmed Bey’in
o¤lu Tarikat-i aliyye-i Halvetiyye bendegân›ndan es-seyyid Mustafa fievki
Bey’in kabirleri vard›r. Mustafa fievki
Bey’in kitâbesi M›srî imzal›d›r.
(Vak’a-i Cedîd, Yayla ‹mam› Tarihi, Haz. Y. Semeno¤lu, 1001 Temel Eser, s. 154) (Sicill-i Osmânî, 3/125) (Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl. 8/192193, 204, 206-207) (G. O¤ulukyan’›n Ruznamesi, Haz. H. Andreasyan, ‹stanbul 1972, s. 2,
4, 8-9)
1188’de vezareti kald›r›lan Çeteci Abdullah
Pafla’n›n torunu ve Mir-i Miran’dan Ahmet
Pafla’n›n o¤lu olan fiakir Hasan Bey, babas›n›n
vefat›nda yetim kald›¤› için Enderun’a al›nm›fl
ve özel hasekiler aras›na girmiflti. Saray›n ileri
gelenlerine kendisini sevdirip Bab-› Âlî’de karakulak ve yoluyla haseki a¤a olduktan sonra
çok geçmeden 1221 Recebinin üçünde (16 Eylül 1806) bostanc›bafl› oldu.
Türbede medfun olanlardan biri de Kazasker
Mehmet Mecdi Efendi idi. Kendisi, ‹stanbullu
bir kad›n›n o¤ludur. Müderris ve Edirne Mollas› oldu. 1115 (1703)’te Mekke Mollas›, 1116
(1704)’te ‹stanbul Payeli oldu. O sene fiaban›nda Anadolu Kazaskeri olup 12. günü merdivenden düflüp hasta olunca azl olundu. 1120
Zilkadesinde (Ocak 1709) ikinci defa Anadolu Kazaskeri oldu ve 1128 Rebiyülâhirinin dokuzunda (2 Nisan 1716) vefat etti. Kendisi faz›l, fleriat ilminin üstâd, flair, ahlâk sahibi ve
mütevaz› idi. fiiirleri vard›r. Emir Buharî fleyhi
ve fiekaik Zeyli haz›rlay›c›s› meflhur fieyhî
Efendi bunun ye¤enidir. (Sicill-i Osmânî, 4/9697; Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F.
Derin-V. Çabuk, s. 101)
Bu vazifede dokuz ay kald›ktan sonra Sultan
III. Selim yanl›s› ve Nizam-› Cedîd taraftar› oldu¤u için, Kabakç› ‹syan›’nda askerlerin iste¤i
üzerine, 17 Rebiyülevvel 1222 (25 May›s
1807)’de bo¤ularak öldürüldü ve kesik bafl›
Aksaray Etmeydan›’ndaki asilere gönderildi.
Sonra cesedi ve e¤er asilerden para karfl›l›¤›
al›nm›flsa bafl›, 996 (1588)’de vefat eden ve
Do¤anc›lar’da Camii yan›ndaki türbesinde
medfun olan Hac› Ahmet Pafla’n›n torunu
olup 1192 (1778)’de vefat eden Hac› Mehmet
Bey’in bu türbedeki kabrine defn olundu. Bugün bu kabir mevcut de¤ildir. Hac› Mehmet
Bey, fiakir Bey’in a¤abeyi olmal›d›r.
‹zmirli Ali Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 1/245 el-hac Ahmed A¤a;
1/239 Ahmed A¤a; 3/530 Ali Pafla Dellak) (Nusretname, ‹.
Parmaks›zo¤lu Türkçesi, 2/441 Ahmet A¤a ‹zmirli; 2/443
Ali A¤a Tellak md. fihrist) (Ayvansarayî, Vefeyât, Haz. F.
Derin s. 43) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F.
Derin- V. Çabuk, s. 61)
573
Kaptan-› Derya Sinan
Pafla Türbesi.
KAPTAN-I DERYA
S‹NAN PAfiA TÜRBES‹
Ü
sküdar ‹skele Meydan›’ndaki Mihrimah
Sultan Camii’nin mihrab› önündedir.
Türbe kapal› olmay›p muhteflem bir lâhit fleklindedir. Kaide k›sm›, yeflil somakidendir. K›sa
bafl tafl› üzerine kaptan-› deryalar›n giydi¤i bir
kavuk yerlefltirilmifltir. Bu serpuflun üzerine
oturdu¤u üçgen fleklindeki mermer kaidenin
üzerine “Lâ ilâhe illallah Muhammed Resulullah” kelime-i tevhidi, bunun alt›na ve üç kartufl içine ise flu kitâbe yaz›lm›flt›r:
Sa¤daki kartufl içine;
“El-merhum el-ma¤fur Kapudan Sinan Pafla”
Bu üçgen kaidenin sa¤ omuzu üzerine “Küllu
men aleyhâ fân” (Dünya üzerindeki herkes fanidir) ayeti, sol omuz üzerine ise “Küllu nefsun
zâikatü’l-mevt” (Her nefis ölümü tad›c›d›r.)
ayet-i kerimesi yaz›lm›flt›r.
Yuvarlak, mermer ayak tafl›n›n d›fl yüzüne, alt
alta iki kartufl içine flu kitâbeler yaz›lm›flt›r:
Kim bu merhumu du’a ile ana
Hakk teâlâ rahmet eylesün ana
Bunun alt›nda ise;
Yusuf-i sâni idi ahbaba
Görünürdü adû gözüne Sinan
Sihri’yâ gel du’a-i hayr idelim
Ruh-› pâkin flâd ide Sübhan
Hâtif-i gayb didi tarihini
Dald› rahmet denizine Kapudan
Fî seneti ihda ve sittîn ve tis’a mie-961
ortadaki kartufl içine;
Kitabelerin alt›na tarih rakkam› yaz›lmam›flt›r.
“Senetü ihda ve sittîn ve tis’a mie”
sol taraftaki kartufl içine ise;
“‹lâ rahmeti‘llâhi teâlâ. Ruhuna Fatiha”
yaz›lm›flt›r. Ortadaki kartufl içindeki m›sra, 961
(1553) tarihini göstermektedir.
574
Kitabe, K›z Memi nam›yla an›lan Sihri Çelebi
taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. ‹stanbul’lu olan Sihri, Sirozlu Hasan Çelebi flehremini iken ona
kâtip olmufl ve daha sonra da Halep defterdar›
olarak beraber gitmifl ve Sultan III. Murat devri (1574-1595)’nde vefat etmifltir.
Sinanüddin Yusuf Pafla, sadrazam Rüstem Pafla’n›n kardeflidir. Enderun’dan yetiflmifl ve 957
(1550)’de kaptan-› derya olmufl ve bu görevde
takriben 4 sene kalm›flt›r. Trablusgarb (Libya)
bunun zaman›nda feth edilmifltir. Peçevî, tarihinde “dert dinlemeyen gazapl› bir hakim idi.
So¤uk yüzlü, büyüklük taslayan bir adamd›”
dedi¤i halde bir ‹spanyol yazar› “dev yap›l›,
cidden yak›fl›kl› ve pek yi¤it bir adamd› ve o
denli de iyi bir insand›” demektedir.
Türkçesi, s. 88-91-207) (Daniflmend, Kronoloji 2/438) (Peçevî Tarihi, Uras Türkçesi, 1/28) (Fuad Car›m, Kanunî Devri’nde ‹stanbul, s. 9-54 aras›) (Ayvansarayî, Vefeyât, Haz.
F. Derin, s. 41) (T. Öz, ‹stanbul Camileri, 1/122) (E. Ayverdi 19. As›rda ‹stanbul Haritas›, Pafta D-4) (Gezi Notu)
Bu ‹spanyol yazara göre Sinan Pafla, 1553 tarihinde Sultanahmet Meydan›’nda yapt›rd›¤›
büyük ve muhteflem konakta 15 Muharrem
961 (21 Aral›k 1553)’te vefat etmifltir. Büyük
bir merasimle, –Befliktafl ‹skelesi civar›nda
yapt›rmakta oldu¤u kendi camii tamamlanmad›¤› için– Mihrimah Sultan Camii hazîresine
gömülmüfltür. ‹ki k›z› ve bir o¤lu bulundu¤u
halde büyük serveti, hayatta iken vasi tayin etti¤i Mihrimah Sultan’a intikal etmifltir.
Ü
Sinan Pafla’n›n Befliktafl’taki camiinden baflka,
Guraba Hastahanesi civar›nda, eski Lütfi Pafla
Mahallesi’nde, Yenibahçe tabir olunan mahalde, 1915 tarihinde yanarak yok olan ve Kaptan
Pafla ismiyle bilinen bir mescidi daha vard›.
Türbeye Gündo¤umu Caddesi’ne aç›lan demir
bir kap›dan girilir. Kap› üzerinde, dört m›sral›
flu kitâbe vard›r:
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/127 ve 2/90) (Sicill-i
Osmânî, 3/106-109 ve 2/120 Sinan Pafla, Sihri Çelebi ve Hasan Çelebi) (Kâtip Çelebi, Tuhfetü’l-Kibar, O. fi. Gökyay
KARACAAHMET SULTAN
TÜRBES‹
sküdar’da en çok ziyaret edilen türbelerden biridir. Nuhkuyusu Caddesi ile Gündo¤umu Caddesi’nin birleflti¤i köflededir. Karfl›s›nda Fethi Ahmet Pafla Camii, sol taraf›nda
1154 (1741) tarihli Sa’deddin Efendi sebil,
çeflme ve aç›k türbesi, sol gerisinde halk›n yanl›fl olarak Karacaahmet Sultan’›n at›n›n mezar› dedi¤i, alt› sütunlu ve tek kubbeli, Rum
Mehmet Paflazâde Niflanc› Hamza Pafla’n›n
aç›k türbesi vard›r.
Ravza-i feyz-i fütûh-› Karacaahmed’dir
Gel erenler oku bir Fatiha k›l istimdad
Eyledi zevcesi Fehmiyye Han›m ruhi-çün
Matbah-› âmire memuru Ziya Bey bünyâd
1283 (1866-67)
Karacaahmet Sultan
Türbesi.
575
Karacaahmet Sultan
Türbesi d›fl kap›
kitabesi.
Kitâbeden de anlafl›laca¤› üzere türbe, Saray
matbah› memuru Ziya Bey taraf›ndan kar›s›n›n
ruhu için yapt›r›lm›flt›r.
Kap›n›n sol taraf›nda Ziya Bey’in ayn› tarihte
infla ettirmifl oldu¤u sebil vard›r.
Kap›dan uzunca bir avluya girilir. Sa¤ tarafta,
mezarl›¤a aç›lan bir kap› ve pencereler bulunmaktad›r. Sol tarafta ise, sebil odas› ve onun
arkas›nda üç kabir mevcuttur. Çimentodan yap›lm›fl bir sandukan›n ayak ucuna üç kabir tafl› yerlefltirilmifltir ki, en eski tarihli olan›n
kitabesi fludur:
Karacaahmet Sultan
Türbesi iç kap›s›
üzerindeki kitabe.
Karacaahmed Sultan ki, kutbü’l-ârifîn idi
Niyaz ile gelüb her subh ü flâm efli¤ine yüz sür
Keramet ehlidir evlâd› hem sahib-i nazard›r
Ziyaret ile tazim et huzurunda aya¤›n dür
Berat gicesi öldü fieyh Mehemmed didiler tarih
Bu köhne tekkeden el çekdi hem göçdü Mehemmed Dede
................
................
Sene 1050 (1640-41)
Etraf› demir parmakl›kla çevrili olan bu yerde-
576
ki ikinci kabir tafl› üzerinde flunlar yaz›l›d›r:
Dervifl Halil’in ci¤erkûflesi
Merhum ve ma¤fur Selim Dede
Ruhi-çün el-Fatiha
1156 (1743)
Üçüncü kabrin kitâbesi de fludur:
Merhum ve ma¤fur
Tekye-niflîn fieyh Halil
Ruhi-çün Fatiha
1173 (1759)
Son iki tafl baba o¤ula ait olup baba, o¤lu Selim Dede’den 16-17 sene sonra ölmüfltür. Her
ikisinin üzerinde tarikat sikkeleri vard›r.
Bu üç kabir tafl›n›n arkas›nda dikdörtgen, mermer bir kitâbe bulunmaktad›r. Türbenin ilk
defa yap›ld›¤› s›rada kap›s› üzerine konulan bu
kitâbe, 1866 tarihindeki onar›m esnas›nda yerinden al›narak buraya yerlefltirilmifltir. Dört
sat›r halinde haz›rlanm›fl olan onalt› m›sral› kitâbe fludur:
Dürretü’t-tâc-› sâhibetü’l-izz ü atâ
Hazreti Valide Sultan o hayrü’n-nisvân
Karacaahmed gibi sultan-› veliyyullah›n
Merkad-i pâkini ihyâ k›lub itdi bünyâd
Eyledi divar-› cenab›na açub hûb bâb-› flerif
Rûh-› pâkinden erifle ana her dem feyzâ
Cezbesi çekdi flehinflâh-› cihân› götürüb
Üstüne haz›r ide himmetin an›n Rahman
Bundad›r üçler ve k›rklar yediler rical-i gayb
Yeridir bunda kabul oluna du’alar her an
Ravzas›n her ki, ziyared ide hayriyle du’a
‹de hem Padiflehe sâhibetü’l-hayra du’a
Didi itmam›na Asârî dahi tarih
Pâk-› câ tekyegâh-› Karacaahmed Sultan
Son m›sra›n iki taraf›na:
“Fî seneti erba’a ve elf temme” diye yaz›lm›flt›r
ki, 1004 (1595-96) senesinde tamam oldu anlam›na gelir.
fiair Asârî’nin yazm›fl oldu¤u bu kitâbede Valide Sultan’›n ismi zikredilmemifltir. Türbenin
etraf›na duvar çekip, güzel bir kap› açt›ran Safiye Sultan’d›r. Sultan III. Mehmet’in annesi
olan Safiye Sultan, Sultan III. Murat’›n baflkad›n›d›r. Kendisi, 10 Kas›m 1605 tarihinde vefat
ederek Ayasofya Camii önündeki III. Murat
Türbesi’ne gömülmüfltür. O¤lunun, 27 Ocak
1595 tarihinde tahta ç›kmas› ile Valide Sultan
olmufltu.
Cümle kap›s›n›n karfl›s›ndaki kap›dan türbeye
girilir. Burada orta yerde, etraf› bir parmakl›kla çevrilmifl olan büyük bir sanduka vard›r.
Üzerinde bir tarikat sikkesi, iri tesbihler ve bafl
taraf›nda muhtelif boy pirinç flamdanlar ve 24
m›sral› bir levha bulunmaktad›r. Duvardaki
camekânda ise Karacaahmet Sultan’›n h›rkas›,
tesbihleri ve takkesi muhafaza edilmektedir.
Çat›s› içten kubbelidir.
Karacaahmet için yaz›lm›fl olan medhiye fludur:
Mu’cizât-› a’zam›n inkar olunmaz çün Ali
Türbe-i himmet nümâyâna giren ba¤lar eli
Sen heman riyaz-› Adn’in en mukaddes bir gülü
Kubbe-i hazretini eyler tavaf can bülbülü
Yürüden cans›z duvar› Hac› Bektafl-› Veli
Bindin arslana gazanfer Karaca Ahmed Veli
*
*
*
Bu keramet-i ekberi ›zhar eden Sultanl›¤›n
Üsküdar’›n zulmetin rûz eyleyen lem’anl›¤›n
H›fzeder bunca enam› flol senin fliranl›¤›n
fiûle-yâb eyler kararm›fl kalbleri nuranl›¤›n
*
*
*
Ehl-i hâcet âlî kat›nda olur nâil-i meram
Zümre-i derd hem sütun-› sengine etmifl ihtimam
Haflre dek çeksem kalem evsaf›n olmaz kim temam
Akibet tesrir olur dilerse dilek telhikam
*
*
*
Men cihat-› kurbünün eskun flair-i müslim
Sen Veli-i Müstakim ezkar-› tevhid ehlim
‹flbu nazm›m k›l kabul gayet günahkâr-› kelim
Piflgâh-› zâkirim herba derûn-› neslim
Sene 1318 (1900)
Karacaahmet Sultan
Türbesi iç kap›s›
yan›ndaki flâhideler.
577
kap› yoktur. Dar saçakl›, alaturka kiremit döfleli bu küçük yap›, ihtimal Safiye Sultan Türbesi’nin çat›l› halidir.
Karacaahmet Sultan makam›, 946 (1539) tarihinde gördü¤ü bir rüya üzerine, Gülfem Hatun
taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Kendisi, Manisa Saray›’nda bulundu¤u s›rada s›k s›k Horoz Köyü’ne giderek Karacaahmet’in Türbesi’ni ziyaret ediyordu.
Karacaahmet’in Hac› Bektafl-› Veli zaman›nda
yaflad›¤› ve onunla birlikte bir çok menkibelere ad› kar›flt›¤› bilinmektedir. Kendisi Horasan
Türk Beyleri’nden biri olup, Mo¤ol istilâs›ndan sonra artan bask›lara tahammül edemeyerek göç etmifl ve Manisa’ya yerleflmifltir.
Saruhan O¤ullar› zaman›nda ve 773 Muharreminin ilk günü (Temmuz / A¤ustos 1371) Saruhan O¤ullar›’n›n son hükümdar›, ilim ve sanat afl›¤› ‹shak Çelebi’nin Manisa’da, fieyh Revak Sultan’a vakfetti¤i arazi için tanzim ettirdi¤i vakfiyede, flahidler aras›nda “Süleyman
Horosânî o¤lu Karacaahmet” diye imzas› vard›r.
Karacaahmet Sultan
Türbesi’ndeki
Hicrî 1318 tarihli
methiye.
Kitâbe, ‹hsan Bey taraf›ndan yaz›lm›fl olup
kendisinin bir levhas› da duvarda as›l›d›r.
Türbe, flimdiki fleklini 1866 tarihinde alm›flt›r.
Ondan evvelki durumunu kitâbeden az çok
anlamaktay›z. 1595 tarihine kadar üzerinde sadece bir makam tafl›n›n bulundu¤u san›lan
kabrin etraf› bir duvarla çevrilmifl ve bir de kap› aç›lm›flt›r. Çat›s› bulunmayan bu aç›k türbenin kap›s›, Nuhkuyusu Caddesi’ne bak›yordu.
Çünkü, türbenin sa¤ taraf›ndaki mezarl›k,
1273 (1856) tarihinde, Mehmet Rüfldü Pafla’n›n annesi Fatma Zehra Han›m’›n buraya
gömülmesi ile bir kabristan haline gelmifltir.
Türbe son olarak Avni Pafla’n›n o¤lu Ahmed
Fuat Bey taraf›ndan tamir ettirilmifltir.
Frans›z ressam› ve seyyah› F. W. Topham’›n
XIX. yüzy›l bafllar›nda Gündo¤umu Caddesi’nden bakarak yapt›¤› gravürde bu mezarl›k
yoktur. Resimde, 1154 (1741) tarihli Sa’adeddin Efendi sebil, çeflme ve aç›k türbesi, karfl›s›nda taflç›lara ait oldu¤u san›lan ahflap ifl yerleri ve Karacaahmet Türbesi’nin eski hali aç›kça görülmektedir. Fazla yüksek olmayan türbenin bu caddeye bakan cephesinde pencere ve
578
Kendisinin hangi tarihte vefat etti¤i malum
de¤ildir. Fakat, 800 (1397) tarihlerinde hayatta olmad›¤›n›, M. Ça¤atay Uluçay’›n Saruhan
O¤ullar› ve Eserlerine Dair Vesikalar adl› kitab›ndaki flu kay›tdan anl›yoruz:
“‹shak Çelebi’nin vezirlerinden Murtaza Beyo¤lu Hofl Kadem Pafla’n›n 800 hicri y›l›nda
tanzim ettirdi¤i vakfiyesinde..... Gökçea¤aç denilen iki k›t’a arazinin cem’isinden gelen has›lat,
Efl-fleyh ârif-i billah Karacaahmet Tekyesi’nin misafirleriyle, tekyenin sakinlerine, orada yap›lm›fl
merkad ve türbesine gelenlere, merkadin hizmetçileriyle, gelen-gidenlerin, halin iktizas›na göre,
it’am›na sarf edilecek.”
Karacaahmet Sultan’›n gerçek türbesi, Manisa’n›n 5 km kuzey bat›s›ndaki Horoz Köyü’ndedir. Manisa-Menemen Yolu, bu köyün
yan›ndan geçer. Ayr›ca, demir yolu üzerindeki
Horozköy ‹stasyonu’na bir km mesafededir.
Kendisinin Üsküdar’daki makam›ndan baflka,
Afyon’un 36 km kuzeyinde, Afyon-Kütahya
demir yolu ve karayollar› aras›nda ve kara yoluna 7 km mesafedeki Karacaahmet Köyü’nde
ve Akhisar-S›nd›rg› yolu üzerinde ve Akhisar’›n 15 km kuzey do¤usundaki Karaköy’de bi-
rer makam› daha vard›r. Bunlardan ayr› olarak
Eflme’nin Karacaahmet Köyü’nde de bir makam› bulunmaktad›r. Bu köy, Uflak-Eflme karayolu civar›nda olup, Eflme’ye 20 km mesafededir.
Burada, o¤lu Eflref Sultan medfundur.
Afyon’un Karacaahmet Köyü’nde türbesi ve
zaviyesi vard›r. Ad›na kurulan bu türbeye ak›l
hastalar› gelir ve en çok 40 gün içinde gerçek
sa¤l›¤a kavuflurlar. Devrinin kudretli bir hekimi olan Karacaahmet, tedavi s›rlar›n› o¤lu Eflref Sultan’a, o da onun torunlar›na ö¤retmek
suretiyle günümüze kadar gelmifltir. 1963 y›l›nda, ‹stanbul ve Ankara T›p Fakülteleri profesörlerinden oluflan on kiflilik bir heyet bu köye
gelerek bu tedavi yöntemini incelemifller ve
hastalar üzerindeki müsbet tesirini gözleriyle
görmüfllerdir. ‹flte Karacaahmet’in kerameti
budur. Karacaahmet Sultan Tekkesi mensuplar› bu görevi yüzy›llar boyunca, hiç bir menfaat gözetmeden s›rf insanlara hizmet gayesiyle
devam ettirmifllerdir.
maniye, Mir’atü’l-Kainat ve Künhü’l-Ahbar adl›
eserlerde k›sa bilgiler vard›r.
Âfl›k Paflazâde tarihinde:
“Orhan zaman›nda, ulemadan Davud-i Kayserî ve Taceddin-i Kürdî var idi. Ve Kara Hocay
idi. Ve fukaradan Geyiklü Baba ve Afl›k Paflam
ve Karacaahmet ve Ahi Evren. Bunlar cem’i
du’alar› müstecab azizler idi.” diye yaz›l›d›r.
Yukar›daki aç›klamalardan kendisinin mücahid evliyalar ordusuna mensup oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Silâh arkadafllar› aras›nda Hakk› Baba, Revak Sultan, K›rt›k Baba, Gözcü Baba,
Gül Baba, Hayran Bal›, Kaymak Dede gibi
kimseler vard›r.
Ali Efendi, Künhü’l-Ahbar (Gerçek haberler)
adl› eserinde:
Karacaahmet Sultan
sandukas›.
Halk aras›nda hâlâ söylenen bir ilâhî vaktiyle
her sabah ezan›nda, Ramazan gecelerinde ve
kandil günlerinde Karacaahmet Camii’nin minaresinden okunurdu:
Karacaahmet ulu Veli
Ak›llan›r gelen deli
Karfl›s›nda hayran Bali
Sultan Karacaahmet Sultan
O¤lu Eflref kâmil insan
.........
Dervifller giyer aba
Dolafl›rlar tekke türbe
Karfl›s›nda Gözcü Baba
Sultan Karacaahmet Sultan
O¤lu Eflref kâmil insan
Karaca Ahmet Sultan’›n ve kendisinden sonra
gelen ahfad›n›n insanl›¤a yapt›klar› bu hizmetlerden ve “Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz Hazretleri’nin manevî emr-i irfladlar› ile
Âl-i Osman evlâd›ndan Orhan Gazi” ye Bursa’n›n ve daha sonra Üsküdar’›n fethi s›ras›nda, pek çok hizmetleri geçti¤inden, son Osmanl› Padiflah›’na kadar bu yüce sülâleden hiç
bir vergi al›nmam›flt›r.
Türbede, Karacaahmet Sultan’›n annesi Sultan Ana ve 33 yak›n› medfundur.
Karacaahmet Sultan hakk›nda fiekay›k-› Nu579
diye du’a etmiflti. Bunun için bir çok yerde makam› vard›r.
Karacaahmet Sultan’›n, Dar›ca ile Eskihisar
aras›ndaki Pelekonon Ovas›’nda, 1330 tarihinde, Bizans ‹mparatoru III. Andronikos ile
Osmanl› Hükümdar› Orhan Gazi aras›nda yap›lan savaflta bulundu¤u rivayet edilir. Bu, yukar›da da zikredildi¤i gibi, türbesinin duvar›na
as›lan bir levhada yaz›l›d›r.
Yaral› vaziyette kaçan imparatorun arkas›ndan
Türk ordusunun ve bu arada Mücahid Evliyalar ile Karacaahmet’in Üsküdar’a kadar geldi¤i
söylenmektedir. Kendisinin bir müddet durdu¤u veya dinlendi¤i yer sonradan makam haline
getirilmifl olmal›d›r.
Ayvansarayî Hüseyin Efendi Mecmua-y› Tevarih’inde:
Karacaahmet Sultan’a
ait oldu¤u söylenen
h›rka.
“Ol tarihde Rum-erenleri’nin kutb-› nâm-dâri
Karacaahmet Sultan idi. Sivrihisar’da sakin
Seyyid Nureddin nâm umde-i vâs›lîn terbiyesiyle seccade-niflîn olmufltu, asr›nda elliyedi
bin mürid-i hidayet-nüvid, Karacaahmet Sultan’›n taht-› hükmünde idi.” demektedir.
Karacaahmet Sultan
Türbesi yerleflim
krokisi.
Karacaahmet Sultan, Hac› Bektafl-i Veli’nin
vefat› s›ras›nda yan›nda bulunmufl ve büyük
veli kendisine:
“Karacam, bir yerde mekân›n olsun
K›rk yerde çera¤›n yans›n...”
“Karacaahmed, Horasan fiah›’n›n evlâd›d›r.
Ve sadat-› kiramdand›r. Tarik-i meflayihe ra¤bet edip Nakflibendiyye tarikatine girip ve
Anadolu’da seyahat ederek 40 kadar mahalde
makam yap›p çera¤ uyand›rm›flt›r. Ve herbirinde nice çile-i ibadet ve ta’at ç›kar›p birer teberrük (hediye) vaz edip anlardan biri dahi
Üsküdar haricinde ma’ruf mahaldir ki, orada
h›rkalar›n› hediye olarak duvara asm›flt›r,” demektedir.
Bu s›rada, Merdiven Köyü’ndeki ‹mparatorluk
Av Köflkü de Mücahid Evliyar’›n karargâh› haline getirilmifl ve bu yerden bafllayarak Üsküdar’da Do¤anc›lar’a kadar uzanan gözetleme
yerleri tesis edilmifltir. Gözcü Baba ve Gül Baba bunlardan ikisidir.
Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde “fianl›, gönlü
yaral› tekke dervifllerinin vas›flar›” n› anlat›rken “Karacaahmet Sultan Tekkesi mezarl›k
içindedir.” demektedir. Türbenin yan›nda veya civar›nda 1630 tarihlerinde bir tekkenin
bulundu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu tekkenin mevcudiyeti fiaban 1095 (Ocak 1684) tarihli Mahmut A¤a Vakfiyesi’nden de anlafl›lmaktad›r.
Mektebi bahsine bak›n›z.
‹lk kitâbenin yazar› Asârî, XVII. yüzy›l›n ilk yar›s›nda yetiflen de¤erli bir flair olup hayat› hakk›nda tezkirelerde hiç bir bilgi yoktur. Yaln›z
Kafzâde Faizî (1590-1631 Zincirlikuyu), onun
1029 (1620)’de öldü¤ünü haber vermektedir.
580
fiairin bir tarihini gören Emrullah Efendi
(1858-1914 Fatih Camii) mükemmel bir surette yazma¤a bafllad›¤› Muhitü’l-Maarif adl› ansiklopedisinde: “fiuarâ-y› Osmaniye’den fliirde
maharet sahibi idi. Vefat› 1030 hududundad›r.
Muhtelif mevkilerde tarihleri yaz›l›d›r.” demektedir. Darü’s-saâdetü’fl-flerîfe a¤as› el-hac
Mehmet A¤a’n›n 993 (1585)’te Mimar Davud
A¤a’ya yapt›rd›¤› camiin kap›s› üzerindeki tarih onundur.
Evliya Çelebi’nin bildirdi¤ine göre Çorlu’da,
Karacaahmet Sultan ad›na kurulmufl bir tekke
vard›r.
Yine ayn› yazara göre, Üsküdar’da en çok ziyaret edilen evliyalardan ikisi, Mahmud Hüdâyî
Efendi ile Karacaahmet Efendi Hazretleridir.
Karacaahmet’in ad›na yap›lm›fl Çorlu ve ‹stanbul’da birer tekke vard›. ‹stanbul’daki tekke,
Saraçhanebafl›’nda, ‹brahim Pafla Hamam› ci-
var›nda idi. Bugün mevcut de¤ildir. Çorlu’daki ise arsa halinde olup burada bir de makam›
vard›r ki, yol ortas›nda kalm›flt›r.
Kaynaklar: (F. Köprülü, ‹lk Mutasavv›flar, s. 44, 94,
220, 224) (fiekay›k-› Numaniye, 1/33) (Mir’atü’l-Kainat,
2/299) (Mustafa Ali, Künhü’l-Ahbar, 5 S 55) (N. Ats›z,
Afl›k Paflazâde Tarihi, s. 235) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 1,
60) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 3/864) (Evliya Çelebi
Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/173; 3/40; 4/197;
5/183; 13/45, 56) (H. Bayr›, ‹stanbul Folkloru, s. 172)
(F. Yaz›c›o¤lu, Afyon Evliyalar› ve ‹lim Adamlar›, s. 162
vd.) (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s. 116) (N. Araz, Anadolu Evliyalar›, s. 411 vd.) (Ç. Uluçay, Saruhan O¤ullar›
ve Eserlerine Dair Vesikalar, s. 19-30) (Ç. Uluçay, Manisa Ünlüleri, s. 51) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s.
400) (fiemseddin Sami, Kamusü’l-Alam 5/3623) (S. N.
Ergun, Türk fiairleri, 1/103, Asârî md.) (Sicill-i Osmânî,
2/386) (Barkan-Ayverdi, ‹stanbul vak›flar› Tahrir Def. No:
157) (‹brahim Gökçen, 16 ve 17. As›rlarda Saruhan Zaviye ve Yat›rlar›, s. 28) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri III, No:
23082 ve s. 2211)
Karacahmet Türbesi
ve çevresi.
Türbenin yan›na
kadar sokulan
mezarl›k sonradan
istimlâk edilmifltir.
Nuhkuyusu
Caddesi’nin dirsek
yapt›¤› yerde Fethi
Ahmet Pafla-Rodosî
Çeflmesi’nin haznesi
görülmektedir.
581
KAVSARA MUSTAFA BABA
TÜRBES‹
T
ürbe, Çavufldere Caddesi ile Kartal Baba
Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve bugün
mevcut olmayan Kavsara Tekkesi Mescidi’nin
sol taraf›ndad›r.
Türbede, sepet yapt›¤› için kavsara lâkab› ile
an›lan Mustafa Baba medfundur. Kendisinin
“Bin hem altm›fl yedide (1656-57)” vefat etti¤ini bugün mevcut olmayan fakat Hadîka’da
yaz›l› bulunan bir levhadan ö¤reniyoruz.
Dikdörtgen fleklindeki beton türbenin caddeye
bakan, parmakl›kl› bir hâcet penceresi, yan taraftaki küçük avluya aç›lan basit, tahta bir kap›s› vard›r. Hiç bir yerinde kitâbe yoktur.
Mustafa Baba’n›n Halvetî Tac› ile süslü flâhidesinin üzerinde flunlar yaz›l›d›r:
Kavsara Baba
Türbesi.
Can ü gönliyle muhibb-i Hazreti Âl-i Aba
Ruhu flâd ola zîhî Kavsara Mustafa Baba
‹derken vadiyy-i s›hhat serada tavr-› asâyifl
Niday-i”‹rc›î’ emrin iflitdi ya’ni ma’nada
Dâr-› dünyada ikamet gayr-i mümkün oldu¤un
Fehm idince canib-i ukbâya itdi azm-i tâm
Merhum ve ma¤fur Kavsara Mustafa
Baba’n›n ruhi-çün el-Fatiha
Sene 1167
fiâhidede Mustafa Baba’n›n 1167 (1753-54)
tarihinde vefat etti¤i yaz›l›d›r. Oysa, torununun yazd›rd›¤› levhada 1067’de vefat etti¤i belirtilmifltir. 1167 tarihinin yanl›fll›¤› yine bu
levhadaki;
Bin yüz yirmi beflte bir veledi
‹tti tamir ceddi pek uludur
m›sralar›ndan anlafl›lmaktad›r. 1125 tarihli levhada Mustafa Baba’n›n 1067’de vefat etti¤i belirtildi¤ine göre, 1167’de öldü¤ü düflünülemez.
Türbe ve mabedin geçirdi¤i bir yang›ndan sonra, levha kaybolmufl oldu¤undan, Mustafa Baba’n›n yeniden yaz›lan kabir tafl›nda 100 y›ll›k
bir hata yap›lm›flt›r. Ayn› hata Gülfem Hatun
Türbesi’nde de meydana gelmifltir. Bu türbe
bahsine bak›n›z.
Hadîka yazar› eserini 1768 tarihinde tamamlad›¤›na göre bu yang›n felaketi bu tarihten sonra meydana gelmifl olmal›d›r.
Kavsara Mustafa Baba Tekkesi Mescidi 1930
tarihlerinde y›k›lm›fl bulundu¤undan, 3-4 parçaya ayr›lan büyük kitâbesi ve ayr›ca mihrab
üzerinde bulunan ayet kitâbesi türbe dahiline
yerlefltirilmifltir.
Türbe tamamen ahflap iken, 60 y›ldan fazla
türbe karfl›s›ndaki tahta evde oturan Hamdi
Erengülü Bey’in gayreti ile flimdiki fleklini alm›flt›r.
Kavsara Mustafa Baba Camii bahsine bak›n›z.
Türbede bir mihrab ayeti vard›r. Bu, vaktiyle
mescidin mihrab› üzerinde idi. Mabet y›k›l›nca, tafl buraya konmufltur.
“Külle mâ dehale aleyhâ Zekeriyye’l-mihrab”
Bu güzel yaz›, Hattat Abdüllâtif Efendi taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. (Tuhfe, s. 293)
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/220) (Sicill-i Osmânî,
4/416 Kavsara md.
582
KEFÇE DEDE TÜRBES‹
T
ürbe, Ahmediye Camii’nin mihrab duvar›
önündedir. 947 (1540) y›l›nda vefat eden
ve Ahmediye Camii yerindeki ilk mabedin bânisi olan Kefçe Dede’nin kabri üzerine 1722
tarihinde yapt›r›lm›flt›r.
Alt› mermer sütun üzerine oturtulmufl bir kubbeden oluflan bu aç›k türbedeki Kefçe Dede’nin kabir tafl›nda:
Sâhibu’l-hayrat
Merhum Kefçe Dede
Ruhuna Fatiha
Sene 947
yaz›s› okunmaktad›r.
Bir halk söylentisine göre, flimdiki Ahmediye
Camii’nin bânisi Tersane Emini Ahmet A¤a,
kendisine bir türbe yapt›rmak istemifl fakat
gördü¤ü bir rüya üzerine bundan vazgeçerek
Kefçe Dede nam›yla flöhret bulan Mehmet Dede’nin kabri üzerine görülen bu türbeyi yapt›rm›flt›r. (Kefçe Dede Mescidi bahsine bak›n›z.)
Kaynaklar: (‹stanbul Ans. 1/380)
Ahmediye Camii
hazîresinde
Kefçe Dede flâhidesi.
Kefçe Dede Türbesi.
583
KORUCU BABA TÜRBES‹
B
ugün mevcut olmayan türbe, eski ad› Karacaahmet Caddesi olan flimdiki Gündo¤umu Caddesi ile Halk Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve Sultan I. Mahmut Cami’inin sol taraf›nda idi. Camiin yerinde bugün Üsküdar iflhan›
vard›r.
Ahmediye Meydan›’na bakan bu aç›k türbenin etraf›, alçak bir duvar ve parmakl›k ile çevrilmiflti. 1930 tarihinde yol geniflletilirken kald›r›lm›fl ve kemikleri Gizlice Baba Türbesi’ne
nakledilmifltir.
Gerçek ismi unutulmufl olan Korucu Baba’n›n
kimli¤i hakk›nda bugün için bir bilgimiz yoktur.
Kaynaklar: (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/59 ve s. 52’deki
resim)
KÖSTEND‹L‹ AL‹ ALÂADD‹N
EFEND‹ TÜRBES‹
B
Köstendili Ali Efendi
Türbesi.
u aç›k türbe, Selâms›z semtinde ve bu isimle bilinen tepe üzerinde eski ad› Tekke ‹çi,
flimdiki ismi Kâtibim Aziz Efendi Soka¤› olan
sokak ile Ethem A¤a Soka¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. Tam karfl›s›nda Selâmi Ali Efendi (öl.
1692) tekkesinin harabesi ve hazîresi bulunmaktad›r. Soka¤a ismi verilmifl olan Edhem
A¤a, XIX. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda yaflam›fl
bestekârlardan olup, Selâmi Ali Efendi Tekkesi’nin de zâkirbafl›s› idi. Kabri, küçük hazîrede
iken sonradan kaybolmufltur. Kemanî Edhem
A¤a, 1272 (1855) tarihinde vefat etmifltir.
Etraf› bir duvarla çevrili olan türbenin duvar›na, yeni yaz› ile yaz›lm›fl flu mermer kitâbe konmufltur:
“Tarikat-i Halvetiye’den, hatemü’l müctehidin
Piri, Muhammed Nureddin-i Cerrahî Hazretleri’nin mürflid-i azizi, Köstendil Müfti-yi kibar›, ricalullahtan Hazreti fieyh Ali Alâaddin-i Halvetî
kuddise s›rruhu’l-bâkî 1143 (1730-31) ile haremi
Havva Bac› Hatun (k.s.) 1167 (1761-62) ruh-i
flerifleri için el Fatiha”
Ali Alaaddin Efendi’nin kabri ayr›ca demir bir
parmakl›k içine al›nm›flt›r. Kendisinin ve o¤lunun flâhideleri Halvetî sikkelidir. Türbenin
önünde, çok periflan durumda 30 kabir tafl›
vard›r. Burada bir de sütun ve kaidesi, küp fleklinde bir yalak ve yaz›s› olmayan bir kuyu bilezi¤i bulunmaktad›r. Bu sütun ve kaidesinin,
Selâmi Ali Efendi Camii önündeki revaka ait
oldu¤u san›lmaktad›r.
Nureddin Cerrahî, day›s› devlet ricalinden
Hüseyin Efendi’nin Üsküdar’daki kona¤›nda
bulunurken bir gün, Selâmi Dergâh›’na gitmifl
ve oradaki odalardan birinde oturmakta olan
Ali Alaaddin Efendi ile görüflmüfltü. fieyhin
etkisinde kalan Nureddin-i Cerrahî, mesle¤i
olan kad›l›¤› (yarg›ç) b›rakarak onun müridi
olmufltu. Bir müddet sonra Halvetîli¤in ünlü
Cerrahiye flubesini kurmufl ve 1133 (1720-21)
tarihinde de vefat etmifltir. Sülûkunu H. 1115
tarihinde tamamlam›flt›r.
Köstendilî Ali Efendi, Pir Hazreti Nureddin-i
Cerrahî’nin mürflidi oldu¤u gibi, Pir Seyyid
Ahmet Raufî El-Üsküdarî’nin de mürflididir.
Nureddin Efendi, çok genç denebilecek bir
ça¤da, 1101 (1689-90) tarihinde M›s›r Mevleviyetine naib oldu¤una göre, Ali Alaaddin
Efendi ile olan görüflmesi de bu tarihte olmufltur. Sülukunu tamamlad›ktan sonra fleyhinin
emriyle Karagümrük’te Kethüda Canfeda Hatun Camii’nde tarikati yaymaya bafllad›.
Köstendilî Ali Efendi’nin di¤er o¤lu Seyyid
Muhyiddin Efendi, Salk›msö¤üt Tekkesi de
denilen Sirkeci’deki Ayd›no¤lu Tekkesi’ne ve
Mehmed Garib Efendi’nin yerine fleyh olmufltur. 1174 (1760-61)’de vefat eden Muhyiddin
Efendi tekkenin hazîresine gömülmüfltür.
Ocak 1984’te yapt›¤›m araflt›rmada tafl›na tesadüf etmedim.
584
Köstendili Ali Efendi
Türbesi ve hazîresi.
fieyh Ali Efendi’nin, büyük tacl› ve baflka bir
flâhidenin yaz›s› silinerek arka yüzüne yaz›lm›fl
gibi görünen flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur:
Hadimü’l-fukara / Efl-fleyh Ali / Halvetî el-ma’ruf /
Köstendilî / ruhu çün el-Fatiha / Sene 1143 (1730)
Yan›ndaki flâhideler flunlard›r:
Köstendilî Ali Efendi’nin / zevcesi olan Havva
Hatun’un / ruhu çün Fatiha. / 6 Zilkade 1167
(25 A¤ustos 1754).
Ayn› biçim sikkeli:
Hadimü’l-fukara / el-hac fieyh / Ömer Efendi-i /
Halvetî ruhu çün Fatiha. 1175 (1761)
Köstendilî Ali Efendi Faz›l Ali Efendi’nin di¤er halifesi Seyyid Abdülaziz Efendi’nin damad› idi. fieyh Abdülaziz Efendi 1120 (1708) tarihinde vefat ederek Üsküdar’da gömülmüfltür.
Türbe D›fl›ndaki fiahideler fiunlard›r:
1212 (1797). Mektubî-i Hazreti Veliü’n-naim
Mehmet Ataullah Efendi’nin validesi
Emetullah Hatun. Ra. 27 (Sicill-i Osmânî,
3/478 Sadrüddinzâde Atâullah Efendi)
1216 (1801). Kutbü’l-ârifîn efl-fleyh Selâmi
Ali Efendi Hazretlerinin astâne-i celileleri seccade-niflîni meflîhat umde-i erbab-› feyz-yâb malik-i k›raat kutbü’l-ârifîn efl-fleyh Haf›z Mehmet Efendi.
1227 (1812). Sikkeli flâhide. Hazreti Hüdâyî
(k.s.) hulefalar›ndan Filibeli fieyh ‹smail Efendi evlâtlar›ndan Hazreti Selâmi
fieyhi ‹smail Efendi.
Tarih k›sm› gömülü flâhide. fiab›ka Rumeli Kad›askeri merhum Mollac›kzâde Ataullah
Efendi’nin k›z›..... (Sicill-i Osmânî,
3/478) Ataullah Efendi 1227 Saferinde
(fiubat 1812) vefat etmifl ve Rumelihisar› Mezarl›¤›’na gömülmüfltür.
Tarih k›sm› gömülü. Fesli tafl› iki parçad›r.
“Sâhibu’l-hayrattan Hac› Hüseyin....
Kaynaklar: (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, s. 183) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/30-31, 183) (S. N. Ergun, Türk Musikisi
Ant. s. 573) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/180) (‹stanbul Ans. 9/4905) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s.
255) (‹stanbul Kültür ve Sanat Ans. 2/639) (R. Ulunay, ‹stanbul Evliyalar›, Milliyet Gazetesi, 28 Nisan 1957) (Vassaf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp. Yazma Ba¤›fllar,
No: 2309, Cilt:5/24)
585
LÜTF‹ BEY TÜRBES‹
A
ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii avlusundad›r. Hadîka yazar›n›n ifadesine göre
burada, vaktiyle bir flad›rvan ve etraf›nda dedegân hücreleri varm›fl.
Türbe dikdörtgen fleklindedir. Dört befl mermer basamakla ç›k›l›r. Bu merdivenin sol taraf›nda yedi kabirli bir hazîre bulunmaktad›r. Ön
cephede ortada girifl kap›s› ve onun iki yan›nda yuvarlak kemerli, yüksek birer pencere, sa¤
yan cephesinde ise ayn› biçimde iki pencere
bulunmaktad›r. Kap›n›n iki yan›na ve ayr›ca
binan›n köflelerine ‹yonik sütun ve bafll›kl› kabartmalar yap›lm›flt›r. Kap›n›n sol taraf›ndaki
türbe k›sm› topra¤a, sa¤ taraf› ise bir kaide üzerine oturtulmufltur.
Türbe buradaki baz› kabirlerin kald›r›lmas› ile
meydana gelen arsaya yap›lm›flt›r. Kald›r›lan
bu flâhideler bugün üst hazîrede ve duvara dayal› vaziyettedir. Türbenin bu flekilde yap›lmas› ile iki kabir, yap›n›n arkas›nda kalm›flt›r.
Türbe kap›s›ndan küçük bir antreye girilir. Sol
Lütfi A¤a / Bey
Türbesi
ve kütüphanesi.
586
tarafta türbe, sa¤ tarafta ise, 1915 tarihinde kütüphane olan türbedar odas› bulunmaktad›r.
Türbede Lütfi Bey, efli ve çocu¤unun ahflap
sandukalar› mevcuttur. Ayn› tonoz çat› alt›nda bulunan kütüphane ile türbe aras›na tavana
kadar yükselen demir parmakl›k yerlefltirilmifltir. Her iki taraf›n duvarlar› kalem ifli desenlerle süslenmifltir.
Türbenin çat›s› hizas›nda ve mermer bir korkuluk üzerine, sa¤ yan ve ön cephede ve bir sat›r halinde devam eden ve Lütfi Bey’in vefat
tarihini belirten flu kitâbe yaz›lm›flt›r:
Hüda birdir bu mir’at gûna-gûn ta’yindir
Bûy-› s›rr-› ârif ol ibret ile k›l âlemi seyran
Musahib Lütfi Bey mülk-i fenay› terk idüb gitdi
Bekaya yâ ‹lâhî cây olsun ravza-i r›dvan
Makam-› kurb-i Mahmud’a çün oldu türbeyi infla
T›raz-› ma’nevidir ana feyz-i rahmet-i rahman
O yatt›kca ‹lâhî necl-i pâkin halidaniyle
Mu’ammer eyle devletle Hakk Sure-i Furkan
Du’a ile didim tarih-i tamm›n Hakk›’yâ bende
Na’im-i huldi mesken eyle Lütfi Bey’e Sübhan
Fî Muharrem 17 Sene 1317 (28 May›s 1899)
Kitâbe Burhaneddin Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r.
Türbe, 1991 senesi sonunda mükemmel bir surette onar›lm›flt›r.
Lütfi Bey, II. Abdülhamit’in musahiplerinden
ve kurenadan (padiflah›n yak›nlar›) Faik
Bey’in babas›d›r. Sultan Abdülhamit’in son
Mabeyn Baflkâtibi Ali Cevat Bey, Fezleke’sinde Faik Bey için, “Mahmut Nedim Pafla hademesinden olup onun vefat› (1300/1883) üzerine hizmet-i flahaneye al›nan Lütfi A¤a’n›n o¤lu olup babas›n›n istidad› üzerine hizmet-i flahaneye kabul buyurulan kurenadan Faik Bey”
demekte ve;
“Y›ld›z Saray›’nda Baflkâtiplik Dairesi’nde her
gece nöbet tutulurdu. Bizim nöbetin bafl›nda
Ali Cevdet Bey, öbür nöbette Faik Bey bulunurdu” diye devam etmektedir.
‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra Faik Bey,
6 A¤ustos 1908’de bu görevden azledilmifltir.
Tamburî Refik Fersan Bey, teyzezâdesi olan
Faik Bey’in kona¤›nda büyümüfltür.
‹nal, Hofl Sada adl› eserinde “Refik Bey teyzezâdesi olan kurenadan Faik Bey’in yal›s›nda
büyümüfl, cariyelere ders vermek üzere yal›ya
gelen meflhur Tanburî Cemil Bey’i dinleye
dinleye musikiye olan alâkas› artm›fl...” demektedir.
Sultan Abdülhamit’in harem a¤alar›ndan olup
‹stanbul’da ilk kez Harem A¤alar› Yard›m Cemiyeti’ni kuran Arap, Had›m Elmas Lütfi
A¤a’y› bu Lütfi A¤a ile kar›flt›rmamak lâz›md›r. Elmas Lütfi A¤a’n›n kardefli için Mahbub
A¤a Çeflmesi bahsine bak›n›z.
Bebek’teki muhteflem Hekimbafl› Abdülhak
Molla Yal›s›, Sadrazam Rüfldi ve meflhur Cevdet Pafla’ya intikal ettikten sonra Lütfi A¤azâde kurenadan Faik Bey’in mülkiyetine geçmiflti. Fakat bir müddet sonra Sultan Abdülhamit
k›z› Ayfle Sultan için bu yal›y› sat›n alm›fl ve
yenisini yapt›rmak üzere y›kt›rm›flt›.
Sultan Abdülhamit’in 1909’da tahtan indirilmesi üzerine velinimeti hakk›nda ileri geri konufltu¤u söylenir. Merhum ‹nal, Son Sadrazamlar adl› eserinde; “Faik Bey kendinden sat›n
Lütfi Bey Türbesi
yerleflim krokisi.
al›nan ve Ayfle Sultan’a tahsis edilen Bebek’deki yal›n›n bedelinin düflük verildi¤inden
flikâyetle veliy-yi nimeti ve sebeb-i saâdeti
olan Hakan› mahlu aleyhinde dava açm›flt›r.”
demektedir.
Faik Bey’in, fiaml› ‹zzet Holo Pafla’n›n “en
emin bendelerinden” biri oldu¤u bilinmektedir.
‹stanbul’un say›l› zenginlerinden olan Faik
Bey’in Hekimbafl› Yal›s› saz, söz ve e¤lence yeri idi. Haftan›n belirli günlerinde burada fas›llar icra ediliyordu.
Bu yal›, “ba-irade-i seniyye” Sultan II. Abdülhamit’in sevgili k›z›, Ayfle Sultan’a dü¤ün hediyesi için sat›n al›nm›flt›r. Bunun üzerine Faik
Bey, bir suikaste kurban giden R›dvan Pafla’n›n
Göztepe’deki muhteflem köflkünü 1906’da sat›n alm›fl ve ailece buraya yerleflilmifltir.
1908 Meflrutiyeti’nde ‹ttihat ve Terakki Partisi’nin memleket idaresini ele almas› ve 31
Mart Olay›’n›n zuhuru üzerine ülkesini terk etmek zorunda kalan Faik Bey, bir gece gizlice
bindirildi¤i H›diviye Vapuru ile M›s›r’a gitti ve
ailesini sonradan yan›na ald›rd›. Fakat 1326
(1910)’da Göztepe’deki R›dvan Pafla Köflkü’ne
avdet edildi.
Hemen hemen bütün servetini Rus ve Alman
paras›na çevirmifl olan Faik Bey, Almanya’n›n
I. Dünya Harbi’nde yenilip iflas etmesi, Çarl›k
Rusyas›’n›n da Ekim 1917 Devrimi’nde y›k›lmas› üzerine zaruret içinde kalm›flt›r.
587
Afla¤›daki sat›rlar ‹stanbul Ansiklopedisi’nden
al›nm›flt›r:
“Mabeyinci Faik Bey, ‹kinci Sultan Abdülhamid devrinin seçkin saray adamlar›ndan ve
devrin hafiyelik ve jurnalc›l›k ile kirlenmemifl
simalar›ndan; kona¤› ve yal›s› bir sanat ve edebiyat mahfili olmufl bir zat, ça¤dafl musikimizin
pek de¤erli iki sanatkâr›n›n, Tamburî Faize ve
Kemençeci Fahire Han›mlar›n babas›, 1870’te
‹stanbul’da do¤du. Bolulu Lütfi A¤a ile saraydan yetiflmifl o devrin kibar muhitinde afl›r› güzelli¤i ile tan›nm›fl bir Çerkes k›z› olan Hüsnümelek Han›m’›n o¤ludur. Galatasaray Sultanîsi’nde okudu, mezun olduktan sonra Hariciye
Nezareti’ne intisab etti ve pek sonra da saraya
al›nd›. 1909’da Sultan Abdülhamit’in tahttan
indirildi¤i tarihe kadar sarayda kald›. Bir müddet M›s›r’da, dokuz y›l kadar da ‹sviçre ile Avrupa’n›n di¤er memleketlerinde bulundu,
Cumhuriyetin ilk y›llar›nda ‹stanbul’a dönerek Niflantafl›’ndaki kona¤a yerleflti ve 1937’de
orada 66 yafllar›nda vefat etti. Feriköy Kabristan›’na defnedildi.”
Uzun boylu, siyah saçl› ve gözlü pek yak›fl›kl›,
gayet nazik bir zat idi. Kendisi, 1323 (1905) tarihinde babas›n›n ruhu için, Küçük Bebek
Caddesi üzerinde bir çeflme yapt›rm›flt›r ki, bugün de mevcuttur.
Lütfi Bey’in o¤lu
Mabeyinci Faik Bey’in
Beylerbeyi’ndeki
Yal›s›.
588
Faik Bey’in k›z› Faize Han›m bir müzisyen idi.
1894’de ‹stanbul’da do¤du. Maarif Müfettiflleri’nden musikiflinas Ruhi Bey’le evlendi. Tamburî Cemil, Muallim ‹smail Hakk› ve Enderunî Haf›z Hüsnü Beyler’den ders ald›. ‹çli flark›lar› vard›r. Çok zengin bir baban›n k›z› olan ve
soyad› kanununda Ergin ad›n› alan Tamburî
Faize Han›m yokluk içinde, 21. 2. 1954’te vefat etti.
Kime halim diyeyim kime flekva edeyim
Severim her güzeli senden eserdir diyerek
ve
K›z sen geldin Çerkes’ten
Pek güzelsin herkesten...
flark›lar› onundur.”
Kaynaklar: (Murat Bardakç›, Refik Bey, s. 21-24, 96) (E.
Koçu, ‹stanbul Ans. 10/5494 Faik Bey) (A. Rasim, Muharrir Bu ya, Haz. H. Dizdaro¤lu, Ankara 1969 s. 357 vd.) (Y.
Öztuna, Türk Musikisi ans. 1/194; 1/220) (‹nal, Hofl Sada,
s. 244) (‹nal, Son Sadrazamlar, fihrist Lütfi A¤a ve Faik Bey
md.) (Ali Cevat Bey, II. Meflrutiyetin ‹lân› ve 31 Mart Hadisesi, fihrist Faik Bey ve Lütfi A¤a md.) (Ali R›za-Mehmet
Galip, 13. Asr-› Hicrîde Osmanl› Ricali, Tercüman Yay.
1/123) (S. M. Alus, ‹stanbul Yaz›lar›, s. 107)
MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A
TÜRBES‹
T
ürbe, A¤ahamam› mevkiindeki A¤a Camii minaresi kaidesinin içindedir. Tipik
bir mimarî özellik gösteren bu türbe bugün ardiye olarak kullan›lmaktad›r. Tamamen kesme
tafltan yap›lm›fl olup avluya bakan klâsik demirli bir penceresi ile cami sahn›na aç›lan bir
kap›s› vard›r. Minare, bu türbe odas›n›n üzerine oturtulmufltur.
Malatyal› ‹smail A¤a, Rodos Adas›’nda vefat
etti¤i için türbe bofltur. Kabri oradad›r. Cami
hazîresine bir makam tafl› dikilmifltir.
Hadîka yazar›n›n, A¤a’n›n Malatya’da gömülü
oldu¤unu söylemesi do¤ru de¤ildir.
M‹HR‹MAH SULTAN CAM‹‹
TÜRBES‹
‹
skele Meydan›’ndaki Mihrimah Sultan Camii avlusundad›r. Türbenin ön taraf›nda
onalt› hücreli ve bir dershaneli Mihrimah Sultan Medresesi, sol taraf›nda Sadrazam Ethem
Pafla Türbesi ve arka taraf›nda ise camiin flad›rvan› bulunmaktad›r.
Cami, 954 Zilhiccesi’nde (Ocak 1548) tarihinde Mimar Sinan (öl. 996/1588) taraf›ndan
yap›lm›flt›r.
Sinan’›n eserlerinden bahseden Tuhfetü’lMi’marîn ve Tezkiretü’l-Ebniye’de bu türbe kay›tl› de¤ildir. Fakat onun taraf›ndan yap›ld›¤›
san›lmaktad›r. Yap›l›fl tarihi belli de¤ildir.
Sicill-i Osmânî yazar›, Mihrimah Sultan’›n hayat›n› anlat›rken;
“K›z›, Ayfle Han›m Sultan olup yirmifler-otuzar
yafl›na kadar yaflam›fl iki o¤lu oldu ki, Üsküdar’da, camiinde medfundur,” demekte ve kocas› Rüstem Pafla’n›n hayat›n› anlat›rken de;
“Mihrimah Sultan’dan dahi Rüstem Pafla’n›n büyük iki o¤lu olup ad› geçen camide gömülüdür.
Tafllarda isimleri yaz›lmam›flt›r.” demektedir.
Mihrimah Sultan (1522-1578), 1539’da henüz
17 yafl›nda bulundu¤u halde Rüstem Pafla ile
evlendirilmifltir. Camiini de 1548’de yapt›rm›flt›r. Sicill-i Osmânî yazar›n›n dedi¤i gibi
o¤ullar› 20-30 yafllar›nda vefat etti¤ine göre
türbe, 1560 tarihlerinde yap›lm›fl demektir.
Mihrimah Sultan’›n k›z› Ayfle Sultan, 1570 tarihinde Sadrazam Semiz Ahmet Pafla (öl.
Mihrimah Sultan
Camii’nde
Kaya Sultan Türbesi.
589
988/1580) ile evli bulunuyordu. Kocas›ndan
Osman Bey (öl. 999/1590), Abdurrahman Bey
(öl. 1005/1596), Mehmet Bey ve Mustafa Pafla
adl› dört o¤lu ve ölüm tarihi bilinmeyen Saliha Han›m Sultan isimli bir k›z çocu¤u oldu.
Bunlardan Mehmet Bey ile Mustafa Pafla 1001
(1593)’te Almanya ile savafl›rken flehit düflmüfllerdir. Geriye kalan Osman Bey ile Abdurrahman Beyler’den birinin ve Saliha Han›m
Sultan’›n da bu türbede gömülü oldu¤u san›lmaktad›r. Türbenin Ayfle Sultan Türbesi diye
an›lmas› Abdurrahman Bey’in buraya gömülmesindendir.
Mehmet Süreyya Bey, Mihrimah Sultan’›n iki
o¤lundan söz etti¤i halde A. D. Anderson onun
Ayfle Han›m Sultan’dan baflka yaln›z Osman
Bey adl› bir çocu¤u oldu¤unu ileri sürmektedir.
Bu durumda Rüstem Pafla ailesinin Osman adl› iki çocuklar› ve bir torunlar› var demektir:
1) Rüstem Pafla’n›n, Mihrimah Sultan’dan
baflka bir kad›ndan olan ve genç yafl›nda 984
(1576-77)’de vefat ederek türbenin d›fl›na camiin yan kap›s› yan›na gömülen Osman Bey,
2) Mihrimah Sultan’dan olma Osman Bey,
3) Ayfle Sultan’›n o¤lu Osman Bey.
Rüstem Pafla, 1561’de vefat etti¤ine ve o¤lu Osman da babas›ndan 15 y›l sonra vefat etti¤ine
göre bu ailenin ayn› anda Osman adl› iki o¤ullar› var demektir ki, imkâns›z görülmektedir.
Türbenin Kaya Sultan’a ait oldu¤u da söylenmektedir. Fakat bu rivayet, Kaya Sultan’›n düflük çocu¤unun buraya gömülmesinden kaynaklanmaktad›r. Kaya Sultan, IV. Murat’›n k›z› olup Esmihan Kaya Sultan ismiyle bilinmektedir. 1058 fiaban›nda (Eylül 1648)’de Melek
Ahmet Pafla (öl. 1073/1662) ile evlendirilmifl
ve bir sene sonra da Afife Han›m Sultan’› dünyaya getirmifltir. 1633 tarihinde do¤an Kaya
Sultan, 1659 y›l›nda Fatma Han›m Sultan’›
do¤ururken vefat etmifltir.
Bu s›rada Kaya Sultan Saray›’nda bulunan Evliya Çelebi, bu çocuk düflürme olay›n› flöyle
anlat›r:
Melek Ahmet Pafla, efli Kaya Sultan ile Çatal590
ca’daki Has Saray’da bir hafta geçirdikten sonra “büyük alay ile Topçular mahallindeki (Eyüp s›rtlar›) Kaya Sultan Saray›’na” gelmiflti.
Bir müddet sonra ve ‹bflir Mustafa Pafla’n›n sadareti s›ras›nda ve 1655 senesi bafllar›nda Melek Ahmet Pafla’ya Van Eyaleti verilerek ‹stanbul’dan uzaklaflt›r›lmak istenmiflti. “Sarayburnu’nda Bostanc›bafl› Kay›¤›’na binip Bismillah
ile ilk menzil olarak Üsküdar’da Kaya Sultan
Saray›’nda kald›.”
“Me¤er Kaya Sultan 7 ayl›k hamile imifl.”
Müddeti tamam olmadan, Pafla’y› katlediyorlar
diye korkusundan arabaya binip, nazl› vücuduna titreme gelerek, Üsküdar’a gelince çocuk
düflmüfl, hemen saray içinde bir vaveyla gökleri tuttu... Güzel Kaya Sultan dert ve mihnet
çekip kan› kesilmedi... O an düflü¤ü y›kay›p
Üsküdar’a gömdüler...”
Kaya Sultan Saray›, Paflaliman› yolunda ve
flimdiki Tekel tütün depolar›n›n bulundu¤u
yerin civar›nda idi.
Kare plânl› türbe tamamen kesme tafltan yap›lm›flt›r. Kuzeye aç›lan mermer kemerli ve söveli kap›s›n›n önünde iki sütunun tafl›d›¤› iki
kubbecikli bir revak vard›r. Sütun bafll›klar›
baklaval›d›r. Sol kubbecik, sütun yerine pencereli avlu duvar› üzerine oturtulmufltur. Kap›s› üzerinde kitâbe yoktur.
Tek sa¤›r kubbesi, tromplar üzerindeki sekiz
yüzlü bir kasna¤a bindirilmifltir. Üzerinde tafl
bir alem vard›r. Kap› taraf› hariç üç cephesindeki alt üst dörder pencereden ›fl›k al›r. Üst
pencereler sivri kemerlidir. Pencere kapaklar›
harap olmufltur. Arka cephesinde iki köflesine
yap›lan istalaktitli pahlar yap›ya ayr› bir zerafet
vermektedir.
Kap›dan girildi¤inde dört mermer lâhit görülür. Sa¤daki birinci lâhit, di¤erlerine nazaran
küçüktür. Yan yüzleri vazo içinde kabartma çiçek motifleri ile bezenmifl ve aralar›na rozetler
yerlefltirilmifltir. Bafl tafl›, dört köfle ince bir sütun üzerine yerlefltirilen burmal› bir kavuktan
ibarettir. Ayak tafl› poligonal flekillidir. Di¤erlerinde oldu¤u gibi üzerinde herhangi bir yaz›
yoktur.
‹kinci büyük lâhit ise, örfî destarl›d›r. Dört köfle bir sütun üzerine oturtulmufltur. Ayak tafl›
yuvarlakt›r. Yan yüzleri gayet güzel kabartma
MUSTAFA ÇELEB‹ SOFASI
motiflerle süslenmifltir.
Üçüncü lâhit bir kad›na aittir. Bafl ve ayak tafllar› düz ve yass›d›r. Yan yüzleri rozet kabartmal›d›r.
Dördüncü lâhit ise, dört köfle sütunlu ve mücevveze kavukludur. Bu kavu¤un benzerine
Üsküdar ve ‹stanbul’da pek raslanmaz. Ayak
tafl› poligonal flekillidir. Lâhdin yan yüzleri rozet kabartmal›d›r.
Türbede, kap› taraf›nda ayr›ca iki dolap yeri
vard›r.
Kaya Sultan’›n k›z› Fatma Sultan’n›n türbesi
Hüdâyî Hazretleri Camii’nin avlusundad›r.
Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/168; 6/39, 41-42, 76, 83-86, 90; 8/70, 89, 111112, 114-115, 116, 119, 121, 123) (Naimâ Tarihi, Dan›flman Türkçesi, 5/2478 Kaya Sultan md.) (G. Oransay, Osmanl› Devleti’nde Kim Kimdi, 1/133, 199, 222, 246, 257)
(Sicill-i Osmânî, 1/49, 64, 83; 2/378; 3/416) (M. Meriç,
Mimar Sinan’›n Hayat›) (Y. Öztuna, Mimar Sinan’›n Hat›ralar›, Hayat Tarih Mecmuas› 1966, Say›: 5, s. 4; Say›: 6,
s. 42; Say›: 7, s. 49) (Gezi Notu) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n
Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 38-39, 43, 54-55, 62) (A. D. Anderson, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford, 1956)
‹
nadiye’de, Gündo¤umu Caddesi üzerinde,
Karacaahmet Sultan Türbesi’ne giderken
sa¤ tarafta, Tavaflî Hasan A¤a Camii’nin biraz
ilerisinde, ‹nadiye Meydan› yak›n›nda ve set
üzerindedir. Eskiden, etraf›nda baflka kabirlerin de bulundu¤unu sofadaki kal›nt›lardan anl›yoruz. Sol taraf›nda, bir sarmafl›¤›n saklad›¤›
kitâbesiz, muhteflem bir lâhit vard›r. Bu lâhdin
bir kaç efli, evlerin bahçe duvarlar›nda dolgu
malzemesi olarak kullan›lm›flt›r.
Sofan›n iki yan› merdivenli olup set duvarlar›
ve merdivenler muntazam kesme tafltand›r.
Burada bugün iki mermer lâhit vard›r. Birinin
kitâbesi fludur:
Ayasofya-i Kebir
Camii fierifi’nin
Harem ve musluklar›n›
Ba ü ta’mir eden mütevelli
Merhum Mustafa
Çelebi ruhi çün Fatiha
1043 (1633)
Di¤eri ise “Kâbe yolundan gelirken” genç yafl›nda vefat eden Mehmed’e aittir. Kitabesi fiair
Haflimî Efendi’nin olup 1034 (1624) tarihlidir.
Mustafa Çelebi
Sofas›.
591
NAKKAfi BABA TÜRBES‹
T
ürbe, Nakkafl Baba Mezarl›¤›’n›n caddeye
aç›lan üç kap›s›ndan, Beylerbeyi taraf›ndaki merdivenli kap›dan girildi¤inde, merdivenler bitmeden sol tarafta as›rdîde bir servinin gölgesindedir. Bu aç›k türbenin etraf›n› alçak bir duvar çevirmifltir. ‹nce, silindir fleklindeki bafl ve ayak flâhidelerinde yaz› yoktur. Bafl
tafl› üzerine alt› parçal› bir sikke yerlefltirilmifltir ki, bu tip serpufl baflka hiç bir yerde mevcut
de¤ildir.
Duvar üzerindeki demir korkulu¤a:
“Yavuz Sultan Selim ricalinden Nakkafl Baba
‹stanbul Belediyesi 1953”
diye bir levha as›lm›flt›r. Bu tarihte yol geniflletilmifl ve merdivenler yap›ld›¤› gibi mezarl›k
duvar› da geri al›nm›flt›r.
Mir’at-i ‹stanbul adl› eserin sahibi Mehmet Raif Bey:
“Bu mevkiin bu nam ile an›lmas›na sebeb üst
taraf›ndaki makberede ‘Nakkafl Baba’ nam›ndaki bir zat›n türbesi bulundu¤undan ileri gelmifltir.” demekte ve “Nakkafl Baba, Cennetmekân Sultan Selim Han-› Kadîm’in Çald›ran
muzafferiyetini müteakib Tebriz flehrini feth
ve istilâ ile Dersaâdet’e avdet buyurduklar› esnada Tebriz ahalisinden Dersaâdet’e getirdikleri erbab-› san’at ve maarif aras›nda fieyh
Nakkafl Baba dahi mevcut idi.
O as›rda meflhur bulunan Habib-i Karamanî’den inabet birle kesbi kemalet ederek ismine mensup köyde z›raatla meflgul olurdu.” demektedir. Bugün Cemil Molla ismiyle yad edilen eski Nakkafl Baba mevkii hiç bir zaman bir
köy olmad›¤›na göre bu köyü baflka yerde aramak icap eder.
Baba Nakkafl Kimdir?
Üstünde Fatih Sultan Mehmet’in alt›nl› ve etraf› yaz›l› tu¤ras› olan Safer 880 (Haziran
1475) tarihli Arapça bir vakfiyeden ö¤rendi¤imize göre, Baba Nakkafl, Fatih devri (14461481) sanatkarlar›ndan bir zat olup “üstad-›
muazzam, Hazreti padiflah›n yak›nlar›ndan”
idi. ‹smi, “Mehemmed ibni fieyh Bayezidü’flflehir bi-Baba Nakkafl” yani Baba Nakkafl diye
592
an›lan ve fieyh Bayezid’in o¤lu olan Mehmed’dir.
Yine ayn› vakfiyeye göre Fatih, ‘Kutlubey’ denen ve Çatalca yak›nlar›nda bulunan bir köyü
arpal›k olarak 870 (1465-66) tarihinde bu zata
vermifltir. Bundan on sene sonra Baba Nakkafl
bu köye bir cami yapt›rarak buras›n› vakfetmifl
ve köy bundan sonra onun ad› ile an›lmaya
bafllam›flt›r. Bu köy bugün de mevcut olup Büyük Çekmece Gölü ile Terkos Gölü aras›nda
ve Had›mköy’ün kuzey bat›s›ndad›r.
Peçevî ‹brahim Efendi (1574-1650), tarihinde:
“Dervifl Mehmed, fieyh Baba Nakkafl’›n o¤lu
idi. Ve bölük ulûfesine mutasarr›f idi. Babas›
nam›na olan karyede ziraat ve harasetle meflgul olurdu, merhum ve ma¤furün-leh Sultan
Süleyman Han sayd ü flikâr bahanesiyle ol
semtlerde seyran ettikçe Baba Taam› diyu mahazar ihsar iderdi. Saadetlu padiflah kendüde
kabiliyyet müflahede itme¤le riyasete nasbedüb
ba’dehu Defter Emini oldu....” demektedir.
Bu aç›klamadan Baba Nakkafl’›n Dervifl Mehmet ismindeki bir o¤lunun Kanunî devrinde
(1520-1566) defterdar oldu¤unu ö¤reniyoruz.
Dervifl Mehmet Çelebi ismiyle bilinen bu zat
1561-62 tarihleri aras›nda ve 1569-1573 tarihleri aras›nda olmak üzere iki kere bafl defterdarl›k görevinde bulunmufltur.
Vakfiyeye göre Mehmet Baba Nakkafl’›n o¤lu
“Mahmudü’l-Defterî”dir. Bunun o¤lu “‹bn Baba Nakkafl” nam›yla maruf Defterdar-› esbak
Dervifl Mehmet Çelebi’dir. ‹flte Sultan Süleyman’a ‘Baba taam›’ ikram eden bu zatt›r.
Dervifl Mehmet Çelebi’nin ‘fieyh Mustafa’ adl›
bir kardefli vard›r. Her ikisi de Baba Nakkafl diye ünlü idi. fieyh Mustafa dedesi gibi nakkafl
olup “eski saray kap›s› üzerinde o sihr-asar münakkafl saça¤› ve Saray-› Cedîd’de Divanhanei Bayezid Han’›n kubbelerini” ifllemifltir. “Nukûfl-› bukalemun sanat ve halini Diyar-›
Rum’da ilk defa kendileri flâyi etmifltir.”
Evliya Çelebi’ye göre, fieyh Mustafa Baba
Nakkafl “Bayezid-i Velî musahibidir. Özbekiyyü’l-asl olub ilm-i nakflda gûya Mani ve Bihzad
imifl.”
Mehmet Baba Nakkafl, o¤lu Mahmut, Baba
Nakkafl fieyh Mustafa ve Defterdar Mahmut
Çelebi’nin kabirleri bugün Baba Nakkafl Köyü’ndedir.
Görüldü¤ü gibi Baba Nakkafl’›n Nakkafl Baba
mevkii ile bir alâkas› yoktur. Osmanl› tarihinde bir de Nakkafl Pafla vard›r. ‹flte semte ismini
veren bu zatt›r.
Evliya Çelebi ‹stavroz Kasabas› (Beylerbeyi) ni
anlatt›ktan sonra “Burada Nakkafl Pafla Bahçesi’ni geçip” Üsküdar’a gelinmektedir demektedir.
XIX. yüzy›l bafllar›nda tutulan bir Bostanc›bafl›
defterinde ise sadece “Nakkafl tabir olunan
mahaldir” diye ismi geçmektedir.
18. As›rda ‹stanbul adl› eserin sahibi ‹nciciyan
(1758-1833);
“‹stavroz’un yan›nda, sahilde, Türk ileri gelenlerine ait S›ra Yal›lar diye an›lan bir s›ra evler
vard›r. Bundan sonra, Nakkafl Burnu denilen
yer gelir. Bu ad, Murad III ve Mehmed III ile
muas›r olup, orada yal›s› bulunan Nakkafl Hasan Pafla’ya izafeten verilmifltir.” demektedir.
Nakkafl Hasan Pafla’n›n muhteflem ve eflsiz türbesi Eyüp’te Zal Pafla Caddesi üzerinde ve Zal
Mahmut Pafla Camii’nin bu caddeye aç›lan av-
lu kap›s›n›n sol taraf›ndad›r. Pafla, Sultan I.
Ahmet (1603-1617) vüzaras›ndan olup “Kuyucu Murat Pafla sadaretinde kaim-makam dahi olmufltur.” Nakkafl Hasan Pafla’n›n di¤er bir
yal›s› da Ortaköy sahillerini süslemekte idi.
Es-s›ratü’l-müstakîm terkibinin delâlet etti¤i
sene 1031 Ramazan›nda (Temmuz-A¤ustos
1622) vefat etmifltir.
Nakkafl Pafla Yal›s›, III. Selim zaman›nda da
mevcuttu. S›r kâtibi Ahmed Efendi’nin Rûznamesi’ne göre Padiflah, Çaml›ca’ya ç›kaca¤›
zaman bu yal›ya gelir ve buradan hareketle
Çaml›ca’ya giderdi. Nitekim 25 Safer 1211 (30
A¤ustos 1796) tarihinde de böyle olmufltur.
Nakkafl Baba Mevkii
Kuzguncuk ile Beylerbeyi Saray› aras›nda bulunan bu mevki derin bir vadi olup, Bo¤aziçi taraf› hariç, etraf› yüksek tepelerle çevrilmifltir.
Kuzguncuk Çarfl› Caddesi’nden ayr›l›p Nakkafl
veya Firenk Tepesi ismiyle bilinen yüksek platforma kadar yükselen yol, bugün hâlâ Baba
Nakkafl Soka¤› ad›n› tafl›maktad›r.
Burada son halife Abdülmecit ad›na 1901 tarihinde yapt›r›lan büyük bir köflk, bugün Nakkafltepe ‹lkö¤retim Okulu olarak kullan›lan ve
Abdülmecit taraf›ndan 1258 (1842)’de infla
edilen Nakkafltepe Karakolu ve önünde 1321
Nakkafl Baba
Türbesi.
1995 senesi
Nisan›nda
Üsküdar
Belediyesi’nce
restore edilmifltir.
593
len bu binan›n arka taraf›nda ve yolun karfl›s›nda Ahmet Efendi’nin 1239 (1823-24) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u iki taraf› mihrapl› kesme tafltan muhteflem çeflmesi maalesef bugün
mevcut de¤ildir. Ahflap camiin yerinde veya
biraz ilerisinde meflhur Sadrazam Gazi Hasan
Pafla’n›n (öl. 1790) yal›s› bulunuyordu.
fieyhülislâm At›fzâde Ömer Hüsameddin
Efendi’nin (1799-1871) yal›s› da Nakkafl sahillerinde idi. Kendisi bu yal›da vefat ederek Miskinler Tekkesi civar›ndaki aile sofas›na gömülmüfltür. Yan›nda 1155 (1742) tarihinde vefat
eden Defterdar At›f Efendi’nin de kabri vard›r.
Küçük Selimiye Camii tamir kitâbelerini yazm›fl olan fiair Pertev Pafla’n›n yal›s› da yine burada idi. Hatta 19 May›s 1832 günü II. Mahmut yan›nda fiehzade Abdülmecit oldu¤u halde yal›ya gelmifl ve geceyi orada geçirmiflti.
Kas›mpafla
Tersaneard›
Mezarl›¤›’nda
Cezayirli Gazi Hasan
Pafla’n›n makam tafl›.
(1903) tarihli Mahbub A¤a Çeflmesi ile Emine
Sultan’›n flimdi mevcut olmayan saray› vard›.
Bunlardan ayr› olarak 1853 K›r›m Harbi’nde
ölen Frans›z askerlerinin gömüldü¤ü bir mezarl›k da burada idi.
Karakolun yan›ndaki toprak yoldan Nakkafltepe’ye gidilir. Buraya, bir çok turist gelip Bo¤aziçi’ni bütün ihtiflamiyle seyrettikleri için, Firenk Tepesi ad›yla da an›l›r. Vaktiyle mevcut
olan kademeli k›r kahvesi bugün mevcut de¤ildir.
Nakkafl Baba Vadisi’nin do¤u taraf› dökülen
moloz y›¤›nlar›yla doldurulmufltur. Bu derin
vadide, Kuzguncuk Gazhanesi’nin harabesi,
bir domuz haras› ve kaya dibinde bir p›nar›
vard›r. Orta k›sm›nda ise genifl bir bostan bulunmaktad›r. Nakkafl Baba Mezarl›¤› bu vadinin Beylerbeyi taraf›ndaki s›rtlar› üzerindedir.
Bu mezarl›¤a Bahri Baba Mezarl›¤› da denir.
Vadinin deniz taraf›nda ve sahilde fieyhülislâm
Uryanîzâde Ahmet Es’ad Efendi’nin (öl.
1306/1889) 1860’da yapt›rd›¤› ahflap camii ve
“topçu ve piyade askerinin ikametine mahsus bir
karakolhane” vard›. Bu karakolun yan›nda “Cülûs-› hümayun ile bayramlarda” befler top at›l›rd›.
Bugün de mevcut olan ve çöpçülere tahsis edi594
Bunlardan baflka, Sultan II. Mahmut’un ikballerinden ve Sultan Abdülaziz’in süt annesi meflhur Tiryal Han›m’›n yal›s› ile Uryanîzâde Ahmet Es’ad Efendi’nin dört katl›, ön cephesi sütunlu, ahflap köflkü ve arkas›nda Nakkafltepe’ye
kadar uzanan korusu da yine bu mevkide idi.
2 Cemaziyelâhir 1289 (7 Temmuz 1872) tarihinde Kuzguncuk ‹skelesi yan›ndaki bir yal›da
ç›kan yang›n, Nakkafltepe Karakolu’na kadar
genifllemifl ve bölgenin en nadide yal›lar›n› ve
köflklerini “harabezâr”a çevirmifltir. Bu feci
yang›nda alt› yüzden fazla ev ve yal›n›n yok oldu¤u söylenir.
1988 y›l›na kadar ‘Fen ‹flleri Müdürlü¤ü Anadolu Yakas› Yap›m ve Onar›m Amirli¤i’ olarak kullan›lan eski karakolhanenin önünde iki mermer sütunun tafl›d›¤› bir revak vard›. Al›nl›¤›ndaki kitâbe yerine sonradan düz bir mermer
yerlefltirilmiflti. Mehmet Raif Bey bu kitâbeyi
kaydetmedi¤ine göre manzume 1885-90 tarihlerinde düflmüfl olmal›d›r. Bu binan›n yeri flimdi parkt›r.
Cezayirli Gazi Hasan Pafla, muhteflem yal›s›n›n
mülkiyetini efendisi Hac› Osman A¤a’n›n k›z›
Emine Han›m’a verdi¤inden ölümünde hazinece müsadere edilmifltir. Pafla’n›n bir de, Kas›mpafla’da kona¤› vard›. Bütün servetini bu
kona¤›n alt›ndaki tafl mahzende saklad›¤› rivayet edilir. ‹stanbul’da ve muhtelif yerlerde bir
çok eseri vard›r. Küçükten büyüttü¤ü bir arsla-
n› daima yan›nda gezdiren Hasan Pafla, devlete sad›k, çok verimkâr, cesur, gayret ve azim
sahibi bir devlet adam› idi. Deniz cenklerinde
flan alm›fl ve III. Selim zaman›nda sadrazam olmufl olan bu de¤erli insan, 14 Recep 1204 (30
Mart 1790)’da vefat ederek Bulgaristan’da,
fiumnu flehrinde yapt›rm›fl oldu¤u Bektâflî
Tekkesi’ne gömülmüfltür.
Yal›n›n ismi, 1815 tarihli Bostanc›bafl› Defterinde geçmektedir.
Yal›lardan biri de Sultan III. Ahmet’in sadrazam› fiehit Ali Pafla’ya ait idi. Yal›s›, “bir taraftan Nakkafl Pafla Yal›s› ve bir taraftan ana cadde ve bir taraftan Dilsiz Bahçesi ve bir taraftan
leb-i derya ile çevrili” idi. Ali Pafla bu yal›da
ayr›ca bir de küçük kütüphane tesis etmifltir.
Vakfiyesi 1127 (1715) tarihlidir.
Baba Nakkafl kabrine, semtin eskileri Bahri
Baba derlerdi. Biz dahi böyle bilirdik. ‹zmir’de
de bir Bahri Baba Mezarl›¤› vard›r. ‹zmir’deki
mezarl›kta kabrine rastlan›lmad›. Mezarl›¤a ve
kabre Nakkafl Baba denmesinin sebebi, belki
de semtin bu isimle an›lmas›d›r.
Nakkafltepe, K›r›m Harbi’nden sonra Firenk
Tepesi ad› ile de an›lmaya bafllam›flt›r. Frans›zlar, K›r›m’da ölen askerleri için evvela Büyük
Çaml›ca Tepesi’ni kabristan yapmak için istemifller, fakat Padiflah’›n orada meflhur ‹vaz Fakih kabrinin bulundu¤unu ileri sürmesi üzerine Nakkafltepe’de, Mecid Efendi Köflkü’nün
arkas›ndaki bir yer verilmifltir. Bu yer Bo¤az’a
naz›r olup, Bo¤aziçi Köprüsü çevre yolundan
da görülmektedir. Kabristan burada 66 sene
durduktan sonra 1920 tarihinde kendileri taraf›ndan kald›r›lm›fl ve kemikleri Fransa’ya götürülmüfltür.
Tepede bir Frans›z Mezarl›¤›’n›n bulunmas› ve
buran›n s›k s›k ziyareti tepenin Firenk Tepesi
ismi ele an›lmas›na sebep olmufltur. Bu kabristan tesis edilirken buraya bir de karakol binas›
yap›lm›flt›r ki, bugün de mevcuttur.
Kaynaklar: (Peçevî Tarihi, Uras Türkçesi, s. 447) (‹stanbul Fethi Der. 11/7-12, 1954, Süheyl Ünver, s. 169-180)
(Halil Edhem, Elvah-› Nakfliye, Milliyet Yay. s. 27) (Ataî,
Zeyl-i Sekayik, 1/204) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/168 ve 9/255-256) (E. Koçu, ‹stanbul
Ans. 6/2994) (Dan›flmend, Kronoloji, 2/446-447; 4/242)
(Ayvansarayî, Vefeyât, s. 90) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 26)
(A. R›za, 13. Asr-› Hicrîde Osmanl› Ricali, Tercüman Yay.
1/48, 91)(Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 2/285) (Mir’at,
s. 189-190) (T. Öz, Türbeler Aç›l›rken, Tarih Dünyas›
1950, Say›: 2, s. 47-48) (‹slâm Ans. 5/1, s. 319) (Hadîkatü’l-Cevâmi, I/255; II/29) (Sicill-i Osmânî, 4/113 Baba
Nakkafl) (Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl. 10/148) (‹. Erünsal,
Türk Kütüphaneleri Tarihi 2/71-72) (Ahmet Efendi Ruznamesi, Haz. S. Ar›kan, s. 175, 228)
Cezayirli Gazi Hasan
Pafla Aile Sofas›.
Soldaki flâhide,
Pafla’n›n zevcesi
Emine Han›m’a;
sa¤daki, Pafla’n›n
kay›n validesi Saliha
Kad›nefendi’ye aittir.
NALÇACI fiEYH HAL‹L EFEND‹
TÜRBES‹
T
ürbe, Nalçac› fieyh Halil fiabanî Tekkesi’nin sol taraf›nda idi. Bu isimle bilinen
cami bahsine bak›n›z.
fieyh Halil Efendi’nin “Hatim-1040” (1630)
senesi vefat etti¤i mezar tafl›nda yaz›l›d›r. Kabri, tekkenin hazîresindedir.
Ayvansarayî Hüseyin Efendi, “Kabir hazîrededir” dedi¤ine göre türbe, Hadîkatü’l-Cevâmi’nin yaz›ld›¤› 1770 tarihinden sonra yap›lm›fl
demektir. Bilinen, kârgir duvarl› ve ahflap çat›l› türbenin, sonradan Serasker Nam›k Pafla’n›n o¤lu Cemil Pafla taraf›ndan 1291 (1874)
tarihinde yapt›r›ld›¤›d›r. Gerek türbe ve tekke
ve gerekse Halil Efendi’nin flâhidesi bugün
mevcut de¤ildir. Türbe, 1920, mabet ise, 1946
tarihlerinde y›k›lm›flt›r.
Türbede flu flahsiyetler medfun idi:
1040 (1630). Nalçac› fieyh Halil Efendi
595
1082 (1671). ‹plikci fieyh Ebubekir Efendi
1170 (1756). fieyh Mehmet Tuluî Efendi. ‹.
Hakk› Bey, Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar adl› eserinde fieyh Mehmet Tuluî
Efendi’yi bu türbede medfun gösterdi¤i
halde, Nüshet Ergun Bey, Türk Musikisi
Antolojisi isimli kitab›nda, memleketi
olan Mudurnu’da vefat etti¤ini ve damad› fieyh ‹brahim Efendi’nin bir tafl diktirdi¤ini beyan etmifltir ki, do¤rusu da
budur. Müstakimzâde de Tuhfe’sinde
böyle yazm›flt›r.
1198 (1783). fieyh Hüseyin Efendi.
1232 (1816). fieyh Mehmet Rüfldü Efendi
1280 (1863). fieyh Ahmet Reflit Efendi
1326 (1908). fieyh Tayyar Efendi
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/215) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 57) (S. N. Ergun Türk Musikisi Ant. s. 160)
NASUHÎ MEHMET EFEND‹
TÜRBES‹
T
ürbe, Do¤anc›lar’da, Nasuhî Tekkesi Camii’nin sol taraf›ndad›r. fiimdiki fleklini,
1280 (1863) tarihindeki onar›m s›ras›nda alan
türbe, ilk yap›ld›¤› zaman cami gibi, ahflap idi.
Nasuhî Efendi 1130 (1718) tarihinde vefat etti¤ine göre, bu s›rada yap›lm›fl olmal›d›r.
Dikdörtgen biçimindeki türbe, y›¤ma tafltan,
ahflap çat›l› olarak infla edilmifltir. Dört pencereden ›fl›k al›r. Evvelce mabedin sahn›na aç›lan türbe kap›s›, sonradan minarenin yan›na
al›nm›flt›r.
Minare taraf›na bakan pencere üzerinde, hemen hemen bütün tekke türbelerinin kap› ve
pencere üzerlerine yaz›lan flu klâsik beyit bulunmaktad›r:
Makam-› evliyad›r menba-› feyz-i fütûhidir
Edeble dahil ol sûfî bu dergâh-› Nasuhî’dir
Bu beyt, fieyh Zekâi Efendi taraf›ndan söylenmifltir. Zekâi Efendi’nin, fieyh Nasuhî Efendi’nin o¤lu Alaaddin Ali Efendi ad›na yazd›¤›
596
Risaletü’l-Velediyye adl› eserine flerhi vard›r.
(Bkz. Sad›k Vicdani, Tomar-› Turuk-› Aliyye 3.
kitap, Halvetiyye Silsilenamesi, 1340-1342, s.
68-69; Mehmet Tahir Bey, Osmanl› Müellifleri,
Meral Yay. 1/166)
fieyh Zekâi Efendi. Topkap› civar›nda, Ümmi
Sinan Tekkesi fleyhi idi. Meflayih-i fiabaniyye’den olup 1227 (1812) tarihinde vefat etti.
Üsküdar Mevlevîhânesi fleyhi Ahmed Remzi
(Akyürek) Dede Efendi bu beyti tahmis etmifltir.
Türbenin büyük hâcet penceresi, cami sahn›na bakmaktad›r. Zarif bir flebeke demirinin
süsledi¤i bu pencere üzerinde, Nasuhî Efendi’yi öven bir dörtlük bulunmaktad›r. Pencere
karfl›s›ndaki demir flebekeli sanduka Nasuhî
Efendi’ye ait olup di¤erleri flunlard›r:
1168 (1754). Kutbü’l-ârifîn ve sertacü’l-kâmilîn Nasuhîzâde fieyh Alaeddin Hazretleri. Sanduka önünde bu levha vard›r.
1218 (1803). Mürflid-i kâmil ü âgâh ve arif-i
hakikat sahib-i intibah Nasuhîzâde fieyh
Fazlullah Efendi Hazretleri.
1249 (1833). fieyh fiemseddin Efendi. Kitabesi fludur:
fieyh fiemseddin Efendi kutb / iken eyledi bekaya
irtihal / Didi fevtine bir tarih Ziver / Eyledi fiems
Efendi irtihal.
1282 (1865). Tekkenin ikinci bânisi Bekir
Rüstem Pafla. Sandukas›n›n bafl taraf›ndaki levhada flunlar yaz›l› idi:
“‹flbu türbe-i flerif ile ittisalindeki dergâh-› feyzin
penah-› vaz’-› esas-› himmetle bâni-i sâni ve delili hüsn-i kabul olarak civar-› Hazreti Pir’e mülazemet-i flerife ile defn-i flayeste-i iltifat-› Rabbani
olan Rüstem Pafla’n›n ruhuna el-Fatiha. 1282 sene”
1289 (1872). ‹zzet Pafla. Sandukas› önünde
Kâz›m Pafla’n›n söyledi¤i 24 m›sral› bir
manzume vard›r ki, tarih beyti fludur:
Huld-› tarih-i güher-pâfl›n› Kâz›m tahririn
Gülflen-i Adn’i makam eyledi ‹zzet Pafla
(Bkz. Sicill-i Osmânî, 3/461)
1315 Zilkade 29 (21 Nisan 1898). Kutbü’l-ârifîn Pirzâde es-seyyid efl-fleyh Çelebi
Mehmed Muhyiddin Efendi Hazretlerinin kabr-i âlileridir.
“Tarih-i veladet: fî 24 fievval 1245 (18 Nisan
1830). Yevm-i Pazar.
Tevcih-i meflîhat: fî 15 fievval 1253 (12 Ocak
1838)
Tarih-i irtihal: fî 29 Zilkade 1315. Yevm-i Sal›.
Müddet-i meflîhat: Yevm: 14, Mah: 1, Sene: 62”
1317 fiaban 18 (22 Aral›k 1899) Cum’a. Pirzâde es-seyyid efl-fleyh Çelebi Mehmed
Muhyiddin Efendi Hazretlerinin zevce-i
âlileri zahidetü’n-nisa Esma ‹fakat Han›m.
1319 (1901). Muhyiddin Efendi’nin o¤lu
fieyh Mehmet Cemaleddin Efendi. Ayr›ca iki kitâbesiz sanduka daha vard›r.
Türbenin hazîresine gömülenler flunlard›r:
1103 (1691). fiabanî sikkeli dört köfle flâhide.
Karabafl Efendi / Hazretlerinin / halifelerinden / Arifü’fl-fleyh / Ömer Efendi.
1114 (1702). fiabanî sikkeli dört köfle flâhide.
Hâzâ kabr-i / Efl-fieyh Ma’nevî / ‹bn-i’fl-fleyh Ali
Efendi.
Mustafa Ma’nevî Efendi fieyh Karabafl
Ali Efendi’nin o¤ludur. “Maarif-i ilmiye
ile meflhur muhaddis ve sanayi-i Arabiyyeye vâk›f flair” idi. Raflid Efendi tarihinde diyor ki:
Ma’nevî Efendi Kad›rga Liman›’nda Sokollu Mehmet Pafla Tekkesi fleyhiydi. II.
Ahmet zaman›nda Hünkâr fieyhi olmufl,
güzel konuflmas› ile meflhur, vaaz ve zikirde efli az bulunur âbid, zahid bir zat
idi. Davutpafla ‹skelesi’nde surlara bitiflik
bahçeli bir evde oturuyordu. 1114’te Yedikule Dizdar› olan zat ölmüfl, fevkalâde
güzelli¤i ve zenginli¤i ile ‹stanbullular’›n
dillerine destan olan kar›s›n› da fieyh
Ma’nevî Efendi alm›flt›. Bu meflhur han›mefendi, üç dört ay kadar fieyh Efendi’nin nikah›nda yaflad›ktan sonra bir
gece ans›z›n ölmüfl ve Topkap› Mezarl›¤›’na gömülmek istenmiflti. Han›m’›n
ölümünden önce di¤er bir han›ma “Beni
yaln›z b›rakma” diye yalvarm›fl olmas›
üzerine ölümü flüpheli görülmüfl ve yap›lan muayenede bo¤az›nda bo¤uldu¤unu
gösteren ip yaras›, bafl›nda bir kaç bere,
ellerinin üstünde, yüzünde ve burnunda
y›rt›klar, çürükler görülmüfltü. Saçlar›n›n örgüsü çözülmemifl, nafl› gasledilmemiflti. Hatta kefeni bile yoktu. Adi bir
yatak çarflaf›na sar›lm›flt›.
Nasuhî mehmet
Efendi Türbesi
Kitabesi.
Bu durum karfl›s›nda fieyh Ma’nevî
Efendi zindana at›lm›fl ve burada k›sa bir
müddet sonra 1114 Cemaziyelâhirinde
(Ekim 1702) vefat etmifltir. (Raflid Tarihi, 1114 Vak’alar›; Sicill-i Osmânî, 3/517
Karabafl Ali Efendi ve 4/413; E. Koçu, ‹stanbul Ans. 8/4301; Sefine-i Evliya,
4/1921)
1115 (1703). Turhan Sultan’›n (öl. 1683) kethüdas› Mustafa Efendi.
1130 (1718). Nasuhî Efendi’nin o¤lu Zuhurî
Efendi. Tafl›ndaki kitâbe fludur:
Haza kabr-i fieyh Zuhurî bin Mehmed Nasuhî.
1130
1140 (1728). fieyh ‹brahim Efendi.
1145 (1732). De¤erli bestekârlar›m›zdan ‹brahim A¤a. fieyh Nasuhî Efendi’nin müridi olup onun güftelerini bestelemifl ve
1732 tarihinde vefat etmifltir. (S. N. Ergun, Türk Mus›kisi Antolojisi, s.156)
Kabri, bu tekke hazîresinde olup flâhidesindeki kitâbesi fludur:
Fezâ-y› aflkda Mevlâ’ya can idüb teslim
Ümid-i lutf ile bu câde oldu abd-i mukim
597
Nisab-› mâye-i irflada oldu hâk-i kadem
Ki râh-› vuslate isâl ide o zat-› kerîm
Du’a idüb didi fevtine Nevcivan tarih
Makarrin eyle Rahîmâ makam-› ‹brahim
1145
1146 (1733). Kâtibî sikkeli ve çok uzun kitâbeli. Mehmet Efendi
1153 Cemaziyelevvel (Temmuz 1740). Büyük
sar›kl›. Bolevizâde Seyyid fierif Efendi.
Müderris. (Sicill-i Osmânî, 3/142)
1157 (1744). Tarikat sikkeli. Çiçekçibafl› Salih Efendi
1164 (1750). Dervifl Abdullah.
1167 (1753). Büyük tarikat sikkeli, nefis hat.
Dervifl Abdülkadir Efendi
1174 fiaban 18(25 Mart 1761). Taçl›, Nasuhîzâde fieyh Ahmet Efendi. fiâhidesi tamir
görmüfltür.
1187 (1773). Habbazlar (ekmekçiler) kethüdas› Dervifl ‹brahim.
1208 Cemaziyelevvel 18(Ocak 1794). Tarikat
sikkeli. Ayazma’da muvakkit fieyh Yahya Muhyiddin Efendi
1209 (1794). Sultan Selim’in s›r kâtibi hâcegândan Sar›kç›bafl›. Sahib-i fünûn-› câh.
Tarih m›sra› fludur:
Hakk Mustafa Efendi’ye huldi ide penah
di’nin efli, Safiye Sultan ç›raklar›ndan
Hibetullah Han›m.
1211 Rebiyülevvel 15(Eylül 1796). Reisü’let›bba Mustafa Behçet Efendi’nin k›z›,
Hâcegân-› Divan-› Hümayun kalemi
mümeyyizlerinden Mehmet Emin fiükûhî Efendi’nin efli Nefise Han›m.
1212 fiaban 26 (A¤ustos 1797). Tarikat sikkeli. Efl-fleyh Ömer Efendi
1215 fiaban 11(Temmuz 1800). Lâhit, sar›kl›.
Sab›ka ‹stanbul payesi ile / Reisü’l-et›bba-i
hazreti flehriyarî / Merhum ve ma¤furleh /
Mehmet Sad›k Efendi (Sicill-i Osmânî,
3/192)
1216 R. evvel 20 (Temmuz 1801). Nasuhîzâde Fazlullah Efendi’nin o¤lu Mehmet
Atâullah Efendi
1217 (1802). Dervifl Mehmet Baba.
1223 fievval 21(Aral›k 1808). Tarikat sikkeli.
Nasuhîzâde Fazlullah Efendi’nin o¤lu eflfleyh Alaeddin Efendi. Üçüncü Alaeddin Efendi diye bilinir. (Sefine-i Evliya
4/31-55) Tafl›ndaki yaz› fludur:
Kutbü’l-ârifîn Hazreti Nasuhîzâde Fazlullah
Efendi Hazretlerinin mahdum-› mükerremleri
merhum efl-fleyh Alaeddin Efendi’nin ruhuna elFatiha.
1223
1229 R. evvel 27 (Mart 1814). Müneccim Bafl› kethüdas› Mahmut Efendi
(Bkz. Sicill-i Osmânî, 4/453)
1210 (1796). Lâhit, büyük sar›kl›. Hayrullah
Efendi. Kitabesi fludur:
1229 Ramazan 9 (4 Eylül 1814). Reisü’l-et›bba Hayrullah Efendi’nin di¤er efli Fatma
Han›m
Sab›ka Rumeli Kad›askeri / Reis-i et›bba-i hazreti
flehriyarî / Merhum ve ma¤furleh Haf›z / el-hac
Hayrullah Efendi / Ruhiçün / El-Fatiha.
1231 Ra. (fiubat 1816) De¤iflik sikkeli. Haseki Halil A¤azâde Rumeli kuzat›ndan
(kad›lar›ndan) Mustafa Nazif Bey.
Hayrullah Efendi 1210 Ramazan›nda (30 Mart
1796) Küçükpazar yak›n›nda attan düflerek vefat etmifltir. (Sicill-i Osmânî,
2/318)
1240 (1824) Mimar A¤a kethüdas› Hac› Ali
Efendi’nin efli Emine Han›m.
1210 Zilhicce 3(9 Haziran 1796). Reisü’let›bba-i flehriyarî Haf›z Hayrullah Efen598
1240 Zilkade.23 (Temmuz 1824) Tarikat sikkeli. Mekke-i Mükerreme’de vefat eden
kutbü’lârifîn Hazreti Nasuhîzâde efl-fleyh
el-hac Mehmet Mes’ud Efendi. Ad›na
tafl dikilmifl olup Üsküdar’da Safvetî Pafla Tekkesi fleyhi idi.
1253 (1837). Nasuhî Efendi bendegân›ndan
Karinabadî Kurua¤a Mustafa Efendi
1241 (1825). Müneccimbafl› kethüdas› Mahmut Efendi’nin efli Emine Han›m.
1257 fiaban 15 (Ekim 1841). Rumeli Kad›askeri Alizâde Mehmet Nureddin Efendi’nin kethüdas› eflraf-› kuzattan ve Halvetiyye’den el-hac Mahmud Efendi
1242 Gurre-i Receb (29 Ocak 1827). Büyük
sar›kl› lâhit. M›s›r Kahire kazas› Vardarî
fieyhzâde Yahya Kâmil Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 4/68)
1243 gurre-i fi. (17 fiubat 1828) Dergâh-› ali
kap›c›bafl›lar›ndan ‹brahim Pafla kethüdas› Mehmet A¤a ‹bn-i ‹brahim A¤a.
1249 Zilkade 19 (30 Mart, 1834). Lâhit. Küçük molla sar›kl›. Sab›ka Rumeli / Kad›askeri reis-i / et›bba-i hazreti flehriyarî /
Merhum ve ma¤fur el-hac / Mustafa
Behçet Efendi’nin / ve Cem-i Ümmet-i
Muhammed / ruh-› flerifleri çün Fatiha.
(Sicill-i Osmânî, 2/31; F. N. Uzluk, Hekimbafl› Yal›s›, Vak›flar Der. 9/251)
1251 fievval 20 (fiubat 1836). Hâlâ Kad›-›
fler’iat kâtibi Mekke-i Mükerreme payeli
Nasuhîzâde torunu ‹brahim ‹ffet Efendi
(Sicill-i Osmânî, 1/156)
1252 (1836). Efl-fleyh Mehmed fiemseddin
Efendi’nin o¤lu Mehmet Nureddin Efendi
1259 Ramazan 17 (Ekim 1843). Sultan Seyyid Ahmed er-Rufaî Hazretlerinin postniflîni Hamdi Efendi’nin halifesi mektubî hülefas›ndan efl-fleyh Abdülhamid
Bey.
1264 Za. (Ekim 1848). Sab›ka ser etibba-y›
hazreti flehriyarî Mustafa Behçet Efendi’nin damatlar› Enderun-› Hümayun
Seferli Kethüdal›¤›’ndan mahrec Ahmed Efendi’nin k›z› Safiyye Han›m.
1267 fiaban 21 (21 Haziran 1851). Dört dilimli tac. Nakflibendiyye’den Hasan Baba.
1272 Ramazan 9 (14 May›s 1856). Tarikat
sikkeli, etraf› parmakl›kl›. Ayasofya-i
Kebir ‹mareti karfl›s›nda hankâh›n›n
postniflîni Kütahyevî es-seyyid fieyh Ahmet Nazikî Efendi. Ayn› parmakl›k içinde fesli bir flâhide, tarih k›sm› gömülüdür:
Nasuhî Mehmet
Efendi Tekkesi Camii
Haziresi.
599
“Nesl-i pak-i Hazreti fieyh Nasuhî’den bir edib-i
zî-mekârim Nazikîzâde cenab-› Mir Es’ad Efendi”
Ayn› parmakl›k içinde:
1331 Rebiyülevvel 29 (Mart 1913). Tarikat-i
Aliyye-i fiabaniyye’den Nazikî Dergâh-›
fierifi seccade-niflîni... Nezaret-i kudemay› mümeyyizan›ndan Nazikîzâde efl-fleyh
es-seyyid Hüseyin Hüsnü Efendi.
1274 (1857). Reisü’l-et›bba Mustafa Behçet
Efendi’nin damad› Ahmet Efendi
1279 (1862). Hassa Askeri kola¤as› Hasan
Efendi
1280 fiaban 23 (2 fiubat 1864). Maliye Naz›r› Ahmet Muhtar Pafla. Muhtar Pafla’n›n, Do¤anc›lar Camii yan›nda ve
Ramazano¤lu Soka¤›’n›n sa¤ köflesinde
büyük bir kona¤› vard›. Konak, Do¤anc›lar Yang›n›’nda yanm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 4/349-350) Ramazano¤ullar›’ndan idi. Ahmet Muhtar ‹’tisami pafla,
Bo¤aziçi’nde Boyac›köy’deki yal›s›nda
vefat etti. Kendisi, fiabaniye Tarikati’ne
ba¤l› olup Geredeli Halil Efendi’nin
müridlerinden idi. Gerede’de baz› evkaf› vard›r. Sonra, Safranbolulu fieyh Hac› Emin Efendi’ye ba¤lanm›fl ve kendisine 500 kurufl maafl tahsis etmifltir. Burada, bu fleyh Efendi’ye, Muhtar Pafla Tekkesi ad›yla an›lan bir de tekke yapt›rm›flt›r.
Ahmet Muhtar Pafla’n›n flâhidesi “Ketebehu Malik” imzal›d›r.
Torunu Ahmet Muhtar Bey, o¤lu ise,
Amedi Hülefas›’ndan Vahid Bey’dir. (M.
Pakal›n, Tanzimat Maliye Naz›rlar›, I/10; Y.
Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 819)
1280 (1863). Enderun-› Hazine-i Hümayun
a¤as›, Halvetiyye bendegân›ndan el-hac
Mehmet Mes’ud A¤a.
1281 (1863). Halil Efendi. Uzun kitâbesi fiair
Senih Efendi’nindir.
1281 Muharrem 15 (21 Haziran 1864). Lâhit
fleklinde. Kitabesi M›srî imzal›d›r.
600
“‹stanbul payeli 1. Ordu-y› Hümayun müftüsü
‹lyas Efendi.”
Tarih-i Enderun, Letaif-i Enderun adl›
eserlerin yazar› H›z›r ‹lyas Efendi. Kendisi, Hekimbafl› Behçet Efendi’nin küçük kardeflidir. Bir baflka a¤a beyi de
meflhur saray hekimi Abdülhak Molla’d›r. fiair Abdülhak Hamit Tarhan’›n
da büyük amcas›d›r. (Sicill-i Osmânî,
1/399)
1284 C. âhir 26 (Ekim 1867). Tarik sikkeli.
Kutbü’l-ârifîn Nasuhîzâde el-hac efl-fleyh
Mehmet Mes’ud Efendi’nin o¤lu sahib-i
ahlâk el-hac efl-fleyh Abdurrahim fiükrü
Efendi.
1284 Ramazan 29 (Ocak 1868). Hassa Müfliri
Mehmet Reflid Pafla. Bu kabir tam köflede olup ayak tafl›ndaki yaz› caddeye, bafl
tafl›ndaki yaz› da ç›kmaz cami avlusuna
dönüktür. Bu da, mezarl›k duvar›n›n
sonradan yükseltildi¤ini göstermektedir.
Ayn› kabirde 1294 (1877) tarihinde vefat eden o¤lu Asâkir-i fiahâne kaimmekam› Galib Bey’in flâhidesi vard›r. (Sicill-i
Osmânî, 2/396)
1284 (1867). Ser kurena-y› flehriyarî-i esbak
merhum Saim Efendi Hazretlerinin kethüdalar› Hâcegân-› Divan-› Hümayundan Hac› Raflid Efendi.
1285 fievval 15 (29 Ocak 1869). El-hac Mehmed Sa’id bin hace ‹brahim.
1286 (1869). Enderun hazinesi kethüdas› Abdullah fieref Efendi (Sicill-i Osmânî,
3/139)
1288 (1872). Damat Mehmet Said Pafla. Sultan II. Mahmut’un k›z› Mihrimah Sultan’›n efli idi. (Sicill-i Osmânî, 3/47;
Mir’at-i ‹stanbul, s. 164; ‹sfendiyaro¤lu,
Galatasaray Tarihi, s. 503; Ata Tarihi,
2/198) Beylerbeyi’ndeki yal›s›nda vefat
etti. Mihrab önündeki flâhidesi 9 Zilkade-1288 (20 Ocak 1872) tarihlidir.
Önünde ayr›ca mermer bir kitâbe levhas› vard›r.
1290 Rebiyülvvel 11 (May›s 1873). Lâhit. Bafltafl› üç yüzlü olup bir efli dahi yoktur. Her
yüzünde de kitâbe vard›r. Abdülmecid
Han-› Gazi Hazretlerinin eser kurenalar›
Selim Efendi’nin efli Hatice La’linab Han›m.
1290 (1873). Nasuhî Tekkesi postniflîni eflfleyh Muhyiddin Efendi’nin hemfliresi
Ümmühan Han›m.
1291 (1874). Lâhit. fieyhülharem Emin Pafla.
1292 (1875). Muhtar Pafla’n›n efli Emine Zehra Han›m.
1295 Zilhicce 22 (Aral›k 1878). Nasuhî sülâlesinden Safvetî Efendi Dergâh› fleyhi
Abdürrahim Efendi’nin o¤lu es-seyyid
Mes’ud Efendi. (Burada ismi geçen Safvetî Efendi, Safvetî Pafla’d›r.)
1297 (1880). Abdülaziz Efendi.
1298 (1881). Feshane rûznamecisi Mustafa
Reflit Efendi
1299 (1882). R›za Bey.
12?? Son iki rakam kaz›nmam›flt›r. Rumeli
Kad›asker-i esbak› Vardarî fieyhzâde elhac Mehmed Efendi’nin k›z› Hibetullah
Muhsine Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/235
Mehmed Efendi)
1305 (1887). Muhtar Pafla torunu Fatma Feride Han›m.
1310 (1892). Ahmet Muhtar Pafla’n›n o¤lu
Vahit Bey.
el-hac Mustafa Vehbi Pafla.
1319 (1901). Nasuhîzâde fieyh Muhyiddin
Efendi’nin o¤lu fieyh Mehmet Cemaleddin Efendi.
1321 Zilkade 16 (fiubat 1904). Hankâh-›
Aliyye’de seccadeniflîn es-seyyid efl-fleyh
Mehmet Muhyiddin Efendi’nin o¤lu ve
meclis-i maarif kalemi mümeyyizi Çelebi es-seyyid efl-fleyh Mehmet Selahüddin
Efendi.
1321 Ramazan 8 (Kas›m 1903). Nasuhîzâde
torunu Meclis-i kebir maarif reisi Ali
Haydar Molla. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 586; M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 1/281)
1324 (1906). Meclis-i kebir-i maarif reisi ve
fiarkî Rumeli Cemiyet-i ‹slâmiyesi müdürü Ali Haydar Efendi’nin efli Emine
Han›m.
1325 (1907). Nasuhîzâde torunu Es’ad Efendi.
1327 (1909). Misafireten bulundu¤u s›rada
vefat eden fiabaniyye’den fieyh Halil
Hulusi Efendi.
1337 (1918). K›l›ç kabartmal›. Sivas Ordu
Kumandan› Ali Pafla’n›n o¤lu Askeri komisyon azas› mirliva Mustafa Nazmi Pafla. 29 Safer.
Tarih k›sm› gömülü. Nesl-i pâk-i Hazreti Nasuhî’den bir edib-i zî mekârîm Nazikîzâde cenab-› Mir Es’ad...
1310 (1892). Vahit Bey’in efli Fatma Faika
Han›m.
1314 (1896). El-hac Çürüksulu Ramiz Pafla ve
haremi Fatma Adile Han›m. Kitâbe levhad›r. Kabirleri yok olmufltur.
1314 gurre-i Rebiyülevvel. Cenab-› Pir Nasuhî (k.s.) müteallikat›ndan Hassa Ordu-y›
Hümayun erkân› harbiye 2. tahrirat mümeyyizi Hüseyin Faik Bey. K›z›, 1324
Ayfle Han›m.
1316 (1898). Hac› Emin Pafla’n›n o¤lu ferik
N‹fiANCI HAMZA PAfiA
TÜRBES‹
B
u aç›k türbe, Gündo¤umu Caddesi üzerindeki Karacaahmet Türbesi’nin sol taraf›nda ve geridedir. Hemen önünde, Sahabeden Ebu’d-Dürda’n›n (Derda) makam tafl› vard›r.
Türbe, alt› granit sütun ve ince tu¤ladan yap›lm›fl alt› kemer üzerine oturtulmufl bir kubbeden ibarettir. Kubbe, alt› yüzlü bir kasnak üzerindedir. Sütunlar aras›nda demir flebeke ve
601
kap›s› yoktur. Kitâbe mevcut de¤ildir. Vak›flar
idaresince 1972 tarihinde onar›lm›flt›r.
Halk aras›nda, Karacaahmet Sultan at›n›n türbesi olarak ünlü olmas›na ra¤men, bu rivayet
do¤ru de¤ildir.
Zemini toprak olan türbenin ortas›nda flâhideleri k›r›lm›fl bir mezar kaidesi vard›r. Burada “Rum
Paflazâde Niflanc› Hamza Pafla” gömülüdür.
Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar adl› eserin yazar› ‹smail Hakk› el-Üsküdarî flunlar› söylemektedir:
“Hamza Pafla, Sultan III. Murat’›n niflanc›s› oldu¤u ve Karacal› fieyh Ahmet Hazretlerinin
türbe ve zaviyesinin ve medfun bulunduklar›
mahallerin ve Kütahya’da arazi ve de¤irmenlerin vâk›f› olup sene 999 (1590-91) tarihinde
mülga Üsküdar Mahkemesi sicillat›nda vakfiyesi kay›tl› oldu¤una nazaran Hamza Pafla’n›n
1000 (1591-92) tarihinde vefat› ve o tarihlerde mezar tafllar›na tarih ve isim yaz›lmamas›,
di¤er kabir tafllar›na göre anlafl›lmas› ve türbe
yan›nda Ebu’d-Derda (r.a.) Hazretlerinin ismine yaz›l› tafl mevcut ise de Bezmialem Valide
Sultan taraf›ndan hürmeten ve lütfen onun
makam›n› ihya buyurduklar› anlafl›lmaktad›r.”
Hamza Çelebi veya Bey adlar›yla da bilinen
Niflanc› Hamza Pafla
Türbesi.
602
Pafla, reisülküttapl›ktan niflanc›l›¤a nakledilmifl ve bu makam› 8 A¤ustos 1580, 15 Temmuz 1592, Haziran 1595 ve 2 A¤ustos 1601 tarihlerinde olmak üzere dört defa iflgal etmifltir.
‹lk niflanc›l›¤›ndan fiubat/Mart 1591 tarihinde
azledilmifl ve sonra Köstendil Sancak Beyli¤i’ne atanm›flsa da kabul etmemifltir. Sultan
III. Mehmet’in tahta geçmesi üzerine Anadolu
Beylerbeyi payesiyle taltif edilerek pafla ünvan›n› alm›flt›r. ‹kinci niflanc›l›¤› takriben dört
y›l sürmüfl, fakat Bafldefterdar Hac› ‹brahim
Pafla ile protokol meselesinden dolay› geçinemedi¤inden, E¤ri Seferi s›ras›nda III. Mehmet
taraf›ndan onunla beraber azledilmifltir. Sonuncu niflanc›l›¤›ndan ise, Sultan I. Ahmet taraf›ndan ve 1013 (1604-5) tarihinde azledilmifltir. Azlinden bir sene sonra, vefat etti¤i rivayet olundu¤una göre, Merâk›d’in verdi¤i H.
1000 tarihi yanl›flt›r. Hamza Pafla’n›n 1010
(1601) recebi bafllar›nda tanzim ettirdi¤i vakfiyesine göre, ‹stanbul’da Emin Sinan Mahallesi’ndeki emlâkinin vefat›ndan sonra, kira bedellerinin Medine fukaras›na, di¤er emlâkinin
de efline verilmesini istemifltir.
Niflanc› Hamza Pafla 1014 (1605) tarihinde
vefat etmifltir. (Fehmi Karatay, Topkap› Saray›
Müzesi Kütüp. Türkçe Yazmalar Katalo¤u, ‹stanbul 196, Cilt: I, s. 111-112, No: 331; Selânikî Tarihi, Haz. M. ‹pflirli, ‹stanbul 1989, s.
948 Fihrist Hamza Pafla md.)
Yak›n tarihe kadar yürüyemeyen çocuklar bu
türbeye getirilir ve ayaklar› aras›na arpa serpilerek yürütülme¤e çal›fl›l›rd›. Üç cuma, bu usûl
icra edildikten sonra çocuklar›n yürüdü¤üne
inan›l›r.
Hamza Pafla’n›n ‹stanbul’da, Sultanahmet
Meydan› civar›nda ve Peykhane Caddesi üzerinde, kendi ad› ile an›lan bir mescidi vard›.
Bugün mevcut de¤ildir.
Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 59) (Daniflmend, Kronoloji,
3 Niflanc›lar md.) (Gezi Notu) (Sicill-i Osmânî, 2/252) (Resmi
Ahmet Efendi, Sefinetü’r-Rüesa, Hamza Bey Efendi) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/95) (M. Ziya, ‹stanbul ve Bo¤aziçi, 1/366) (fi.
Akbatu, Tahta Minare Camii, Vak›flar Der. 21/130)
OSMAN BEY TÜRBES‹
Türbe, ‹skele Meydan›’ndaki Mihrimah Sultan Camii’nin avlusunda ve bu mabedin avluya aç›lan yan kap›s›n›n sol taraf›ndad›r.
Etraf› demir parmakl›kla çevrilmifl olan bu
aç›k türbede bir mermer lâhit vard›r. Bu lâhdin cami kap›s› taraf›na bakan yan yüzünde bir
hançer kabartmas› bulunmaktad›r. fiehid edilen kimselerin kabrine kaz›nd›¤› hakk›nda bir
söylenti vard›r.
Lâhdin bafl flâhidesinin üzerinde bir örfî bafll›k
ve onun alt›ndaki, devrinde çok kullan›lan ince dört köfle sütunda kelime-i tevhid ve
milâdî takvimde 1576-77 senesine eflittir. Rüstem Pafla’n›n o¤lu, babas›n›n 28 fievval 968
(12 Temmuz 1561) tarihindeki vefat›ndan 1516 y›l sonra ölmüfltür.
Osman Bey, Rüstem Pafla’n›n Mihrimah Sultan ile evlenmeden evvel olan o¤ludur. Mihrimah Sultan evlendi¤i zaman 15 veya 17, Rüstem Pafla ise 39-40 yafllar›nda idi.
Pafla’n›n Mihrimah Sultan’dan olan ve Sultanzâde diye bilinen iki o¤lu da yine bu camiin ve son cemaat yerinin sol taraf›ndaki Mimar
Sinan yap›s› ve halk›n ‘Kaya Sultan Türbesi’
diye adland›rd›¤› türbede medfunlard›r. (Bu
türbe bahsine bak›n›z.)
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Sicill-i Osmânî, 3/416 Osman Bey)
ÖMER DEDE VE ÜÇ YATIRLAR
TÜRBES‹
Türbe, Boy Beyi Soka¤› ile Köprülü Faz›l Pafla
Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci yolun sol
köflesindedir.
Civar›nda Alaca Minare Mescidi, Hac› Dede
Nakflibendî Tekkesi, Fenâyî Ali Efendi Celvetî Tekkesi Camii, Türk Ahmet Pafla Mektebi
ve çeflmesi ile bir çarfl› bulunmaktad›r.
Ömer Dede’nin kimli¤i belli de¤ildir. Mir’at-i
‹stanbul adl› eserin sahibi M. Raif Bey:
Ömer Baba Türbesi.
“Köfle bafl›nda bir türbe içinde Ömer Dede na-
“Okuyal›m ruhu için Fatiha”
yaz›s› vard›r.
Yuvarlak ayak tafl›nda da flu beyit yer alm›flt›r:
Mir-i pâkize neseb Hazreti Osman Bey’in
Mürg-i ruhu idecek ba¤-› cinâne tayran
Eyleyüb s›dk ile ruhuna du’alar Hükmî
Didi tarih cinân ola makam-› Osman
984
fiair Hükmî Mehmet Çelebi’nin haz›rlad›¤› bu
tarih beytinin alt›nda 984 tarihi yaz›l› de¤ildir.
Tarih m›sra›n›n son dört kelimesi ebced hesab›na vuruldu¤unda bu rakkam bulunur. Bu
603
m›nda bir zat medfundur. Mezar Tafl›nda flu
beyit yaz›l›d›r:
Alâmetden murad bir duad›r
Bugün bana ise yar›n sanad›r
910
M. Raif Bey’in görmüfl oldu¤u bu tafl bugün de
mevcuttur. Fakat tarihi 910 (1504-5) de¤il
1133 (1720-21)’dir.
Türbeden eser kalmam›flt›r. Bir set üzerinde
bulunan ve bir kaç kabirden oluflan küçük hazîrenin duvar› üzerine:
Ömer Dede ve üç yat›rlar - 1133
kitâbesi ile yukar›daki kitâbenin yeni yaz› ile
yaz›lm›fl mermer bir kopyas› yerlefltirilmifltir.
1924 tarihli gayri menkul vak›flar listesinde
“Ömer Pafla Türbesi, Toprak Sokak, Meçhul,
Mamur” olarak gösterilmifltir.
Kaynaklar: (Mir’at s. 133) (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/67)
RE‹SÜ’L-HATTATÎN
HAMDULLAH EFEND‹
HAZÎRES‹
T
unusba¤› Çeflmesi önünden, Karacaahmet
Sultan Türbesi’ne giden Tunusba¤› Caddesi üzerinde, sol tarafta ve türbeye oldukça
yak›n bir mesafede ve Hattatlar Mezarl›¤› veya
fieyh Sofas› ad›yla bilinen yerdedir. Silindirik
ayak tafl› üzerinde flu kitâbe bulunmaktad›r:
Reisü’l-hattatîn Hamdullah
El-ma’ruf bi-‹bnü’fl-fleyh rahmetullahi aleyh
927 (1521)
Bafl taraf›na sonradan flu flâhide konmufltur:
fieyh hattatîn k›z›
O¤lu Mehmed Çavufl’un ruhiçün Fatiha
Rakam yaz›l› de¤ildir. 1001 (1592) tarihinde
vefat etmifltir.
fieyh Hamdullah Efendi Türk hat sanat›n›n en
604
büyük üstad›d›r. ‘Yakut Musta’s›mî’nin hatt›na
yeni bir düzen, Arap harflerine yeni güzellik
veren fieyh Hamdullah befl as›r boyunca Türk
hat sanat›n›n en büyü¤ü olarak tan›nm›fl, kendisi tereddütsüz ‘hattatlar›n k›blesi’ say›lm›fl, befl
as›r boyunca gelmifl geçmifl hattatlar hep yaz›lar›n› onun yaz›s›na benzetmeye çal›flm›fllar ve
onun yaz›s›na benzettikleri, ona yak›n yazd›klar› ölçüde büyük ve güçlü say›lm›fllard›r. Hat
sanat›n›n Arap âleminin d›fl›nda Türklere
mahsus bir edâ kazanmas› fieyh Hamdullah sayesinde olmufltur.
fieyh Hamdullah Amasya’da do¤du. Babas›
Mustafa Dede Buhara’dan Amasya’ya hicret
edip orada yerleflmifl, Sühreverdiye tarikatinden oldu¤u için de ‘fieyh Efendi’ diye tan›nm›fl
faziletli ve bilgili bir zat idi. Babas›n›n fleyhli¤i
dolay›s› ile Hamdullah’a fleyhin o¤lu manas›na
‘‹bni fieyh’ veya ‘‹bni Mustafa Dede’ denirdi.
840 (1436) tarihinde do¤du.
Yaz›y› Yakut Musta’s›mî’nin talebesi Abdullah
Sayrafî’den ö¤renmifl olan Hayreddin Maraflî’den ders ald›. Sayrafî’nin, Cemaleddin Yakut’un yaz›lar›n› toplayarak meflk ede ede olgunlaflmaya çal›fl›yordu ki, bu devrede yaz›y›
elindeki örneklerde oldu¤undan daha güzel bir
hale getirmek gayreti içindeydi. fieyhin geçirdi¤i bu s›k›nt›l› günlerinden birinde kendisine
H›z›r’›n (a.s.) göründü¤ünü, ona baz› nasihatlarde bulundu¤unu ve baz› fleyler ö¤retti¤ini, o
sayede hayalinde kurdu¤u yaz› tarz›n› elde etti¤ini, Müstakimzâde söylüyor.
Sultan II. Bayezid tahta ç›kmadan evvel Amasya valisi idi. Hamdullah’› burada tan›d›.
Bayezid, Hamdullah Efendi’den ders ve icazet
alm›fl ve birbirlerini çok sevmifllerdi. Bayezid
tahta ç›k›nca onu ‹stanbul’a davet etti. Ona
Topkap› saray›nda Harem-i Hümayun’da bir
meflk odas› vererek daima beraber olmak, yazd›klar›n› görmek istemiflti. fieyh Hamdullah
‹stanbul’a geldi¤inde ilk defa Kad›asker Hamam› civar›ndaki bir evde oturmufl ve buradan
saraya al›nm›flt›r.
fieyh Hamdullah Efendi ayn› zamanda usta bir
ok at›c› idi. Okmeydan›’nda bilinen ilk menzil
tafllar›ndan biri ona ait olup 911 (1505) tarihlidir. Bu tafl elan mevcuttur. Kendisi ayn› zamanda Okmeydan›’ndaki Okçular Tekkesi’nin
fleyhi idi. ‘fieyh’ ünvan› da oradan gelmektedir.
Kendisi ayn› zamanda ünlü bir flahin avc›s› idi.
Çok iyi yüzüyordu. Rivayete göre, ara s›ra poturu ile gömle¤ini bafl›na sarar, Cüz kesesini
a¤z›na alarak Üsküdar’dan denize girer, suda
adeta ba¤dafl kurarak kendini ak›nt›ya b›rak›r,
Sarayburnu’na ç›kar, orada giyinip ders vermek üzere Topkap› Saray›’na gidermifl. Bir de
terzilikte mahareti varm›fl. II. Bayezid’e dikti¤i
bir kaftan›n dikifl yerlerini kimse bulamam›fl
derler.
fieyhin ayr›ca tasavvufa meyli fazla idi. Bafllang›çta babas› gibi Sühreverdiye tarikatinden
iken sonra Nakflibendiye tarikatine girmiflti.
Gerçek bir dindard›. Asla gurura kap›lmam›flt›.
Yaz›lar›n›n alt›na ketebe olarak ad›n› ‘Türlü
belaya müptela Hamdullah’ veya ‘Kendi küçük
günah› büyük Hamdullah’ diye yazm›flt›r. Ömrünü hep yazmakla geçirmifltir. Çok eseri vard›r.
47 Kur’an-› Kerim yazm›fl, En’am, Evrad, cüz
olarak yazd›klar› bini geçmifltir. ‹stanbul Bayezid Camii’nin mihrab›nda, orta kap›s›nda, Davutpafla, Firuz A¤a ve Edirne’deki Bayezid Camii’nin kap›lar›nda bulunan kitâbeler onundur. Edirnekap›s› üzerindeki Kelime-i Tevhid
onun eseridir.
Büyük bir sanatkâr olan fieyh Hamdullah
Efendi o kadar alçak gönüllü idi ki, mezar tafl›na ad›n›n yaz›lmas›n› bile istememifl, meflhur
hattat Haf›z Osman hiç olmazsa ruhuna Fatiha okunabilmek için mezar tafl›na ad›n› yazma-
¤a teflebbüs etmiflse de vasiyeti oldu¤u için tereddüde düflmüfl, sonunda meflhur hattat fiahin
A¤a cesaret göstererek mezar tafl›na ad›n› yazm›flsada bir hafta geçmeden 1113 (1701)’de ölmüfl oldu¤u söylenir. Bu durumda flâhidedeki
kitâbe 1690-1700 tarihlerinde yaz›lm›fl olmal›d›r.
Hamdullah Efendi bir çok talebe yetifltirmifltir.
Eyüp’te Defterdar Camii’ni yaparak bu semte
ismi verilen, 953 (1546) tarihinde vefat eden
Bafldefterdar Nazl› Mahmud Çelebi, fieyh
Hamdullah Efendi’nin talebesi idi. Hamdullah
Efendi’nin o¤lu Mustafa Dede ve damad› fiükrullah Halife de kendisinin talebelerindendi.
Yak›n tarihe kadar yaz›ya yeni bafllayanlar›n
kalemleri büyük hattat›n kabir topra¤›na gömülür ve bir hafta sonra buradan ç›kar›larak
kullan›l›rd›.
Kendisi hem bir ok at›c› pehlivan ve hem de
ok ve yay yap›c› bir usta idi. Okmeydan›’nda
flirimerd (delikli kaya) menzilinden y›ld›z havas›yla 1105 gez atm›fl ve bir abide dikilmifltir.
Bugün hâlâ Tekke Kap›s›n›n önünde bulunan
bu rekor tafl›n›n üzerinde flu ibare yaz›l›d›r:
Sâhibu’l-menzil Hamdullah ibnü’fl-fleyh
Reisü’l-hattatîn fleyhü’r-râmiyân
Sene 911 (1505)
Reisü’l-hattatîn
Hamdullah Efendi’nin
flâhidesi.
605
terkibi tarih düflürülmüfltür. Silindirik
flâhidesi Hamdullah Efendi’nin bafl taraf›na konulmufltur. Nakil olmal›d›r. Tafl›ndaki kitâbe yukar›da yaz›lm›flt›r.
Bunun o¤lu Kâtibî Ahmet Efendi Sultan
I. Ahmet (1603-1617) zaman›nda vefat
etmifltir. Kabri babas›n›n yan›nda idi.
(Tuhfe, s. 415) Mustakimzâde, Pir Mehmet bin fiükrullah’›n 988 (1580) tarihinde vefat etti¤ini beyan etmifltir. (Rado, s. 80)
fieyh Hamdullah
Efendi’nin bafl tafl›
yerine konan flâhide:
“fieyh Hattatîn k›z›
o¤lu Mehmet
Çavufl”un ruhi çün
Fatiha” diye yaz›l›d›r.
1023 (1614). Hattat Hamza Efendi’nin o¤lu
Hasan Çelebi. Kabri, Karacaahmet Türbesi karfl›s›ndaki köflede ve set üzerinde
iken 1917 tarihinde ve yolun geniflletilmesi s›ras›nda, Çiçekçi Camii hazîresine
nakledilmifltir.
Sultan Bayezid’in yak›n arkadafl› ve musahibi
olan Hamdullah Efendi, Yavuz Sultan Selim’in tahta geçmesi üzerine Alemda¤› civar›ndaki, Sar›gazi Köyü’ne inzivaya çekilmifl ve
ancak Kanunî’nin Padiflah olmas› üzerine Üsküdar’daki evine dönmüfl ve k›sa bir müddet
sonra da vefat etmifltir.
Hamdullah Efendi’nin üçüncü kuflakta,
aile fleceresinden fiükrullahzâde Mehmet Efendi’nin akrabas› idi. Hamdullah
Efendi’nin torunu Mehmet Çelebi’den
yaz› dersi ve icazet alm›flt›r. Üsküdar Valide-i Atik Camii’nin celî yaz›lar› onundur.
Hamdullah Efendi’nin muas›r› olup 963
(1555-56) y›l›nda vefat eden Hattat Ahmet
Karahisarî’ye yazd›r›lan bir Kur’an-› Kerim’in
kâ¤›d›, mürekkebi, altunu ve boyas› için sarfedilen para, hattat›na verilen hariç, 20417 akçe
ve 40 filori altun idi.
Mezar tafl›n›n yazar› Bursal› Haflim Efendi’nin flâhidesi, Edirnekap›s› d›fl›nda bugün mevcut olmayan, Emir Buharî Camii karfl›s›nda ‹bn-i Kemal Türbesi civar›nda, caddeye naz›r bir yerde idi.
Hamdullah Efendi’nin etraf›na gömülü bulunan hattatlar:
945 (1538). fieyh Hamdullah Efendi’nin o¤lu fieyhzâde Hattat Mustafa Dede. Kabir
tafl› mevcut de¤ildir. (Tuhfetü’l-Hattatîn,
s. 528; fi. Rado, Türk Hattatlar›, s.65)
950 (1543). fieyh Hamdullah Efendi’nin damad› Hattat fiükrullah Çelebi. Kabir tafl› mevcut de¤ildir. (Tuhfe, s. 226; Rado,
s. 66)
1001 (1592). fieyh Hamdullah Efendi’nin k›z›n›n o¤lu ve fiehla Dervifl Mehmet
Efendi diye an›lan Pir Mehmet Efendi.
Vefat›na;
“Hattat-› Kur’an-1592”
606
Hattat Hasan Çelebi’nin mezar kitâbesi
alt› m›sra halinde haz›rlanm›fl olup tarih
m›sra› fludur:
Üsküdarî Hasan’›n yâ Rab ola yeri cinân
1023
Kitâbe, Haflim Efendi’nin “flakirdân›ndan Halid Efendi” hatt› ile yaz›lm›flt›.
fiâhidesinin Çiçekçi Camii hazîresine
nakledildi¤ini fievket Rado, eserinde
yazm›flt›r. Fakat, bizim yapt›¤›m›z aramada tafla tesadüf edilmemifltir. (fievket Rado, Türk Hattatlar› s. 86; Tuhfe, s. 157)
1080 (1669). Hattat fieyh Ahmet Efendi.
Kabri, fieyh Hamdullah Efendi kabrinin
önündedir. Kitâbesi fludur:
Merhum Cündi Mehmed Haflimi / k›z› o¤lu eflfleyh Ahmed Efendi / Ruhiçün Fatiha / 1080
1166 Ca. 4(9 Mart 1753). Fahrü’l-müderrisîn
fiekerzâde el-hac Mehmet Efendi. fiâhidesi sütun fleklinde olup mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. Meflhur Hattat
idi. (Tuhfe, s. 419; fi. Rado, s. 152; Sicilli Osmânî, 4/240)
1178 (1764). Hamdullah Efendi civar›nda.
Saray-› Hümayun hocas› Hattat ‹brahim
Efendi.
1180 fiaban 13(14 Ocak 1767). El-Hattat ve
el-müderrisîn ve ser-et›bba-i Saray-› Galata el-hac Hüseyin Carullah el-maruf.
1181 (1767). Hattat ‹brahim Afif Efendi.
1197 (1783). Nakflibendî Hattat el-hac Ahmet Efendi.
1210 (1795). fieyhü’l-hattatîn-i Nakflibend
Abdülkadir el-Hamdi Efendi.
1220 (1805). Hattat Abdurrahman Hilmi
Efendi.
1220 (1805). Hattat ‹brahim Afif Efendi’nin
damad› Hattat Osman Efendi. (‹nal, Son
Hattatlar, s. 250)
Nakflibendî Hattat
el-hac Ahmet
Efendi’nin flâhidesi.
1227 (1812). Hattat Hasan Efendi el-maruf
el-hac Haf›z Hattat Hasan Efendi.
1240 Receb 15 (4 Mart 1825). Kâtibî serpufllu. Hamdullah Efendi arkas›nda, Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve fieyh Osman fiems Efendi aç›k türbesinin 60
ad›m ilerisinde ve mezarl›k duvar›n›n
hemen arkas›nda:
fieyhü’l-hattatîn Trabzonî Ömerü’l-Vasfî
Efendi. Kitâbesi, Hakkakzâde Mustafa
Hilmi Efendi (öl. 1852) taraf›ndan yaz›lm›flt›r. (‹nal, Son Hattatlar, s. 217, 263;
Merâk›d, s. 52)
1250 fievval 15 (14 fiubat 1835). Ömer Vasfî
Efendi yan›.
“fieyhü’l-hattatîn-i zeman Laz Ömer Efendizâde
Hattat Osman Efendi”
1253 (1837). Enderun-› Hümâyun hocas›
Hattat Ali el-Vasfî Efendi (‹nal, Son
Hattatlar, s. 44)
1255 (1839). Hattat Süleyman Efendi.
“Merhum cündî
Mehmed Haflimî / k›z›
o¤lu efl-fieyh Ahmet
Efendi / ruhi çün
Fatiha / 1800”.
607
1264 (1848). Fesli. Hattat es-seyyid Mehmet
Celali Efendi. fieyh Murat Efendi Torunu.
1266 gurre-i Safer (Adal›k 1849). Kastamonili Hattat ‹smail Efendi.
1267 (1850). Hattat ‹brahim Rüfldi Efendi.
1269 (1852). Fesli. Hattat Hasan Efendi.
1290 (1873). Ayazma Mektebi muallimi Hattat Ahmet Hulusi Efendi.
1306 (1888). Hattat ‹brahim Rüfldi Efendizâde Hattat Mehmet Arif Efendi.
1319 (1901). Tarik sikke kabartmal›, on m›sral› sütun flâhide. Kitâbesi;
Kalbi ahsen cümle ahlâk› hüsn ismi Hüseyin
Muhlis-i el-hac “Hüsnü” kendisi ehl-i nazar
Zikr-i Hakk’dan lezzet alm›fl sahib-i takva idi
k›d, s. 73) (fi. Sami, Kamusü’l-Alam) (O. Hançerlio¤lu,
‹nanç Sözlü¤ü, s. 349, 588, 713) (A. Gövsa, Meflhur
Adamla,r 2/673) (Uzunçarfl›l›, Osmanl› Tarihi 2/612-615)
(Tarih Vesikalar› Der. 1949, Say› 15, 3/16-25 At›c›lar Tezkiresi) (H. B. Kunter, Eski Türk Sporlar› Üzerine Araflt›rmalar 1938, Say›: 13-15) (N. A. Bano¤lu, Tarih ve Efsaneleri ile ‹stanbul, s. 77) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 1/146) (Daniflmend, Kronoloji, 2/445) (Türk
Ans. 18/435) (Kemal Ç›¤, Osmanl›-Türk Hattatlar›, Tarih
Dünyas› 1950, 1/168-169, 255) (fi. Rado, Türk Hattatlar›,
s. 49, 62, 65-66, 77-80) (Ayvansarayî, Hadîkatü’l-Cevâmi, I/104, 156, 286; II/28, 62)
RE‹SÜ’L-HULEFA MAK’AD
AHMET EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin sol taraf›ndaki fieyhler Mezarl›¤›’ndad›r. Arka taraf›nda Ayfle Sultan Türbesi,
sa¤ taraf›ndan fieyh Mustafa Efendi Türbesi,
ön taraf›nda ise fieyh Mehmet Efendi Türbesi
vard›r.
diye bafllamaktad›r.
Kaynaklar: (Tuhfetü’l-Hattatîn s. 185-187, 301, 414) (E.
Ayverdi, Fatih Devri Hattatlar›, 1953) (S. Ünver, Amasyal› Hamdullah Efendi, 1953) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 352) (‹. Hakk›, Merâ-
Fesli flâhide,
fieyh Murat Efendi’nin
torunu Mehmet Celâli
Efendi’ye;
molla sar›kl› olan
Hattat Ali el-Vasfî
Efendi’ye aittir.
608
Merdivenli, cami avlusuna aç›lan bir kap›dan
evvela bir koridora ve buradan da türbeye girilir.
Buradaki dokuz türbe gibi, ahflap çat›s› çökmüfltür. Bu dokuz türbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi ile beraber Sultan Abdülmecit tara-
f›ndan 1272 (1855-56) tarihinde yenilenmiflti.
Türbe içinde Ahmet Efendi’den baflka, fieyh
Mahmut Gafurî Efendi’nin ve fieyh Saburî Çelebi Mehmet Efendi’nin beton sandukalar›
vard›r.
fieyh Ahmet Efendi, Hüdâyî Hazretlerinden
sonra ilk fleyh oldu¤u için ‘Reisü’l-Hulefa’ denir. 1628’den 1639 tarihine kadar onbir sene
fleyhlik yapm›flt›r. Dizdarzâde Ahmet Efendi
diye de an›lan bu zat için Hadîka yazar› flu malumat› vermektedir:
“Hazreti Pir’den sonra ad› geçen tekke halifelerinden Bal›kesirli Mak’ad Ahmet Efendi
fieyh olup ‘Mülakadü’l-mevt-1049’ senesinde
vefat ederek Aziz Hüdâyî Hazretlerinin türbei flerifi kurbünde vaki türbe-i mahsusas›nda
medfundur.” Vefat›na;
“Cennet-i a’laya vas›l oldu ruh-› pâk-› din”
“Vefat› 1140 (1727-28)’de vaki olmufltur. Bu
dahi Mak’ad Ahmet Efendi Türbesi’nde Dede
Çelebi yan›nda medfundur.” demektedir. Bu
do¤ru oldu¤u taktirde, türbeye dört fleyh efendi gömülmüfl demektir.
Mehmed Süreyya Bey, Mak’ad Ahmet Efendi
için “Hüdâyî Mahmud Efendi müridlerinden
olup Bulgurlu’ya (Çilehane) halife ve fleyh oldu. Sonra Bursa zaviyesine gönderildi. Hüdâyî
Hazretlerinin vefat› günü birdenbire gelip fieyh’in iflareti vechile boflalan meflîhate tayin
olundu.” demektedir.
Dizdarzâde’ye neden dolay› ‘Mak’ad’ dendi¤i
belli de¤ildir. Mak’ad, arapça oturulacak yer
manas›na olup minder üzerine örtülen ön taraf› saçakl› örtünün de ad› idi. Küçük ve alçak
sedirlere de bu ad verilirdi. Bir rivayete göre
de, Hüdâyî Hazretlerinin vefat› günü birdenbire gelip hiç beklenmedik bir anda meflîhat makam›na oturmas› kendisine bu s›fat›n verilmesine vesile olmufltur.
tarihi düflürülmüfltür.
Türbedeki ikinci sanduka, fieyh Mahmut Gafurî Efendi’ye aittir. Hadîka yazar› bu zat için
flöyle demektedir:
“Gelibolu’dand›r. ‹nabet ve hilâfeti fieyh Ahmet Efendi’dendir. Gelibolu’da bulunan Sultan Camii flerifinin cum’a vaizi iken Âsitâneye
(tekkeye) naklolunmufltur. Vefat›na fiair Nailî
Mehmet Efendi bu tarihi demifltir:
Mak’ad Ahmet Efendi ad›na Edirne’de bir
Celvetî zaviyesi yap›lm›flt›r. Tekkenin o s›radaki fleyhi Üç fierefeli Cami hatibi Ahmed
Efendi idi. Ocak 1639’da orada vefat etmifltir.
fieyh Mak’ad Ahmed Efendi, bir ara Bursa’da-
‘Aç›n›z Mahmut Efendi ruhuna el-Fatiha-1078’
Bu dahi Mak’ad Efendi Türbesi’nde medfundur. fiiirleri vard›r.”
1667 tarihinde vefat eden Gafûrî Efendi tekkenin dördüncü fleyhidir. Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.
Türbedeki üçüncü sanduka ise fieyh Saburî
Çelebi Mehmet Efendi’ye aittir. Dede Mehmet ismiyle de bilinen bu zat, 1130 (1718) tarihinde vefat etmifltir. Ölümüne Nahifî Süleyman Efendi flu tarihi demifltir:
“Ola Dede Çelebi kami bin kurb-i Hüda”
Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Atpazarî Osman
Efendi hakk›nda bilgi verirken;
Hattat Haf›z Mehmet
Arif Efendi’nin
flâhidesi.
Tafl› iki parça olarak
yerdedir.
609
ki Celvetî Tekkesi’ne gönderilmifl ve Âsitâne’deki görevi, kaimmakam olarak efl-fieyh
Abdurrahman el-Celvetî taraf›ndan yürütülmüfltür. 15 Zilhicce 1054 (12. 2. 1645)’te vefat
etti.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/199-219) (Silsilenamei Celvetiyye) (Sicill-i Osmânî, 1/214) (T. Gökbilgin, Edirne
Hakk›nda Yaz›lm›fl Tarihler, Edirne Arma¤an›, s. 93) (M.
Pakal›n, Tarih Deyimleri, 2/393) (‹. Hakk›, Karasi Meflahiri 1342, s. 65) (fieyhî, Vekayiü’l-Fudalâ, Süleymaniye Kütüp. Hac› Beflir A¤a Bölümü, No: 479, s. 119-122)
REJ‹ KOM‹SER‹ MENAP‹RZÂDE
NUR‹ BEY TÜRBES‹
K
›s›kl›’da Selâmi Ali Efendi Türbesi hazîresinde ve cadde üzerindedir. Aç›k türbe
olup etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
‹çinde iki kabir vard›r. Biri lâhit olup sütun
fleklindeki bafl tafl›nda flu kitâbe bulunmaktad›r:
Ah yamand›r felek / Hasm-› nihand›r felek
Bak flu melek haslete / Düflman-› can oldu hayf
Sahib-i kalb-i selim / Malik-i tab’-› kerim
Nuri-i âl-i cenab / Gitdi ziyan oldu hayf
Has›l› yarân›na / Ekser ihvân›na
Fart-› te’sir ile / Verir zeban oldu hayf
Eyliye Rabb-i Gafur / Cay-gehin gark-› nur
Dinse seza nuruna / Her okuyan oldu hayf
Fevtine bir söylenir / Cevher tarihdir
Söndü ç›ra¤-› kerem / Nuri nihan oldu hayf
1324 (1906)
Edip, flair ve musikiflinas Nuri Bey, Esad Muhlis Pafla’n›n silâhflorlu¤undan yetiflen Yusuf Pafla’n›n o¤ludur.
A¤abeyi Faz›l Bey’in efli, Sultan I. Abdülmecit’in kad›n› Perestev Kad›nefendi’nin k›z kardefli Mihri Han›m idi. Bunlar›n çocuklar› Hayri Pafla, ‹zzet Pafla ve Es’ad Pafla’d›r. Es’ad Pafla,
göz hekimi ve ‹ttihatç› olmakla meflhurdur.
Hasan Esad Ifl›k’›n babas›d›r.
Nuri Bey, 16 Temmuz 1906 tarihinde Yakac›k’taki köflkünde vefat etti. Vasiyeti gere¤ince “on sene evvel vefat eden kendisini enva-i
eleme giriftar eden” üçüncü eflinin yan›na gömüldü. Türbenin sa¤ taraf›ndaki genifl arazide,
Nuri Bey’in baflka bir köflkü vard›. Eflinin burada vefat› üzerine, köflkü terk etmifltir.
Kaynaklar: (Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanl› Tarihi I-II-III fihrist, Nuri Bey Menapirzâde) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans.
II, 1. k›s›m, s. 107) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s.1243) (M.
C. Kutay, Nam›k Kemal) (Bkz. Karacaahmet Mezarl›¤› 7.
Ada, D Bölümü) (Sicill-i Osmânî, 4/674 Yusuf Pafla)
RUM MEHMET PAfiA TÜRBES‹
T
ürbe, Rum Mehmet Pafla Camii’nin k›blesi yönünde, y›k›lm›fl bulunan medresesinin önündedir.
Sekiz yüzlü türbe, tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olup alt üst pencerelerden ›fl›k al›r. Üst
pencereler sivri kemerli, alt pencereler ise,
dikdörtgen fleklinde ve klâsik parmakl›kl›d›r.
Bunun alt›nda:
“Bu kabr-i münevverede inziva güzin-i rahmet
Olan Reji Komiseri Nuri Bey’in ruhi çün Fatiha”
diye yaz›l›d›r. Arkas›ndaki flâhide üzerinde flu
kitâbe vard›r:
Vüzera-y› izâmdan merhum
Yusuf Paflazâde mabeyn-i
Hümayun cenab-› mülûkane
Kâtiblerinden Nuri Beyefendi
Hazretlerinin harem-i muhteremeleri
Aliyyün makam Fat›ma fierife
Han›mefendi’nin
Kabri flerifleridir.
1314 (1896)
610
Tek sa¤›r kubbesi kal›n türbe duvarlar› üzerine
oturtulmufltur. Ayr›ca bir kasna¤› yoktur.
Cami ile türbenin ayr› ayr› malzemelerden yap›lm›fl olmas›, türbenin daha sonraki bir zamanda yap›lm›fl olabilece¤ini akla getirmektedir. fiimdiki haliyle, kap›s›n›n önünde bir revak›n bulunup bulunmad›¤› belli de¤ildir. Yuvarlak kemerli kap›s›n›n iki yan› mermer sövelidir. Eskiden mevcut oldu¤u san›lan kitâbe
bofllu¤una son tamiri s›ras›nda düz bir mermer
Türbenin içinde ahflap bir sanduka vard›r. Bunun etraf› yine ahflap bir parmakl›k ile çevrilmifltir. Önüne sonradan konulan ve içinde bir
çok yanl›fllar› bulunan levha kitâbe okunmaz
hale gelmifltir. Hadîka yazar›n›n belirtti¤i gibi
“Sandukas› örf ile müzeyyendir.” Fakat bu kumafltan yap›lm›fl olan serpufl, türbenin içi gibi,
periflan durumdad›r.
Türbe duvarlar›n› ve kubbesini süsleyen kalem
ifli bezemeler yer yer bozuldu¤undan üzerine
beyaz bir badana çekilerek sevimsiz bir hale getirilmifltir. Bezemelerin yaln›z kap› üzerinde
olan› bir nümûne olur düflüncesi ile b›rak›lm›flt›r.
Kazaskeri Karaçelebizâde Hüsameddin Efendi
Rum Mehmet Pafla Camii mütevellisi idi. ‹ki
kere Sadrazam olmufl olan ‹zzet Mehmet Pafla’da Rum Mehmet Pafla’n›n ahfad›ndan olup
1198 Rebiyülevvelinin 13’ünde (5 fiubat
1784) Belgrad’da vefat etmifltir. ‹stanbul’da
Bal›kpazar› Kap›s› d›fl›nda, Haliç k›y›s›nda bugün mevcut olmayan bir camii vard›.
Türbenin sa¤ ve solunda kabirler bulunmaktad›r. Soldaki hazîrede Mehmet Pafla’n›n baz›
ahfad› gömülüdür. Bunlardan biri, Aynülhayat
isimli k›z›d›r.
Türbe pencereleri içten kapakl›d›r.
Rum Mehmet Pafla “fiehr-i Safer sene 875 tarihi Saferü’l-hayr›nda” vefat etmifltir ki, bu
Hicri tarih, A¤ustos 1470 Milâdi tarihinin
karfl›l›¤›d›r. Pafla’n›n hayat› için camii bahsine
bak›n›z.
Rum Mehmet Pafla’n›n, Osmanl› Devleti’nin
33. fieyhülislâm› Karaçelebizâde Abdülaziz
Efendi’nin büyük amcas› oldu¤u söylenir. Abdülaziz Efendi’nin (1591-1657) babas› Rumeli
Türbenin hemen yan›nda bulunan kabrinin
bafl tafl› yerinde bulundu¤u halde ayak tafl›, bir
a¤ac›n dibindedir. Mermer mezar kaidesi aynen durmaktad›r. Rumîlerle süslü bafl tafl›nda
flu kitâbe yaz›l›d›r:
‹ntekale min dâri’l-fenâ
‹lâ dari’l-beka el-merhume
El-ma¤furetü’s-sa’ide
Es-sâhibetü’l-muhtâceh
‹lâ rahmetillah-i teâlâ
Rum Mehmet Pafla
Türbesi.
611
Ayak tafl›n›n iç yüzünde ise flu kitâbe yaz›l›d›r:
Teâlâ Aynü’l-hayat bint-i
Mehmed Pafla fî evâhir
fiehr-i Zilka’de
Tarih-i sene selâse aflr ü tis’a mie
‹lâ
rahmetillâhi
Teâlâ ve ceal
Cennet-i müflvah.
Fi’l-yevmi’s-sâlis
Ayak tafl›n›n iç yüzünde:
Arkas› rûmîlerle süslü bu kitâbeden Aynülhayat Han›m’›n H. 913 senesi Zilkadesinde vefat
etti¤i anlafl›lmaktad›r ki, bu da Mart 1508 tarihinin karfl›l›¤›d›r.
Bu tafl›n sol taraf›nda Bali A¤a o¤lu Kurd
A¤a’n›n kabri vard›r. Bafl ve ayak tafllar› rûmîlerle bezeli bir mihrab› and›rmaktad›r. fiâhidenin iki kenar›na kabartma burma sütuncuklar
yap›lm›flt›r. Befl sat›r halinde haz›rlanm›fl olan
bafl tafl›n›n son sat›r› ayr› bir kartufl içine yaz›lm›flt›r. Kitâbe fludur:
Kad intekale
Min dâri’l-fenâ
‹lâ dâri’l-beka
El-merhum Kurd
‹bn-i Bali A¤a
Bafl tafl›n›n d›fl yüzünde:
Ve’l-aflrîn
Yevmu’l-isneyn
Rebiyulevvel senete
D›fl yüzünde ise flu kitâbe yaz›l›d›r:
Erbaa aflr ü
Tis’a mie
En-nebeviyyeh
Kitâbeden de anlafl›laca¤› üzere Bali A¤a o¤lu
Kurd A¤a, 914 senesi Rebiyülevvelinin 22. günü (9 Temmuz 1508) vefat etmifltir.
Aynülhayat’›n sa¤ taraf›nda Rum Mehmet Pafla’n›n di¤er k›z› Na¤menaz Han›m’›n kabri
vard›r. Ayak tafl› sa¤lam olup bafl tafl› birkaç
parçaya bölünmüfl bir halde türbenin içindedir. Üzerinde flu kitâbe bulunmaktad›r:
Na¤menaz bint-i Mehmed
Pafla ¤aferallahu leha
Fî flehri evahir Zilka’de
Fî tarih sene 970
Na¤menaz Han›m 1563 senesi Temmuzunda
vefat etmifltir.
Hazîrede bunlardan baflka flu flâhideler vard›r:
1066 (1655). Fahri Sultan’›n kethüdas› Baydar Bula. (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 46 Fahri Sultan)
1082 (1671). Devletlu Fahri Sultan Kethüdas› Ferse Hatun.
1111 (1699). Ayfle Kad›n.
1124 (1712). Dört köfle flâhide. Kitâbesi fludur:
Rum Mehmet
Pafla’n›n k›z›
Aynülhayat Han›m’›n
flâhidesi.
612
Odabafl› Ali Pafla-y› sadr-› sab›k›n
Saf meflreb nik haslet ya’ni kim Yusuf A¤a
Çün aflr-› evveli idi rebiyü’l evvelin
Yusuf’un afv ü afüvv oldu hesab-› kâmili
107
107
107
Bu dâr-› imtidâ ola afüvv ü rahmet-i Hakk’a sezâ
Hakk-teâlâ menzilin firdevs-i a’lâ eyliye
Rûz-› mahfler ola mahflur ceyb-i Kibriya
Sal fevtine Nahifî bu du’a tarihidir
Menzilin Yusuf ola Adn-i canfezâ
1124
Çorlulu Ali Pafla, ayn› tarihte vefat etti.
Kabri, Çarfl›kap›’daki camii hazîresindedir. (Sicill-î Osmanî, 3/526; Türk Dili ve
Ed. Ans. 6/498, Nahifî Süleyman Efendi)
Bu flekilde rakaml› flâhide ‹stanbul’un hiç bir
mezarl›¤›nda yoktur. Orijinaldir.
1124 (1712). Mihrapl› tafl. Merhum Rikabdar
Mustafa A¤a’n›n k›z› merhum Yusuf
A¤a’n›n efli Hadice Han›m.
1125 (1713). Yusuf A¤a’n›n k›z› Havva Han›m.
1126 (1714). Küçük lâhit. Sab›ka vezir-i azam
Süleyman Paflazâde Mustafa Bey. (Sicill-î
Osmanî, 3/73) Süleyman Pafla’n›n Divanyolu’nda bir mektebi ve bir han› vard›. 1127 fievvalinde öldü.
Mehmed Pafla’n›n hazine bafl› Siyahî ‹zmirli Mustafa A¤a.
Bu fanide bulmad›m hiç rahat›
‹htiyar etdim an›n-çün rihleti
Kimse gülmez kimse dahi gülmiye
Zevkine de¤mez cihân›n mihneti
(Sicill-î Osmanî, 4/277 ‹zmirli Mehmed Pafla.)
1229 (1814). Enderun-› Hümayun hassa a¤alar›ndan Yeniçeri Mustafa A¤a. (Sicill-i
Osmânî, 4/461 Vanl› Mustafa A¤a)
Tarih k›sm› gömülü. Yeniçeri Mustafa A¤a’n›n
efli Münevver Kad›n.
1230 (1815). fiemseddin Beyefendi’nin kâtibi
Mehmed Efendi.
1234 (1818). Üsküdar Mevlevîhânesi fleyhi
Abdullah Necib Efendi’nin efli Fatma
Nazter Han›m.
1235 Muharrem. 11 (30 Ekim 1819). Mevlevî
sikkeli. Üsküdar Mevlevîhânesi fieyhi
Seyyid Abdullah Necib Efendi’nin o¤lu
1127 (1714). Sab›ka vezir-i azam Süleyman
Paflazâde Abdullah Bey. Kabri lâhit fleklinde olup sikkesi yok olmufltur.
1127 (1714). ‹brahim Efendi. “Nice y›l Enderun’da hizmet eden”
1128 (1715). “Kap›c›bafl› Ali A¤a-y› zîflanzâde”
Yahya Bey. Yan yaz›lm›fl kitâbesi on m›srad›r.
1179 (1765). Sultan ‹brahim hatibi Abdülaziz
Efendi.
1187 (1773). Tavukçuzâde ye¤eni Haf›z Mehmed Sad›k Bey. (Sicill-î Osmanî. 4/696
Tavukçu Reiszâde)
Tarih yok. Dört köfle kefeki tafl: Rum Mehmed
Pafla’n›n nesli Naz›r Paflazâde Mehmed
Efendi. Ayn› tafl altta:
“Merhum Paflazâde’nin...... k›z› naz›r Hançerli
Ayfle Han›m.”
1228 (1813). Kapudan Pafla-y› esbak el-hac
Rum Mehmet Pafla
Camii hazîresinde
mihrapl› bir flâhide.
Arapça kitabede tarih
yaz›l›d›r.
613
efl-fleyh es-seyyid Mehmet Efendi.
1235 (1819). Es-seyyid Mehmed A¤a’n›n efli
Ümmü Habibe Kad›n.
1250 (1834). Manast›rl› kola¤as› Arslan Ahmed A¤a bin seyyid Zaim Ali.
1251 fievval. 5(Ocak 1836). Saray-› atik-i
mamûre pazar bafl›l›¤› ile ç›ra¤ olan Yusuf A¤a.
1266 fiaban (Haziran 1850). Filibe Naz›r-› esbak hac› Mustafa A¤azâde el-hac ‹zzet
Bey’in gulam› Bilâl A¤a.
1274 (1857). Müderrisîn-i kiramdan müneccim-i sâni-i hazreti flehriyarî ‹zmirî Mehmed Emin Efendi.
1278 (1861). Eski Hamam’da Lâle Ahmed
A¤a’n›n k›z› ve Topkap›’da bekçi Abdullah A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1279 Rebiyülevvel (Eylül 1862). Rûmî Mehmed Pafla Camii flerifi imam ve hatibi
Haf›z Mehmed Veys Efendi’nin validesi
seyyide Hadice Han›m.
Sa’deddin Efendi’nin
k›z› Zübeyde
Han›m’›n lâhdi.
Sebil ve çeflmesini
bu k›z›n›n ruhu
için yapt›rm›flt›r.
1279 Ramazan (fiubat 1863). Haf›z Mehmed
Veys Efendi’nin efli fierife Münire Han›m.
1292 Cemaziyelevvel (Haziran 1875). Haf›z
Mehmed Veys Efendi’nin o¤lu mevaliden Haf›z ‹smail Hakk› Efendi.
1310 Zilhicce 9 (Haziran 1893). Haf›z Mehmed Veys Efendi’nin efli Emine Melek
Han›m ve di¤er efli Fatma Han›m (Fatma Han›m’a ait tafl›n tarih k›sm› gömülüdür).
1311 (1893). Rûmî Mehmed Pafla Cami-i flerifi imam ve hatibi Haf›z Mehmed Veys
Efendi.
Hazîrede mermer bir sanduka vard›r. Üzerine
Kelime-i Tevhid hak edilmifltir. Bafl tafl› dolama sikkeli olup bunun alt›na da bir ayet-i kerime, ayak tafl›nda ise:
“Yevm-i hamsin 17 Cemaziyelâhir 983 (23 Eylül
1575)” diye yaz›lm›flt›r. ‹sim mevcut de¤ildir.
Sanduka tamir görmüfltür.
1292 (1875) y›l›nda vefat eden Rum Mehmet
Pafla Camii imam› Mehmet Veysel Efendi’nin o¤lu Fahreddin Efendi.
Bunlardan baflka topra¤a gömülü vaziyette bir
kaç kabir daha vard›r.
SA’DEDD‹N EFEND‹
AÇIK TÜRBES‹
T
ürbe, Karacaahmet Türbesi’nin sol taraf›ndaki mezarl›¤›n yan›nda ve Gündo¤umu Caddesi üzerindedir. Türbenin sol taraf›nda Sa’deddin Efendi’nin 1154 (1741) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u çeflme ve sebili bulunmaktad›r.
Bu aç›k türbe, yol seviyesine göre yüksekte ve
kesmetafl bir kaide üzerindedir. Caddeye bakan
cephesinde, üzerindeki yar›m daire kemerleri
tafl›yan befl mermer sütunu vard›r. Sütun bafll›klar› istalaktitlidir. Aralar›nda klâsik topuzlu
demir parmakl›kl› dört penceresi vard›r.
Türbedeki flâhideler flunlard›r:
1154 (1741). Sa’deddin Efendi’nin k›z› Zübeyde Han›m. Lâhdi da¤›lm›flt›r. Bafltafl›,
tavus kuyru¤u ve flekillerle süslüdür. ‹ki
yan›nda ince kabartma kum saatleri bulunmaktad›r. Ayak tafl› servi ve asma kabartmal›d›r. Yan kapaklar› rozet ve flekillerle bezelidir. Nefis bir taflç›l›k flaheseri-
614
dir. Çeflme ve sebil ruhu için yapt›r›lm›flt›r. Kitâbesi fludur:
Nagihan itdi veda’ nazl› Zübeydem hayfa
Sal›na sal›na azm itdi kuzum Firdevse
Uçma¤a yüz tutacak fevtine didim tarih
Kafes-i kabre konub uçdu tutum firdevse
1154
Kitâbe babas› taraf›ndan haz›rlanm›flt›r.
1173 (1759). Sa’deddin Efendi. fiâhidesi molla sar›kl›d›r. Kitâbesi fludur:
Merhum Feyzullah Efendizâde / Merhum ve ma¤furle / sab›ka ‹slâmbol Kad›s› / Sa’deddin Efendi.
Sa’deddin Efendi meflhur fieyhülislâm
Feyzullah Efendi’nin torunudur.
1259 Recep 5(A¤ustos 1843). “Sa’deddin
Efendi’nin hafidîzâdesi” “Duhter-› pâkizesi zî-k›ymeti” “Ay›n ondördü gibiyken” Ondokuz yafl›nda vefat etmifltir.
Uzun kitâbesinin tarih beyti fludur:
Yazd› tarihin kalem eflk-i niyaz ile oku
Câygâh olsun Hadice ‹ffet’e dâr-› cinân
5 Recep 1259
1283 (1866). Muhteflem lâhit. fieyhülislâm
Mehmet Sa’deddin Efendi. Kitâbesi fludur:
fieyhülislâm Hace Sa’deddin
Efendi’nin sülâle-i tahirelerinden
Olub bin iki yüz on üç (1798)
Tarihinde kadem-nihade-i alem flühud
Ve iflbu bin iki yüz seksen üç
Senesi flehr-i rebiü’l evvelinin
Yigirmi üçüncü günü azim-i dârü’l-hulud
Olan fleyhülislâm-› sab›k
Es-seyyid Mehmed Sa’deddin Efendi
Ruhi çün ve kaffe-i ehl-i iman ervah› çün
el-Fatiha
5 A¤ustos 1866 tarihinde vefat etmifltir.
Sa’deddin Efendi uzun zamandan beri
Baltaliman›’ndaki yal›s›nda hasta yat›yordu. Çaml›ca’daki köflküne tebdil hava için getirilmifl fakat faydas› olmayarak
burada vefat etmifltir. Cenazesi ‹stanbul’a nakl olunarak Fatih Cami’inde cenaze namaz› k›l›nm›fl ve oradan Unkapan› iskelesine ve buradan da Üsküdar’a
getirilmifltir.
1294 Za. 29 (5 Aral›k 1877). Bir mihrab› and›ran bu lâhdin flâhidesi tafl iflçili¤inin
güzel bir numunesidir. fiâhidenin ortas›
oyularak bir sütun haline getirilmifl, üzerine kitâbesi kaz›nm›fl ve üst k›sm›na da
Sa’deddin Efendi Aç›k
Türbesi.
615
fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin damad› ve
Meclis-i Maarif azas› Kâmil Beyzâde Mehmet
Reflat Bey 29 Zilkade 1293 (16 Aral›k
1876)’da vefat ederek Sa’deddin Efendi Sebili’nin karfl›s›ndaki Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n
8. Ada’s›na ve bu adan›n takriben orta yerine
gömülmüfltür. Sütun fleklindeki flâhidesinin
üzerine gömme bir Mevlevî sikkesi yerlefltirilmifltir. Etraf› kesme tafl bir istinat duvar› ile
çevrili bir yüksek sofa üzerinde bulunan bu
kabrin yan›nda 10 Zilkade 1291’de vefat eden
Mehmet Pafla ye¤eni Abdülkerimzâde Mustafa
Kâmil Bey’in, yine ayn› tarz flâhidesi ve bunun
yan›nda ise fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin
torunu ve M›s›rl›zâde fiekib Bey’in efli Mevlevî tarikatinden Hadice Han›m’›n muhteflem
lâhdi vard›r. Lâhdin yan›na bir ayet yaz›lm›fl
olup kendisi 1300 Cemaziyelevvel gurresinde
vefat etmifltir.
Sebil ve çeflme sahibi
‹stanbul kad›s›
Sa’deddin Efendi’nin
flâhidesi.
yine kabartma bir Mevlevî sikkesi yap›lm›flt›r. Bunun iki yan›nda ise kandilcikler bulunmaktad›r. Kitâbesi fludur:
fieyhülislâm-› esbak Sa’deddin
Efendi merhumun mahdumu olub
‹cra cem’iyyeti flu’besi reisi iken
Azim-i âlem-i lâhût olan
Kudema-y› ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den
Ve hulefa-y› Mevleviyye’den es-seyyid
Mehemmed Alaeddin Reflad Bey
Efendi’nin ruh içün ve kaffe-i ehl-i
‹man ervah› çün Fatiha.
Tarih-i vefat›
1294 Zilkade 29
Tarih-i veladeti 1247 C. âhir (Kas›m 1831)
Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 60) (Sicill-i Osmânî,
3/19-21 Sa’deddin Efendiler; 2/382 Alaeddin Reflad Bey;
2/386 Rüfldü Pafla) (Daniflmend, Kronoloji, 4/552) (Ahmet
Lütfi, Tarih-i Lütfi, II/17) (‹nal, Son Hattatlar, s. 619)
1308 (1890). fieyhülislâm Sa’deddin Efendizâde Havale cem’iyyeti reisi Reflad
Bey’in o¤lu ‹’lamat-› fler’iye icra memurlar›ndan Biçare Said Bey.
T
Türbenin kap›s› arkada olup üzerine Kelime-i Tevhid yaz›lm›flt›r. Bu kap›n›n
karfl›s›ndaki bir tafl üzerinde ise flu kitâbe
bulunmaktad›r:
fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin vekilharc› Osman Bey
15 R. evvel 1289 (May›s 1872)
616
Sa’deddin Efendi’nin di¤er bir damad› da Abdülkerim Beyzâde Mustafa Kâmil Bey’in o¤lu
Mehmed Rüfldi Pafla’d›r. Maarif Meclisi azas›
iken 19 Zilkade 1295 (14 Kas›m 1878)’de vefat ederek Karacaahmet Türbesi’nin sa¤ taraf›nda köflede, etraf› demir parmakl›kla çevrili
hazîreye gömülmüfltür. Rüfldi Pafla’n›n 1273
(1856) tarihinde vefat eden annesi Fatma
Zehra Han›m’›n lâhdi de buradad›r. Bunu belirten kitâbe demir parmakl›klar üzerine as›lm›flt›r.
SADRAZAM ETHEM PAfiA
TÜRBES‹
ürbe, ‹skele Meydan›’ndaki Mihrimah
Sultan Camii Mezarl›¤›’ndad›r. Sa¤ taraf›nda Ayfle Sultan veya Kaya Sultan Türbesi,
arka taraf›nda Mihrimah Sultan Camii ve son
cemaat yeri, ön taraf›nda ise, Mihrimah Sultan
Medresesi ve bugün mevcut olmayan Kad›lar
Mezarl›¤› bulunmaktad›r.
Türbenin mermer kemerli kap›s› üzerinde bir
sat›r halinde ve 1310 (1892-93) tarihli “Küllu
nefsun zâikatü’l-mevt” ayeti yaz›l›d›r. Nefis yaz›
Mahmud imzal›d›r. Bu kap›n›n önünde, dört
köfle kal›n mermer kaideler üzerine oturtulmufl
istalaktit bafll›kl›, ince mermer sütunlar›n tafl›d›¤› ahflap çat›l› bir revak bulunmaktad›r.
Kesme tafltan yapt›r›lan türbenin üzerini
tromplar üzerine oturtulmufl sa¤›r bir kubbe
örtmektedir. Tromplara ve kubbe göbe¤ine
kûfî yaz› ile Muhammed, Ebubekir, Ömer, Osman ve Ali adlar› yaz›lm›flt›r. Fakat bu yaz›lar
bak›ms›zl›ktan yok olmak üzeredir. Bu yaz›lar›n etraf› ve yan duvarlar› kalem ifli renkli nak›fllarla bezenmifltir.
Türbenin iki yan duvar›nda küçük, camiye bakan ve cephesini tamamen kaplayan büyük birer penceresi vard›r. Büyük pencere mermerden yap›lm›flt›r. Her pencerenin yanlar›nda
ikifler kabartma sütun bulunmaktad›r.
Türbede sekiz sanduka vard›r. Üzerindeki yeflil
çuhalar eskimifl, yak›n tarihe kadar duran isim
levhalar› yok olmufltur. Bunlardan ö¤rendi¤imize göre, ortada 2 Ramazan 1310 (19 Mart
1893) tarihinde vefat eden Sadrazam Ethem
Pafla, sa¤›nda kaimbiraderi ve fiefika Fatma
Han›m’›n kardefli, Bahriye Müsteflar› olup
1313 (1895-96)’da ölen Mehmet ‹smet Efendi,
sol taraf›nda Ethem Pafla’n›n efli olup 13 Ra-
mazan 1320 (Aral›k 1903)’te vefat eden fierife Fatma Han›m, büyük pencere önünde ise
Ethem Pafla’n›n o¤lu 1313 (1895-96)’da ölen
Girit Vilâyeti Müflaviri ‹smail Galip Bey, bunun sa¤›nda Ethem Pafla’n›n o¤lu Mustafa
Bey’in 1325 (1907) y›l›nda ölen o¤lu Ali Sami
Bey, Galip Bey’in solunda ise Mustafa Bey’in
k›z› Fethiye Han›m gömülüdür.
Ethem Pafla, 1818’de Sak›z Adas›’nda ve fakir
bir bal›kç›n›n o¤lu olarak dünyaya gelmifl ve
adan›n isyan› üzerine buraya gönderilen Kaptan-› Derya Nasuhzâde Ali Pafla taraf›ndan ve
dört yafl›nda oldu¤u halde ‹stanbul’a getirilmifltir. Sadrazam Hüsrev Pafla onu yetifltirmek
üzere sat›n alm›flt›r. Hüsrev Pafla, masraf›n›
kendi görmek üzere Ethem Pafla ve üç çocu¤u
Paris’e tahsile göndermifltir.
Bu dört ö¤rencinin bir arada çekilmifl resimlerini baz› tarih kitaplar›nda görmek mümkündür.
Ethem Pafla, Paris’te s›n›f›n›n birincisi olarak
diploma alm›fl çal›flkan bir kimse idi. Fakat görülmemifl derecede asabi idi. Namuslu, dürüst
bir insan olan Pafla, Frans›zca, Rumca ve biraz
Almanca bilirdi.
Mihrimah Sultan
Camii’nde Sadrazam
‹brahim Ethem Pafla
Türbesi.
617
Tahsili tamamlad›ktan sonra ‹stanbul’a dönen
Ethem Pafla, bir çok görevlerde bulunduktan
sonra, Sultan II. Abdülhamit devrinde 5 fiubat
1876’da Mithat Pafla’n›n azli üzerine sadaret
makam›na getirilmifltir. ‹lk Meclis-i Mebusan
onun devrinde aç›lm›fl ve yine bu dönemde
Osmanl›-Rus savafl› bafllam›flt›. 11 Ocak
1878’de azledildi. Sonra Viyana Elçisi, Dahiliye Naz›r› oldu.
l›kta bu aileye mensup kimselerin kabirleri
vard›r. Bunlar türbenin yap›m›ndan evvel buraya gömülmüfllerdir. Bunlar, ‹smail Galip
Bey’in o¤lu ve babas›ndan evvel 1296
(1879)’da vefat eden Hasan Mübahi, Halil Ethem Bey’in kardefli ve 1280 (1863-64)’te vefat
eden Abdullah Saadettin ve Halil Ethem
Bey’in di¤er kardefli olup 1271 (1854)’te vefat
eden Mehmet ‹lyas Bey’dir.
Ethem Pafla’n›n dört o¤lundan üçü, ‹smail Galip Bey, Osman Hamdi Bey ve Halil Ethem Eldem Bey Türk ilmine, irfan›na ve sanat›na büyük hizmetlerde bulunmufl kimselerdir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 9/4994
ve 11/5962) (‹nal, Son Sadrazamlar, 2/600 vd.) (R. Ziyao¤lu, ‹stanbul Kad›lar› fiehreminleri, s. 172) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 638) (Konyal› Üsküdar Tarihi,
1/347) (‹nal, Son Hattatlar, s. 199)
Galip Bey, derin bir nümizmatik (eski paralar
ilmi) bilgisi olup alim ve tarih bilgini idi.
1848’de ‹stanbul’da do¤du. Frans›zca ve Rumca’y› pek mükemmel bildi¤i için 1894’te Girit
Valisi Aleksandr Kara Todori Pafla’n›n muavinli¤ine atand›. Fakat hastalanarak ‹stanbul’a döndü. Takvim-i Meskukat-› Osmaniye,
Takvim-i Meskukat-› Selçukiye adl› eserlerinden
baflka kitaplar› da vard›r.
Halil Edhem Bey, 1861’de ‹stanbul’da do¤du.
Tahsilini tamamlad›ktan sonra bir tak›m görevlerde bulundu. 1892’de Müzeler Müdürü
olan a¤abeyi Osman Hamdi Bey’e muavin tayin edildi. 1901’de ‹stanbul Belediye Baflkan›
oldu. Osman Hamdi Bey’in vefat› üzerine Müzeler Müdürlü¤ü’ne atand›. Bu görevde 22 sene
kald›. 16 Kas›m 1938’de fiiflli’de Osmanbey’deki evinde vefat etti. Kabri Edirnekap› fiehitli¤i’nde 4. Ada’daki aile mezarl›¤›ndad›r.
‹stanbul Arkeoloji Müzesi yan›ndaki Sanayi-i
Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi)
binas›nda fiark Eserleri Müzesi onun taraf›ndan
kurulmufl ve bu s›rada Topkap› Saray› da müze
haline getirilmifltir. Meskukat-› Osmaniye Katalo¤u, Sivas ve Divri¤i fiehirlerinin ‹slâmî Kitâbeleri, Düveli ‹slâmiye Tarihi, Topkap› Saray›, Yedikule Hisar› ve Camilerimiz adl› eserleri vard›r.
Osman Hamdi Bey, Türk ressam›, bilim adam› ve Türk Müzecili¤inin babas›d›r. 1842’de
‹stanbul’da do¤du. 1910 senesinde vefat ederek Eskihisar’daki evinin arkas›ndaki tepeye
gömüldü. Bu pek de¤erli insan için Mustafa
Cezar Bey’in “Sanatta Bat›’ya Aç›l›fl ve Osman
Hamdi” adl› k›ymetli kitab›na bak›n›z.
Ethem Pafla Türbesi’nin sol taraf›ndaki mezar618
SADRAZAM HAL‹L PAfiA
TÜRBES‹
T
amamen kesme tafltan infla olunan bu
muhteflem türbe, Aziz Mahmut Efendi Soka¤› ile Aç›k Türbe Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde
ve Aziz Mahmut Efendi Soka¤›’n›n sol köflesindedir.
Meyilli bir arazi üzerinde bulundu¤undan alt›na, bir çeflme ve sebil yapt›r›lm›flt›r.
Aziz Mahmut Efendi Soka¤›’na aç›lan kesme
tafl, kemerli bir kap›dan zemini toprak avluya
girilir. Etraf›n›, bir k›sm› y›k›lm›fl, yüksek, pencereli bir duvar çevirmifltir.
Avlunun sa¤ taraf›ndaki küçük hazîrede bugün
ancak alt› kabir kalm›flt›r. fiâhideleri yok olmufltur. Yaln›z alt kaideleri mevcuttur. Mahmut Bey Türbesi’nin kap›s› yan›ndaki pencere
önünde, bir kaç kabir tafl› yerde durmaktad›r.
Hazîrenin önündeki, Halil Pafla Medresesi’nden
eser kalmam›flt›r. Bu medrese tipindeki yap›,
‘Kap›c› Tekkesi’ ad› ile bilinen, Celvetî Dergâh›
için yapt›r›lm›flt›. Bundan dolay›, yan taraf›ndaki soka¤a “Kap›c› Ç›kmaz› Soka¤›” ismi verilmifltir. (Bu tekke bahsine bak›n›z.)
Avlunun karfl›s›nda biri büyük, di¤eri küçük
iki türbe vard›r. Sol köfledeki büyük türbe Sadrazam Halil Pafla’ya, di¤eri ise o¤lu Mahmut
Bey’e aittir.
Kare plânl› olan Halil Pafla Türbesi’nin önün-
de bafll›klar› istalaktitli üç mermer sütunun tafl›d›¤›, üç küçük kubbeli bir revak bulunmaktad›r.
Mermer söveli ve kemerli kap›s› üzerinde,
1214 (1799-1800) tarihinde konmufl, “‹fllerinizde flafl›rd›¤›n›z zaman kabir sahiplerinden
(kabir ehlinden) yard›m isteyiniz” anlam›na
gelen;
“‹za tehayyertüm fi’l-umuri festeînu min ehli’l-kubur”
hadisi bulunmaktad›r.
Kap›n›n iki yan›nda iki, üstte üç; karfl›s›nda ve
sol taraf›ndaki cephelerde alt üst üçer; sa¤ taraftaki cephede ise, üstte üç, altta ortada bir
pencere vard›r. Bu tek pencerenin iki yan›nda
birer gömme dolap yer alm›flt›r.
Alt pencereler dikdörtgen, mermer söveli ve
klâsik demir parmakl›kl›d›r. Üst pencereler ise
alç› süslemeli ve sivri kemerlidir.
Tek sa¤›r kubbesi, sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur. Dört köflesinde küçük yar›m kubbecikler vard›r. Tromplar› istalaktitlidir. Mermer
alemi k›r›lm›flt›r.
Türbenin içinde yaln›z mermer kaideleri kalm›fl üç kabir bulunmaktad›r. Bunlar›n kime ait
oldu¤u belli de¤ildir.
Devrinin en güzel çinileri ile kapl› oldu¤u bilinen türbe, bugün çok harap durumdad›r. Çinileri yok olmufl, pencereleri k›r›lm›fl, s›valar›
dökülmüfl, revak sütunlar› çatlam›fl, maksureleri da¤›lm›fl ve sütunlar›n istalaktitleri k›r›lm›flt›r.
Fevkânî olan bu türbenin, çeflmenin ve sebilin
kitâbeleri yoktur. Fakat, iki yan›nda üçer pencere bulunan, merdivenli avlu kap›s›n›n üzerindeki kitâbe yeri bofllu¤una, sonradan bir
mermer levha yerlefltirildi¤ine göre, burada bir
kitâbe vard›.
Türbe ve Kap›c› Tekkesi, 1266 (1849-50) tarihinde, Hüdâyî Âsitânesi ve semt ile beraber
yanm›fl ve bir daha tamir edilmemifltir.
Halil Pafla, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi zaman›nda yetiflmifl ve onun müridi olmufl bir kimsedir. Hadîka yazar›, kendisi hakk›nda flu bilgiyi vermektedir:
“fieyh Hazretleri’nin dervifllerinden Halil Pafla
.......... ibtida padiflah›n hareminde Çak›rc›bafl›l›k ile ç›k›p sonra 1016 (1607-8) tarihinde
Maryol Hüseyin A¤a’n›n üzerine yeniçeri a¤as› ve 1018 (1609-10) senesinde Haf›z Ahmet
Pafla (Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, Yük-
Sadrazam
Sa¤ tarafta görülen
o¤lu Mahmut Bey’in
türbesidir.
619
Sadrazam
Halil Pafla Türbesi
vaziyet krokisi.
sek Kald›r›m mevkiindedir) üzerine kaptan-›
derya olup ayn› sene donanma ile Akdeniz’e
ç›k›p Sak›z Adas›’na vard›kta K›br›s önlerinde
Kara Cehennem nam harbî kaptan ile befl kalyon haber al›p kemali sürat ile üzerlerine vard›kta iki gün cengi azim olup sonra cümlesini
zapt ve 500’den ziyade esir al›nm›flt›r. 1039
(1629-30) tarih-i vefat›d›r.”
lerbeyi Mehmet Pafla, Halil Pafla’n›n a¤abeyi
idi. 2 Nisan 1589 tarihinde öldürülen Mehmet
Pafla için Eyüp’te, bugün hâlâ ziyaret edilen bir
türbe, bir çeflme bir sebil ve bir mektep yapt›rm›fl oldu¤unu vakfiyesinden ö¤reniyoruz. Beylerbeyi Mehmet Pafla’n›n sahilhanesi, bugünkü
Beylerbeyi mevkiinde bulundu¤u için, bu semt
hâlâ Beylerbeyi ad›yla meflhurdur.
Halil Pafla, 17 Kas›m 1616 tarihinde sadrazam
olmufl fakat ‹ran Seferi’ni iyi idare edemedi¤i
için 18 Ocak 1619 tarihinde azlolunmufl ve
gizlice gelerek, Hüdâyî Dergâh›’na s›¤›nm›flt›.
Padiflah Genç Osman kendisini öldürtmek
maksad›yla, tekkeden istemifl fakat, Hazreti
Pir’in araya girmesi ile idamdan kurtulmufltu.
Halil Pafla’n›n, Mimar Bafl› Sedefkar Mehmet
A¤a’ya yapt›rd›¤› bu türbeyi, Aziz Mahmud
Hüdâyî Efendi için infla ettirdi¤i rivayet olunur. Fakat bu muhterem zat›n vefat›nda, kendi camii yan›na gömülmeyi arzu etmesi üzerine
Halil Pafla da, Hüdâyî Hazretlerinin Türbesi’ne nazaran çok büyük ve muhteflem olan bu
türbeye gömülmeyi sayg›s›zl›k sayd›¤›ndan vefat›ndan sonra Hüdâyî Efendi Türbesi’nin yan›ndaki küçük türbeye defnedilmesini vasiyet
etmifltir.
Halil Pafla, daha sonra, muhtelif y›llarda dört
defa kaptan-› derya olmufl ve 1 Aral›k 1626’da
ikinci defa sadaret mevkiine getirilmiflti. Asi
Abaza Pafla, Halil Pafla’n›n yetifltirmesi oldu¤u
için, velinimetinin nasihati ile yola gelebilir
ümidiyle bu mesnete getirilmiflti. Bu ikinci
fiark Seferi’ne ç›karken, kendisine manevî güç
vermesi için Hazreti Pir’in h›rkas›n› giydi¤i, fakat Pir’in bu sefer için r›zas› olmad›¤› söylenir.
Halil Pafla, bu görevden 6 Nisan 1628 tarihinden azledilmifltir.
Sultan III. Murat devrinde, Beylerbeyi Vakas›’nda, yeniçerilerin parçalad›¤›, Rumeli Bey-
SADRAZAM HAL‹L PAfiA’NIN
GÖMÜLÜ BULUNDU⁄U
TÜRBE
A
ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin
sol ilerisindedir. Ahflap tavan› çökmüfl,
dört duvar› kalm›flt›r. Türbenin arkas›ndaki
fieyh Mes’ut Efendi Türbesi’ne, yan taraftaki
Ayfle Sultan Türbesi’ne ve hazîreye aç›lan üç
kap›s› vard›r.
Mezarl›¤a aç›lan kap›n›n sol taraf›nda, küçük
türbedar odas› bulunuyordu. Bunun iki penceresi ve türbeye aç›lan bir kap›s› vard›.
Türbenin zemini, klâsik k›rm›z› tu¤la kapl›d›r.
‹ki tafl basamakla Ayfle Sultan Türbesi’ne geçilir. Plân› için Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi
Türbesi bahsine bak›n›z.
Bugün Arkeoloji Müzesi yazmalar› aras›nda
bulunan Halil Pafla Vakfiyesi’ne göre, türbe ve
tekke, 1626 Kas›m›ndan evvel yap›lm›flt›r.
Vakfiyenin tanziminden k›sa bir zaman sonra,
evkaf›n›n mütevellisi (gelirinin yöneticisi)
olan Süleyman A¤a ile ihtilâfa düflülmüfl ve
Pafla, evkaf›n› geri alarak vakfiyesinin iptalini
istemifltir. Üsküdar mahkemesinde yap›lan
murafaa (yüzleflerek yap›lan duruflma) neticesinde Halil Pafla davay› kaybederek, vakf›n es-
620
kisi gibi b›rak›lmas›na karar verilmiflti.
rine bak›n›z.
Halil Pafla’n›n bu külliyesinden baflka Fatih’te,
flimdi Millet Kütüphanesi olarak kullan›lan,
Feyzullah Efendi Medresesi karfl›s›nda ve eski
ad› Halil Pafla Camii Soka¤› olan bugünkü
Feyzullah Efendi Soka¤› üzerinde, birinci defa
sadaret mevkiini iflgal etti¤i 8 Zilkade 1025 / 1
Safer 1028 (17 Kas›m 1616 / 18 Ocak 1619)
tarihleri aras›nda, 1026 (1617) y›l›nda yapt›rd›¤› cami ve bu camiin yan›nda bir çeflme ve
camiden “r›z›klanmak” için mesken ve menziller infla ettirmifltir.
Osmanl› Müellifleri adl› eserde, Hüdâyî Âsitânesi fleyhlerinden Gafurî Mehmet Efendi’nin
1078 (1667-68) tarihinde vefat ederek Halil
Pafla Türbesi’ne gömüldü¤ü yaz›l›d›r. Hüdâyî
Tekkesi’nin son fleyhlerinden olan Ruflen
Efendi’nin 1916 y›l›nda yapm›fl oldu¤u bir
plânda ise, Gafurî Efendi’nin kabri, Hüdâyî
Efendi Türbesi’nin yan›ndaki fieyhler Mezarl›¤›’nda gösterilmifltir.
Bunlardan baflka, Kahramanmarafl’›n 35 km
kuzeyinde bulunan Zeytun (flimdi Süleymanl›)
nahiyesinde, kendi do¤um yeri oldu¤u için, biri kendi ve di¤eri a¤abeyi Mehmet Pafla’n›n ruhu için iki büyük han ve bir köprü, Üsküdar’da
bugün için yeri bilinmeyen bir köprü ve Baltaliman›’nda keza bir köprü, ‹stanbul civar›nda
Haznedar Köyü’ndeki çiftli¤inde bir çeflme
yapt›rm›flt›r.
Vefeyât’a göre Halil Pafla “el-Gaza-1039” tarihi Muharreminin yirminci günü (9 Eylül
1629) vefat etmifltir.
Kendisi ve efli Hadice Hatun binti Abdullah
için hac›lara ve Haremeyn fukaras›na sarf
olunmak üzere surre tayin etmifltir.
“Befl kere yüzbin akçe nakid ile K›s›kl›’da bir
menzil, Fatih Camii civar›nda dört menzil ve
onbir dükkân, ‹zmit mülhakat›ndan dört köy
ve mezra, do¤um yeri olan Zeytun civar›nda
Fernos Köyü, Kilidbahir’de on oda, bir mahzen, iki bahçe ve niceleri” türbesinin vak›flar›ndand›r.
Mahkeme zapt›n›n bir yerinde (vakfiye 43-a)
Pafla’n›n 1035 Receb-i gurresinde (29 Mart
1626) Hüdâyî Efendi Zaviyesi için tahsis etti¤i
mebla¤› (paray›), tevzi edilmek üzere, fieyh Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi’ye teslim etti¤i ve
1036 Recebinin bafl›ndan itibaren evkaf› mütevellisinin, tayin etti¤i paray› zaviye fleyhine
teslim etmesini flart kofltu¤u kaydedilmifltir.
Halil Pafla, Kayseri’nin merkez Tavlusan (Ayd›nlar) köyünde 1026 (1618) tarihinde bir cami, bir mektep, bir çeflme ve bir kütüphane
yapt›rm›flsa da bugün mevcut de¤ildir.
Halil Pafla’n›n itidalli ve adaletperver bir devlet adam› oldu¤u söylenir.
Sadrazam Halil Pafla Çeflmesi ve sebili bahisle-
Mahmut Bey Türbesi bahsine bak›n›z.
Kaynaklar: (‹slâm Ans. 5/160) (Kâtip Çelebi, Fezleke,
II/137) (Osmanzâde Taib, Hadîkatü’l-Vüzera, s. 62) (Arkeoloji Müzesi, No: 1132) (Gazaname-i Halil Pafla) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/97 ve 2/190) (E. Ayverdi, 19. As›rda ‹stanbul Haritas›) (Sicill-i Osmanî, 2/286) (Naimâ Tarihi,
Dan›flman Türkçesi, II/583, 686-687, 689, 694, 702, 712,
718, 721, 733, 802-803, 823, 857, 859, 888, 963-964,
966-967, 974, 981, 983, 1001) (Peçevî Tarihi, Uras Türkçesi, II/343, 368, 408, 449, 457, 477) (Türk Ans. 18/385)
(Tarih-i G›lmani, Kâmil Su Türkçesi, s. 10-11) (Daniflmend, Kronoloji, 3/501-504) (Ayvansarayî, Vefeyât, s. 2541) (M. Sözen, Türk Mimarîsinin Geliflimi, s. 265-267)
(Osmanl› Müellifleri, M. Tahir, I/100) (Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/89) (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 1/273) (Ata Tarihi, ‹stanbul 1292, s. 52-53)
(Mehmet Çay›rda¤ Kayseri’de Vak›f Kütüphaneleri, Vak›flar
Der. 20/271) (Kâz›m Özdo¤an, Kayseri Tarihi, s. 107-108)
SAL‹H EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, Küçükihsaniye semtinde, eski ad›
‹hsaniye Soka¤› olan flimdiki Neyzenbafl›
Halil Can Soka¤›’n›n sol köflesinde olup çok
eski, harap ve iki katl› bir evin bahçesi içindedir.
Türbenin hemen arkas›nda Mabeyinci Haf›z
Mehmet Bey’in ‘Köprülü Konak’ ad›yla ünlü
iki kârgir kona¤› bulunmaktad›r.
1955 tarihinde flimdiki fleklini alan dört köfle,
tafl türbenin Neyzenbafl› Halil Can Soka¤›’na
bakan bir hâcet penceresi ve yan taraf›nda kap›s› vard›r. Çat›s› bulunmayan bu türbede ulu
621
Salih Efendi Türbesi
ve ahflap türbedar evi.
Yokuflun üstünde
görülen yap› Kemal
Muhtar Bey’in
kona¤›d›r.
622
bir servi a¤ac› ve iki lâhit vard›r. Biri, efl-fleyh
el-hac Salih Efendi’ye, di¤eri ise, Müderris Haf›z ‹brahim Efendi’ye aittir.
zel mezar yapt›r›p) “Halifetullah-1186” (1772)
tarihinde rihlet-i beka ve lâhd-i mezburda müterakkib rûz-› lika oldu.
Salih Efendi’nin hayat› Mecmua-y› Tevarih adl› kitapta flu flekilde anlat›lm›flt›r.
Türbesi hizmetine kendi hâdimi Dervifl Yusuf’u tayin eylemifltir.”
“Diyar-› ma¤ribden ba’de’l-bulu¤ mezheb-i
Malikiye üzere seyahate ç›k›p ulûm-› külliye ve
ma’arif-i cüz’iyye sa’yiyle Arap ve Acem ve
Kafiristan ve Rum ve sa’ir diyar› seyr iderek
tahsil-i kemal ve hacc-› flerif edas› esnas›nda ol
diyar›n ehl-i derûn olan kimseleriyle ülfet ve
Medine-i Münevvere’yi ziyaret edib anda sakin olan fieyh Mehmed Hayat’dan ahz-› tarikat-› Bayramiyye-i Nakflibendiyye idüb Kudüsi fierif’de dahi fiazeliyye ve Bedeviyye ve sair
ricalullah cümlesinden istifade idüb hatta ilmi ‘T›bb-› ebdan’ ve ‘Edyan’ da dahi kemal-i tahsil itdikten sonra Üsküdar’a gelip Sultan Osman-› Salis (1745-1757) müceddeden ihya eyledi¤i ‹hsaniye nam mahalde ikamet esnas›nda
Sultan Mustafa Han-› Salis (1757- 1774) an›n
celâlet-i flan›na vâk›f olup ikram murad olundukta kabul etmeyip bir menzil ifltira (sat›n alma) ve anda inziva üzere iken ömr-i tabi’isi
âhir oldu¤un idrak idüb ol mahalli zaviye olmak üzere vakf ü flart idüb Müderris Haf›z ‹brahim Efendi’ye tevliyetini havale ve kendine
bir laht-i tabnak bina idüb (lâhit fleklinde gü-
fiâhidesi üzerindeki kitâbe fludur:
Kad intekale min dâri’l-fenâ
‹lâ dâri’l-beka. Âlim el-merhum el-ma¤fur
El-Merakeflî efl-fleyh Salih ibn-i
Yahya bin Yusuf el-Abbasî el-Kureyflî
El-Merakeflî el-ma¤ribî ahsen-Allahu
Bi-lûtfihi. Sene sitte ve semanîn ve mie ve elf
fiaban 10
Salih Efendi 10 fiaban 1186 (6 Kas›m 1772)
tarihinde vefat etmifltir.
fiam kad›s› iken vefat eden Haf›z ‹brahim
Efendi’nin flâhidesi 1212 (1797) tarihlidir.
Zilkade 1216 (Mart 1802) tarihli bir istidadan
fieyh Salih Efendi Türbesi vak›flar›na mütevelli tayini istendi¤i anlafl›lmaktad›r.
Kaynaklar: (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 312)
(Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/381) (Osm. Arfl.
M. Cevdet Tas. Evkaf Defteri III, No: 20491)
SARI KADIZÂDE fiEYH
MUSTAFA DEDE EFEND‹
TÜRBES‹
T
ürbe, Sar›gazi Köyü’nde ve bu isimle bilinen camiin sa¤ taraf›ndad›r.
Mustafa Dede, Sar› Kad› Mehmed Dede Efendi’nin o¤lu olup babas› ile beraber ‹stanbul’un
fethinde bulunmufltur. 1453 tarihlerinde bu
köye yerleflen Mustafa Dede, 887 (1482) tarihinde vefat ederek Hadîka yazar›n›n da (öl.
1787) belirtti¤i gibi “türbe-i mahsusa”s›na defnedilmifltir.
Sar›gazi Köyü Camii bahsine bak›n›z.
Türbe, y›¤ma tafltan yap›lm›fl olup ahflap çat›l›d›r. Kuzeye aç›lan kap›s› önünde, dört ahflap
sütunun tafl›d›¤› bir revak, kap›s› üzerinde de
dört sat›r halinde haz›rlanm›fl dört m›sral› bir
kitâbe vard›r. Kitâbeden ö¤rendi¤imize göre,
türbe, 1208 (1793) tarihinde tamir edilmifltir.
Kitâbe fludur:
Mâder-i Sultan Selim Han ibn-i Sultan Mustafa
Mihriflah Sultan vâlâ himmet-i re’fet-meâb
Kesb-i ruhaniyyet-i ervâh-› ehlullah içün
Eyledi türbe-i ra’nây› ta’mire flitâb
1208
Türbenin içinde Mustafa Dede’nin tek ahflap
sandukas› ve üzerinde ‘destarl› külah’› vard›r.
Sandukas›n›n önüne dokuz sat›r halinde haz›rlanm›fl, 18 m›sral› bir levha konmufltur. Burada Mustafa Dede’nin fleceresi anlat›lmakta ve
H. 887 tarihinde vefat etti¤i belirtilmektedir.
Türbenin bat›ya bakan cephesinde iki hâcet
penceresi vard›r.
Türbenin do¤u taraf›nda “halile-i muhteremesi ve evlâd-› kiram› medfundur. Ve onlara yak›n hariçte bir ulu a¤aç yan›n›nda vaki mezaristanda fieyh Mustafa Efendi’nin kardefli ‹sa
Dede Efendi gömülüdür.”
fieyh Mustafa Dede’nin efline ve çocuklar›na
ait kabirlerin yaln›z da¤›lm›fl kaideleri günümüze kadar gelebilmifltir.
Türbenin biraz gerisinde ve çocuk bak›m evinin önünde dört ulu servi a¤ac›n›n aras›nda ‹sa
Dede’nin kabri vard›r. Fakat tafl›nda yaz› yoktur. Önünde Mihriflah Valide Sultan Çeflmesi
bulunmaktad›r.
Burada bulunan mezarl›ktan da eser kalmam›flt›r. Hicrî 12. yüzy›la ait iki kabir tafl› görülmektedir.
fieyhü’l-hattatîn, meflhur Amasyal› Hamdullah Efendi, “Sar› Kad›zâde fieyh Mustafa Efendi’den irflad ve icazet (diploma) alm›flt›r.” Sultan II. Bayezid (1481-1512) Amasya Valisi
iken Hamdullah Efendi’den yaz› dersi alm›fl ve
Sar› Kad›zâde
fieyh Mustafa Efendi
Türbesi.
623
tilerek öldürülmesi üzerine, çok müteessir olan
Hattat Hamdullah Efendi, fleyhi Mustafa Dede’nin vefat›ndan 30 sene sonra Sar›gazi’deki
tekkesine gelerek inzivaya çekilmiflti.
Sühreverdîli¤in bir kolu olan bu Zeyniyye Tekkesi’nde uzun müddet kalan Hamdullah Efendi çok sevdi¤i fleyhi Mustafa Dede’nin ismini
o¤luna (öl. 945/1538) vermifl ve sonradan yerleflti¤i Üsküdar’da vefat ederek Karacaahmet
Mezarl›¤›’na gömülmüfltür.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/382)
(Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/261) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevârîh, Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 176)
SÜT BABA TÜRBES‹
T
fieyh ‹sa Dede’nin
medfun bulundu¤u
mahal.
padiflah olunca da onu ‹stanbul’a getirterek
Okmeydan›’ndaki Okçular Tekkesi’nin fleyhi
yapm›flt›r.
Süt Baba Türbesi ve
çevresi.
Hamisi ve flakirdi Sultan Bayezid’in, Yavuz
Sultan Selim (1512-1520) taraf›ndan zehirle-
ürbe, Kap›a¤as› semtinde, Karacaahmet
Sultan Türbesi’nin arkas›nda, Nuhkuyusu
Caddesi üzerinde ve Mehmet Çavufl Soka¤› ile
Arakiyeci Soka¤› aras›ndad›r. Tam karfl›s›nda
1206 (1791-92) tarihinde yapt›r›lan Mihriflah
Valide Sultan Çeflmesi ve eskiden semtin Kuyubafl› ismiyle an›lmas›na vesile olan mermer
bilezikli kuyu ve ayr›ca 15 m yüksekli¤inde bir
su terazisi bulunmaktad›r.
Türbe Nuhkuyusu Caddesi’ne aç›lan bir ç›kmaz sokak üzerinde ve bu soka¤›n sol taraf›ndad›r. Sa¤ taraf›nda ise ‹brikdar Hüseyin
A¤a’n›n 1206 (1791-92) tarihinde yapt›rm›fl
oldu¤u ve kendisinin de medfun bulundu¤u bir
namazgâh bulunmaktad›r. Bu ç›kmaz yoldan,
bugün yerinde bir taflç›n›n bulundu¤u ahflap
fieyh Haf›z ‹smail Efendi Tekkesi’ne gidilirdi.
Set üzerindeki bu aç›k türbenin içinde Selim
Sultan Dede ile Nenesi Dede’ye ait iki kabir
vard›r. Dört köfle ince flâhidelerinin üzerine
elifî sikkeler yerlefltirilmifltir. Her ikisinin de
tarihi yoktur. Birinin üzerinde:
Kutbü’l-ârifîn Nenesi Dede ruhuna Fatiha
Di¤erinde ise:
Kutbü’l-ârifîn Selim Dede Sultan ruhuna Fatiha
Süt Baba’n›n güya buraya çocukken gelen Ka-
624
Süt Baba Türbesi.
racaahmet Sultan’a süt temin etti¤i veya yafll›
bir kimsenin çocu¤una gösterdi¤i flefkat için
bu isimlerle an›ld›¤› söylenmektedir. (Karacaahmet Sultan’›n hayat› için türbesi bahsine
bak›n›z.)
Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 2/173-174) (M. Raif, Mir’at, s. 116) (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mutebere-i Üsküdar, s. 39)
fiA‹R fiEM’‹ fiEM’ULLAH
EFEND‹ TÜRBES‹
Rûflen etsin hane-i kalbin Hudâ
fiem’i’nin rûhuna kim k›la du’â-1000
XVI. yüzy›l mutasavv›f flairlerinden olan
fiem’i, bugün Yugoslavya hudutlar› içinde bulunan Prizren flehrinde do¤mufltur. Buradaki
mekteplerde ilâhiyat dersleri verirdi. Sonradan
Konya’ya giderek Mevlâna Celâleddin-i Rûmî
Âsitânesine yüz sürmüfl, hâl ehli olmufl ve nihayet ‹stanbul’a gelerek fieyh Vefa Hankâh›’nda inzivaya çekilmifltir. Burada, fieyh Vefa
Hazretlerinin halifesi Ali Dede’den tarikate
sülûk (girme) etmifl ve onun halifesi olmufltur.
fiair fiem’î Efendi
Türbesi’nin kitabesi.
Ali Dede’den hilâfet alan fiem’i Efendi, Edir-
T
ürbe, Rum Mehmet Pafla Camii k›ble taraf›nda, eski ad› Medrese Soka¤› olan bugünkü Eflref Saat Soka¤› ile, Çeflme-i Cedid
Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde bulunan 1141
(1728-29) tarihli Ümmügülsüm Sultan Çeflmesi’nin hemen arkas›nda ve Solak Sinan’›n
955 (1548) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u mektebin bahçesindedir. (Çeflme ve binas›ndan eser
kalmayan mektep bahislerine bak›n›z.)
Türbenin eskiden ne flekilde oldu¤u hakk›nda
bir bilgimiz yoktur. Bugün, betondan yap›lm›fl
bir oda fleklindedir. Kabrin üzerine iri bir kaya
Parmakl›ks›z hâcet penceresi üzerinde 1000
(1591-92) tarihli mermer bir kitâbe vard›r. ‹ki
m›sra halinde haz›rlanan kitâbe fludur:
625
ne’de Debba¤lar içinde, fieyh Muslihiddin-i
Sofî Tekkesi’ne fleyh olarak atanm›flt›r. Orada,
irfladla meflgul iken ilâhî aflkla fluurunu kaybetmifl ve kendisini harâbâtîlik (harabeler-meyhaneler) âlemine terk etmifltir.
Kaynaklar: (K›nal›zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’fl-fiuara)
(Sehi Tezkiresi, s. 16) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri,
2/394) (Gezi Notu)
Bu halde iken fiem’i’nin ‹stanbul’a, oradan da
Üsküdar’a geldi¤i san›lmaktad›r. Burada, muhtemelen Rum Mehmet Pafla Medresesi civar›ndaki bir hücreye yerleflen fiem’i, ölece¤ini anlad›¤›ndan, fevkalade karanl›k bir gecede,
dostlar›n› ve oda komflular›n› ça¤›rarak:
fiEMS‹ PAfiA TÜRBES‹
T
– Bu gece fiem’i’nin flebistan› (gece ibadeti
odas›) var. Sizler zikr ile meflgul olun, ben biraz istirahat edeyim, demifl ve bir köfleye çekilmifltir. Zikr bitti¤i zaman, fiem’i’nin Hakk›n
rahmetine kavuflmufl oldu¤u görülmüfltür.
Deniz k›y›s›ndaki bu kare plânl› türbe, cami ile
ba¤lant›l› düflünüldü¤ünden özel bir durum
gösterir. Alt üst pencereli olup üzeri sivri tonoz
ile örtülmüfltür. Alt pencereleri dikdörtgen
fleklinde, üst pencereleri ise kemerlidir.
fiem’i’nin baz› eserlere yazm›fl oldu¤u flerhleri
ve Tuhfetü’l-Afl›kîn isimli bir eseri vard›r. 986
(1578) tarihinde yaz›lm›fl olan bu eser, ahlâk
ve tasavvuftan bahseder.
Kemerli kap›s›, cami kap›s›n›n sol taraf›ndad›r.
Üzerinde bulunan iki sat›r halinde dört m›sral› kitâbesi son tamirde yerine konmam›flt›r. Bu
kitâbe, bugün camiin k›ble taraf›nda, türbe duvar›na dayanm›fl vaziyette durmaktad›r. Türbe
kap›s›n›n y›k›lmas› neticesinde yere düflerek üç
parçaya ayr›lm›flt›. Kitâbe fludur:
fiiirleri içli, süslü ve parlak “elfaz› temiz ve mesel-âmizdir.”
Beyitlerinden bir örnek:
Dost medhinden ne hâs›l, zemm-i düflmenden ne gam
Fâri¤ ü âzâdeyim, birdir yan›mda medh ü zemm
fiair fiem’î Efendi
Türbesi.
626
ürbe, fiemsi Pafla semtinde ve bu isimle bilinen camiin sol taraf›ndad›r. Cami ve
medrese ile beraber 988 (1580) tarihinde Mimar Sinan taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Yâ ‹lâhî son nefesinde fiemsî-i bî-çarenin
Cürmine k›lma nazar bir a’mâl yüzünden dahi
Kitâbenin alt›nda tarih rakam› yoktur. Yaz›l›fl
flekline bak›l›rsa, bunun kendisi de flair olan
fiemsi Pafla taraf›ndan vefat›ndan önce söylendi¤i anlafl›l›r.
Hadîka yazar›, kap› üzerindeki kitâbeyi yazmay›p “Türbede olan tarih dahi budur” diyerek
türbe içindeki bir kitâbeyi kitab›na kaydetmifltir. Hüseyin Efendi, di¤er bütün eserlerin kitâbelerini yazarken “Tâk-› dergâh›nda olan tarih
budur” ibaresini kulland›¤› halde, burada aç›kça “Türbede olan tarih” sözcü¤ünü kullanarak,
türbe içindeki bir kitâbeyi yazd›¤›n› ima etmifltir. Kitâbe fludur:
Türbesini kenâr-› deryâda
fiemsi an›n içün eyledi bünyâd
Geçerken bu kenâr-› deryâdan
Aflinalar du’a ile ide yâd
Yâ ‹lâhî bi-hakk-› nûr-› Nebi
Nârdan eyle ol kulun âzâd
“Cami bina olundu¤u esnada irtihâl-i dâr-›
beka eyleyen” fiemsi Pafla’n›n inflaat bitmeden
988 (1580) tarihinde vefat etti¤ini cami kitâbesinin ikinci m›sra›ndan da anl›yoruz:
Umar›z kim ola merhûmun yeri Darü’s-selâm.
fiemsi Pafla’n›n vefat›na:
“Bugün gözden tolundu fiemsi Pafla-988” ve
“Küsûf-› fiemsü’l ma’ârif-988”
fiER‹F AHMET B‹N GAL‹P
TÜRBES‹
fiemsi Ahmet Pafla
Türbesi.
tarihleri düflürülmüfltür.
Türbenin cami sahn›na bakan büyük, kemerli
penceresi flebeke demirlidir. ‹çindeki fiemsi
Pafla’n›n ahflap sandukas› 1984 senesinde yap›lm›flt›r. 1310 (1892)’de de esasl› bir onar›m
görmüfltür.
Türbe, muhtemelen 1894 tarihindeki büyük
‹stanbul zelzelesinde harap olmufl olmal›d›r.
1940 tarihinde Vak›flar Umum Müdürlü¤ü
asl›na uygun olarak restore edilmifltir. (fiemsi
Pafla’n›n flahsiyeti için camii bahsine bak›n›z.)
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/191) (Gezi Notu)
(Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/285-386) (Abdullah Kuran,
Mimar Sinan, s. 196, 333) (Hüsrev Tayla, Mimar Sinan
Dönemi Türk Mimarl›¤› ve Sanat›, s. 302) (Faz›l Ayano¤lu,
Tarihî Makbereler, Vak›flar Der. Say›: II, Resim 57, s. 402)
(Evkaf ‹dareleri Katalo¤u, 1/5)
A
fla¤›daki sat›rlar Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi’nin Mecmua-y› Tevarih adl›
kitab›ndan aynen al›nm›flt›r:
“Beni Fütade’den Haseniyyü’n-neseb Galib
Hasib bir zât-› flerîf olup Mekke-i Mükerreme’de nice eyyâm hizmet-i flerâfetden sonra bu
tarihte hal olunup Âsitâne-i Devlet-i Aliyye’ye gelip Üsküdar’da sâkin iken “Hilâfet1111” tarihinde rihlet ve kendine mahsûs fierif Kuyusu dimekle maruf mahalde medfundur
ki, Miskinler kurbündedir. Ve etraf› Nuh Efendizâde Sadr-› esbak Ali Pafla’n›n etba›na mahsûs mezaristand›r. Hatta sadr-› mezbûrun etbâ›ndan olan Abaza Gazi Mehmet Pafla dahi gazadan sonra Sinap’da mazhar-› kahr-› kahramanî olup ser-i maktuu Âsitâne-i Aliyye’ye
geldikte bu mahalle defn ve seng-i niflan vaz
olunup ism ü tarihi kayd olundu¤u “‹zzet-i behiflt-1184” tarihindedir.”
627
fierif Anmet Bin Galib, ‹stanbul’a geldikten bir
ay sonra vefat etmifltir. Gömülü oldu¤u mahallin civar›ndaki bir kuyu sonradan fierif Kuyusu
ad› ile an›l›r olmufltur. Bu kuyu bugün mevcut
de¤ildir. Selimiye semtindeki bir sokak hâlâ
fierif Kuyusu Soka¤› ad›n› tafl›maktad›r.
çekilen suyun sebil olarak kullan›lmas› için
Sultan Abdülmecit’in annesi Bezmialem Valide Sultan’›n Bafla¤as› Abdülgani A¤a 1261
(1845) tarihinde mermer bir havuz yapt›rm›flt›. Bu havuz, yak›n tarihlerde Davut Pafla Camii avlusuna getirilmifl kuyu da kapat›lm›flt›r.
“Nuh Efendizâde Sadr-› esbak Ali Pafla’n›n etbâ›na mahsûs mezaristan”dan da eser kalmam›flt›r. Yaln›z, 1187 (1773) tarihinde vefat
eden Nuh Efendizâde Mehmet Bey’in kafesî
destarl› flâhidesi mevcuttur. (Karacaahmet
Mezarl›¤› 5. Ada, O Bölümü’ne bak›n›z.)
XIX. yüzy›lda yap›lan ‹stanbul haritas›nda
mevcut oldu¤u görülen Nuh Çelebi Mektebi,
günümüze intikal etmemifltir. Oysa, Nuh Çelebi’nin örf ile müzeyyen muhteflem lâhdi elan
bakidir.
Yukar›da ad› geçen Hekimbafl› Nuh Efendi,
Sadrazam Hekimo¤lu Ali Pafla’n›n (16891758) babas›d›r. Nuh Efendi aslen Venedikli
olup “fennî t›bda mahareti olmakla diyâr›ndan
‹stanbul’a hicret ve fleref-i ‹slâm ile müflerref
olduktan sonra 1086 (1675) tarihinde vaki
sûr-u Hümâyun’da flehzadegân hizmetleriyle
flöhret bulup 1105 Rebiyülevvelinde (Kas›m
1639) Cerrahbafl›l›k kendisine verilip... 1106
Cemaziyelevvelde (Aral›k/Ocak 1695) cülûs-›
Mustafa Hân-› Sani’de Müneccimbafl› Azmizâde Mehmet Efendi yerine Ser-etibba oldu¤undan baflka Rumeli Kazaskerli¤i payesi ile Tekfurda¤›, Mürtezaabad ve Keflan kazalar›na arpal›k tayin olundu. Bade, Sultan Ahmet Han› Salis devrinde 1119 fiaban›n›n sekizinci günü
(5 Kas›m 1707) vefat edip Koca Mustafa Pafla
kurbinde vaki haneleri civar›na defnolundu. O
mahal hâlâ vezirin türbesidir.”
Yukar›ki aç›klama Hadîkatü’l-Cevâmi adl› k›ymetlî eserden al›nm›flt›r. Fakat buradaki Aral›k/Ocak 1695 tarihi sehven yaz›lm›fl olmal›d›r. Nuh Çelebi ismiyle de bilinen Cerrahbafl›,
26 Cemaziyelâhir 1106 (10 fiubat 1695) tarihinde hekimbafl› olmufltur.
Nusretname yazar›n›n verdi¤i ölüm tarihi de
de¤iflik olup esere göre Nuh Çelebi, 29 Recep
1119 (26 Ekim 1707) tarihinde vefat edip Koca Mustafa Pafla Camii yöresinde yapt›rd›¤›
medresenin bahçesine gömülmüfltür.
Karacaahmet-Ba¤larbafl› aras›nda uzanan cadde, Nuh Çelebi’inin açt›rm›fl oldu¤u bir kuyudan dolay› Nuhkuyusu Caddesi ismi ile yad
edilmektedir. Bu kuyu, bugün Üsküdar Askerlik fiubesi olarak kullan›lan eski Nuhkuyusu
Karakolu’nun sa¤ taraf›nda ve Seyit Ahmet
Deresi’ne giden yolun bafl›nda idi. Bu kuyudan
628
Abaza Mehmet Pafla, Cemaziyelevvel 1185
(A¤ustos 1771) tarihinde idam edilmifltir.
(Ayvansarayî, Vefeyât, s. 51, 116) (Hadîkatü’l-Cevâmi,
1/81, 85) (fiem’danizâde Tarihi, M. Aktepe Türkçesi 1/126)
(Osmanl› Müellifleri, 3/73) (‹slâm Ans. 1/333) (Nusretname, ‹. Parmaks›zo¤lu Türkçesi 1/4-6 ve 2/188, 238) (Gezi
Notu) (Silâhtar Tarihi, 2/378-530) (Sicill-i Osmânî, 1/232)
(Uzunçarfl›l›, Mekke-i Mükerreme Emirleri, s. 92)
fiEYH MEHMET ‹ZZÎ
BEDREDD‹N EFEND‹ AÇIK
TÜRBES‹
A
ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii avlusunda ve mabedin sa¤ taraf›nda ve Kaya
Sultan k›z› Fatma Sultan’›n aç›k türbesinin yan›ndad›r. Kendisi, Salk›msö¤üt veya Ayd›no¤lu isimleriyle bilinen Kadirî Tekkesi’nin fleyhi
idi.
Mehmet ‹zzî Efendi Ni¤de eflraf›ndan Karbanzâde Hac› ‹smail Efendi’nin o¤ludur.
1295(1879) tarihinde, büyük mutasavv›f ve
fiair Osman fiems Efendi’ye intisâb etmiflti.
fiehremâneti Meclis-i ‹dare bafl kâtipli¤inden
emeklili¤ini istiyerek Tabaklar Mahallesi’ndeki evinde telifat ile meflgul olmufllard›. Ayd›no¤lu Tekkesi fleyhli¤ine, bu s›rada fieyhülislâm olan Cemaleddin Efendi’nin israr› üzerine
gelmiflti. Damad›, Bahriye kaymakam› fiükrü
Bey, Menâkib-i Azîzan adl› yazma eserinde bu
hususta bilgi vermifltir.
Mefl’um, 1918 Mütarekesi bafllang›c›nda, ‹zzî
Efendi’nin o¤lu Kurmay Albay Süleyman Fethi Bey, ‹zmir Askerlik Dairesi reisi idi. 15 Ma-
y›s 1919 tarihinde Yunanl›lar ‹zmir’i iflgal ettikleri s›rada, bu kahraman askeri “Zito Venizelos” diye ba¤›rmad›¤› ve ba¤›rtamad›klar› için
vahflice süngülemifllerdi. Fethi Bey, 23 May›s
1919’da Yunan hastahanesinde vefat etti.
Nafl›, Emir Sultan Tekkesi hazîresine defnedilmifltir. Fesli flâhidesi üzerinde on sat›r halinde
haz›rlanm›fl bir kitâbe vard›r. “Ecille-i ricâl-i
Kadirîyye’den Ayd›no¤lu dergâh-› flerîfi postniflîni fieyh ‹zzî Efendi Hazretlerinin necl-i necîbi” diye devam eden yaz› 23 May›s 1919 tarihlidir. 24-12-1338 (1919)’da k›ymetli efli Latife Han›mefendi’ye maafl ba¤lanm›flt›r.
Albay Süleyman Fethi Bey’in süngülendi¤i
gün ve saatte fieyh Mehmet ‹zzî Efendi’nin
huzurlar›nda çok sevdi¤i, emniyet ve itimad›n› kazanm›fl yegâne halifeleri, Kuleli Askeri
Lisesi Müdürü, Kaymakam, Ressam ‹brahim
Bey, ömrünü ve bütün var›n› yo¤unu dergâha
vakfeden damatlar› Bahriye kaymakam› fiükrü Bey ve mümtaz dervifllerden Trabzon mebusu Servet Bey otururlar iken, fieyh Efendi
bu üç güzide dervifli hayrete düflüren ac› bir
gülüfl ile,
– Fethi’yi kaybediyoruz, dedi (Baz›lar›na göre
bu söz flöyledir: fiimdi, Fethi’me flehadet vaki oldu)
‹brahim Bey, birgün evvel Fethi Bey’in elyaz›s› ile kendisine yollad›¤› mektubu gösterdi. ‹zzî Efendi, ayn› endifleyi iflaret ile milletin baka
ve selâmetine dua etti. Aradan çok geçmeden
‹stanbul gazeteleri, ‹zmir iflgalini ve bu flehadet
olay›n› yazd›lar.
‹zzî Efendi, 6 fiubat 1336 (19 fiubat 1920) Pazar gecesi, 79 yafl›nda vefat etti. Vaziyeti gere¤ince bu aç›k türbeye gömülmüfltür.
Kaynaklar: (‹stanbul Ans. 3/1523) (‹nal Son As›r Tür fiairleri, s. 1761) (Celal Bayar, Ben de Yazd›m 6/1799)
fiEYH MEHMET MUHY‹DD‹N
EFEND‹ TÜRBES‹
Efendi Camii
Haziresi’nde fieyh
Mehmet ‹zzî Efendi
flâhidesi.
T
ürbe, fieyh Muhyiddin Efendi’nin 1020
(1611) tarihinden evvel yapt›rm›fl oldu¤u
tekkesinin Sal› Soka¤›’na aç›lan cümle kap›s›n›n sa¤ taraf›nda idi. (Muhyi Efendi Tekkesi
1930 tarihlerinde harap olan ahflap türbede
onbir ahflap sanduka vard›. Bunlardan bilinen
üç tanesi flu zevata aittir:
1020 (1611) tarihinde vefat eden Halvetî tarikatinin büyüklerinden Bezcizâde fieyh
Mehmed Muhyiddin Efendi.
1095 (1684) tarihinde vefat eden, Bayramiye’den Hazreti Pir Himmet Efendi.
Sütun fleklindeki bafl flâhidesinde flu yaz› vard›r:
Ecille-i rical-i Kadiriyye ve evliyadan es-seyyid eflfleyh Mehmed ‹zzî Bedreddin Efendi kuddise sirruhu Hazretleri.
Tarih-i velâdetleri: 8 R. evvel 1259 Pazartesi gicesi
Tarih-i irtihâlleri: 16 C. evvel 1338.
Sinn-i flerifleri: 79
Ortada, “Otuzbefl sene mesned-niflîn-i irflad olmufllard›r.” diye yaz›l›d›r.
1122 (1710)’da vefat eden Himmetzâde fieyh
Abdullah Efendi.
Türbe kap›s› üzerinde, güzel bir hat ile yaz›lm›fl,
iki bafl› yar›m daire fleklinde ve üç s›ra halinde
haz›rlanm›fl flu mermer kitâbe bulunuyordu:
Kutb-› âlem Bezcizâde r›hlet itdi dünyeden
K›ld› câ mülk-i bekada rahmet-ullahi aleyh
Hakk Teâlâ dilerim seyrini takdîs eyliye
Diyelim subh ü mesâda rahmet-ullahi aleyh
629
Kendisi Nakflibendiyye’ye mensuptu. Sonra sesinin güzelli¤inden dolay› padiflah›n imam› oldu. Sultan I. Ahmet’in emriyle Hoca Sa’deddin Efendi’nin Tacü’t-Tevarih adl› eserine Zübdetü’t-Tevarih (Tarihin özü) adl› iki ciltlik bir
zeyl yazd›. Baflka eserleri de vard›r.
Türbenin yan›na sonradan ahflap bir bölüm
daha ilâve edilmifltir. Burada dokuz ahflap sanduka bulunuyordu. Nakil s›ras›nda yerleri beton pehlelerle gösterilmifltir. Bunlar flunlard›r:
fieyh Mehmet
Muhyiddin Efendi
Türbesi krokisi.
Kald› âsâr› cevâmi’de avîze tevhîdle
Penc-vakt farz› edâda rahmet-ullahi aleyh
Hiç kesi yok nâm›n› yâd idüb itmeye du’â
Cümle yâd ü âflinâda rahmet-ullahi aleyh
Zikr ü tevhîd oldu¤u yerde el açub tâlibân
Yâd idüb dirler du’âda rahmet-ullahi aleyh
Ol fenâ-fillah azizin Safî tarihin didi
Fani-i Hu Bezcizâde rahmet-ullahi aleyh
1020
Bu kitâbe, türbe ve içindekilerin Çiçekçi Camii avlusuna nakli s›ras›nda, avlu kap›s›n›n sa¤
taraf›ndaki ikinci pencere ile üçüncü pencere
aras›ndaki duvara yerlefltirilmifl ve önüne de
türbede medfun olanlar›n kemikleri, mermer
pehleleri alt›na gömülmüfltür.
Kitâbe yazar› fiair Safi Mustafa Efendi, tarihçi
olup Aral›k 1616’da ‹stanbul’da vefat etti.
fieyh Mehmet
Muhyiddin Efendi
Türbesi’nin
Üsküdar Çiçekçi
Camii’ne
nakledildikten
sonraki hali.
630
1150 (1738)’de vefat eden Himmetzâde fieyh
Abdüssamed Efendi.
Nureddin Efendi.
Yine ayn› tarihte vefat eden Behçetzâde fieyh
Abdüflflekur Efendi.
Vefat tarihi bilinmeyen Himmetzâde fieyh
Abdülgafur Efendi.
Mehmed Nurullah Efendi.
1220 (1805)’te vefat eden Himmetzâde fieyh
Mehmed Nurullah Efen’dinin o¤lu fieyh
Bahaeddin Efendi.
Vefat tarihi bilinmeyen Himmetzâde fieyh
Mehmed Ali Efendi.
1275 (1858)’de ölen Himmetzâde fieyh Abdülhayy Efendi.
1303 (1885)’te vefat eden Himmetzâde fieyh
Abdüflflekur Mahfi Efendi.
Sefine-i Evliya yazar›, Hüseyin Vassaf Bey, fieyh
Himmet Efendi için flu bilgiyi vermifltir: “Himmet Efendi, Bolu’da, 1018 (1609) tarihinde
Dökmeciler Mahallesi’nde do¤du. ‹stanbul’a
gelerek tahsilini tamamlad› ve Zeyrekzâde Yunus Efendi’den icâzet ald›. Daha sonra Halvetî
büyüklerinden Hüseyin Hüsameddin Efendi’den feyz ald›. Tarikat silsilesi Yi¤itbafl› Ahmed Efendi’ye kadar uzan›r.
Himmet Efendi fleyhinden ald›¤› izin üzerine
memleketine gitti. Fakat ald›¤› tarikat neflesinden daha ilerisine varmak derdine düflüp Bolu’da meflahir-i meflayih-i Bayramiye’den Bolulu Ahmed Efendi’ye mülaki olduklar›nda manevî sevk ile ona dahi inabet (bir fleyhe ba¤lanma) edip hayli uzun zaman Ahmed Efendi’nin hizmetinde bulunmufl ve Bayramiye
usulü üzerine tekmil-i meratib-i süluk ederek
ondan da hilâfet alm›flt›r.
Hadaik-i tarikte (tarikat bahçesi) esrar›n› cem
ile dolu oldu¤u ve bafl›nda Bayramî tac› bulundu¤u halde ‹stanbul’a geldi. Tesadüfen ilk fleyhi Hüseyin Hüsam Efendi ile bulufltular. Baflka
fleyhe intisab etmifl ve kalbi rencide olmas›n
diye Himmet Efendi yan›ndaki abdest havlusunun içine tac›n› koyup dört ucunu bir araya
getirip tac›n› örtmüfltür. Halbuki Hüsam Efendi hakikate vak›f bir fleyh-i ziflan oldu¤undan
Himmet Efendi’de tecelli eden envar-› marifet-i Rabbanîyi görüp:
“O¤lum Himmet, Bayramiye tarikinde bu da
senin ictihad›n olsun,” demifltir. Himmetî kolunda tac üzerinde dört k›s›m bundan kalm›flt›r. Bu suretle Himmet Kolu tesis edilmifl oldu.
Bu kol, fiabaniye ile Bayramiye’nin birlefltirilmesinden meydana gelmiflse de daha çok Bayramiye unsuru a¤›r basar. Son devir Himmetîlerinin baz›lar› ise Melâmîli¤e meyletmifllerdir.
Düz beyaz keçeden tac giyerlerdi. Bu pek fazla
yayg›n de¤ildir.
Himmet Efendi’nin evi ‹stanbul’da Yüksek
Kald›r›m (F›nd›kzade) civar›nda oldu¤undan
buras› muhabbet ehlinin bir toplant› yeri olmufl idi. Ulûm-› akliye ve nakliyede (müsbet
ilimler ve din bilgisi, hadis, f›k›h) yed-i tûlâs›
vard›. Kendisini her gören meftun oluyordu.
Edib, haluk ve güzel konuflan bir zat idi. Bu s›rada kendisine kürsi fleyhli¤i tevcih olunmufltur. Hatta Kas›mpafla Camii vaizli¤inde bulunmufltur. Bu görevi, 1080 (1669) tarihinde o¤lu
fieyh Abdullah Efendi’ye devr etmifl fakat
1090 (1679) senesinde halk›n iste¤i üzerine
tekrar vaiz olmufltur. O¤luna da Fatih’te Halil
Pafla Camii vaizli¤i tevcih olundu. Bu s›rada
Hüseyin Hüsameddin Efendi vefat etti. Medfen-i mahsûsas› vard›r.
fieyh Mehmet
Muhyiddin Efendi
Türbesi’nin kap›s›
üzerinde bulunan
kitabe bugün, Çiçekçi
Camii avlu duvar›
üzerindedir.
Üsküdar’da Divitçiler’de kain tekkenin fleyhi
olan Hüseyin Hüsameddin Efendi’nin fleyhi
Bezcizâde Muhyiddin Efendi idi. Bezcizâde’nin
vefat›nda Hüsam Efendi ve bu zat›n da 1090
/1679 tarihindeki vefat› üzerine Himmet Efendi fleyh oldu.
Himmet Efendi, o¤lu Abdullah Efendi’yi ‹stanbul’daki tekkesine oturtarak kendisi Üsküdar’a nakl-i hane edip bu tekkenin meflîhatine
revnak-efzâ (güzelli¤ini artt›rma) olmufltur.
Burada gerek Halvetî ve gerek Bayramî tariklerinin ayinini icraya bafllay›p irflad-› talibîn ile
meflgul olmufltur.”
Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Vefeyât’›nda,
Himmet Efendi’nin do¤umunu 1000 (1591)
olarak göstermifl ve flöyle devam etmifltir:
“Dervifl Himmet Efendi, Bayramiye tarikinden
631
hilâfetle ‹stanbul’a gelip ahalisiyle hüsn-ü ülfet
üzere iken Defterdar ‹brahim Pafla kendisine
Nakkafl Pafla Saray› civar›nda bir zaviye bina
edip sonra Kas›mpafla ve Halil Pafla Camileri’nde vaiz iken, ‘Hatime-i Evliya-1095 (1684)’
senesinde vefat edip Üsküdar’da Abdüfl-fiekûr
Efendi’nin zaviyesinde medfundur. Tekkesi,
o¤lu Abdullah Efendi’ye tevcih olunmufltur.”
Sandukas› önündeki levhada flunlar yaz›l› idi:
Hayf ki, kutb-u rahmân eyledi azm-i beka
S›rr›n› takdîs ide Hazreti Bârî Hüda
Gitdi sefer eyleyüb bendesin itdi garîb
Merkad-› hâkin idem çeflm-i tere tûtiyâ
Pir idi her vechile mürflid-i âgâh idi
Tâlibe her nazra-i pâke idi kîmyâ
Nice efgân itsem hicr-i cihân sözden
Hâlime rahm eyleyüb dostlar a¤lasun
Didi biri yeisle nale-i hankâh idüb
Fevtine târîhdir ‘Hatime-i Evliya’
fieyh Abdullah Efendi’nin sandukas› önünde
dostlar›ndan Hac› ‹smet Efendi’nin flu fliiri bulunuyordu:
Kâflif-i s›rr-› hakîkat vâk›f-› ilm-i ledun
fieyh Himmetzâde Abdullah Efendi ol hümâm
Mürg-i rûhu lâne-sâz-› gülflen-i Adn itdi tâ
‹de ervâh-› safâ menusi ile zevk-i müdâm
Gûfl idince ‹smetâ k›ld›m târîh içün
‹de Himmetzâde yâ Rab Adn-i a’lây› makâm
1122
fieyh Abdüssamed Efendi’nin sandukas› önünde yirmidört m›sral› bir kitâbe vard›.
Kutb-› asr zümre-i Bayramiyân
fieyh Himmetzâde ol âlî neseb
diye bafllayan manzume:
Feyzi bahflây› dervifl silkine
Çare-sâz-› hât›r erbâb-› verd
Bulkayub bânûy› dehrin ismetini
Kurb-i Hakk’a k›ld› aksa-y› emr
“‹rc›î” emrine itdi imtisâl
diye devam ediyor ve flu m›sralarla son buluyordu:
Eyliye ol vâ’iz-i gevher-nisâr
Kürsi-i Adn üzre bülbül-vefl numzed
Cedd-i pâki Himmet-i kudsisine
632
Eyliye Hakk afv ü gufrâne meded
Eyleyüb a’mâlini ihlâse karîn
Kabrini pür-nûr ide Rabb-› ahad
‹ntikâl itdikde levh-i hât›ra
Düfldü bir tarih fieyh Abdüssamed
1151
Gerek Ayvansarayî Hüseyin Efendi’nin ve gerekse Hüseyin Vassaf Bey’in aç›klamalar›na
göre türbede, tekkenin ikinci fleyhi olan Hüseyin Hüsameddin Efendi’nin de kabri vard›r.
(Muhyi Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.)
Osmanl› Arflivi’ndeki 13 Muharrem 1233 (Kas›m-1817) tarihli bir arzuhalde, fieyh Himmet
Efendi Türbesi’nde Miraciye okutmak ve tamirat ve tenvirat›na tayin edilen Seyyid Halil
Efendi Vakf› tevliyetinin, vak›f Halil Efendi’nin azatl› cariyelerinden Ayfle Han›m’a verilmesi, yaz›l›d›r.
Kaynaklar: (H. Vassaf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp. Yazma Ba¤›fllar No: 2306, s.341-345, 347-348, 350351) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, I/130) (Türk Dili ve
Ed. Ans. 4/238) (Ayvansarayî, Vefeyât, ‹stanbul Üni. Kütüp. Tarih Yazmalar›, No: 2464, s. 38) (Müstakimzâde,
Tuhfetü’l-Hattatîn, s. 286-287 fieyh Abdullah) (Konyal›,
Üsküdar Tarihi, I/380) (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mu’tebere-i
Üsküdar, Haz. B. fiehsuvaro¤lu, s. 56) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/218) (Türk Dili ve Ed. Ans. 7/413) (Kas›m1987 gezi
notu) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri II, No: 11547)
fiEYH MEHMET NUR‹ EFEND‹
TÜRBES‹
T
ürbe, Kurban Nasuh Camii avlusunun sa¤
taraf›nda, Büyük Selim Pafla Caddesi üzerindedir. (Kurban Nasuh Camii ve fieyh Nuri
Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.)
Kare plânl› olan türbenin çat›s› son tamirde
kurflun ile kaplanm›flt›r. Caddeye bakan büyük
hâcet penceresinden baflka, cami avlusuna bakan iki penceresi daha vard›r. Hiçbir yerinde
kitâbesi bulunmayan yap›n›n kap›s› arka tarafta olup, sa¤ taraf›nda ve set üzerinde Recep
1308 (fiubat 1891) tarihinde vefat eden Hac›
Mehmet Hulusi Efendi’nin ve fievval 1323
(Kas›m 1905) tarihinde vefat eden ‹brahim
Edhem Surûrî Efendi’nin kabirleri vard›r. Avluya bakan pencerelerin önünde ise, 995
(1587) tarihinde vefat eden Kurban Nasuh’un,
yine set üzerinde kabri bulunmaktad›r.
Türbe, 1974 tarihinde Dr. Sabahaddin Tonguç
Bey taraf›ndan tamir ettirilmifl ve bu arada da,
dört cephesi kesme tafl ile kaplanm›flt›r.
Türbe içinde üç sanduka vard›r. Biri, 29 Muharrem 1273 (1 Eylül 1856) y›l›nda vefat eden
fieyh Mehmet Nuri Efendi’ye; ikincisi 12 Muharrem 1317 (23 May›s 1899) tarihinde vefat
eden fieyh Tevfik Efendi’ye; üçüncüsü ise, Hidayetullah ismiyle de an›lan fieyh Nuri Efendi’nin k›z› Hediye Sultan Han›m’a aittir.
Türbede ayr›ca duvarlarda as›l› vaziyette, Rufaîli¤e mahsus çeflitli boyda flifller, i¤neler durmakta idi. Son tamirde bunlar kald›r›lm›flt›r.
Türbe, fieyh Nuri Efendi’nin vefat›ndan sonra,
1856 y›l› sonlar›nda yap›lm›flt›r.
Üçüncü sanduka üzerinde ise:
fieyh Nuri Efendi’nin sandukas› üzerindeki
levhada, güzel bir hat ile flu yaz› yaz›lm›flt›r:
Hediye Sultan Han›mefendi Hazretleri. fieyh Nuri Efendi Hazretleri’nin kerimesidir,
“Yâ Hazreti fieyh Mevlâna Seyyid Nuri’ er-R›faî
el-Hüseynî el-Üsküdarî. Tarih-i vefatlar›, 29
Muharrem 1273 Yevm-i Sal›.”
diye yaz›l›d›r. Vefat tarihi yoktur.
Di¤er bir levha üzerindeki kitâbe ise fludur:
Ârif-i billah dânâ-i mürflid-i dil-âgâh
Mazhar-› s›rr-› R›fâî fieyh Nûri kâm-rân
Evvelâ bu dergeh-i vâlây› bünyâd eyledi
Anda otuz sene olmufld› mukim ü sâlikân
Mazhar-› s›rr-› Hüdâ aflinay› ma’rifet
Post-niflîn ehl-i vahdet vâk›f-› s›rr-› nihan
Menba’-› feyz-i âmim k›lm›fld› Mevlâ zat›n›
Nice y›llar flâd old› ser-efraz-› cihan
Pîflvây› râh-› Hakk hem râh-nümây› âflikîn
Tekye-gâh-› himmetin bakar an›n üftâde-gân
Hankâh-› ilm-i fânîden itdi rihleti
Eyleyüb teslîm-i rûhun Firdevsi âfliyân
Nokta-i tevhîd-i Hakk tarih-i kerimi fevtine
fieyh Mehmed Nuri bula kasr-› ukbâda mekân
1273
fieyh Mehmet Nuri
Efendi Türbesi.
Türbe kap›s› yan›ndaki sofada yanyana iki kabir vard›r. Etraf› demir parmakl›kl›d›r. Bu parmakl›k üzerindeki mermer levhada flunlar yaz›l›d›r:
Kudvetü’l-ârifîn efl-fleyh es-seyyid Mehmed Nuri
er-R›faî Kuddise / Sirruhu’l-Hâdi Hazretleri’nin
hâfidi efl-fleyh es-seyyid el-hac Mehmed / Hulûsî
Efendi’nin rûh-› flerifiçün el-Fatiha
Fî 7 fievval 1323 (5-Aral›k -1905)
fieyh Mehmet Nuri
Efendi Türbesi’nin
avludan görünüflü.
fiâhide Kurba¤›
Nasuh Baba’ya aittir.
‹kinci sanduka üzerinde:
“Es-seyyid fieyh Tevfik Efendi Hazretleri. Vefat›,
1317. Es-Seyyid Mehmed Nuri Efendi Hazretleri’nin mahdumu ve cami-i flerifin son imam-hatibi
ve fleyhi. Es-Seyyid Mehmed Hayrullah Taceddin
Yal›m’›n pederidir.”
633
Bunun yan›ndaki di¤er bir levha üzerinde ise
flunlar yaz›l›d›r:
Ser-tâcü’l-ârifîn efl-fleyh Mehmed Nûri er-R›faî
k.s. / el-celî Hazretlerinin bendesi Bahriye Nezaret-i celilesi / Muhasebecisi ecille-i ricâl-i saltanat-›
Seniyyeden / Es-seyyid ‹brahim Edhem Sürûrî
Efendi merhûmun rûh-› flerifleriçün
El-Fatiha. Fî l9 fiubat 1307. fî. 13 Recebü’l-ferd
1308
cimbafl› fieyh Sadullah Efendi’ye aittir. 1265
(1848-49) tarihinde vefat etmifltir. 50 nolu
sanduka ise, 1053 (1643-44)’te vefat eden
fieyh Mehmed Efendi’nindir. (Türbelerin plân› için Reisü’l-hulefâ Mak’ad Ahmed Efendi
Türbesi bahsine bak›n›z.)
fiEYH MUSTAFA EFEND‹
TÜRBES‹
Her ikisinde de flâhide yoktur.
Kaynaklar: (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s. 123) (Konyal›,
Üsküdar Tarihi 1/200)
TÜRBES‹
H
üdâyî Aziz Mahmud Efendi Türbesi yan›ndaki türbeler toplulu¤u içindedir.
Türbenin avluya bakan iki penceresi vard›r.
Avludan dar bir koridora ve buradan da türbeye girilir. Kap›n›n sa¤›nda, koridora bakan iki
pencere, solunda ise Mak’ad Ahmed Efendi’nin Türbesi’nin kap›s› bulunmaktad›r. Türbede 46-47-48-49 ve 50 numara ile gösterilmifl
sandukalar vard›r. Bunlardan 47-48-49 numaral› olanlar isimleri bilinmeyen efendilerle han›mefendilere aittir. 46 nolu sanduka Münec-
fieyh Mustafa Efendi
(fieyh Camii) Türbesi.
634
T
ürbe, fieyh Camii cümle kap›s›n›n önündedir. Yerinin durumuna göre alt› yüzlü
yapt›r›lan türbe, y›¤ma tafltan ahflap çat›l› olarak infla edilmifltir. ‹çinde sekiz sanduka vard›r.
Çat›s› flekillidir. Kandilleri ve levhalar› yok olmufltur. Sol taraf›ndaki Beyazî Ahmet Efendi
Türbesi’nden eser kalmam›flt›r. Arka taraf› hazîredir.
Türbenin ön yüzünde üç kitâbe vard›r. Kap›
üzerindeki kitâbe iki sat›r halinde haz›rlanm›fl
olup alt›ndaki kitâbenin methiyesidir:
Sultan Hamid Han’›n ahd ü hilâfetinde
Hayr ile yâd olunsun nâm-› celîli dâim
Bu türbe-i mu’allâ tecdîden oldu bünyâd
S›hhatle ömrü olsun flevketle flan› müzdad
‹kinci k›s›m yedi sat›r halinde, ondört m›sral›
olarak haz›rlanm›flt›r:
Pir Mahmud Hüdâyî hulefas›ndan idi
Mustafa fieyh Devâtî kim odur mürflid-i râh
Pek harab olmufldu türbesinin her taraf›
‹tdi tecdîd ile imâr an› bir âlî-câh
‹tdi bir sâhibetü’l-hayr hulûs ile an›n
Medfen-i pâkini yapdurmak içün atf-› nigâh
Zevci an›n idi merhûm Hüseyin Hâkî
Evvel olmufldu an›n meskeni de hak-› siyah
O hayr sahibesi Fatma Zehra Han›m
Gitdi ukbâya bu sâl içre o dahi eyvâh
fiimdi bu türbede medfûnedir ol merhûme
Seyyiatiyle zünubun ide ma¤fur ‹lâh
Câr-› yar ola flefi’i an›n ukbâda Celâl
Mesken itsün ana firdevs ü na’imi Allah
Harab olan türbe, Hüseyin Hâkî Bey’in efli
Fatma Zehra Han›m taraf›ndan tamir edilmifltir. Kitâbe de, 1896 tarihindeki vefat›ndan
sonra konmufltur. (Hüseyin Hâki Bey için Fenâyî Ali Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.)
Türbe kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki iki pencere
üzerine 1067 senesi flevvalinde vefat eden Divitçi fieyh Mustafa Efendi için yaz›lm›fl ondört
m›sral› bir kitâbe yerlefltirilmifltir. Sa¤ köfledeki pencere üzerine sekiz, bunun solundaki pencere üzerine de alt› m›sra yaz›lm›flt›r. Manzume, cetvelli (kartufllu) olarak haz›rlanm›fl olup
her cetvel aras›na iki m›sra hak edilmifltir. Tarih beyti cetvelleri aras›nda ise birer m›sra vard›r. Mustafa Efendi’nin o¤lu fiair fieyh Mehmet Talib Efendi taraf›ndan yaz›lm›fl oldu¤u
san›lan kitâbe fludur:
Âlem-i kudse gidüb fieyh Mustafa
Merkadinde oldu envâr-› layiha
Zâkir-i Mevlâ olan mürd-ü lâ-cerem
Gülflen-i Cennet’den alur rayiha
Rûh-i rûhaniyyet zikri an›n
Olm›ya m› misl-i anber fayiha
S›rr-› Hak’dan bî-haber bilmez an›
Sor an› sen âleme ve saliha
A¤lamakdan yazamaz medhin kalem
Düfldü ye’s ü matemi her madiha
Ah ya fieyh Mustafa hu diyerek
Eyledi efl’ar-› tarih nayiha
Fevtine tarih olur dindikce âh
Rûh-i pâk-i Mustafa’ya Fatiha
Fî fievval sene 1067
Bu kitâbe kap› üzerinde iken, son tamiri s›ras›nda flimdiki yerine konulmufltur. Manzumeden fieyh Mustafa Efendi’nin Temmuz 1657
tarihinde vefat etti¤ini ö¤reniyoruz. Hadîka ya-
zar›, Mustafa Efendi’nin 1070 (1659-60)’da
vefat etti¤ini söylemektedir. Bunun yanl›fll›¤›
ortadad›r. Ayvansarayî Hüseyin Efendi, bu camiin hazîresinde medfun olan Tekeli Mustafa
Pafla’n›n da vefat tarihinde yanl›fll›k yapm›flt›r.
Hadîkatü’l-Cevâmi’de Pafla’n›n ölüm tarihi H.
1080 olarak gösterildi¤i halde, ayn› yazar›n Vefeyât-› Selatin ve Meflahir-i Rical adl› eserinde H.
1051 tarihi beyan edilmifltir. Oysa, bugün hâlâ
mevcut olan ve devrini simgeleyen muhteflem
flâhidesinde 1083 (1672-73) tarihi yaz›l›d›r.
fieyh Camii Türbesi
kitabeleri.
Türbe kap›s›n›n sol taraf›ndaki pencere üzerinde iki sat›rl›k flu kitâbe vard›r:
fieyh Hasib reh-nüma-y› tâlibân-› râh-› Hakk
Ruh› Adne gitdi cismin itdi bunda ihtifa
Gidüb ard›nca necîbe zevcesi birlefldiler
Fatiha-hân olsun sevenler cümlesine dâ’imâ
10 Zilkade 1314
fieyh Hasib Efendi 12 Nisan 1897’de vefat
ederek türbeye gömülmüfl ve ayn› sene içinde
efli dahi vefat ederek yan›na defn olunmufltur.
Türbede sekiz ahflap sanduka olup bunlardan
635
alt›s›n›n ismi bellidir. Üç sanduka birleflik olarak yap›lm›flt›r. Bundan efllerinin de yanlar›nda gömülü oldu¤u anlafl›lmaktad›r. ‹simleri
belli olanlar flunlard›r:
1067 fievval (Temmuz 1657). Devâtî fieyh
Mustafa Efendi.
1090 (1679). fieyh Devâtî Mustafa Efendi’nin
o¤lu fieyh Mehmet Talib Efendi.
1097 (1685). Devâtî fieyh Mustafa Efendi’nin
torunu Devâtîzâde fieyh Mustafa Efendi.
1314 (1897). fieyh Hasib Efendi.
1314 (1897). fieyh Hasib Efendi’nin efli. Ad›
belli de¤ildir. Necibe olabilir.
fieyh Mustafa Devatî
Efendi sandukas›.
1325 (1907). Hüseyin Hâkî Bey’in efli Fatma
Zehra Han›m. Türbe içindeki bir mermer levhada flunlar yaz›l›d›r:
“fiirket-i Hayriye Müdürü Hüseyin Hâki Efendi
Hazretleri’nin zevce-i muhteremesi sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat Fatma Zehra Han›mefendi’nin
ruhuna Fatiha / 1325”
1337 (1918). fieyh Hasib Efendi’nin o¤lu
fieyh Talib Efendi.
fieyh Camii Türbesi
iç mekân›.
(fieyh Camii, Tekeli Mustafa Pafla Türbesi,
fieyh Camii Çeflmesi, Divitçizâde fieyh Mehmet Talib Efendi Camii ve Bayezidzâde Ahmet Efendi Türbesi bahislerine bak›n›z.)
sarayî, Vefeyât, Süleymaniye Kütüp. Es’ad Efendi Bölümü,
No: 1375, s. 30/b Divitçizâde md.) (Ayvansarayî, Vefeyât› Selatin ve Meflahir-i Rical, Haz. F. Derin, s. 41) (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul s. 138) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri,
3/297) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 4/1498) (Sicill-i Osmânî, 4/183 Divitcizâde; 4/222-223 Mehmed Said Münir
Efendi; 4/415 Mustafa Efendi) (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/344)
TÜRBES‹
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/198-199-233) (Ayvan-
T
ürbe, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin sol taraf›ndad›r. Çat›s› çökmüfltür.
‹çinde dört beton sanduka ve iki mermer flâhide vard›r. Dört sandukan›n kime ait oldu¤u
belli de¤ildir. Beflinci ise, fieyh Mustafa Efendi’ye aittir. fiâhidesi Celvetî sikkelidir.
Mustafa Efendi Bursal› olup babas› Niksarl›
fieyh Pir Mehmet Efendi’nin vefat› üzerine,
F›st›kl› Tekkesi ismiyle de bilinen K›s›kl›’daki
Selâmi Ali Efendi Celvetî Tekkesi’ne ve sonra
da Hüdâyî Efendi Tekkesi’ne fleyh olmufl ve 29
y›l bu makamda kalm›flt›r. 1188 (1774-75) tarihinde vefat etmifltir. fiâhidesindeki kitâbesi
için Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Tekkesi Camii bahsine bak›n›z.
636
Mermer flâhide ise fieyh Mehmet Gülflen
Efendi’ye ait olup 1339 (1920-21) tarihinde
vefat etmifltir. Vefat›ndan bir y›l evvel Hazreti Hüdâyî’nin külliyat›n› bast›rm›flt›r. Mehmet Efendi, dini musikiye ehemmiyet verdi¤i
için isminin yan›na Gülflen lâkab› ilâve edilmifltir.
Gülflenilik veya Gülfleniye, musikiye önem veren bir Türk tarikat›n›n ismidir. ‘Rufleniye’ de
denen bu tarikat, Halvetili¤in bir koludur.
fieyh ‹brahim Gülflenî (Diyarbak›r 1423/Kahire 1534) taraf›ndan kurulmufltur.
TÜRBES‹
fi
eyh Ruflen Efendi’nin yapm›fl oldu¤u plâna
göre, türbe içinde 12-13-14-15 numaral›
sandukalar vard›r. Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin hemen arkas›ndad›r. Ön taraf›ndaki Halil Pafla Türbesi’nden geçilerek buraya girilir. Arazi meyilli oldu¤undan, di¤er
türbelere göre çukurda kalm›flt›r. Mezarl›¤a bakan yüzünde üç, Halil Pafla Türbesi’ne bakan
yüzünde bir penceresi vard›r. Çat›s› çökmüfltür.
fieyh Mustafa Efendi 1038 (1628) tarihinde
vefat etmifltir.
12 numara ile gösterilen sanduka fieyh Mes’ud
Efendiye aittir. Kendisi bu tekkenin ikinci fleyhi idi. 1067 (1656) senesi vefat etmifltir. 14 ve
15 numaral› sandukalar›n kime ait oldu¤u belli de¤ildir. (Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.)
Seyyid Osman fiems Efendi, Esham kalemi hulefas›ndan ve Nakflibendî tarikatinden Münzevi Seyyid Mehmet Emin Efendi’nin o¤ludur.
Babas›, 23 sene inziva ile 83 yafl›nda bulundu¤u halde, 1277 (1860-61)’de vefat etti. O¤lunun yan›ndaki kabir tafl› üzerinde flöyle yazar:
Validim Seyyid Muhammed müfltehir Hace Emin
‹nzivada göçdü oldu cây-› firdevs-i berîn
Geldi nüh-tak-› felekden fevtine târîh-i fiems
Münteha-yi sidre oldu menzil-i rûh-› Emin
Esham kalemi hulefas›ndan ve tarik-i Nakflibendiye ricalinden Dervifl Osman fiems Efendi’nin pederi Münzevi Emin Efendi merhumun rûh-› flerifi
içün el Fatiha 1277.
Osman fiems Efendi, 1229 (1814)’te ‹stanbul’da Hocapafla’da dünyaya geldi. Nakflibendiye’den, Halvetiye’den ve Kadiriye’den icazet
ald›. 1883’te Bursa’ya gitti. Dönüflünde fieyh
Mehmet ‹zzi Efendi’nin (türbesi bahsine bak›n›z.) Üsküdar’da Debba¤lar Mahallesi’ndeki
evinde bir müddet kald›. Kadirî tarikinde ‘Enverî’ nam›yla tesis etti¤i flubenin ikinci piri idi.
Fakat tekke fleyhi de¤ildi. Tekkesi yoktu. Tabaklar Camii karfl›s›nda ve Tabaklar Ç›kmaz›
Soka¤›’ndaki küçük evinde “erbab-› istidad› irflad ederdi.” Bu evin bir kap›s› da fiair Zati Soka¤›’na aç›l›yordu. (fiair Zatî, öl. Üsküdar
1546) Sonradan Tunusba¤› civar›ndaki bir eve
tafl›nan fiems Efendi 18 Cemaziyelâhir 1311
(27 Aral›k 1893) tarihinde vefat etmifltir.
Silindir fleklindeki yüksek, muhteflem bafl flâhidesi üzerinde Mevlevî sikkesini and›ran bir
Kadirî serpuflu kabartmas› ve bunun alt›nda da
Osman fiems Efendi
aç›k türbesi.
fiEYH OSMAN fiEMS EFEND‹
TÜRBES‹
B
u aç›k türbe, ‹nadiye Çeflmesi önünden,
Karacaahmet Türbesi’ne do¤ru yüründü¤ünde sa¤ tarafta ve Yüksek Kald›r›m tabir olunan mevkiin ilerisindedir. Karfl›s›nda ve yol
afl›r› yerde, Niflanc› Hamza Pafla’n›n kubbeli
türbesi ile 19 Recep 1041 (10 fiubat 1632)’de
parçalanarak öldürülen Veziriazam Müezzinzâde Haf›z Ahmet Pafla’n›n da¤›lmak üzere bulunan muhteflem lâhdi vard›r.
637
nefis bir hat ile yaz›lm›fl flu kitâbe bulunmaktad›r:
Ecille-i rical-i Kadiriyye
Ve Üveysiyye’den es-seyyid
Efl-fleyh Osman Nureddin
fiems Efendi Kuddise S›rruh
Hazretleri’nin kabri flerifleridir.
Sinn-i flerifleri 82, tarih-i veladetleri gurre-i Rebiussâni 1229 Çarflamba.
Tarih-i irtihalleri 18 Cümadelâhire 1311 Çarflamba.
Said Efendi’nin kabri vard›r.
K›z› Fatma Servet Han›m, do¤um esnas›nda
vefat etmifl ve bu feci hadiseden çok müteessir
olan fiems Efendi ‘Döne Döne’ redifli meflhur
manzumeyi yazm›flt›r. Bir cilt teflkil eden eserin bir nüshas› “halife-i mükerremi” ‹zzî Efendi’dedir.
Garip bir tesadüf olarak, evinin bulundu¤u soka¤a ismi verilen fiair Zatî’nin de ‘Döne Döne’
redifli meflhur bir gazeli vard›r.
Kitâbenin en üstünde “Yâ Hû” ibaresi vard›r.
Vasiyeti gere¤ince kendi yazd›¤› 14 m›sral› bir
fliir türbesinin demir parmakl›klar›na as›lm›flt›.
Büyük bir f›rt›nada düflüp k›r›ld›¤›ndan yok olmufltur. Bafl flâhidesi üzerinde Mevlevî sikkesine benziyen bir Kadirî sikkesi vard›r. Odas›ndaki kavuklukta da bu biçim sikkenin bulundu¤u ve vefat›nda tabutunun üzerine yerlefltirildi¤i rivayet olunur.
Türbenin önünde Osman fiems Efendi’nin aile
kabristan› vard›r. Etraf›, alçak bir duvarla çevrili olan bu hazîrede 14 kabir mevcuttur. Bunlar aras›nda, 1276 (1859)’da vefat eden “Darphane-i Âmire aray›c›bafl›s› Dervifl Osman fiems
Efendi’nin k›z› ve Bab-› seraskeri ruznamesi ketebesinden Ömer Lütfi Efendi’nin efli Fatma
Servet Han›m’›n; 20 Muharrem 1280 (Temmuz 1863)’te vefat eden Osman fiems Efendi’nin di¤er k›z› Enise Han›m’›n; 1291
(1847)’de vefat eden Osman fiems Efendi’nin
annesi, Münzevi Mehmed Emin Efendi’nin efli
fierife Fatma Han›m’›n; 1307-1368 (18891948) tarihleri aras›nda yaflayan Osman fiems
Efendi’nin manevî evlâd›, fieyh Mehmed ‹zzî
Efendi’nin k›z› Ayfle Nuriye Han›m’›n; 1297
(1879)’da vefat eden Osman fiems Efendi’nin
torunu Mustafa Efendi’nin ve yine ayn› sene
vefat eden Osman fiems Efendi’nin ikinci efli
Ayfle Han›m’›n kabirleri vard›r.
Türbenin sa¤ arka köflesine yak›n yerde bir kabir
vard›r. Nefis bir hatla yaz›lm›fl kitâbesi fludur:
Sab›ka Emir-i Mekke-i Mükerreme Devletlu merhum fierif Abdulmuttalib Hazretleri’nin hafîdi
fiura-y› Devlet Tanzimat Dairesi muavinlerinden
fierif Mesud Beyefendi.
Yan›nda, Osman fiems Efendi’nin mürflidi
olup 1308 (1890)’da vefat eden fieyh Mehmed
638
Osman fiems Efendi aç›k türbesinin sol taraf›nda Bekir S›tk› Ateflli Efendi’nin kabri vard›r.
1862-1942 tarihleri aras›nda yaflam›flt›r. Osman fiems Efendi’nin halifelerinden ve Ayd›no¤lu Tekkesi’nin son fleyhlerinden idi.
Bunun bafl taraf›nda Eflrefzâde fieyh S›rr› Efendi’nin kabri vard›r. 1853-1905 tarihleri aras›nda yaflam›flt›r. Kitâbesi fludur:
“Eflrefzâde-i Rûmî Hazretlerinin evlâd-› kirâm›ndan Bursa’da Ahmed Gazi Dergâh-› fierifi postniflîni olub Ayd›nzâde Dergâh›’nda esna-yi zikrde
ismihu tilâvetiyle teslim-i rûh eden fieyh S›rr›
Efendi’nin kabr-i flerifleridir. Ruhiçün el-Fatiha.
1322-1320.
Kitâbe, Mehmet Nuri Efendi hatt› ile yaz›lm›flt›r. Osman fiems Efendi’nin sa¤ taraf›nda:
Ecille-i rical-i Kadiriyye ve Üveysiyye’den
fieyhü’fl-flüyûh efl-fleyh es-seyyid Osman Nureddin fiems Efendi Hazretlerinin halifesi ve
ahlâk-› kudsiyye-i mürflidanelerinin mazhar-›
tamm› efl-fleyh es-seyyid Mehmed fiükrü fiahabüddin Efendi’nin 26 Rebiyülevvel 1324 (May›s 1906) tarihli kabri vard›r.
Kaynaklar: (‹nal, Son As›r Türk fiairleri cüz:10 s.17611767) (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar, s. 51)
fiEYH RUfiEN EFEND‹ TÜRBES‹
Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin sol
taraf›ndaki ilk türbedir. Burada bir türbeler
toplulu¤u bulunmaktad›r. Birbiri içinden geçilen bu türbelerin çat›s› ahflap iken bugün mevcut de¤ildir. (Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi
Türbesi bahsine bak›n›z.)
Ruflen Efendi’nin sandukas› sa¤dan sola do¤ru
ikinci sanduka olup eskiden önünde flu levha
bulunuyordu:
Hazreti Pir Mevlâna (k.s.) sülâle-i tahirelerinden
olup Hazreti Pir Hüdâyî kuddise sirruh asitane-i
refiü’fl-flân-› pirânelerinde seccâde-niflîn iken Celvethane-i Cenab-› Hayy ü Bâkî’ye intikal eden esseyyid efl-fleyh Mehmed Ruflen Efendi kuddise sirruh Hazretleri ibni’fl-fieyh Abdurrahman Nesib
Efendi ibni’fl-fieyh Mehmed fiahabeddin Efendi
ibni’fl-fieyh Mehmed Ruflen Efendi ibni’fl-fieyh
Abdurrahman Efendi ibni’fl-fieyh Mustafa Efendi
ibn-i ‹brahim Pafla kuddise sirruh.
Veladetleri: 1225 (1810)
Meflîhatleri: 1258 Rebiyülâhir (May›s 1842)
Müddet-i Meflîhat: 52
‹rtihalleri: 1309 22 R. âhir Sal› (25. 11. 1891)
Babas› ve dedesinin kabirleri de buradad›r.
Kaynaklar: (Sefine-i Evliya, 3/63)
fiEYH SAÇLI HAL‹L DEDE
(HAL‹L ÇELEB‹ TÜRBES‹)
ve soka¤›n sa¤ köflesine yak›n bir mevkidedir.
Bugün bir evin bahçesinde kalm›fl bulunan ahflap türbeden eser kalmam›flt›r. 1930 tarihlerinde y›k›lm›flt›r. fiâhidesi yoktur. Kendisi bir
tekke sahibidir. 1199 (1784) tarihli tekkeler
listesinde ad› geçmektedir. Vefat tarihi belli
de¤ildir.
Saçl› fieyh Halil
Efendi Türbesi.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (A. Çetin, ‹stanbul’daki Tekke,
Zaviye ve Hankâhlar Hakk›nda, Vak›flar Der. 13/590)
T
ürbe, Atpazar› civar›nda ve Toptafl› Caddesi ile Sansar Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde
fiEYHÜL‹SLÂM AR‹F H‹KMET
BEYEFEND‹ HAZ‹RES‹
N
uhkuyusu Caddesi ile Kartal Baba Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve ikinci caddenin
sol köflesindedir. Karfl› köflede ise, Kartal Baba
Camii bulunmaktad›r. Hazîrenin sa¤ köflesinde, Arif Hikmet Beyefendi Çeflmesi, sol tarafta ise sebili bulunmaktad›r. Her ikisinin de kitâbesi yoktur. Hazîrenin arka taraf›nda, sebil
ve çeflmeye ait, büyük bir su haznesi mevcuttur. Hazîrenin etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Oldukça büyüktür. Cadde seviyesi
düflürüldü¤ünden yüksekte kalm›flt›r.
Hazîrede gömülü olanlar flunlard›r:
1188 (1774). Hâlâ Reisü’l-küttab olan ‹smail
Raif Beyefendi Hazretlerinin validesi
Hadice Hatun.
1193 (1779). Büyük molla sar›kl›. Hâlâ Vali-i
Saçl› fieyh Halil
Efendi Türbesi.
639
“13 Mart 1785 (H. 25 Cemaziyelevvel
1199) günü, fieyhülislâm bulunan Dürrizâde es-seyyid Mehmet Ataullah Efendi
de azl edilerek sahilhanesinde oturmak
emrini ald›.... Yine o gün A¤r›iboz muhaf›z› Raif ‹smail Pafla’n›n vezareti kald›r›larak Lefkofle’ye sürgün edilip cezaland›r›ld›. Yan›nda bulunan mallar›yla eflyalar›n›n ele geçirilmesi için Dergâh-›
âlî kapucubafl›lar›ndan Genç Osman
A¤a ve sürgün yerine getirmesi için gediklilerden Feyzi A¤a tayin edildi. Ayni
gün içinde d›flar› gönderildiklerinden
baflka ‹stanbul’da olan evi ile Kuzguncuk’taki yal›s› mühürlenip.... Fakat birkaç gün sonra evlât ve ailesine ac›narak
konak ve yal›da olan mallar›yla eflyas›
sadaka ve ihsan olundu.... Kendisi güzel
ahlâk ve davran›fll› olup herkes taraf›ndan do¤ru bilinirdi.”
fieyhülislâm Arif
Hikmet Beyefendi’nin
ceddi, çeflme sahibi
Raif ‹smail Pafla’n›n
kallâvîli flâhidesi.
M›s›r Raif ‹smail Paflazâde Halil Galib
Beyefendi. Müderris idi. (Sicill-i Osmânî,
3/615)
1194 Rebiyülevvel 8 (14 Mart 1780). Küçük
flâhide. Raif ‹smail Paflazâde ‹brahim ‹smet Beyefendi’nin k›z› Hadice Han›m.
1199 Cemaziyelâhir (Nisan 1785). Kallâvîli
bafltafl›. Sab›ka Belgrad muhaf›z› Raif ‹smail Pafla.
Raif ‹smail Pafla, Malatyal› ‹brahim Pafla’n›n o¤ludur. Rikab-› Hümayun riyasetinden asaleten A¤ustos 1774 tarihinde
reisü’l-küttab olmufl ve a¤ostos 1776
(Hicrî Cemaziyelâhir 1190)’da azledilmifltir. Bundan sonra vezaret payasiyle
M›s›r, Girit ve Mora valiliklerinde ve
babas› gibi Belgrad Muhaf›zl›¤›’nda bulunmufltur. 1199 (1785)’te Sultan I. Abdülhamit’i tahttan indirerek fiehzade
Selim’i tahta ç›karma¤a teflebbüs suçuyla Sadrazam Halil Hamid Pafla Bozcaada’ya, Raif ‹smail Pafla’da Lefkofle’ye sürüldü ve orada idam edildiler.
Celvetî Tarihi’nin 3. cildinin 184. sahifesinde flu aç›klama vard›r:
640
Mart 1785’te idam edilip kesilen bafl›,
Topkap› Saray›’n›n ‹bret Tafl›’nda teflhir
edildikten sonra Arif Hikmet Beyefendi
Sebili’nin hazîresine gömülmüfltür. Tek
flâhidesinin üzerinde, vezirlere mahsus
büyük bir kallâvî kavuk bulunmaktad›r.
Raif Pafla’n›n Lefkofle’de idam edildi¤i
rivayet edilmesine ra¤men, torunu fieyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi’deki bir
mecmuada, kendi eli ile yazd›¤› bir yaz›ya göre, Rumeli’de Siroz’a 14 saat mesafede Petriç Kasabas›’nda flehit edildi¤i ve
cesedinin bu kasabadaki bir cami hazîresine defn edildi¤i kay›tl›d›r.
Sefinetü’r-Rüesa’da da bu flekilde belirtilmifltir.
‹stanbul’da, Bahçekap›’da, Sultan I. Abdülhamit ‹mareti, ‹smail Raif Pafla’n›n
evinin arsas› üzerine yap›lm›flt›r. (M. Ziya, ‹stanbul ve Bo¤aziçi, I/389; Daniflmend, Kronoloji, 4/638; Cevdet Tarihi,
Sabah Gazetesi Yay. 3/184; Sicill-i Osmânî, 1/370-371)
1199 fievval (A¤ustos 1785). Müderrisîn-i kiramdan Hatmanzâde Hasan Efendi’nin
o¤lu Mehmet Raif Efendi.
1200 Zilhicce 21 (Ekim 1786). Hatmanzâde
Hasan Efendi’nin k›z› fierife Sa’ide Han›m.
1203 (1788). Hasan Efendi’nin k›z› Zehra Han›m.
1205 (1790). Müderrisîn-i kiramdan Hasan
Efendi’nin k›z› Ratiba Han›m.
1206 Zilhicce 22 (11 A¤ustos 1792). Kitâbesi
aynen fludur:
Bu ba¤-› gülflende bir gonca iken
Bâd-› ecel beni eyledi hazân
Bir gül-i zîbada nazenîn iken
Eyledi Hakk beni hak ile yeksan
Hatmanzâde Hasan Efendi’nin kerimesi merhûme ve ma¤fûrun-leha fierife Sa’ide Han›m.
1209 (1794). Reisü’l-küttab-› esbak Raif ‹smail Pafla’n›n torunu ve sab›ka Amedî
el-hac Ebubekir Rak›m Efendi’nin k›z›
fierife S›d›ka Ayfle Han›m.
1210 (1795). Reisü’l-küttab Raif ‹smail Pafla
merhûmun torunu ve sab›ka Amedî elhac Ebubekir Rak›m Efendi’nin o¤lu
Ahmed Faz›l Bey.
1213 (1798). Müderrisîn-i kirâmdan Hatmanzâde Hasan Efendi. Muhteflem sar›kl›d›r.
1213 Muharrem 21 (Temmuz 1798). Kafesî
destarl›. Dîvân-› hümâyun hocalar›ndan
Ebubekir Efendi.
1219 Receb 8 (13 Ekim 1804). Molla sar›kl›.
Sab›ka Rumeli Kazaskeri Raif ‹smail Paflazâde ‹brahim ‹smet Beyefendi’nin o¤lu
müderrisîn-i kirâmdan Mustafa Ataullah Beyefendi.
1219 Muharrem 21 (2 May›s 1804). Tu¤ral›
flâhide, büyük kafesî sikke. Hâcegân-›
Dîvân-› hümâyundan süvari mukabelecisi Ebubekir Rak›m Efendi (Sicill-i Osmânî, 2/365).
1220 Zilkade (Ocak 1806). Sab›ka Amedî elhac Ebubekir Rak›m Efendi’nin o¤lu
Nu’man Burhaneddin Beyefendi.
1220 Ramazan 26 (18 Aral›k 1805). Nefis
hat, Halil imzal›. Sab›ka Sadr-› Rumeli
‹smet Beyefendizâde Ahmed Arif Beyefendi’nin efli Nüzhet Kad›n.
1222 Muharrem 17 (27 Mart 1807). Çok yüksek ve büyük molla sar›kl› flâhide. Nakibü’l-eflraf reisü’l-ulema Raif ‹smail Paflazâde ‹brahim ‹smet Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/472)
1223 (1808). Mehmet Seyyit Nihat Bey. Kitâ-
Hikmet Beyefendi
hazîresi ve çeflmesi.
641
besi fludur:
Müyesser olmad› görmek bana çün bu fenâ dâr›
Ana rahminde göz yumdum böyle emr eylemifl Bârî
Nasib eyliye bir han›m Cennet içinde g›lmanî
Umar›m rahmet eyliye göçenlere keremkâr›
‹smet Beyefendi’nin kerimesinin mahdumu merhum Mehmed Seyyid Nihad Bey.
1226 Rebiyülevvel (Mart 1811). Merhum
Kürt ‹brahim Pafla’n›n k›z› Saliha Han›m.
1227 Rebiyülâhir 19 (2 May›s 1812). ‹smet
Beyzâde Ahmed Arif Hikmet Beyefendi’nin k›z› fierife Fatma Han›mefendi.
Arif Hikmet Beyefendi k›z› Fatma Han›m’›n vefat›na flu tarihi düflürmüfltür
(Arif Hikmet Beyefendi, Divan s. 231):
Alub a¤ufla ecel söyledi Hikmet tarih
Fat›ma Han›m’a mesken ide Adn’i Yezdan
1227
1227 Zilhicce (Aral›k 1812). Raif ‹smail Pafla’n›n efli fierife Sa’ide Han›m.
Hikmet Beyefendi
hazîresinin kap›s› ve
su haznesi.
642
Abdülhamid Efendi’nin efli fierife Sa’ide
Han›mefendi.
1233 (1817). ‹smet Beyefendizâde Ahmed
Arif Beyefendi’nin mu’tekalar›ndan Mahinur.
1234 Muharrem 27 (26 Kas›m 1818). ‹smet
Beyefendizâde es-seyyid Ahmed Arif Beyefendi’nin valide-i muhteremeleri elveliyyetü’s-saliha Behcet Kad›n.
1239 Cemaziyelevvel 5 (7 Ocak 1824). ‹smet
Beyefendi’nin k›z› fierife Havva Nesibe
Han›mefendi.
1239 Ramazan 9 (8 May›s 1824). ‹smet Beyefendi’nin k›z› Havva Nesibe Han›m’›n
cariyesi Niyaz Kalfa.
1256 (1840). ‹smet Beyzâde Ahmed Arif Beyefendi’nin k›z› fierife Havva Han›m.
1256 (1840). ‹smet Beyzâde Ahmed Arif Hikmet Beyefendi’nin efli umdetü’l-muhadderat k›dvetü’s-salihat Fat›ma Dilniflîn
Kad›n. “Ketebehu Malik” imzal›d›r.
1229 (1813). Büyük flâhide. ‹smet Bey ç›raklar›ndan Selim A¤a’n›n efli Ruyefl Hadice
Hatun.
1256 (1840). ‹smet Beyzâde Ahmed Arif Beyefendi’nin o¤lu Mehmed Ataullah Bey.
1232 fiaban 7 (22 Haziran 1817). ‹smet Beyefendi’nin k›z› Müderrisîn-i kirâmdan
1258 Safer 13 (26 Mart 1842). Molla sar›kl›
büyük flâhide. Sadr-› Rumili ‹smet Beye-
fendizâde mevâlî-i izâmdan Abdullah
Re’fet Beyefendi’nin o¤lu müderrisîn-i
kiramdan Mehmed ‹ffet Bey.
1258 Cemaziyelevvel 15 (24 Haziran 1842).
‹smet beyefendizâde mevâlî-i izâmdan
Abdullah Re’fet Bey’in o¤lu Mehmed ‹ffet Bey’in k›z› fierife Hadice Han›m.
1265 Safer 10 (5 Ocak 1849) Cum’a. Molla
sar›kl›. ‹smet Beyzâde fieyhülislâm Ahmed Arif Hikmet Beyefendi’nin mahdumu Mekke-i Mükerreme payesiyle sab›ka Yeniflehir Fener kazas›, es-seyyid
Mehmed Muti’ Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/498)
1268 Ramazan 20 (8 Temmuz 1852). Küçük
flâhide. ‹stanbul payelilerinden ‹smet
Beyzâde Abdullah Re’fet Efendi’nin k›z›
Mekkiye fierife Uluiyye Han›m.
1281 Muharrem 19 (24 Haziran 1864) Yevm-i
Cum’a. Yeflil boyal› sütun. Kutbü’l-ârifîn
Mevlâna Halid kuddise sirruhü’l-vahid
Hazretlerinin hulefas›ndan Ba¤dâdî eflfleyh Abdü’l-fettah Efendi’nin ruh-› pürfütûhlari çün el-Fatiha.
F›k›h alimi ve takva sahibi olan Abdülfettah Efendi’nin evi bu civarda bulundu¤u için buraya defnedilmifltir. (Hocao¤lu, ‹stanbuldaki Sahabe Kabirleri, s.
182) (‹rfan Gündüz, Gümüflhanevî, s.
42)
1282 Zilhicce 21 (7 May›s 1866). Küçük sar›kl› flâhide. Sudûr-› azamdan müteveffa
‹smet Beyefendizâde Sadr-› Rumeli-i esbak el-hac Abdullah Re’fet Beyefendi.
1275 fiaban 15 (20 mart 1859). Molla sar›kl›
lâhit. fieyhülislâm Ahmed Arif Hikmet
Beyefendi. Kitâbesi aynen fludur:
1282 Rebiyülevvel 17 (10 A¤ustos 1865).
fieyhülislâm-› esbak Arif Hikmet Beyefendi’nin o¤lu Mehmed Muti’ Beyefendi’nin efli fierife Zekiye Han›mefendi.
“Küllu men aleyhâ fân”
Reisü’l-ulema merhûm ‹smet Beyzâde Sab›ka fieyhü’l-‹slâm ve müfti’l-enâm merhum ve ma¤furunleh es-seyyid el-hac Ahmed Arif Hikmet Beyefendi’nin ruhiyçün ve kaffe-i ehl-i iman ervahiyçün
el-Fatiha. Fî 15 fiaban sene 1275
(‹smail Hakk›, Merâk›d, s. 77; Sicill-i Osmânî, 3/274)
1284 Cemaziyelâhir 29 (Ekim 1868). Molla
sar›kl›. fieyhülislâm-› esbak Ahmed Arif
Hikmet Beyefendi’nin torunu müderrisîn-i kirâmdan ‹brahim ‹smet Beyefendi.
Rakam yok. Reisü’l-ulema ‹smet Beyefendi’nin efli fahrü’l-muhadderat Dilhayat Kad›nefendi.
Hikmet Beyefendi’nin
lâhdi.
643
(fieyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi için; Son
As›r Türk fiairleri kitab›n›n 636. sayfas›na bak›n›z.)
Hazîreye flimdiki fleklini, Arif Hikmet Beyefendi, 10 Safer 1265 (5 Ocak 1849) tarihinde
vefat ederek buraya gömülen o¤lu, Yeniflehir
Fener Kad›s› Mehmed Muti’ Beyefendi’nin vefat›ndan hemen sonra vermifltir. O s›rada kendisi fleyhülislâm idi. Burada daha evvel ayn› aileye mahsus bir hazîre vard›.
Arif Hikmet Beyefendi’nin lâhdi önünde, hazîre parmakl›klar› arkas›nda, caddeye naz›r,
mermer bir levha bulunuyordu. Demir çerçeve
içindeki bu kitâbe bugün mevcut de¤ildir.
Üzerinde flu yaz› vard›:
“Belgrad Muhaf›z› Raif ‹smail Paflazâde Reisü’lulema ‹brahim ‹smet Efendi merhumun necl-i
mükerremleri fieyhülislâm ve müfti’l-enâm ve fluara-y› be-nâmdan el-merhûm el-mebrûr es-seyyid
Ahmet Arif Hikmet Beyefendi Hazretleri kaddes
Allahu ruhahu ve nevvere darihahu el-Fatiha. Sene 1275.
Arif Hikmet Beyefendi’nin Kuzguncuk’ta babas›ndan kalma bir sahilhanesi ile Rumelihisar›nda, Sultan Abdülmecit’in ihsan› bir yal›s›
vard›. Medine’de bir kütüphane tesis etmifltir.
Kuzguncuk Da¤ Hamam› bu kütüphanenin
akar›d›r. Kütüphane bugün de mevcuttur.
Arif Hikmet Beyefendi’nin küçük dul efli, Ayfle Sakibe Han›m, hacca gitti¤i s›rada, Çardakl›zâde, 1825 do¤umlu, Osman Bey ile tan›flarak
evlenmifltir. Bundan dolay› Osman Bey, Arif
Hikmet Beyefendi’nin bu kütüphanesine müdür olmufl ve bu ifli vefat›na kadar devam ettirmifltir. (Ali R›za Atasoy-M. Celâlettin Atasoy,
Sadrazam Seyyid Hasan Pafla, ‹stanbul 1990, s.
311)
Osmanl› Müellifleri adl› eserin yazar› Mehmet
Tahir Bey’in verdi¤i bilgiye göre hazîrede,
1223 (1808) tarihinde vefat eden, meflhur
Türk astronom ve matematikçisi ve Arif Hikmet Beyefendi’nin hocas›, Hac› Mahmud
Efendi’nin de kabri vard›r.
Hac› Mahmud Efendi tahsilini M›s›r/Kahire’de tamamlam›fl ve “Sultan I. Abdülhamit
saltanat›n›n sonlar›na do¤ru ‹stanbul’a gelmifl
ve Padiflah’›n iltifat›na mazhar olmufltur. Bu
644
münasebetle kendisine ve evlâd›na meflrut olmak üzere Süleymaniye Muvakkitli¤i ve ayn›
zamanda Süleymaniye Camii’ninDökmeciler
taraf›na bakan merdivenin üzerindeki ev ihsan
buyuruldu. Orada oldukça mühim olan kütüphanesinin içinde ve bir çok rasathane aletleri
aras›nda uzun seneler ikamet ettikten sonra
vefat etmifl ve kendi talebesi olan fieyhülislâm
Arif Hikmet Bey’in Nuhkuyusu’nda bulunan
türbesinin avlusuna defn olunmufltur.
Yafl› doksan› mütecaviz idi. Mezar tafl›nda o¤lu
Süleymaniye Muvakkiti Hattat Mustafa Efendi’nin imzas› ile flu kitâbe kaz›nm›flt›r:
“Hâzâ kabru el-hac Mahmud ibni el-hac Hasan
en-Nafli el-Muvakkitu bi-camii’s-Sultan Süleyman Han aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufran. El-müteveffa fî 20 Rebiyulâhir 1223 (15 Haziran 1808).
(Osmanl› Müellifleri, 3/266)
fiEYHÜL‹SLÂM M‹NKARÎZÂDE
YAHYA EFEND‹ TÜRBES‹
T
ürbe, Aç›ktürbe Soka¤› ile Sümbülzâde
Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci soka¤›n sol köflesinde idi. Tam karfl›s›nda Ahmet
Çelebi Camii bulunmaktad›r.
Soka¤a ismini veren bu aç›k türbe, Minkarîzâde Medresesi’nin köflesinde idi.
Oldukça büyük olan türbenin 1780 tarihinden
sonra y›k›ld›¤›n› Hadîka yazar›n›n “Ahmet
Çelebi Mescidi’nin karfl›s›nda Yahya Efendi’nin türbesi vard›r” diye yapt›¤› aç›klamadan
anl›yoruz. Medresesini örten iki metre kal›nl›¤›ndaki topra¤a bakarak 11 Cemaziyelâhir
1271 (1 Mart 1855) günü zuhur eden fliddetli
yer sars›nt›s› s›ras›nda y›k›lm›fl olabilece¤i söylenebilir.
Bugün arsas› ve temel bakiyeleri mevcuttur.
Bunlara bakarak türbenin dört kal›n ayak üzerine oturtulmufl bir kubbeden ibaret oldu¤u
ileri sürülebilir. Ayaklar aras›ndaki ince tu¤ladan yap›lm›fl kemer bakiyeleri arsas›ndad›r.
Medrese kap›s› yan›na ve avluya aç›lan kap›lar› bulundu¤u, kaz› s›ras›nda meydana ç›kan basamaklardan anlafl›lmaktad›r.
Yahya Efendi ile ailesi efrad›n›n kemikleri 1885
Hüdayi Mahmut
Soka¤›’nda
fieyhülislâm
Yahya Efendi
aç›k türbesinin
bulundu¤u mahal.
(Türbenin tam yeri
otomobilin durdu¤u
aland›r.).
tarihinde bu aileden geldi¤i söylenen Ali Süruri Pafla taraf›ndan bir sand›k içine koydurularak, Ayfle Sultan’›n Hüdâyî Hazretleri ad›na
yapt›rd›¤› dergâh›n hazîresine nakledilmifltir.
Sultan II. Abdülhamit’in vezirlerinden ve
meflhur Y›ld›z Mahkemesi baflkan› olan Süruri
Pafla, 1890’da ‹zmir’de ölmüfltür. Y›ld›z Mahkemesi hizmetlerinden dolay› kabri üzerine Padiflah taraf›ndan bir türbe yapt›r›lm›flt›r.
Minkârîzâde Yahya Efendi, Osmanl› Devleti’nin 42. fieyhülislâm›d›r. Minkâr, kufl gagas›
fleklinde tafl yontma¤a yar›yan bir aletin ad›d›r.
21 Kas›m 1662’de fieyhülislâm olan Yahya
Efendi, 21 fiubat 1674 tarihinde ayda 1000 akçe ayl›k ile tekaüt edilmifltir. Onbir y›ldan fazla süren meflîhati vard›r. Eserleri bulunmaktad›r. ‹lmî ve ahlâkî meziyetleriyle maruf olan bu
k›ymetli zat, 1088 (Ocak 1678) tarihinde Üsküdar’daki evinde vefat ederek bu türbeye gömülmüfltü.
Türbe ile beraber yapt›r›lan medresenin 16651670 tarihleri aras›nda infla olundu¤u san›lmaktad›r.
Yahya Efendi’nin o¤lu Müderris Abdullah
Efendi, damad› ise Mustafa Efendi’dir. Mustafa Efendi’nin ahfad›na Damadzâdeler denirdi.
Kendisi Rumeli payesine kadar yükselmifl ve
1095 Rebiyülevvelinde (fiubat 1684)’te de vefat etmifltir. Kabri, Eyüp Niflanc›’da yapt›rd›¤›
medresenin hazîresindedir. Bunun o¤lu Damadzâde Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi olup 27
fiaban 1144 (fiubat 1732)’de fieyhülislâm ol-
mufltur. 1154 Zilkadesinde (Ocak 1742) vefat
eden Ahmet Efendi babas›n›n medresesini
fieyh Murad Efendi ad›na tekkeye çevirmifl ve
vefat›nda babas›n›n yan›na gömülmüfltür. Ahmet Efendi’nin o¤lu Damadzâde fieyhülislâm
Feyzullah Efendi’dir.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/215) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 1/348) (Osmanl› Müellifleri, M. Tahir, 1/466)
(Daniflmend, Kronoloji, 3/537) (Uzunçarfl›l›, Mithat Pafla ve
Y›ld›z Mahkemesi, s. 343) (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s.
362) (Gezi Notu) (Mir’at-i ‹stanbul s. 63) (Sicill-i Osmânî,
1/168 ve 4/36, 403, 637)
TEKEL‹ MUSTAFA PAfiA
TÜRBES‹
B
u aç›k türbe fieyh Camii avlusundaki hazîrededir. Kabir som mermerden yap›lm›fl
olup lâhit fleklindedir. Yan yüzleri yok olmufltur. Bugün yaln›z poligonal sütun biçimindeki
bafl tafl› mevcuttur. Üzerinde:
Mustafa
merhum Teke’li Pafla
ruhi çün Fatiha
sene 1083
Tekeli (Antalyal›) olan Mustafa Pafla, Hasah›r
kethüdal›¤›ndan yetiflmifl ve mahir bir binici
idi. IV. Murat’›n (1623-1640) gözüne girerek
645
yükselmifltir. Süratli at sürmede padiflaha ancak onun yetiflebildi¤i söylenir. 1048 (163839)’da Mirahur-› evvel, 1051 Cemaziyelevvelinde (A¤ustos 1641) yeniçeri a¤as› ve o sene
Zilkadesinde (fiubat 1642) Erzurum Beylerbeyi oldu. 1053 (1643)’te ve Sultan ‹brahim zaman›nda (1640-1648) Anadolu ve ertesi sene
Marafl ve bir müddet sonra Anadolu valisi olup
1056 (1646)’da üçüncü vezir oldu. 1057
(1647)’de Bosna ve ertesi sene Rumeli valisi
ve 1059 Recebinde (Temmuz 1649) kaptan-›
derya olmufltur.
1062 Rebiyülevvelinde (fiubat 1652) ve IV.
Mehmet devrinde (1648-1687) Sivas ve sonra
Bosna valisi ve 1071 (1660-61) ve 1073 senelerinde iki defa fiam Valisi ve 1074 (166364)’te Diyarbekir Valisi olup sonra emekli oldu. 1083 (1672-73) tarihinde vefat etmifltir.
Dirayetli, mutedil bir devlet adam› idi.
Süleymaniye Camii civar›nda, Mimar Sinan
Türbesi karfl›s›nda, flimdiki ‹stanbul Müftülü¤ü’nün bulundu¤u yerde, eski A¤a Kap›s› nam
mevkide Tekeli Köflkü denmekle maruf köflkü
1050 (1640-41) tarihinde yapt›rm›flt›r. Bugün
mevcut olmayan bu meflhur köflkün tamamlanmas›nda fiair Cevrî flu tarihi manzumeyi
söylemifltir:
Teâlallah zehi devlet-sarây-› menzil-i zîba
Ki ancak Cennet-i alâda vard›r böyle bir eyvân
O denlu tarh ü vaz› dilkefl ü nüzhet-fezad›r kim
Olur seyr eyleyenler san’at-› mi’mâr›na hayrân
Felek sakf-› bülendinden ider sermaye-i rif’at
Melâik-i tare-i bam›nda eylerse nevle cevelân
Bulup kafli’leri ezhâr-› gûnâgûn ile ziynet
Yaz›ld› safha-i dîvâr›na gûyâ bahâristân
Firâz-› manzar›nda her müdevver câm-› billûr›
Seherde mühr-i âlem-tâbd›r flebdeme tâbân
Mübarek ide Mevlâ sahibine yemin ü devletle
Bu menzilde mukim oldukça mesrur eyleye devrân
Dua ile didi tamirinin tarihini Cevrî
Ola bu beyt-i âlî dâimâ ma’mûr ü âbâdân
1050
Tekeli Mustafa A¤a ki, odur
‹zzü rif’atle dâver-i dergâh
K›ld› bu kasr-› dilküflây› binâ
‹de ma’mûr haflre dek Allah
Didi Cevrî bu vasf ile târîh
Kasr-› dil-cû latîf-i nüzhet-gâh
1050
Evliya Çelebi’ye göre ilk yap› 1034 (1624-25)
tarihinde yap›lm›flt›r.
Mustafa Pafla’n›n Bo¤aziçi’nde, Ortaköy Hamam› karfl›s›nda ve cadde üzerinde bugün de
mevcut olan ve a¤al›¤› zaman›nda yapt›rm›fl
oldu¤u bir çeflme vard›r ki, tarih beyti fludur:
Didi tarihini an›n Cevrî
Can-fezâ çeflme-i sevâb oldu
1050
Mustafa Pafla’n›n Erzurum valili¤i s›ras›nda
yapt›rd›¤› bir köflk daha vard›r ki, tarih m›sra›
fludur:
“Tâk üzre tâk-› tumt›rak”
Pafla’n›n bunlardan baflka Antalya’da “üstü
kurflunlu ve sanatl› bir camii ve ünlü bir bahçesi” daha vard›r.
Ayvansarayî Hüseyin Efendi’nin Vefeyât’›na
göre Tekeli Mustafa Pafla H. 1051, Hadîka’s›na
göre de 1080 tarihinde vefat etmifltir. Oysa kabir tafl›ndaki tarih ise H. 1083’tür.
Mustafa Pafla, Bosna Valisi bulundu¤u s›rada, 8
fiaban 1057 (8 Eylül 1647) tarihinde, Dalmaçya sahillerindeki fiebanik (Sebenico) kalesini
kuflatm›flsa da almaya muvaffak olamam›fl ve
çekildi¤i Donilova sahras›nda da Venedikliler’e
yenilmiflti. Üstün düflman kuvvetleriyle yap›lan bu flavaflta “22 bin Müslüman’›n flehid düfldü¤ü” söylenir. Evliya Çelebi “o u¤ursuz cenkte
Yeniçeri Oca¤›’yla beraber” bulunuyordu. Bir
çok ganâyim elde eden düflman, bu arada Tekeli Pafla’n›n muhteflem ota¤›n› da ele geçirmiflti.
Köflk 1826 tarihinden sonra yok olmufltur.
Evliya Çelebi’ye göre Tekeli Mustafa Pafla’n›n
bu köflkden baflka fiehzade Camii karfl›s›nda,
Eski Odalar yak›n›nda bir saray› vard›r ki,
1050 (1640-41) tarihinde yap›lm›flt›r. Ona da
Cevrî flu tarihi düflürmüfltür:
646
Kaynaklar: (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dan›flman Türkçesi, 1/288, 189; 2/25, 151; 3/202-206, 9/7, 12-13, 20, 22-23;
13/172) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/233) (Ayvansarâyî, Vefeyât,
Haz. F. Derin-V. Çabuk, s. 41) (Naimâ Tarihi,Dan›flman
Türkçesi, 3/1243) (Sicill-i Osmânî, 4/399-400) (Daniflmend,
Kronoloji, 3/403) (‹. Tan›fl›k, ‹stanbul Çeflmeleri, 2/24-25)
ÜMMÜGÜLSÜM HANIM
TÜRBES‹
ÜSKÜDAR MEVLEV‹HANES‹
TÜRBES‹
ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Türbesi’nin
solunda ve ona bitiflik olarak yap›lm›flt›r.
Çat›s› çökmüfltür.
uman Halil Dede Türbesi de denir. Türbe, Üsküdar Mevlevihanesi’nde ve semahane olarak kullan›lan mescidin alt›ndad›r.
Mevlevihane Mescidi bahsine bak›n›z.
A
Türbenin arka taraf›ndaki bir kap›dan fieyh
Mustafa Efendi Türbesi’ne, üç basamak ile de
sol taraf›ndaki fieyh Mehmed Efendi Türbesi’ne geçilir. Cami avlusuna bakan cephesindeki yüksek iki pencereden biri, sonradan kap›
haline getirilmifltir. Hüdâyî Efendi Türbesi’nin
ve türbe sofas›n›n birer penceresi bu türbeye
makmaktad›r. (Plana bak›n›z.)
Türbe içinde 28-29-30-31-32-33-34-35-3637-38 nolu beton sandukalar vard›r. 28 ve 29
nolu sandukalar, isimleri bilinmeyen Han›mefendilere aittir. 30 nolu kabir, Hüdâyî Hazretlerinin k›z› Ümmügülsüm Han›m’a aittir. Kendisi, 1051 (1641-42) tarihinde vefat etmifltir.
Hüdâyî Hazretlerinin bu isimle bilinen ikinci
k›z›d›r. Birincisi, 1021 (1612) tarihinde ve babas›ndan evvel vefat ederek Ayfle Sultan Türbesi’ne gömülmüfltür.
31-34-35-36 nolu kabirler isimleri bilinmeyen
Han›mefendilere aittir.
33 nolu sanduka 1056 (1646) tarihinde vefat
eden fieyh Abdülhay Efendi’ye aittir. Bu isimle bilinen di¤er bir fieyh Abdülhay Efendi
1117 (1705-6) tarihinde vefat ederek Halil Pafla Türbesi yan›ndaki Mahmut Bey Türbesi’nde
gömülüdür.
32 nolu sanduka fieyh fiahabeddin Efendi’ye
aittir. 1234 (1818-19) tarihinde vefat etmifltir.
Büyük Ruflen Efendi’nin o¤lu olup tekkenin
22. fleyhidir. Selimiye K›fllas›’n›n temel atma
merasiminde ilk duay› bu efendi yapm›flt›r.
37 nolu sandukada fieyh Abdurrahman Nesib
Efendi medfundur. 1258 (1842)’de vefat etmifltir. fieyh Sahabeddin Efendi’nin o¤ludur.
Meflîhati 22 senedir.
38 nolu sanduka ise, fieyh Ruflen Tevfikî Efendi’ye aittir, 1309 (1891-92) tarihinde vefat etmifltir.
(Daha genifl bilgi için, Aziz Mahmud Hüdâyî
Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.)
N
Dikdörtgen fleklindeki türbeye, avluya aç›lan
merdivenli bir kap›dan girilir. Üç cephesinde
bulunan pencerelerden ›fl›k al›r. Türbede gömülü olanlar flunlard›r:
1213 Receb 27 (4 Ocak 1799). Tekkenin kurucusu Numan Halil Dede Efendi. (Eski
bir silâhflör olan Halil Dede için mescidi
1214 (1799). Haf›z fieyda Abdürrahim Dede
Efendi. Sandukas›ndaki kitâbede:
Üsküdar ve Galata ve Yenikap› ve Befliktafl Mevlevîhâneleri ser-kudümi efl-fleyh es-seyyid fieyda
Haf›z Dede Efendi. Rihleti 27 Muharrem 1215
(20 Haziran 1800)
diye yaz›l›d›r. Birçok eserde vefat tarihi
1214 olarak gösterilmifltir. (Ergun, Türk
Musikisi Ant. s. 168)
Haf›z fieyda Abdürrahim Dede Efendi
18. yüzy›l›n son yar›s›nda yetiflen de¤erli
musikiflinaslardan birisidir. Kendisi, ‹stanbullu bir Halvetî derviflinin o¤ludur.
Genç yafl›nda gözlerini kaybetti. Buna
ra¤men musikiye büyük bir gayretle çal›flt›. Çok güzel ney çalard›. Galata Mevlevîhânesi fleyhi Selim Dede’den Mevlevî sikkesi giydi. Vefat›na Nebil Bey flu
tarihi demifltir.
Fevt-i tarihi ‘segâh’ ile karar etti Nebil
Gitti fieyda Dede yâ Hû diyerek ukbâya
1214
1216 (1801). fieyh Seyyid Mehmed Hüsameddin Dede Efendi. Tevcih-i meflîhat
1213 (1798). Müddet 3. ‹rtihali 1216
1217 (1802). Efl-fleyh el-hac Ali Dede Efendi
(Hac› Dede). Tevcih-i Meflîhat 1216.
Müddet-i meflîhat: 1. ‹rtihali 1217
1219 (1804). fieyh ‹smail Hulusi Dede Efendi.
647
Tevcih-i meflîhat: 1218 / Müddet-i meflîhat: 2 / ‹rtihali: 1219
1227 (1812). Efl-fleyh es-seyyid el-hac Mehmed Emin Dede Efendi. Tevcih-i meflîhat 1219. Müddet-i meflîhat 8. ‹rtihali
1227. ‹smi Mehmed Emin Hasib Dede
Efendi’dir.
1252 (1836). Türbede, kap›dan giriflte sol tarafta kime ait oldu¤u bilinmeyen bir sanduka vard›r. Bu, fieyh Abdullah Necip
Dede Efendiye ait olmal›d›r.
fiehy Abdülkadir
1267 Zilkade 15 (11 Eylül 1851). fieyh Abdülkadir Kadri Dede Efendi. Befliktafl
Mevlevîhânesi fleyhi iken vefat›nda oradaki türbeye gömülmüfltür. Fakat, 1284
(1867)’de mevlevihanenin Maçka’ya
kald›r›lmas› üzerine, fieyh Arif Himmetî
Dede Efendi’nin arz› ile bu türbeye nakledilmifltir. Mevlevî sikkeli flâhidesindeki kitâbe fludur:
fieyh Abdülkadir ibn-i pir-i pâk-i Ermenak
Azm idüb dâr-› sütude itdi terk-i gamhâre
Post-› dergâh-› Befliktafl’› otuzüç y›l temâm
Cilvegâh itmifldi Mevlânâ bu âlî mesnede
Misli yok bir ehl-i takva ârif-i Billah idi
Her reviflde iktifâ eylerdi eser Ahmed’e
Nây-› “‹rc›î”den idince tekye-i Adn’i makâm
K›ld› cümle bî-nevâ uflflâk›n› matem-zede
Rûh-› pâki eylesün miran ü salâtda semâ
Aflk ile döndükce ârifler bu fani tekyede
fieyh Kadri güçdü tarih oldu fevti çün temâm
Olsa da flayeste tahrir seng-i merkade
Sarf-› makdur itdim ey Safvet bu tarihe dahi
Göçdü hayfa kadirdan bir pir idi Kadri Dede
1267
1290 Rebiyülevvel 17 (15 May›s 1873). “Hazreti fieyh es-seyyid Haf›z Ahmed Arif
Himmetî Dede Efendi. Veladet: 1218
(1803). Tevcih-i meflîhat: 1252. Müddet-i meflîhat: 39 Müddet-i ömr: 73. ‹rtihal: 17 Rebiyülevvel 1290-23 Nisan
1291 katebe M›srîzâde Üsküdarî Ali.
1299 (1881). Efl-fleyh Haf›z Mehmet Zeki Dede Efendi. El-hac Zeki Dede Efendi Bursa’da askeri kassam, Manisal› Mehmed
Refik Efendi’nin o¤ludur. 1237 (1821)’
de Bursa’da do¤du. Tahsilini tamamlad›ktan sonra, Bursa Mevlevîhânesi fleyhi
648
Mehmed Dede Efendi’ye ba¤lanarak,
mevlevî oldu. Ayn› zamanda hat dersleri ald›. Sonra ‹stanbul’a gelerek Fetvahane’de ta’lik ö¤retmeni oldu. 1873’de Üsküdar Mevlevîhânesi’ne fleyh tayin edildi. fiiirleri vard›r.
Sandukas› önündeki flu kitâbe, flair Üsküdarl› Senih Efendi’nindir:
Bende-i s›dk ifltimali Hazreti Mollâ-y› Rûm
Merd-i rûflen-dil Burusavî Zekiyy-i Mevlevî
fieyh bir kaç sene bunda okutdu flevk ile
Yevm-i mahsûsunda her hafta kitâb-› Mesnevî
“‹rc›î” emri gelince çaresizdir imtisâl
Çünkü olmaz kimseye cây-› beka dünya evi
Mazhar-› ihsân olur âhir emek-dâr-› tarîk
‹rtihâlinde zuhûr itdi rümûz-› manevî
Terk-i fani eyledi târîhini söyle Senih
Tekye-i bakiye nakl itdi Zeki-i Mevlevî
1299
1304 (1886). Efl-fleyh Mehmed Hasib Dede
Efendi.
1320 (1902). Efl-fleyh Mehmed Halid Dede
Efendi.
Oldu Halid Dede’ye huld makam
1320
1328 (1910). Ahmet Vesim Pafla. Mermer
lâhdi üzerindeki yaz› fludur:
“Kudema-y› vükela-y› Devlet-i Aliyye’den fleyhü’lvüzera kapudan-› derya hulefa-y› Mevleviyye’den
Hac› Ahmed Vesim Dede Pafla’n›n kabridir. Veladeti: 1240 (1824). Vefat›: 1328. Ketebe Lutfi.
Ahmet Vesim Pafla, Osmanl› Devleti’nin son kaptan-› deryas› olup takriben
1824’te do¤mufltur. Tersane Emini Mehmet Reflid Efendi’nin o¤lu ve Enderunlu
Hüseyin Efendi’nin torunudur. Denizcilik Okulu’nu bitirdikten sonra 1867’de
Girit ayaklanmas›n› bast›rmada ve karaya asker ç›karmada gösterdi¤i baflar› ile
Çengelo¤lu Tahir Pafla’n›n dikkatini
çekti. Sonra iki y›l ‹ngiliz Bahriye okulunda okudu. K›r›m Harbi’nde Sivastopol Savafl›’ndaki hizmeti be¤enilerek
Frans›z ve ‹ngiliz bahriyeleri taraf›ndan
takdirname verildi. 21 Ocak 1865’te
kaptan-› derya oldu. Çok yaflad›¤› için
en eski müflir s›fat›yla ‘fieyhü’l-Vüzera’
ünvan›n› alm›flt›.
Sultan Aziz devrinde donanmay› ‹ngiliz
donanmas›ndan sonra dünyada ikinci
duruma getiren Ahmet Vesim Pafla’d›r.
Do¤ru sözlü, tok gözlü ve inand›¤›n› söylemekten çekinmeyen bir kimse olmakla
meflhurdu. 1878 Temmuzunda Bahriye
Nezareti görevine atanm›fl fakat, donanman›n silâhs›zland›r›lmas› teklifini kabul etmemesi üzerine azledilmiflti.
Ahmet Vesim Pafla, 1867 Girit ‹htilâli’nde, asilere harp levaz›mat› götüren Arkadi ad›ndaki bir vapuru Gams›z Hasan’›n
yard›m› ile zaptetmiflti. Bu tekne uzun zaman Fuat Vapuru ismi ile hizmet etmifltir.
Son derece namuslu, alicenap bir insan
olan Pafla, yaz› merakl›s› idi. Hattat denecek kadar güzel yaz› yazard›. Sekiz nüsha
Kur’an-› Kerim yazm›flt›r. Üsküdar’da Ayazma sahilindeki yal›s›nda otururdu.
1335 (1916). Bursa Mevlevîhânesi seccadeniflîni fieyh fiemseddin Dede Efendi’nin
o¤lu Fasih Dede Beyefendi.
Bunlardan baflka vefat tarihleri bilinmeyen ve
sandukalar› da olmayan iki kifli daha medfundur ki, flunlard›r:
Kayseri Mevlevîhânesi post-niflîni Süleyman
Ataullah Dede Efendi’nin o¤lu Mehmed
fiemseddin Dede Efendi ve
Kaptan-› Derya
Ahmet Vesim
Pafla’n›n lâhdi.
fieyh Ma’sum Ali Nailî Çelebi’nin o¤lu Sadreddin Çelebi.
Mevlevîhâne avlusunda, semahaneye ç›k›lan
merdivenin sa¤ taraf›nda ve ahflap iki katl›
fleyh evinin solundaki hazîrede onbir kabir
vard›r. Bunlardan befl tanesinin flâhidesi mevcuttur.
Bunlar flunlard›r:
1274 Recep 21 (6 Mart 1858). Mermer lâhit.
Sar›m Bey. fiâhidesindeki kitâbe fludur:
Ç›kd› Pazarbafl›l›kla Enderun’dan ibtida
Kethüda-y› Bâb olub pek çok müflir-i ekreme
Buldu bu hidmet ile ilm-i azîzi intihâ
Yetmifle yetmifldi sinni mülke itmifldi güzâr
Vasf›na pir-i ricâl-i saltanat dense sezâ
Oldu bir veche vasiyyet medfeni bî-tekyegâh
Hazreti Mollâ-y› Rûm’un bendesiydi bî-riyâ
Zümre-i ebrâd ile zât-› kerîmi haflr ola
Rûz-› mahflerde flefaat eyleyüb âl-i abâ
Yazd› Safvet fevti târîhin oku ihlas ile
Pir idi Sar›m Bey itdi can› cânâne fedâ
21 Recep 1274
1284 (1867). 15 Safer. Üsküdar Mevlevîhânesi Postniflîni refladetlu Ahmed Arif Efendi Hazretlerinin kerimesi ve Haf›z Süleyman Efendi’nin halilesi fierife Saliha
Han›m. “Nemeka M›srî” imzal›.
1287 fiaban 13 (Kas›m 1870). Devletlu Mus649
tafa Faz›l Pafla Hazretlerinin harem kethüdas› tarik-i Mevleviyye bendelerinden Dervifle Raibe Han›m.
1285 Zilkade 3 (fiubat 1869). Üsküdar Mevlevîhânesi’nin meydanc›s› Mustafa Dede.
1323 Zilkade 29 (Ocak 1906). Mevlevî sikkeli. Dervifl Aziz Efendi.
Aziz Dede, son asr›n büyük Türk bestekâr› ve neyzeni idi. 1835’te Üsküdar’da
Do¤anc›lar Park›’ndan Ahmediye’ye
inen Halk Caddesi’nin sa¤›ndaki bir evde do¤du. Gelibolu Mevlevîhânesinden
yetiflmifltir. Galata ve Üsküdar Mevlevîhânesinin neyzenbafl›s› idi. Kendisini
Prens Abbas Halim Pafla himaye ederdi.
Üsküdar’da bir ev alm›fl, evlendirmifl ve
ayr›ca on alt›n lira ayl›k ba¤lam›flt›. Ahmediye semtindeki aktar dükkân›, bir
çok müzik sevenlerle dolup boflal›rd›. 7
Mart 1905 sal› günü sabah namaz›ndan
sonra vefat etti.
Kabir tafl›ndaki kitâbeyi, Dîvân-› Hümâyun dairesi müdür muavinlerinden,
emekli, Mevlevî ‹smet Bey yazm›flt›r:
Üsküdar
Mevlevihanesi.
Alt kat türbe
üst kat ise
semâhanedir.
650
Mevlevî dergehleri ser-neyzeni iken dirî¤
Âlem-i lahute pervâz itdi bu cân-› Azîz
Her dem eylerdi dil-i yârâna taksim-i safâ
‘Biflnev ez ney’ ders-i pür feyzinden olmufldu mu’ciz
Firkatiyle flerha flerha oldu flimdi sînemiz
Çeflm-i cân-› ehl-i ma’na hasretiyle eflk-rîz
Menzili ola tarab-gâh-› makam-› sermedî
Kimseye cây-› karar olmufl mu çerh-i pür sitiz
Kemterîn-i Mevlevî ‹smet dedi tarihini
Göçdü yâ Hû aflk-› Mevlâna ile Dervifl Aziz
1323
Hazîrede bunlardan baflka, fieyh Arif Himmetî Dede Efendi’nin o¤lu Mustafa Ruhi Dede
Efendi’nin de kabri vard›r. Fakat flâhidesi yok
oldu¤undan vefat tarihi belli de¤ildir.
fiâhidesi yok olanlardan biri de, Mehmed
fiemseddin Efendi’dir. Kendisi, Üsküdar Mevlevîhânesi’nin son fleyhi Ahmed Remzi (Akyürek) Efendi’nin kardeflidir. 7 Rebiyülevvel
1340 (8 Kas›m 1921) tarihinde vefat etti. Vefat›na kardeflinin söyledi¤i tarih fludur:
Düfldü tarih-i vefat›yla iki gözden cihan
Ah fiemseddin Efendi genç iken itdi üfûl
1340
fiemseddin Efendi flair olup vefat tarihinde 44
yafl›nda idi.
Zeynep Han›m’›n vefat›ndan sonra hastahane
bak›m›n› üzerine alm›flt›r.
Hüseyin Vassaf Bey’e göre, 1326 (1908)’de vefat eden Arif Dede’nin ve 1338 (1919)’da vefat eden Ferruhî Çelebi’nin kabirleri de “Türbe-i flerif haricinde matbah ve Semahane pencereleri önünde” idi.
Ortadaki sanduka önünde 40 m›sral›, uzun bir
manzumeyi havi bir levha bulunmaktad›r.
1294 (1877) tarihli bu fliir, Pafla’n›n vefat› dolay›s›yla, eski ve vefal› arkadafl› Sami Pafla taraf›ndan yaz›lm›flt›r, ki fludur:
Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d-› Mutebere-i Üsküdar,
s.89) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant. s.505, 664) (‹nal,
Son As›r Türk fiairleri, s. 217, 1770) (‹nal, Son Hattatlar,
s.639) (‹nal, Hofl Sada, s.93) (‹stanbul Ans. 1/334, 487;
3/1702) (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. s. 6, 90) (M. Rona, Türk Musikisi, s.8) (Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliya,
Süleymaniye Kütüp. Yazma Ba¤›fllar, No: 2309 Cilt: 5/233)
Yûsuf-› Kâmil idim âlem-i fânîde benâm
Sinni seb’ine varub buldu hayat›m encâm
‹nkilâbât-› cihân üzre geçerdi ömrün
Gâh flâd ü gehi azürde-i renc ü âlâm
Sene bin iki yüz ellide idüb M›sra sefer
Bir zaman eyledim ol buk’a› cay-› ârâm
Daver-i M›sr, Muhammed Ali devrinde idi
O ferah-nak zemanlar o münevver hengâm
Saye-i at›fetinde hemen âlem hurrem
Nazar› mekrimetinde dil-i kâmil ber-gam
Gün begün mazhar-› efzayifl-i lutf eyleyerek
‹tdi âhir beni damadl›k ile neyl-i merâm
Bade ma rahmet-i Hakka gidicek ol server
Kalmad› rûy-i safa çünki de¤ifldi ahkâm
Ehl-i dil gadr ü sitem dide vü rencûr oldu
Cümle erbâb-› hüner buldu s›fat-› eytâm
Her biri hair ü gamnak ü mihen-âlûde
Her biri kufle-i hayretde enîn ü na-gam
Bâ-husûs bende-i bî-kes dahi ol esnada
Habs ü menfade idim mevki-i katlü i’dam
Aks idüb bu haberim padifleh-i devrâne
‹tdi ihzar›ma fermân o hudavend-i enam
O flehinflah-i melek-siyret o Sultan Mecid
Celb edüb bendesini dergehine etdi gulam
Haremin kalm›fl idi pençe-i gurbetde hazîn
An› da dest-i kerâmet ile çekdi o hümâm
Giderek devr-i menâs›b ile buldum rif’at
Sadr› da etmifl idim bir dem-i ferhunde makâm
Akibet geldi ecel, gitdi emel dünyadan
Bir avuç topra¤a girdim görün ahbab-› kirâm
Zindelik sand›¤›m›z gaflet-i mahz imifl
fiimdi bildim ne imifl manii ennâs-› benam
Hasbihâlim okuyub ibret ala züvvâr›m
Masivallah bütün z›ll ü hayal ü evhâm
Umar›m merkadime gelse gerek Sami-i pîr
O benim hemdem ü hem-hâlim olan yar-› müdâm
Yanarak yak›larak âh-› tehassür çekerek
Afv›ma lutf-› ‹lâhîden eder istirham
Göricek cevheri tarihimi kalmaz elemi
K›ld› hak Huld-› berin türbemi hem-dâr-› selâm
ZEYNEP-KÂM‹L TÜRBES‹
T
ürbe, eski Zeynep-Kâmil Hastahanesi
önünde ve Sal› Soka¤›’na aç›lan bahçe kap›s›n›n sa¤ taraf›ndad›r.
‹lk nazarda dört yüzlü gibi görülen türbe, köfle
k›rmalar›n›n da say›lmas› ile sekiz yüzlüdür.
Kurflun kapl› tek sa¤›r kubbesi, bu yüzlere uyduruldu¤undan, parçal›d›r. Tepesine pirinç bir
alem yerlefltirilen kubbe, mermer kapl› bir kasnak üzerine oturtulmufltur. Bu kasna¤›n alt›nda mermer bir silme, türbeyi çepeçevre dolafl›r.
Türbenin köfle ba¤lant›lar›, pencere, kap› söveleri ve bafll›klar›, pencere altlar› tamamen
mermerdir. Türbe, üç pencereden ve tek kap›dan ›fl›k al›r.
Kap›n›n sol taraf›ndaki duvara yeni yaz› ile:
“Zeynep Kâmil Hastahanesi’nin bânisi Prenses
Zeynep Han›m ve Kâmil Pafla burada medfundur.”
diye yaz›l› mermer bir kitâbe as›lm›flt›r.
Ahflap bir kap›dan do¤rudan do¤ruya türbeye
girilir. Burada üç sanduka vard›r. Sol tarafta,
üzerinde fes bulunan ahflap sanduka Sadrazam
Yusuf Kâmil Pafla’ya (1808-1876) onun yan›nda üstü flal ile örtülü sanduka da Zeynep Han›mefendi’ye aittir. Sa¤ bafltaki ise, Zeynep Han›m ile Kâmil Pafla’n›n manevî evlâd›, M›s›rl›
Said Halim Pafla’n›n (1863-1921) k›zkardeflinin k›z› Zehra Han›m’a aittir. Zehra Han›m,
Kitabenin flairi Sami Pafla için Sami Pafla Köflkü bahsine bak›n›z.
Zeynep Han›m, eflinden befl sene sonra 1299
651
Zeynep - Kâmil
Türbesi.
Zeynep - Kâmil
Türbesi
ön cephesi.
(1881-82) tarihinde vefat etmifltir.
Türbede çok k›ymetli gümüfl flamdanlar, levhalar ve bu aileye ait zati eflyalar vard›r. Bunlar câmekânlar içine yerlefltirilmifltir.
Yusuf Kâmil Pafla, Arapkirlidir. Tahsilini tamamlad›ktan sonra 1829’da Divan-› Hümayun
Kalemi’ne girmifl ve bu s›rada gördü¤ü bir rüya
üzerine, 1833 tarihinde amcas› Osman Pafla’n›n Üsküdar’da Ayazma sahilindeki yal›s›ndan K›zkulesi’ne geçerek bir yelkenliyle M›s›r’a gitmifltir. Burada, M›s›r Valisi Mehmet
Ali Pafla’n›n üçüncü k›z› Zeynep Han›m ile evlenen Kâmil Pafla bir çok maceralardan sonra
‹stanbul’a gelmifl ve 5 Ocak 1863’te sadrazam
olmufltur.
652
Telemak yazar› olarak flöhret bulan Kâmil Pafla
22 Ramazan 1293 (11 Ekim 1876) günü Bebek’teki muhteflem sahilhanesinde vefat ederek cenazesi “Üsküdar’a nakl olundu. Meflayih,
derviflan, asakir-i nizâmiyye ve zabtiyye, kavaslar, bir çok ehali ile fukaras› ve ihsan-dideleri
haz›r bulundu¤u halde Valide Camii’nde cenaze namaz› eda edildi.”
Kâmil Pafla’n›n Yakac›k’ta bir çok hayrat› vard›r.
(Zeynep Kâmil Hastahanesi bahsine bak›n›z.)
Kaynaklar: (‹nal, Son Sadrazamlar, 1/227 vd.) (Cemaleddin Bildik, Akflam Gazetesi, 1949 Ocak) (Gezi Notu) (Ali
R›za, XIII. Asr-› Hicride Osmanl› Ricali, Tercüman Yay.
1/78) (Konyal›, Üsküdar Tarihi 1/391)
Üsküdar Mezarl›klar›
ARAPLAR MEZARLI⁄I
B
u mezarl›k, namazgâh› ile birlikte ‹brahima¤a civar›nda, Sarayard› Sokak üzerinde
Ayr›l›k Çeflmesi Mezarl›¤›’n›n karfl›s›nda idi.
Gerek mezarl›k ve gerekse namazgâhtan eser
kalmam›fl olup gecekondu ile kaplanm›flt›r.
Yaln›z, 1997-1998 y›llar›nda buradaki gecekondular›n y›kt›r›lmas› s›ras›nda toprak alt›ndan üç flâhide ç›km›flt›r ki, flunlard›r:
1183 R. 15 (18 A¤ustos 1769). ‹mam-› evveli hazreti flehriyarî Efendi’nin valid-i macidi dergâh-› âlî çavufllar›ndan Salih
A¤a. Bu flâhidenin hatt› nefistir.
1220 (1805) Kuflcubafl› merhum Süleyman
A¤a’n›n ye¤eni A¤a kuflcusu Nevflehirli
Yusuf A¤a.
Gömülü: Hâcegân-› Divan-› Hümâyundan esbak Nur-i Osmaniye Mütevellisi merhum es-seyyid el-hac Mehmed Emin
Efendi’nin kerimesi.......
AYRILIK ÇEfiMES‹ MEZARLI⁄I
M
ezarl›k ‹brahima¤a Camii civar›nda ve
Sarayard› Sokak üzerindedir. Ad›n› buradaki çeflmeden alm›flt›r.
1970 tarihinde Türkiye Turing ve Otomobil
Kurumu taraf›ndan temizlenmifl ve ön taraf›
demir parmakl›k ile kapat›larak korumaya
al›nm›flt›r.
Mezarl›ktaki Sofalar ve flâhideler flunlard›r:
1192 (1778). Darphane-i Âmire kâtiplerinden Davud ‹smail Efendizâde Kefçe Naz›r› Emin Efendi.
‹brahim Hilmi Bey Sofas›:
Sarayard› Soka¤›’n›n sa¤ köflesinde olup etraf›
demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
1228 (1813). Haf›z Veliyüddin Pafla. Sofan›n
hemen yan›nda olup flâhidesi kallavîlidir. Meflhur, Cabbarzâdelerin damad› ve
Köse Mustafa Pafla’n›n o¤lu idi. (Sicill-î
Osmanî, 4/615)
1244 fiaban 5 (10 fiubat 1829). ‹brahim Hilmi Beyefendi, kabri lâhit fleklinde olup
kâtibî sikkelidir. Lâhdin yan kapaklar›
kabartmalarla bezelidir. Çok güzeldir.
Kitâbesi fludur:
Dergâh-› âlî kapuc› bafl›lar› mütehayyizân›ndan
Sadr-› esbak devletlu
Mehmed Dervifl Pafla
Hazretlerinin kethüdalar›
merhum ve ma¤furunleh
el-hac ‹brahim Hilmi Bey
Efendi’nin ruhi çün
r›zaenlillah Fatiha.
(Sicill-i Osmânî, 1/157 el-hac ‹. Hilmi; 2/332
Dervifl Pafla)
655
1248 (1832). Fat›ma Han›m. Kitabesi fludur:
Sadr-› esbak Dervifl Pafla kethüdas›
Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan
merhum el-hac ‹brahim Bey
Efendi’nin validesi E¤inli
Genc A¤azâde Galata Voyvodas›
esbak merhum Turunc Mustafa
A¤a’n›n zevcesi
el-hace Fat›ma Han›m.
Mustafa A¤a’n›n kabri, Karacaahmet
Mezarl›¤›’ndad›r.
1248 (1832). ‹brahim Bey’in k›z› Münire Han›m. Yaz›s› çok silinmifltir.
1249 (1833). ‹brahim Bey’in annesinin ümm-i
veled cariyesi hace Ayfle Dilsim Kad›n.
1257 (1841). At›f Efendi hemseri (kad›n arkadafl›) Nazife Han›m.
1269 Rebiyülevvel 15 (Aral›k 1852). ‹brahim
Bey’in efli el-hace Abide Han›m.
1283 (1866). Kudema-y› rical-i Devlet-i Aliyye’den Genç Halil A¤azâde merhum elhac ‹brahim Hilmi Bey Efendi’nin mahdumu Mehmed ‹zzet Bey.
1308 Zilkade 17 (Temmuz 1891). Mülkiye tabiblerinden ‹rfan Pafla mensuban›ndan
‹brahim Bey. fiâhidesi, üzüm salk›ml› ve
ayy›ld›z kabartmal›d›r.
1316 Receb 13 (Kas›m 1898). ‹rfan Pafla’n›n
efli Ayfle Dilber Han›m.
Teflrifatî ‹zzî Efendi Sofas›:
1276 (1859). Teflrifatî Ahmed ‹zzî Efendi’nin
efli Hadice Han›m.
1278 (1861). Bendegân-› Hazreti Nakflibendî
ve muhibb-i fukara-i Kadirî, Teflrifat-›
Hümâyun mülûkan› el-hac Ahmet R›fat
‹zzî Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/367) Halim-Gülüm Tekkesi’ne hayrat yapm›flt›r.
1287 (1870). Rifaiyye bendegân›ndan Teflrifatî-i Dîvân-› Hümayun serhalifesi elhac Ahmed R›fat ‹zzî Efendi’nin o¤lu
Mehmed ‹zzet Bey.
*
*
*
1150 (1737). Sultan I. Mahmut’un berberbafl›s› Osman A¤a.
1168 (1754). Silâhflor-› flehriyarî Cerrah-bafl›zâde el-hac Mustafa Bey.
‹rfan Pafla Sofas›:
Sofa, 9x12 ad›m geniflli¤inde olup Ayr›l›kçeflme taraf›ndaki mezarl›k duvar› köflesinden 80
ad›m ileride ve set üzerindedir.
1239 Cemaziyelevvel 27 (29 Ocak 1824). Kafesî destarl› ve tu¤ra kabartmal›. Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan sab›ka defterdar-› fl›kk-› evvel mektupçusu Haf›z
Halil Efendi (Sicill-î Osmanî, 2/304) ‹rfan Pafla’n›n babas› idi.
1264 fievval (Eylül 1848). Demirkap›’da mektep hocas› Mehmed Sad›k Efendi’nin
damad› M›s›rl› Hüseyin Kavas A¤a. Bir
de, 1205 (1790) tarihli Haf›z Mehmed
Efendi.
1306 Rebiyülevvel 19 (23 Kas›m 1888). Kudema-y› vüzera-y› saltanat-› seniyye’den Sicill-î Ahval Komisyonu reis-i sab›k› Mehmed ‹rfan Pafla. (Sicill-î Osmanî, 3/404)
656
1180 (1766). Kap›c›bafl› Benli Mustafa A¤a.
Yan›nda, 1187 tarihli o¤lu Süleyman
A¤a ve di¤er ricalden Ali A¤a gömülüdür.
1189 Safer 20 (Nisan 1775). Yusuf Paflazâde
miftah a¤as› silâhflor-› evvel........
1192 (1778). Kalyonlar bafl halifesi el-hac
Ömer Efendi’nin k›z› Fatma Han›m. Ömer Efendi çeflme ve namazgâh sahibidir.
1192 (1778). Darbhane-i Âmire kâtiplerinden Daver ‹smail Efendizâde Kefçe Naz›r› Emin Efendi
1192 (1778). Üsküb Naz›r›zâde Mehmed
Es’ad Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/335) fiair idi.
1194 Rebiyülevvel 12 (18 Mart 1780). Oriji-
nal poligonal tafl› üzerinde yaln›z “Ahmed Hamid Efendi” yaz›s› vard›r. Hâcegândand›r. Evi ile beraber ailesinden 19
kifli yanarak vefat etmifltir. (Sicill-i Osmânî, 2/256)
1197 Rebiyülâhir 21 (26 Mart 1783). Molla
sar›kl›. Bâ-paye-i Mekke-i Mükerreme
sab›ka Halebü’fl-flehba kazas› Kethüdazâde Mustafa Sad›k Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/190)
1201 (1786). Kafesî destarl›. Sadrazam Halil
Hamid Pafla’n›n telhisçisi Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Abdullah Beyefendi.
1206 (1791). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Darbhane-i Âmire Naz›r› Mehmed Efendi’nin efli Hatem Hace.
1211 Rebiyülevvel 25 (Eylül 1796). Ah›shavî
Uzun Mehmed A¤a.
1212 gurre-i fievval (19 Mart 1798). Çaresiz
dertden vefat eden Zeyneb Hatun. Orijinal, emsalsiz ayak tafl› görülmeye lay›kt›r.
1213 (1798). Rakka Valisi el-hac Abdürrezzak Bahir Paflazâde Mehmed fiemseddin
Bey’in k›z› Nefise Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/335-336)
1218 (1803). Kâtibî sikkeli flâhidesi tu¤ra kabartmal›d›r. Kereste naz›r› Ali A¤a.
1220 gurre-i Recep (Ekim 1805). Lâhit. Kâtibî sikkeli. Tatarpazarc›kl› Boflnakzâde
el-hac Mehmed A¤a.
1220 (1805). Nevflehirli masraf-› sâni-i hazreti flehriyarî el-hac Haf›z Mehmed Efendi.
Yan›nda, 1222 fievval 14 (Aral›k 1807)
cariyesi Taye Emine Hatun ve 1227 Muharrem 10 (Ocak 1812) efli, Esma Kad›n
ve 1229 Receb 17 (Haziran 1814), hemfliresi fierife Ayfle Kad›n’›n flâhideleri
vard›r.
1224 (1809). Sadr-› Anadolu, Köstendilî
Mehmed Tahir Efendi’nin efli Akile Kad›n. N. 19. (Sicill-i Osmânî, 3/244-245)
1226 (1811). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Lâleli el-hac Mustafa Efendi’nin ye¤eni el-hac Mehmed Nazif
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/454-455)
1231 (1816). Sab›ka Niflanc› Pafla hazinedar›
Ali A¤a.
1233 Safer (Aral›k 1817). Enderun A¤alar›’ndan Ali A¤a.
1234 gurre-i Ramazan (Haziran 1819). Kafesî
destarl› ve tu¤ra kabartmal›. Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan Mengeneci, haremeyn-kisedar› Said Efendi
1234 Rebiyülâhir 5 (fiubat 1819). Saray-›
atik-i mamure aflç›bafl›s› Nevflehir Zileli
Uzun Ebubekir A¤a.
1237 (1821). Haseki a¤al›¤›ndan ç›kma haremeynü’fl-flerifeyn mütevellisi Mustafa
A¤a.
1238 gurre-i Muharrem (18 Eylül 1822). Teflrifatî Ahmed Reflid Beyefendi’nin efli
Ayfle Mansure Kad›n.
1242 (1826). Sadr-› esbak Yusuf Ziya Pafla hazinedar› Mehmed Efendi’nin kerimesi
fierife Zübeyde Han›m.
1243 Rebiyülevvel 5 (Eylül 1827). Kuzattan
Nakibzâde el-hac Ali Efendi.
1248 (1832). Fesli. Rikabdâr-› flehriyarî Abdurrahman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/326)
1251 Rebiyülevvel 5 (Temmuz 1835). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed
Münif Efendi’nin efli Safiyye Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/519)
1252 (1836). Sar›kl›. Hac› Mehmed Efendi.
1253 (1837). Mevali-i azamdan Bursa kad›s›
Mehmed Efendizâde ‹brahim Edhem
Efendi.
1253 Zilkade 3 (29 Ocak 1838). Limni Voyvodas› Mustafa Bey. Kitâbesindeki beyit:
Böyle buldum bu cihan› sanki bir z›ll-i hayal
Ol sebebden kimse halimden benim itmez su’al
657
1257 Ramazan 11 (27 Ekim 1841). Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan dahiliye kalemi
ikinci halifesi Ketanizâde Ahmed Nazif
Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/564)
1297 fiaban 3 (Temmuz 1880). Sudûr-› azamdan reisü’l-ayan azas› kiram›ndan el-hac
Ahmed Tahir Efendi. (Sicill-i Osmânî,
3/250)
1259 (1843). Fesi çok püsküllüdür. Kilâr-›
Hassa kethüdalar›ndan Süleyman A¤a.
1297 (1880). Emir-i azam Abdülmüttalib
Hazretlerinin o¤lu fierif Cabir Efendi.
1259 (1843). Mevlevî sikkeli. Saray-› Hümâyun teberdarl›¤›ndan mahreç, tarik-i
Nakflibendiyye’den Tophaneli efl-fleyh
Mehmed Han ç›raklar›ndan el-hac Hattat Mehmed Rasih Efendi (Sicill-i Osmânî, 2/348)
1248 Ramazan 18 (fiubat 1833). El-hac Ali
A¤a.
1267 Safer 2 (Aral›k 1850). Mütehayyizan-›
rical-i Devlet-i Aliyye’den esbak Edirne
eyaleti defterdar› Mehmed Said Efendi.
Kabri lâhit fleklinde olup kitâbesi nefistir. (Sicill-i Osmânî, 3/44)
1275 fievval 7 (10 May›s 1859). Bendegân-›
Saltanat-› Seniyye’den el-hac Uzun haf›zzâde, rütbe-i salis eshab›ndan mektubî
maliye telhisi müdürü Mehmed Afif
Bey.
1269 (1852). Meclis-i muhasebe-i maliye hülefas›ndan Duhan gümrük emini Mehmed Hidayetzâde Mustafa Tevfik Bey’in
efli Sarayl› Fatma Han›m. Rebiyülevvel
27
1320 Ramazan 18 (19 Aral›k 1902). Maliye
nezaret-i celilesi Mektûbî Kalemi hesâbât-› umumiye mukabelecisi Uzun Haf›zzâde Ahmed Cemil Beyefendi.
1276 (1859). Duhan gümrü¤ü emini Mehmed
Hidayet A¤a’n›n k›z› Fatma Esma Han›m.
1278 (1861). Efahim-i rical-i Devlet-i Aliyye’den maliye müsteflar› Ahmed Muhtar
Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/350)
1280 (1863). Duhan gümrü¤ü emini Hidayet
A¤a’n›n efli Fatma Hoflnigâh Han›m.
1280 Rebiyülâhir 17 (Kas›m 1863). Rical-i
Devlet-i Aliyye’den Darphane-i Âmire
mektubcusu Arif Efendi’nin efli ve fiemseddin Bey’in k›z› Âsiye Han›m.
1283 (1866). Hazine-i âmire defterdar› esbak
Tahir Efendi’nin o¤lu fiükrü Efendi.
1286 (1869). Sab›ka Evkaf-› Hümâyun mektubcusu Macid Efendi’nin efli Fatma Düriye Han›m.
1286 Ramazan 23 (Aral›k 1869). Parmakl›k
içinde. Ömer Pafla. (Sicill-i Osmânî,
3/602) Do¤umu: 1826. Kocabafl = Yücebafl Ailesinin büyü¤ü.
658
Uzun Haf›z Sofas›:
Yelde¤irmeni’nden Kad›köy r›ht›m›na uzanan
bir yola Uzun Haf›z Soka¤› ad› verilmifltir.
Yaz›c› Sofas›:
Set üzerindedir.
1227 (1812). Yaz›c› (kâtib) lâkab›yla ünlü
Mehmed Münif Efendi. Kitâbesi meflhur
Hattat Mustafa Rak›m Efendi’nindir.
Rak›m Efendiyi Sultan III. Selim’e tan›tan bu zatt›r. Sarayda nüfuzlu idi. (Tarih
Dünyas› 1950, Say›: 7, s. 272) (Sicill-i
Osmânî, 4/519 Münif) Tafl› 1970’li y›llarda müzeye kald›r›lm›flt›r.
Kafesî destarl› muhteflem flâhidesi, Saraçhanebafl›’nda, Amcazâde Hüseyin Pafla Medresesi’ndedir. 5 Rebiyülevvel
1227 tarihlidir. Yan›nda, yine ayn› tarihte vefat eden o¤lu Hüseyin Hamid
Efendi’nin büyük molla sar›kl› flâhidesi
vard›r.
1237 (1821). Mehmed Münif Efendizâde Yaz›c› Mehmed ‹zzet Efendi.
1238 Safer 21 (Kas›m 1822). Yaz›c›-i esbak
Mehmed Münif Efendi’nin o¤lu Müderrisîn-i kiramdan Hüseyin Hamid Efendi’nin k›z› Hafize Süreyya Han›m.
1280 (1863). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Dîvân-› Deâvî Naflir Efendi’nin efli el-hac
Es’ad A¤a’n›n k›z› Cemile Han›m.
1251 Rebiyülevvel 5 (Temmuz 1835). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed
Münif Efendi’nin efli Safiye Hadîce Han›m.
1288 (1871). Seyyid Mehmed Naflir ibn-i elhac es-seyyid Ahmed Niyazi. (Sicill-i Osmânî, 4/33)
*
1259 Safer 12 (14 Mart 1843). Mütehayyizan-›
rical-i Devlet-i Aliyye’den yaz›c›-i esbak
merhum Mehmed Münif Efendi’nin efli
ve Rüûs-› hümâyun kalemi kisedar› müteveffa fiakir Efendizâde Mehmed Nebil
Bey’in annesi Zeliha Kad›nefendi.
1281 Zilkade 16 (Nisan 1865). fiakir Efendizâde Rumeli Beylerbeyi payeli Kütahya
Kaimmakam› Mehmed Nebil Pafla (Sicill-i Osmânî, 4/541)
1303 (1885). Vükela-y› Saltanat-› Seniyye’den ‹flkodra Valisi Devletlu Mustafa
As›m Pafla’n›n o¤lu merhum Nebil Pafla’n›n torunu Mehmed Rüfldi Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/283 As›m Pafla)
1237 (1821). Yaz›c›-i esbak Mehmed Münif
Efendi’nin o¤lu rüus kalemi hülefas›ndan olup 18 yafl›nda vefat eden ‹zzet
Mehmed Efendi.
1252 (1836). fiâhidesi molla sar›kl›. Bursa kad›s› Yaz›c› Mehmed Efendizâde ‹brahim
Edhem Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/157)
1313 (1895). Müflîrân-› azamdan Mustafa
As›m Pafla’n›n k›z› Sadiye Han›m. Kitâbesi on m›srad›r.
*
*
1248 gurre-i Muharrem (May›s 1832). Teflrifatî Ahmed Reflid Beyefendi’nin efli Ayfle Mansure Kad›nefendi.
1309 Ramazan 16 (Nisan 1892). Hazreti flehriyarî Ser Çavuflan Ali Nâz›m Bey.
1310 Zilkade 12 (May›s 1893).
“Cenab-› Mir Mehmed Cemil sahib-i câh”
1311 (1893). Sancak flâhide, ç›pa kabartmal›d›r. Sefâin-i bahriye kaptanlar›ndan
Mehmed Vâs›f Efendi
Gömülü bir tafl: Sab›ka Edirne Bostanc›bafl›s›
olan dergâh-› âlî kap›c›lar›ndan Mirahur........
1185 (1771). Kafesî destarl›. Dîvân-› Hümâyun Hâcegân›’ndan sab›ka Yeniçeri
Efendisi ‹mam Hasan Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/156)
1196 (1782). fiâhidesi büyük molla sar›kl›.
‹mam-› flehinflahî es-seyyid el-hac Osman Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/434)
1210 (1795). Hekimo¤lu Ali Pafla (..... k›r›k)
pakinden olan
“Âh Sadiyyem senin içün validen kan a¤las›n”
Naflir Efendi Sofas›:
1238 (1822). Kâtibî sikkeli. Es’ad A¤a.
“Ah o mahdûm-› flehid Mehmed Bey
Henüz açmad› bir gonca iken vefat etti.”
Kâtibî flâhidesindeki kitâbesi 14 m›srad›r.
1254 (1838). Es-seyyid Mehmed Naflir Efendi’nin efli ve el-hac Es’ad A¤a’n›n k›z›
olup genç yafl›nda vefat eden Fat›matü’zZehra Han›m.
1210 (1795). Sab›ka A¤a-y› çukadar-i hazreti
flehriyarî Lâdikli Ahmed A¤a’n›n cariyelerinden Mahbûbe Kad›n.
1268 (1851). Kad›köy’de sakin müteveffa elhac Es’ad A¤a’n›n efli Fatma Niyazi Kad›n.
1211 Zilhicce 5 (1 Haziran 1797). Kâtibî sikkeli. Lâdikli Ahmed A¤a. Kitâbesi fludur:
659
Bir mübarek zat›n
Meskeni olmufldur bu mezar
Eylemifl nazik tenin
Haki yeksar›n ruzgâr
Merhum ve ma¤fur A¤a-y›
Çukadar-› Hazreti flehri
yârî-i esbak Ladikli Ahmed
A¤a ruhiçün Fatiha.
1212 (1797). A¤a-y› Çukadar-› esbak Ladikli
Ahmed A¤a’n›n cariyesi Mahflere Hatun.
1216 (1801). Kafesî destarl›. Reis Rat›b Efendi’nin o¤lu ‹skender Mehmed Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/346 Rat›b Ebubekir
Efendi, öl. 1214)
Çeflme ve namazgâh› vard›r. Ayr›l›k
Çeflmesi yak›n›ndaki mezarl›k duvar› köflesinden, caddeyi takiben 173 ad›m ilerlersek flâhidesinin önüne geliriz. Ayak
tafl› servi kabartmal›d›r.
1222 (1807). Mektûbî defteri hulefas›ndan
Antakyal› Mustafa Efendi.
1218 Zilkade 14 (fiubat 1804). Kâtibî sikkeli.
Çukadar-› flehriyarî Enderun-› Hümâyun
A¤alar›’ndan fiehabüddin mütevellisi ‹znikli Ahmed A¤a. (Sicill-i Osmânî,
1/277)
1228 Receb 15 (Haziran 1813). Valide Sultan
kethüdas› Yusuf A¤a etba›ndan sab›ka
Sikke Naz›r› el-hac Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/668 Yusuf A¤a)
1236 (1820). K›r›k bir tafl. Halil A¤a.
1240 Rebiyülevvel 17 (Kas›m 1824). Kassab
Bafl› Hasan Pafla’n›n k›z› fierife Ayfle Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/167 Hasan Pafla)
1185 (1771). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan
Osman A¤a.
1227 (1812). Esad A¤azâde mektubî-i Defteri
hulefas›ndan Ali ‹zzet Efendi.
1228 (1813). ‹rad-› Cedid-i Hümâyun defterdar› el-hac ‹brahim Efendi’nin mirahuru
Mehmed A¤a’n›n ye¤eni Mustafa A¤a.
1231 (1816). Sab›ka Sikke Naz›r› Mehmed
A¤a’n›n efli fierife Ümmügülsüm Han›m.
1236 Cemaziyelevvel 22 (fiubat 1821). Saray› Atik-i mamure teberdarlar›ndan Yahya
Efendi’nin efli Emine Han›m.
1188 (1774). Haf›z Feyzullah Efendi.
1188 (1774). Silâhdar çavufl Hac› Hasan A¤a.
1245 (1829). Sultan Ahmed kâtibi el-hac ‹brahim Efendi’nin efli Habibe Han›m.
1191 (1777). Kaimmakam-› esbak Abdullah
Pafla’n›n silâhdar› el-hac Genc Ömer
A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/392 Abdullah Pafla, öl. 1215)
1254 (1838). Mukataa Müfliri Devletlu Abdurrahman Nafiz Pafla tevabiinden Kara
Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/535
Nafiz Pafla)
1192 (1778). Kâtibî sikkeli. Sab›ka Serçukadar-› Hazreti Cihandârî dergâh-› mualla
kap›c›bafl›lar›ndan Çay›rzâde ‹brahim
A¤a’n›n biraderi Enderun-› Hümâyun
seferli a¤alar›ndan Ali A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/145, 4/687) Ahfad›n›n kabirleri
Kocamustafapafla Camii hazîresindedir.
1255 (1839). Saray-› Atik-i Mamure teberdarlard›ndan Yahya Efendi.
1197 (1783). Niflanc› Ali Paflazâde Halil Beyefendi’nin efli Esma Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 3/538 B›y›kl› Ali Pafla)
1211 (1796). Hâcegândan ‹smail Efendizâde
Abdülvehhâb Efendi.
660
1270 (1853). Sab›ka Silâhdar Kaimmakam
Mustafa Pafla’n›n hazinedar› Osman
Efendi.
1278 gurre-i Muharrem (Temmuz 1861). Sultan Mustafa Han silâhdar› Ahmed
Bey’in teberdar› Kad›köylü Zaim Ahmed
A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/256 Ahmed Bey)
1287 (1870). Hassa Topcu Mirlivas› esbak
Hüseyin Pafla’n›n harîm-i pâki Fatma
Mahdûme Han›m.
1306 (1888). Dahiliye Nezaret-i celîlesi evrak
kalemi hulefas›ndan Ârif Efendi.
1207 (1792). Mektubî-i sadr-› âlî Sad›k Efendi’nin efli Sarayl› Letâfet Fatma Han›m.
1313 fievval 13 (Mart 1896). Müflîrân-› azamdan merhûm Mustafa As›m Pafla’n›n k›z› Sadiyye Han›m. (Sicill-i Osmânî,
3/283)
1226 Muharrem (Ocak 1811). Merhum Valide Sultan kethüdas› Yusuf A¤a’n›n kap›
çukadar› Osman Efendi.
Salih Efendi Sofas›:
1272 Safer 21 (Ekim 1855). Rütbe-i salise ricalinden Maliye hazinesinde mektubî-i
Maliye Odas› telhis mümeyyizi Mehmed
Salih Efendi.
1227 (1812). Saray-› atik teberdarlar›ndan ‹smail A¤a.
1249 (1833). Zeynep Sultan Camii flerifinde
mekteb hacesi ve Ayasofya-i Kebir’de
devirhanbafl› el-hac Haf›z Ali Efendi.
1260 (1844). Sarayl› Nefise Hatun.
1292 (1875). Salih Efendi’nin efli fierife Hadice Han›m.
1308 (1890). Salih Efendi’nin o¤lu Maliye
Nezareti mümeyyizi Ali Haydar Bey.
1312 (1894). Maliye kâtibî odas› mümeyyizi
Ali Haydar Bey’in o¤lu Hazine-i fiahane
memuru Mehmed Safvet Bey.
1326 Ramazan (Ekim 1908). Maliye Nezareti
Muhasebat-› Atika Tahrirat Kalemi hulefas›ndan merhum telhis mümeyyizi Salih Efendi’nin o¤lu Ahmed Rag›b Bey.
‹smail Efendi Sofas›:
1196 (1782). Ayasofya-i kebir kâtibi ‹smail
Efendi etba› Abdullah A¤a.
1197 Zilkade (Ekim 1783). Ayasofya-i Kebir
kâtibi ‹smail Efendi’ye tabi ‹smail A¤a.
1199 fiaban. (Haziran 1785). Ayasofya-i Kebir kâtibi ‹smail Efendi’nin efli Mahbube
Kad›n.
1206 (1791). Ayasofya-i Kebir kâtibi ‹smail
Efendi’nin cariyesi Ruhsar Kad›n.
1217 (1802). Ayasofya-i kebir kâtibi el-hac
‹smail Efendi’nin efli Emine Han›m.
1262 (1845). Hasodadan Edhem A¤a’n›n annesi Ayfle S›dd›ka Han›m.
1268 (1851). Kuflhane-i Hass Osman A¤a.
1303 (1885). Nesl-i pâk-i Hazreti Peygamberîden ve sadad-› azamdan Amasya Sanca¤› Ladik’de defin-i hâk kutbü’l-ârifîn
gavsü’l-vâs›lîn Seyyid Ahmed-i Kebir sahib-i hal Hazretlerinin ahfad›ndan Silâhdar-› hazreti flehriyarî es-seyyid Abdullah A¤azâde Mekke-i Mükerreme kazas› es-seyyid Ahmed ‹zzet Beyefendi’nin
o¤lu Rüsûmât Naz›r-› esbak› Mehmed
Hakk› Beyzâde Topcu Mektebi’nden
mahrec Ahmed Mümtaz Bey.
1144 (1731). Sab›ka mevkufat baflhalifesi elhac ‹smail Efendi ve k›z› 1140 Hadice
Kad›n.
1169 (1755). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvândan Ârifî Hüseyin Efendi.
1205 (1790). Sikkeli. Saray Hocas› Erzurumî
el-hac Abdullah Efendi.
1227 Rebiyülevvel (Mart 1812). Devletlu 4.
Kad›n Hazretlerinin kalfalar›ndan fievkimana Hatun.
1233 (1817). Teberdar Mustafa A¤a.
1165 (1751). Saracbafl›zâde Mustafa Bey’in efli
Ümmühan Hatun.
1172 (1758). Ürgüblü el-hac› Ahmedzâde
Ömer.
1248 (1832). Esma Sultan cariyelerinden “bir
gonce-i zîba” iken hastal›ktan vefat eden
Miyale Hatun. Kitâbesi 16 m›sra olup
tarih beyti fludur:
661
‹hlâsla târîh didi Fatiha-gûyân
Miyale’yi rahmet ile flad eyliye Mevlâ
1248
“Çar erkân cihandan ç›kd› fücceten itdi Mehmed
Mercan”
Tarih k›sm› gömülü. Acemiyan çorbac›s› Murad Memifl A¤a.
ÇAKALDA⁄I MEZARLI⁄I
Ü
mraniye ile K›s›kl› aras›nda ve Alemda¤
Caddesi üzerindedir.
1185 (1771). Kafesî destarl›. Divan-› Hümayun Hacagân›ndan sab›ka yeniçeri efendisi ‹mam Hasan Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/156)
1196 (1782) Büyük molla sar›kl› flâhide.
‹mam-› fiehinflâhî, es-seyyid el- hac Osman Efendi.
1284 (1867). Bende-i âl-i abâ vak›f-› esrar, nizamiye evrak müdürü fievket Baba.
1320 (1902). Evkâf-› Hümâyun Örümcek Müdürü (aynen böyle yaz›l›!-M.N.H) Hüseyin Efendi’nin efli Emine Han›m.
1321 (1903). Hazine-i Hümâyun 3. kâtibi fiair fievki Bey (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1795)
1937 fieyhü’l-vüzera Mustafa Nuri Pafla’n›n k›z› Tayye (Atiyye olmal›) Han›m’›n efli
Halid Bey.
1969. “Kalbi her zaman vatan aflk› ile dolu” olan
Yusuf Kemal Tengirflek. Kabri, mezarl›k
kulübesinin arkas›ndaki büyük aile sofas›ndad›r. Türk devlet adam›. (Meydan
Larus, 12/55) Do¤. 1877
HAYDARPAfiA ‹NG‹L‹Z
MEZARLI⁄I
M
ezarl›k, Haydarpafla Askeri Hastahanesi’nin arka taraf›nda ve bu hastahane ile
Marmara Denizi aras›nda bulunan yüksek yar
üzerindedir. Burada, K›r›m Harbi (1853-1855)
s›ras›nda, Selimiye K›fllas› ile Haydarpafla Askeri Hastahanesi’nde ölen ‹ngiliz asker ve subaylar› ile di¤er baz› devletlerin askerleri gömülüdür.
Kanunî devrinde (1520-1566) tanzim edilen
Has Bahçe’nin bir parças› olan bu yere iki yoldan gidilir:
1) Haydarpafla Lisesi ile Haydarpafla Askeri
Hastahanesi aras›nda uzanan ve ismi bulunmayan asfalt bir yoldan.
2) Haydarpafla gar›n›n arka taraf›ndaki bir yokufl yoldan.
Mezarl›¤›n as›l kap›s› birinci yol üzerinde iken
sonradan ikinci yol taraf›na al›nm›flt›r. Muhaf›zl›k kap›s› as›l kap› yan›nda hâlâ durmaktad›r.
Tu¤amiral Adulphus Slade’nin (Müflavir Pafla)
hat›ralar›na göre “güzel bir servilik isteyen bu
k›ymetli mevkiin” etraf› bir duvar ve parmakl›k ile çevrilmifltir.
Mezarl›k, iki üçgen fleklinde bir toprak parças›ndan ibaret olup boyu 700 m. kadar, geniflli¤i ise de¤ifliktir. Hepsinin otuz dönüm oldu¤u
bilinmektedir. Orta k›s›m dar oldu¤undan ölüler iki uca, yani Kavak ‹skelesi ile Haydarpafla
taraf›na bakan genifl k›s›mlara gömülmüfltür.
1980. Nazl› Tengirflek. Do¤. 1891.
1986. Spor gazetecili¤inin öncüsü Nam›k Sevik.
Tarihi olmayan fesli bir flâhide, mezarl›k kulübesi karfl›s›ndad›r. “Moravî fieyh Ahmed
Necib Efendizâde saâdetlu Mehmed
Hayrullah Pafla Hazretlerinin harem
a¤alar›ndan Mehmed Mercan A¤a’n›n
tarih-i irtihalleridir:
662
Miralay Tabip Mehmet fiakir ‹brahim Bey’in
(1851-1897), Haydarpafla Askeri Hastahanesi
adl› yazma eserinde, as›l kap› taraf›na K›r›m
Harbi s›ras›nda ölen askerlerin gömülmüfl oldu¤u belirtilmifltir. Yine bu esere göre, Haydarpafla taraf›ndaki k›s›m, sahipli oldu¤undan
1855 tarihinde Osmanl› Hükümeti taraf›ndan
sat›n al›narak ‹ngilizler’e hediye edilmifltir.
Buras› koleradan ölenler ile 1867’den sonra si-
vil ‹ngiliz ölülerine tahsis edilmifltir.
Sivil ve askeri k›s›mlar aras›na I. ve II. Dünya
Harpleri s›ras›nda ölen ‹ngiliz askerleri gömülmüfltür. Buraya, I. Dünya Harbi’nde 378 kifli,
II. Dünya Harbi’nde ise 39 kifli defnedilmifltir.
K›r›m Harbi s›ras›nda Selimiye K›fllas› ile Haydarpafla Askeri Hastahanesinde kimi gün 5060 kifli ölüyordu. Bunlar› teker teker gömme¤e
imkân olmad›¤›ndan her akflam saat dört sular›nda, aç›lan umumi çukurlara kitle halinde
gömülüyordu. Subay cenazeleri ise denize yak›n k›s›mlara teker teker defnedilerek bafllar›na birer tahta plaka dikiliyordu.
Lyne’dir. Kendisi K›r›m Harbi muhariplerinden olup 54 y›l ailesiyle beraber muhaf›zl›k binas›nda oturmufltur. Kabri, bu evin önündedir.
Koruyuculuk görevi için ayda 25 alt›n al›yordu.
Mezarl›kta bir çok ünlü kimseler de gömülüdür. Bunlar aras›nda, dünya çap›nda ünlü ‹ngiliz Türkolo¤u Sir Deison Ros ve eflinin 1946 tarihli kabirleri de vard›r. Ayr›ca ‹ngiltere Krall›¤›’n› Osmanl› ‹mparatorlu¤u nezdinde temsil
eden elçisi Nikolaus Rodesieus Conot’in 19
Mart 1908 tarihli, bodrum katl› muhteflem türbesi de buradad›r. Bunlardan ayr› olarak “sizindir, bizimdir” kavgas›na sebep olan Hurflit Pafla
da burada medfundur.
Ingiliz Mezarl›¤›’nda
Melekler Âbidesi.
Mezarl›kta bu yüzden tek mezar azd›r. Bir mermer lâhit üzerinde flunlar yaz›l›d›r:
“Burada 63. Alay Te¤menlerinden Thomas Kyd
Morgan yatmaktad›r. Kendisi ‹skoçya’dan Edinburg flehrinde James Morgan’›n ikinci o¤ludur. ‹nkemann Muharebesi’nde ald›¤› yaralar›n tesiriyle
19 yafl›nda iken 2 Ekim 1854’te Üsküdar’da ölmüfltür. Bu lâhit müflfik bir ana taraf›ndan çok
sevgili bir o¤lun hat›rlanmas› için yapt›r›lm›flt›r.”
As›l askerî k›s›mda, K›r›m Harbi s›ras›nda ölmüfl 5500 er ve 80 subay gömülüdür. Bunlardan 2162’si ‹ngiliz, geri kalan› da ‹talyan, Macar ve Leh (Polonya) askerleridir.
Padiflah iradesiyle bu harbe kat›lm›fl olan M›s›r
ve Tunus askerleri Müslüman Mezarl›¤›’na gömülmüflken sonradan kemikleri bulunduklar›
yerden ç›kart›larak bu yere defnedilmifllerdir.
Bunlar 45-50 kadard›r. Bu nakil s›ras›nda Tarabya’daki mezarl›kta bulunan 250 kadar deniz; Beykoz’da Selvi Burnu’nda ve Sokoni Gaz
Depolar›’n›n arkas›nda, Dikimevi civar›ndaki
‹ngiliz Mezarl›¤›’nda bulunan 400 kadar piyade askerinin kemikleri dokuz adet abidemsi
mezar tafl› ile birlikte Haydarpafla ‹ngiliz Mezarl›¤›’na nakledilmifltir. Bu arada Taksim’de
Topçu K›fllas› (‹stanbul Teknik Üniversitesi)
yan›nda bulunan Latin Mezarl›¤›’na gömülmüfl
bulunan 20 kadar bafl› bozuk asker kemikleri
de buraya getirilerek gömülmüfltür.
Haydarpafla ‹ngiliz Mezarl›¤› flimdi ‹stanbul’da
ölen ‹ngilizlerin kabristan› olmufltur. Para mukabilinde buraya gömülürler.
Mezarl›¤›n ilk muhaf›z› Mr. William Henry
663
Ingiliz Mezarl›¤›’nda
Melekler Âbidesi
figürleri.
Hurflit Pafla, ‹ngiltere donanmas›nda kalyon
kaptan› Guyon’un o¤ludur. Asil bir Macar kad›n› ile evlenip Macar tebaas›ndan olmufl ve
Macaristan ‹htilâline kar›flarak 1849’da daha
baflka bir çok Macar büyükleriyle Türkiye’ye
iltica etmiflti. Osmanl› Hükümeti kendisine
Macar Ordusunda tafl›d›¤› tu¤general rütbesini
verdi. Bozdo¤an Kemeri’nde bir konakta Türk
hayat›n› geçirdi¤inden öldü¤ü vakit herkes
Müslüman san›yordu. Kontes Guyon, Hurflit
Pafla’n›n bir hiristiyan olarak öldü¤ünü söylemesi üzerine merasimle götürülüp ‹ngiliz Mezarl›¤›’na gömüldü. ‹ki o¤lu ‹mparator III. Napolyon’un emriyle IV. Henri kolejine konuldu. Mezar tafl› üzerine sonradan flu kitâbe yaz›lm›flt›r:
664
Abidesi’dir. K›r›m’da ölen askerlerin hat›ras›n›
yad etmek için 1857’de ‹ngiltere Kraliçesi Viktorya’n›n emriyle dikilmifltir. “Baron Marochetti taraf›ndan resmi yap›lan” bu granit sütun yekpare görenmesine ra¤men küçük tafllardan yap›lm›flt›r. Yerden yüksekli¤i 28 metredir.
Abide iki k›s›md›r. Altta kaide vazifesi gören
2,5 metre geniflli¤inde, 7 metre yüksekli¤indeki k›sm›n dört köflesine, ellerinde birer tüy kalem bulunan, kanatl› zafer melekleri rölyefleri
yap›lm›flt›r. Bu kabartma heykellerin aras›na
ve her yüzüne ‹ngilizce, Frans›zca, ‹talyanca ve
Arapça flu kitâbe yaz›lm›flt›r:
“‹stiklal mücahidi Guyon Richard’›n 100. y›ldönümünü hat›rlamak için Macar Halk Cumhuriyeti taraf›ndan vaz edilmifltir. 1856-1956”
“1854, 1855 ve 1856 senelerinde Rusya’ya karfl›
yap›lan harpte vatanlar› u¤runa ölen ‹ngiliz ordu
ve bahriyesine mensup subay ve erlerin hat›ras›na
dikilen bu sütun 1857 senesinde Kraliçe Victoria
ve milleti taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.”
Mezarl›¤›n en görkemli yap›s› Kraliçe Viktorya
Bu meleklerin ve kitâbelerin üzerine de diz ba-
¤› niflan› hak edilmifltir.
önüne gelinir. Kap› üzerinde kitâbe yoktur.
Kaidenin alt taraf›na sonradan flu plaket yerlefltirilmifltir:
‹çeri girildi¤inde sol tarafta, 1855 tarihinde ölmüfl olanlar için dikilen bir kaç kabir görülür.
Bunlardan biri -büyük bir ihtimalle- Haydarpafla Camii Mezarl›¤›’ndan al›nm›flt›r. Üzerindeki motiflerden bir kad›na ait oldu¤u anlafl›lan bu flâhidenin yaz›lar› silinerek ‹ngilizce yaz›lm›flt›r.
“Bir as›r önce bu mezarl›k yak›nlar›ndaki çal›flmalar›yla pek çok insan›n ›st›rab›n› dindiren ve hemflirelik mesle¤inin temelini atan Florence Nightingale’in hat›r›s›na. 1854-1954. Bu plak Türkiye’deki ‹ngiliz Cemaati taraf›ndan Kraliçe II. Elizabeth’in tac giyme y›l›nda onu tebcilen konulmufltur.”
Bu kaidenin üzerine dört köfle, alt kaideye göre daha ince, 21 metre yüksekli¤inde bir sütun
Haydarpafla Köprüsü’nün Üsküdar yönündeki
aya¤› bafl›nda, eski Ticaret Lisesi’nin ve Sultan
Abdülmecit Çeflmesi’nin karfl›s›ndaki yoldan
‹ngiliz Mezarl›¤›’na gidilir. Bu yokufl yol gar binas›n›n eski yolu olup sonradan kapat›lm›flt›r.
Kap›n›n yan›ndaki bir levhada “‹ngiliz Mezarl›¤›’n› ziyaret edecekler bu kap›dan geçebilir” diye
yaz›l›d›r.
Yolun biraz ilerisinde ve sa¤ taraftaki beton bir
geçitten, mezarl›¤›n sonradan aç›lan kap›s›
Biraz ileride ve sa¤ tarafta, 1867 tarihinden
sonra ölen ‹ngilizler’e ait çok bak›ml› ve abidemsi tafllarla süslü mezarl›k bulunmaktad›r.
Burada, mütareke devrinde, 1920 tarihlerinde
vefat eden müslüman askerler de gömülüdür.
Bunlar Maslak’tan nakl-i kubûr yolu ile getirilmifltir. Bunu belirten büyük bir kitâbe tafl›, gömülenlerin isimlerini havi olarak dikilmifltir.
Mezarl›¤›n bu birinci k›sm› yar›m daire fleklinde olup deniz taraf› demir bir parmakl›kla, arka taraf› ise Askerî Hastahane’nin alçak duvar› ile çevrilmifltir.
Bu yar›m daire fleklindeki k›sm›n yan›ndaki
dar bir berzahtan ikinci k›sma geçilir. Buras›
da yar›m daire fleklindedir. Dar berzah›n hemen yan›nda, yukar›da ad› geçen, mermer tür-
Ingiliz Mezarl›¤›.
665
Ingiliz Mezarl›¤›
vaziyet krokisi.
666
be yer alm›flt›r. Türbenin önünde ‹yonik bafll›kl› dört sütunun tafl›d›¤› bir revak vard›r.
Türk Ordusu’nda vazife ile bulunmufl ve bu esnada yakaland›¤› tifodan vefat etmifltir.
‹kinci k›s›mda ve Viktorya Abidesi’nin önünde bir çok kabir bulunmaktad›r. Bunlar, 18551856 tarihinde K›r›m Harbi s›ras›nda ölen askerlere aittir. Aralar›nda sonradan gömülenlerde mevcuttur. 1877 tarihli olan›, ‹stanbul’daki ‹ngiliz sefareti ataflesi Julian Hardi Layand’a aittir. Bu zat, fiipka Geçidi Muharebeleri s›ras›nda, Süleyman Pafla kumandas›ndaki
As›rl›k pek çok çam a¤ac› bu bak›ml› mezarl›¤› gölgelemektedir.
Kaynaklar: (Miralay Dr. Mehmet fiakir Bey, Haydarpafla
Askeri Hastahanesi, Muallim Cevdet Yazmalar›) (A. Slade,
Türkiye ve K›r›m Harbi, s. 221) (B. fiehsuvaro¤lu, K›r›m
Harbinde ‹stanbul Hastahaneleri, Hayat Tarih Mec. 1965,
Say›: 10 s. 19) (Gezi Notu)
KARACAAHMET MEZARLI⁄I
‹
stanbul’un de¤il, Türkiye’nin bile en büyük
mezarl›¤›d›r. Üsküdar’›n yüksek bir mevkiinde bulunup, meyilli bir arazide tesis edilmifltir.
Etraf›, Nuhkuyusu Caddesi, T›bbiye Caddesi,
‹nadiye Mescidi Sokak, Büyük Selim Pafla
Caddesi ve ‹nadiye Camii Soka¤› ile çevrilmifltir. Arazinin en alçak noktas›n›, Seyyid Ahmet Deresi vadisi teflkil etmektedir.
Ad›n› Karaca Ahmet Sultan’dan alan mezarl›¤›n tesisi çok eski tarihlere dayanmaktad›r.
Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi Vefeyât adl› eserinde, Üsküdar’da Miskinler Tekkesi civar›nda, bir mezarda bulunan kitabeden bahseder, kitabe Abdullah es-Selâhi Efendi taraf›ndan: Ahmed’in pederi Bayezid-550 tarihinde,
Ebû Yezid zaman-› saltanat›nda Konstantiniyye
feth olundu, fleklinde okunmufltur.
‹stanbul’un Araplar taraf›ndan muhasaras› s›ras›nda flehid olan askerlerin buraya gömüldü¤ü san›lmaktad›r. Mezarl›kta hiç bir zaman bir
Roma veya Bizans lâhdine rastlanmam›flt›r.
750 dönümlük bir araziyi kaplayan mezarl›¤›n,
Seyyid Ahmet veya ‹ranîler Kap›s›, Namazgâh
Kap›s›, Harmanl›k Kap›s›, fiehitler Kap›s›,
Körkap›, Yan›k Ömer Kap›s› ve F›st›kl› Kap›s›isimlerini tafl›yan kap›lar› vard›r. Bu kap›lar›n
yan›nda, kap›lar› aç›p kapayan mezarl›k bekçilerinin küçük evleri bulunuyordu.
Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n ayr›ca bölge isimleri vard› ki, flunlard›r:
1. ‹nadiye Mezarl›¤›,
2. Menzilhane Mezarl›¤›,
3. Tunusba¤› Mezarl›¤›,
4. Yüksekkald›r›m Mezarl›¤›,
5. Aflç›bafl› Mezarl›¤›,
6. Karacaahmet Türbe Mezarl›¤›,
7. Çiçekçi veya Havuzbafl› Mezarl›¤›,
8. Duvardibi veya Çay›rbafl› Mezarl›¤›,
9. Harmanl›k Kap›s› Mezarl›¤›,
10. Seyyid Ahmet Mezarl›¤›,
11. ‹ranl›lar Mezarl›¤›,
12. fiehitlik Mezarl›¤›,
13. Kuyubafl› Mezarl›¤›,
14. Miskinler Tekkesi (Dedeler Kuyusu Mezarl›¤›)
15. Haydarpafla Mezarl›¤›,
16. Araplar Mezarl›¤›,
17. fierif Kuyusu Mezarl›¤›,
18. F›st›kl› Mezarl›¤›,
19. Taflç›lar Mezarl›¤›.
Karacaahmet
Mezarl›¤›,
Duvardibi mevkii.
Buras› ayn› zamanda
Bayram yeri idi.
667
küdar R›faî Tekkesi Âsitânesi, Behram Pafla
Türbesi, Ayasofyal›lar Sofas›, ‹nadiye Çeflmesi
ve Hamam›, fieyh Nizameddin Efendi Tekkesi, Yediemirler Türbesi, Büyük Selim Pafla Sofas›, Yüksek Kald›r›m Mezarl›¤›, Sadrazam fiehid Haf›z Ahmet Pafla Sofas›, fieyh Osman
fiems Efendi Sofas›, Sadeddin Efendi Sebil,
Çeflme ve Hazîresi, Karacaahmet Türbe ve Sebili, Rodosî Ahmet Fethi Pafla Camii ve çeflmesi, Hüseyin Pafla Sebili, kütüphane sahibi
Ât›fzâdeler Sofas›, Tepebafl› Mezarl›¤›, F›st›kl›
Mezarl›¤›, ‹brahim A¤a Camii, Çeflmesi ve Karakolu, Ayr›l›k Çeflmesi ve Araplar Mezarl›¤›
ile Namazgâh› bulunmaktad›r.
Gündo¤umu Caddesi üzerinden Roma, Bizans
ve Osmanl› Ordular› geçerek Anadolu’ya ulaflm›fllard›r. Surre Alay› da kafile ile buradan Ayr›l›k Çeflmesi’ne gelmifltir.
Mezarl›¤›n di¤er bir yolu ise, T›bbiye Caddesi
idi. Bu tali yol say›l›rd›. Üsküdar vapur iskelesinden Do¤anc›lar’a gelen bir kimse, Hüdâyî
Aziz Mahmud Efendi Hazretleri’ni ziyaretten
sonra, Çak›rc›bafl› Hasan Pafla Camii, Nasuhî
Mehmet Efendi Tekkesi, Sadrazam Hasan Pafla Çeflmesi, Türkmen Mezarl›¤›, Paflakap›s›,
Beflir A¤a Çeflmesi, Süleyman Pafla Menzil
Çeflmesi ve Çiçekçi Camii ile Sultan III. Selim
Çeflmesi önünden geçerek Duvardibi’nde, Çay›rbafl› mevkiinde Gündo¤umu Caddesi’ne
ulafl›yordu.
Karacaahmet
Mezarl›¤›’n›n bir
bölümünü
gösterir flehir plân›
paftas›.
Mezarl›¤›n belkemi¤i, eski Menzilhane Yokuflu
Caddesi olan flimdiki, Gündo¤umu Caddesi’dir.
Mezarl›k burada, ‹nadiye’den bafllayarak, ‹brahim A¤a’ya kadar uzan›r. Bundan evvel, Ahmediye Meydan›’nda (Yeniçeflme Meydan›) bulunup da, flimdi mevcut olmayan Mehmet A¤a
veya Gizlice Baba Mezarl›¤›’n› sayacak olursak,
Karacaahmet Mezarl›¤›, Ahmediye Meydan›’ndan bafllayarak Sö¤ütlüçeflme, Mahmut Baba Mezarl›¤› ile K›z›ltoprak’a kadar uzan›r.
Gündo¤umu Caddesi üzerinde; Ahmediye Camii, Sadiyyeden Fethi Efendi Tekkesi, A¤a
Camii ve Hamam›, ‹skender Baba veya Kaymakç› Tekkesi, Nevflehirli ‹brahim Pafla’n›n
muhteflem çeflmesi, Tavafli Hasan A¤a Camii
ve Mektebi, ‹bnü’l-emin Ahmet A¤a Çeflmesi
ve Namazgâh›, bunun karfl›s›nda bulunan Üs-
668
Bugün 13. Ada’s› teflkil edilen Karacaahmet
Mezarl›¤›’n›n birden 10. Ada’s›na kadar (10.
Ada dahil) olan k›s›mlar›, tarihi flâhidelerle
bezelidir. Bu adalarda Fatih Devri’ne ait bir
tek tafl mevcut de¤ildir. Hicri 10. yüzy›la ait üç
flâhide günümüze kadar gelebilmifltir ki, bunlar
926 (1520) tarihinde vefat eden Reisü’l-hattatîn fieyh Hamdullah Efendi, 962 (1555)’de vefat eden “fiaban-› ber-murad” ve 999
(1590)’da vefat eden Sipahi Ali A¤a’ya aittir.
11. yüzy›la ait ise 45 flâhide mevcuttur. Bunlar›n en eskileri 1006 (1597)’de vefat eden cami
sahibi Bâli Çavufl ve 1012 (1603)’de vefat eden
Handan Sultan tayesi Âmine Hatun’a aittir. 12
ve 13. yüzy›la ait pek çok flâhide vard›r.
Mezarl›¤›n çevresinde ve içinde bir çok tarihi
eser mevcuttur ki, bunlar cami, Cüzzam Hastahanesi, çeflme, sebil, su terazisi, kuyu, tekke ve
namazgâhlard›r. Bunlar bahislerinde genifl bir
flekilde kaydedilmifltir.
Mezarl›klar eskiden Mezarl›k Kethüdas› taraf›ndan idare ediliyordu ki, flimdiki Mezarl›klar
Müdürlü¤ü’ne eflitti. Bu kethüdalardan biri
olan Hâf›z Hasan Efendi’nin 1219 (1809) tarihli flâhidesi Ahmet Fethi Pafla Camii yan›nda
iken 1997 senesi yaz›nda yerinden ç›kart›larak
buradaki trafo merkezinin arkas›na at›lm›flt›r.
Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n önemini bilen ve
bu hususta eserler veren; Sicill-i Osmânî yazar›
Mehmet Süreyya Beyefendi’yi, ‘fiekaik-i Numaniye’ye zeyl haz›rlayan F›nd›kl›l› ‹smet Beyefendi’yi ve ‘Merâkid-i Mu’tebere-i Üsküdar’
adl› k›ymetli kitab› yazan Üsküdarî ‹smail
Hakk› Beyefendi’yi burada rahmetle an›yorum. Ne kadar ac›d›r ki bu eserleri bize veren
bu de¤erli insanlar›n kabirleri bugün mevcut
de¤ildir.
‹smail Hakk› Beyefendi’nin kabri, topra¤a gömülü olarak, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, 2.
Ada’da, Harmanl›k Kap›s› ile fiehitlik Camii
aras›nda ve Nakflî fleyhi olup 1116 (1704)’te
vefat eden fieyh Mehmed Niyazi Efendi yan›ndaki Kad›zadeler Sofas›’nda iken 1990 senesinde yok olmufltur.
Üsküdar’da gömülü olanlardan 142 kifliyi
‘Mir’at-i ‹stanbul’ adl› eserine kaydeden Mehmet Raif Bey, bu flâhideleri aray›p bulmas›ndan ziyade, Sicill-i Osmânî’den alarak kitab›na
geçirmifltir.
KARACAAHMET MEZARLI⁄INDA GERÇEKLEfiT‹R‹LEN ‹ST‹MLÂKLER:
Duvardibi Mevkii ‹stimlâki:
1917, 1940, 1956 ve 1974 tarihlerinde olmak
üzere dört defa istimlâk edilmifltir. 1917’te
tramvay yolu için yap›lan istimlâkte pek az bir
Karacaahmet
Mezarl›¤›’n›
gösterir
flehir plân› paftas›.
669
bölüm ortadan kalkm›fl ve Ahmet Fethi Pafla
Camii alt›ndaki çeflme, Nuhkuyusu Caddesi’nin sa¤ köflesine nakledilmifltir. Bu s›rada
Mimar Kâs›m A¤a’n›n muhteflem lâhdi, fiehitlik Kap›s›’n›n hemen sol taraf›na, Himmet Baba Türbesi, fiehitlik Camii sol ilerisine ve Mikail Hoca Türbesi y›k›ld›ktan sonra da flimdiki
trafo merkezinin sol taraf›na nakledilmiflse de,
1985 tarihinde yok edilmifltir. Burada bulunan
Alo Pafla’n›n kallâvîli flâhidesi de, Miskinler
Tekkesi Çeflmesi’nin arka taraf›na, 1. Ada’ya
götürülmüfltür.
Yine bu civarda bulunan Serasker Nam›k Pafla
aile sofas› geriye nakledilmifltir. Bu nakil s›ras›nda sofadaki flâhideler yere düflürüldü¤ü için
parçalanm›fl ve çimento ile birlefltirilmifltir.
Hazîrenin nakledildi¤i yerdeki flâhideler de hemen yan tarafa yerlefltirilmifltir.
1956-57’de yap›lan istimlâklerde, Ahmet Fethi Pafla Camii arkas›ndan geçen dar yol kapat›lm›fl ve Pafla’n›n çoban çeflmesini and›ran
ampir çeflmesi de parçalanarak sökülmüfltür.
Bu tarihe kadar Nuhkuyusu Caddesi’nin, Karaca Ahmet Sultan Türbesi’ne kadar uzakl›¤›,
yani yolun geniflli¤i ancak 6-7 metre kadard›.
Burada yap›lan istimlâkler caddenin sa¤ taraf›nda devam ettirilerek Harmanl›k Kap›s›’na
kadar uzat›lm›fl ve flâhideler de set üzerine bir
s›ra halinde dizilmifltir.
Seyyid Ahmet Deresi ‹stimlâki:
Karacaahmet Mezarl›¤› bu nakilden sonra
1956-57 y›llar›nda ve bilhassa 1974’te Karayollar›’n›n tahribat›na u¤rad› ve Seyyid Ahmet Deresi taraf›ndaki flâhideler ile Ankara
Asfalt› Köprüsü’nün yap›m› s›ras›nda 6. Ada
karfl›s›ndaki mezarl›k tamamen imha edildi.
Süheyl Ünver Bey, 13 Aral›k 1918’de henüz
t›bbiye ö¤rencisi iken bu semt hakk›nda flu bilgiyi vermifltir:
“‹brahim A¤a Mahallesi’nden Üsküdar’a giden
bir yol var. Yolun her iki taraf› da mezarl›kt›r.
Sa¤ tarafta Karacaahmet Mezarl›¤› vard›r ki,
evvelce duvar› yoktu. fiüheda kabristan› yap›ld›ktan sonra merkez kumandanl›¤›n›n emri ile
k›ymetli ve k›ymetsiz bir tak›m tafllar parçalanarak duvar yap›lm›fl ve tafllar› ile dolu olan ve
servileri ile meflhur olan buralar› birer toprak
y›¤›n›na döndürülmüfltür.
Buradaki istimlâk 1940 tarihinde yap›lm›fl ve
T›bbiye Caddesi’nin her iki köflesi flimdiki hale getirilmifltir. O tarihte mezarl›k duvar›n›n
üzerinde bulunan fieyhülislâm Mirzâzâde fieyh
Mehmet Efendi ile o¤lu Neylî Ahmet Efendi’nin flâhideleri mezarl›¤›n içine ve flimdiki
yerine nakledilmifltir.
Mekteb-i T›bbiye-i fiahane’den Üsküdar’a giden flose aras›nda da yani yolun solunda tali bir
kabristan vard›r ki, etraf› duvar ile çevrili de¤ildir. Ve buralarda evvelce tahmin ve hesab›ma göre 45’e yak›n servi a¤ac› mevcuttu. Ve
‹brahim A¤a’da maruf büyük bir akar çeflme
vard›r ki, üzerinde yine maruf ve güzel bir kahve mevcuttu. Bu da flüheda kabristan› duvar›n›n yan›ndad›r. Civar ahalisi flu mezar karfl›s›nda olan bu çeflmede, çamafl›rlar›n› y›kayarak
askerlere odunluk vazifesi gören bu a¤açlar kesile kesile evkaf memurlar›n›n gözü önünde bu
hali buldu. Yol ile birinci k›s›mda 54’e yak›n
servi a¤ac› yerine bugün yak›lmak üzere dipleri
kesilen tam dört tane servi a¤ac› vard›r. ‹flaretli k›s›ma bugünlerde Avusturya askerleri çad›rlar›n› kurdu. A¤açlar› bir taraftan da onlar tahrip ediyorlard›. Bugün, bu s›ra mezarl›kta görülen 8-10 kadar a¤açtan yar›n bir fley kalmayaca¤› flüphesizdir. Bu zavall› memlekete yaz›k.
Ölülerimiz bile rahat yüzü görmüyor... Mukaddesata hürmet etmeyen millet adam olamaz...
Tunusba¤› mevkiinde çok eski tarihli flâhideler
ve sofalar bulunuyordu. Bunlar, mezarl›k duvarlar›n›n, 1938-40 tarihleri aras›nda, flimdi
görülen flekliyle ve büyük bir özveri ile Nasuhî-
Merkez kumandan› Sâbihi Cevat Bey zâhiren
çok dindar bir adamm›fl. Madem ki öyledir, niçin flimdiye kadar, o can›m k›ymetli tafllar›
tahrip etmektedir?”
Nam›k Pafla Sofas›’n›n karfl›s›nda bulunan Ahmet Fethi Pafla Sofas›’na hiç dokunulmad›¤›
halde, yolun ilerisindeki 90 derecelik köfle kesilerek yuvarlat›m›fl ve flimdiki hale getirilmifltir. Himmet Baba ve Mikail Hoca Türbeleri bu
köflede idi.
Tunusba¤› ‹stimlâki:
670
zâde Avukat Alaeddin Bey taraf›ndan yap›ld›¤›
s›rada, Çiçekçi Camii hazîresine nakledilmifltir.
Tepebafl› Mezarl›¤› ‹stimlâki:
Mezarl›k, Karacaahmet Türbesi ile ‹brahim
A¤a Camii aras›nda, Hüseyin Pafla Sebili’nin
bulundu¤u yerde ve Miskinler Tekkesi Çeflmesi’nin karfl›s›nda olup burada çok k›ymetli tafllar vard›. Bu semtin, ‹stanbul Belediyesi Asfalt
fiefli¤i’ne verilmesinden sonra, mezarl›k büyük
bir tahribata u¤ram›flt›r. Yaln›z burada bulunan kütüphane sahibi Ât›f Efendi aile sofas›,
Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n kap›lar›ndan biri
olan, F›st›kl› Kap›s›’n›n hemen sa¤ taraf›na
nakledilmifltir. Fakat ne yaz›k ki, Ât›f Efendi’nin flâhidesi yok olmufltur.
‹stanbul’a gelen seyyahlar ve ressamlar Karacaahmet Mezarl›¤›’na büyük ilgi göstermifller
ve bu arada da 1852-54 tarihlerinde Ernest de
Caranza taraf›ndan bulunan ilk resimleri çekilmifltir.
Karacaahmet Mezarl›¤›, bir aç›k hava müzesi
niteli¤inde olup buradaki birbirinden de¤erli
flâhideler, gerek tarih, gerek taflç›l›k, gerek hat
sanat› ve gerekse bafll›klar› yönünden emsalsiz-
dir. Bu yaln›z bize has muhteflem bir sanatt›r.
Bunlar›n tahribine art›k izin verilmemelidir.
Kaynaklar: (Ayvansarayî, Vefeyât, Süleymaniye Kütüp.
Esad Efendi Bölümü No: 1375 s. 107/b) (Konyal›, Üsküdar
Tarihi, 2/ 481) (H. T. Da¤l›o¤lu, Sanat Bak›m›ndan Mezarlar ve Mezartafllar› ve Karacaahmet Mezarl›¤›, Milletleraras›
1. Türk Sanatlar› Kongresi’ne Sunulan Tebli¤ler, Ankara
1962, s. 120- 139)(H. T. Da¤l›o¤lu, ‹stanbul Mezarlar›,
Yeni Türk Mec. Say›: 23-24 Haziran-Temmuz 1934) (H.
T. Da¤l›o¤lu, Mezar Tafllar›, Türk Yurdu, Say›: 197- 3,
Mart 1928 s: 48 - 49) (O. Öndefl, Karacaahmet Mezarl›¤›,
Hayat Tarih Mec. fiubat 1975) (N. Köseo¤lu, Karacaahmet
Mezarl›¤›, ‹stanbul Üni. Edebiyat Fak. yay›nlanmam›fl mezuniyet tezi, Ekim 1969) (N. Barut, Karacahmet Mezar Tafllar›, ‹stanbul Üni. Edebiyat Fak. yay›nlanmam›fl mezuniyet
tezi, Haziran 1969) (S. Eyice, ‹stanbul-fiam-Ba¤dat Yolu
Üzerinde Mimarî Eserler, Tarih Der. Say›: 13, 1958, s. 81)
(M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, 1975) (S. N. Ergun, Mezar Kitabeleri, ‹stanbul 1932) (Erdem Yücel, Karacaahmet,
TTOK Belleteni, Eylül-Ekim 1975) (S. Ünver, Karacaahmet Facias›, Tercüman Gazetesi, 12 A¤ustos 1975) (Azade
Akar, Mezar Tafllar›nda Süslemeler, Atatürk Konferanslar›,
1973-74, s. 73) (Hans-Peter Laqueur, Hüve’l-Bâkï, Tarih
Vakf› Yurt Yay. ‹stanbul 1997)
Karacaahmet
Mezarl›¤› bölümlerini
gösterir kroki.
671
ri’nin emriyle flimdiki yerine yerlefltirilmifltir. Poligonal bafl tafl› üzerindeki yaz›
fludur:
Hazreti Sultan Murad-› Gazi’ye
Ol ser mi’mar olan püflt-ü penâh
Ya’ni ol Kas›m A¤a ibn-i Ali
Dileriz olsun muîni ol ‹lâh
Çün bilür âhir bu mevtin cam›n›
Altta kaidede:
Nûfl ider flâh u gedâ bi-ifltibâh
S›hhatinde kabrini hafr eyledi
Umar›z ma¤fûr ola cürm ü günâh
Sanduka üst kenar›nda sa¤da:
Vehbi’yâ di merkadin tarihini
Karacaahmet
Mezarl›¤›
1. Ada
fiehitlik Kap›s›
kitabesi.
fiimdi Karacaahmet Mezarl›¤›’ndaki flahideleri ada s›ras›na göre okuyal›m:
1. ADA
B
üyük bir ada olan 1. Ada, Karacaahmet-‹brahima¤a Yolu ile Nuhkuyusu Caddesi boyunca uzan›r. Yan›k Ömer Kap›s›, Körkap›, fiehitlik Kap›s› ve Harmanl›k Kap›s› (Musalla
Kap›s›) adl› dört kap›s› vard›r. Yan›k Ömer kap›s› bugün kapal›d›r. Körkap› ise, 1965 tarihlerinde aç›lm›flt›r. Evvelce geçit vermez toprak
bir yol oldu¤undan bu isimle an›lm›flt›r. fiehitlik Kap›s› da, 1335 (1916) tarihinde yenilenmifltir. Kitâbesi âyet-i kerime olup Hattat Kemal Bey’in eseridir. Harmanl›k Kap›s› ad›n›,
yan taraf›ndaki Harmanl›k mevkiinden alm›flt›r. Bu tarla bugün de mevcuttur. Kap›n›n iki
yan›nda birer Bizans bafll›¤› bulunmaktad›r.
Biraz ileride ise, iri granit sütunlar vard›r.
Alt› bölümden oluflan adada, medfun olanlar›
daha kolay bulabilmek için, A-B-C-D-E-F k›s›mlar›na ayr›lm›flt›r.
1. Ada - A Bölümü:
1036 (1626). Muhteflem lâhit. Mimar Kas›m
A¤a. (Merâk›d s. 35; Semavi Eyice, Mimar Kas›m Hakk›nda, Tarih Belleteni,
Ekim 1979, Say›: 172/767)
Lâhit, 1957’de yollar›n tanzimi s›ras›nda
yerinden al›narak, Fatih Camii hazîresine nakledilmifl fakat, Bakan Tevfik ‹le672
Solda:
Cennetü’l-me’va k›la ol Padiflah
1036
1065 (1654). ‹ço¤lan› iken vefat eden Dervifl
Mehmed.
1136 (1724). Hamzavî Tafl. Tarih m›sra› fludur:
“Menzil-i Kami Efendi gülflen-i firdevs ola”
Edirne’lidir. fieyh ‹brahim Gülflenî’nin
o¤ludur. Alim, faz›l ve mahir flair idi. Kitâbesi iki sat›r olup birincisi duad›r. Kabri, cadde üzerinde ve Haskan ailesi hazîresi önündedir. (Sicill-i Osmânî, 4/73)
1138 (1726). Haskan ailesi solunda, sütun flâhide. Kitâbesi fludur:
Ser-firâz-› mevâlî-i Hazreti Selim Efendi kim
Nukûd-› fazl› idi kaabil-i zî-fehme sermâye
Olub Fetva Emîni mâye Mekke ile mükerrem
‹naye..... fazl›ndan idi muhtâc fetvâya
Mülâz›m oldu çün rûhu Dürrî hakka didim târîh
‹de Hakk sadr-› Cennet’de Selîm-i Kâmile pâye
1138
Dîvân flairi idi. (Sicill-i Osmânî, 3/55-56)
(Türk Dili ve Ed. Ans. 7/498 Kavsarazâde) (Merâk›d s. 61)
1145 (1732). F›nd›kl›’da Ayaz Pafla imam›
Haf›z ‹spir Ali Efendi.
1145 (1732). Mevâlî-i azamdan Gedosî el-hac
Haf›z Mehmed Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kirâmdan Abdullah Mes’ud Efendi.
1167 (1753). Edib Efendi Sofas› civar›. Diyarbekir kazas› ulemas›ndan fiamî lâkapl›
Üsküdarî Ahmet Efendi. Hat çok ince
olarak yaz›lm›fl olup enderdir. (Sicill-i
Osmânî, 1/254)
1169 Zilhicce (Eylül 1756). Nefis yaz›. Reis
Kethüdas› ve Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan el-hac Mustafa A¤a.
1187 Muharrem 21 (Nisan 1773). Servi ve
üzüm asmas› kabartmal› nefis tafl. Hâlâ
Kandiye Valisi vezîr-i mükerrem devletlu Arabgirli ‹brahim Pafla’n›n menkûhas› (efli) Zeyneb Han›m. (Sicill-i Osmânî,
1/135 El-hac ‹brahim Pafla)
rif kazas› Küçük Torun Efendizâde Mehmed Sad›k Efendi
1235 (1819). Küçük Torun Efendizâde Mehmed Emin Efendi’nin torunu Kitâbîzâde
Mustafa Tevfik Efendi.
1238 (1822). Veliü’n-naim Yasincizâde Efendi’nin bafl çukadar› Benli Ahmed A¤a.
1238 (1822). Hâlâ Topkap› ustas› Ahmed
A¤a’n›n efli Esma Han›m.
1240 Muharrem 25 (Eylül 1824). Hüseyin Pafla dairesinde hazine kâtibi Hayri Efendi.
Tarih beyti fludur:
Sak›b didi tarihini ol sahib-i hayr›n
el-hac Mehmed Emin ol Hayri Efendi.
Mimar Kas›m A¤a’n›n
muhteflem lâhdi.
1203 Receb 16 (Nisan 1789). Ayasofya-i Kebir imam› Goncezâde Mehmed Arif
Efendi’nin efli Fatma Han›m.
1207 (1792). Molla Salihzâde mezarc›lar kethüdas› Haf›z Hasan Efendi’nin k›z› F›nd›kl›’da kömürcü Hüseyin A¤a’n›n efli
flehiden ve mat’unen (vebaya yakalanarak) vefat eden fierife Hadice Monla.
1211 (1796). Tu¤ral› tafl. Hafidzâde’nin duhteri Mehmed Emin Efendi. Babas›n›n
yan›ndad›r.
1215 (1800). Ferhad Pafla’n›n halas› Selim
Bey’in efli Hafize Han›m.
1227 Rebiyülevvel 18 (Nisan 1812). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan sadr-› esbak
Said Paflazâde Mehmed Dervifl Beyefendi’nin k›z› Ayflenur Han›m.
1229 (1814). Büyük molla sar›kl›. Ba paye-i
Mekke-i Mükerreme sab›ka fiam-› flerif
kazas› merhum Küçük Torun Efendizâde
Mehmed Emin Efendi. Torununun kabri de buradad›r.
1229 Rebiyülâhir 12 (Nisan 1814). Kâtibî sikkeli. Dergâh-› âlî gediklilerinden Karakulak za’im Ahmed A¤a.
1230 (1815). Büyük molla sar›kl›. Kudüs-i fie673
1242 (1826). Kâtibî sikkeli. fiakir Ahmed Pafla silâhdar› Mehmed Dervifl A¤a.
1261 Rebiyülevvel 12 (Mart 1845). Ba¤dad
kaimmakam› Mehmed Bey.
1263 (1846). Enderundan mahreç Mehmed
A¤a.
674
1321 (1903). Rical-i Devlet-i Aliyye’den istinaf mahkemesi reisi Ahmed Enverî
Efendi ‹bn-i Süleyman el-Ba¤dadî.
1265 (1848). Devletlu Kapudan Hüseyin Pafla’n›n hazine kâtibi el-hac Hayri Efendi’nin k›z› el-hac Veliyüddin A¤a’n›n efli
hace Hadice Kâmile Han›m.
1323 (1905). Muhibb-i ehl-i beyt-i Resulullah
ve tarikat-i aliyye-i R›fa’iyye’den Defteri Hakani taflra senedat 2. flube baflkâtibi
Çil Emin Beyzâde efl-fleyh Hasan Tahsin
Bahri Efendi.
1282 (1865). Tarik sikkeli. Sahib-i ehl-i hayrat ve’l-hasenat Safranbolu Sanca¤› dahilinde olan Kazal› Harmanc›k karyeli
tarik-i Halvetiye’den fieyh el-hac Ahmed Enverî Efendi.
1328 (1910). fiura-y› Devlet azas›ndan Hasan
Vassaf Beyefendi’nin hemflirezâdesi Prizren ceza reisi esbak fiehid-i mazlum Hüsnü Efendi’nin k›z›, Lütfi Bey’in efli Nasib
Han›m.
1289 (1872). Paflakap›s›’nda âlî bafl çavuflu elhac ‹brahim Çavufl A¤a.
1347 (1928). Etraf› demir parmakl›kl›. Bak›rköylü Mehmed fievki Pafla.
1295 (1878). Etraf› demir parmakl›kl›. fiehremaneti muhasebecisi Reflad Efendi’nin
efli ve k›z› Emine Melek Han›m. Kitâbeleri M›srîzâde Ali R›za imzal›d›r.
1942-7-12. fieyh Hasan Gaybi Büyükuygur.
Büyük bir sofada ve Sokollu Ailesi sofas› yan›ndad›r.
1308 (1890). Fes ve madalyon kabartmal›.
Berlin sefir-i sab›k› müteveffa Nuri Beyzâde Asakir-i fiahane Mirlival›¤›’ndan
mütekaid Mehmed Tevfik Bey.
Bestekâr Yesari As›m
Ersoy’un kabri.
1. Ada’da ve
Nuhkuyusu Caddesi
üzerindedir.
1313 (1895). Bab-› seraskerî divan-› muhasebat 3. flube müdiri el-hac Ömer Efendi.
Yan›nda, efli Emine Han›m 1314.
1948-1880. Ord. Prof. Dr. Nefl’et Ömer (Pafla)
‹rdelp. (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 190)
1958. General Cafer Tayyar E¤ilmez Pafla. D.
1877. Üsküdar’da, Salacak sahilindeki
yal›s›nda vefat etti.
el-hac Mehmed Efendi’nin efli Ayfle Hatun.
Büyük fesli. Enderun’dan mahrec Haf›z Ali
A¤a.
Cebecibafl› Sar› Abdullah Pafla’n›n mühürdar›......
(Sicill-i Osmânî, 3/376 Abdullah Pafla)
Müderrisîn-i kirâmdan fiamizâde Mehmed
Ataullah Efendi. 1167 tarihli flâhideye
bak›n›z.
Haskan Ailesi Sofas›’n›n sol taraf›nda. Hind
Elçisi el-hac Yusuf A¤azâde Sadr-› esbak
el-hac Emin Pafla’n›n biraderi Silâhflor-›
Hassa’dan.......
Emin Pafla, 1183 (1769)’da Edirne’de
vefat etti. (Sicill-i Osmânî, 1/409)
Güzel tafl ve yaz›. Serbostaniyan-› Hassa kap›c›bafl› Yakub A¤a’n›n efli...... Yakub A¤a,
1173 (1759)’da vefat etti. (Sicill-i Osmânî, 4/649)
Kap›c›bafl› Yakub A¤azâdesi Ali Bey.
Vak’anüvis Edib Mehmed Emin Efendi Hazîresi:
1971-1909. Avni Dilligil ve Türk tiyatro ve sinema
sanatç›s› Nezahat Tanyeri (Dilligil 1916-4.
12. 1986. (Sanatç›lar Ans. s. 97, 277)
1977 Bedi Nuri fiehsuvaro¤lu. Do¤. 1914.
Eserleri vard›r. Hazîrede sekiz isim yaz›l›d›r. Nuhkuyusu Caddesi üzerindedir.
1992-1896. Yesari As›m Arsoy. (Y. Öztuna,
Türk Musikisi Ans. 1/71) Berkofçal›
Ömer Lütfi ve Dramal› Zübeyde Arsoy’un evlâtlar› Yarbay Fehmi Arman’›n
efli Emine Hamide Arman. (1895-1971)
Caddesi üzerinde olup etraf› demir parmakl›kl›d›r.
Tarih k›sm› gömülü olanlar:
Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Sipahiler
ketebesinden Mehmed H›fz› Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/234) Vefat› 1226
(1811)’den sonrad›r.
Kefeki tafl. Sultan Bayezid-i Veli bafl türbedar›
Vak’anüvis
Edip Mehmet Emin
Efendi’nin 1216 tarihli
flâhidesi.
Nuhkuyusu Caddesi üzerinde, Karacaahmet
Mezarl›¤›’nda, 1. Ada’da, mezarl›k duvar›n›n
hemen arkas›ndaki sette ve Eski Ekmekçibafl›
Soka¤›’n›n karfl›s›ndad›r. Edib Mehmed Emin
Efendi’nin kabri, di¤er baz› flâhidelerle beraber, F›nd›kl› Hatuniye Tekkesi Camii hazîresinden buraya getirilmifltir.
Edib Efendi tafl› ile etraf›ndaki flâhideler flunlard›r:
1216 (1801). Fesli flâhide. Kitâbesi aynen fludur:
Sab›ka Teflrifatî-i Dîvân-›
Hümâyun ve Vak’anüvis-i
saltanat-› rûz-efzun merhum
ve ma¤fur ilâ rahmeti
Rabbi’l-gafur
el-hac es-seyyid Mehmed Emin Edib
Efendi ruhiçün
El-Fatiha.
(Mehmet Tahir, Osmanl› Müellifleri 3/51)
675
Vak’anüvis
Edip Mehmet Emin
Efendi Sofas›.
1248 Cemaziyelâhir 10 (4 Kas›m 1832). Kitâbesi aynen fludur:
1158 (1745). Üsküdar Ustas› Süleyman A¤a’
n›n k›z› Emine Hatun.
Silsile-i nesebi hazreti
Merkez-i Velayete ittisal ile
feyz-yab ve ecille-i
Rical-i Devlet-i Aliyye’den
sab›ka Re’isü’l-küttab
merhum ve ma¤fûrun leh
Edib Efendi
zâde es-seyyid Süleyman
Necib Efendi’nin
ruhiçün el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 3/96)
1180 Cemaziyelevvel 18 (Ekim 1766). Büyük
molla sar›kl›. Yeniflehir kazas› Evliyazâde
el-hac Ahmet Efendi. (Sicill-i Osmânî,
1/260)
1143 (1730). Cerrah el-hac Mustafa bin elhac Ali.
1184 (1770). Üsküdarî ‹smail A¤a.
1205 (1790). Ocak kethüdas› Ömer A¤a.
1306 Cemaziyelâhir 4 (5 fiubat 1889). Bafl tafl›ndaki kitâbe fludur:
Re’isü’l-küttab Süleyman Necib Efendi kerimesi
Sadr-› esbak merhum Sar›m Pafla halilesi fierife
Fat›matü’z-Zehra Han›m ruhiçün Fatiha. 1306.
Ayak tafl› üzerinde ise flu kitâbe vard›r:
Sak›n aldanma azizim bu cihan demine
“‹rc›î” hükmüne münkaadd›r âhir insan
Yazd› giryan olarak Hakk› güher tarihin
Fat›ma Han›m’a Cennet ide cây›n Rahman
1306 fî 4 Cemaziyelâhir Sal›
Edib Mehmed Emin Efendi sofas› civar›nda
gömülü olanlar:
676
1227 Rebiyülevvel 18 (Nisan 1812). Onüç
yafl›nda vefat eden Hâcegân-› Dîvân-›
Hümâyun’dan sadr-› esbak Said Paflazâde Mehmed Dervifl Beyefendi’nin k›z›
Ayflenur Simnal Han›m.
1229 Rebiyülâhir 12 (Nisan 1814). Kâtibî sikkeli. Dergâh-› ali gediklilerinden Karakulak Za’im Ahmed A¤a.
1286 (1869). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Reisü’l-Küttab Necib Efendi’nin efli Emine
Han›m.
Sicill-i Osmânî, 3/96’da flu bilgi vard›r:
Necib Efendi 1248 Cemaziyelâhiresinin
onunda (Kas›m 1832) öldü. F›nd›kl›’ya
(Hatuniye Camii) babas› Midilli Naz›r›
Ali Bey ve vak’anüvis Edib Efendi’nin
yan›na gömüldü. Lâkin yolun düzeltilmesi s›ras›nda Üsküdar’a nakl edilmifldir. Edib ü tahrir idi. K›z›, Sar›m Pafla’n›n efli Fatma Han›m 1306 Cemaziyelâhirinde vefatla yan›na gömülmüfltür.
1994. Doç. Dr. Fahri Atabey. Zeynep-Kâmil
Hastahanesi’ni flimdiki flekliyle ihya
eden de¤erli ‹stanbul Belediye baflkan›.
Tarih k›s›mlar› gömülü olanlar:
Fesli, Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyundan Zecriyyeci-bafl› kâtibi Mehmed ‹zzet Efendi.
Bu aileye ait gömülü üç tafl daha vard›r.
Kâtibî sikke. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan
sipahiler hulefas›ndan Lala Mehmed
H›fz› Efendi.
1205 (1790). Sab›ka Gümüflhane Emini elhac Mehmed Efendi’nin efli fierife Rukiye Han›m. K›z›, Nakfliyye’den fierife
Ümmügülsüm Han›m. 1228.
1214 Rebiyülâhir 25 (Ekim 1799). fiat›r O¤lu
Salih A¤a’n›n k›z› Fatma Han›m.
1217 (1802). Halebî Sultan Mustafazâde odal›¤› Pesend Kad›n.
1227 Ramazan (Ekim 1812). Sab›ka Valide
kethüdas› meflhur Yusuf A¤a’n›n gulam›
Mehmed Arif A¤a.
1227 (1812). Kâtibî sikkeli. 64. Cemaat’ten
Çolak Osman A¤a.
1233 Receb (May›s 1818). Ahmediye Mahallesi sakinlerinden Dervifl A¤a’n›n efli fierife Habibe Han›m. Yan›nda:
1. Ada - B Bölümü:
1240 Ramazan 18 (May›s 1825). Dervifl A¤a’n›n
o¤lu Mehmed R›fat Efendi. Yan›nda;
1155 Rebiyülâhir (Haziran 1742). Tavus kuyruklu ve sar›kl› muhteflem tafl. Mahmud
A¤a’n›n efli Emetullah Han›m. Yan›nda;
1242 Rebiyülevvel (Ekim 1826). Dervifl
A¤a’n›n k›z› Ayfle Han›m’›n 12 m›sral›,
ac›kl› hayat hikâyesini havi tafl› vard›r.
1172 (1758). Sab›ka ‹slâmbol A¤as› Mahmud
A¤a. Yeniçeri zabitlerinin büyüklerinden idi.
1237 (1821). Enderun-› Hümâyun Teberdar-›
Hassa Çerkeflli el-hac Abdullah A¤a.
1180 (1766). Sütun fleklindeki flâhidesi üzerinde flu kitâbe vard›r:
Bî-vefâ çerhin yine zahir olub güher ü lehi
Gülflen-i maksûdu itdi bâd-› serdiyle hazan
Ya’ni Üçanbarl›zâde zât-› Abdülkadir’i
Ka’be Mollas› iken itdirdi ukbâda mekân
‹zzî mahdûmu didi ah ile bir târîh-i tâm
Rûh-› Abdülkadir’e Kadir ide kân-› cinân
1180
1238 Ramazan 27 (Haziran 1823). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun kalemi kisedar› Mustafa Mukim Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/507) Enderunî Vâs›f civar›ndad›r.
Doç. Dr.
Fahri Atabey’in
kabri.
1182 (1768). Etraf› kesmetafl çevrili set sofa.
Paflal›o¤lu el-hac ‹brahim. (Aynen) Yan›nda:
1204 (1789). Paflal›zâde Ahmed A¤a’n›n efli
Mahbube Han›m. Yan›nda bir bölümü
gömülü muhteflem iki kad›n flâhidesi daha vard›r.
677
1249 Ramazan 9 (Ocak 1834). Enderun’dan
mahrec Mustafa Nazif A¤a.
1269 (1852). Mektubî-i Rumeli hulefas›ndan
Senih Efendi’nin efli Hadice Han›m. Senih Efendi meflhur flair olup kabri Çiçekçi Camii hazîresindedir. (‹nal, Son As›r
Türk fiairleri s. 1658)
1271 Rebiyülâhir 12 (Ocak 1855). Anadolu
Müfliri Abdi Pafla’n›n efli olup do¤um esnas›nda vefat eden Fitnat Han›m. Uzun
kitâbesi fiair Senih Efendi’nindir. Her iki
kabir Körkap› karfl›s›ndaki yamaçtad›r.
1283 Zilkade (Mart 1867). Fesli, Miralay elhac Eyyüb Sabri Bey.
Burada bu aileye mensup befl han›m flâhidesi vard›r.
1285 (1868). Adliye Camii (Üsküdar) bafl
imam› ve Ayazma Mektebi hocas› el-hac
Edhem ‹brahim Efendi. Etraf› demir parmakl›kl› hazîrede dört flâhide vard›r.
Enderunî Vâs›f
1240 (1824). Enderunî Vâs›f Efendi. Sikkesi
düflmüfl, flâhidesi yerinden ç›kar›larak bir
a¤aca dayanm›flt›r. ‹brahim A¤a Yolu
üzerinde, mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›nda ve fiehitlik Kap›s›’ndan 76 ad›m
ileridedir. Keçecizâde ‹zzet Molla’n›n
haz›rlad›¤› kitâbesi fludur:
Mir Vâs›f dem-i fevtinden olunca âgâh
Yakd› âsâr›n› da can-› ehibba gibi âh
Azm-i divan-› Huda eyleyene âsând›r
Ya’ni mecmua de¤il eylese dünyay› tebâh
Düflmen-i flöhret imifl elhak o dervifl-nihâd
Bu kadar olsa olur mahv-i vücut eyvallah
‹ki cevherden ay›rd› bizi bir günde felek
Diyelim haflre kadar kang› birine eyvah
Baksana gülfleni efkâr›n› k›ld› sûzân
Eylemifl ba¤-› fenâdan ne kadar istikrâh
Enderun’dan an› itmifldi ç›ra¤-› hass›
Hâcegân zümresine mülhak idüb flâhenflâh
fiu’ârâ matem idüb yazd› mücevher tarih
Ruh-› Osman’a ide Vâs›f’› terfîk ‹lâh
Ruhiçün El-Fatiha
1240
(Sicill-i Osmânî, 3/396; Keçecizâde ‹zzet
Molla Dîvân›, matbu, Tarihler k›sm›, s. 4;
‹lmiye Salnamesi 1334, s. 575; S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri, s. 22)
678
1291 (1874). Etraf› parmakl›kl›. Sultan Bayezid-i Veli türbedar› Haf›zu’l-Kur’an Ahmed Efendi.
1291 (1874). Nefis yaz› flâhide. Teflrifat-› Dîvân-› Hümâyun kisedar› merhum Mehmed Emin Fikri Efendi’nin efli fiefike
Han›m. 2 Rebiyülevvel.
1296 Rebiyülâhir 7 (Nisan 1879). Tarikat-i
Kadiriyye’den Kasidecizâde Mehmed
fiakir Efendi’nin o¤lu el-hac Ahmed
Nüzhet Efendi. Bu ailenin Kad›köy, Kazasker mevkiinde camileri vard›r.
1298 (1881). Maliye evrak müdürü Tevfik
Bey’in k›z› Muhibbe Han›m. Yan›nda;
1318 (1900). Tarikat-i Aliyye-i Mevleviyye’den ve Rical-i Devlet-i Aliyye ûlâ eshab›ndan Maliye evrak müdürü Tevfik Bey.
1318 (1900). Lazistan Sanca¤› Arhavi Nahiyesi eflraf›ndan tüccar Batumzâde Ali
Kemal Efendi ibn Hac› Osman Efendi.
Yan›nda;
1333 (1914). Batumzâde Ali Faik Efendi’nin
k›z› Makbule Han›m’›n ve,
1333 (1914). Batumzâde Ali Faik Efendi bin
Hac› Mustafa Efendi’nin kabirleri vard›r.
Yan taraf›nda Kefelizâdeler’in sofas› vard›r ki, set üzerinde olup etraf› demir parmakl›kl›d›r.
1320 (1902). Teftifl-i askerî komisyonu azas›
Ferik ‹shak Cevdet Pafla’n›n k›z› Vasfiye
Rabia Han›m.
1322 (1904). fiubat 1324. Tophane-i Âmire
meclis azas› Mirliva Mehmed Cevdet Pafla.
1323 (1905). Saray-› Hümâyun hattab emini
el-hac Yusuf Pertev Efendi’nin efli Emine Sar›m Han›m.
1325 (1907). Sudûr-› azamdan fiem’i Molla
torunu cinayet mahkemesi zab›t kâtibi
Mehmed Ferid Bey. fiem’i Molla’n›n
Aksaray’da bir camii vard›r. Kabri Üsküdar’da Toptafl› Camii hazîresindedir.
1326 (1908). Merhum Mustafa Ali Pafla’n›n
k›z› müteveffa Hüsnü Pafla’n›n efli Ayfle
Samiye Han›m.
1333 (1914). Çok uzun kitâbe. Asakir-i fiahane baytar› Miralay Hamid Bey.
1912 Balkan Harbi Hadimköy cephesi müdafii Fatih F›rkas› kumandan› Mustafa
Remzi Pafla.
1346 fievval (Nisan 1927). Etraf› dökme demir parmakl›kl›, çelenk kabartmal› ve
dikilitafl gibi flâhide, sandukas› som mermer olup etraf› mermer korkulukludur.
Bu yüksek flâhideyi ‹brahim A¤a Bulvar›’ndan dahi görmek mümkündür. Kitâbesi fludur:
Firdevs-afliyan Sultan Abdülhamid Han-› / sâni
Hazretlerinin dördüncü ikbali Fat›ma Han›m.
fiiflli Etfal (Çocuk) Hastahanesi, bu
Han›m’›n Hadice Sultan adl› k›z›n›n vefat› üzerine Sultan Abdülhamit taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. (Ayfle Osmano¤lu, Babam Abdülhamid, s. 34-35, 234; H. fiehsuvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹stanbul, s.
“Sultan Abdulhamid
Han-› sâni
hazretlerinin 4. ikbali
Fat›ma Han›m. 1346
fievval / 1928 Nisan”.
679
ilerisinde ve fiehitlik Camii yolu üzerindedir. Yan›nda, Ressam Hoca Ali R›za
Bey’in o¤lu Yüksek Mimar Mehmed Nas›r Çizen’in (1893-1973) kabri vard›r.
1350 (1936). Demir parmakl›kl›. Mülâz›m-› evvel Kavakl› Ahmed Paflazâde Ahmed Bey.
1939 Orgeneral Yakub fievki Subafl›. ‹stiklal
Harbi kumandanlar›ndand›r. Do¤umu
1876.
1952 Mekteb-i Harbiye ders naz›rlar›ndan
Yanya Müdafii ve Çanakkale Muharebeleri’nde kolordu kumandan› Esat Pafla.
(Bkz. Esat Pafla’n›n Çanakkale An›lar›,
‹stanbul, 1975)
1928 A¤ustos 4. Etraf› demir parmakl›k ile
çevrilmifl olup Sultan Abdülhamit’in
dördüncü ikbali Fatma Han›m sofas›n›n
yan›ndad›r. Burada iki kabir vard›r:
Çanakkale
Muharebeleri’nde
Kolordu
Kumandanl›¤› yapan
Esat Pafla’n›n kabri.
146; Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve
K›zlar›, s. 176, 182)
1925 Lâhit. Mabeyinci Mehmet Emin Bey.
Do¤umu: 1854.
1930 Üsküdarî Ressam Ali R›za Bey (Hoca).
Çarda¤› and›ran türbesi, fiehitlik Kap›s›
“Vüzeradan Kütahyal› Hac› Ali Pafla kerimesi
Sadr-› esbak Abdurrahman Pafla hemfliresi, Urfa
Mutasarr›f› Süleyman Bey’in efli Hace Havva
Han›mefendi.” (Sicill-i Osmânî, 3/575 Ali Pafla.
öl. 1296 Kütahya)
1929 Mart 27. Cennetmekân Abdülhamid
Han-› sâni Hazretlerinin Sarayl›lar›ndan
Bicandil Kalfa.
Bestekâr Kanunî Hac› Arif Bey O¤ullar›:
fiehitlik Kap›s›’ndan 20-25 ad›m ileride, sa¤da
ve yol kenar›ndad›r.
1964. 1. 3. Bestekâr Zeki Arif Ataergin.
1964. 4. 28. Nasuhî Ataergin.
1968. Zekâi Ataergin. Do¤umu 1310.
1969 Huriye Seniye Ataergin. Do¤umu 1316.
1971. 6. 28. Dr. Sadi Ataergin.
1984. 12. 3. ‹kbal Ataergin.
Bestekâr Kanunî Hac›
Arif Bey o¤ullar› kabri.
680
1985. 1. 4. Sabuhi Ataergin. Do¤umu 1926.
(Bkz. Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans.
1/67 Hac› Arif Bey, 1/78 Zeki Arif Ataergin; ‹nal, Hofl Sada s. 73)
Ressam Üsküdarl›
Hoca Ali R›za’n›n
aç›k türbesi.
1. Ada - C Bölümü:
1085 (1674). Dikdörtgen prizmas› fleklinde
tafl. Kitâbesi alt› s›ra halinde haz›rlanm›fl
olup oniki m›srad›r ve:
Göçüb Aflç› Ali A¤a fenâdan
Beka’da ana Firdevs ola ihsan
1282 fievval 9 (fiubat 1866). Belgrad Kalesi
topçu binbafl›s› Ali A¤a ve o¤lu 1318
(1900) Mehmed Zihni Efendi. Do¤umu
1246.
1293 (1876). Fesli ve arma kabartmal›. Muzika-i Hümâyun zabitan›ndan Ahmed Enver Efendi’nin damad› Arabgirî Kola¤as›
Abdülkadir Efendi.
1170 (1756). 53. bölük mütevellisi Bekir A¤a.
1190 Safer (Mart 1776). Sarayl› Cihanflah
Hafize Kad›n.
1195 (1781). Mihriban Sultan müezzin bafl›s›
Osman Efendi.
1196 (1782). Sahhaf el-hac Mehmed Efendi.
1207 (1792). Rüstem Pafla câbîsi el-hac Mahmud A¤a.
1220 Zilkade 18 (fiubat 1806). Himmetî
Efendizâdeler’in dad›s› Kad›köylü Zaim
Mustafa A¤a’n›n efli Mahbube Kad›n.
1195 fiaban 11 (A¤ustos 1781). Mektubî-i
sadr-› ali Osman Efendizâde Ahmed
Rüfldi Efendi.
1. Ada C Bölümü’nde
Aflc›bafl› Ali A¤a’n›n
muhteflem flâhidesi.
681
1311 (1893). Kafl›kc› fieyh Halim Efendi’nin
o¤lu asakir-i süvari yüzbafl›l›¤›ndan
emekli ve tarik-i R›faiyye’den fieyh Ahmed Efendi.
1321 (1903). Toygar fleyhi Ahmed Efendi’nin
efli Fatma Han›m.
1328 Cemaziyelâhir (Haziran 1910). Etraf› parmakl›kl›. Hazreti Hüdâyî (k.s.) postniflîni
efl-fleyh Ruflen Efendi’nin hafidesi merhum Mustafa Ferid Bey’in k›z› Asakir-i
Osmaniyye kaimmekamlar›ndan Ahmed
Rak›m Bey’in efli Ayfle Binnaz Han›m.
1329 Zilhicce 18 (Aral›k 1911). M›z›ka-i Hümâyun yüzbafl›s› Çerkes Mehmed Cafer Bey.
1348 (1929). Etraf› muhkem demir parmakl›kl›. Sütun flâhidenin yaz›s› nefistir.
“Yâ Hû rical-i Kadiriyye ve Üveysiyye’den es-seyyid efl-fleyh ‹brahim Ekmeleddin Edhem Efendi
(k.s.) Hazretlerinin kabri flerifleridir.”
Veladetleri: 1285 (1868)
Sinn-i âlileri: 63
‹rtihali: 1348
1944 fiekerci Hasan Alptekin. Do¤umu 1892.
Üsküdar’›n en meflhur flekercisi idi.
1944 fiekerci Hasan Alptekin Efendi’nin efli
fierife Alptekin.
1959-1875 fieyh Ekmeleddin Efendi’nin ayak
taraf›nda, Kadirî ve Üveysî Tarikat›
bendelerinden Süleyman ‹zzettin Asaf
fiengül Dede.
1. Ada - D Bölümü:
1012 (1603) Dergâh-› Ali Çavufllar›’ndan Hüseyin Çavufl.
1013 (1604) Hekim Hasan.
Çeflme civar›ndad›r.
1144 (1731) Hattat ‹smail Zühdü Efendi.
Kabri, Miskinler Tekkesi civar›ndad›r.
fiâhidesi üzerindeki fliir, Küçük Çelebizâde fieyhülislâm ‹smail As›m Efendi’nin olup, Kâtipzâde Mustafa Efendi
hatt› ile yaz›lm›flt›r. Kitâbe fludur:
Dirigâ fenn-i hatt›n fleyhi Zühdi gitdi dünyâdan
Ki ân›n rütbesine olmam›fld›r bir Dede vâs›l
Muhakkak sülüs ve nesihin bâm cerhe eyledi ta’lik
E¤er resm-i hurûf olduysa ol arfldan nâzil
Düflüb kürsii s›hhatden nizâm-› satr-› a’zâs›
Ân›n islâh’› harf-i illeti çün oldu pek müflekkel
Siyeh câme giyüb hâme-i devât oldu dehen-beste
Periflân oldu evrâk› gibi efkâr-› ehl-i dil
Mihâfetle olub manendei nâl kalem cismi
Miyân-i hâbenâ-gân kubûre olucak dâhil
Bu tarihi utarid yazd› Âs›m safhai çerhe
Ola Hattat ‹smail Zühdi’ye cinân menzil
Kabrinin yan›nda üstad›, Anberizâde
‹mam Dervifl Ali Efendi’n›n kabri vard›r
ki, 1128 (1716) tarihlidir.
Marmara sur kap›lar›ndan Ah›rkap›s› kitâbesi ‹smail Zühdü Efendi’nindir.
(Müstakimzâde, Tuhfetül-Hattatîn, s.
119-120, 338; Habibi, Hat ve Hattatîn, s.
99; fievket Rado, Türk Hattatlar›, s. 134)
1160 (1747) Zaim Osman A¤a ve do¤um s›ras›nda vefat eden k›z› Fatma Han›m’›n
günefl flual› ve sark›tl› flâhidesi.
1176 (1762) Bosnevî Ali Bey.
1178 (1764) Bosnevî Feyzullah A¤azâde Ali
Efendi.
1179 (1765) El-hac Ahmed A¤a.
1179 (1765) Miskinler Tekkesi Çeflmesi sa¤›.
Süleyman Bey’in efli Çarpasl› Hasan
A¤a’n›n k›z› Ayfle Han›m.
1033 (1623) (Okunmaz halde) Ali.
1047 (1637) Ruznameci ‹brahim Efendi (Sicill-i
Osmânî, 1/102). ‹stanbul’da 10 adet çeflmesi vard›. (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Derin- V. Çabuk, s. 311)
1129 (1717) Küçük flâhide. Miskin Dede.
682
1181 Receb 26 (Aral›k 1767) Hâzâ kabri eflfleyh el-hac ‹brahim Efendi. Yan›nda, 1193
(1779). Emr-i emir-i miran-› deryadan Lâle Mehmed Paflazâde Salih Pafla’n›n dayesi
fieyh Kalyoncu el-hac ‹brahim Efendi’nin
efli Saliha Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 3/209).
Atâ Efendi Sofas› arkas›ndad›r.
1184 Cemaziyelevvel (A¤ustos 1770). Mektubî-i sadr-› âli hulefas›ndan Cizye muhasebecisi fiami es-seyyid Hüseyin Efendi’nin ye¤eni es-seyyid Hüseyin Efendi.
1192 Zilhicce 5 (Aral›k 1778) Nefis yaz›. Hace Hadice Hatun. Alaca Hamamc›s›.
1184 fievval 12 (Ocak 1771) Kâtibî sikkeli.
Asitane gümrü¤ü baflkâtibi, muhibb-i
ulema el-hac Salih Efendi.
1197 (1783) Niflanc› Abdullah Efendi’nin damad› Nakibü’l-eflraf R›za Efendizâde
Müderrisîn-i kiramdan es-seyyid el-hac
Mehmed Hasib Efendi. (Sicill-i Osmânî,
2/397-398 R›za Efendi)
1184 (1770) Dergâh-› ali Baruthane ustas›
Hasan A¤a.
1189 Sad. 25 (27 Nisan 1775) Mezarl›k duvar› arkas›nda. Kafesî destarl›. Niflanc› Abdullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/385386) Amedci diye ünlü idi.
1190 (1776) Nurufer Han›m. Uzun kitâbesinde kimin nesi oldu¤u yaz›l› de¤ildir.
1190 (1776) fieyh el-hac Hüseyin A¤a.
1191 (1777) Sadr-› esbak Hekimbafl›zâde Ali
Pafla’n›n bafl çuhadar› el-hac ‹brahim
A¤a. 22 Ramazan Saat 2. Saat yaz›l› yegâne taflt›r.
Eski ‹brahima¤a Yolu.
1193 (1779) Kazanîzâde el-hac Mustafa A¤a.
1197 fievval (Eylül 1783) Bafl Yemifl gümrükcüsü E¤inli Hac› Mehmed A¤a.
1199 (1784). Sab›ka Selânik Kazas› Monlac›kzâde Ahmed Muhtar Efendi’nin o¤lu
Müderrisîn-i kiramdan Mehmed Mes’ud
Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/348)
1201 (1786) Kafesî destarl›, Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan el-hac Musa Efendi
ibn-i fieyh Hüseyinzâde. (Sicill-i Osmânî,
4/524)
1201 gurre-i Muharrem (24 Ekim 1786). Ba¤dad kap› kethüdas› ‹brahim Efendi’nin
683
hemfliresi ve ‹bflir A¤a’n›n annesi Havva
Hatun.
1202 (1787). ‹smet-penah Mihriflah Sultan
dad›s› Çeflmiafet Hatun.
1205 (1790). Halil Kapudan›n efli Hafize Hatun.
1206 Safer (Ekim 1791).
Bu fânide bulmad›m hiç rahat
‹htiyar itdim an›n çün rihleti
Kimse gülmez kimse dahi gülmiye
Zevkine de¤mez cihân›n mihneti.
Sultan Abdülhamid Efendimiz’in
‹kinci hazinedâr-› flahâne
Ahmed Bey’in halilesi Dilnüvaz Hatun
Üst yola yak›n bir yerdedir.
1206 Rebiyülâhir 4 (Kas›m 1791). Zerrinbafl.
Hane-i Hassa-i fiahane’den Seyyid Ahmed.
1207 (1792). Kuru Osman Efendi’nin efli flehide Rukiye Han›m.
1207 Muharrem 29 (A¤ustos 1792). Kafesî
destarl›. Son vazifesi matbah eminli¤i
olan Küçük ‹brahim Efendi. (Sicill-i Os-
Alo Pafla’n›n
1213 (1798) tarihli
flâhidesi.
684
mânî, 1/141) Çeflme arkas›nda ve Ali
Pafla’n›n sa¤ taraf›ndad›r. Tafl› ve hatt›
nefistir.
1209 Safer 5 (Eylül 1794). Kafesî destarl›. Hâcegân-› divan-› hümâyundan KahveciBafl›zâde Tersane-i Âmire emini Ömer
Sahib Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/595).
1211 (1796). Küçük ‹brahim Efendi’nin o¤lu
Dervifl Mustafa Efendi.
1213 Cemaziyelevvel 10 (20 Ekim 1798).
Kallavîli bafl flâhide. Alo Pafla. Kabri,
Karacaahmet Türbesi civar›nda, trafo
hizas›nda ve köflede iken, 1917’de yolun düzeltilmesi s›ras›nda buraya nakledildi. Pafla’n›n Kütahya’da güzel bir camii vard›r. Söz dinlemez hale geldi¤inden serasker Küçük Hüseyin Pafla taraf›ndan tabanca ile öldürüldü. (Cevdet
Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 6/418; Sicilli Osmânî, 3/551; Uzunçarfl›l›, Anadolu
Kitâbeleri)
1215 Cemaziyelâhir (Ekim 1800). Kafesî destarl›, Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyundan
Muhsinzâde Mühürdar› sab›ka Harameyn muhasebecisi el-hac Osman Naim
Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/437).
Reisu’l-et›bba
Mustafa Mesut Efendi
ve annesi fierife
Hadice Han›m’›n
flâhideleri.
1220 (1805). Câbîzâde Mustafa A¤a-y› zat-›
Âliflan’›n zevcesi Ümmügülsüm Han›m.
ke-i Mükerreme es-seyyid Mustafa
Mes’ud Efendi ve annesi,
1221 Safer 8 (27 Nisan 1806). Kapudan-›
Derya Kaymak Mustafa Paflazâde ‹smail
Bey’in k›z› ve sadr-› Anadolu es-seyyid
‹brahim Beyefendi’nin efli hace Rukiyye
Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/143 ‹brahim
Bey; 4/423 Kaymak Mustafa Pafla)
1224 M. gurre (fiubat 1809) fierife Hadice
Han›m.
1222 Rebiyülevvel 3 (11 May›s 1807). Sultan
Mustafa Efendimiz’in ma’cuncusu el-hace R›zayî Kad›n.
1228 Cemaziyelâhir (Haziran 1813). Dergâh-›
Âli kap›c›bafl›lar›ndan hâlâ hassa fiahincibafl› Mehmed Arif A¤a.
1240 fievval 13 (May›s 1825). Erenköylü Kocamano¤lu Mehmed A¤a.
1244 (1828). fiahin Pafla’n›n ye¤eni el-hac
Ataullah Efendi.
1245 (1829). Tunusba¤›’nda bende-i Abdülkadir el-hac fieyh Halil Efendi’nin k›z›
fierife Ümmülhayr Han›m.
1228 (1813). Efli Tuliflems Han›m.
1249 Ramazan 7 (Ocak 1834). Esbak Rumeli
valisi Koca Hakk› Pafla’n›n annesi Emine Hatun.
1228 (1813). Dergâh-› ali kap›c›bafl›lar›ndan
sab›ka matbah emini Küçük ‹brahim
Efendi’nin damad› ‹bifl A¤a’n›n o¤lu
Es’ad Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/188)
1251 (1835). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan sab›ka Girit Defterdar› Mehmed Rag›b Efendi. (Sicill-i Osmânî,
2/360)
1228 Zilhicce 15 (Ekim 1813). Simkeflhane
Naz›r› Abdullah Efendizâde Mehmed
Emin Efendi.
1252 (1836). ‹smail Efendi’nin efli Cezbedil
Han›m.
1271 (1854). Mehterbafl› Ali A¤a.
1236 Muharrem 13 (Ekim 1820). Lâhit ve nefis yaz›. Cennetmekân Nu’man Efendizâde esbak reisu’l-et›bba bâ paye-i Mek-
1282 (1865). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye meflayihinden Müniba Beyefendi.
685
1289 (1872). Telhis-i esbak-› flehir Memifl
Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/514) Efli Hadice Han›m’›n kabri de yan›ndad›r. Kitâbesi 10 s›rad›r. Sadrazamlar›n istek ka¤›tlar›n› özetleyerek padiflaha sunan
kimselere Telhisî denirdi.
1294 (1877). Fesli, Bahriye fleflhanesi kaimmakam› Salih Bey.
1295 (1878). Hazine-i Hassa-i fiahane muhasebecisi Ataullah Efendi’nin efli Saliha
Hesna Han›m.
1297 (1880). Sütun flâhide. 21 yafl›nda vefat
eden Paflazâde Mir Kâmil Bey.
1298 Rebiülevvel 12 (fiubat 1881). Girid Defterdar› Mehmed Rag›b Efendi’nin o¤lu
Dîvân-› Hümâyun ve mektubî-i sadr-›
ali kaleminden neflet ederek fiehremaneti Meclisi ve muhacirîn komisyonu
Kaptan-› derya
Mehmet Ali Pafla’n›n
ilk efli Nurikevser
Han›m’›n flâhidesi.
azas› Mehmed Re’fet Ma’il Bey. Do¤umu
1240 (1824).
1298 Rebiyülevvel 4 (fiubat 1881). Girid f›rka-i askeriyyesi kumandan› Ferik ‹brahim Edhem Pafla’n›n annesi Fatma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/843 ‹brahim Edhem Pafla; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 774) Nefis hat Abdullah imzal›d›r. Serasker Nam›k Pafla Hazîresi bahsine bak›n›z.
1299 (1882). Telhis-i evvel el-hac Mehmed
Memifl Efendi’nin o¤lu, Devletlu Kemaleddin Efendi Hazretlerinin lalas› Raif
Bey. Yan›nda gömülü bir tafl üzerinde,
“Mabeyn-i Hümâyun Telhisbafl› el-hac
Hüseyin” diye yaz›l›d›r. Kemaleddin
Efendi Sultan Abdülmecit’in o¤lu idi.
(Gültekin Oransay, Osmanl› Devletinde
Kim Kimdi s. 199).
1304 (1886). “Sadr-› esbak Mehmet Ali Pafla’n›n halilesi / Nurikevser Han›m’›n ruhiçün Fatiha” Bu yaz›n›n üzerinde dört
m›sral› bir fliir vard›r. Muhteflem tafl
üzüm salk›ml› asma kabartmal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 4/298). Mehmet Ali Pafla,
1261 (1845)’te Adile Sultan ile evlendirildi ve 1285 (1868) tarihinde de öldü.
Nurikevser Han›m’dan Edhem Pafla ile
bir k›z› olmufltur. Annesinin kabrini
yapt›rd›¤› s›rada Edhem Pafla, bu civarda
bir de kuyu açt›rm›flt›r ki, bugün de mevcuttur.
1306 (1888). Demir parmakl›kl›. Mamuretü’lAziz’li (Elaz›¤) ve ‹mam Zeynelabidin
neslinden Seyyid Mahmud Efendi.
1310 (1892). Etraf› parmakl›kl›. Hazine-i
Hassa-i fiahane muhasebecisi Ataullah
Efendi.
1320 (1902). Merhum Ahmed Muhtar Efendi’nin k›z› ve Re’fet Ma’il Bey’in efli Lütfiye Han›m.
1324 fievval 3 (20 Kas›m 1906). Hazine-i
Hassa-i fiahane kuyudat kalemi müdürü
rütbe-i ula ricalinden Ahmed Rag›b ibn
Ra’fet Ma’il Bey.
1326 (1908). Sütun tafl yerde. fiura-y› Bahriye
686
reisi ve Bahriye Mirlivas› Ahmed Rahmi
Beyzâde Ferik Raflid Pafla.
1330 Teflrinievvel 5 (1912). Sokollu ahfad›ndan merhum Hakk› Pafla’n›n k›z› Görice
Mutasarr›f› fiükrü Pafla’n›n efli Rukiye
Han›m.
1913 Musahibzâde Celal Bey’in k›z› Ganime
Vildan. Do¤umu 1324 (1906). Ayn› kabir;
1959 Haziran 2. Musahibzâde Celal Bey’in efli
Sarayl› Nikteristan Han›m. D. 1290
(1873).
1959 Temmuz 20. Musahibzâde Celal Bey.
Do¤umu 1870. Tafl›n arka taraf›nda
“Musahibzâde Ailesi olarak, Bestekâr
Musahib fiakir A¤a ve di¤er baz› isimler
yaz›l›d›r.
1945 Mithat Cemal Kuntay’›n efli Naile Kuntay. Do¤umu 1895. Yan›nda,
1956 Mithat Cemal Kuntay. Do¤umu 1885.
Mithat Cemal; Türkün fiehnamesi (fliir), Üç ‹stanbul (roman), Mehmed Akif
(biyografi), Nam›k Kemal (biyografi) gibi bir çok ünlü eserin yazar›d›r.
“Ey yolcu, burada bir kar› koca ölümden sonra da
beraber yafl›yor
‹kisine bir Fatiha yeter.”
yerde. Kitâbesi 12 m›srad›r. “Müfti-i
Asr” Dürri Mehmed Efendi. (A. Altunsu, Osmanl› fieyhülislâmlar›, s. 125)
Miskinler Tekkesi Çeflmesi’nin sol ilerisinde
ve çukur bir mahalle toplanm›fl flâhideler:
1210 (1795). Ayaktafl› üzüm salk›ml› asma kabartmal›d›r. ‹slâmbol Kad›s› ‹shak Efendizâde Ahmed Muhtar Efendi’nin cariye-i menkuhas› Hace Esma Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 1/327 Monlac›kzâde ‹shak
Efendi).
fieyhülislâm Dürri
Mehmet Efendi’nin
1149 (1736) tarihli
flâhidesi.
Miskinler Tekkesi sol
gerisindeki hazîre.
1967 Ressam Fikret Mualla. Do¤umu 1903.
1967 Gazeteci As›m Us. Do¤umu 1883.
Tarih K›sm› gömülü olanlar:
Nu’man Beyefendi’nin k›z› sadr-› esbak merhum Hüseyin Paflazâde Haydar Bey’in
efli fierife Nesibe Han›m. Nu’man Bey,
Do¤anc›lar Camii’nin ikinci bânisidir.
‹stable-i Âmire Naz›r› Hac› Edhem Efendi.
1349 Muharrem (Haziran 1930). Kastamoni
eflraf ve sab›k mebuslardan Salim Efendizâde Ahmed fiükrü Bey.
1149 (1736). Sütun, üst yola çok yak›n bir
687
1242 Cemaziyelevvel 19 (19 Aral›k 1826).
Kallâvîli muhteflem flâhide. Sadr-› azam
Ali Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/560; Merâk›d, s. 36) Kitâbesi on m›srad›r.
1244 Cemaziyelevvel 23 (Aral›k 1828). Molla kavuklu. fieyhülislâm Dürrizâde Abdullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/396)
Kitabesi fludur:
“Def’a-i sâniye meflîhat-i / ‹slâmiyye’den münfas›len veda’i /âlem-i fani ve azm-i beka-i / câvidâni
iden Cennet-mekân / firdevs-afliyan merhum / ve
ma¤furünleh Dürrizâde / es-seyyid Abdullah
Efendi Hazretlerinin / ruh-› flerifleri çün el-Fatiha.”
Rumeli Kazaskeri
Ahmet Muhtar
1226 (1811). Büyük molla sar›kl›. Sadr-› Rumeli ve reisü’l-ulema Mollac›kzâde ‹shak
Efendi’nin o¤lu el-hac Ahmed Muhtar
Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/348).
1229 gurre-i M. (24 Aral›k 1813). Kâtibî sikkeli. Haf›z Hüseyin Efendi.
1244 Ramazan 17 (Mart 1829). fieyhülislâm-›
esbak Dürrizâde Abdullah Efendi’nin
o¤lu Mekke-i Mükerreme kad›s› Mehmed fierif Efendi’nin efli Naile Kad›n.
1257 Rebiyülâhir 15 (Haziran 1841). fieyhülislâm Dürrizâde Abdullah Efendi’nin efli
Ayfle Zîba Kad›n.
1263 Rebiyülevvel 11 (27 fiubat 1847). Sütun
flâhide. Rical-i Devlet-i Aliyye-i rütbe-i
vâlâdan hâlâ Niflanc› Ahmed Nureddin
Efendi.
‹dmanc›lar Üstad› Ali Faik Üstünidman Sofas›:
Miskinler Tekkesi mevkiinde ve meflhur ‹sa
A¤a Çeflmesi’nin arkas›ndad›r. Faik Bey, ilk
spor ve beden e¤itimi hocas› olup bu hususta
iki eser yazm›flt›r. 1943 y›l›nda doksan yafl›nda
oldu¤u halde vefat etti. (‹stanbul Ans.
10/5494)
1289 (1872). ‹stable-i âmire bafl kâtibi Hac›
‹brahim Efendi’nin efli Cemile Han›m.
1291 (1874). Asakir-i flahane mirlivas› el-hac
siyahî Ahmed Bey.
1292 (1875). Emine Han›m. (Yaz› bu kadard›r.)
Sadrazam
Ali Pafla’n›n
1242 (1826) tarihli
flâhidesi.
688
1294 (1877). Maliyeden Ahmed Efendi’nin
efli Saray-› Hümâyun’dan ç›kma Fesler
Han›m.
1301 (1883). ‹stable-i âmire baflkâtibi Hac›
‹brahim Efendi’nin k›z› miralay siyahî
Ahmed Bey’in efli Hadice Fitnat Han›m.
1305 (1887). ‹stable-i âmire baflkâtibi Hac›
‹brahim Efendizâde Ahmet Efendi.
1318 Kanunisâni 18 (1902). Bahriye Naz›r›
Moral› ‹brahim Pafla’n›n efli ve Bahriye
Ferikleri’nden Pirî Pafla’n›n k›z› Zehra
Han›mefendi. (Sicill-i Osmânî, 1/165 ‹brahim Pafla)
1331 Kanunisâni (1915). Maliyeden Ahmed
Nefl’et Efendizâde Mehmed Mes’ud Bey.
Ali Faik Bey’in babas› idi.
1333 (1915). Mes’ud Bey’in efli Hadice ‹sfendiyar Han›m.
Faik Bey’in efli, Mora Hanedan›’ndan ‹brahim
Pafla’n›n k›z› Hoççan›m.
1943 Ali Faik Üstünidman.
Düyûn-› umumiye muhasebecisi Mes’ud Bey’in
haremi idmanlar üstad› Ali Faik Bey’in
valideleri Lalidûr Han›m.
Sofada sekiz sütun flâhide ve üç kitâbe vard›r.
*
*
*
1231 (1816). Zerrinbafl sikkeli. Hazine-i Hümâyun a¤alar›ndan Hattat Ahmed.
1238 Safer 5 (22 Ekim 1822). Kafesî sikkeli
ve tu¤ra kabartmal›. Haremeyn muhasebecisi Osman Naimi Efendizâde. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ‹brahim
Müniba Efendi. 1215 Cim. tarihine bak›n›z. (Sicill-i Osmânî, 4/517-518)
1243 (1827). Rical-i Devlet-i Aliyye’den ser
çavuflan-› esbak, Kesriyelizâde Nu’man
Beyefendi’nin necl-i necibleri hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun mektubî-i sadr-› âli
hulefas›ndan es-seyyid Mehmed Es’ad
Beyefendi’nin zevcesi Fat›ma Piyale Kad›n. 21 Ra. (Sicill-i Osmânî, 4/571
Nu’man Bey; Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 6/183)
1263 Rebiyülevvel 11 (27 fiubat 1847).
fieyhülislâm
Dürrizâde Abdullah
689
Hey meded bulunmad› emr-i iznin bir çaresi
Âkibet bildim tekmil imifl me¤er kim va’desi
Nice ruhanî ve cismanî tedbir etdiler
Gelse Lokman bilenin dolmufl ecel peymânesi
Lutf›n ile yâ Hüda k›l meskenim ba¤-› cinân
Dâr-› dünyada gezerken gül gibi nazik tenim
Ans›z›n ecel geldi ki, vermedi emn ü amân.
Rical-› Devlet-i Aliyye-i rütbe-i vâlâdan hâlâ
Niflanc› merhum ve ma¤furunleh Ahmed Nureddin
Efendi ruhiçün el-Fatiha.
Miskinler Tekkesi
Çeflmesi arkas›nda
idmanc›lar üstad›
Ali Faik
Üstünidman’›n
kabir tafl›
ve kitabesi.
1270 fi›n. 26 (1853). ‹ki yüzünde de yaz› olan
sütun flâhide. Kethüda kalemi hulefas›ndan ve Mabeyn-i Hümâyun Cenab-› fiahane kâtiblerinden ve Meclis-i Vâlâ-y›
Ahkâm-› Adliyye âzas›ndan ‹brahim Edhem Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/314)
1273 (1856). Alo Pafla yan›nda. Bal›kpazar›’nda ya¤c› hac› Ali A¤a. Bunun yan›nda
ve civar›nda 15 kadar flâhide vard›r. Ço¤u
bakkalbafl› veya pazarc› esnaf›na aittir.
1274 (1857). Kapua¤as› Mahmud A¤a Camii
imam› Hasan Efendi’nin efli Süleymaniye fieyhi Ali fiükrü Efendi’nin kay›n validesi Zeliha Han›m.
1287 (1870). Hazine-i Hassa-i fiahane muhasebecisi Ata Efendi’nin o¤lu Hazine-i
Celile ketebesinden Mehmed R›za Bey.
1290 (1873). Nurifer Han›m.
1286 (1869). H›rka-i Saadet hadimlerinden
Haftan A¤as› el-hac ‹brahim Kâmil
Efendi.
‹dmanc›lar üstad›
Ali Faik Bey
Aile Sofas›.
690
1291 Rebiyülâhir 18 (Haziran 1874). Sikke
kabartmal›. Tarikat-i aliyye-i Nakfliben-
diyye ve Kadiriyye fukaras›ndan Hazine-i
Celile-i maliye tahsilât memuru Rical-i
Devlet-i Aliyye’den es-seyyid Mehmed
Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/435)
1293 Muharrem 24 (fiubat 1876). Kudema-y›
vükela-y› fehamdan Koca Hakk› Paflazâde Hüdavendigâr Valisi Ahmed ‹zzet Pafla. Kitâbe M›srîzâde imzal›d›r. (‹nal, Son
As›r Türk fiairleri, s. 38 Asaf Süleyman)
Süleyman Hilmi Efendi (Tunahan) Türbesi:
Yedi mermer üzerine oturtulmufl bir kubbeden
ibarettir. Etraf› aç›kt›r. fiâhide yoktur. Kendisi
Silistreli olup hadis ve f›k›h alimi idi. 16 Eylül
1959 tarihinde K›s›kl›’da vefat etti. Kabri her
gün ziyaret edilmektedir. (S. Albayrak, Son
Devir Osmanl› Ulemas› 4-5 s. 447)
Büyük Mermer Kitabe-1:
1303 (1885). Bir kuyu. Miskinler Tekkesi avlusunda idi. fiimdi, çeflmenin sol gerisindedir. Çok kullan›ld›¤› bilezi¤indeki ip izlerinden anlafl›lmaktad›r. Kitâbesi fiudur:
Mezarl›k duvar› üzerinde olup vefat edenler alt
alta yaz›lm›flt›r. Cadde taraf›na bakan yüzü Atefl O¤lu Ailesi’ne, arka yüzü ise Çaylak Ailesi’ne aittir. Kitâbenin aln›nda:
Sâhibu’l-hayratdan esbak Kapudan
Müteveffa Devletlû Mehmed Ali Pafla’n›n
Mahdumu flehriyarî damad Edhem
Pafla’n›n hayrat›d›r. 1303.
“Kayseri Sanca¤›’na tabi Tavlisun Karyesi kadim hanedan›ndan Atefl Haf›z Mehmed Efendi ahfad›na mensub aile kabristan›d›r” diye yaz›l›d›r. Ön yüzünde yaz›l› olan 15 isimden baz›lar› flunlard›r:
Süleyman Hilmi
Tunahan Hazretleri
Türbesi.
1314 (1896). Demir parmakl›kl› büyük sofa.
Halep Rüsûmât Naz›r› Hac› Zühdi Efendi’nin k›z› ve Bab-› Vâlâ-y› Seraskeri
jandarma dairesinden Hüsnü Bey’in efli
Saide Han›m. Hac› Zühdi Efendi de 14
Zilhicce 1304’te vefat ederek buraya gömülmüfltür.
1321 (1903). Vezir-i Pir-i mu’alla Aziz Pafla.
‹zzet Pafla’n›n o¤ludur. Üsküdar’da Sultantepe’deki köflkünde vefat etti.
1325 (1907). Sokollu evlâd›ndan ‹zzet Paflazâde Hakk› Pafla’n›n o¤lu Galib Bey’in efli
Ayfle S›d›ka Han›m. (Sicill-i Osmânî,
3/462 ‹zzet Ahmet Pafla, öl. 1293; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 837)
1328 (1910). Görice Sanca¤› mutasarr›f› olup
devlete pek çok hizmetler veren Hüseyin fiükrü Pafla.
1328 (1910). Üst yola yak›n. Ferik Arif Pafla
bin Mustafa Pafla.
1332 (1913). Ayasofya Cami-i flerifi kürsü
fleyhi el-hac Ali Efendi’nin o¤lu Ziyaüddin Efendi.
1336 Teflrinisâni 13 (1920). Saltanat-› Seniyye’nin Roma Sefiri Hüseyin Kâz›m Bey.
691
1293 (1876). Atefl o¤lu fieyh Mehmed Efendi.
Kitâbenin arka yüzünde de 15 isim yaz›l› olup
biri fludur:
1295 (1878). Ferikandan Hilmi Pafla’n›n annesi Ayfle Han›m.
1284 (1867). Çaylak Ahmed A¤a.
1307 (1889). Atefl o¤lu ‹smail Efendi.
Bunun üzerindeki kitâbe fludur:
1325 (1907). Ferikandan Mustafa Hilmi Pafla’n›n hemfliresi Esma Han›m.
“Kayseri Sanca¤›’na tabi Tavlasun Karyesi kadim
hanedan›ndan Çaylak ve Uzun Mustafazâdeler’in
ahfad ve mensûbîni aile kabristan›d›r.”
1323 (1905). Mirliva Osman Pafla.
Büyük Mermer Kitabe-2
1331 (1912). Maarif Nezareti Mekâtib-i Gayr›müslim ve Ecnebiyye feriki dini bütün
Mustafa Hilmi Pafla’n›n efli Behice Han›m.
1330 (1911). Atefl O¤lu ‹smail Efendi’nin o¤lu erkân-› harbiye mirlivas› Mehmed ‹zzet Pafla.
1331 Temmuz 13 (1915). Atefl o¤lu fieyh
Mehmed Efendi’nin o¤lu Ferik Mustafa
Hilmi Pafla.
Kitâbenin aln›nda flunlar yaz›l›d›r:
“Tural hanedan-› kadiminden ve Atabey eflraf›ndan Menemenlizâde aile kabristan›”
Etraf› duvarla çevrili olup içine girilmez durumdad›r. Kitâbede 12 isim yaz›l›d›r. Baz›lar›
flunlard›r:
1232 (1816). Menemenlizâde Osman Bey.
1232 (1816). Menemenlizâde Osman Bey’in
kardefli Hamid Bey.
“Siyaseten katl edilen
Tulumbac› Ali
Befle”nin
flâhidesi.
1290 (1873). Menemenlizâde Osman Bey’in
di¤er kardefli Ahmed Bey’in o¤lu Mehmed Tevfik Pafla.
1306 (1888). Mehmed Tevfik Pafla’n›n efli ve
amcazâdesi Hamide Han›m.
1311 (1893). Mehmed Tevfik Pafla’n›n k›z›
Ayfle Han›m.
Bu büyük mermer kitabenin arka k›sm›nda gömülü olanlar:
1320 Zilkade 15 (13 fiubat 1903). Menemenlizâde Mehmet Tahir Bey. fiair ve yazar.
Eserleri vard›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1818; M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 2/419)
1941 fiam Baflkonsolosu iken vazife bafl›nda
vefat eden Necati Menemencio¤lu’nun
ve babas› Tahir Bey merhumun kabirleridir. Vefat›, Leyle-i Kadir Pazartesi gecesi. Hemen yak›n›nda,
1228 (1813). Ali Befle’nin siyaseten katledildi¤i anlafl›lmaktad›r. Dolama kavuklu
692
flahidenin üzerinde flu kitabe yaz›l›d›r:
Âh kaza-y› nâgihanî götürdü bafl›m› / Rahm-› flefaat itmedi atu’van benim genç yafl›ma / Beni evlâd ü ›yal›mden ay›rd› bu felek / Yazd› hicr-i eftare
ki bak mezar›m tafl›na / Nev civan-› nâmurad iken
felek k›yd› bana / Rûz-› fleb âh eylesünler sakileyn
yoldafl›m / Peynirci ‹bifl A¤a’n›n damad› Tulumbac› Ali Befle.
1912-1853 Vahid Pafla.
1960-1893. Denizbank’›n kurucusu Yusuf Ziya
Önifl.
1. Ada - E ve F Bölümleri:
fiat›rzâde Hazîresi:
Miskinler Tekkesi mevkiinde, fiair Nâbî kabrinin sa¤ gerisinde ve Nasuhî Efendi hazîresinin
hemen arkas›ndad›r.
Hazîre, 18x22 ad›m ebad›nda olup etraf›, alçak, kesme tafl duvar ile çevrilmifltir. ‹çinde
gömülü olanlar flunlard›r:
1200 Receb 19 (May›s 1786). Trabzonî fiat›rzâde Haf›zü’l-kurra el-hac Ahmed Efendi (Sicill-i Osmânî, 1/269-270).
(Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s.749)
Yine bu civarda bulunan di¤er flâhideler flunlard›r:
1309 (1891). Hademe-i Hassa-i fiahane mirlivas› el-hac Mehmed Pafla’n›n k›z› Fatma
Han›m. Diger k›z› 1305 Emine Han›m.
1319 (1901). Fesli ve niflanl› flâhide:
“Ahmet Efendi ‹stanbul’a gelip genel kültür
hocas› ve müderris oldu. O¤lu müderrisînden
Mehmed Emin Efendi sadaret müftüsü olup sudûrdan Ali Meflreb Efendi’ye damad olmufltur.
Kabri hazîrededir.”
1201 (1786). Trabzonî reisü’l-kurra Semerkandî Hasan Efendi’nin k›z› Saliha Hatun’un validesi Zeyneb Han›m.
Fani dünyada saâdetle bin y›l yaflasa
Gidecek ahrete çaresi yok bay ü gedâ
Nitekim bunda yatan zat kesirü’l-hasenat
Hademe Mir Livas› Hac› Mehemmed Pafla
Çekdi dünyadan elen vermedi dü çeflmi emelin
Kald› ancak ifli Mevlâ-y› azimü’fl-flân’a
Dâr-› ukbâya heman gitti Mehmed Pafla
1319
1205 (1790). El-hac Ahmed A¤a.
1325 Haziran (1909). Lâhit, fesli flâhide. Telli
‹brahim Bey familyas›ndan Seyfeddin Pafla.
1226 Receb 20 (10 A¤ustos 1811). Büyük
molla kavuklu. Kibar-› müderrisîn-i kiramdan sadrazam müfettifli fiat›rzâde
Mehmed Emin Efendi. Kad›asker Ali
Meflreb Efendiye damat olmufltur. O¤lu,
fieyhülislâm Arif Efendi olup, 1858’de
öldü. Kabri, Edirnekap› d›fl›nda ve Bahir
Mustafa Pafla Tekkesi Camii hazîresindedir.
1330 Ramazan 2 (15 A¤ustos 1912). Parmakl›k üzerinde levha:
“fiehiden vefat eden Saray-› Hümâyun a¤alar›ndan el-hac Besim A¤a. (16 A¤ustos 1328-1912)”
1217 (1802). fiat›rzâde el-hac Ahmed Efendi
merhumun kay›n validesi Ayfle Hatun.
1225 Safer 7 (14 Mart 1810). fiat›rzâde Haf›zü’l-kurra Ahmed Efendi’nin efli Fatma
Han›m.
1331 (1913). Demir parmakl›kta levha:
“Serasker müsteflar› merhum fierafeddin Efendi ve
hazine-i hassa-i fiahane kuyûdât kalemi müdürü
merhum Rag›b Bey’in o¤lu Ahmed Hayrüddin Bey.”
1229 Zilhicce 9 (22 Kas›m 1814). Kibar müderrisîn-i kiram zeviü’l-ihtiramdan fiat›rzâde Mehmed Es’ad Efendi’nin efli Ayfle, nam-› di¤er fiems-i Kamer Kad›n.
1339 Kanunievvel (1923). Harb-i umumide
muharebat›n bütün safhalar›nda ve ‹stiklal Harbi’nde zafere kadar fedakârane pek
çok hizmet veren Ahmed Necati Bey.
1250 C. âhir 5 (9 Ekim 1834). Molla sar›kl›.
Merhum fiat›rzâde Mehmed Emin Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kiramdan Mehmed Es’ad Efendi.
693
Bu merkad-i ma¤firet-meflhun / Adn-i afliyan Hekimzâde / Ali Pafla neslinden ve sab›ka / Ha’iz-i
makam inka S›dk›zâde / Ahmed Reflit Efendi hafidi / ve fieyhülislâm-› esbak / Arif Efendi’nin necli sa’idi / olub def’a-i salise Rumeli / sadaretinde irtihal-i dar-› na’im / iden Mehmed S›dd›ki Bey /
Efendi’nin kabri flerifidir. Kitâbe M›srî imzal›d›r.
1312 Muharrem 22 (26 Temmuz 1894). Meflahir-i ulema-y› ›zamdan fieyhülislâm-›
esbak Arif Efendi’nin necl-i ekremleri
kibar sudûr-› fehamdan S›dd›ki Bey merhumun hafide ve kerimesi ve Darü’l-muallimat me’zunlar›ndan ve üçüncü rütbeden fiefkat Niflan› sahibi ve Ceyb-i Hümâyun kâtiplerinden Tahsin Bey’in efli
ve pek genç iken vefat eden Suad Han›m. Ayak tafl›nda alt› m›sral› bir fliir
vard›r.
1314 Muharrem 25 (Temmuz 1896). fieyhülislâm-› esbak Arif Efendizâde Kazasker
müteveffî S›dd›ki Bey’in necl-i necibi
Hariciye Nezareti memurlar›ndan nümûne-i ahlâk ve irfan Mehmed Adnan
Bey. Bu yaz›n›n üstünde sekiz m›sral› bir
fliir vard›r.
Mirahur-i evvel
Çerkes Mehmet
Beyefendi’nin efli
Mahbube Hatun’un
nefis hatl› flâhidesi.
Tafl iflçili¤i enfestir.
Sofan›n arkas›nda:
Mirahur-i evvel
Çerkes Mehmet
Beyefendi aile sofas›.
1273 Ramazan (Nisan 1857). Molla sar›kl›.
fiat›rzâde Es’ad Efendi’nin o¤lu olub
Meflreb Efendi torunu denmekle maruf
Mekke-i Mükerreme payeli Mehmed
Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/432)
1295 (1878). Molla sar›kl›. Kitâbesi fludur:
1209 (1794). Trabzonlu tüccar-› hass Dünbayizâde Hüseyin A¤a.
fiair Nâbî Kabri ve Çevresindeki fiâhideler:
1124 (1712). Meflhur fiair Nâbî Yusuf Efendi
(Sicill-i Osmânî, 4/530). Kabri son senelerde yenilenmifltir. Kendisinin hayatta
iken “zikr eyledi¤i” Farsça kitâbesi fludur:
Hak Dost
Çün ruh-› kemin-i Nâbî der lücce-i nur âmed
Ez tenki ten varest ber dâr-› flürûr âmed
Tahkik flinâsân-› ma’na-y› fluhûd u gayb
Guftend pefl tarih Nâbî behûzur âmed.
Merhum Nâbî Efendi ruhiçün el-Fatiha.
Sene 1124
(Dîvân-› Nâbî, s. 117; Merâk›d, s. 36)
1240 (1824). fiair Nâbî’nin arkas›nda Serbostaniyan-› hazreti flehriyarî Osman
A¤azâde Salih Sufyan Bey.
694
1301 (1883). Yahya Efendi türbedar› el-hac
Mehmed Nuri fiemseddin (k.s.) Hazretleri bendegân›ndan ve sahhaf esnaf›ndan el-hac Mehmed Efendi.
1221 (1806). Güzel tafl ve yaz›. Mirahur-› evvel-i hazreti flehriyarî Çerkes Mehmed
Bey’in efli Mahbube Hatun. K›z› Ayfle
Han›m. 1226 (1811) Za. Gurre.
1958 fiair Nâbî Efendi’nin solu. Amiral Vâs›f
Temel. Do¤umu 1869. Üsküdar’da güzel
bir köflkü vard›r.
1237 Receb 22 (Nisan 1822). Kâtibî. Dergâh-›
Âli gediklilerinden Tokad Voyvodas›
Ebu Bekir A¤a.
fieyh Nasuhî Efendi Hazîresi:
Mirahur-› evvel Mehmed beyefendi sofas›ndan biraz uzakta ve Melek Baba Türbesine giden yol üzerinde, betona gömülü
bir taflta, “Sab›ka Mirahur-› evvel Çerkes
Mehmed Beyefendi’nin ikinci kad›n›......”
1065 (1654). Kutbü’l-ârifîn efl-fleyh Nasuhî
Efendi Hazretlerinin valide-i muhteremesi Afife Han›m.
1277 (1763). fiaban-› Velî bendegân›ndan
Hazreti Nasuhî Dergâh›’nda vefat eden
tabib el-hac Raif Efendi’nin babas› Dervifl Mehmed Efendi.
1240 N. 7 (25 Nisan 1825). Mirahur-› evvel
Çerkes Mehmed beyefendi sofas› önünde, nefis yaz›l› ve 14 m›sral› flâhide:
1352 Zilkade 18 (Mart 1934). fieyh Nasuhî Efendi evlâd›ndan efl-fleyh Ahmed Mehmed Kirameddin Efendi. Do¤umu 1274 (1857).
“Bilürsün kimse bâki de¤il bu dâr-› dünyada”
Mirahur-› Evvel Mehmed Bey Sofas›:
Trabzonî Nakibü’l-eflraf el-hac Sad›k Efendi’nin
k›z› ve Alozâde el-hac Haflim Efendi’nin zevcesi
Fat›ma Han›m,
1202 (1787). Kâtibî sikkeli. Mirahur-› evvel
Çerkes Mehmed Bey. (Sicill-i Osmânî,
4/264)
diye bafllayan kitâbe:
diye sona ermektedir.
fiair Nâbî Efendi’nin
kabri ve flâhidesi.
695
Nazikî Efendi Sofas›:
Basit krokide gösterilen 1 Nolu yerdedir.
1292 gurre-i Safer (9 Mart 1875). Sikke kabartmal›. Hâzâ kabr-i Ali R›za Efendi
ibni’fl-fleyh Ahmed Nazikî Efendi.
1138 gurre-i Ramazan (3 May›s 1726). Sikkeli dört köfle flâhide. Kütahyal› es-seyyid
Mehmed Evliya.
1140 (1727). Kâtibî sikkeli. Kudema-y› Yahya
Efendizâde Feyzullah Efendi.
1141 (1728). M›s›r kuzat›ndan Mehmed Efendi.
Nazikîzâde Hüseyin Hüsnü Efendi aile kabristan›nda;
1143 (1730). Aflç›bafl› kebabc› Ali A¤a.
1304 (1886). Nazikîzâde Hüseyin Hüsnü
Efendi’nin annesi Hadice Han›m,
1154 (1741). Büyük sikkeli. Pir-i salah-› ittisaf
Hasan Efendi.
Efendi’nin k›z› Fatma fiaziye Han›m ve
1175 (1761). Silâhdar-› flehriyarî Bosnevî elhac Hüseyin A¤a.
Efendi’nin efli Ayfle Aflk›niyaz Han›m’›n
kabirleri vard›r.
1176 Safer 15. (Eylül 1762). Sadr-› Âli Solak
Ali A¤a.
*
*
*
1129 (1717). Kurban bayram›nda vefat eden
Sekbanbafl› Üsküdarî el-hac Abdullah A¤a.
1178 (1764). Tatl›kuyu Camii imam› Mehmed Said Efendi.
1194 fi›n 29 (30 A¤ustos 1780). Silâhflor-i
hazreti flehriyarî Sa’atî el-hac Ali A¤a.
1213 (1798). Cidde Valisi hac› Ahmed Pafla’n›n k›z› Fatma Han›m. Yan›nda ayn›
kitâbeyi havi iki k›z›n›n tafl› daha vard›r
ki, yar›ya kadar topra¤a gömülüdür. Bu
tafllar›n karfl›s›nda fakat 2. Ada’da yol
kenar›nda;
1211 fievval gurre (30 Mart 1797). Kâtibî sikkeli, sab›ka Bolu Voyvodas› sâniye Cidde valisi el-hac Ahmed Pafla’n›n ve,
1218 (1803) tarihinde vefat eden kâtibî sikkeli, Bolu Voyvodas› el-hac Ahmed Pafla’n›n hazinedar› el-hac ‹brahim
A¤a’n›n ve Ahmed Pafla’n›n bir k›z›n›n
daha kabirleri vard›r ki, 1214 (1799) tarihinde vefat eden Ayfle Han›m’a aittir.
1217 (1802). Sikkeli. Varo¤lu Hasan Kapudan.
2. Ada
Nazikî Efendi
sofas›nda
fieyh Ahmet Nazikî
Efendi’nin o¤lu
Ali R›za Efendi’nin
flâhidesi.
696
1231 (1816). Melek Baba Türbesi yan›, Mevlevî sikkeli. Tarikat-i Kadiriyye fukaras›ndan efl-fleyh es-seyyid Ahmed Baba.
1241 Muharrem 12 (A¤ustos 1825) ....... halifesi Mehmed fiemseddin Efendi’nin efli
Naile Han›m.
lar›ndan Kastamonili el-hac Ahmed
Hilmi Efendi.
1352 (1933). Nasuhî Dergâh› fieyhi afl›k-›
ehl-i beyt es-seyyid efl-fleyh Ahmedî
Mehmed Kerameddin Efendi. Tarih-i
veladetleri: 1274 (1857). Vefat›: 18 Zilkade 1352 yevm-i Sal›.
1918-1894. Mustafa Mazhar Bey’in k›z› Fatma
Hediye Han›m.
1941-1881. fieyh Kirameddin Efendi’nin o¤lu
fiemseddin Nasuhîo¤lu.
1941-1847. Emir Sultan ahfad›ndan ve Hazine-i Hassa müdürlerinden Mustafa Mazhar Bey.
1955 Mustafa Mazhar Bey’in efli, Fatma Nazperver Han›m.
1973-1891. Nasuhî ahfad›ndan fieyh Kerameddin o¤lu Nasuhîzâde Rükneddin Bey.
1974-1903. Mustafa Mazhar Bey’in k›z› Rükneddin Bey’in efli Zehra Mediha Han›m.
1974-1885. fieyh Kerameddin Efendi’nin o¤lu
Alaeddin Bey. Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n duvarlar›n› büyük bir sab›rla flimdiki flekliyle yenilemifltir.
*
*
*
Üsküdar Mutasarr›f› Hamdi Bey Sofas›:
Burada bir mermer kitabe üzerine yeni yaz› ile
flunlar yaz›lm›flt›r: “Amasya Mütesellimi Hac›
Esat A¤a torunu Ahmet Bey ve efli Rukiye
Han›m’›n mahdumlar› Üsküdar Mutasarr›f›
Hamdi Bey ve ye¤eni Amasya eflraf›ndan
emekli Komiser Nam›k Ye¤eno¤lu. Do¤. 1895
- Vefat›: 21.2.1967”
Demir parmakl›k üzerindeki bir mermer levhada da eski yaz› ile yaz›lm›fl flu fliir bulunmaktad›r:
Nûfl idüb câm-› kazâdan flerbeti
Eyledi fâni cihândan âh uzleti
Kalmad› vaktim vasiyyet edeyim
Verdi Hakk bana fiehadet Devleti
Hamdi Bey’in neden dolay› flehit oldu¤u
ö¤renilememifltir. Üç gün sonra meydana
gelen 31 Vak’as› ile ilgili olabilir. (Resmi için
Turgut Çeviker, ‹brat Albümü, ‹stanbul 1991, s.
146)
‹ki sütun flâhide üzerindeki kitabeler flunlard›r:
1327 Rebiyülevvel 6 (28 Mart 1909). Kelimei Tevhid’den sonra, Amasya eflraf›ndan
Hasan Beyzâde Üsküdar mutasarr›f-›
sâb›k› Hamdi Bey. 13 Nisan 1325
Üsküdar mutasarr›f›
Hamdi Bey Sofas›.
Bu sofan›n solunda bulunanlar:
1202 Rebiyülevvel 20 (Ocak 1788). Sikkeli.
Haseki Mustafa A¤a’n›n mektebi hacesi
fieyhü’l-kurra Haf›z Çil Osman Efendi.
Mustafa A¤a mektebi Üsküdar’da idi.
*
*
*
1271 fiaban 19 (May›s 1855). Defterhane-i
âmire kalemi ketebesinden Ahmed Sabit Efendi’nin o¤lu Dervifl Mustafa Sabit
Efendi.
1271 (1854). Gedikpafla civar›nda Esiri Kemal Mahallesi imam› ve sahaflar fleyhi
Abdülhalik Efendi.
1282 (1865). Sultanahmet’te Üçler Mahallesi
sakinlerinden ve Ayasofya-i kebir hoca697
Melek Baba Türbesi:
Mezarl›k fiefli¤i binas›ndan Yan›k Ömer Kap›s›’na giden iki yolun birleflti¤i köflede olup etraf› ve üstü demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
Sikkeli bafl tafl› üzerindeki kitâbe fludur:
Sûzifl-i firâkât ile bir mürflid-i kâmil ercümend
Eyledi nây gibi da¤-› sinesin delik delik
Bahr-› vahdetde sidef saray nusret-i Hakk olub
Sebhe dürr-i ricalullaha oldu münselik
Göçdü iklim-i bekaya didi tarihin R›za
Nakflibendî Halik-i râhda Abdü’l-Melek.
Kutbü’l-ârifîn mevlâna aziz-i muhterem efl-fleyh
Abdü’l-Melek en-Nakflibendî kuddise s›rruhu’lEhad Hazretleri
1117 (1705)
Melek Baba Türbesi.
Mütercim As›m Efendi
sofas›.
698
1330 Muharrem (Aral›k 1911). Maden mutasarr›f› Ahmed Muhtar Bey’in k›z› Üsküdar Mutasarr›f-› sâb›k› merhum Hamdi
Bey’in halilesi Emine Nafia Han›m.
Bafl taraf›nda da ayn› kitâbe vard›r. Bu zamanla silindi¤inden yukar›daki kitâbe yaz›lm›flt›r.
Hayat› hakk›nda bir bilgimiz yoktur. Halk bu
zata Melek Baba diyor.
1339 (1920). Tulumba ve hortum kabartmal›
tafl. Mabeyn-i Hümâyun Tulumbac› ustalar›ndan Hocapaflal› Kalayc› Mehmed
Usta’n›n o¤lu el-hac ‹smail Usta.
Türbe içine konmufl 1125 (1713) tarihli tafl,
Mustafa Dede’ye aittir.
Türbe d›fl›nda hamzavî tafl üzerindeki kitâbe
fludur:
Kan› ol nail-i kenz-i ma’arif arif-i dânâ
O kan-› dürr-i s›rr-i Nakflibend ü mahzen-i ma’na
Rical-i gaybvefl çeflm-i cihandan eyledi gaybet
Tarik-i rah-› infa idi âhir itdi istihfa
Göçüb Hac› Mehmed Arif a’ni cây-› kesretden
Nüzûl itdi seray-› vahdete ol vas›l-› Mevlâ
‹rifldi ravza-i ünse makam-› layemûtune
Veli fevt oldu sand› halk Hakk k›ld› an› ihyâ
Fedaî bu du’a ile didi tarihimi ahbab
Harim-i dergehini ide yâ Rab Hac› Arif câ.
Kutbü’l-ârifîn mevlâna aziz-i muhterem efl-fleyh Hac›
Mehmed Arif en-Nakflibendî kuddise s›rruhu’l-ali
Hazretleri
1145 (1732)
(Merâk›d, s. 18)
Osmaniye sab›ka. Rahmet’ullahi aleyhi ilâ
Yevmi’l-beka. Li rûhihî el-Fatiha.
Sene 1235 fî Safer 9
(Sicill-i Osmânî, 3/283; Merâk›d, s. 12-13; F.
Babinger, Osmanl› Tarih Yazarlar›, s. 369; ‹nal,
Son As›r Türk fiairleri, s. 54)
1235 Muharrem 10 (29 Ekim 1819). Mütercim As›m Efendi’nin o¤lu ‹smail Nevres.
Müderris iken 18 yafl›nda vefat etmifltir.
Kitâbesi fludur:
“Ve hüve’l-Gafûrü’r-Rahîm”/“Ve hüve’l-Afuvvü’l-Kerîm” Kad intekale ilâ rahmeti rabbihi’r-Rahîm / Es-seyyid ‹smail Nevres ibnü’ / s-seyyid Ahmed As›m gafer-Allahü leh / ve ahsene ileyhi ve
efâda sicale rahmetihi aleyh. Âmin.
Türbenin hemen yan›nda:
1153 (1740). Sab›k Kuflhane ustas› Halil A¤a.
Mütercim As›m
Efendi’nin
muhteflem flâhidesi.
1151 (1738). Hamzavî tafl. Divitçilerli Resul
Befle o¤lu el-hac Mehmed A¤a.
Mütercim As›m Efendi Aile Hazîresi:
Mezarl›k ‹stasyon fiefli¤i’nden gelindi¤ine göre, buras› ile Yan›k Ömer Kap›s› aras›nda, dört
yolun birleflti¤i yerde ve fiehitlik kap›s›’na giden yolun sol köflesindedir. Biraz ileride Melek
Baba’n›n aç›k türbesi bulunmaktad›r. Yan›k
Ömer Kap›s›, ‹brahim A¤a Yolu üzerindeki
üçüncü kap›d›r.
9x12 ad›m boyutlar›nda olan aile sofas›n›n etraf›, çok alçak bir duvar ile çevrilmifltir. Buradaki flâhideler flunlard›r:
1235 Safer 9 (27 Kas›m 1819). fiâhide büyük
molla sar›kl› olup Arapça kitâbesi nefis
bir hat ile yaz›lm›flt›r. Kitâbe fludur:
“Ve le ni’me dâru’l-müttekîn”
Hâzâ kabrü fâz›lu’z-zeman ü vahid
Üd-devran Mütercimu’l-Kamus
Ül-Muhît ve’l-Burhanu’l-Kat›’ve mütercim
Üs-Siyeri’l-Manzumeti’l Halebî ve flârih-i
Manzumetü’l-Emâlî ve sahibu’t-tesânif
Fi’l-fünûni’l-mütenevvia an vâlidünâ
Ve ustadunâ Ebu’l-Kemal el-hac
Es-seyyid Ahmed As›m el-Ayntabî me’mûrü
Fî tahrir-i vekayiu’d-devleti’l-Mahmudiyeti’l
699
1258 Zilhicce 25 (27 Ocak 1843). Fesli. Kitâbesi fludur:
‹nal, vefat›n›n 14 Cemaziyelâhir 1321 tarihinde oldu¤unu belirtmifltir.
Âh kim göçdü yine bir seyyid-i vâlâ neseb
Ya’ni kim Hamid Efendi mazhar-› feyz-i ecel
Bi’l-kemal As›m Efendizâde idi zât-› pâk
Zahir idi s›rr› ebihi hemçu misl-i bî bedel
Taat-› Bari’de geçürmüfl idi ömrün heman
Ravzas›n ide münevver Hazreti Hakk azze cel
Zühd ü takva ile mevsuf-› fazl ü kemal idi ol
Ra¤bet etmezdi cihana eyledi kat’i emel
Ruhunu firdevsde gör bir melek tarih didi
‹zz-ile Hamid Efendi arfl-› rahman› mahal
Sene 1258 fî Zilhicce 25
1325 fievval 15 (21 Kas›m 1907). Hicrî Efendi. Kitabesi fludur:
Hicri Efendi, Hac› ‹brahim Refet Efendi’nin
kabrine gömülmüfltür. Refet Efendi fiairdi.
1259 Muharrem 25 (25 fiubat 1843). As›m
Efendi merhumun / halile-i muhteremeleri merhume / ve ma¤furun-leha Cennet-mekân / firdevs- afliyan / Kerime Han›m’›n ruhi çün / el-Fatiha.
1261 (1845). Hamid Efendi merhumun duhter-i pakizesi, Süleyman Bey’in efli Fatma Han›m. Tarih m›sra› fludur:
“Ol Fat›ma Han›m pek genc idi k›ld› behceti cilvegâh”
1262 (1846). As›m Efendizâde Hamid Efendi’nin efli Safiyye Han›m. 1262 N. selh
(22 Eylül 1846)’da vefat etmifltir.
1262 Zilkade 5 (25 Ekim 1846). Hamid Efendi merhumun duhter-i pakizesi, hem Süleyman Bey’in zevcesi.
“Ah Emine Han›m pek genc idi k›ld› behceti cilvegâh”
1309 Muharrem 20 (26 A¤ustos 1891). Ay›ntab hanedan-› kadîminden ve Rumeli
Beylerbeyi payelilerinden esbak Malatya
Mutasarr›f› Cenanizâde Mehmed Rasim
Pafla.
1319 (1901). fiuara-y› benam ve ulema-y›
azam zevil-i ihtiramdan Bab-› ali Buharî-i
flerif karii hace ‹brahim Re’fet Efendi.
Merâk›d-› Mu’tebere-i Üsküdar adl› eserde,
kabrinin bu sofada oldu¤u belirtilmifltir. Yap›lan aramada tafl›na rastlanmad›. (‹nal, Son As›r
Türk fiairleri s. 1382)
700
Efaz›l-i ulemadan olup kuvve-i haf›za / ve istihrac› hayret bahfl-› ukûl / ve ale’l-husus ilm-i kelâm’da / hace-i küll ü fuhul olan Süleymaniyeli /
Hicrî Efendi’nin kabri flerifleridir.
Müflarün’ileyh kalemen dahi haiz-i / iktidar bir
dürri fazilet insan idi.
Tarih-i veladeti: 1253 (1837).
2. ADA
2 Ada - G Bölümü:
Ekmekçibafl› Hazîresi:
Cenaze ‹stasyon fiefli¤i binas›n›n arkas›nda,
Harmanl›k Kap›s›’ndan fiehitli¤e giden yol ile
Melek Baba Türbesi’nin üzerinde bulundu¤u yolu, biribirine ba¤layan k›sa yol üzerinde olup periflan durumdad›r. Burada 12 flâhide bulunmaktad›r. Hemen sol taraf›nda ve yolun kenar›nda
Yemiflçi Hasan Pafla’n›n lâhdi vard›r. Lâhit
1970’li y›llarda parçalanm›flt›r. Enkaz› duruyor.
Hazîredeki flâhideler flunlard›r:
1257 (1841). Drama Naz›r› ‹smail A¤a’n›n efli
olup genç yafl›nda vefat eden Fatma Han›m. Tarih beyti fludur:
Yazd› gözyafl›yla Lutfî cevher tarihini
Azm-i dâr-› Adn itdi Fat›ma Han›m heman
1257
1259 M. (fiubat 1843). “‹stable-i âmire payelilerden esbak Drama Naz›r› ‹smail A¤a”
Lâhdinin yaln›z bafl taraf› kalm›fl olup üzerinde
çok püsküllü fesi vard›r. Ön yüzündeki nefis
yaz› 10 m›srad›r ve Hattat M›srî’nin eseridir.
Bafl tafl›n›n sa¤ yan yüzüne 1259 tarihli yukar›daki kitâbe yaz›lm›flt›r. Sol yüzüne de ayn› yaz›
yaz›lm›flt›r. Fakat tarihi 1286’d›r. Lâhdin bu ta-
rihte onar›ld›¤› anlafl›lm›flt›r.
Ön yüzündeki kitâbenin tarih beyti fludur:
Cevher âsâ söyledim târih-i zîba Haf›zâ
Kasr-› firdevs olsun ‹smail A¤a’ya bezm-i gâh
Muharrem 1259
‹smail A¤a, Kavalal›’d›r. ‹lerleyerek Kap›c›bafl› ve 1246 (1830)’da Filibe Muhass›l› sonra
Drama Naz›r› oldu. Damad›, Mekkizâde fieyhülislâm Mustafa As›m Efendi’dir. O¤ullar›,
Mustafa ve As›m Beyler olup mültezim (devlete ait bir geliri götürü olarak üstüne al›p toplayan) idiler.
evvel Hazreti flehriyarî Mehmed Said
Efendi’nin kabirleri vard›r. (Sicill-i Osmânî, 3/33)
1130 (1718). Habib Dede.
1145 (1732). fiâhidesi Kafesî destarl›d›r. Niflanc›pafla kethüdas› Haytal› Mehmed
Efendi. Niflanc› Mehmed Pafla’n›n Tuzla, Ayd›nl› Köyü’nde büyük bir camii
vard›r. (Sicill-i Osmânî, 4/213-214)
Tafl iflçili¤inin
nefis örneklerinden
olan bu flâhidelerin
özenle korunmas›
gerekir.
1260 Sad. (fiubat 1844). Çukurhanda astar
tüccar› el-hac Mehmed A¤a.
1277 (1860). Drama Naz›r› ‹smail A¤a’n›n di¤er damad› fierif A¤ao¤lu Ahmed Nazif
Bey.
1288 (1871). Tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye
bendegân›ndan Etmekciler kethüdas› elhac ‹brahim bin Ahmed A¤a.
1290 (1873). Ekmekcibafl› el-hac ‹brahim
A¤a’n›n k›z› Fatma Zekiye Han›m.
1300 (1882). Hâcegân-› Dîvân-› hümayundan
Mustafa A¤a.
1309 fiaban (Mart 1892). Nakflibendiyye bendegân›ndan Etmekciler kethüdas› el-hac
‹brahim A¤azâde, Hariciye odas› mektubî-i ser halifesi Mustafa Sabit Bey.
1322 (1904). Ekmekcibafl› Merhum Hüseyin
Hüsnü Efendi’nin k›z› ve Techizat-› Askerî Nezareti muhasebe mümeyyizi elhac R›za Bey’in efli hace Emine Perver
Han›m.
Ekmekçibafl› Sofas› karfl›s›ndaki sokak, ‘Eski
Ekmekçibafl›’ ad›n› tafl›maktad›r. Burada konaklar› olmal›d›r. Sofan›n sa¤ taraf›nda ve hemen yan›nda;
1194 (1780). Hâlâ ‹mam-› evvel-i flehriyarî
Mehmed Said Efendi’nin efli Zeliha Han›m.
1195 (1781). Eyyüb-i Ensarî Kad›s› ‹mam-›
701
1164 (1750). Kafesî destarl›. Hane-i ....... kâtibi Ali Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/537). DE noktalar› aras›nda.
1168 (1754). Hamzavî tafl. Bezirgânbafl› efli
Havva Hatun. Yan›nda Bezirgânbafl›
Hac› Hüseyin A¤a’n›n gömülü tafl› var.
1176 (1762). Kâtibî. Enderun-› Hassa kilera¤as› Feyzullah A¤a.
1178 (1764). Hassa Odabafl›s› Hac› Ali A¤a.
Arkas› dilimli, önyüzü düz büyük bir kavu¤u vard›r.
1182 (1768). Kafesî destarl›. Hatti Efendi’nin
ye¤eni sab›kan piyade mukabelecisi Visali Ahmed Efendi (Sicill-i Osmânî,
2/280 Hatti Mustafa Efendi).
1189 (1775). Kâtibî. Enderun-› Hümâyun hane-i hassadan Uzun Hüseyin A¤a.
1195 (1780). Sultan Ahmed imaretinde aflç›bafl› Hac› Mustafa Efendi.
1195 Receb 7 (Haziran 1781). Kâtibî. Defterhane-i Âmire kisedar› Himmetî Hüseyin
Efendi.
1199 (1785). Kâtibî. Hala Sultan aliyyetü’flflan kethüdas› iken vefat eden Dergâh-›
ali Kap›c›bafl›lar›’ndan el-hac Osman
A¤a. Rebiyülâhir. Yan›nda babas› Mehmed A¤a 1170 (1756). (Sicill-i Osmânî,
3/424). C-D noktalar› aras›ndad›r.
1200 B. 15 (May›s 1786). Kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn efl-fleyh es-seyyid Mahmud
Hüdâyî Efendi (k.s.) Hazretlerinin asitane-i celilelerinde mütevelli vekili Molla
‹brahim Dede.
1203 (1788). Muhaddisîn-i kiramdan ve müfessirîn-i azamdan fiafiî Müftüsü Attarzâde es-seyyid Mehmed el-Hüsnü Efendi
Hazretleri.
“Rah-› Hakk’a yüz çevirdi hace Hüseyin A¤a”
1217 Ramazan 2(Aral›k 1802). Zerrinbafl. Hâlâ Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› Halil Paflal› Bilâl A¤a (Kabri, Eyüp Mihriflah Valide Sultan’›n Türbesi hazîresindedir)
gulâm› hazine-i hümayun a¤avat›ndan
çukadar-› hazreti flehriyarî ‹dris A¤a.
1217 Rebiyülevvel 1 (Temmuz 1802). Kâtibî.
Enderun-› hümayundan hane-i hassa
a¤alar›ndan Ni¤deli Osman A¤a.
1217 Safer 1 (Nisan 1802). Büyük düz yüzlü
kavuklu. Enderundan hazinedarbafl›
Zeytunî Ömer A¤a.
1217 (1802). Büyük uzun kavuklu. Babü’s-saâde a¤alar›ndan kilercibafl› Karayakal›
Mehmed A¤a.
1220 Zilkade 26 (fiubat 1806). Zerrinbafl. ‹zzet
Paflal› Cündi Selim A¤a.
1223 Ramazan 7 (Ekim 1808). Enderun-› Hümâyun’dan rikabdar-› hazreti flehriyarî
Mehmed Enis Bey.
1229 (1814). Hazine-i Hassa a¤alar›ndan
Cündi Gürcü Mustafa A¤a.
1244 Muharrem 15 (Temmuz 1828). Kâtibî.
Sadr-› esbak Laz Ahmed Pafla’n›n ye¤eni
ser bevvabin-i dergâh-› mu’alla Ahmed
Beyefendi.
1252 Rebiyülâhir (Temmuz 1836). Fesli. Ekmekçi sofas› arkas› biraz afla¤›da. Silâhdar-i hazreti flehriyarî Mehmed A¤a. Efli,
Dilpezir Han›m 1260.
1329 (1911) Yanya eflraf›ndan Koca Arslan
Pafla sülâlesinden Murtaza Bey’in k›z›
Faz›la Han›m.
1931 Prof. Dr. ‹smail Besim Pafla.
Altunizâde Sofas›:
1206 (1791). Enderun-› Hümâyundan hane-i
seferli a¤alar›ndan berber Haf›z Mustafa
A¤a. Rebiyülâhir.
1207 Muharrem 13 (A¤ustos 1797). Büyük
uzun kavuklu. Sab›ka hassa odabafl›s›:
702
1258 (1842). Emsalsiz hat. Hazreti fieyh Sultan Abdülkadir Geylanî neslinden Haf›zü’l-Kur’an el-hac es-seyyid Mahmud
Nakflibendî (k.s.) Rebiülevvel. Ketebe,
Mehmed R›f’at M›srî.
1275 (1858). fiehbender es-seyyid el-hac Haf›z Mahmud Efendi’nin efli nesl-i Hazreti
Mevlâna’dan fierife Zekiye Han›m.
1284 fievval. 7 (fiubat 1868). fiehbender
Mahmud Nakflibendî Efendi’nin o¤lu elhac ‹brahim Edhem Efendi.
1287 (1870). Nakflibendiyye’den Bekir Sami
Efendi’nin annesi Ümmü Gülsüm Han›m.
1297 (1880). Nakflibendiyye’den Bekir Sami
Efendi.
1308 (1890). Tarikat-i aliyye-i Halidî meflayihinden salik-i rah-› fleriat vak›f-› esrar
Mehmed Emin Vuslatî Efendi. Efli Hace
Hayriye Han›m. 1320.
1316 (1898). Üsküdar bidayet mahkemesi
azas›ndan el-hac Bekir Sami Efendi’nin
efli ‹brahim Edhem Efendi’nin k›z› Fatma Zehra Han›m.
1318 Zilhicce (Mart 1901). Kudüs vali-i esbak›.......zâde Haf›z Ahmed Pafla’n›n o¤lu
Dîvân-› Hümâyun evrak memuru Mustafa Vâs›f Bey. Sofa burada son bulmaktad›r.
2. Ada
G Bölümü’nde
Aflç›bafl›
Ahmet A¤a’n›n
1120 (1690) tarihli
flâhidesi.
1935-1872. Bestekâr Ali Rif’at Ça¤atay (Y.
Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/135).
Kad›zâde Sofas›:
Harmanl›k Kap›s› ile fiehitlik Camii aras›nda
ve camiye giderken sa¤ tarafta ve Terkos Çeflmesi’nin arkas›ndad›r.
1102 (1690). Aflç›bafl› Ahmet A¤a.
1116 (1704). Etraf› demir parmakl›k ile çevrili türbe. fiâhidesi çok nadirdir. Kitâbesi
uzun olup tarih m›sra› fludur:
Na’il-i s›rr-› beka Seyyid Mehmed-i Nakflibendî
1116
Hâcegân-› Nakflibendiyye’den Ebu Abdullah
Mehemmed Efendi, Semerkandl› idi. (Sicill-i
Osmânî, 4/204)
1190 (1776). Babü’s-saâde a¤alar›’ndan Ser
Kilercibafl› el-hac Ahmet A¤a.
Nakflibendî fieyh
Mehmet Efendi’nin
1116 (1704) tarihli
flâhidesi.
703
zâde el-hac Abdullah Bey.
1286 Rebiyülâhir 15 (25 Temmuz 1869). Fesli flâhidesi Mevlevî sikke kabartmal›d›r.
Kitâbesi fludur:
Hayf kim Osman Pafla-y› mekârim meflrebin
Bende-i Molla-y› Rum itmifl idi zaten Hüdâ
Enderûn içre bulub neflv ü nemây› iktidar
S›n›f-› musikada nakl itdi olup Mirlivâ
“‹rciî” emrin teka’üdlük deminde gûfl idüb
Eyledi Mevlâ yolunda Hakk diyüb can›n fedâ
Atefl-i hasretle a¤latd› bütün ensâb›n›
Ruhunu Kevserle koldursun Cenab-› Kibriya
Katre-i rahmetle yaz tarih-i sal fevtini
Oldu rihlet eyleyüb me’va Osman Pafla
1286
1301 (1883). Üstaz-› küll Ispartal› Haf›z Hüseyin Sabri Efendi’nin damad› ve Selimiye Camii imam-› sânisi Paflakap›s› dahilinde Mülkiye Mektebi muallimi Haf›z
‹smail Hakk› Efendi
1305 (1887). M›z›ka-i Hümâyun mirlivas›
merhum Osman Pafla’n›n efli Ayfle S›d›ka Han›m. Ayn› tafl›n devam›, M›z›ka-i
Hümâyun Mirlivas› Osman Pafla’n›n k›z›
Ayfle Maide Han›m.
2. Ada G Bölümü’nde
Muz›ka-y›
Hümâyun’dan
Osman Pafla.
1191 (1777). Merhum ve ma¤fur / el-mahtac
ilâ rahmeti Rabbi’ / l-gafur Kalyonlar /
Baflhalifesi el-hac / Ömer Efendi’nin ruhi çün / el-Fatiha / 1191. Kabir, A-C
noktalar› aras›ndaki yolun takriben ortas›nda ve yoldan 35 ad›m içeridedir.
Ömer Efendi’nin Fenerbahçe Stadyumu
yak›n›nda ve Ba¤dad Yolu üzerinde namazgâh› ve çeflmesi vard›.
1309 (1891). Üsküdar’da Selimiye Camii
imam› ve F›st›kl› Mektebi muallimi üstaz-› küll Ispartal› es-seyyid el-hac Haf›z
Hüseyin Sabri Efendi.
1208 (1793). Enderun-› Hümayun’dan Lâle
Haf›z Osman A¤a.
1325 fievval 11 (Kas›m 1907). Emsalsiz güzel
bir tafl ve mükemmel bir hat. Selimiye
Camii imam› Haf›z Fehmi Efendi’nin efli
fiehide Emine Afife Han›m. Yan›nda
o¤lunun flâhidesi vard›r. Bu tafllar, Kad›zâde sofas› yan›ndad›r.
1261 (1845). Kad›zâde es-seyyid Hac› Mustafa Efendi’nin o¤lu Haf›z Mehmed Salih
Efendi.
1266 gurre-i Safer (Aral›k 1849). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Hüseyin Hüsnü Beyzâde
Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Ahmed Kâmil Beyefendi.
1267 (1850). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan mektubî-i sadr-› âli Hüsnü Bey704
1315 Safer 3 (4 Temmuz 1897). Afganl› fieyh
el-hac / Ali Haydar Efendi’nin / ruhiçün
Fatiha. Küçük bir tafl olup fiehitlik Camii önünde iken buraya getirilmifltir.
1329 (1911). Dilsizzâde el-hac Kocafesli Mehmed Fahreddin Efendi.
1323 Zilhicce 19 (fiubat 1906). Aziz-i muhterem Kad›zâde es-seyyid efl-fleyh Mehmed
Nuri Behcetî en-Nakflibendî (k.s.) ibn
es-seyyid Mustafa ....... ibn Abdurrah-
man ‹lmi Efendi.
Tarih k›sm› gömülü. Hazinü’l-kelâmü’r-Rabbani Kad›zâde aziz-i muhterem Mevlâna
es-seyyid efl-fleyh Mehmed Nuri Behcetî
en-Nakflibendî kudise s›rruhu’l-Celî
Hazretlerinin damad-› mükerremleri ve
Basmac›lar Kethüdas› el-hac Abdi A¤a
merhumun hafidi Enderun-› Hümâyun’dan mahrec Mehmed Reflid Bey ibn
Mehmed Kâmil Bey.
Tarih k›sm› gömülü. Kad›zâde Nuri Efendi’nin
torunu Civan Feridun Pafla Camii imam
ve hatibi es-seyyid ‹smail Hakk› Mahvî
en-Nakflibendî.
Kad›zâde Nuri Efendi’nin iki k›z›n›n ve damad›n›n flâhideleri de buradad›r.
Aliyye-i Nakflibendiyye bendegân›ndan
Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan kalyonlar bafl halifesi Topcubafl›zâde Mehmed Raflid Efendi (Sicill-i Osmânî,
2/355).
1299 (1881). Asakir-i Bahriye Mirlivas› Mustafa Pafla’n›n annesi Hanife Han›m.
1300 (1882). Asakir-i bahriye Mirlivas› Mustafa Pafla (Sicill-i Osmânî, 4/484).
‹flin garibi burada, bu yerin sat›n al›nd›¤›n›
gösteren bir levhan›n bulunmas›d›r.
1300 (1882). Bahriye muhasebecisi Bahaeddin Efendi’nin hemfliresi Hadice Han›m.
Sofa burada son bulmaktad›r.
Çürüksulu Sofas›:
1942 Celal Sahir Yaz›c›.
1945 Enderunlu Hasan Tahsin Bey.
1931 Tam köflede ve camiin yan taraf›ndad›r.
Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
Sadr-› esbak Ahmed Muhtar Paflazâde
Mahmud Mehmed Pafla’n›n o¤lu Halil
Muhtar Bey.
Bu bölge Enderunlular Mezarl›¤› diye bilinir.
1333 Nisan 28 (1917). Mermer lâhit. Güzel
yaz› ve k›l›ç kabartmal›. Bölük kumandan› ‹smail Hakk› Bey.
Bu büyük sofa, Harmanl›k kap›s› ile fiehitlik
Camii aras›ndaki yol üzerindedir.
1151 (1738). Hamzavî tafl. A-B noktalar› aras›nda. Divitçilerli Remilbafl› o¤lu el-hac
Mehmed A¤a.
1329 Cemaziyelâhir 22 (Haziran 1911). Rize
eflraf›ndan Hac› Memifl Paflazâde Mes’ud
Pafla.
1342 (1923). Gürcistan ümeras›ndan Hac› Hüseyin Beyzâde Hac› Mehmed Tursun Bey.
fieyh Ali Haydar
Efendi yan›ndaki
Kad›zâdeler’e ait
flâhideler.
1338 Rebiyülevvel (Kas›m 1919). Tire kazas›
eflraf›ndan Alaybeyizâde el-hac Haf›z
Mehmedi Efendi.
1349 (1930). Ulema-y› muhaddisîn ve müellifîn Çank›r›l› Abdullah Sabri Efendizâde
Mevlâna Sadreddin Efendi.
1380 (1960). Ahmed Cavid Pafla’n›n o¤lu Deniz albay› Cevat Toydemir. I. Dünya
Harbi’nde Peyki fievket Kumandan›.
Do¤umu 1296 (1880)
Mustafa Pafla Sofas›:
Kad›zâde Sofas› yan›ndad›r.
1270 Zilhicce 3 (A¤ustos 1854). Tarikat-i
705
Çürüksulu Mahmut
Pafla’n›n flâhidesi.
Çürüksulu Mahmut
Pafla’n›n k›z›, Vâlâ
Nureddin Efendi’nin
efli Fatma Meziyyet
Han›mefendi’nin
flâhidesi.
1350 Rebiyülevvel 14 (29 Temmuz 1931).
Âyândan Erkân-› Harbiye Feriki Çürüksulu Mahmud Pafla. Salacak’ta bugün de
mevcut olan kona¤›nda vefat etmifltir.
Kitâbesi eski yaz› ile yaz›lm›flt›r.
Bu büyük sofan›n arkas›nda, etraf› demir parmakl›kl› bir lâhit üzerinde güzel bir yaz› ile;
Son Harbiye Naz›r›
General Ziya Kutnak’›n 1940 tarihli
kabir tafl›.
“Erkân› Harp Feriki âyândan Çürüksulu Mahmud Pafla’n›n kerimesi ve Vâlâ Nureddin Bey’in
haremi Fat›ma Meziyyet Han›mefendi. 1939 Teflrinievvel 21: 1358 Ramazan 8” diye yaz›l›d›r.
Hazîredeki di¤er flâhideler flunlard›r:
1931 Çürüksulu Mehmed Enver Bey. Do¤umu
1325 (1908).
1936 Çürüksu ümeras›ndan Hac› Hüseyin Bey
Tavdgiriye o¤lu Çürüksulu Ahmed Pafla
Tavdgiriye. Do¤umu 1862.
1940 Ocak 1. Hicaz vali ve kumandan› Müflir
Osman Pafla’n›n o¤lu ve Tercüman Münir Pafla’n›n damad› ve son Harbiye Naz›r› Ziya Kutnak (Pafla).
Müflir Osman Pafla Çürüksulu ailesinden olup
Mithat Pafla onun kumandanl›¤› s›ras›nda Taif Kalesi’nde bo¤durulmufltur. Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda, 3. Ada’da ve L Bölümü’ndedir.
1943 Mes’ud Pafla’n›n o¤lu Ali Teker.
Do¤umu 1893.
1943 Mes’ud Pafla’n›n efli Zekiye Teker. Do¤umu 1859.
706
1952 Çürüksulu Osman Pafla’n›n o¤lu Mehmed Çürüksulu. Do¤umu 1859.
1953 Mes’ud Pafla’n›n k›z› Fatma Teker.
1955 Mes’ud Pafla’n›n k›z› Çürüksulu Mehmed Bey’in k›z› Nadire Çürüksulu.
Tarih yok. Ramiz Pafla’n›n k›z› Çürüksulu Ahmed Pafla’n›n efli Vedia Han›m.
2. Ada - H Bölümü:
1052 (1642). Himmet Dede. Türbesi bahsine
bak›n›z.
1061 Ramazan 17 (3 Eylül 1651). Bir sütunu
uzunlamas›na keserek yar›s› bafl ve di¤er
yar›s› da ayak tafl› olmufltur. Kabir, Himmet Dede’nin biraz gerisindedir. Bostanc›bafl› Ali A¤a (Sicill-i Osmânî, 3/513;
Naimâ Tarihi, Dan›flman Türkçesi,
5/2146, 2156). Turhan Valide Sultan’›n
düflmanlar›, yeniçerileri k›flk›rt›p; Sultan
IV. Mehmet’i öldürüp, Turhan Sultan’›
eski saraya sürmeyi, adamlar›n› katlederek Sultan Mehmet’in kardefli Sultan
Süleyman’› tahta ç›karmay› kararlaflt›rd›lar. Bunlar›n bafl›nda bulunanlardan
biri de Bostanc›bafl Ali A¤a idi. Bir gece
Ali A¤a, saray›n bütün kap›lar›n› aç›k
b›rakarak Turhan Sultan taraftarlar›n›
yok ettirecekti. Fakat bu ifl haber al›nd›¤›ndan, Kösem Sultan öldürüldü. Bostanc›bafl› Ali A¤a’n›n da, vezirin önünde boynu vuruldu.
Duhteri idi Kevakibzâde merhûmun ki, hayf
Hacce bi Ayifle Monla Kad›n ismet benâm
.................................. eyledi azm-i beka
Kabrini pür-nûr ide envâr-› rahmet subh ü flâm
Yerde yatd›kca o gülbin böyle efsirde vücud
Ola her bir goncasi s›hhatle ferhûnde müdâm
Söyledi Dervifl lisan bî riya tarihini
Oldu ruhun Ayifle Monla Kad›n me’vây› makam
1156
1159 (1746). Mekke-i Mükerreme kazas› ......
es-seyyid Ali Efendi’nin efli, Safiyye Han›m binti Kevakibizâde Veliyüddin
Efendi.
1178 Z. 10 (May›s 1765/). Kevakibizâde Abdülbaki Efendi’nin o¤lu Mehmed Veliyüddin Efendi.
1194 (1780). Muhteflem tafl nefis yaz›. Sab›ka
Medine-i Münevvere kaz›s› olub / ‹stanbul pâyesini ihrâz eden / merhum ve
ma¤furünleh Kara Halil / Efendizâde elhac Ahmed Molla / Efendi ruhiçün / ElFatiha. (Sicill-i Osmânî, 1/266 ve 3/155
fiükrullah Mustafa Efendi)
Kevakibi Aile Sofas›:
Melek Baba Türbesi ile Yan›k Ömer Kap›s›
aras›nda, L noktas›n›n biraz ilerisinde olup periflan durumdad›r.
1140 (1727). Sütun flâhide, nefis yaz› kitâbesi
fludur:
Hâze’l-kabri’l-merhum el-muhtac ilâ rahmeti’llahi’l-kayyum / Veliyüddin ibnü’l-mevali el-merhum fleyh Mehemmed el-kevakibî / nevver-Allahu
merkadehüma ve fî a’la gurefi’l-cinan erkadehüma
/ bi-hurmeti’l-Fatiha. (Merâk›d s. 17; Sicill-i Osmânî, 4/612-613 ve 703 Kevakibizâde)
1156 (1743). Servi kabartmal› güzel tafl.
Medine-i Münevvere
kazas› Kara Halil
Efendizâde el-hac
Ahmet Molla Efendi.
707
1239 (1824). Kudüs-i flerif monlas› Kevakibi /
zâde Mehmed Said Efendi Hazretlerinin
/ halifesi merhume ma¤furünleha / Ayifle Kad›n bint-i Abdullah ruhuna / el-Fatiha. 14 L. 1239 (Haziran 1824).
1171 (1757). Sadrazam Rag›b Pafla’n›n peflkir
a¤as› Abdullah A¤a.
Sofa:
1165 (1751). El-hac Kethüda Mehmed A¤a.
1238 Receb 19 (20 Mart 1824).
1190 (1776). Sikkeli. Cebehane-i âmire oca¤›ndan Ser cebe-i sab›k Bozoklu el-hac
Mustafa A¤a.
Ba paye-i Sadr-› Anadolu
Kad›askeri sab›ka
‹slâmbol Kad›s›
Merhum ve ma¤furünleh
El-Kevakibizâde Mehmed
Raflid Efendi ruhiçün
el-Fatiha.
1200 (1785). Gazi Hasan Pafla’n›n sab›k silâhdar› olup genc yafl›nda vefat eden Gazi
fiehid el-hac Hüseyin A¤a.
*
Sofada hamzavî bir tafl vard›r. Tarihi olmayan
bu flâhide Bekir Mehmed A¤azâde Ali
A¤a’ya aittir.
Kevakib’in kelime manas› y›ld›zlard›r. Kevakibizâde Kona¤› bahsine bak›n›z.
*
*
*
1141 (1728). M›s›r kazas›ndan Mehmed Efendi.
1145 Rebiyülâhir (Eylül-1732). Hamzavî tafl.
fieyhü’l-kurra ‹smail Efendi.
1152 (1739). Büyük sikkeli. Himmet Dede arkas›ndad›r. Kitâbesi fludur:
Bosnevî Ahmed A¤a
Bakub çeflm-i ibret ile
Bu mezar›m tafl›na
Bilmez evvel halim benim ta
Gelmeyince bafl›na
Ruhiçün el-Fatiha
1152
1160 (1747). Darü’s-saâde a¤as› et›bbas› Süleyman A¤a.
1163 (1749). Hocapafla’da de¤irmenci el-hac
Yasin.
1164 (1750). Mekke-i Mükerreme kazas› fierif
Efendizâde es-seyyid Ali Monla Efendi’nin o¤lu fieyh Mehmed Said Efendi.
1171 (1757). Sikkeli. fieyh Osman Efendi.
708
*
*
1176 (1762). Kabasakal Mahallesi sakinlerinden Sultan Mahmud Hazretlerinin fiahincibafl›s› el-hac Süleyman A¤a.
1177 (1763). Kafesî destârl› flâhide:
Gitdi bir rükn-i rükunu devletin efsûs u hayf
Hazreti Feyzi Efendi umde-i erbab-› câh
diye bafllayan kitâbe sekiz m›sra olup tarih beyti fludur:
Geldi bir m›sra’da menkutiyle tarihi ân›n
Eyliye Feyzi Efendi genc-i Adn’i cilvegâh
1177
(Sicill-i Osmânî, 4/41) fiâhide Mühürdarzâde sofas› önündedir.
1179 (1765). Enderun-› Hümâyun a¤alar›ndan bafl çavufllukdan ç›kma Silâhdar-›
hazreti flehriyarî el-hac Hüseyin A¤a.
1182 (1768). Sar›kl›. Es-seyyid Kayseri kazas›
Mustafa Efendi.
1182 (1768). Sikkeli. El-hac fieyhzâde Bursevî Mehmed Efendi.
1192 (1778). Mihrapl› güzel tafl. fiehitlik Mescidi’nin hemen arkas›ndad›r. Hindistan
fiah› Ahmed fiah’›n validesi Saliha Hatun. Yan›nda:
1198 (1783). Enderun-› Hümâyun a¤alar›ndan Mehmed fiah ibn Ahmed fiah. Bu
iki kabir, Harmanl›k kap›s› civar›nda
iken buraya nakledilmifllerdir.
1195 (1781). Hâzâ kabri el-merhum es-said
efl-flehid es-seyyid el-hac Mehmed ibnü’l-hac ‹brahim Seyyafzâde. Cellat ‹brahim’in o¤lu imifl. Kabri Feyzi Efendi
civar›ndad›r.
1203 (1788). Mütekaid Mustafa Pafla’n›n hazinedar› Ali A¤a’n›n efli murad›na nail
olamayan Fatma Hatun.
1206 Za. 23 (Temmuz 1792). Molla sar›kl›.
Nefis hat. L-K noktalar› aras›nda. Sab›ka reisü’l-küttab es-seyyid Feyzullah
Efendizâde müderrisîn-i kiramdan esseyyid Mustafa Salim Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/4).
1208 (1793). Baflaflç›bafl› esbak Mehmed A¤a.
1215 (1800). Sikkeli. Ayasofya-i Kebir fleyhi
Mardinli Seyyid Halil Efendi
1227 (1812). Hofleda Kad›n. Kitâbe bu kadard›r.
1236 Ramazan 9 (Haziran 1821). Periflanî sikke. Dergâh-› âlî Yeniçeri 44. bölü¤ün ustas› Kayserili Osman A¤a.
Tevfik Pafla Sofas›:
Tevfik Pafla ressam olup kabri, L-F noktalar›
aras›nda, L den F ye do¤ru 30 ad›m gittikten
sonra, dik olarak mezarl›k içine do¤ru 70 ad›m
yüründü¤ünde karfl›m›za gelen duvar›n üzerindedir. Tafl› fesli ve silindiriktir. Sofada befl flâhide vard›r.
1227 (1812). Divrikli Musa A¤a’n›n k›z› fierife Hadice Monla.
1241 Ramazan 4 (12 Nisan 1826). Sab›ka Ser
Müezzin-i hazreti flehriyarî Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan es-seyyid Mehmed fiakir Efendi ve k›z›...... (gömülü).
fiakir Efendi Tevfik Pafla’n›n babas›d›r.
1282 (1865). Ressam Tevfik Pafla. Kitâbesi fludur:
Hayf kim Tevfik Pafla azm-i ukbâ eyledi
Namdafl-› Fahr-i âlem Cennet’i cây eyledi
Bahr-i ‹slâma ferik itmifldi Han Abdülmecîd
Sonra taltif ile gûsudâr-› flûra eyledi
‹tdi bâb-› Hazreti Monla’ya âhir intisâb
H›rka-bûfl sikke birer terk-i dünya eyledi
Az vakitde çok salâh-hal kesb-i semin itdi.
Cürm-i isyan›n tarik-i Hakk’da imha eyledi
Cevher-i çeflmimle yazd›m fevtinin tarihini
fiübhesiz Tevfik Pafla Adn’i meva eyledi
1282
Ressam Tevfik Pafla
ve
(sa¤da) Sermüezzin
Mehmet fiakir Efendi
flâhideleri.
Ressam Tevfik Pafla’n›n bir han›m yüzünden çok s›k›nt› çekti¤i söylenir. Bu
han›m M›s›r valisi Kavalal› Mehmet Ali
Pafla’n›n o¤lu ‹smail Pafla’n›n evlâtl›¤›
Bezmâra Kad›n idi. ‹smail Pafla ölünce
efli, Bezmâra’y› yan›na alarak ‹stanbula
geldi. Bezmâra çok iyi e¤itim görmüfl,
güzel piyano çal›yordu. Kendisi fevkalâde güzeldi. Sultan Abdülmecit onunla
tan›flmak istedi ve ilk görüflte âfl›k oldu.
Saray geleneklerine ayk›r› olarak onunla
evlendi. Onun bir ad› da Bezmican olup
alt›nc› ikbal oldu.
Fakat bu han›m ismi aç›klanmayan bir
pafla ile geyr›meflru bir hayata gidince
Padiflah onu boflad›. Ayr›ld›ktan sonra
Ferik Ressam Tevfik Pafla ile evlendi.
709
Abdülmecit buna ses ç›karmad›. Fakat
Sultan Abdülaziz tahta ç›k›nca Tevfik
Pafla’y› azletti ve onlar› Bursa’ya sürdü.
Pafla bu dertten kurtulmak için Bezmâra’y› boflad›. Han›m üçüncü defa Bursa
Evkaf Müdürü Uzun Ahmet Bey’le evlendi. ‹stanbul’a geldiler. Bezmâra Kad›n, burada çok s›k›nt›l› bir hayat yaflayarak öldü. K›z› Cavidan Han›m’d›r.
Çok güzel yaz›s› ve üslubu vard›.
Hassa feriki iken Bezmâray› gören Ressam Tevfik Pafla, iyi bir e¤itim görmüfl
olup vechen güzel bir adamd›.
(Sicill-i Osmânî, 2/55; Ç. Uluçay Harem
Hayat›n›n ‹ç Yüzü, s. 113; Padiflahlar›n
Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 146; Süleyman Kâni ‹rtem, Osmanl› Saray› ve Harem’in ‹ç
Yüzü, s. 44-51; N. ‹slimyeli, Asker Ressamlar, s. 32)
1237 (1821). Defter-i Hassa kisedâr› Efendi’nin bafl çukedâr› Seyyid Mustafa A¤a.
Edhem Bey’in o¤lu Abdurrahman Enver
Beyefendi.
Mühürdarzâde Sofas›:
Bir s›ra halinde dizilmifl bir hazîre olup K noktas›ndan biraz içeridedir.
1245 (1829). Beylerbeyi’nde sakin At›fzâde
Ömer Vahid Efendi’nin mühürdar› elhac Haf›z Ahmed Efendi. (Vahid Efendi
için 5. Ada bahsine bak›n›z.)
1261 (1845). Beylerbeyi’nde sakin el-hac Haf›z Ahmed Efendi’nin k›z› Mustafa
Bey’in efli Ayfle Han›m. Yan›nda üç han›m flâhidesi daha vard›r.
1275 gurre-i Receb (4 fiubat 1859). Beylerbeyi’nde, At›fzâde mühürdar› el-hac Haf›z
Ahmed Efendi’nin k›z› ve M›s›r Mollas›
esbak Mehmed Tahir Efendi’nin efli fierife Emine Han›m.
1280 (1863). ‹smail Bey’in K›z› Ayfle Han›m.
1245 (1829). Mevkufat kalemi hulefas›ndan
Divrikli Cevizlizâde el-hac ‹brahim
Efendi’nin o¤lu Dervifl Mehmed Efendi.
1251 Zilkade (fiubat 1836). Sikkeli. Nefis hat.
Defterhane ketebesinden Hattat Mehmed Kâmil R›f’at Efendi (Son Hattatlar’da yaz›l› de¤ildir.)
1253 (1837). Defterhane-i Âmire kalemi hulefas›ndan Eyyüb Visali Efendi.
Edhem Bey Sofas›:
Sofa, L noktas› civar›ndad›r.
1259 (1843). Eâz›m-› rical-i Devlet-i Aliyye’den Dâr-› flûra-y› Askerî azas›ndan elhac Edhem Bey’in efli Esma Han›m.
1262 (1846). Müsteflar-› ecille-i Hazreti Edhem Bey’in k›z› Hadice Han›m.
1266 (1850). Rical-i Devlet-i Aliyye’den elhac ‹brahim Edhem Bey (Sicill-i Osmânî,
1/313-314). Lâhdi da¤›lm›flt›r. Ayak tafl›
bir flaheserdir.
1288 (1871). Mektubî-i vükela hulefas› hac›
710
1281 (1864). fi›kk-› sâni defterdar› el-hac
Mustafa Beyzâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan el-hac es-seyyid Mehmed
Ârif Bey.
1288 Receb.12 (Kas›m 1871). Beylerbeyi’nde
Mühürdar el-hac Haf›z Ahmed Efendi’nin o¤lu Masarifat muhasebecisi ketebesinden Halil Nuri Efendi.
1295 (1878). Beylerbeyi’nde sakin Mustafa
Bey’in torunu Ahmed Reflid Bey.
1304 (1886). M›s›r Mollas› Tahir Efendi’nin
k›z› Saadet Han›m.
1305 (1887). fi›kk-› sâni defterdâr› Mustafa
Bey’in o¤lu Arif Beyzâde Mustafa Reflid
Bey.
1310 Zilhicce (Haziran 1893). Mümeyyiz
Hakk› Bey’in saide, flefika validesi fierife
Fatma Han›m:
“‹ki kerime-i merhume firak›ndan iderdi her gece
gündüz enin ve birinin Huriye nam›, biri de Naciye’dir.”
1320 (1902). Mühürdarzâde Yahya Tevfik
Bey’in k›z› Mehmed Sad›k Bey’in efli fierife Adviye Han›m.
1325 Cemaziyelâhir (Temmuz 1907). Mehmed Reflad Efendi:
“fieyhülislâm Yahya Tevfik Efendi ahfad›ndan
mevaliden flehrî Emin Efendi’nin necl-i necibi ve
faz›l›, ecille-i ricali derecesine varan ve 49 yafl›nda
vefat eden M. Reflad Efendi.”
fieyhülislâm Yahya Tevfik Efendi 1205 (1791)
tarihinde vefat etti. Kabri, Fatih’te Küçükkaraman’daki medresesinde idi. Her ikisi de bugün
mevcut de¤ildir.
1329 (1911). ‹smail ‹zzet Bey’in o¤lu es-seyyid
Mehmed Reflad Bey.
Harmanl›k Kap›s› civar›nda ve Harmanl›k
Okulu’nun arkas›ndad›r. Mezarl›k içindeki baz› tafllar gelifli güzel buraya at›lm›flt›r. Burada
baz› kabirler vard›r ki, flâhidelerindeki kitâbeler flunlard›r:
1128 (1716). Mecdi Mehmed Efendi. Anadolu kad›askeri olup faz›l ve flair idi. Sicill-i
Osmânî, 4/97’de kabrinin, Üsküdar’da
Do¤anc›lar Camii hazîresinde oldu¤unu
söyledi¤ine göre, oradan getirilmifl olmal›d›r. (Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi
7/169; ‹smail Beli¤, Nuhbetü’l-Asar, Haz.
A. Abdülkadiro¤lu, s. 479)
1143 (1730). Halil Befle’nin o¤lu Musli. Bu
Musli, Patrona Halil isyan›nda eflkiya reislerinden biri idi. Topkap› Saray›’nda
Halil ile beraber öldürüldüler. (M. Aktepe, Patrona ‹syan› fihrist Musli Befle)
Büyük Sofa:
1167 (1753). Yusuf Befle. (Befle, Pafla manas›na gelirdi.)
Tam L noktas›ndad›r.
1326 (1908). Selânik Defterdar› Rical-i Devlet-i Aliyye’den Vefal›zâde Mustafa
Sa’da Bey ve efli Emine Sabire Han›m.
1343 (1924). Do¤umu1266.
1326 (1908). Fesli. Girit Vilâyeti defterdar›
‹brahim Edhem Efendi.
1333 (1914). Sab›k Nafia Nezareti müsteflar›
Cemal Bey. Do¤umu 1274
1952 10 5. Tarihçi emekli binbafl› Kâmil Kepecio¤lu. Do¤umu 1294 (1877).
1977 Tarih Yazar› Hayrullah Örs.
Her iki tarihçi de, Kevakibi Sofas› civar›nda
gömülüdür.
*
*
*
1192 (1778). Nevflehir kazas›ndan Ali Bey.
1175 (1761). Ayas Paflazâde Süleyman Bey’in
k›z› fierife Hadice Hatun. (Sicill-i Osmânî, 3/82 Süleyman Bey, Ayas Paflazâde)
1196 (1781). Yakub Hindî. Kabri, Harmanl›k
Mektebi arkas›ndaki Harmanl›k Mezarl›¤›’nda idi. Bundan dolay› buraya Hint
Mezarl›¤› da denir.
Yakub Hindi, Ni¤de’nin Bor ‹lçesi’nde do¤mufltur. Boyunun, kollar›n›n ve boynunun
uzun, bacaklar›n›n ince, gövdesinin iri oluflu
nedeniyle bir hindiye benzetildi¤inden, Sultan
III. Ahmet taraf›ndan ‘Hindi’ lâkab› tak›lm›flt›r.
Kendisi, iyi bir binici, yüzücü, güreflçi, ok at›c›,
halterci (gürz kald›ran), k›l›ç sallayan, yaya cirit atan komple bir sporcu ve ayn› zamanda iyi
bir hattatt›.
3. Ada - K Bölümü:
Yaz›y› ünlü hattat Haf›z Osman’›n flakirtlerinden Ni¤deli Yahya Efendi’den ö¤rendi ve icazet ald›. Sa’deddin Süleyman Efendi, Tuhfe’sinde, Eyüp Sultan’da Yaz›l› Medrese kap›s›
içindeki ‘Hu’ yaz›s›n›n ona ait oldu¤unu beyan
etmifltir.
fiâhide ve Sikke Mezarl›¤›:
Yaya cirit atmada da ünlü olan Yakub Hindi,
Edirne Saray› içindeki Cihannüma Kasr›’n›n
3. ADA
711
tepesinden ciridini afl›rarak Sultan III. Ahmet’in be¤enisini kazanm›flt›r.
de Hâce-i Divan-› Hümâyun Mustafa Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/213-214)
Üsküdar’da, Selâms›z Semti’nde oturur, pazartesi ve perflembe günleri Okmeydan›’na giderek ok atard›. (Tuhfetü’l-Hattatîn, ‹stanbul
1928, s. 587; Habib Efendi, Hat ve Hattatîn, ‹stanbul 1318, s. 160; At›f Kahraman, Osmanl›
Devleti’nde Spor, Ankara 1995, s. 515.
1188 Recep (Eylül 1774). Kethüday› kaimmakam-› rikab Hüseyin A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/213-214)
Hepsi, nefis tafl ve hatl›d›r.
Abdülhay Beyefendi Sofas›:
1249 (1833). Gazi Murad Pafla-y› atik mütevellisi es-seyyid Mehmed Arif Bey’in k›z› Asakir-i Mansure alay› Emini, Rag›b
Bey’in efli fierife Zübeyde Han›m.
1259 (1843) Silâhdar el-hac Mehmed Emin
A¤a’n›n o¤lu müderrisîn-i kiramdan
Mehmed Esad Efendi Hazretlerinin zevcesi Ayfle Adile Han›m.
1264 (1848). Fesli. Ayas Pafla Vakf› mütevellisi seyyid Mehmed Abdülaziz’in ortanca
o¤lu Seyyid Ahmed Aziz Bey.
1268 (1851). Fesli. Ayas Pafla kulu Ayaspaflazâde Mehmed Abdülaziz Bey.
1181 (1767). Aynü’l-hayat Kad›n.
1184 (1770). Müderrisîn-i kiramdan Mehmed
Abdülhay Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/384)
1184 Sad. (May›s 1770). Ayfle Han›m.
1184 (1770). Abdülhay Beyefendi’nin efli Suad Kad›n.
1185 (1771). Sütun flâhide. Medine-i Münevvere kad›s› olup ‹stanbul payesiyle mükerrem olan Ali Paflazâde Abdullah Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/384)
1188 (1774). Cemile Hatun.
Tarih k›sm› gömülü. Gazi Murad Pafla-y› atik
Hazretlerinin hâlâ mütevellisi silâhflor-i
hazreti flehriyarî Seyyid Mehmed Arif.
Nefis yaz›lar. Hazîre, ‹ranîler Mescidi’ne giden
yolun sa¤ bafl›ndad›r.
Mustafa A¤a Sofas›:
fieyhülislâm Müftizâde Ahmet Efendi Sofas›:
Harmanl›k Kap›s›’ndan mezarl›¤a girildi¤inde
sol tarafta ve Seyyid Ahmet Deresi’ne giden
yolun sol taraf›ndad›r.
Sofa, Nuhkuyusu Caddesi’nden ‹ranl›lar Mescidi’ne giden asfalt yolun dirsek yapt›¤› yerde
ve sol tarafta olup bütün flâhideler yerdedir.
Vaziyet utanç vericidir.
1129 (1717) Hamzavî tafl. Gümrük emini elhac Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/417)
1171 fievval 3 (10 Haziran 1758). Dergâh-›
âli kap›c› bafl›lar›ndan Tayfur damad›
Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/417)
1179 (1765). Mustafa A¤azâde Tophane Naz›r› Halil A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/296)
1182 fiaban 22 (Ocak 1769). Hüseyin
A¤a’n›n k›z› Nefise Han›m.
1185 Safer 10 (25 May›s 1771). Rikab-› Hümâyun kaimmakam› el-hac Hüseyin A¤azâ712
1182 (1768). Sadr-› ali iç çukadâr› fiahinzâde
Ömer A¤a.
1194 (1780). Kâtibî. Hâlâ Sadr-› azam Seyyid
Mehmed Pafla’n›n vekilharc› Hac› Mahmud A¤a.
1206 Rebiyülevvel (Kas›m 1791). Molla sar›kl›
sütun flâhide. fieyhülislâm Müftizâde Ahmed Efendi (Sicill-i Osmânî, 1/272; Merâk›d, s. 14) Devhatü’l-Meflayih s. 111’de
kabrinin “Havuz Kap›s› Civar›nda” oldu¤u yaz›l›d›r. Kabirler buradan getirilmifllerdir. 7. Ada E Bölümü’ne bak›n›z.
1206 Rebiyülevvel (Kas›m 1791). Anadolu
Kad›askeri Mehmed Emin Efendi’nin
o¤lu müderris Reflid Efendi:
Mehmet fiehri Efendi Sofas›:
1158 Ra. (Nisan 1745). Kafesî destarl›.
Hayf gitdi can gibi Seyyid Reflid
1206
1212 Safer (A¤ustos 1797). El-ulema es-seyyid Mehemmed Efendi üfl-flehir Müftizâde el-kad› be-asker-i Anadolu sab›ka
mütevelli sene isna ve aflr ve miy’eteyn
(1212). (Sicill-i Osmânî, 4/270)
“Neflr-i ulûm ve fünûn eylemifl her fenn’de mahir ve asr›nda bir faz›l ilim deryas› olmufltur. Muas›r› meflahir-i ulema
huzurunda flâkirdi makam›nda (bile) de¤ildi. Teklifsiz, dervifl-nihad idi. Mutedil, salih abid idi. Akran› münkariz olduktan sonra flâkirdleri Tatarc›kzâde ve
Gelenbevî gibilerin arkas›n› alm›flt›r.
O¤lu müderris Mehmed Reflid Efendi
1206’da vefat etmifltir.
Hayf ol Defter-i paye-i fl›kk-› sâni
Hâcegân zümresinin fecri Mehmed fiehri Efendi
Vas›l-› der-i na’im oldu Mehmed fiehri
1158
1174 (1760). Sahib-i âyâr Feridzâde Mehmed
Said.
1175 fiaban 7 (Mart 1762). Sark›tl› güzel tafl.
Çelebi Efendi’nin validesi el-hace Rukiyye Kad›n.
1216 R. evvel 15 (temmuz 1801). Sab›ka Galata Kazas› ve ders-i âmm ‹brahim Efendi.
1227 fievval 27 (Kas›m 1812). Müftizâde ye¤eni es-seyyid fieyh Mehmed Efendi.
1242 Muharrem 27 (1 Eylül 1826). Hâzâ kabri el-merhum Çehar›flenbeli (Çarflambal›) el-hac Mehmed Efendi el-kad›asker-i
Anadolu. (Sicill-i Osmânî, 4/286-287)
Sofan›n yan›na baz› tafllar at›lm›flt›r ki, flunlard›r:
1176 Cemaziyelevvel 5 (22 Kas›m 1762). Hâlâ ser Mimar-› Hassa el-hac Ahmed
A¤a’n›n kar›ndafl› el-hac Süleyman A¤a.
(Sicill-i Osmânî, 1/259 Ahmed A¤a)
1190 (1776). Rizeli fiirin el-hac Ali Efendi.
1194 (1780). Hâlâ Sadr›azam Seyyid Mehmed
Pafla’n›n vekilharc› Hac› Mahmud Efendi.
1197 Rebiyülevvel (fiubat 1783). ‹nce sütun
flâhide. Sâhibu’l-hayrat / Kal›nzâde merhum / el-hac Ahmed A¤a’n›n / ruhuna
el-Fatiha. (Merâk›d s. 15; Hadîkatü’lCevâmi, 11/205). Yan›nda:
1214 fiaban 18 (Ocak 1800). Kal›nzâde el-hac
Ahmed A¤a’n›n zevcesi Emetullah Hatun.
Mehmet fiehrî
Efendi’nin
1158 tarihli
flâhidesi.
713
1197 (1783). Nefis tafl. fiehrizâde’nin k›z›
Mustafa Efendi’nin efli Rukiye Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Günefl flual› ve sark›tl› güzel tafl. Mehmed fiehri Efendi’nin
efli.......
Sofa:
1200 (1785). Sab›ka, tebdil hasekisi ve bal›khane-i âmire kâtibi Mahmud A¤a.
1157 Safer 4 (Mart 1744). Hâlâ Dergâh-› âli
Cebecibafl›s› el-hac Abdullah A¤a’n›n
ehli Hadice Kad›n. (Sicill-i Osmânî,
3/377-378)
1162 (1749). Günefl flual› ve sark›tl› flâhide üzerine 10 m›sra yaz›lm›flt›r. Mustafa Pafla’n›n
efli Selime Han›m. Tarih m›sra› fludur:
1210 (1795). Hâlâ amedci ser halifesi olup sab›k At›fzâde mühürdâr› es-seyyid Dervifl
Mehmed Kâmili Efendi.
Selime Han›m’a Mevlâ ide cinân› mekân
1162
1213 (1798). ‹shak A¤a’n›n kap› çukedâr›
Hasan A¤a.
1173 Cim 15 (Ocak 1760). Safiyye Sultan
masrafi es-seyyid Mustafa Efendi.
1224 (1809). Zerrinbafl. Enderunî Atefl Mehmed A¤a.
1175 (1761). Çelebi Efendi’nin annesi hâce
Rukiyye Han›m.
*
*
*
1137 Zilhicce 12 (A¤ustos 1725). Sab›ka masraf-› fiah-› Nigarî (resim yapan) el-hac
Mustafa.
Bu sofan›n arkas›nda etraf› kal›n duvarla çevrili büyük bir alan vard›r. Kemerli kap›s› elan
mevcuttur.
1145 N. (fiubat-1733). Hamzavî tafl. Gümrük
Emini Hasan A¤a. (Sicill-i Osmânî,
2/150)
1145 (1732). Kitâbesi 18 m›srad›r. Safiyye
Sultan kethüdas› duhteri / Ebru-y› ismet-ârâ-y› cihân / Nâ-murâd-› ömr iken
ol nûr-› seyyid / Rabia Han›m.
1149 (1736). Hamzavî tafl. Maraflî Kassam
Efendizâde Halil. Kitâbesi 18 m›srad›r.
1154 (1741) Hamzavî tafl›ndaki kitâbesi fludur:
Hazine kâtibi Hac› Mehmed göçdü me’vâya
‹de firdevs-i a’lâda bi tevfik-i Hüda mesken
Vezir-i a’zam-› esbâk Amucazâde’ye elhak
Sadakat ile hidmet eyleyüb ber vech-i müstehin
Berâ-y› istikamet kâmyâb oldu zeman›nda
Olur gencine-i ihlas ârif kendüye me’men
Nida-y› “‹rc›î”yi gûfl idüb teslim-i can itdi
Hüma-y› rûh-› a’lâya vücude hâk olub medfen
714
Leb-i ihlas ile söyler Lebibâ sâl tarihin
Ola yâ Rab Mehmed câygehi rahmete muhzin
1154
1182 (1768). Periflanî sikke. ‹slâmbolîzâde
Ahmed A¤a.
1182 R. evvel 2 (Temmuz 1768). Güzel sikkeli. Babü’s-saâdetü’fl-flerife a¤as› muhasebecisi Ali Efendi.
1207 fiin. 21 (Nisan 1793). Mehteran sikkesi.
Mehteran-› Hassa oca¤›ndan Mehteranbafl› Ali A¤a.
1210 (1795). Hamzavî tafl. ‹stanbul Bal›kpazar›’nda kapan-› atik tüccarlar›ndan Tulumbac› el-hac Mehmed A¤a.
1232 Muharrem 7 (Kas›m 1816). Mehteran
sikkeli. Mehteran-› Hassa oca¤› A¤as›
Ali A¤azâde ‹brahim A¤a.
Büyük Sofa:
1305 (1887). Tophane-i âmire mektubcusu
Mehmed Emin Efendi.
1336 fiubat 2 (1920). Maliye Naz›r› a’yândan
Mustafa Na’il Bey ibn Mehmed Emin
Efendi.
1959 Tarihçi Ord. Prof. Büyükelçi Ali Muzaffer Göker.
*
*
*
1309 Zilkade (Haziran 1892). Parmakl›kl›.
K›rflehri mutasarr›f› Mehmed Emin Pafla’n›n efli Hoflyar Han›m.
3. Ada - L Bölümü:
1986 Prof. Mehmet Kaplan. Do¤umu 1915.
Harmanl›k kap›s› civar›nda, fiehidlik Camii’ne giden yol ile Seyyid Ahmet Deresi’ne
giden yolun birleflti¤i yerde ve Kâz›m Karabekir
Aile Kabristan› ile Nuh Naci Yazgan abidevî
kabristan›n›n hemen arkas›ndad›r.
Paflazâde ‹brahim Efendi Hazîresi:
Harmanl›k Kap›s›’ndan, fiehidlik Camii’ne
do¤ru yüründü¤ünde, oldukça ileride ve sol taraftaki Sar›ca Aile Kabristan› yan›ndad›r. Sofada bulunan muhteflem flâhideler flunlard›r:
1153 (1740). Sab›ka Sadr-› Anadolu Paflazâde
‹brahim Efendi (Sicill-i Osmânî, 1/128)
‹brahim Efendi’nin babas› Cezayir Paflas›’d›r. Kendisi müderris ve molla ve 1135
(1722)’de M›s›r ve sonra Mekke-i Mükerreme Mollas› oldu. 1143 Rebiyülevvelinde (Eylül 1730) ‹stanbul Kad›s› ve
1148 (1735)’te Anadolu Kad›askeri oldu. 1149 Muharreminde azl edildi. Damad›, ‹stanbul Kad›s› Yahya Efendi’dir.
1170 (1756). Sikkeli. Edirneli Bekirzâde Ahmed Efendi.
1184 (1770). Sab›ka piraye-bahfl-› Sadr-› Rum
merhum Feyzullah Efendizâde kibar-müderrisîn-i kiramdan Abdülaziz Efendi. Feyzullah
Nazif Efendi’nin kabri Eyüp’te Küçük Emir
Efendi karfl›s›ndad›r. (Sicill-i Osmânî, 4/36)
Sofa:
1173 (1759). Halebü’fl-flehba kad›s› Kara
Mustafa Efendi.
1206 (1791). Bazirganbafl›zâde Mehmed Emin
A¤a’n›n efli Sarayl› Hafize Hatun.
1208 (1793). Sab›ka Mirahur-i evvel Abdüllâtif Bey’in kerimezâdesi Abdullah fiefik
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/360-61 Abdüllâtif Bey).
1218 C. evvel 14 (Eylül 1803). Sab›ka Reisü’l-küttab Mustafa Rasih Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/347-348; Daniflmend,
Kronoloji, 4/642-643; Tarih-i Cevdet, Sabah Gazetesi Nefl. 6/357).
1243 fievval 18 (May›s 1828). Sab›ka Selânik
kazas› Rasih Efendizâde Mehmed Nurullah Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/586).
1186 fiaban (May›s 1772). Sadr-› Anadolu
Paflazâde ‹brahim Efendi’nin k›z› Ayfle
Han›m. Servili tafl› nefis hatl›d›r.
1187 fievval (Ocak 1774). Sab›ka ‹slâmbol
Kad›s› Paflazâde damad› Yahya Efendi
(Sicill-i Osmânî, 4/641).
1193 (1779). Veda-i âlem-i fani iden Abdülaziz Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kiramdan Mehmed Reflid Efendi (Sicill-i Osmânî, 2/389).
1193 Zilkade. 9 (18 Kas›m 1779). Sab›ka ‹slâmbol Kad›s› Yahya Efendi’nin k›z› Hibetullah Monla Han›m. Ayak tafl› çiçek
kabartmal›d›r.
1214 (1799). Sab›ka ‹slâmbol Kad›s› Abdurrahman Efendi’nin o¤lu es-seyyid Mehmed Esad Efendi. (Sicill-i Osmânî1/335).
Reisü’l-küttâb
Mustafa Rasih Efendi.
715
1165 (1751). Kap›c›bafl›lar› sânisi Ali A¤a.
Sahib-i lutf-› enam idi.
1175 (1761). M›s›rçarfl›s› baharatç›s› Yedi
Kardefller’in Hac› Halil o¤lu Dervifl Ali.
1179 (1765). fierbetcibafl› hac› Abdullah A¤a.
1190 (1776). Alemi torunu genç müderris ‹brahim Nedim Efendi. “Gençli¤ine doymayan”
3. Ada’da meflhur
Mimar Kemaleddin
Bey’in aile sofas›.
1195 (1781). Ser-saracî-i hassa el-hac Ali
A¤a’n›n efli Afife Hatun.
1243 (1827). Kafesî destarl›. Sab›ka mevkufatî Abdüflflekur Efendizâde Hâcegân-›
Hümâyun’dan Muhtar fiakir Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/337) Reisü’l-küttab Rasih Efendi’nin torunu idi.
1219 (1804). Kâtibî sikkeli. Genc Halil A¤azâde Galata voyvodas› Turunc Mustafa
A¤a. Yan›na bir kabir yap›lmas› için,
A¤a’n›n e¤ri olan flâhidesi do¤rultulaca¤›na yan›n› k›rm›fllard›r.
Tarih k›sm› gömülü. fiehid-i Kerbela bendesi
fieyh Muhtar Efendi. Kitâbesi çok uzundur. fiâhidesi sikkelidir.
Müflir Osman Nuri Pafla Sofas› ve Civar›:
1327 (1909). Meflhur Klod Bernard’›n talebesi ve t›bbiyede ilk def’a tecrübî Fizyolojiyi ihdas eden M. fiakir Pafla. Do¤umu
1848.
Eski Dahiliye Naz›r›
Mehmet fierif
Çavdaro¤lu.
1936 Mimar Kemaleddin R. Sayar. Do¤umu
1877 (M. Yavuz, Mimar Kemaleddin).
*
*
*
Harmanl›k Kap›s›’ndan, fiehitlik Camii’ne
do¤ru, sol taraftaki Nuh Naci Sofas›’n›n alt
ucundan 122 ad›m yüründükten sonra, mezarl›k duvar›ndan 100 ad›m içeride yanyana muhteflem iki sütun flâhide görürüz. Bunlar, Osman
Nuri Pafla ile efli Fatma Han›m’a aittir.
1316 fievval 3 (fiubat 1899). Sütun tafl.
fieyhül-harem el-Mekkî ve Hicaz Vali
ve kumandanl›¤› müfliran-› müflir-i ›’zamdan
Yaver-i Ekrem el-hac Osman Nuri Pafla ve efli Fat›ma Han›m.
14 Haziran 1328-12 Receb 1330 (Haziran
1912)
(Sicill-i Osmânî, 4/863; Uzunçarfl›l›, Mithat Pafla ve Taif Mahkumlar›, s. 144)
Mithat Pafla, Osman Pafla’n›n valili¤i s›ras›nda bo¤durulmufltur.
Bunlar›n yan›nda,
1326 (1908). Pakidil Kalfa’n›n,
1906 Çürüksulu Mahmud Pafla’n›n k›z› Fazilet
Han›m’›n (Do¤umu 1901), ve
1966 Lamia Çürüksulu’nun (Do¤umu 1876)
kabirleri vard›r.
716
Sofa:
*
*
*
Harmanl›k Kap›s›’ndan, fiehidlik Camii’ne giden yolun ortas›nda ve sol taraf›ndad›r.
1126 (1714). Hamzavî tafl. Mezarl›k duvar› arkas›nda. Çal›k el-hac Mehmed.
1311 fiubat 15 (1895). Lâhit. E¤riboz eflraf›ndan
Saruca Osman Murad Beyefendi’nin efli
Tacü’l-muharrirat Rukiyye Han›mefendi.
4. ADA
1315 Zilkade 25 (Nisan 1898). Atabay-› hazreti flehriyarîden müflir devletlu Arif Pafla
ve Hazine-i Hassa-i fiahane-i deavî vekili atufetlu Raif Bey ve Hadaik-i fiahane
müfettifli saâdetlu Reflid Pafla ve kurenay› Hazreti padiflahîden atufetlu Rag›b Beyefendi’nin peder-i alileri E¤riboz eflraf-›
hanedan›ndan Sarucazâde merhum Osman Murad Beyefendi’nin ruh içün.......
4. Ada - M Bölümü:
Sofa:
Seyyid Ahmet Deresi’ne giden yol ile fiehitlik
Mescidi’ne giden yolun birleflti¤i yerde ve köfleden takriben 30-35 ad›m içeridedir.
Cidde valisi
Osman Pafla.
1933 Müflir Arif Pafla Saruca. Do¤umu 1849.
1940 Ana yoldan 50 ad›m içeride sütun flâhide, büyük sofa.
Yanyal› birinci ferik Mehmed Vehip Pafla. Do¤.
1874. (‹brahim Alaeddin, Meflhur Adamlar 4/1555)
Gömülü. Trablusgarb valisi devletlu Ahmed
Rasim Pafla hazretlerinin validesi ve Hac› Salih Efendi’nin k›z› Zübeyde han›m.
Rakam yok. Osman Nuri Pafla’n›n 16 ad›m sa¤›. Levha kitâbe, eski yaz›:
“Emine Sultan bint-i Abdülaziz Han’›n zevc-i
elem-didesi, Bal›kesir Hanedan›ndan fierif Paflazâde Ahmed fiükrü Pafla’n›n mahdumu esbak Dahiliye Naz›r› Mehmed fierif Çavdaro¤lu’nun ruhi
çün lillâhi’l-Fatiha.”
Fecr-i Âti edebiyatç›s› fiahabeddin Süleyman
Bey de (1885-1921 ‹sviçre) bu ailedendir. Babas›, fierif Paflazâde Süleyman fievket Bey’dir.
‹hsan Raif Han›mefendi’nin ikinci efli idi.
(Hüveyla Coflkuntürk, ‹hsan Raif Han›m; ‹smail
Hakk›, Karesi Meflahiri, s. 131; Türk Dili ve
Edebiyat› Ansiklopedisi, 2/122 fierif Çavdaro¤lu;
Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s.
166 Emine Sultan; ‹nal, Son Sadrazamlar, s.
785; H. fiehsuvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹stanbul,
s. 223; Sicill-i Osmânî, 3/146 fierif Pafla; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar s. 606)
717
1066 (1655). Fazla büyük olmayan dikdörtgen
prizmas› fleklinde mermer tafl. Kitâbesi
aynen fludur:
“Sâhibu’l-hayrat
ve’l-hasenat Gül-Zeman
Kad›n. Kethüda-i Kaya
Sultan herkim bu vakfa
ihanet ederse lanet-Ullah.
1066”
1138 (1725). Hamzavî muhteflem tafl. Kitâbesi çok uzun olup;
Kaya Sultan
Kethüdas›
Gülzaman Kad›n’›n
H. 1066 tarihli
flâhidesi.
Hazreti Fat›ma Sultan celilü’fl-flan›n
Kethüdas› olan ol zât-› mükerremdir bu
Hac› Mehmed A¤a.
1134 (1721). Lâhit. Yan yüzleri yok olmufl olup
ayak tafl› servi kabartmal›d›r. 16 m›sral› kitâbesinin baz› m›sralar› flunlard›r:
Sab›ka âsâf-› devran Süleyman Pafla
Götürüb sadre vezir eyledi Sultan Ahmed
Ol Süleyman eline virildi nikin maksud
Sadr-› devletde Süleymanl›k iderken nâgâh
Eyledi div ecel mühr-i hayat›n nâbûd
Sulb-› pâkinden o destûr mekârim-kâr›n
Çün güher gülflen dehrinde t›fl-› mâûd
Nam-› pâki gibi bu necl-i necabet âsâr›n
Eylemifl Hazreti Hakk gül fa’alin Mahmud
Sahn-› Cennet ola yâ Rab makam-› Mahmud
1134
Süleyman Pafla, 1124 (1712)’de sadrazam olmufl ve bir sene sonra da ayr›lm›flt›r. 1127
(1715) flevvalinde Rodos’ta vefat etti. ‹stanbul’da, Dîvânyolu civar›nda bir mektebi ve han› vard›. (Sicill-i Osmânî, 3/73; Z. Çelikkol, Rodos’taki Türk Eserleri, s. 49)
1135 (1722). Ondört s›ral› kitâbesinin baz›
m›sralar› flunlard›r:
Gamzekâr Kad›n’›n
H. 1135 tarihli
flâhidesi.
718
Gamzekâr Kad›n idüb nakl-i saray-› ukbâ
Harem-i padiflahi içre o kan-› ismet
Okumufl nusha-i âdâb› idüb kesb-i kemal
Okuyub yazmada deflk eyler idi ana ricâl
‹ntikal eyledi ismetle di Feyzi tarih
Azm-i aden itdi bu bânû-y› harim-i ikbal
1135
Ayak tafl› yoktur.
1142 (1729). Kayserili Çorbac›zâde Seyyid
Ali Efendizâde Seyyid Haf›z Mehmed
Efendi.
Sofa:
1116 (1704). Müderris Receb Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 2/372).
1151 (1738). Hamzavî tafl. Sab›ka Bursa kad›s› Ahmet Efendi.
1162 (1749). Günefl flual› ve sark›tl› güzel flâhide, tarih m›sra› fludur:
Rukiyye’nin ola yâ Rab kabri Adn-› güzin
Kethüda
Mehmet A¤a’n›n
H. 1138 tarihli
flâhidesi.
Kitâbesinde yaln›z ismi yaz›l›d›r. Ahmet
Efendi’nin efli olmal›d›r.
1169 (1755). S›rmakefl Mehmed A¤a.
1192 (1778). fiam-› flerif kad›s› Recebzâde
Abdülgafur Necib Efendi
Sofa:
1169 fiaban (May›s 1756). Sultan Ahmed Cami-i flerifi mektebinin hocas› Osman
Efendi.
1175 (1761). Sultan Ahmed Cami-i flerifi
mektebinin hocas› Ahmet Efendi.
Sofa:
1168 (1754). Hamzavî tafl. Asel (bal) tüccarlar›ndan el-hac Ali A¤a’n›n o¤lu el-hac
Salih.
1184 (1770). Salih A¤azâde Hüseyin A¤a.
Her iki kabir, Nuhkuyusu Caddesi’ne ç›karken, Namazgâh Kap›s›’na (Havuz Kap›s›) gelmeden evvel solda duvar arkas›ndad›r.
Sadrazam Süleyman
Pafla’n›n o¤lu
Mahmut Bey’in
H. 1134 tarihli
flâhidesi.
719
Sofa:
1167 (1753). Müderriszâde Köprülü Haf›z Hasan Efendi.
1256 (1840). Bafl tebdil Halil A¤a.
1277 (1860). Kad›asker Cami-i flerifi imam ve
hatibi Köprülüzâde es-seyyid el-hac Abdülgani Efendi ve halilesi fierife Emine
Hediyyetullah Han›m 1262 (1846). Bu
kitâbenin yaz›l› bulundu¤u tafl nadir bulunan cinstendir.
kethüdas› el-hac Mustafa A¤a’n›n ye¤eni Hac› Halil A¤a.
1180 gurre-i Cemaziyelevvel (Ekim 1766).
Kâtibî sikkeli güzel tafl ve yaz›. Süleymaniye vekilharc› el-hac Mehmed A¤a.
1180 gurre-i Safer (Temmuz 1766). Kafesî sikkeli, nefis hat. Divan-› Hümayun hâcegân›ndan Süleymaniye Camii flerifi rûznamecisi Osman Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/430)
NAK‹LLER:
1296 Rebiyülevvel (fiubat 1879). Kad›asker
Ahmed Efendi Cami-i flerifi imam ve
hatibi es-seyyid Mehmed Emin Efendi
ve k›z› Hediyyetullah Monla 1312.
Sofa:
1225 Zilhicce (Ocak 1811). Kaftan A¤as› Ser
vezzan (bafl veznedar)-› sab›k hane-i
hayme (çad›r)-i hassa kethüdas› Mehterbafl› vekili el-hac Osman A¤a.
1234 (1818). Veznedar bafl› Osman A¤a’n›n
ç›ra¤› veznedarbafl› ser bölük Osman
A¤a.
1256 (1840). Harem-i Hümâyun veznedar bafl›s› Hasan A¤azâde sab›ka Ordu-y› Hümâyun veznedarbafl›s› silâhfloran-› hassadan zecriyye veznedarbafl›s› el-hac Mustafa Reflid Efendi.
Sofa:
1125 (1713). Hamzavî tafl. Kayserili Keslizâde
el-hac Süleyman A¤a.
1230 (1815). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Divan-› Hümâyun’dan fiehremini rûznâmecisi hane-i hassadan mahrec Mehmed
Salim Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/4).
1274 (1857). Rical-i Devlet-i Aliyye’den
Mehmed Celâleddin Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/80-81). Yan›nda k›z›n›n kabri
vard›r.
Sofa:
1178 M. (Temmuz 1764). Kethüdan›n harem
720
Buraya 1956 ve 1968 tarihlerinde olmak üzere
iki defa nakil yap›lm›flt›r. Bunlar, Mahmud Baba Soka¤› ile Taflköprü Caddesi’nin birleflti¤i
yerde ve caddeye paralel uzanan, dar flerit fleklindeki mezarl›ktan ve 1968 tarihinde de Mahmud Baba Mezarl›¤›’ndan getirilmifllerdir. Fakat
burada bulunan üç lâhit bilinmeyen bir yere tafl›nm›flt›r. Bu dar sahay› 1934 tarihli flehir rehberinin 29 nolu paftas›nda görmek mümkündür.
Nakillerin yap›ld›¤› saha, Aral›k 1991 tarihinde temizlenmifl, her yan› saran bö¤ürtlenler
köklerinden ç›kar›lm›fl, aralar›ndaki yollar petek vibetlerle kaplanm›fl ve etraf› bir demir
parmakl›k ile çevrilerek bir tafl müzesi haline
getirilmifltir. Burada pek çok flâhide vard›r. Baz›lar› flunlard›r:
Otlukçu Sofas›:
1190 (1776). Otluk Emini es-seyyid Osman
A¤a’n›n efli olup do¤um s›ras›nda vefat
eden Hadice Hatun.
1192 B. (Temmuz 1778). Hâlâ Otluk Emini
Osman A¤a’n›n eflinin ahret k›z› Lebibe
Han›m.
1207 (1792). Otluk Emini es-seyyid Osman
A¤a’n›n efli Hadice Hatun.
1211 (1796). Hâlâ Otluk Emini Osman
A¤a’n›n ç›raklar›ndan Haydarpafla imam›n›n efli Habibe Hatun.
1212 (1797). Sab›ka Otluk Emini es-seyyid
Osman A¤a. Fatih Camii ile Darüflflafaka Lisesi aras›nda Osman A¤a’n›n k›fll›k
kona¤› bulundu¤undan buradaki bir so-
ka¤a Otlukçu Yokuflu ad› verilmifltir.
Yazl›¤› ise Ac›badem’de idi.
1232 Cemaziyelâhir 22 (May›s 1817). Esbak
Otluk Emini Osman A¤a’n›n efli Emine
Kad›n.
Bir semte mesle¤inin ismi verilen, Topkap›
Saray›’n›n Yo¤urtcubafl›s› Abdullah A¤a’n›n
ruhu için yapt›r›lm›fl, Yo¤urtçu Park› civar›nda
bir çeflmesi vard› ki, 1226 (1810) tarihlidir.
Çeflme bugün de mevcuttur.
Ömer A¤a Sofas›:
1239 (1823). Silâhfloran-› hazreti flehriyarî sab›ka Otluk Emini merhum Osman
A¤a’n›n büyük k›z› fierife Havva Han›m›n k›z›, fierife Fatma Han›m. Tarih k›sm› gömülüdür.
1274 (1857). Otluk Emini Osman A¤a’n›n
küçük k›z› fierife Habibe Han›m.
Mabeyinci Ahmet Bey Sofas›:
1222 Ramazan 15 (Kas›m 1807). Mabeyinci-i
flehriyarî Halil Paflazâde Ahmed Bey’in
k›z› Fatma Han›m.
1222 Rebiyülevvel 21 (29 May›s 1807). fiâhidesi tu¤ra kabartmal›d›r. Mabeyinci-i flehriyarî Halil Paflazâde Ahmed Bey. Kabakç›
Mustafa ‹syan›’nda So¤ukçeflme Kap›s›
(Gülhane Park› Kap›s›) önünde parçalanarak öldürülmüfltür. (Sicill-i Osmânî, 1/278279; Tarih-i Cevdet, Üçdal Nefl. 8/204-206,
219) (G. O¤ulukyan Ruznamesi, s. 5, 8,
11)
1224 (1809). Enderundan mahrec Mayebinci
Ahmed Bey’in kardefli Halil Paflazâde ‹smail Bey.
1224 Rebiyülevvel 18 (May›s 1809). Merhum
mabeyinci Ahmed Bey’in vekilharc›
Mustafa A¤a’n›n efli Cemile Kad›n.
1232 (1816). Sab›ka Hassa Helvac›bafl›s› esseyyid Ömer A¤a’n›n efli fierife Zeliha
Han›m.
1237 (1821). Sab›ka Ser Helvac›-i hazreti
flehriyarî Ömer A¤azâde Dergâh-› âli gedikli zuamâlar›ndan Salih A¤a.
Kad›köy Haydar Pafla r›ht›m› üzerinde ve deniz
kenar›nda yal›lar› vard›.
E¤inliler Sofas›:
1231 (1815). Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan
E¤inli el-hac Osman A¤a. E¤inlilere ait
20’ye yak›n flâhide vard›r.
1235 (1819). E¤inli Vanl›zâde Sand›k Emini
Mehmed A¤a.
1243 (1827). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan E¤inli ve Vanl›zâde Hüseyin
Kâmil Efendi’nin o¤lu mektubî hulefas›ndan Süleyman Sabit Efendi.
1246 (1830). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan E¤inli Vanl›zâde Hüseyin Kâmil
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/223)
*
*
*
1164 (1750) 31. Bölükten Kemahl› Mehmed Befle.
Yo¤urtçu Sofas›:
1207 (1792) Sab›ka Yo¤urtcubafl› Abdullah
A¤a.
1210 (1795). Yo¤urtcubafl› k›z› Emine Han›m.
1230 Cemaziyelevvel 25 (May›s 1815). Teberderanl›kdan ç›kma Yo¤urtcu zaim
Mehmed A¤a.
1260 gurre-i Cemaziyelevvel (May›s 1844).
Kad›karyesi’nde sakin Yo¤urtcu Çeflmesi’nde kahveci Kemahl› el-hac Halil A¤a.
1185 (1771). Hâlâ Çavuflbafl› Mehmed Said
Efendi’nin iça¤as› Ali A¤a.
1190 (1776). Sadr-› azam Dervifl Mehmed Pafla’n›n seyisbafl›s› el-hac Mustafa A¤a.
Tarih k›sm› gömülü. Sadr-› azam Dervifl Mehmed Pafla’n›n sakabafl›s›, 71. Bölükten
Gazi Laz Osman Befle. (Sicill-i Osmânî,
2/333)
1192 (1778). Masraf-› flehriyarî kaleminde halife-i sâni Ali Efendi.
721
1209 Rebiyülâhir 25 (Kas›m 1794). ‹smetlu
Esma Sultan’›n baltac›lar bölükbafl›s›
Ürgüblü Ahmed Efendi’nin k›z› Hadice
Han›m.
1211 (1796). Sadr-› esbak Halil Hamid Pafla’n›n bafl çukadar› dergâh-› âli gediklilerinden Ebubekir A¤a.
1228 (1813). A¤a-y› miftah-› esbak hazreti
flehriyarî Sehrab Mehmed A¤a.
1229 (1814). Zerrinbafl. Enderun a¤alar›ndan
Hazine-i Hümâyun Silâhfloran-› Hassa
Behcet Beyzâde Mustafa Bey. (Sicill-i
Osmânî, 2/30 Behcet Bey)
1229 (1814). Tu¤ra kabartmal›.
1217 (1802). Arslanc›bafl› el-hac Yusuf A¤a.
“Sâhibu’l-‹ffet o zat zühd ü ismetle benam”
1219 Rebiyülâhir (Temmuz 1804). ‹smetlu
Esma Sultan’›n baltac›lar bölükbafl›s›
Ürgüblü Ahmed Efendi’nin k›z› Hadice
Han›m. Esma Sultan’›n saray›, K›s›kl›’da
Sar›kaya mevkiinde idi.
1234 (1818). Ürgüblü Bakkalzâde Ser-bevvabin-i Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan elhac Mustafa A¤a ve efli fierife Alime
Han›m. 1248 (1832).
1221 (1806). Çok de¤iflik onbir dilim sikkeli.
Tarikat-i Nakflibendiyye’den efl-fleyh
Dede Mehmed Efendi.
1235 (1819). Enderun’dan mahrec ‹smail Beyzâde Mahmud Bey. (Mabeyinci Ahmed
Bey Sofas›’na bak›n›z.)
1225 Muharrem (fiubat 1810). Sadr-› esbak
merhum Mustafa Pafla (Alemdar) mühürdar› el-hac Mustafa Said Efendi .
1237 (1821). Cebehane-i Âmire’de 27. Bölü¤ünden Zeytunli Hasan Usta.
Su Naz›r› Sofas›:
1226 (1811). Haydarpafla ustas› Abdi A¤a.
1227 (1812). Ç›pa armal›. 31. bölükten canbaz Ali Befle.
1236 gurre-i M. (Ekim 1820). Tu¤ra kabartmal›. Çukadâr-› hazreti flehriyarî-i esbak
Silâhfloran-› Hassa’dan Su Naz›r› es-seyyid Mehmed Emin A¤a. K›z› 1265
(1848) fierife Emine ve efli 1195 (1781)
fierife Emine Hatunlar. (Sicill-i Osmânî,
1/424)
1227 (1812). ‹smetlu Heybetullah Sultan vekilharc›-i sab›k zaim Ahmed A¤a’n›n efli
Sarayl› Hadice Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Su Naz›r› merhum Mehmed Emin A¤a’n›n o¤lu mektubî hulefas›ndan Osman Efendi.
1226 Zilhicce (Aral›k 1811). Kafesî destarl›.
“Ma’den-i ilm ü hüner cerrahbafl›-i fiahane” Ali Tahir Efendi.
1227 (1812). Esma Sultan baltac›lar kethüdas› Hac› Bakkalzâde Ürgüblü Ahmed
Efendi.
1227 Rebiyülevvel (Mart 1812). Sab›ka Silâhdar ‹slâm A¤a’n›n yedekcisi Yusuf
A¤a’n›n o¤lu Enderun-› Hümâyun’dan
hane-i seferli a¤alar›ndan Mehmed Nazif A¤a.
1228 (1813). Yemifl ‹skelesi’nde Ürgüblü Dedeo¤lu Ali Yaz›c›.
1228 (1813). Merhum Cerrahbafl› el-hac Ali
Tahir Efendi’nin efli Nazife Han›m.
722
*
*
*
1238 (1822). Kâtibî sikkeli ve ç›pa kabartmal›. Osmanc›kl› 31. bölü¤ün bafl karakula¤› Ali A¤a.
1239 R. evvel 22 (Kas›m 1823). Rodoslu Ahmed A¤a’n›n kethüdas› Mehmed A¤a.
(Karacaahmet Camii bahsine bak›n›z.)
1240 fievval 17 (Haziran 1825). Kaymakam-›
esbak A¤a Hüseyin Pafla’n›n efli el-hace
Emine Han›m.
A¤a Hüseyin Pafla’n›n lâhdi, Kad›köy’de,
Mahmut Baba Mezarl›¤› d›fl›nda, Taflköprü
Caddesi boyunca uzanan ince, dar mezarl›kta idi.
Lâhdi, bir kaç defa onar›lm›flsa da son zamanlarda da¤›lm›fl ve yere düflmüfl durumda idi.
Çevre yolunun yap›m› s›ras›nda kald›r›ld›.
2 Cemaziyelâhir1265 (25 Nisan 1849) tarihinde vefat eden A¤a Hüseyin Pafla, Sultan II.
Mahmut devrinde kurulan Asakir-i Mansure-i
Muhammediye’nin ilk kumandan› idi.
1826’da, Yeniçeri Oca¤›’n›n kald›r›lmas›nda
çok büyük hizmette bulunmufltur.
O¤lu Ali fievket Pafla ve damad› Gürcü Vâs›f
Pafla’d›r. (Sicill-i Osmânî, 2/226)
1263 Cemaziyelâhir 12 (May›s 1847). Molla sar›kl›. Mukataa Naz›r› Esad Efendizâde müderrisîn-i kiramdan Mustafa fiekib Bey.
1265 Rebiyülâhir 18 (Mart 1849). Fesli. Müezzin-i hazreti flehriyarî Mehmed Tahir
Efendi.
1265 (1848). Haydarpafla’da vaki Mabeyn-i
Hümâyun bekçibafl›s› Osman Efendi’nin
efli Ayfle Han›m.
1269 (1852). Sab›k Ticaret Müfliri Devletlu ‹zzet Pafla’n›n kardefli Mehmed Pertev Bey.
1259 tarihine bak›n›z. (Sicill-i Osmânî,
3/461 Gözügüzel ‹zzet Mehmed Pafla)
“Maden-i ilm ü hüner”
Cerrahbafl›
Ali Tahir Efendi.
124? (Son rakam yaz›lmam›flt›r). Sar›kl›. Karabacak fleyhi hulefas›ndan tarik-i Aliyye-i Sa’diyye’den Kasab ‹lyas Camii fierifi Kâtibi Adanal› efl-fleyh es-seyyid Haf›z Mustafa Vehbi Efendi.
1242 fievval 5 (May›s 1827) Aflç›bafl› Ali A¤a.
1231 (1816). Bafl muhasebe kalemi hulefas›ndan Tulumbac›bafl› kâtibi Ayasofyal›
Mustafa Efendi ibn Mehmed.
1251 (1835). Hâlâ Darü’s-saâdetü’fl-flerife
A¤as› Abdullah A¤a’n›n mu’tekas› (kölesi) ve sab›ka Hazine-i Hümâyun müdürü el-hac Salih A¤a’n›n efli Mihricihan Hadice Kad›n. Salih A¤a’n›n cariyesi 1251 fiirin Kalfa. (Sicill-i Osmânî,
3/397) Abdullah A¤a’n›n Üsküdar’da
çeflmesi vard›r.
1253 M. (Nisan 1837). Darü’s-saâdetü’fl-flerife
A¤as› Abdullah A¤a cariyelerinden
Mihrizor Kalfa.
1253 (1837). Mir-i mirandan fiükrü Pafla’n›n
kay›n validesi fierife Fatma Han›m.
1255 (1839). fievketlu Efendimiz cariyesi aflç›
Gülfidan Kalfa.
1258 (1842). Nezaret-i celile-i Hariciye dairesi mütehayyizân›ndan Ziver Efendi.
1259 (1843). Sab›ka Ser Mabeyinci ‹zzet
Bey’in ....... Pertev Mehmed Efendi’nin
k›z› olup 17 yafl›nda vefat eden Vesile
Han›m.
723
1269 (1852). Fesli. Ba¤c›lar kethüdas› Veli
A¤a.
1274 (1857). Ürgüblü Teberderan-i Hassa’dan mahrec ‹smail A¤azâde Haf›z
Mustafa Efendi.
1277 (1860). Uzun Abdullah Paflazâde Abdi
Bey’in efli fierife Revide Han›m.
1280 Rebiyülevvel 1 (A¤ustos 1863). Kad›
Karyesi’nde iskele bafl›nda Sultan Mustafa Han Cami’i fierifi imam› Osman
Efendi’nin efli fierife Nazife Han›m.
1282 gurre-i Rebiyülâhir (24 A¤ustos 1865).
Nuruosmaniye Medresesi’nde, Sultan
Bayezid Cami-i flerifi ders-i amlar›ndan
Kuflma’denli el-hac Haf›z Mehmed Nuri
Efendi.
1285 Rebiyülâhir 22 (A¤ustos 1868). Mevlevî
sikke kabartmal›. Devletlu R›za Pafla
Hazretlerinin efli hace Fatma Han›m.
1287 (1870). Kad› Karyesi’nde Kara Yusuf
A¤a’n›n k›z› merhum Kuflçubafl› Osman
A¤a’n›n efli fierife Emine Han›m.
1291 (1874). Tarikat-i aliyye-i kadiriyye fukaras›ndan maliye ketebesinden Mustafa
fiükrü Efendi.
1300 (1882). Reflid Pafla’n›n divitdâr› Mehmed Efendi’nin k›z› Fatma Han›m.
1313 fievval (Mart 1896). Topcuzâde olarak
tan›nan flehir ‹brahim Efendi. Karacehennem ‹brahim Pafla’n›n torunudur.
1313 (1895). ‹dare-i Mahsusa kalemi hulefas›ndan Dede Pafla’n›n o¤lu Ali Efendi’nin o¤lu Safi Mahmud Bey. (1240 tarihine bak›n›z.)
1328 fiaban 6 (A¤ustos 1910). Ümera-y› Çerkes’den 4. Ordu Müfliri Mehmed Zeki
Pafla’n›n kardefli Bayezid Mutasarr›f-› esbak› Ahmed Hamdi Pafla.
1315 (1897). Kurba¤al› Dere Kasr-› Hümâyunu bekçibafl›s› Mustafa Efendi’nin k›z›
Emine Firdevs Han›m.
724
1329 (1911). Bahriye feriklerinden Hac›
Mehmed Pafla’n›n kay›n validesi Ümmügülsüm Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Silâhfloran-› hazreti flehriyarî Hane-i Hassa’dan mahrec Kudüs-i
fierif mütevellisi Lazki Mehmed A¤a’n›n
efli .......
Tarih k›sm› gömülü. fievketlu Gazi Sultan Abdülhamid Han cariyelerinden Nazl› Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. K›l›ç armal›. 61. bölükten
Safranbolulu Osman Befle.
4. Ada - N Bölümü:
Nevflehirli Damat ‹brahim Pafla Aile Sofas›:
fiehitlik Camii civar›nda, gasilhanenin arkas›nda ve Seyyid Ahmet Deresi’nin di¤er bir
kolu kenar›nda olup büyüktür. Etraf›, alçak bir
duvarla çevrilmifltir.
1085 (1674). Hâzâ merkadi el-merhum Ali
A¤a. Validi vezir-i a’zam ‹brahim Pafla.
(S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri, s. 9)
1114 (1702). Hâzâ merkadi el-merhume Fat›ma Hatun. Validetü’l-vezirü’l-a’zam ‹brahim Pafla. fiâhidesi Tavus kuyru¤u, lâle ve karanfil kabartmalar› ile bezelidir.
1124 (1712). Günüfl flual› flâhide, uzun kitâbe.
Merkad-i valide-i Hazreti düstûr-i güzin
Zade-i sadr-› keremkâr-› umûr-› dünya
Oldu damad› ve musahib-i fieh-i aliflâne
O vezir ibn-i vezir ya’ni Mehmed Pafla
Meflhed-i valide-i pâkine idüb ra¤bet
Görmeyüb dahi harab olmas›n› hiç revâ
Eyleyüb ruhuna ithaf vücuh-› hasenat
Kabr-i pürnûrunu sad izzetle itdi ihyâ
Zat›n› mesned-i devletde idüb Hakk daim
Ola câ valide-i pâkine huld-i a’lâ
Merhume Hanife Hatun ruhi çün el-Fatiha
1124
Mehmed Pafla, Nevflehirli Damad ‹brahim Pafla’n›n o¤ludur. Annesinin kabrini 1725 tarihlerinde yenilemifltir. (Sicill-i Osmânî, 4/249250)
1141 (1728). Teberdar kethüdas› Nevflehirli
Ali A¤a’n›n o¤lu Damad ‹brahim Pafla’n›n hemflirezâdesi Mehmed Efendi.
Hâcegândan idi. (Sicill-i Osmânî, 4/222)
1152 (1739). Güllü, kâtibî sikkeli. Merhum
‹brahim Pafla’n›n harem kethüdas› Hac›
Osman A¤a.
1210 Safer 10 (A¤ustos 1795). Müderrisîn-i
kiramdan Ali Efendizâde Mehmed Said
Efendi’nin k›z› olup genç yafl›nda murad›na eremeden vefat eden Rukiyye Beflire Han›m.
1113 (1701). Kâtibî sikkeli. Saray-› Atik masrafi Mustafa Efendi.
1181 fievval 20 (Mart 1768). Büyük molla sar›kl›. Ayaktafl› servi kabartmal›d›r. Medine-i Münevvere kad›s› Nevflehrî elhac Ali Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/541542). Damat ‹brahim Pafla mensublar›ndan idi.
1138 (1725). Vehhab A¤a.
1199 fievval 15 (Haziran 1785). Büyük molla
sar›kl›. Medine-i Münevvere kad›s› elhac Ali Efendizâde müderris el-hac
Mehmed Said Efendi ve k›z› 1210
(1795) Rukiye Han›m.
Karib akrabas› idi bu hem-saye-i ismet
Vezir Mustafa Pafla’ya sulb-i mâder olma¤la
Stanbul’a mukaddem Nevflehir’den eyledi hicret
Du’a gûyine Lebib âsâ okur ihlas tarihin
Emine Kad›n’›n olsun makam› saha-i Cennet
1163
1210 Zilhicce 5 (Haziran 1796). Medine-i
Münevvere kad›s› Ali Efendi’nin damad› eflraf-› kuzâtdan Nevflehirli el-hac
Ömer Efendi.
*
*
*
1186 Receb. 15 (Ekim 1772). Sab›ka imam-›
evvel-i sultanî. Esbak Diyarbekir kad›s›
Fettahzâde el-hac Hasan es-Sa’id Efendi’nin efli Nefise Hatun 1214 (1799).
1168 (1754). Kapan tüccarlar›ndan Hac› ‹smail A¤azâde Halil A¤a. Buras› sofa
olup yanyana dört nefis hatl› güzel tafl
vard›r. Hepsi özel iflaretlidir ki, enderdirler.
1198 fiaban 21 (Temmuz 1784). Mustafa Pafla’n›n torunu müteferrika-i Dergâh-› âli
Mehmed Emin Bey. Kâtibî sikkelidir.
1200 fiaban 10 (Haziran 1786). Niflanc› Ali
Paflazâde Halil Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, Genc Ali Pafla 3/533)
1144 (1731). Habibî Han›m.
1163 (1750). Cenab-› sadr-› âli merhum ‹brahim Pafla’n›n
1175 Ramazan 22 (Nisan 1762). Kâtibî sikkeli:
“Mustafa Pafla Hazretleri’nin kar›ndafl› ‹smail
Bey”
1192 (1778). Firarî Mustafa Pafla’n›n biraderi
Hüseyin Bey’in k›z› ve Seyyid Ahmed
A¤a’n›n efli Emetullah Hatun.
1199 (1784). Kafesî destarl›. Mektubî-i sadr-›
âli hulefas›ndan........ mukataac›s› kisedâr Yusuf Efendizâde Hanif Mehmed
Emin Efendi.
Tarih k›sm› gömülü. Büyük sar›kl›. Medine-i
Münevvere kad›s› Ali Efendizâde müderrisîn-i kiramdan el-hac es-seyyid
fieyh Abdullah Efendi.
1195 Rebiyülâhir 17 (Nisan 1781). Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan Nu’man Efendi’nin bafl çukadâr› Mucurlu Salih A¤a.
Sofa:
1202 (1787). Enderun Ispanakc› bafl›s› el-hac
‹smail Efendi. Rebiyülevvel 7.
1202 (1787). Kâtibî sikkeli. Ispanakc›’n›n damad› Ebubebir A¤a.
Gasilhanenin takriben 150 m kadar arkas›ndad›r. Burada, yanyana üç çizgi (III) iflaretli muhteflem tafllar vard›r. Tarih k›sm›nda görülen bu
iflaretler ailenin simgesidir.
725
1192 C. âhir (Haziran 1778). Dividigüzel’in
k›z› Zübeyde Han›m.
Za¤anos Pafla Aile Sofas›:
Bu sofa, 8 Nolu köflededir.
1221 gurre-i Ca. (Temmuz 1806). Hulefa-y›
Mektubî-i sadr-› âli Bal›kesirli el-hac
Kadir Beyzâde fiehid Mehmed Emin
Bey.
1227 (1812). Büyük tezkereci Ahmed Bey’in
“Duhter-i Pâki” Hadice Han›m.
1234 (1818). Ahmed Nuri Bey’in efli ‹ltifat
Ayfle Han›m.
Gündo¤umu Caddesi
Yüksekkald›r›m
mevkii.
1125 (1713) Ayn› iflaretli olup flâhidesinde
yaln›z Osman ismi yaz›l›d›r.
1128 Zilkade 14 (Ekim 1716). Ömer. “Hâb-›
nûr olsun ‹lâhî kabrin Ömer”
1135 (1722). “Âlem-i ukbâya vard› oldu ‹smail
fiehid”.
1145 (1732). Mehmed A¤a.
1164 (1750). Emsalsiz tafl. Genç iken vefat
eden fakat ismi yaz›lmayan “‹brahim kerimesi”.
1168 (1754). Dekan tüccarlar›ndan Hac› ‹smailzâde Hac› Halil A¤a.
1179 Rebiyülevvel 23 (Eylül 1765). M›s›r tüccarlar›ndan E¤ribozlu el-hac Ahmed
A¤a’n›n efli Afife Kad›n.
*
*
*
Bunlar›n hemen önünde, III iflaretli güzel iki
tafl daha vard›r ki, flunlard›r:
1189 Safer 9 (Nisan 1775). Hâzâ kabri Dividigüzel el-hac Mehmed A¤a ibn el-hac ‹brahim A¤a.
1192 (1778). Dividigüzelzâde Ali A¤a.
726
1238 (1822). fiâhidesi kafesî destarl›. Sultan
Ebu’l-feth Han-› Gazi vüzeras›ndan Za¤anos Pafla evlâd›ndan Bal›kesir’de fiehiden vefat eden Abdülkadir Bey ibn
Mehmed bin Sinan Pafla evlâd›ndan hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Çavuflbafl› Ahmed Nuri Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/590-591; ‹smail Hakk›, Karesi Meflahiri, s. 11)
1239 (1823). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Çavuflbafl› Ahmed Nuri Beyefendizâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed
Tayfur Beyefendi’nin efli Zahide Han›m.
1240 fievval. 7 (May›s 1825). Kafesî sikkeli.
Rical-i Devlet-i Aliyye’den Çavuflbafl›
Ahmed Nuri Beyefendizâde Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan mektubî-i sadr-›
âli hulefas›ndan, gençli¤ine doyamayan
ve derdine derman bulamayan Abdülkadir Adil Beyefendi.
1249 (1833). Kâtibî Sikkeli. Ahmed Nuri Beyefendizâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed Tayfur Beyefendi’nin
o¤lu ‹zzet Mahmud Beyefendi.
Tarih k›sm› gömülü. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan mektubî-i Hazreti sadaret-i
penahî Efendi hulefas›ndan Ahmed
Edib Efendi’nin o¤lu .......
Sofa:
10 noktas› yak›n›ndad›r.
1155 (1742). Sütun flâhideler. fiâm-› fierif kad›s› el-hac Mustafa Efendi.
rullah Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 1/179
Ebubekir Rasim Pafla)
1173 Ramazan 10 (Nisan 1760). fiâm-› flerif
kad›s› el-hac Kadri ‹brahim Efendi.
1234 (1818). Silâhfloran-› Hassa a¤as› el-hac
Ali A¤a.
*
*
*
1151 (1738). Firârîzâde Mustafa Bey’in efli
Fatma Kad›n. Etraf›nda bu aileye ait tafllar vard›r. 8 nolu yerdedir.
1155 (1742). Hamzavî tafl. Unkapan›’nda 21.
Cemaat’in alemdâr› el-hac Mehmed. 5
Nolu yerdedir.
1159 fiaban 11 (A¤ustos 1746). Yevmü’lahad. Ebu’l-feth Sultan Mehmed Cami-i
flerifi hatibi ve Sultan Ahmed Cami-i flerifi imam› reisü’l-meflayihü’l-kurra Bostanc›zâde Çelebi el-hac Mehmed Efendi. 7 No civar›nda.
1162 (1749). Orta Cami-i flerifi imam› ‹smail
Efendi’nin k›z› Afife Monla.
1162 Muharrem (1749). 7 nolu yer. Sultan
Mehmed hatibi reisü’l-kurra efl-fleyh Mehmed Efendi’nin k›z› ve Orta Camii imam›
‹smail Efendi’nin efli Rukiye Hatun.
1247 (1831). Giridî Osman Edib Efendizâde
Mehmed Nureddin Efendi
1251 (1835). Kad› Feridüddin Efendi.
1269 (1852). Silâhdar-› hazreti flehriyarî ‹lyas
A¤a’n›n k›z› Ayfle S›d›ka Han›mefendi.
Ayn› tafl›n sol yüzünde;
1299 (1881). Mirliva müteveffa Osman Pafla’n›n o¤lu Na’im Bey’in k›z› ve Silâhdar
‹lyas A¤a’n›n torunu Vasfiye Han›m, diye yaz›l›d›r.
1274 Ramazan 19 (May›s 1858). 10-11 noktalar› aras›, yol üzeri. Rical-i Devlet-i Aliyye’den Celâleddin Pafla. (Sicill-i Osmânî,
2/84)
1284 gurre-i Zilkade. (fiubat 1868). ‹lyas
A¤a’n›n efli Hadice Nefl’e Can Han›mefendi.
Sofa:
1164 (1750). Büyük molla sar›kl›. 3 Nolu yer.
fieyhülislâm-› esbak Salih Efendizâde
Ahmed Es’ad Efendi’nin kethüdas› Haleb kad›s› ‹zzetzâde Mehmed Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/207 Salih Efendi
ve 1/406 Emin Efendi)
1 Nolu yerde. 1269 ve 1284 tarihli tafllar da
buradad›r.
1166 (1752). Sikkeli. 2 Nolu yerde. Konevî
hattat Ali Efendi.
1319 fiaban 16 (Kas›m 1901). Mevlevî sikke
kabartmal›. Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz Han Hazretlerinin esvabc›l›¤›ndan müteakid Mirliva Osman Nuri Pafla’n›n o¤lu Mehmed Na’im Bey.
1175 (1761). Reisü’l-habbazin (Ekmekçibafl›)-i damam f›r›n-› hassa el-hac Mustafa
Efendi.
1316 (1898). Güzel yaz›. Hâlâ Harbiye-i Hümâyun kethüdas› Hasan fievki Bey’in efli
el-hace Fehime Han›mefendi.
Atefl Mehmet Pafla Sofas›:
1177 (1763). Babü’s-saâde A¤as› muhasebecisi Sa’atc›zâde Mustafa Efendi.
1184 C. evvel 9 (Eylül 1770). Kebirizâde hacesi Üsküdar kad›s› Ay›ntabî el-hac
Mehmed Efendi.
1197 (1783). Evkaf müfettifli Ebubekir Paflazâde Hamdullah Beyefendi neslinden fiük-
8 Nolu yer civar›nda, Seyyid Ahmet Deresi’ne
inen yokufl yol üzerinde ve bu yoldan 10-15
ad›m içeridedir.
1960 Kaptan-› Derya Atefl Mehmed Pafla’n›n
o¤lu Bosna valisi Faz›l Pafla’n›n k›z› Saide Han›m’›n k›z› Maide Atefl. (Sicill-i
Osmânî, 4/297 Atefl Mehmed Pafla)
727
1299 Cemaziyelevvel (Mart 1882). Saraybosna hanedan›ndan Mehmed Faz›l Pafla’n›n efli Çerkes as›ll› Hasibe Hatun.
1300 Muharrem 10 (21 Kas›m 1882). Meflhur
Bosna Nakibü’l-eflraf› Mustafa Nuri
Efendizâde ve Bosna T›marl› Süvari
Alaylar› mirlivas› ve tarik-i aliyye-i
Mevleviyye’den es-seyyid Mehmed Faz›l
Pafla. (Sicill-i Osmânî, 4/6; ‹nal, Son as›r
Türk fiairleri, s. 372) Mahir flair ve faz›l
idi.
1309 (1891). Faz›l Paflazâde Mustafa Bey’in
k›z› olup genç yafl›nda vefat eden Rukiyye Han›m.
1914 Kaptan-› Derya Mahmud Pafla’n›n o¤lu
Hicaz Valisi ve kumandan› Müflir Ahmed Rat›b Pafla. (Sicill-i Osmânî, 4/334
Mahmud Pafla) Çaml›ca K›z Lisesi binas›
A. Rat›p Pafla’n›nd›r.
1938 Atefl Mehmed Paflazâde Miralay Galib
Bey ve k›zlar› Fatma ve Melek Han›mlar.
Tevfik Pafla Sofas›:
1157 (1744). Ümmügülsüm Kad›n. Ahmed
A¤a’ n›n efli olmal›.
“Ümmügülsüm’e ide firdevsi Mevlâ cilve-cây”
1157
1166 (1752). “fiah verd-i ismetin gonce-i rânâs›
iken” vefat eden Rabia Han›m. Tarih
m›sra› fludur:
Cennet-i adn ola yâ Rab cilvegâh-› Rabia
1166
1167 R. evvel 27 (Ocak 1754). “Yekta-i Hace
Havva”. Tarih beyti fludur:
Ni’metâ hatif du’a idüb didi tarihini
‹de Havvaya flefa’at-i lutfle Adn’i miz
1167
Tafl›n arkas› servi kabartmal›d›r. Sofadaki tafllar›n hepsi muhteflem olup, günefl
flual› ve sark›tl›d›r. Hatlar› nefistir.
1185 Zilhicce 3 (8 Mart 1772). Çok büyük
molla sar›kl›. Sab›ka Kayseriye kad›s›
Voyvodazâde Efendi’nin hacesi ‹brahim
Efendi.
Atefl Mehmed Pafla sofas› önündedir.
1129 (1717). Sikkeli. Merhum Hac› Ahmed
Pafla’n›n terekecibafl›s› el-hac Mehmed
A¤a.
1323 (1905). Fesli. Yaveran-› hazreti flâhâneden maiyyet-i seniyye cenab-› mülûkâne
erkân› Mirliva Tevfik Pafla.
1958 Nevflehirli Damad ‹brahim Pafla ahfad›ndan Mücib Veziro¤lu. Do¤umu 1899.
1185 Receb 10 (19 Ekim 1771). Meflhur Mehmed Emin A¤a’n›n haznedâr› ma’den
emini Abdülmümin A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/400 ve 1/405 Emin A¤a)
1188 R. evvel. 13 (24 May›s 1774). Kâtibî sikkeli. Ser bevvabin-i dergâh-› aliyye’den
sab›ka Köprülü kethüdas› Osman Efendi
1198 (1783). Sab›ka Ma’den Emini el-hac
Abdülmümin A¤a’n›n efli Emine Hatun.
Voyvoda Ahmet A¤a Sofas›:
*
*
*
Atefl Mehmed Pafla sofas›ndan biraz afla¤›dad›r.
1152 (1739). Hamzavî muhteflem tafl ve nefis
hat. “Voyvoda Ahmed A¤a”. Kitâbesi 12
m›srad›r. Tarih m›sra› fludur:
Adn-i âlây› k›la Ahmed makam
1152
1153 (1740). Hamzavî tafl. Adanal› Hamrezâde el-hac Mehmed A¤a.
728
1144 (1731). Kâtibî. Hace Mustafa. Voyvoda
Sofas› civar›ndad›r.
Atefl Mehmed Pafla sofas› sol gerisinde:
1292 (1875). Sultanü’l-Enbiya’ya âfl›k, âl-i
âbâdan olup sonra Nakflibendî olan Evkaf Rûznamecisi R›fat Efendi.
Atefl Mehmet Pafla Sofas› ile Seyyid Ahmet
Deresi Aras›:
1164 (1750). Hamzavî tafl. Cami-i Cedid imam› Mehmed Efendi
1169 (1755). Sarayl› Re’fet Hatun.
1178 (1764). Kâtibî sikkeli. Sab›ka Saray-›
Atik A¤as› Küçük Ali A¤a.
1178 (1764). Darü’s-saâde A¤as› Beflir A¤a’
n›n ustas› Hanife Hatun.
1178 (1764). Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› Beflir A¤a’n›n Bafla¤as› Hüseyin A¤a.
1178 Cemaziyelevvel (Kas›m 1764). Saray-›
Atik A¤as› Beflir A¤a.
1181 (1767). Darü’s-saâde A¤as› Beflir A¤a
hazinedar› Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî,
2/20 Beflir A¤a)
1183 (1769). Kirazl›mescid’de sakin Unkapan› fleyhi efl-fleyh Mustafa Efendi.
1191 fievval (Kas›m 1777). Harem-i Hümâyun A¤alar›’ndan ah›skal› Silâhdar ‹brahim Pafla ç›ra¤› Mehmed Said A¤a.
1197 (1783). Enderun-› Hümâyun hazinedâr
a¤alar›ndan Dervifl Mehmed A¤a.
1198 (1783). Musahib-i Üsküdarî Said A¤a’
n›n acemisi yedekci ‹dris A¤a.
1203 (1788). Hazinedâr Hüseyin A¤a’n›n efli
Sarayl› Hafize Daye.
1179 (1765). Kethüda Kad›n hace Arife Kad›n.
1181 (1767). Harem-i Hümâyun A¤alar›’ndan
Mehmed Pafla ç›ra¤› Sad›k Mehmed A¤a.
1232 Ramazan (Temmuz 1817). Sab›ka Hasekibafl› el-hac ‹brahim Nami Efendi.
1234 (1818). Sab›ka Hasekibafl› el-hac ‹brahim A¤a’n›n efli Emine Hatun.
1253 (1837) Asakir-i Hassa’dan Hüseyin Hüsnü Bey.
4. Ada’da
Mehmet Fâz›l
Yolun Dirsek Yapt›¤› Yerde Dere Boyunda:
1151 (1738). Dergâh-› âli gediklilerinden Kütahyal› ‹brahim A¤a.
1164 (1750) ‹brahim Pafla’n›n k›z› Emine Han›m.
1236 (1820). Hatime-i Hassa mehterbafl› Hüseyin Nafiz A¤a.
1292 (1875). Bilâd-› hamse mevali-i azamdan
sab›ka Edirne kad›s› alemü’l-ulema Bolevî
‹slâm Feyzî Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/350)
Yolun Dirsek Yapt›¤› Yerden ‹ranîler Camii’ne Do¤ru:
1206 Muharrem 8 (Eylül 1791). Dîvân-› Hümâyun hâcegânlar›ndan Mehmed Emin
Beyzâde tarik-i Kadiriyye’den fieyh Kas›m Efendi’nin halifesi fieyh fiakir Ahmed Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/411 Emin
Bey) Tafl› yerde olup büyük molla sar›kl›d›r.
729
1207 (1792). Sab›k kaftan a¤as›zâde Bahaüddin Bey.
1212 (1797). (K›r›k) ......rak Mehmed Pafla’n›n efli Hadice Kad›nefendi.
1172 (1758). Kafesî destarl›, Darü’s-saâde
A¤as› kâtipli¤inden ç›kma Mehmed
Efendi.
1213 (1798). ‹smetlu Hadice Sultan ç›ra¤›
Dilhayat Hatun.
1179 (1765). Kabasakal Mahallesi Ayfle Sultan Odalar›’nda sakin saray-› hümâyun
kütüphanecisi fahrü’l-müderrisîn Kalyonî Ahmed Efendi. fiâhidesi sikkelidir.
1213 (1798). fieyh fiakir Bey’in annesi Fatma
Bac›.
1181 (1767). Silâhflor-› flehriyarîzâde Abdullah A¤a’n›n efli Fatma Kad›n.
1218 C. evvel. 15 (Eylül 1803). Mehmed Said Beyefendi’nin o¤lu Enderun-› Hümâyun a¤alar›ndan Mehmed ‹zzet Bey.
1181 (1767). Kafesî destarl›. Tezkire-i sâni ‹brahim Efendi.
1220 (1805). Lâleli el-hac Mustafa merhumun mirahûru zâim el-hac ‹smail A¤a.
1183 (1769). Dâyezâde Abdullah A¤ababas›
silâhflor-› hazreti flehriyarî Mehmed
Emin Bey.
1235 (1819). Hâcegân-› Dîvân-› hümâyundan
Cami-i Cedid mütevellisi el-hac Osman
Refik Efendi.
1183 (1769). Sab›ka darü’s-saâde A¤ababas›
Selimzâde el-hac› Mustafa A¤a’n›n k›z›
ve Emin Efendi’nin efli Rukiyye Han›m.
Burada bö¤ürtlenler aras›na at›lm›fl pek çok flâhide vard›r.
1186 (1772). Silâhflor-› hazreti flehriyarîzâde
Abdullah A¤a.
1245 C. evvel. (Kas›m 1829). Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan Rodos mutasarr›f› fiükrü Bey’in (sonra Pafla) hemfliresi Ayfle
Han›m.
1191 (1777). Zuamâdan Hindî el-hac Hasan
A¤a. Yan›nda:
1227 (1812). Hindîzâde Hüseyin A¤a o¤lu
mektubî R›fat Efendi.
1258 fievval 2 (6 Kas›m 1842). Lâhit, parça
parça. Yaln›z “fiükrü Pafla” ismi kalm›flt›r. Kitâbesi, M›srî R›fat Efendi’nindir.
1192 (1778) Zeynep Sultan masraf kâtibi
Mehmed Arif Efendi’nin efli Zahide Han›m.
Tam Köfle:
1192 (1778). Defterî Mehmed Emin Efendi.
Mezarl›k ve Dere burada yukar›ya do¤ru dönmektedir.
1192 (1778). Mihriflah Sultan’›n büyük dâyesi
Rukiyye Hatun.
1157 (1744). Haseki Mustafa A¤a.
1193 Zilkade (Kas›m 1779). Dergâh-› âli müteferrikalar›ndan ‹smail A¤a merhum ve
Abdurrahman A¤a’n›n annesi Rukiyye
Hatun.
1164 Zilhicce 14 (Kas›m 1751). Güzel tafl ve
hat. Kitâbesi fludur:
“Bu mezaristan› R›zaullahu-teâlâ vakf eden saâdetlu Zeyneb Sultan Hazretleri’nin kethüdas› Fayika Kad›n’d›r. Ruhi çün el-Fatiha.”
1171 (1757). A¤ababas›zâde silâhflor-› hazreti
flehriyarî ‹brahim A¤a. (Sicill-i Osmânî,
4/682 A¤ababas›zâde)
1195 (1781). Sultan Selim’in bevvâbi (Kap›c›s›) Monla Mehmed.
1197 Zilhicce 1 (Ekim 1783). Zeynep Sultan
masraf kâtibi Mehmed Arif Efendi’nin
efli Hüsnüflah Kad›n.
1206 Safer (Ekim 1791). Sab›ka matbah-›
730
âmire emini Ali A¤a’n›n o¤lu silâhfloran-› Hassa’dan el-hac Ali A¤a. Efli, Habibe Hatun 1191 (1777). Annesi hâce
Fatma Hatun 1209.
1206 (1791). Halife-i bevvâbîn-i dergâh-› âli
‹brahim Hanif Efendi.
1209 (1794). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’
dan A¤ababas› el-hac Mehmed Efendi.
1147 (1734). Kafesî destarl›. Valide Sultan
hekimbafl›s› Mehmed Efendi.
1150 (1737). Kafesî destarl›. Hasan Pafla kayn›
Süleymaniye rûznamecisi ‹smail Efendi.
1153 (1740). Kâtibî sikkeli. Nuh Efendizâde
Osman Beyefendi. (Sicill-i Osmânî,
4/579)
1213 (1798). A¤ababas›zâde silâhfloran-› Hazreti flehriyârî Mustafa A¤a.
1161 fievval 21 (Ekim 1748). Silâhflor-› flehriyarî Hançerli el-hac ‹brahim A¤a ve
1185. Efli, Rukiyye Han›m.
1227 (1812). A¤ababas›zâde Mustafa A¤a’n›n
efli Sarayl› Rûhihayat Hatun.
1161 (1748). Kayserili Çar›kl›zâde Pafla Seyyid ‹brahim A¤a.
1227 (1812). Sultan Mustafa Han’›n k›z› Emine Sultan’›n dad›s› ve Said Bey’in efli Sarayl› Muhtevime Hatun.
1187 (1773). Kap›c›bafl› el-hac Ebubekir A¤a.
1241 Safer (Eylül 1825). ‹brahim Efendi’nin
efli civan iken vefat eden Senaver Kad›n.
1172 Zilkade 22 (Temmuz 1759). Eyyübü’lEnsarî Hazretleri türbedar› el-hac Salih
Efendi.
1156 (1743). Kâtibî sikkeli. Bedestanî el-hac
Seyfullah A¤a.
Tarih k›sm› gömülü. Molla sar›kl› flâhidesi nakiller önünde ve yolun dirsek yapt›¤›
yerdedir. Müderrisîn-i kiramdan sab›ka
‹zzet Pafla imam› Haf›z el-hac Mehmed
Efendi.
5. ADA
5. Ada - O Bölümü:
Yan›k Ömer Kap›s› Civar›nda Aka¤alar Mezarl›¤›:
1025 (1616). Osman Bey. En eski tarihli taflt›r.
1044 (1634). Muhteflem lâhit. “Allah. / Sab›ka
darü’s-saâde a¤al›¤›ndan / ç›kma el-hac ak
Mehmed A¤a ruhi çün Fatiha 1044”
1063 (1653). Lâhit. Çok silik. Hüseyin kethüdazâde Ahmet A¤a.
1067 (1656). Poligonal tafl. Sultan Gavri mütevellisi Mustafa A¤a.
Nuhkuyusu Semti’ne
ismi verilen aileden
Nuh Efendizâde
Osman Beyefendi.
Yan›nda,
kardeflinin flâhidesi
bulunmaktad›r.
731
1175 (1761). Dergâh-› âli A¤as› ikinci çukadâr› Sivasl› Veli A¤a.
tâbeler, Tarih Dergisi, Say›: 19/57’ye bak›n›z.)
1187 fiaban 12 (Ekim 1773). E¤inli müderris
Mehmed Efendi.
1197 Ramazan 22 (A¤ustos 1783). Sab›ka vekil-i saltanat›n necl-i ekremi.
1187 Safer 8 (May›s 1773). Kafesî destarl›.
Nuh Efendizâde Mehmed Bey.
“Dâr-› bekaya eyledi Yusuf Bey irtihal”
1188 Zilkade 16 (Ocak 1775). Efl-fleyhü’l-kurra el-hac Ali Efendi.
1189 Zilkade. 29 (Ocak 1776). Darbhane-i
Âmire Naz›r› Küçük ‹mam el-hac Efendi’nin büyük k›z› Ayfle Han›m.
Muhteflem lâhdi da¤›lm›fl vaziyettedir.
(Sicill-i Osmânî, 4/667).
1198 fiaban 17 (Temmuz 1784). Pafla ‹brahim
A¤a’n›n k›z› Rabia Han›m.
1203 Muharrem (Ekim 1788). Aflç›bafl› Hasan
A¤a.
1191 (1777). ‹zmir mollas› Abdürrahim Efendi.
1192 (1778). Kâtib-i kethüda-y› sadr-› âli hulefas›ndan Mehmed Emin Efendi’nin efli
Sarayl› Sad›ka Hatun. Rebiyülevvel. Yan›nda;
Mühürdar sofas›.
732
1248 (1832). Tarik-i hacc-› flerifte vefat eden
Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan kethüda-y› sadr-› âli kalemi ser halifesi Tu¤ranüvis el-hac Mehmed Emin Efendi’nin efli ‹zmirî Kâtibzâde el-hac Ali
Bey’in k›z› Meryem Han›m. (Kâtibzâdeler için; M. Aktepe, ‹zmir’e Ait Baz› Ki-
1233 (1817). fiöhreti T›rnakc›zâde silâhflor ‹brahim Bey. Efli el-hace fierife Emine Han›m. Yan›nda, tarih k›sm› gömülü, Mekke-i Mükerreme kad›s› T›rnakc›zâde
Mustafa Bey’in efli fierife Ayfle Han›m.
Bu aileye ait 7. Ada’da bir sofa vard›r.
1255 Receb 13 (Eylül 1839). Hâzâ el-kabri’lmerhum ve’l-ma¤fur kudvetü’l-ulema elâyân ü umdetü’l-meflayih mevlâna hâf›zu’l-Kur’an Mehmed Dervifl en-Nakflibendî bin el-hac Ömer Efendi ibn-i el-hac
Hüseyin bin Hasan bin Abdurrahman.
1261 (1845). T›rnakc›zâdeler’den fierife Hatice Han›m.
1265 Cemaziyelâhir (May›s 1849). Elli sene
Ayasofya Camii imam-› evveli olan Haf›z
Ahmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/296)
1278 (1861). Maliye hazine-i celilesinden ve
varidat muhasebecisi Rumeli Odas› hulefas›ndan Halil Efendi.
Ömrünün nihayetine kadar / vuku bulan her bir
muharebede / Sad›kane hidmetle müfltehir / harb-›
azman ü flüc’an / Müfliran-› fehamdan Fazl› / Pafla merhumun ruhiçün Fatiha.
6 Teflrin-i evvel 1322 / 1 Ramazan 1324
1303 (1885). Fazl› Pafla’n›n annesi Fatma
fiemsitab Han›mefendi.
1940 Fazl› Pafla’n›n o¤lu Miralay Hüseyin
Mazlum Akgün. Do¤umu 1865.
1292 (1875). “Hac› Said Efendi kim Valide-i
Atik’in olmufltu camiinde ârâyifl-i hitabet”
Pafla’n›n dört k›z›n›n flâhideleri de buradad›r.
fiair Nedim’in kay›n pederi Dervifl A¤a Sofas›:
Mühürdar Sofas›:
5 No ile gösterilen yerde olup set üzerindedir.
Set taraf› kesmetafl duvard›r. Hazîrede alt› kabir olup dördünün yaln›z pehle tafllar› mevcuttur. Dervifl A¤a’n›n hamzavî tafl› üzerindeki kitâbe fludur:
Gas›lhaneden Seyyid Ahmet Deresi’ne giden
ana yol üzerinde, 4-5 noktalar› aras›ndad›r.
Hac› Dervifl Mehmed A¤a hayfâ
Göçüb dünyadan itdi azm-i ukbâ
‹de ruhuna rahmet Hakk Te’âlâ
Makam›n eyliye firdevs-i a’lâ
Didi damad› tarihini Nedîmâ
Hac› Dervifl melce-i Cennet ola
1112 (1700)
1158 (1745). Güzel tafl. El-hac Dervifl Mehmed A¤a’n›n k›z› Fatma Han›m. fiair
Nedim’in efli olmal›d›r.
1154 (1741). Zakirzâde Efendi’nin kerimesi
Rukiyye Kad›n’›n o¤lu Kahvecibafl› elhac Ömer A¤a.
1162 Ramazan (A¤ustos 1749). Zakirzâde’nin
kerimesi derdine derman bulamayan
Emine Han›m.
1210 Rebiyülevvel 7 (Ekim 1795). Moldovanc› Ali Pafla’n›n mühürdar› Ahmet
Efendi. Kad›köy’de Mühürdar Semti’nde
bu zat›n kona¤› oldu¤undan o havaliye
ismi verilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 3/544
Ali Pafla) Kabir tafl› Tekirda¤ Müzesi’nde
olup 1187 (1773) tarihlidir.
1276 gurre-i Muharrem (31 Temmuz 1859).
Sadr-› esbak Moldovanî Ali Pafla’n›n
mühürdar› Ahmet Efendi’nin o¤lu Hüseyin R›fat Efendi.
1295 Rebiyülâhir 7 (10 Nisan 1878). Mühürdarzâde ‹zzet Bey’in o¤lu mektubî-i sultaniye flâkirdlerinden Ahmed R›fat Bey.
1304 (1886). Kad› Karyesi sakinlerinden müteveffa Mühürdârzâde Hüseyin Efendi’nin o¤lu defterhane ketebesinden
Mehmed ‹zzet Bey.
Sofa:
Fazl› Pafla Sofas›:
Zakirzâde Sofas› civar›ndad›r.
1322 Teflrinievvel (1906). Arma ve k›l›ç kabartmal›, Müfliran-› fehamdan Fazl› Pafla. Efli Fatma Filorya Han›m. 27 Ramazan 1329 (Eylül 1911)
Fazl› Pafla’n›n muhteflem flâhidesinin kitâbesi fludur:
1219 Cemaziyelevvel (A¤ustos. 1804). Kafesî
destarl›. Yan›k Ömer Kap›s› civar›nda ve
7 Nolu yerdedir. Reisü’l-küttab Mehmed
Raflid Efendi’nin ye¤eni Hâcegân-› Dîvân-› Mu’alla erkân ve kâtib-i Dîvân-›
Hümâyundan Kayserili Mehmed Kelim
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/78 ve 2/351
Raflid Efendi)
1221 (1806). Reisü’l-küttab Mehmed Raflid
Efendi’nin mühürdâr› Hâcegân-› Dîvân-›
733
Hümâyun’dan Yusuf fievki Efendi ve efli
Havva Han›m. 12.. (son iki rakam yaz›lmam›flt›r) Tafl›n›n kendisi taraf›ndan
haz›rland›¤› anlafl›lmaktad›r. (Sicill-i Osmânî, 2/351 Raflid Efendi)
y› Hümâyun müflir-i esbak› yaver-i ekrem
hazreti flehriyarî Mehmed Tahir Pafla.
*
*
*
1117 (1705). Solak Süleyman.
1225 (1810). Yusuf fievki Efendizâde, fiumnu
muharebesinde fiehid olan Mustafa
Efendi.
1134 (1721). Hane-i hassa dülbend a¤al›¤›ndan ç›kma dergâh-› âli müteferrikalar›ndan Davud A¤a.
Bu sofan›n civar›ndak› flâhideler flunlard›r:
1161 (1748). Silâhdâr çavufllar›ndan Ali A¤a.
1170 Safer 15 (Kas›m 1756). Sadrazam Abdullah Pafla’n›n validesi Ayfle Han›m.
1219 (1804). Kafesî destarl›. Mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›nda. Dîvân-› Hümâyun
Süvari mukabelecisi Ahmed R›fat Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/403-404)
1282 Rebiyülevvel 27 (A¤ustos 1865). Ecille-i
rical-i Devlet-i Aliyye’den masarifat muhasebecisi el-hac ‹smail Hakk› Efendi.
1307 Rebiyülevvel 9 (Kas›m 1889). Silindir
tafl uzun kitâbe. El-hac Mehmed Münir
Pafla. 1232’de do¤mufl, 1244’te silk-i askeriyye’ye dahil olmufl.
1154 (1741). Dergâh-› âli kap›c›lar›ndan
A¤aç›ra¤› Yusuf A¤a.
1161 (1748). Çerkes Mehmed Pafla’n›n imam›
el-hac Abdullah Efendi.
1162 (1749). Sikkeli, Çelebi Mehmed Efendi.
1164 (1750). Kâtibî sikkeli, çiçek kabartmal›
flâhide. Macuncu hamamc›s› ve hamamc›lar yi¤it bafl›s› el-hac Ahmed A¤a.
Tahir Pafla Sofas›:
1172 (1758). Vezir-i azam kap›kethüdas› Lâleliçeflme’de Küçük Hüseyin A¤a.
Gasilhâne civar›nda ve 4 Nolu yerde olup etraf›
demir parmakl›k ile çevrilmifltir. ‹çinde flâhide
yoktur. Parmakl›klar›na flu kitâbeler as›lm›flt›r:
1178 (1764). Güzel tafl. 4-5 noktalar› aras›nda
ve 4’ten 5’e do¤ru 115 ad›m ileride. Kitâbesi fludur:
1251 (1835). Hademe-i hassa-i flahane rikâb-›
hümâyunundan mahrec el-hac Mehmed
Emin A¤a’n›n validesi Ayfle Han›m.
‹flte Üçüncü Kad›n ismet-penâh takva revifl
Terk-i fâni eyleyüb ukbâya k›ld› azim-i can
Nakd-i vaktin Hakk yoluna sarf idüb k›ld› sefer
Kabrini define-i nûr ide Rabb-› Müsteân
Hemdemi Hadicetü’l-Kübra ola rûz-› ceza
Rahmet-i rahman ile flad ola rûh-› bî-kemân
Fevtini gûfl eyleyüb Nefl’et didi tarihini
Hac-› Vuslat Kad›n’a Adn ola yâ Rab imân
1178
1253 (1837). Mehmed Emin A¤a’n›n efli fierife Tahire Han›m. K›z›, fierife Fat›matü’zZehra Han›m 1252. Di¤er k›z› fierife Zekiye Han›m 1254.
1264 fiaban 10 (Temmuz 1848). Hademe-i
Hassa’dan Geredeli el-hac Mehmed
Emin A¤a.
1314 Cemaziyelevvel 2 (9 Ekim 1896). Tahir Pafla’n›n o¤lu Yaveran-› hazreti flehriyarî Süvari kol a¤as› Mehmed Burhaneddin Bey.
1318 Muharrem 28 (28 May›s 1900). 5. Ordu734
1134 (1721). Kafesî destarl›. H›z›r Paflazâde
Mustafa Bey.
Bafl tafl› meyve, ayak tafl› ise servi kabartmal›d›r. Vuslat Kad›n, Sultan I. Mahmut’un üçüncü Kad›n’› idi. (Kitâbe yazar› Nefl’et Efendi için Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi, 7/35’e bak›n›z.)
1180 (1766). Periflanî destarl›. 24. Bölükden
camc› el-hac Mehmed.
emini Lâleli el-hac Mustafa Efendi’nin
o¤lu Enderun A¤alar›’ndan Mehmed
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/454-455)
1201 (1786). Vefa’da Camc› odabafl›s›zâde
Ahmed A¤a.
1192 Cemaziyelevvel 11 (Haziran 1778). Ba¤dad A¤as› Veli A¤a. (Sicill-i Osmânî,
4/615)
1212 (1797). Kâtibî sikkeli. Meflayih-i kiramdan serdarlar kâtibi el-hac Abdullah
1213 fiaban (Ocak 1799). Sultan Bayezid Camii bafl imam› Ömer Efendi.
1222 (1807). Tu¤ra kabartmal› ve kafesî sikkeli. 3 Nolu yerdedir. Rical-i Devlet-i
Aliye’den ve tarikat-i fiah-› Nakflibendiyye’den Matbah-› Âmire Emini ve
Ba¤dad kap›kethüdas› Giridî Mehmed
Refi’î Efendi ve o¤lu Dîvân-› Hümâyun
ketebesinden Ali Lami’î Efendi. 1231
(1815) (Sicill-i Osmânî, 2/412)
1181 Zilhicce 1 (19-Nisan 1768). Kafesî destarl›. 8 No ile gösterilen yerdedir. Kitâbesi aynen fludur:
Hüve’l-Bâkî
Merhum ve ma¤fûrunleh
Teflrifatc›-y› esbâk
Ebu Bekir Paflazâde
Akif Seyyid Mehmed Bey
Efendi’nin ruhiçün
El-Fatiha
1181 Zilhicce 11Üsküdar, Salacak Mescidi’nin bânisidir. (Hadîkatü’l-Cevâmi
2/226; Osmanl› Müellifleri, 3/25)
1182 (1768). Büyük kavuklu. Hâlâ sadr-› rûm
Mirzazâde Efendi’nin imam› müderrisîn-i
kiramdan Haf›z Ahmed Efendi.
1195 (1781). 1 Nolu yerdedir. Hâlâ Galata
kad›s› amediü’l-mevaliü’l-azam fiehsüvarzâde hacesi Efendi Hazretlerinin halilesi ve bazergânzâde k›z› Ayfle Monla
Han›m.
1197 (1783). 4 Nolu yerde. Matbah-› âmire
Sultan I. Mahmut’un
üçüncü kad›n›
Vuslat Kad›n.
1227 (1812). Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan
Seyyid Ahmed Pafla kethüdas› Ahmed
A¤a ve efli Emine Han›m. 1218 (1803).
2 Nolu yerdedir.
1229 (1814). Kethüday› sadr-› âli Lâleli Mustafa Efendi’nin mühürdar› Hasan Nasri
Efendi (Sicill-i Osmânî, 4/454-455)
1234 (1818). Silâhflor-› hazreti flehriyarîden
Dervifl Hasan A¤a.
1242 Receb 25 (fiubat 1827). Büyük molla sar›k. Paye-i Mekke-i Mükerreme sab›ka
reisü’l-et›bba-i hazreti flehriyarî Bendergülüzâde Said Mehmed Efendi (Sicill-i
Osmânî, 3/40). Hemen arkas›ndan dere
geçmektedir.
1292 (1875). Fesli. “Hazreti Ferhad Pafla gibi
bir zât-› güzin” ve efli Ayfle Zehra Han›m
1267 (1850) (Sicill-i Osmânî, 4/18)
1311 (1893). Etraf› parmakl›kl›. Gulâm-› Hazreti Sultan Mahmud ve Enderun-› Hümâyun seferli hanesi ser halifesi Hasan
Tahsin Efendi.
735
1317 Zilhicce (Nisan 1900). Fesli lâhit. 12 sene hasta yatan K›r›m Hanedan›’ndan
Mir fiirin silsilesinden Atabegzâde fiah
Mirza Bey.
1335 A¤ustos 18 (1919). Lâhit. 5. Köfle noktas› civar›nda. Karagöz Gazetesi sahib-i
imtiyaz› Ali Fuad Bey. (Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi, 5/167)
1324 Ramazan 15 (Kas›m 1906). Anayol üzerinde ve 4-5 noktalar› aras›nda. Set üzeri. Muhteflem tafl ve yaz›. “Huzûr-› Hümâyun cenab-› mülûkâne müezzinlerinden ve Musika-i Hümâyun ve kul a¤alar›ndan fenn-i musiki üstad-› naz›rlar›ndan tarikat-i aliyye-i Bedevî ricalinden
Mehmed Tevfik Bey.” (S. N. Ergun,
Türk Musikisi Antolojisi, s.623, 656,
760, 763)
1339 Eylül 21 (1923). 5 Nolu fiair Nedim’in
kay›n pederi sofas› yan›nda. Fesli flâhidesindeki yaz› fludur:
1330 (1912). Hazine-i Hassa-i flâhâne mefruflat kalemi hulefas›ndan Hac› Mehmed
Bey’in efli Firdevs Han›m.
1330 Ramazan 15 (A¤ustos 1912). Bahariye
fabrikalar› müdürü Mirliva Bedri Pafla.
Efli, Fatma Han›m, 1934. Do¤umu 1852.
Buras› aile sofas› olup içinde alt› han›m›n sütun fleklinde flâhideleri vard›r.
“‹bradi eflraf-› kuzât›ndan Es’ad Efendizâde Sad›k
Efendi o¤lu Dersaâdet istinaf azas›ndan flairandan
Tevfik Lamih Bey” torunu, Tevfik Lamih
Bey’dir. Kabri lâhit fleklindedir. (‹nal, Son As›r
Türk fiairleri, s. 1891)
1928 12. 1. Dr. Hakk› fiinasi Pafla. Kabri aile
sofas›ndad›r. (A. Gövsa, Meflhur Adamlar,
2/649; A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 162)
fiinasi Pafla 1941 tarihinde vefat etmifltir.
1929 Selânik vücûhinden ve sûrre emini o¤ullar›ndan ‹shak A¤azâde Ali Efendi’nin efli ...
1974 Büyük sofa. Gazeteci Mümtaz Faik Fenik. Do¤umu 1905.
1980 Baflkumandanl›k foto¤raf zabiti Esat Nedim Tengizman. Do¤umu 1899.
*
*
*
1232 (1816). Nasuhî Paflazâde Mustafa Bey’in
büyük o¤lu el-hac Numan Bey. (Sicill-i
Osmânî, 4/558 As›mzâde Nasuh Pafla)
Tarih k›sm› gömülü. Hane-i Hassa’dan dülbend a¤al›¤› ile ç›ra¤ olan Kapudanzâde
Lâleli hatibi Mustafa Efendi.
Sikke kabartma ve Bektâflî taçl› flâhide. Koyunca hanedan›ndan ve Dersaadet kibar›ndan âl-i âbâ muhibbi, 28 ve 32 ilm-i
hurûf, hadimü’l-fukara mülkiye kaimmekam› Mehmed Servet Bey bin Mehmed
Said Bey. Tarih yaz›lmam›flt›r. Yan›nda;
Sultan II.
Abdülhamit’in
müezzini ve
musikiflinas
Mehmet Tevfik Bey’in
H.1324 tarihli
flâhidesi.
736
Tarih k›sm› gömülü, büyük fesli flâhidesi mevlevî sikke kabartmal›, Koyuncal› Mir
Hüseyin.
*
*
*
1124 (1712). Sikkeli. Mehmed Beyo¤lu Seyyid ‹brahim Bey.
1177 (1763). Hamzavî tafl. Salih ‹smail A¤a.
1180 (1766). Musa A¤a’n›n efli Fatma Hatun.
Yan›nda, 1225 (1810) Alâiyeli Musa
A¤a.
1205 (1790). Tu¤cubafl› el-hac Mustafa A¤a’
n›n efli Rukiyye Han›m.
1222 Cemaziyelâhir (A¤ustos 1807). Sab›ka
kâtib-i yeniçeriyân-› Dergâh-› âlî, Selim
Sabit Efendi’nin efli Saliha Han›mefendi.
1291 (1874). Mevlevî sikke kabartmal›. Kitâbesi çok uzundur.
“Hademe-i kol a¤as› Ali”
1330 A¤ustos (1913). Darülfünûn talebeli¤inden Harbiye Mektebine tahvil edip sonradan vefat eden ‹smail Efendi’nin o¤lu
Mehmed Tevfik Bey.
1149 (1736). Tüfenk ustas› Hac› Yusuf A¤a.
1330 (1912). Etraf› parmakl›kl› ve abide tipi
flâhide, üzerinde yaln›z “Nesime Subhi”
ismi yaz›l›d›r.
1336 (1917). Beylerbeyi hamam› mutasarr›f›
Sivas vilâyeti Koçhisar kazas›ndan Kurua¤azâde ‹smail Hakk› Efendi. Do¤umu
1287.
Vezneciler Sofas›:
1251 (1835). Tophane-i Âmire Naz›r› Ârif
Bey’in mühürdâr› el-hac Hasib A¤a’n›n
annesi Zübeyde Han›m. Kabri büyük bir
demir parmakl›k içindedir. Yan›nda;
Zâkirzâde Abdullah
Bîçare Efendi.
1275 (1858). el-hac Mühürdâr Hüseyin Hasib
A¤a’n›n kabri ve onun yan›nda da,
1302 (1884). “Mazhar oldu genç iken hayfa Cemil’im rahmete” kitâbeli bir kabir vard›r.
Hakk› fiinasi Pafla sofas› yan›ndad›r.
1284 (1867). Mevlevî sikke kabartmal›. Bahriye muhasebesi baflkâtibi Osman Efendi’nin k›z›.
1305 (1887). Kola¤as› Haflim Bey’in efli Hayriye Han›m.
1309 (1891). Osman Efendi’nin torunu Haflim Efendi’nin k›z› Bahriye binbafl›s›
Arif Bey’in efli Emine Nazime Han›m.
1315 (1897). Bahriye nezaret-i celilesi veznedarbafl›s› Ali fiükrü Efendi.
Hazîrede otlar aras›nda üç flâhide daha vard›r.
*
*
*
Hasib A¤a’n›n efli ve çocuklar›n›n flâhideleri
de buradad›r.
Zâkirzâde Abdullah Efendi Sofas›:
6 Nolu yerdedir.
5. Ada’da ve Ankara asfalt›na en yak›n kap›dan girildi¤inde, ileride ve sol taraftad›r. Sofa,
7x6 ad›m ebad›nda olup kesmetafl duvarlar
üzerindedir. Bafl taraf› yüksektir. Burada iki flâhide vard›r:
Alihayr-terukba Zâkirzâde çün k›ld› seferi
Ya’ni Abdullah Efendi vâk›f-› s›rr-› kader
Âlem-i gaybdan dinildi rihletine tarihi
K›l cinan-› kudsîni yâ Rabbenâ ana makar
sene 1068 (1657)
737
fiâhidesi sütun fleklindedir. Yan›nda:
Fatiha Sene 1077 (1666)
Yâ ‹lâhî iflbu kabrin sahibi
Saliha Hatun idi hem Âbide
Ya’ni Zâkirzâde Efendi-i ibniyyedir.
Alt›ndaki sat›rlar boyadan okunmaz hale gelmifltir.
Sofan›n d›fl›nda ve sol taraf›nda dört sütun flâhide vard›r ki, kitâbeleri fludur:
Âsitâne-i Hazreti Pir Hüdâyî
Seccade-niflîni Mudanyevîzâde
Mehmed Ruflen Efendizâde
Küçük Ayasofya Tekyesi fleyhi
Abdullah Felahî Efendi’nin
Ruhiçün Fatiha.
27 Muharrem 1267 (Aral›k 1850)
*
1313 gurre-i Receb (18 Aral›k 1895).
Fuzala-y› mevalî-yi kiramdan
Ve hulefa-y› tarik-i aliyye-i
Abdullah el-Felahîzâde
Mustafa Hakk› Efendi’nin
Ruhiçün el-Fatiha.
1313 gurre-i Receb
1320 (1902). Felâhizâde Mustafa Hakk› Efendizâde Abdullah Bey. Do¤. 1280 (1863).
1320 (1902). Mustafa Hakk› Efendi’nin efli
Adviye Han›m. Do¤umu 1262 (1845).
Sofan›n arkas›ndaki bir flâhide üzerinde flu kitâbe vard›r:
Ayasofya-i Kebir fieyhi merhum el-hac Yusuf
Efendizâde el-hac Mehmed Arif Efendi. 12 fievval
1278 (12 Nisan 1862).
Hadîka yazar› Ayvansarayî Haf›z Hüseyin
Efendi bu semte F›st›kl› demektedir. fiimdi f›st›k a¤açlar›ndan eser kalmam›flt›r.
Zikir erbab›n›n gönlünden ç›karmad›¤› Zakirzâde fieyh Abdullah Efendi için, Silsile-i Celilei Celvetiyye adl› eserinde ‹smail Hakk› Bursevî
flu bilgiyi vermifltir:
“Babas› Hazreti Hüdâyî’nin ihya Meclisleri’nin bafl zâkiri olup ekser ilâhiyat-› Hüdâyîleri’ne flahâne besteler ba¤lay›p okudu¤u hase738
biyle o¤lu fieyh Abdullah Efendi Zakirzâde demekle meflhur olmufl ve ol vechile dillerde cereyan bulmufltur.
Süluku, Hüdâyî Tekkesi fleyhi Dizdarzâde
Mak’ad Ahmet Efendi’dendir. Afl›kâne ilâhîleri vard›r. Mahlas› Biçare’dir. ‹stanbul’da, Çemberlitafl’ta Atik Ali Pafla Camii Zaviyesi’nde
fieyhlik ve Fatih Sultan Mehmet Han Camii’nde va’z ederdi. Güzel konuflurdu. Sevenleri
çoktu.
Zeyrek Camii’ne bitiflik olan kubbeli binay›
bunlar zapt edip içinde fukaray› iskân eder ve
tarikat terbiyesi verirlerdi. Ve ol kubbe zeman› fetihte fieyh ‹lâhî elinde idi. Sonra Bali Sofiyevî’ye sonra Zakirzâde’ye intikal eyledi. Gah
medrese nam›yla zabt olunda ve gâh hankâh
k›l›nd›. Sonra kubbesi zedelendi ve ra¤betten
düfldü.”
fieyh Abdullah Biçare’nin babas› Hüdâyî Tekkesi Zakirbafl›s› fiaban Efendi’dir. Kendisinin
fliirleri ve ilâhîleri vard›r. Atpazarî Osman
Efendi ile Selâmi Ali Efendi gibi ünlü fleyhleri
yetifltirmifltir. O¤lu Zakirzâde Abdülvahab
Efendi fieyh Gafurî hulefas›ndan olup Sultan
Bayezid Camii va’izi idi. 1133 Recebinin 26.
(May›s 1721) günü vefat etti. (Sicill-i Osmânî,
3/367 Abdullah Zakir Efendi ve 3/576 Ali Behic
Bey; Mehmet Tahir, Osmanl› Müel. 1/231; ‹smail Hakk› Bursevî, Silsile-i Celile-i Celvetiyye,
s. 91; Veli Recai Velibeyo¤lu, Zakirzâde Abdullah
Biçare Dîvân›, 1963 Mucur; Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/199)
Bu sofan›n ön taraf›nda Salacak Mescidi’nin
bânisi Teflrifatî Akif Efendi’nin 1181 tarihli
flâhidesi vard›r.
1951 Kitâbe eski yaz› ile yaz›lm›flt›r. Ali Berri
Pafla’n›n k›zlar› Leyla ve S›d›ka Han›mefendiler’le torunlar› Ahmed Berri Han
Bey çocuklar› fierif ve Belk›s Han›mefendiler burada medfundurlar.
1953 Mart 1. Din alimi Ömer Fevzi Mardin.
Kabri, çok büyük bir hazîrede ve büyük
tarihçi Cemal Kutay hazîresi yan›ndad›r.
Önündeki bir servi a¤ac› içinden bir sak›z a¤ac› yükselmifltir. Tabiat harikas›d›r.
Ömer Fevzi Mardin’in flâhidesine kendi sözü
olan flu yaz› yaz›lm›flt›r:
Her el Allah’a uzan›r
Her avuç Allah’a aç›l›r
Her yürek Allah’a dökülür
Ümid, iltica kap›s› tek ve o da Allah’d›r.
1979-1895. Çanakkale ve ‹stiklal Savafl› kahramanlar›ndan Gazi Ziya fiarda¤.
1325 (1907). Bektâflî taç kabartmal› sütun
flâhide. Koyuncu Hanedan›’ndan ve
Dersaâdet sakinlerinden tarikat-i aliyye-i Nazeniye mensub bende-i âl-i âbâ
23 ve 32 ilm-i hurûf ve mukataat hadimü’l-fukara Mehmed Servet Bey bin
Mehmed Said Bey. Do¤umu 1245
(1829).
Yan›k Ömer Kap›s› ile A noktas› aras›:
1129 (1717). Enteresan tafl. Abdi Efendizâde
Abdullah A¤a.
Tarih beyti:
Behiflt ehli ç›kub bir bir didiler fevtine tarih
Mehmed Bey sa’idler zümresiyle geldi Cennet’e
8 Safer 1187
(Sicill-i Osmânî, 4/580 Nuh Efendi, fieyhzâde)
1197 Receb 23 (Haziran 1783). Merhum Recai Efendi’nin mühürdâr› Ali Efendi.
Recai Efendi’nin Vefa’da mektebi ve sebili vard›r.
1198 (1783). Kayseriye kuzât›ndan Kesi Karyesi’nden Pafla ‹brahim A¤a’n›n k›z› Rabia Han›m. Yan›nda, 1203-1203-1205
tarihli olup çocuklar›na ait üç güzel flâhide vard›r.
1201 (1786). Recai Efendi’nin mühürdar yama¤› el-hac Haf›z Mehmed Efendi’nin
annesi Havva Han›m.
1132 (1719). fieyhzâde ‹brahim A¤a.
1147 (1734). Ocakl› hac› Alizâde ‹brahim
Çavufl.
1165 Rebiyülevvel 27 (fiubat 1752). Ayasofya’da Telhisizâde Sadr-› azam-› esbak
Ahmed Pafla’n›n ye¤eni Silâhflor-› flehriyarî Aliyye Hüseyin Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/253 fiehlagöz Ahmed Pafla.)
1171 (1757). Sab›ka Muhasebe-i cizye Haflim
Efendi’nin o¤lu Mustafa Hatime Molla
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/623 Haflim
Seyyid Mehmed Efendi)
1185 Ramazan 22 (Aral›k 1771). Kafesî destarl›. Sab›ka Silâhflor-› flehriyarî fieyhzâde el-hac ‹brahim A¤a. Valid-i irfladlar›
fi›kk-› salis Defterdar Pir el-hac ‹smail
Efendi.
1187 Safer 8 (May›s 1773). Kafesî destarl› flâhidesinde on m›sral› bir kitâbe vard›r.
Güzel bir hatla yaz›lan kitâbenin ilk befl
m›sra› ile tarih beyti fludur:
Diri¤a hiç sebat› yok cihan›n ömr-i Nuh olsa
Ki yoktur lenger ârâm bu küflti-i evkate
Hususa Nuh Efendizâde izzetlu Mehmed Bey
‹ki alemde hâcet yok sa’id oldu¤un isbate
Fenas›n fehm idüb geçdi flerab-› zede kâriden
1209 Ramazan 12 (Nisan 1795). Kafesî destarl› flâhidesi yerdedir. Dîvân-› Hümâyun’dan sab›ka Cebehane-i Âmire Kâtibi es-seyyid Dervifl Ali Hasib Efendi
Hazretleri. (Sicill-i Osmânî, 3/551)
1212 (1797). Malih (tuz) Emini Hasan Efendi.
1217 Rebiyülevvel 15 (A¤ustos 1800). Mirahûr-› evvel Çerkes Mehmed Bey’in mirahûr-› sab›k›, Çorum mütevellisi silâhflor-›
Hazreti sadr-› âli Gürcü Mustafa A¤a.
1219 (1804). Hazinedar-› bîrûn Ayasofyal› elhac Ebubekir Efendi.
1231 fievval 11 (Eylül 1816). Kafesî destarl›.
Rical-i Devlet-i aliyye’den kethüda-y›
sadr-› âli-i esbak Moravî Osman Efendi.
1285 fievval 12 (Ocak 1869). Bab-› Seraskeri’de yoklama odas› mümeyyizi Mehmed
Tahir Efendi.
1297 (1880). Masarifat muhasebecisi hac› Hakk› Efendi’nin k›z› Emine Lamia Han›m.
1301 Cemaziyelâhir 30 (Nisan 1884). Sultan
Bayezid ‹mareti aflç›bafl›s› Hac› Osman
A¤a.
739
danl›¤›ndan emekli birinci ferik Hakk›
Pafla. K›z› 1315 (1897) Adile Han›m.
5. Ada - Ö Bölümü:
At›f Efendizâde Ömer Vahid Efendi Sofas›:
F›st›kl› Kap›s› (veya Korukap›s›) yan›nda ve
tam 6 Nolu yerdedir. Buradaki tafllar, daha ileride, ‹brahim A¤a Yolu üzerinde iken, caddenin geniflletilmesi s›ras›nda buraya getirilmifllerdir. Fakat kütüphane sahibi At›f Efendi’nin
flâhidesi bunlar aras›nda yoktur. Hazîredeki
tafllar›n hemen hepsi ayn› biçim olup Hamzavî’dir. Sofadaki tafllar flunlard›r:
1135 (1722). Uzun kitâbesi:
Darbhane-i Devlet Ömer Zühdi âli siret
1148 (1735). Fat›ma Han›m. Yaln›z ad› yaz›l›d›r.
1174 (1760). El-hace Emetullah Han›m. Yaz›
bu kadard›r. Hattat ve Ressam. (Türk
Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi, 1/223)
At›f Efendizâde Hattat
Ömer Vâhit Efendi.
1306 Cemaziyelevvel 7 (Ocak 1889). Eâz›m-›
rical-i Devlet-i Aliyye’den atufetlu
Mehmed Sa’di Beyefendi Hazretlerinin
k›z› ve iffetlu fievket Bey’in efli Saide
Emine Vasfiye Han›mefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/26 Sa’di Efendi)
1308 Zilhicce 6 (Temmuz 1891). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Salih Pafla’n›n torunu
Asakir-i fiahane kaimmekam› el-hac
Talib Bey’in o¤lu M›z›ka-i Hümâyun çavufllar›ndan Vehbi Bey.
1310 (1892). Erkân-› harbiye kol a¤alar›ndan
Nâbîzâde Ahmed Nâz›m Bey. Kabri,
takriben Hüseyin Pafla Sebili karfl›s›nda
ve mezarl›k duvar›ndan biraz içeridedir.
fiâhidesi devrilmifltir.
1315 Zilkade 27 (Nisan 1898). Erkân-› harp
mirlivas› R›za Pafla’n›n efli Fatma Firdevs
Han›m.
1325 (1907). Ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den Haremeyn-i muhteremeyn tercüman› Hasan Tahsin Efendi.
1331 (1913). Süvari Ertu¤rul Alay› kuman740
1184 (1770). Ömer Vahid Efendi’nin k›z› Fatma Han›m.
1197 Cemaziyelevvel 13 (16 Nisan 1783). Sab›ka Defterdâr-› esbak-› evvel Ât›f Efendizâde el-hac Ömer Vahid Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/594; Tuhfe s. 348)
1216 Cemaziyelevvel 9 (Eylül 1801). Ömer
Vahid Efendi’nin k›z› Melek Mehmed
Paflazâde Salih Beyefendi’nin efli Süveyda ‹smet Han›m.
1221 Muharrem 18 (Nisan 1806). Ayfle Mükerrem Han›m.
1223 Safer 18 (Nisan 1808). Merhum Afifzâde Ömer Vahid Efendi’nin torunu müderrisîn-i kiramdan Mustafa Cemaleddin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/83)
1234 (1818). Ömer Vahid Efendizâde sab›ka
sadr-› vâlâ-y› Anadolu Mehmed Celâleddin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/79)
1258 (1842). Sab›ka Edirne kad›s› Sadr-› esbak
Melek Mehmed Pafla torunu Mehmed
Bahaüddin Bey. (Sicill-i Osmânî, 2/27)
1277 (1860). Merhum Ömer Vahid Efendizâde mevali-i kiramdan Süleyman Feridüddin Efendi merhumun damad› Mehmed Emin Efendi’nin o¤lu Osman Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/97 Süleyman Feridüddin Efendi)
1307 (1889). fiehreminî Efendizâde fetvahane
memurlar›ndan Mehmed Reflad Efendi’nin efli fierife Hafize Han›m.
Tarih k›sm› gömülü iki tafl: At›fzâde Süleyman
Feridüddin Efendi’nin damad› elhac.......
Emine Hatun.
Saraçlar Kâtibi Abdullah Efendi Sofas›:
Sofa yolun dirsek yapt›¤› ve 9 Nolu bölüme yak›n bir yerde olup yokufl afla¤› inerken sa¤ tarafta ve dere yata¤›n›n yan›ndad›r. Etraf› yer
yer mezar tafllar› ile takviyeli, duvarla çevrili
büyük bir sofad›r. Su basmamas› için yükseltilmifltir.
Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat / Çeflme sahibi merhum ve ma¤fur / el-muhtac ilâ rahmet / el-ma¤fur
Dîvân-› Hümâyun / hâcelerinden sab›ka / Saraclar Kâtibi Abdullah / Efendi’nin ruhuna / ve cem’i
ehl-i iman / ruhlar› çün r›zaen lillâhi / Teâlâ el-Fatiha maa’s-salât / Sene 1211 fî L. 6.
‹brahim A¤a yolu üzerinde 1190 (1776) tarihli çeflmesi vard›.
1216 Cemaziyelevvel 21 (Eylül 1801). Kâtibî
sikkeli. Saraclar kâtibi Efendi’nin vekilharc› Ali A¤a.
1233 fievval 5 (A¤ustos 1818). Saraclar kâtibi
Abdullah Efendi’nin zevcesi Safiyye Hatun.
Tarih k›sm› gömülü. Saraclar Kâtibi ç›raklar›ndan.......
1132 (1719). Sofa d›fl›ndad›r. Saadetlu bafla¤as› fiaml› Mustafa A¤a.
Yere At›lm›fl Muhteflem Tafllar:
Saraçlar Kâtibi Sofas›’n›n biraz ilerisindedir.
Ters olanlar okunamad›. Di¤erleri flunlard›r:
Hazîredeki tafllar flunlard›r:
1211 fievval 6 (4 Nisan 1797). Kafesî destarl›.
Kitâbesi fludur:
1147 (1734). Tafl üç parça halindedir. Sab›ka
Cebecibafl› olup Rodos Ceziresi’nde fiehiden vefat eden Sar› Abdullah Pafla’n›n
At›fzâdeler Sofas›.
741
ser-i maktu’udur. Ruh-› flerifi çün Allah
R›zas› için el-Fatiha. Rodos’ta da flâhidesi vard›r. (Sicill-i Osmânî, 3/376; Z. Çelikkol, Rodos’taki Türk Eserleri, s. 47)
1153 (1740). Büyük kavuklu. Yaz›c› Hüseyin
Efendi.
1158 (1745). Hasan A¤a o¤lu Salih A¤a.
1162 (1749). Fatma Hatun.
1172 Safer. 15 (Ekim 1758). Dergâh-› Âli gediklilerinden kap›c›bafl›l›k payeli el-hac
Mehmed A¤a ibn-i kahvecibafl› el-hac
Ömer A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/244)
mâyun kap› çukedâr› Edhem Bey.
1328 Receb (Temmuz 1910). Sevahil-i Osmaniye fenerleri idaresi müflaviri Nefl’et Pafla.
1331 fievval 29 (1 Ekim 1913). Has›rc›bafl›
Hac› Halil Efendi’nin o¤lu Mecidiye
Dergâh-› fierifi mütevellisi el-hac fieyh
Salih Efendi.
1145 Zilhicce 7 (21 May›s 1733). Surre Emini
el-hac Hüseyin A¤a’n›n damad› el-hac
‹smail A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/207 Hüseyin A¤a) fiâhidesi, At›f Efendizâde Sofas› yan›ndad›r.
*
1186 fievval (Ocak 1773). fiam ve Halep kap›
kethüdas› zuamâ Mehmed Efendi.
1192 (1778). Kap›c›bafl› Ahmed A¤a’n›n k›z›
Fatma Hatun.
1232 Cemaziyelevvel 27 (Nisan 1817). At›fzâde Ömer Vahid Efendi’nin k›z› Ümmetullah Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/594
Ömer Vahid Efendi)
1258 Ramazan. 14 (19 Ekim 1842). Nefis yaz›. Merhum At›f Efendizâde Süleyman
Ferid Efendi’nin k›z› Nesibe Ayfle Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/97, 85 S. Feridüddin ve At›f Mehmed Emin Efendiler.)
1288 (1871). Güzel yaz›. At›fzâde Celal Efendi’nin torunu Ömer Hüsameddin Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/116) At›f Efendi
sofas›na bak›n›z.
1305 (1887). Halil R›fat Pafla’n›n efli ve Mahmud Celâleddin Pafla’n›n validesi ‹smet
Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/306
Halil R›fat Pafla) Mahmud Celâleddin
Pafla meflhur Prens Sabahaddin Bey’in
babas›d›r.
*
*
1247 (1831). Osman Edib Efendizâde Mehmed Nureddin Efendi. Yan›nda:
1257 (1841). ‹stable-i âmire pâyeli Mehmed
Celâleddin A¤a Hazretlerinin efli Emine
Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/81) Mehmet
Celâlettin A¤a Vak’a-y› Hayriye’de yeniçeri a¤as› idi.
6. ADA
H
aydarpafla Hastahanesi arkas›ndaki metruk mezarl›kt›r. ‹brahim A¤a yolu boyunca uzan›r. Eskiden, bu dar uzun mezarl›¤›n iki
taraf› da yoldu. Mezarl›¤›n karfl›s›nda, Seyyid
Ahmet deresine kadar uzanan ve mesire yeri
olan Koru bulunuyordu. Bu korunun üzerinden bugün Ankara asfalt› geçmektedir. Korunun büyük k›sm› f›st›k çamlar› ile bezenmiflti.
Buradaki tafllar, tarih s›ras›na göre flunlard›r:
1164 (1750). Sikkeli flâhidesinde yaln›z Abdurrahman Efendi ismi yaz›l›d›r. Halvetî
meflayihinden idi. (Sicill-i Osmânî,
3/321)
Nefl’et Pafla Sofas›:
F›st›kl› Kap›s› civar›nda olup etraf› demir parmakl›kl›d›r.
1192 (1778). Baltac›lar kethüdas›zâde Veys
Ahmet.
1193 (1779). Cebecibafl›zâde ‹brahim Efendi.
1295 (1878). Nefl’et Pafla’n›n pederi Trabzon
vilâyeti kap› kethüdas› Hac› Arif Bey
o¤lu Azmi Bey’in kardefli Mabeyn-i Hü742
1199 C. âhir 17 (28 Nisan 1785). Muhteflem
kallavîli tek bafl flâhidesi. Sadr-› esbak
Halil Hamid Pafla. Bu tafl›n bir di¤eri,
hazîrenin hastahaneye bakan cephesine
yerlefltirilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 2 / 299)
1199 fievval. 5 (A¤ustos 1785). Kâtibî sikkesi.
Hassa silâhflorlar›ndan Mehmed Emin.
1201 Receb (Nisan 1787). Ser cebehane emini Mustafa Beyefendi’nin k›z› fiani Avni
Efendi’nin efli Abide Han›m.
1201 (1786). Halil Hamid Pafla’n›n gulam›
Mes’ud.
1202 (1787). Halil Hamid Pafla’n›n cariyesi
Hümaniflîn Kad›n.
Nedime Kad›n.
Zekiyye Han›m.
1203 (1788). Hassa kethüdalar›ndan Ali A¤azâde ‹smail Bey.
1203 (1788). Kâtibî sikkeli. Maktul Halil Pafla’n›n bafl silâhfloru el-hac Sivasl› Mehmed A¤a.
1203 (1788) Ebubekir A¤a’n›n efli Ayfle Hatun.
1204 (1789). Fatma Hasibe Kad›n.
1204 (1789). Kafesî destarl›. Gümrük kâtibi
H›fz› Efendizâde hâcegân-› divan-› Hümâyundan Ubeydullah Beyefendi.
1206 Zilhicce 23 (A¤ustos 1792). Kâtibî sikkeli. Feyzullah Bey. Silâhfloran-› hazreti
flehriyarî.
1206 (1791). A¤ababas›zâde ‹brahim A¤a’n›n
efli el-hace Sarayl› Rûyidil Han›m.
K›r›k bir tafl. Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan
A¤ababazâdesi Halil A¤a’n›n annesi Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/133)
1209 (1794). Bu güzel flâhide, Halil Hamid Pafla tafl›n›n sa¤ taraf›nda ve birinci s›radad›r. Asma ve üzüm kabartmalar› ile süslü
ayaktafl› yerdedir. Bafltafl› meyve tabakl›d›r. Sultan Osman hazretlerinin bafl kad›n›, silâhflor-› hazreti flehriyarî el-hac
Mehmed Bey’in zevcesi Leyla Kad›n.
Sultan III. Osman’›n kad›nlar›ndan olup
Padiflah’›n 1171 (1757) tarihindeki ve-
Sadrazam
Halil Hamit Pafla.
743
Haf›z Mehmed Emin Efendi’nin o¤lu
Teberdâr Halil Beyefendi.
1211 (1796). Kâtibî sikkeli. Hâcegân-› Dîvân-›
Hümâyun’dan ser Cebehane Emini
Mustafa Beyefendi’nin o¤lu Mahmud
Beyefendi.
1213 Ramazan 17 (fiubat 1799). Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan ser cebehane
emini Mustafa Beyefendi’nin k›z› ser
bevvabin-i dergâh-› âli fiirin Hüseyin
A¤a’n›n efli gençli¤ine doyamadan vefat
eden Hadice Han›m.
1213 (1798). Kâtibî bafll›k. Çavuflbafl› Genç
Osman A¤a’n›n damad› Feyzullah A¤a.
(Sicill-i Osmânî, 3/437 Genç Osman A¤a)
1216 Rebiyülevvel 23 (A¤ustos 1801). Kâtibî
sikkeli. Darü’s-saâde A¤as› ‹dris A¤a’n›n
yedekcisi Hüseyin A¤a.
Sultan III. Osman’›n
kad›nlar›ndan
Leylâ Kad›n.
1216 Receb 9 (15 Kas›m 1801). Mirahûr-› evvel-i flehriyarî Çay›rzâde ‹brahim A¤a.
fat› üzerine saraydan ç›kar›lm›flt›r. Sonra, Silâhdar Halil A¤a’n›n o¤lu Mehmet
Bey ile evlendirildi. Mehmet Bey, 1171
fievvalinde (Haziran 1758) ve Sultan
III. Mustafa saltanat›n›n bafl›nda silâdar
a¤as›, 1174 (1760)’ta tersane eminive
kapudan vekili oldu. 1177 (1763) tarihlerinde vefat etti. (Sicill-i Osmânî, 1/65,
4/248; Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›
ve K›zlar›, s. 97)
1209 (1794). Rikâb-› Hümâyun solak a¤alar›ndan Bekir A¤a.
1210 gurre-i fi›n. (10 fiubat 1796). Zifltovî Ali Paflazâde k›z› ve Dergâh-› âli gediklilerinden, sadr-› esbak Halil Hamid Pafla’n›n Çamafl›r A¤as› Ahmed A¤a’n›n
efli Hüma Fatma Han›m.
1210 (1795). Çay›rzâde ‹brahim Bey’in cariyesi Ravend Usta.
1211 (1796). Yedekçi Hüseyin A¤a’n›n efli
Ümmetullah Han›m.
1211 Rebiyülâhir 10 (Ekim 1796). Kâtibî sikkeli ve tu¤ra kabartmal›. Kap›c›bafl›zâde
744
1217 (1802). Kafesî destarl›. Halil Hamid Pafla’n›n kayn› hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan sab›ka çavufllar kâtibi el-hac
Mehmed Lebiba Efendi 27 B. 1217.
Kabri, Halil Hamid Pafla flâhidesinin sol
gerisinde ve arka duvar yan›ndad›r. (Sicill-i Osmânî, 4/87)
1218 Ramazan 10 (24 Aral›k 1803). Halil Hamid Pafla’n›n sa¤ taraf›nda ve birinci s›rada. Kitâbesi fludur:
Hüve’l-Hayyü’l-Bâkî
merhum Cennet mekân firdevs-âfliyân
Sultan Mustafa Han Aliyy
er-rahmetü’l-ma¤furün Hazretlerinin
Kad›nlar›ndan dördüncüsü merhume
magfûrün lehâ Rif’at Kad›n
ruhuna Fatiha.
III. Mustafa Rif’at kad›nla uzun müddet
saray d›fl›nda iliflkide bulunmufl, sadrazam ve efli taraf›ndan bak›lm›fl, daha
sonra Padiflah’›n emriyle hareme getirilip dördüncü kad›nl›k payesine yükseltilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 1/35; Ç. Uluçay,
Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 99)
1218 Ramazan 17 (Ocak 1804). Sar›kl›. Halil
Hamid Pafla’n›n imam› fahrü’l-müderrisîn el-hac ‹smail Nafiz Efendi.
1219 Cemaziyelevvel 5 (A¤ustos 1804). Halil
Hamid Pafla’n›n validesi ismetlu Zeyneb
Kad›nefendi. Kabri, Paflan›n yan›ndad›r.
1221 (1806). Halil Hamid Pafla’n›n k›z› Zeyneb Han›m.
1222 Rebiyülevvel 21 (29 May›s 1807). Kafesî destarl› flâhidesi hazîrenin en sonunda,
çukurda ve duvar yan›nda. Rical-i Devlet-i Aliyyeden Reisü’l-küttab-› rikâb-›
Hümâyun Seyyid Ahmed Safi Efendi.
1225 (1810). Darü’s-saâde A¤as› Hüseyin
A¤a’n›n zevcesi Hadice Hatun.
1226 Zilhicce 19 (Ocak 1812). Kafesî destarl›
flâhidesi Halil Hamid Pafla’n›n sa¤ taraf›nda ve birinci s›rada. Zümre-i sülehâdan Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan
ser berber-i hazreti flehriyarî-i esbak Ali
Efendi. Çeflme yapt›rm›flt›r.
1226 (1811). Çok silik, Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan merhum A¤ababas›zâde Halil
A¤a’n›n efli Ferhad Pafla’n›n validesi Hadice Han›m.
1227 Zilkade 9 (Kas›m 1812). Halil Hamid
Pafla’n›n k›z› Emin-i kaime Mehmed
Bey’in efli Fatma Han›m.
Sultan III. Mustafa’n›n
4. kad›n› Rif’at Kad›n.
kaime Mehmed Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/279)
1229 Ramazan 15 (Eylül 1814). Divan-› Âli
Kap›c›bafl›s› Evkatl›zâde Süleyman Beyefendi.
1230 (1814). fiirin Hüseyin A¤azâde Melek
Abdullah Beyefendi’nin k›z› Zekiye Han›m. O¤lunun topra¤a gömülü flâhidesi
de yan›ndad›r.
Sultan III. Mustafa’n›n
kad›nlar›ndan
Rif’at Kad›n’›n
H. 1218 tarihli
flâhidesi.
1227 (1812). Kâtibî sikkeli, Abdullah Bey.
1227 L. 7 (Ekim 1812). Kâtibî sikkelidir. Esma Sultan’›n vekilharc› Mehmed A¤a.
1227 (1812). Sadr-› esbak Halil Hamid Pafla’n›n çâmegûyi a¤as› dergâh-› âli gediklilerinden Ahmed A¤a’n›n efli Habibi
Han›m.
1227 Za. 15 (Kas›m 1812). Sadr-› esbak Alaiyeli el-hac Mehmed Pafla’n›n ye¤eni
Maktul Halil Pafla’n›n damad› Mehmed
Beyefendi’nin k›z› Adile Han›m.
1227 (1812). Halil Hamid Pafla’n›n damad›
Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Emin-i
745
1231 (1815). Kethüda-y› sadr-› esbak Mustafa
Beyzâde Selim Bey. Nevcivan iken vefat
etmifltir. Kâtibî sikkeli flâhidesinin üç
yüzünde de kitâbe vard›r. Hatt› nefistir.
1231 Receb 3 (30 May›s 1816). Büyük molla
sar›kl›. Müderrisîn-i kiramdan silâhdâr-›
esbak es-seyyid Abdullah A¤azâde Mehmed Hakk› Beyefendi.
1232 (1816). Ayaktafl› çiçek kabartmal›. Halil
Hamid Pafla’n›n Halile-i muhteremesi
hace fierife Ayfle Han›mefendi.
1232 Gurre-i Cemaziyelevvel (19 Mart 1817).
Kafesî sikkeli olup çok yüksektir. So¤ukçeflmeli es-seyyid Mustafa Efendi (Sicill-i
Osmânî, 4/465) Kabri, sol taraftaki çukur mezarl›ktad›r.
1233 (1818). Kafesî destarl›. Sadr›azam-› esbak Gazi el-hac Yusuf Ziya Pafla sab›ka
mühürdar› ve bir müddet kap›c› kethü-
dal›k hidmetinde olan Hâcegân-› Dîvân-› Hümayun’dan Mustafa Fehim
Efendi. 3 Rebiyülâhir 1233.
1234 gurre-i Zilkade (A¤ustos 1819). K›r›k bir
tafl. Fatma Han›m.
1234 Muharrem 15 (Kas›m 1818). Darbhane-i
Âmire Emini Mustafa ‹zzet Bey’in efli
hace Mu’tebere Kad›n.
1235 (1819). Ser tahterevânî Mehmed A¤a.
1235 (1819). Defterdar-› fl›kk-› evvel Feyzi
Beyzâde Mehmed Emin Beyefendi’nin
efli Mir’at Kad›n.
1235 fievval 15 (Temmuz 1820). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan
ve Rical-i Devlet-i Aliyye’den Mehmed
Avni Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/608)
1235 Cemaziyelevvel 23 (Mart 1820). Kâtibî
sikkeli. Sultan Abdülhamid Han sadrazamlar›ndan Halil Hamid Pafla’n›n çamafl›r a¤as› Ahmed A¤a.
1237 (1821). Giridiü’l-asl beyne’l-haf›keyn
(Do¤u ve bat›da meflhur) Mehmed Rag›b
Efendi
1237 (1821). Kafesî. Sadr-› Rumeli Halil Hamid Paflazâde Arif Beyefendi’nin o¤lu
Enderun-› Hümâyundan mahrec hâcegân-› divan-› Hümâyundan Mehmed
Hamid Beyefendi. (Sicill-i Osmânî,
2/257)
1238 Cemaziyelevvel 11 (Ocak 1823). Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan Çay›rzâde
Ahmed fiakir Bey’in k›z› Reflide Han›m.
1238 fievval 7 (Haziran 1823). Limni muhaf›z› Vezir Nuri Pafla’n›n torunu Mehmed
Cemil Beyefendi.
1241 (1825). Sadr-› Rum Halil Hamid Paflazâde Mehmed Arif Beyefendi’nin torunu
Mir Mehmet Nebil Efendi.
Tarih yazar›
Lebiba Efendi’nin
1217 tarihli flâhidesi.
746
1243 (1827). Bayezid imam› ve bostanc›lar
müfettifli Sad›k Efendi. fiâhidesi büyük
molla sar›kl›d›r. (Sicill-i Osmânî,
3/193)
1247 (1831). Hâlâ Sadr-› Rumeli Halil Hamid
Paflazâde Arif Bey Efendi’nin zevcesi ‹ffet
Han›m.
1259 (1843) ........zâde torunu Nafiz Bey’in o¤lu Mehmed Mahir Bey.
1260 (1844). K›r›k. Ayfle Nefise Han›m.
1248 Zilkade (1833). Lâhit, fesli flâhide. Çay›rzâde Ahmed Bey. Mir-i alem. (Sicill-i
Osmânî, 1/145 ‹brahim A¤a)
Ahmed Bey’in:
Mir-i alem Çay›rzâde terk-i devrân eyledi
Zümre-i evlâd›n fevtiyle nâlân eyledi
diye bafllayan kitâbesi 10 m›srad›r.
1250 fiaban 13 (Aral›k 1834). Lâhit. fiâhidesinin iki yüzü de kitâbelidir. Halil Hamid
Paflazâde Arif Bey’in o¤lu mevali-i azamdan M›s›r Kahire kad›s› Mehmed Raflid
1251 (1835). Lâhit, flâhidesi feslidir. Halil Hamid Paflazâde Mir Mehmed Arif Efendi’nin o¤lu Mehmed As›m Beyefendi.
1261 (1845). Molla sar›kl›, tarik-i Hac-› fierif’den vefat eden ser berber-i flehriyarî-i
esbak Ali Efendizâde el-hac Mehmed
Nuri Bey.
1264 (1848). Dürnev Han›m.
1268 Muharrem 27 (Kas›m 1851). Küçük
molla sar›k. Anadolu pâyeli M›s›r Kahire Kad›s› Halil Hamid Paflazâde Arif
Bey’in torunu Mehmed Ataullah Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/481) Arapzâde
Hamdullah Efendi’nin damad› idi.
1274 fievval 20 (Haziran 1858). Ayaktafl› burma sütunlu muhteflem lâhit ve nefis hat.
M›s›r Valisi Mehmed Ali Paflazâde ‹smail Pafla’n›n halilesi Fat›matü’z-Zehra Ha-
1252 fievval. 15 (Ocak 1837). Müderrisîn-i
kiramdan Halil Hamid Paflazâde torunu
Mehmed fiefik Beyefendi’nin efli fiefika
Han›m. Tarih k›sm›n›n iki yan›na “Kâmil 1273” diye yaz›lm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 3/152 fiefik Bey)
1255 Cemaziyelevvel 19 (A¤ustos 1839).
Molla sar›kl› lâhit, ok ve tirkefl kabartmal›. Rumeli sadr›ndan Halil Hamid Paflazâde Mehmet Arif Beyefendi. Kendisi
ulemadan oldu¤u halde vasat bir kemankefl idi. 1197 (1783)’te kabza ald›. 1837
tarihinde ve 80 yafl›nda oldu¤u halde
400 geze (260 metre) ok atarak tafl dikti.
Okmeydan›’na dikilen son tafl onundur.
‹ki defa Rumeli Kad›askeri olmufltur.
(Sicill-i Osmânî, 3/272; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 664)
1256 Cemaziyelevvel (Temmuz 1840). Müderrisîn-i kiramdan Halil Hamid Paflazâde torunu Ataullah Bey’in efli Atiyye
Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/481)
1257 (1841). Halil Hamid Paflazâde kudemay› azamdan Mehmed Nurullah Pafla. (Sicill-i Osmânî, 4/587)
Serberber-i fiehriyari
Ali Efendi’nin
747
ke kabartmal›. Beylerbeyi pâyelilerden
tarikat-i aliyye-i Mevleviyye’den Mustafa Necib Pafla.
1301 Rebiyülâhir 23 (fiubat 1884). Hazine-i
Hümâyun varidât-› umûmiye muhasebecisi Salih R›f’at Efendi.
1302 (1884). Halil Hamid Pafla ahfad›ndan
Âsâf Pafla’n›n k›z› olup 17 yafl›nda vefat
eden Fatma Zehra Han›m.
1315 Safer 23 (Temmuz 1897). Lâhit. Halil
Hamid Pafla ahfad›ndan As›m Beyzâde,
mülga meclis-i vâlâ azas› Nurullah Bey.
1317 (1899). Halil Hamid Pafla ahfad›ndan ve
ecille-i müflirân-› sultaniyye’den yâver-i
ekrem Hazreti Padiflahi Âsâf Celâleddin
Pafla’n›n efli Ayfle Raife Han›m. Do¤um
1288 (1871).
Sadrazam Halil Hamit
Paflazâde Mehmet
Arif Bey’in ok ve
tirkefl kabartmal›
lâhdi.
n›m. Ketebe Mehmed Rif’at imzal›. Do¤umu 7 fievval 1253 (Ocak 1838).
1281 (1864). Halil Hamid Paflazâde Arif
Bey’in torunu sudûr-› âzâmdan Mustafa
Nazif Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/565)
Bu kitâbe yaz›l›r kabrine elbette Celâl
Azm-i gülzâr-› cinân eyledi Âsâf Pafla
1282 Rebiyülevvel 9 (A¤ustos 1865). Vali
Osman Pafla Hazretlerinin efli Fat›matü’z-Zehra Han›m.
1318 Muharrem 10 (10 May›s 1900). Lâhit.
Halil Hamid Paflazâde sudûr-› âzâmdan
Nazif Bey’in o¤lu Mehmed Ferid Bey.
1283 (1866). Lâhit. Valide Sultan cariyesi Sadâdil Kalfa.
1336 Zilkade 29 (Eylül 1918). Lâhit. Halil
Hamid Pafla ahfad›ndan Nurullah Beyzâde rütbe-i bâlâ ricâlinden Mehmed
Âs›m Bey.
1285 (1868). Fesli. Adile Sultan’›n harema¤as› Hac› Abdurahman A¤a.
1287 Muharrem 3 (Nisan 1870). Sadr-› esbak
Mustafa Na’ili Pafla’n›n o¤lu Ali Bey’in
efli M›s›rl› Han›mefendi’nin manevî k›z›
olup 28 yafl›nda vefat eden Ferahdil Han›m.
1301 C. evvel 20 (Nisan 1884). Mevlevî sik748
1317 fiaban 13 (17 Aral›k 1899). Sadr›azam-›
esbak Halil Hamid Paflazâde vüzerâ-y›
azamdan Nurullah Pafla’n›n o¤lu fleyhü’lharem-i esbak Vezir Cemaleddin Paflazâde ecille-i yâver-i ekrem-i Hazreti Padiflahî Mehmed Âsâf Celâleddin Pafla. Do¤umu 7 fievval 1253 (Ocak 1838). Ayr›ca pehle tafl› üzerinde sekiz s›ra halinde
haz›rlanm›fl 16 m›sral› bir kitâbesi daha
vard›r. Tarih beyti fludur:
Tarih k›sm› gömülü, kâtibî sikkeli. Sultan Osman Han.........
Tarih k›sm› gömülü, Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan kahvecibafl› el-hac Abdullah
A¤azâde Haf›z.........
7. ADA
Zeynelabidin Efendi Sofas› (‹ncirli Sofa):
1255 Cemaziyelevvel 22 (A¤ustos 1839). Etraf› demir parmakl›kl› sütun flâhide.
‹mam-› evvel-i Sultanî es-seyyid Mehmed Zeynelabidin Efendi. Kitâbesi
Hamdi imzal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 2/435)
Diriga erdi hükm-i “‹rc›î” nâibdi Beykoz’da
‹derdi hidmet fler’i mübeyyin ol faz›l âgâh
Bu gençlikde vasiyyet eyledi techiz ve tekfinin
Civan sanurduk ol bir pir-i fâni imifl eyvallah
Kodu matemde gitdi mâder ü evlâd ü hâhiflkâr›n
Veremle mevte yok çare dü ihlak olmam›fl eyler ah
Mu’in et lutf›n› bî vas›ta yâ Rab bilâ mâni
Ola rûz-› ceza hem nâm› ceddinden flefaat-hâh
Yaz›lsun ç›kd› bir tarih-i mu’cem tafl›na yâ Rabb
Sünûhî Beyefendi dâr-› huldi itsün ârâmgâh
1271
Sofan›n önündeki eski yol 1957’de kapat›ld›
ve buraya Sö¤ütlü Çeflme Mezarl›¤›’ndan nakiller yap›ld›. Molla Beyler diye ünlü olan bu
ailenin ‹stanbul’da Sultan Selim Camii mihrab› taraf›nda büyük konaklar› ve Salacak Bahçesi yerinde de köflkleri vard›.
1274 fievval 7 (May›s 1858). Zeyni Efendi’nin
emektar› Ömer A¤a.
1270 Muharrem 14 (Ekim 1853). “‹madeddin
Efendi’nin duhter-› pâkizesi eyvah / Açmadan soldu güller misali ba¤-› mihnetde / Esüb bâd-› ecel nâgâh ay›rd› validînden / Nice a¤layub ah etmesünler genc-i
hasretde / ......” Tarih beyti fludur:
1291 Receb 4 (17 A¤ustos 1874). Sudûr-›
âzâmdan Zeynelabidin Efendizâde esseyyid el-hac Mehmed ‹madeddin Efendi’nin efli el-hace Merzûka Han›m.
Du’a eyler Kerimî cevher ârâ yazd› tarihin
Mekan olsun Emine Han›m’a gülzâr-› Cennet de
1271 (1854). Zeynî Efendi. Kitâbesi fludur:
‹mam-› evvel-i Mahmud Han Zeynî Efendi hayf
Çeküb ald› fenâdan yan›na mahdûmunu nâgâh
1289 Receb 27 (30 Eylül 1872). Sudûr-› âzâmdan
semahatlu Cemaleddin Efendi’nin efli Emine Melekfer Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/84)
1294 Muharrem 22 (fiubat 1877). En iri ve
yüksek sütun. Efâhim-i sudûr-› âzâmdan
/ ‹mam-› evvel-i hazreti flehriyarî / esbâk
Cennetmekân es-seyyid el-hac / Mehmed Zeynelabidin Efendi’nin / mahdûm› mükerremleri esbak sadr-› / Rumeli
Cennetmekân firdevs-afliyan / es-seyyid
el-hac Mehmed ‹madeddin / Efendi’nin
ruh-› flerifleri çün el-Fatiha.
7. Ada’n›n
basit krokisi.
749
1268 Receb 11 (May›s 1852). Lâhit. fiâhidesi
feslidir. Cidde Müfliri Osman Pafla’n›n
biraderi rikâb-› Hümâyundan kap›c›bafl›
Hac› Mustafa A¤a. Kitâbe R›fat imzal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 3/446 Osman Pafla)
1270 Safer 15 (17 Kas›m 1853). Güzel bir lâhit. Efahim-i vükela-y› saltanat, Maliye
Naz›r› Abdurrahman Nafiz Pafla’n›n o¤lu maliyeden Mustafa R›fat Beyefendi.
7. Ada A bölümü
krokisi.
Nefis hatt› Emin Eyyûbî imzal›d›r. (‹smail Hakk›, Merâk›d, s. 31; Sicill-i Osmânî, 3/583)
1296 Rebiyülevvel 17 (Mart 1879). Sudûr-›
âzâmdan Mehmed ‹madeddin Efendi’nin o¤lu sab›ka ‹zmir kad›s› el-hac
Mehmed Zeynelabidin Efendi.
Arapzâde
Atâullah Efendi.
1300 B. 18 (May›s 1883). Tarik-i aliyye-i R›faiyye bendegân›ndan rabien sadaret-i
Rumeli’den infisal (Rumeli sadaretinden ayr›lan) Zeynelâbidin Efendizâde reisü’l-ulema es-seyyid Mehmed Cemaleddin Efendi. Kitâbesi ‹lmî imzal›d›r. ‹lmî,
Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Altunbezer’in
babas›d›r. (‹nal, Son Hattatlar, s. 155; Sicill-i Osmânî, 2/84)
1280 R. âhir 18 (Ekim 1863). Abdurrahman
Nafiz Paflazâde meclis-i muhasebe-i maliye azas›ndan Mustafa R›fat Bey’in efli
Pürkemal Han›m.
1302 (1884). Abdurrahman Nafiz Paflan›n efli
Zeliha Nevres Han›m.
1327 Nisan 14 (1911). Fatma Nesibe Han›m.
Abdurrahman Nafiz Pafla’n›n o¤lu R›fat
Bey’in k›z›.
Kâmili Pafla Sofas›:
Tam köflededir.
1262 Rebiyülâhir 13 (Nisan 1846). ‹stable-i
âmire pâyeli Surre-i Hümâyun Emini sab›k
Bursa kaimmekam› el-hac Mustafa A¤a.
Bafl ve ayak tafl›nda ayn› yaz› vard›r. Buras› iki cepheli yol oldu¤undan bu flekilde
haz›rlanm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 4/474)
Zeynelabidin Efendi Sofas› Civar›:
1263 Cemaziyelevvel 10 (26 Nisan 1847).
Müfliran-› feham saltanat-› seniyyeden
Bursa eyaleti valisi el-hac Halil Kâmil
Pafla’n›n k›z› fierife Hadice Edibe Han›m.
1264 M. (Aral›k 1847). Fesli. Rütbe-i seniyye
eshab›ndan fiâm-› flerif valisi Kâmili Pafla’n›n biraderi kap› kethüdas› Hamdi
Efendi.
1282 Zilhicce 17 (3 May›s 1866). Lâhdinin
yaln›z ayak tafl› mevcuttur. Kudemâ-y›
âzâmdan Rumeli kad›s›ndan Arabzâde
el-hac Mehmed Zeki Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/428)
Kürdistan valisi el-hac Kâmili Pafla’n›n
750
cariye-i menkûhas› Feride Han›m.
1283 M. 13 (28 May›s 1866). Kudema-y› müflirân-› saltanat-› Seniyye’den el-hac Halil Kâmili Pafla. Kitâbe Emin Eyyûbî imzal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 4/69-70)
1295 Cemaziyelâhir 3 (4 Haziran 1878). Sadr› Rumeli pâyeli Arabzâde Mehmed Ataullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/482; Y.
Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 550)
1295 Muharrem (Ocak 1878). El-hac Halil
Kâmili Pafla’n›n üçüncü harimesi ve elhac Abdülaziz Pafla’n›n efli hace Ayfle
Münire Han›m.
1325 (1907). Tevfik Pafla’n›n k›z› ve Dersaâdet istinaf müddei-i umûmî muavini
Arabzâdenin torunu izzetlu Behçet Beyefendi’nin efli Ümmügülsüm Rasime
Han›m.
Kâmili Pafla Sofas› Civar›:
1278 (1861). Güzel hat. Etraf› demir parmak-
l›kl›. “Bir zamanlar Abdülmecid’in beflinci gözdesi ve Haydar Bey’in efli Mihrieda Han›m.” “yes ile hayfa teverrüm”
(verem) olan han›m›n vefat›na “Mihrieda Han›m behiflti eyledi meva bu sal”
tarihi düflürülmüfltür.
1288 Zilkade (Ocak 1872). Kurenâ-y› Hazreti
flehriyâriden Ahmed Haydar Bey.
1292 Ramazan 8 (Ekim 1875). Beyo¤lu Mutasarr›fl›k dairesi 1. m›nt›ka memurlar›ndan Selim Servet Bey.
1312 (1894). Defter-i Hakanî mektubî kalemi
baflkâtibi Zati Bey’in o¤lu ‹smail Hakk›
Bey. Ayn› kabir,
1325 (1907). ‹smail Hakk› Bey’in k›z› Hatice
Azize Han›m.
Yusuf A¤a Sofas›:
1244 (1828). Ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den Valide Kethüdas› Yusuf A¤a’n›n
k›z›, Kalyonlar kâtibi ‹smail fiemseddin
7. Ada’da
Adliye Naz›r›
Abdurrahman Nafiz
Mustafa R›fat Bey.
Arapzâde Mehmet
Zeki Efendi’nin
751
Efendi’nin efli Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/668)
1271 (1854). Rical-i Devlet-i Aliye’den Takvimhane-i Âmire naz›r› ve sonra Berlin ve
‹ran Sefarethaneleri’ne memur olan Mustafa Sami Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/7)
1276 (1859). Amedî-i Dîvân-› Hümâyun hulefas›ndan R›za Efendizâde rüus kalemi
hulefas› Hüseyin Hamid Efendi.
Sultan Abdülmecit’in
5. ikbali
Mihriedâ Han›m’›n
1289 Rebiyülevvel 28 (Haziran 1872). Abdüllâtif Beyefendi’nin K›z› Hadice Fitnat
Han›m.
1301 Ramazan 7 (Temmuz 1884). Efahim-i
vükela-y› saltanat-› seniyyeden Maliye
Naz›r› Abdurrahman Nafiz Pafla’n›n o¤lu Abdüllâtif Beyefendi ’nin efli fiahende
Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/535 Nafiz
Pafla; M. Pakal›n, Maliye Naz›rlar›, 1)
(Zeynelabidin Efendi Sofas› civar› bahsine bak›n›z.)
1284 (1867). Hüseyin Hamid Efendi’nin kardefli rüus-› hümâyun kaleminden Hüseyin Fahreddin Efendi.
+ ‹fiARETL‹ YER
Abdüllâtif Bey Sofas›:
1249 Receb 25 (Aral›k 1833). Valide Sultan
kethüdas› Yusuf A¤a’n›n mu’tekalar›ndan (köle) Emine Gülruh Kad›n.
1278 (1861). Abdüllâtif Beyefendi’nin K›z›
fierife S›d›ka Han›m.
1267 Cemaziyelâhir 18 (20 Nisan 1851). Fesli. Mir-i miran-› kiramdan Diyarbekir
kaimmekam› el-hac Süleyman Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/99)
1296 Muharrem 26 (Ocak 1879). Hac› Süleyman Paflazâde el-hac Mehmed Refik
Bey.
1269 (1852). Asakir-i Nizamiye cenab-› fiahane mirlivalar›ndan Veli Bey. (Sicill-i
Osmânî, 4/617).
1273 Zilhicce 17 (A¤ustos 1857). Parmakl›k
içinde. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Çavufllar Kâtibi Ahmed Behçet
1275 (1858). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Kalyonlar ser halifesi ‹smail fiemseddin
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/169). Yan›nda, Hotin Aile Sofas› vard›r.
1275 (1858). Sudur-› azamdan Hac›zâde Bahaüddin Mehmed Bey.
1276 Muharrem (Temmuz 1859). ‹kinci rütbeyi haiz mabeynden mehrec Mir Hüsnü.
1316 R. âhir 1 (A¤ustos 1898). Mahkeme
Temyiz ceza k›sm› reisi atufetlü Mustafa
Nail Bey ibn-i Abdülvehab.
1277 (1860). Yerde. Sudur-› azamdan el-hac
Tahir Efendi.
752
1278 (1861). Kalyonlar ser halifesi ‹smail
fiemseddin Efendi’nin k›z› fierife Tevhide Han›m.
1287 C. evvel 14 (12 A¤ustos 1870). Tam yolun dirsek yapt›¤› yerde. Dünya ve sancak kabartmal›, burma ayak tafl›. Derdine derman bulamayan ve genç yafl›nda
vefat eden devletlu atufetlu Fat›ma Sultan hazretlerinin ç›raklar›ndan Asakir-i
Hassa yüzbafl›lar›ndan Kassabbafl›zâde
Baha Bey’in efli Vasf›melek Han›m.
1327 (1909). Nakibü’l-eflraf Mustafa Tevfik
Efendi’nin efli fiefika Han›m.
1327 (1909). Nakibü’l-eflraf Mustafa Tevfik
Efendizâde meclis-i emval-i eytam azas›
ve ‹stanbul payeli ‹brahim Celalüddin
Efendi.
7. Ada’da
Adliye Naz›r›
Abdurrahman Nafiz
Abdüllatif Bey’in efli
fiâhende Han›m.
Baban Hanedan› Sofas›:
Eski yol ile duvar aras›ndad›r.
1301 (1883). Mirliva Baban Hanedan›’ndan
Süleyman Paflazâde topcu mirlivas› Ali
Galib Pafla’n›n annesi Anber Han›m.
(Sicill-i Osmânî, 3/98 Süleyman Pafla Babanl›)
1307 fiaban 15 (Nisan 1890). Süleymaniye’nin Baban hanedan-› kadim-i azam›ndan Hassa Topçu mirlivas› Süleyman Paflazâde Ali Galib Pafla.
1313 (1895). Baban hanedan›ndan Süleyman
Paflazâde Mustafa Beyefendi’nin efli Ayfle Azize Han›m.
Bö¤ürtlenler içinde “Pafla-y› Ahmed”in flâhidesi vard›r. Yan›na gitme¤e imkân yoktur.
Baban Hanedan› Sofas› Civar›: (Cebbarzâdeler)
1247 (1831). Tarikat-i Muhammediyye flârihi
Cennetmekân Hadimî (k.s.) sülâlesi tahiresinden Mustafa Efendi’nin k›z› meflayih-i izamdan Cebbarzâde Mir Abdülfettah Efendi ’nin efli el-hace Esma Han›m.
1248 Rebiyülevvel 25 (A¤ustos 1832). Cebbarzâde Dergâh-› âli kap›c›bafl›lar›ndan
Selim Beyo¤lu Darü’l-hilâfe (‹stanbul)
müderrisîn-i kirâmdan Abdurrahman
1248 (1832). Güzel hat. Bozok Sanca¤› Mutasarr›f› Abdülcebbarzâde Süleyman
Bey’in hemflirezâdesi Tokad Hanedan-›
kadiminden el-hac Ebubekir Bey’in k›z›
fierife Adile Han›m.
1250 (1834). Fesli. Serbevvâbîn-i rikab-› Hümâyun’dan Abdülcebbârzâde Hamza Beyefendi ’nin o¤lu Süleyman Tevfik Beyefendi. 27 B.
1251 Receb 1 (Ekim 1835). ‹ki yüzü de yaz›l›
muhteflem lâhit. Meflahir-i Devlet-i
Aliyye’den Bozok Sanca¤› Mutasarr›f›
Cebbarzâde Süleyman Bey’in k›z› ve dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Evkatizâde
Ali Bey’in efli fierife Han›m.
1252 (1836). Serbevvâbîn-i dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Mehmed Arif A¤a’n›n
efli, Meflhur Bozok Mutasarr›f› Abdülcebbarzâde Süleyman Tevfik Bey’in K›z›
Mümine Han›m. (Sicil-i Osmanî 3/270
Arif A¤a)
753
1297 (1880). Abdülcebbârzâde ahfad›ndan
Hac› Ahmed Beyzâde Nizamiye Muhasebesi ketebesinden Mehmed Seyda
Efendi.
1318 (1900). Maliye Nezareti Masarifat Daire-i Umumiyesi mümeyyizlerinden Rag›b Bey’in efli Saliha Han›m.
Kara Osman A¤a Sofas›:
1247 Zilkade 23 (24 Nisan 1832). Büyük fesli
ve tu¤ral› çok yüksek flâhide. Dergâh-›
âlî kap›c›lar›ndan Bostanc›bafl› Kara Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/443)
1249 Cemaziyelâhir 17 (Kas›m 1833). Kara
Osman A¤a’n›n K›z› fierife Nesibe Han›m. 25 yafl›nda vefat etmifl. Kitâbesi 14
m›srad›r. fiâhidesi tu¤ral›d›r.
1252 Receb 26 (Kas›m 1836). Kara Osman
A¤a’n›n o¤lu Ali Bey. Genç yafl›nda vefat etmifltir.
Ali Bey’in efli
fierife Han›m’›n
H. 1251 tarihli
nefis flâhidesi.
1252 (1836). Kara Osman A¤a’n›n K›z› Fatma
Han›m. Genç yafl›nda vefat etmifltir.
1256 gurrei Rebiyülevvel (May›s 1840). fiâhidenin iki yüzünde de yaz› vard›r. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Evkatizâde
Mehmed ‹zzet Beyefendi’nin efli Fatma
Han›m.
1254 (1838). Maden emini Mehmed Memifl
1264 (1848). Abdülcebbarzâde Süleyman
Bey’in K›z› fierife Han›m’›n mutekalar›ndan Saniye Han›m.
1 Nolu Eski Yol Üzerine Yap›lan Nakiller:
1267 Muharrem 15 (20 Kas›m 1850). Cebbarzâde ‹zzet Beyefendi’nin müdürü Mehmed
Said A¤a’n›n o¤lu Hazine-i hassa hademelerinden Mehmed Arif A¤a. (Sicil-i
Osmanî 3/39, 270 Said ve Arif A¤alar.)
1277 (1860). Anadolu Ordu Müfliri Abdi Pafla cariyelerinden Zeliha Kad›n. (Sicill-i
Osmânî, 3/413 Abdi Pafla)
1295 (1878). Fesli sütun flâhide. Müflir Ahmet
Tevfik Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/303-304)
Behiflt-âbâd-› Ba¤dad Valisi Pafla-y› Ahmed kim
Müflîr Tevfik Pafla câh-› Firdevse ola vali
1295
754
1290 (1873). Tahir Efendi’nin k›z› Hayriye
Han›m.
1227 (1812). Ara yol taraf›nda. Sadr-› Anadolu Köstendilî Mehmed Tahir Efendi’nin efli Müstesna Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 3/244)
1273 (1856). Sikkeli flâhide. Tarikat-i aliyye-i
R›faiyye halifesi sahib-i vakar ve ulûm-›
Arabiyye ve Farisiyye ve beyne’l-inas
Yasinci Hoca dinmekle meflhur flair eflfleyh Mehmet Esad Efendi.
1209 Muharrem 11 (A¤ustos 1794). Tezkire-i
evvel el-hac Sa’dullah Enveri Efendi.
(Sicill-i Osmânî, 1/440; F. Babinger, Osmanl› Tarih Yazarlar›, s. 398; M. Tahir,
Osmanl› Müellifleri, 3/50) Vak’a-nüvis
idi. Yan›nda, 25 Rebiyülâhir 1235 (fiubat 1820)’de vefat eden o¤lu, Divan-›
Hümayun Beylikcisi Ali Efendi’nin flâhidesi vard›r. Bu iki kabir nakil de¤ildir.
Bu kabirlerin önündeki set duvar›n›n
tafllar› al›narak, Selimiye K›fllas›n›n fiehriyehanesi yap›lm›flt›r. Bu yüzden kabirlerin bafl taraflar› bofllukta kalm›flt›r. (C
Bölümü’ne bak›n›z.)
1266 (1849). Hac› Bey denmekle maruf din-i
devlet hizmetinde ömrünü feda eden
Mustafa Hilmi Efendi.
1270 Cemaziyelevvel 22 (fiubat 1854). Tafl›
fesli. Ticaret Naz›r› Nam›k Paflazâde Halid Halil Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/539)(F
Bölümü’ne bak›n›z.)
1283 Zilhicce 17 (Nisan 1867). Efahim-i vükelâ-y› seniyye’den 6. Ordu-yu Hümâyun Müfliri Nam›k Pafla’n›n efli Hofl Nihal Han›m.
him Efendi.
1269 Cemaziyelâhir 28 (Nisan 1853). Kudema-y› rical-i Devlet-i Aliyye’den Evkâf-›
Hümâyun Naz›r› el-hac Mehmed Said
Efendi’nin efli el-hace Hadice Letafet
Kad›n.
1287 Muharrem (Nisan 1870). Mevlevî sikke
kabartmal› flâhide. Efahim-i rical-i saltanat-› seniyyeden Evkâf-› Hümâyun Naz›r› el-hac Mehmed Said Efendi ’nin o¤lu Rical-i Devlet-i Aliyye’den Mehmed
At›f Beyefendi. (Said Efendi için flu kaynaklara bak›n›z: Sicill-i Osmânî, 3/41 ve
Nazif Öztürk, Evkâf-› Hümâyun Nezareti’nin Kurulufl Tarihi, Vak›flar Der.
16/33) Kabri, Beyaz›t civar›nda Emin
Bey Camii yan›ndad›r.
*
*
*
1925 Ayan azas›ndan Müflir Tatar Osman Paflazâde Asaf Bey. (A. Gövsa, Meflhur
Adamlar 4/1218)
Tarih k›sm› gömülü. Karada¤ muharebelerinde
flehiden vefat eden 2. Ordu-yu Hümâyun’dan Mehmed Sabri Bey. Karada¤
Muharebeleri, 1876-77 tarihlerinde olmufltur.
Bu flâhideler, 8. Ada karfl›s›ndaki F Bölümü’nün uç noktas›ndan, yolun geniflletilmesi
s›ras›nda, buraya getirilmifllerdir.
Mehmed Said Efendi Sofas›:
1240 (1824). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Seyyid Mehmed Said Efendi’nin Sofas›d›r.
Yaz› aynen böyle olup tafl, büyük parmakl›kl› hazîrenin yan›ndad›r.
1241 Zilhicce 18 (Temmuz 1826). Mehmed
Said Efendi’nin o¤lu Mehmed Kâmil
Efendi.
1242 fievval (May›s 1827). Mehmed Said
Efendi’nin kardefli bafl muhasebe kalemi
hulefas›ndan Osman Efendi.
1251 gurre-i Cemaziyelevvel (A¤ustos 1835).
Evkâf-› Hümâyun Naz›r› Mehmed Said
Efendi’nin o¤lu Mevali-i kiramdan ‹bra-
Vak’anüvis
Sadullah Enverî
755
veffa Abdülfettah Bey’in efli Adile Kad›n.
1275 (1858). Rumeli Beylerbeyi payeli ‹çel
Sanca¤› Kaimmakam› saâdetlu Abdurrahman Pafla’n›n annesi Emine Kad›n.
1321 (1903). Mevlevî sikke kabartmal› flâhide.
Bâb-› âlî’den nefl’et ederek 60 sene mütecaviz hidemat-› mütenevvia-i Devlet-i
ebed müddet-i âlî’de ibraz-› sadakat itmifl
olan Abdülcebbarzâde Mehmed ‹zzet
Bey’in K›z› Hace Reflide Zeyneb Han›m.
Ahmed ‹zzeddin Bey Sofas›; E Noktas›:
1318 Rebiyülevvel 29 (Temmuz 1900). Etraf›
demir parmakl›kl› lâhit. Ferit Paflazâde
atufetlu Ahmed ‹zzeddin Beyefendi Hazretlerinin o¤lu Tahrirat-› hariciye hulefas›ndan Murtaza Burhan Bey. (Sicill-i
Osmânî, 4/19 Ferid Abdülhamid; Vak›flar
Der. 17/77)
Ferit Paflazâde
Ahmet ‹zzettin
Beyefendi’nin o¤lu
Murtaza Burhan Bey.
1241 Rebiyülâhir 5 (Kas›m 1825). fiahane hat.
“Âh-› vah enva’-› gamla itdim felekten irtihâl”
Bozok Sanca¤› Mutasarr›f› Abdülcebbarzâde Süleyman Bey’in hemflirezâdesi
ve Tokad hanedân-› kadiminden el-hac
Ebu Bekir Bey’in K›z› el-hace flerife Adile Han›m. (Bkz. Özcan Mert, 18. ve 19.
Yüzy›llarda Çapano¤ullar›.)
1244 (1828). Kireçcibafl› Süleyman A¤a’n›n
efli Sarayl› Canfeza Kad›n.
1249 (1833). Ayafl Müftüsü es-seyyid Mehmed
Efendi’nin K›z› flerife Ser-sare Han›m.
1252 (1836). Abdurrahman Bey ve Fatma
Han›m annesi mutekalar› ve fiakir
A¤a’n›n efli Hadice Ruzufer Kad›n.
1252 Fatma Han›m’›n dad›s› Hadice Hoflnigar
Kalfa.
Ferit Paflazâde Hattat
Ahmet ‹zzettin
Beyefendi.
756
1252 (1836). Fatma Han›m’›n annesi olup 35
yafl›nda vefat eden flehide Ayfle Han›m.
1264 (1848). Sudur-› azamdan Cebbarzâde müte-
1324 Receb (A¤ustos 1906). Mabeyn müfliri
Ferit Paflazâde mülkiye memuru, rütbe-i
bâlâ ricalinden Ahmed ‹zzeddin Beyefendi.
Ahmet ‹zzeddin Bey, 1252 (A¤ustos
1836)’da ‹stanbul’da do¤du. Baz› memuriyetlerde bulundu. Sadrazam Halil R›fat
Pafla’n›n o¤lu, Tanzimat Dairesi azas›ndan Cavit Bey’in sert bir ç›k›fl› nedeniyle istifa etti ve Mahmut Pafla Camii civar›ndaki kona¤›na çekildi. Burada vefat
etti. “Fudalây› benamdan, mütedeyyin,
fevkalade afif, müstakim, ehli namus,
vakur, müeddeb, kâr aflina, tecrübekâr,
umur-› devlette mahir, müdakkik, do¤ruyu söylemekten çekinmez, mecburiyet
görse de do¤ruluktan ayr›lmaz bir emsalsiz zat idi.” (‹nal, Son Hattatlar, s. 712)
c›lar Kethüdas› Kayserili el-hac ‹brahim
A¤a’n›n k›z› Ayfle Hatun.
1183 (1769). Devletlu ismetlu Esma Sultan
Hazretlerinin ç›raklar›ndan Dilperi Kad›n.
1184 Muharrem (May›s 1770). Sikkeli. Müderrisîn-i kirâmdan Bursal›, Ni¤deli imam› Mehmed Efendi.
1186 Receb 13 (Ekim 1772). Arpaemini saâdetli Ali A¤a. Uzun kitâbesinin tarih
m›sra› fludur:
“Ola Gümrükcü el-hac Ali’nin meskeni Cennet”
Bu Sofan›n Civar›:
1191 (1777). Esma Sultan tabi-i Tayfur A¤a.
1307 fievval 27 (16 Haziran 1890). Büyük sofa ve büyük sütun flâhide:
“Hüve-l-Bâkî Efahim-i müfliran saltanat-› seniyye’den fleyhü’l-vüzera ve yaver-i ekrem-i Hazreti
Padiflahî devletlu Mehmed Nam›k Pafla Hazretlerinin necl-i necibi yaver-i ekrem-i cenab-› flehriyarî Müflir Hüseyin Cemil Pafla merhumun kabridir.
Ruh-› flerifi çün Fatiha.” (Sicill-i Osmânî, 2/87)
93 Osmanl›-Rus Harbi’nde, Edirne’nin
istilâs› s›ras›nda Pafla’n›n emri ile muhteflem Edirne Saray› yak›lm›fl ve babas›
taraf›ndan ac› ac› tenkit edilmifltir.
1193 (1779). Gümrükcü el-hac Ali A¤a’n›n
bafl kad›n› Hadice Hatun.
1196 (1781). Mektubcu Kaleminde bafl kalfa
Süleyman Efendi’nin o¤lu Mustafa Bey.
1200 (1785). Saray-› Hümâyun Hünkâr Vekilharc› Mustafa A¤a.
1207 (1792). Esma Sultan kilercisi Hac›-Kad›n’›n k›z› Kamer Han›m.
1320 R. âhir 14 (21 Temmuz 1902). Bab-› Vâlâ-y› Seraskerî Levâz›mât-› Umumiye Dairesi 1. fiube Müdürü Kulekap›l› Said Pafla.
*
*
*
1152 (1739). Dört enli çizgi iflaretli tafl. Sar›zâde el-hac Hasan A¤a.
1177 Rebiyülevvel 15 (E›lül 1763). Vekilharc-› flehriyarî Mustafa A¤a’n›n K›z› Fat›ma Tuti Han›m.
1181 (1767). Tuz Pafla biraderi silâhflor-› Hazreti flehriyârî Tayfur Bey’in annesi Zeliha Hatun. (Sicill-i Osmânî, 3/260-261
Tayfur Pafla)
1181 (1767). Vekilharc-i hazreti flehriyarî
Mustafa A¤a’n›n efli Ayfle Hatun.
1182 Rebiyülevvel 10 (Temmuz 1768). Balta-
Müflir Hüseyin
Cemil Pafla’n›n
757
1210 (1795). Sultan Hamid’in Kad›n› Binnaz
Kad›n Kethüdas› Halil A¤a. (Ç. Uluçay,
Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 106)
1222 Zilhicce 28 (fiubat 1808). Rikab-› Hümâyun kaimmakam› fiehsuvarzâde
Hamdullah Pafla’n›n necl-i necibleri serbevvabin-i dergâh-› âlî Mehmed Dervifl
Beyefendi’nin efli sarayl› Demhofl Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/244 Hamdullah
Pafla fiehsuvar)
1266 (1849). Rikâb-› Dergâh-› Aliyye’den saâdetlu el-hac ‹brahim Edhem Efendi
hazretlerinin efli Havva Rabia Han›m.
1275 (1858). fievketlu Efendimiz Hazretlerinin cariyelerinden Mehpare Kalfa.
1229 (1814). Silâhflor-› hazreti flehriyarî Topcuzâde Mehmed Salih Bey.
1282 Muharrem 21 (Haziran 1865). Hulefay›
tarikat-i aliyye-i flazeliyye’den müderrisîn-i kiram, mahkeme-i teftifl mümeyyizi evveli Mehmed Said Efendi.
1229 Muharrem 9 (Ocak 1814). Saray-› atik
teberdarlar›ndan Harem-i Hümâyun
A¤alar müezzini ve müezzin-i hazreti flehriyarî haf›zü’l-Kur’an Mehmed Efendi.
1291 Receb 12 (A¤ustos 1874). Lâhit. Rumeli Beylerbeyi payeli mirahur-› Hazreti flehinflahi Osman Pafla’n›n efli Fatma Zehra Han›m.
1229 Zilhicce 25 (Kas›m 1815). Mabeynci-i
hazreti flehriyarî Ahmed Bey’in serteberdar› Salih A¤a.
1312 (1894). Feshane-i âmire baflkâtibi Ahmed Bedii Bey.
1230 (1815). Dergâh-› âlî mehterbafl›s› Süleyman A¤a.
1232 gurre-i Rebiyülâhir (18 fiubat 1817).
Bayburdî Paflazâde dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Sa’dullah Bey. Bayburdî Pafla’n›n Eyüp’te türbesi vard›r.
1234 fievval 29 (A¤ustos 1819). Baflmuhasabe
Kalemi hulefas›ndan el-hac ‹brahim Edhem Efendi’nin efli Gülfidan Han›m.
1237 (1821). 26. Bölü¤ün mütevellisi Halil A¤a.
1246 (1830). Tophane-i Âmire Naz›r› el-hac
‹brahim Edhem Efendi nin k›z› fierife
Fatma Han›m.
1251 (1835). Dergâh-› âlî gediklilerinden elhac Halil Efendi.
1251 (1835). Dergâh-› âlî gediklilerinden elhac pazarbafl›zâde Ömer Bey’in efli Ziba
Kad›n.
758
mâyun sakabafl›s› Haf›z Mahmud Efendi’nin efli Ayfle Han›m.
1315 (1897). Beylikci-i Divân-› Hümâyun
Mehmed Remzi Efendi’nin k›z› Atiyye
Han›m.
1316 (1898). Süvari miralay› Ömer Lütfi
Bey’in efli Atiyye Han›m.
1317 (1899). Evkâf-› Hümâyun Kalemi hulefas›ndan Faik Bey’in k›z› Fatma Mevedded Han›m.
Kalayl›koz Ahmet Pafla Sofas›:
Bu büyük sofan›n etraf› demir parmakl›k ile
çevrilmifltir. Sofada bulunan flâhideler flunlard›r:
1190 (1776). Kalayl›koz Ahmed Paflazâde’nin
ye¤eni Mustafa Bey’in annesi Fatma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/237 Ahmet Pafla)
1195 (1780). Kalayl›koz Ahmed Pafla’n›n ye¤eni Mustafa Efendi’nin efli Safiyye Han›m.
1256 (1840). Küçükayasofya’da sakin mehterbafl› Süleyman A¤a.
1265 (1848). Mûsiki-i Hümâyun tercümanlar›ndan miralay ‹smail Bey’in kay›n validesi ve kola¤as› Halil Efendi’nin efli Ayfle Han›m.
1264 fiaban 21 (Temmuz 1848). Küçükayasofya Mahallesi’nde sakin Ordu-y› Hü-
1285 (1868). Emine fierife Han›m’›n küçük
k›z›, musiki-i Hümâyundan kola¤as› Sa-
lih Efendi’nin efli Fatma Düriye Han›m.
1324 (1906). Kethüdazâde binbafl› Mehmed
Arif Efendi’nin flakirdan›ndan ve Musiki-i Hümâyun hocalar›ndan Mehmed
Emin Efendi.
Eski Yolun Üst Taraf› 2 ve 3 Nolar Aras›:
1102 (1690). Hamzâvi küçük tafl. Süleyman
Pafla’n›n kaynatas› ‹brahim A¤a.
Efendi.
1235 Zilhicce 14 (Eylül 1820). Yol kenar›, nefis tafl. Ali R›za Efendi’nin efli flerife Hibetullah Han›m.
1248 Rebiyülevvel. (A¤ustos 1832). Bostanc›bafl› Mahmud A¤a’n›n efli Hanife Han›m.
1285 (1868). Alemdarzâde Mehmed Pafla’n›n
o¤lu Mahmud Bey’in efli Hadice Hüsnü
Melek Han›m.
1174 (1760). Dervifl ‹brahim.
1182 (1768). Kethüda-y› sadr-› âlî Dervifl
Efendi’nin Kethüdas› Yusuf A¤a’n›n efli
Ayfle Han›m.
1194 (1780). Derya Kaptan› Gazi Hasan Pafla
Kethüdas› Ali A¤a.
1209 (1794). Aydoslu Mehmed Pafla’n›n silâhdar› Osman A¤a.
1200 (1785). fiehsuvarzâde Mehmed Bey’in
efli olup genç yafl›nda vefat eden Hadice
Han›m.
1214 (1799). Ayasofya-i kebir devirhan bafl›s›
Ahmed Efendi.
1215 Zilkade 4 (Nisan 1801). S›r kâtibi Kudsü flerif kad›s› Ebubekir Efendi’nin efli
Fatma Zehra Han›m.
1218 fievval 2 (Ocak 1804). Bosna Valisi Abdullah Pafla’n›n miftah A¤as› Osman
Efendi.
1287 (1870). Vüzera-y› izâmdan Kütahyal›
Hac› Ali Paflazâde Rumeli Beylerbeyi
payeli Mustafa Abdurrahman Pafla’n›n
efli Feyzâ Mualla Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/575)
1287 Safer 10 (May›s 1870). Lâhit. Belgrad
hanedan›ndan Alaybeyi Halid Beyzâde
Hakk› Süleyman Bey’in efli ve fiam Sanca¤› mutasarr›f› mir-i mirandan Ahmed
Necib Pafla’n›n annesi Esma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/547)
1287 (1870). Esirî Kara Hasan A¤a o¤lu Bâb› âli tercüme odas› hulefas›ndan ‹brahim
Edhem Efendi.
1297 fievval (Eylül 1880). Haleb vilâyet-i celilesi belediye hakimi el-hac Mustafa
Efendi.
1314 (1896). Kütahyal› Salih A¤a’n›n o¤lu
Tahmiscizâde Hac› Ali A¤a.
“Namaza durmufl bir
topluluk gibi”
(Ahmet Hikmet
Müftüo¤lu, Haristan
ve Gülistan)
1958’de
Kad›köyü’nden
yap›lan nakiller.
1224 Safer (Mart 1809). Serbevvabin-i dergâh-› âlî Seyyid Ahmed Pafla’n›n Kethüdas› ‹smail A¤a’n›n efli Hadice Han›m.
1229 (1814). Cebehane oca¤›nda kethüda
Gazi Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî,
3/439)
1234 (1818). Biraderzâde Mustafa ‹zzet Efendi’nin efli ve Tersane-i Âmire Emini
K›br›sî el-hac Ali A¤a’n›n k›z› Azime
Ayfle Han›m.
1235 (1819). Molla sar›kl›. Biraderzâde torunu müderrisîn-i kiramdan Mustafa ‹zzet
759
1315 (1897). Kütahyal› el-hac Ali Pafla’n›n k›z› Hace Havva Han›mefendi ’nin kalfas›
Tirendaz Kalfa.
1338 (1919). Demir parmakl›kl› sofa. Tophane’de K›l›ç Ali Pafla Camii muvakkiti elhac Hasan Efendi’nin efli Ayfle Han›m.
D. 1268
1971 Süvari binbafl›s› Osman Asaf Tugay. D.
1877. Kabri, büyükbabas› Cemil Pafla’n›n Sofas›ndad›r. ‹bret adl› bir kitab›
vard›r.
1230 (1815). Kethüdazâde Mekke Mollas› elhac Abdülbaki Efendi’nin k›z› Cemile
Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/703) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 712).
1180 (1766). Küçük Hüseyin Efendizâde’nin
efli Hafsa Hatun.
1185 (1771). Poligonal tafl. Kethüdazâde elhac Ali Efendi.
1187 (1773). Okumufl Sarayl› Emetullah Hatun.
1196 (1782). ‹spir A¤a’n›n efli Hidayet Han›m.
1071 (1660). Teberdar Ali.
1097 (1686). “Bu fena âlemi terk eyledi Havva
Han›m.”
1123 (1711). Saray-› atik teberdarlar›ndan elhac Ali A¤a.
1138 (1725). Hamzâvi tafl. Büyük Ayasofya’da
bakkal Yusuf A¤a.
1164 fievval 12 (Eylül 1751). Kethüdazâde
o¤lu Süleyman Efendi.
1164 (1750). Sikkeli. Hadimüfl-fler’iat ve salikü’t-tarikatü’l-Celvetiyye efl-fleyh el-hac
Abdurrahman (k.s.) Efendi.
1945 Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin son
postniflîni Abdülgafur Abid Kocaman
Efendi D. 1872.
1167 Zilkade 7 (A¤ustos 1754). Sinan Pafla’n›n k›z› Hace Ayfle Han›m.
1172 (1758). Hamzavî tafl. Sadrazam el-hac
Hamza Hamid Pafla’n›n küçük kardefli
Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/255)
1173 (1759). Horosanî sikkeli. Kâtip ‹brahim
1179 Muharrem 25 (Temmuz 1765). Kethüdazâde Efendi’nin k›z› Lebibe Han›m.
1179 Muharrem 13 (Temmuz 1765). Kethüdazâde Efendi’nin k›z› Necibe Han›m.
Yak›n›nda:
760
1197 (1783). Hac› ‹spir A¤a’n›n k›z›n›n o¤lu
Çukadar Halil A¤a’n›n o¤lu Mehmed ‹zzet Efendi.
1197 (1783). Sadrazam el-hac Hamza Hamid
Paflazâde Kudüs kazas› Mehmed fierif
Beyefendi’nin validesi fierife Emine Han›m.
1201 fievval 14 (A¤ustos 1787). Sultan Mehmed’de H›rka-i fierif fieyhizâde Ahmed
Molla Efendi’nin efli ve Kethüdazâde
Efendi’nin k›z› Esma Han›m.
1202 Muharrem 8 (20 Ekim 1787). fiâhidesi
13 dilim sikkeli. Fatih Sultan Mehmed
Camii cum’a vaizi Mudanyal›zâde eflfleyh Mustafa Efendi.
1202 gurre-i Ramazan (Haziran 1788). Hüseyin Efendizâde silâhflor-› flehriyarî Mehmed Bey’in efli Zeynep Hatun.
1204 (1789). Sikkeli. Kethüdazâde Mehmed
Sad›k Efendi.(Sicill-i Osmânî, 3/190)
1204 (1789). Hüseyin Efendizâde Sa’dullah
Beyo¤lu Ahmed Bey.
1208 fievval 10 (May›s 1794). Tekfurda¤l›
Hassa Hasekisi Hac› Mustafa A¤a.
1213 (1798). Sa’dullah Enverî Efendi’nin k›z›
Mehmed Raflid Bey’in efli Saliha Han›m.
(Sicill-i Osmânî, 1/440 Enverî) Enverî’nin tarihi vard›r.
1216 gurre-i Rebyülevvel (Temmuz 1801).
Kaptan a¤as› küçük Hüseyin Efendizâde
el-hac Mehmed Said Bey.
1255 Muharrem 3 (19 Mart 1839). Babü’s-saâde A¤as› Bal›kesirli Hüseyin A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/224)
1218 fiaban (Kas›m 1803). Enverî Efendi’nin
hemfliresi Fatma Han›m.
1259 Cemaziyelevvel 18 (Haziran 1843).
Asakir-i Nizamiye-i fiahane seraskeri
müsteflar› Arif Efendi’nin validesi Fatma
Rukiye Han›m.
1224 (1809). Erzurumlu Ahmed Pafla. (Sicill-i
Osmânî, 1/280)
1225 (1810). Saray-› atik teberdar oca¤› bafl
eski Hamâmî Abdullah A¤a.
1264 Muharrem (Aral›k 1847). Hamzavî tafl.
Mektubî-i sadr-› âlî hulefas›ndan el-hac
Ahmed Hamdi ibn-i el-hac Hüseyin
Efendi.
1226 (1811). Zaim Mustafa Bey.
1228 (1813). Hazreti cihandarî ile flerefyab
olan Bosnevî Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/439)
1231 Zilkade 26 (Ekim 1816). A¤a-y› çukadarî-i Hazreti fiehriyarî Osman A¤a’n›n k›z› Hadice Han›m.
1277 Zilhicce 8 (Haziran 1861). Ecille-i ricali Devlet-i Aliyye’den Masarifat Naz›r›
Osman Bey’in damad› masarifat muhasebesi hulefas›ndan Mehmed R›fat Beyefendi.
1278 (1861). Efahim-i vükelay-› saltanat-› seniyye’den Maliye Naz›r› Abdurrahman
1235 Muharrem 18 (Kas›m 1819). Sa’dullah
Efendi’nin necl-i necibleri Divan-› Hümâyun Beylikcisi Ali Enverî Efendi. Yan›nda, 1283 (1866) tarihli k›z› Fatma
Han›m ve 1318 (1900) tarihli Enverîzâde Mazhar Bey’in hafidesinin kabirleri
vard›r. (Sicill-i Osmânî, 1/440-441)
1237 (1821). Büyük Enverî Efendi’nin biraderi zuamadan Ahmed Efendi’nin k›z› fiakir Pafla’n›n silâhdar› Sad›k A¤a’n›n efli
Havva Hatun.
1250 Cemaziyelevvel 19 (Ekim 1834). Hamzavî tafl. Bende-i âl-i âbâ muhibb-i tarikat-i salik-i esrar Ankaravî el-hac Hüseyin Efendi.
1251 fievval 22 (fiubat 1836). Mirahur-i evvel-i hazreti flehriyarî el-hac Mehmed
Mes’ud A¤a’n›n k›z› ve müderrisîn-i kirâmdan Müderriszâde Ahmed Hayrullah
Efendi’nin efli Nazife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/367 Mes’ud A¤a)
1252 (1836). Eflsiz bir tafl, lepiska saçlar› iki
yana dökülmüfl. Uzun kitâbesinin tarih
beyti fludur:
Katre-i eflkim döküb hatif didim târîhini
K›ld› Adn’i Âifle S›d›ka Han›m cilvegâh
7. Ada’da,
Ayfle S›d›ka Han›m’›n
1252 (1836) tarihli
emsalsiz flâhidesi.
761
Sadrazam ‹brahim
Hilmi Pafla’n›n
flâhidesi
Nafiz Pafla’n›n hemfliresi Müzeyyen Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/535-536)
rinden Mazhar Enverî Bey. Kitâbesi M›srîzâde imzal›d›r.
1280 Muharrem (Haziran 1863). Okmeydan›
fleyhi Naflid Bey’in k›z› ve mahkeme
mazbata mümeyyizlerinden Hilmi Efendi’nin efli Fat›matü’z-Zehra Han›m.
1323 (1905). Sikkeli. R›faiye meflayihinden
Tophane-i Âmire Baruthanebafl› kâtibi
Mehmed Hilmi Efendi.
7. Ada - D Bölümü:
1280 (1863). Kapudan-› esbak Halil Pafla’n›n
hazinedar› R›fat Bey
1282 Rebiyülevvel 17 (A¤ustos 1865). fievketmeab Efendimiz’in cariyelerinden
Meyliser Kalfa.
1283 (1866). Saadetlu Efendimiz cariyelerinden izzetlu Mahbûbe Kalfa.
1288 Receb 1 (16 E›lül 1871). Saray-› padiflâhiden iken vefat eden necabetlü Yusuf
‹zzeddin Efendi’nin cariyesi Tîrendâz
Kalfa.
1303 (1885). Halil Pafla’n›n hazine kâtibi R›fat Efendi’nin efli Fatma Han›m.
1312 Cemaziyelâhir 12 (Aral›k 1894). Beylikci-i Dîvân-› Hümâyun Ali Enverî Efendi’nin torunu fiuray› Devlet muavinle762
Sadrazam ‹brahim Hilmi Pafla Sofas›:
1220 Zilhicce 12 (Mart 1806). Matbah-› âmire emini el-hac Halil Efendi’nin torunu
Halil Efendi. (Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/155,
2/235) Halil Efendi’nin Üsküdar’da çeflmeleri vard›r.
1227 (1812). Kethüda Ahmed Efendi’nin damad› Mehmed Selim Efendi’nin k›z› fierife Ayfle Han›m.
1227 (1812). Lofça seraskeri Mehmet Selim
Efendi.
1227 (1812). ‹brahim Hilmi Pafla’n›n k›z› Cemile Han›m.
1231 (1816). Hâne-i Hassa’dan Ali A¤a’n›n
efli Hadice Han›m.
1236 (1820). Sikkeli. fieriat hizmetinde ömür
tüketen Mehmed Tevfik Efendi. Kitâbesi çok uzundur. (Sicill-i Osmânî, 2/54)
1258 (1842). Yerde. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan cîb-i hümâyun Ahmed Arif
1238 (1822). Sadr-› esbak ‹brahim Hilmi Pafla’n›n annesi Ümmügülsüm Han›m. Üsküdar’da Çavuflderesi’nde çeflmesi vard›r.
1262 Safer 9 (fiubat 1846). Valide kethüdas› Ahmed Efendi’nin k›z› fierife Saliha Han›m.
1240 gurre-i Rebiyülevvel (24 Ekim 1824).
Tek kallâviyeli flâhide. Sadr-› esbak ‹brahim Hilmi Pafla. (Sicill-i Osmânî,
1/154; Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl.12/154)
1240 (1824). Sadr-› esbak ‹brahim Hilmi Pafla’n›n cariyesi Makbule Kad›n.
1240 Zilkade 15 (Haziran 1825). Valide Sultan kethüdas› Yusuf A¤a’n›n kethüdas›
el-hac Ahmed Efendi.
1241 Rebiyülevvel 27 (Kas›m 1825). Ahmet
Muhtar Efendi’nin efli Hüsniye Han›m.
1243 Muharrem 23 (A¤ustos 1827). Dergâh-›
âlî kap›c›bafl›lar›ndan fiahincibafl› Civan
Mehmed Arif A¤a. (Sicill-i Osmânî,
3/270)
1246 (1830). Yakub Bey’in k›z› miralay Reflid
Bey’in efli Fitnat Han›m.
1247 (1831). Yusuf A¤a’n›n Kethüdas› Ahmet Efendizâde Bedri Efendi’nin k›z›
Naime Han›m. Yan›nda tarih k›sm› gömülü, Valide Sultan kethüdas›n›n kethüdas› el-hac Ahmed Efendi’nin damad›........
1248 (1832). El-hac Abdullah Efendi’nin k›z›
fierife Saide Han›m.
1249 Safer 11 (Haziran 1833). Fesli. Dergâh-›
âlî kap›c›bafl›lar›ndan el-hac Halil A¤a.
1250 (1834). ‹brahim Hilmi Pafla’n›n k›z torunu Miralay Reflid Bey’in efli fiemsi Han›m.
1256 (1840). Valide Sultan kethüdas› Ahmed
Efendizâde Ahmet Muhtar Efendi’nin
k›z› ve Ömer Efendi’nin efli fierife Hadice Han›m.
1264 Safer 24 (fiubat 1848). Asakir-i Hassa-i
Cenab-› flahane Ordu-y› Hümâyundan
Mirliva Mes’ud Pafla’n›n efli fierife Cemile Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/367-368
Mes’ud Pafla)
1270 (1853). Mes’ud Pafla’n›n k›z› Fatma Han›m. Genç yafl›nda vefat etmifltir.
1271 (1855). Mes’ud Pafla’n›n k›z› flerife Rabia
Adviye Han›m.
1272 (1856). Çok uzun kitâbesi vard›r: Ahmed-ü Mes’ud Pafla. (Sicill-i Osmânî,
4/367-368)
1274 fiaban 4 (Mart 1858). Enderun-› Hümâyundan ç›kma H›rka-i fierif hademelerinden Hattat Süleyman Efendi.
1284 (1867). Mirliva Mes’ud Pafla’n›n k›z› fierife S›d›ka Han›m.
1313 Ramazan 17 (flubat 1896). ‹brahim Hilmi Pafla’n›n torunu ve Rumeli Ordusu
Müfliri Reflid Pafla’n›n o¤lu Seryaver-i
Hazreti flehinflâhî Ferik Halil Ziya Pafla.
1318 fiaban 30 (Aral›k 1900). Rumeli ordu
müfliri Reflid Pafla’n›n o¤lu R›za Pafla’n›n
k›z›, Tekirda¤ mutasarr›f› fieref Pafla’n›n
efli Emine Zarife Han›mefendi.
Tarih k›sm› gömülü bir tafl. Mevlevî sikkeli:
Kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn mürflid-i
âgâh efl-fleyh el-hac Kufladal› müridanlar›ndan Sadrazam ‹brahim Hilmi Pafla’n›n damad› el-hac Yakub Efendi.
Da¤›stanî Cemaleddin Efendi Aç›k Türbesi:
1283 Rebiyülevvel (Temmuz 1866). Da¤›stanî
Mevlâna Cemaleddin Efendi yan›nda,
1293 fievval 17 (Kas›m 1876). Da¤›stanî
Mehmed Bey’in efli Abdülhamid Efendi’nin k›z› Cömert Han›m.
763
Da¤›stanî
Cemaleddin Efendi
Türbesi.
1298 fievval 22 (Eylül 1881). Cemaleddin
Efendi’nin genç yafl›nda vefat eden o¤lu,
Asakir-i fiahane’den binbafl› Ahmed
Bedri Bey. Kabirlerin etraf› ve üstü demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Türbenin
önünde Kafkas mücahidi ‹mam fiamil
ailesinin hazîresi vard›r.
Aç›k Türbe Civar›:
1282 (1865). Cennetmekân Abdülmecid Han
Hazretlerinin Kad›nlar›’ndan dördüncü
devletlû / Perestev Kad›nefendi Hazretlerinin / Hemfliresi Müteveffa Yusuf Paflazâde / sab›k meclis-i muhasebe azas›ndan izzetlu / Faz›l Beyefendi’nin haremleri Mihriefzen / Han›m. (Reji Komiseri
Menapirzâde Nuri Bey Türbesi bahsine
bak›n›z.) Kabir türbenin sa¤ taraf›ndad›r.
1284 Ramazan 22 (Ocak 1868). Türbe arkas›nda, Kafkasya ümeras›ndan Darü’leman-› Saltanat-› Seniyye’de sakin iken
kendisine mirlival›k rütbesi verilen
Kundikzâde Musa Rüfldi Pafla’n›n o¤lu
olup tahsil-i fünûnda kesbi maarif eden
ve 19 yafl›nda iken ‹stanbul’da vefat
eden Arslan Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/526
Musa Pafla)
Sultan Abdülmecit’in
4. Kad›n›,
II. Abdülhamit’in
anal›¤› Perestû
Kad›n’›n k›zkardefli;
Yusuf Paflazâde
Faz›l Bey’in efli
Mihriezfen Han›m’›n
flâhidesi.
764
1382 fiaban 25 (Ocak 1963). Bursa Cami-i
Kebiri imam› Nakflibendî meflayihinden
Ahmed Rüfldi Efendi. Ziyaretgâht›r.
*
*
*
1166 (1752). Kâtibî sikkeli. Dîvân-› Hümâyun kâtiplerinden Ali Efendizâde kîsedâr el-hac Mustafa Muhyi Efendi.
1174 Rebiyülevvel 20 (Ekim 1760) Dîvân-›
Hümâyun kîsedar› Ali Efendizâde Tatbikci Mehmed Münif Efendi.
Tarih k›sm› gömülü, fieyhülislâm Mekkizâde
Mustafa Âs›m Efendi etba›ndan Anadolu eflrâf-› kuzat›ndan.........
1229 Receb 27 (Temmuz 1814). Dergâh-› âlî
Ere¤lili sercebeciyan Osman A¤a. Önü,
çok feci durumda flâhide mezarl›¤›d›r.
7. Ada - E Bölümü:
1249 Safer 11 (Haziran 1833). Dergâh-› âlî
kap›c›bafl›lar›ndan Halil A¤a. (Sicill-i
Osmânî, 2/305)
1028 (1618). Hastalar A¤as› R›dvan A¤a.
Yusuf A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/673)
Yusuf A¤a’n›n efli Cemile Han›m.
Yusuf A¤a’n›n o¤lu Akif Bey.
1258 (1842). Sultan Mahmud Han’›n hazînedâr› R›fat Bey’in efli Dilharam Kalfa.
1258 (1842). R›fat Bey’in annesi........
1289 (1872). Müflir Mehmed Refet Pafla’n›n
k›z› fiadiye Han›m.
Karacaahmet-‹brahima¤a Yolu ile Arayolun
Birleflti¤i Yer:
1194 Ramazan 27 (Eylül 1780). Kafesî destarl› flâhidesi duvara çok yak›n bir yerdedir.
Hatt› nefistir. Hâcegândan fiair ‹brahim
1208 fievval 5 (6 May›s 1794). Kassabbafl›
K›br›sî el-hac Ali A¤azâde’nin efli Revide Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/553 Ali
A¤a)
1209 (1794). fieyhülislâm Kâmil Efendi’nin
kahvecisi Halil A¤a’n›n efli Ayfle Han›m.
1212 gurrei Safer (Temmuz 1797). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan
Matbah Emini Hasan Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 2/161)
1293 (1876). Dört köfle mermer flâhide. Tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye bendegân›ndan hace Emine Hatun.
1299 Safer 23 (Ocak 1882). Mevlevî sikke kabartmal›. 10. Daire-i Belediye Reisi
Mustafa Yaver Bey. (Sicill-i Osmânî,
4/631)
1301 C. âhir 4 (Nisan 1884). Fesli. Selânik
Valisi Mehmed Refet Pafla.
1306 fiaban 8 (Nisan 1889). Dördüncü Orduyu Hümâyun Topçu mirlivalar›ndan elhac Besim Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/17)
1310 (1892). Bo¤az muhaf›z› ‹brahim Pafla’n›n k›z›, Besim Pafla’n›n efli Hürmüz
Han›m.
1324 (1906). Huzûr-› Hümâyun ders-i flerîfi
teflrifatc›s› ve rikâb-› flahane arz-› celilesi
el-hac Mehmed Efendi ibn-i Ali Efendi.
Matbah emini
Hasan Efendi’nin
flâhidesi.
765
1219 Ramazan 25 (Aral›k 1804). Serbevvabin-i Dergâh-› âlî Emin-i Tersane-i
Âmire el-hac Ali A¤a. (Sicill-i Osmânî,
3/553)
1227 fievval 3 (10 Ekim 1812). Müderrisîn-i
kirâmdan, K›br›sî el-hac Ali A¤azâde
Mehmed Arif Efendi’nin o¤lu Mehmed
Tahir Efendi.
1230 Safer (Ocak 1815). Dergâh-› âlî Kethüdas› Süleyman A¤a’n›n efli fierife Emetullah Hatun.
1243 (1827). Ba-pâye-i Sadaret-i Anadolu
imâm-› evvel-i Hazreti cihândârî K›br›sîzâde Mehmed Arif Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/271)
1247 Cemaziyelâhir 15 (Kas›m 1831). Hane-i
Hassa a¤alar›ndan Tüfenkcibafl› Ahmet
Kâmil Bey.
1274 (1857). ‹mam-› evvel-i hazreti flehriyarî
K›br›sî Mehmed Arif Efendizâde Sofya
Mollas› Ali R›za Efendi.
1275 (1858). Nefis tafllar, üç adet, köflede.
Hayriye tüccar› Bekir A¤a’n›n “nûr-›
çeflmi” çocuklar›.
1280 (1863). Lâhit da¤›lm›fl, nefis yaz›. K›br›sl›zâdeler’den Sofya Kad›s› Ali R›za Efendi’nin efli Sarayl› Han›m.
1286 (1869). Sikkesi dört dilimli. Mevlevî eflfleyh Mehmed Zahir Efendi.
Benzin ‹stasyonu Duvar› Boyunca, Ara Mezarl›k Yoluna Kadar Olan K›s›m:
1145 Zilhicce 29 (Haziran 1733). Büyük kavuklu. Sancakdar Hayreddin imam› ve
Davutpafla Çarfl›s›’nda Cerrah Salih
Efendi. Yan›nda, tarih k›sm› gömülü,
sikkeli flâhide: Sancakdar Hayreddin
Camii müezzini maruf Salih Efendizâde
Cerrah Mehmed Efendi’nin o¤lu Hattat
Mehmed Said Efendi.
1175 (1761). Çank›r›l› Cezdano¤lu Süleyman
Pafla validesi fierife Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/83)
1189 (1775). Edirne kazas› Evliyazâde Zeyni
Efendi’nin bafl çukadar› Ali A¤a. (Sicill-i
Osmânî, 2/434 Zeynelabidin Efendi)
Kafdan A¤as› Mustafa A¤a.
1190 (1776). Sarayl› Emine Hatun.
1192 (1778). Nüzhet Ahmet Efendi’nin ayn›
tarihte vefat eden üç k›z›, Adile, Nefise
ve Emine Han›mlar. (Sicill-i Osmânî,
4/550)
1196 (1782). Sikkeli Mahmud Pafla-y› Veli
Camii fleyhi Osman Efendi.
1197 (1783). Kapudan-› Deryâ Gazi Hasan
Pafla alemdar› Hasan A¤a.
1198 (1783). Tafl› küçük, ince sütun fleklinde
olup Petrol Ofisi benzin istasyonu taraf›nda ve duvar›n hemen arkas›ndad›r.
Eskiden bu duvar›n önünde bir yol ve bir
de havuz vard›. Kitâbesi fludur:
Ulemaü’l-amilin fudalâü’l-muhakk›kîn Varis-i icra-y› fleriat sad›kül-va’dü’l-emîn fieyhülislâm
Müftizâde Ahmed Efendi’nin ve kâffe-i ehl-i tevhidan ervah›na r›zaen lillâhi teâlâ el-Fatiha /
1198.
Bütün eserlerde, Ahmet Efendi’nin
1206 (1791) tarihinde vefat etti¤i yaz›l›d›r. Bu tafl›n, sonradan ailesi taraf›ndan
diktirildi¤i ve vefat tarihinin de unutularak 1198 yaz›ld›¤› san›lmaktad›r.
Müftizâde Ahmet Efendi’nin 1206 tarihli tafl› ise, Karacaahmet Mezarl›¤› 3.
Ada’dad›r. (K Bölümüne bak›n›z.)
1202 (1787). Edirne Bostanc›bafl›s› Ali Bey’in
o¤lu silâhfloran-› flehriyarî ‹smail A¤a’
n›n efli...
1206 (1791). Müderrisîn-i kirâmdan Kemahl›
el-hac Mahmud Efendi’nin efli Zeliha
Han›m.
1206 (1791). Mimar A¤a sülâlesinden ‹smail
Efendi’nin k›z› Emetullah Hatun.
1209 fiaban 25 (Mart 1795). Mehmet Pafla
766
Kethüdas› Mehmed Said Efendi.
1214 gurre-i Rebiülevvel (A¤ustos 1799).
Sikkeli. Ulema-y› izamdan Filibe kazas›
Erzurumî el-hac ‹smail Saib Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/374)
1248 Cemaziyelevvel 5 (30 E›lül 1832). Tahir
Beyzâde Hüseyin Bey’in efli Zerniflan
Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Tahir Beyzâde Hüseyin
bey’in cariyesi........
1218 (1803). Büyük molla sar›kl›. Mevali-i
izamdan Mehmed Nefî Efendi.
1257 Rebiülevvel (Nisan 1841). Tahir Beyzâde Hüseyin Bey’in efli Cemalifer Han›m.
1222 (1807). K›r›mî Karasulu ‹smail A¤a.
1267 (1850) Tarihli bir lâhit. Bir han›ma ait.
Tamamen da¤›lm›fl olup eflsizdir. Karacaahmet Mezarl›¤›’nda bir efli yoktur.
Muhakkak kurtar›lmal›d›r.
1222 (1807). K›r›mî Karasulu ‹smail A¤a’n›n
k›z› ve Karasulu Abdülhâlîm Çelebi’nin
efli Zekiye Han›m.
1226 Ramazan 3 (Eylül 1811). Büyük molla
sar›kl›. Ulemaü’l-izam müderrisîn-i kirâm flehrî Haf›z Mustafa Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 3/461)
1221 Zilkade 28 (flubat 1807). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Kalyonlar kâtibi
Kadri Efendi’nin annesi Fatma Hatun.
(Sicill-i Osmânî, 3/349 Abdülkadir Efendi.)
1317 Ramazan 25 (27 Ocak 1900). ‹htisab
Naz›r› Hüseyin Hasib Bey’in o¤lu, Cemiyet-i Rusûmât azas›ndan Ali R›za
Bey’in efli Pervin Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/228 Hüseyin Hasib Bey) Hüseyin
Bey’in kabri Eyüp’te Mihriflah Vâlîde
Sultan ‹mareti bahçesindedir.
1227 (1812). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Rikâb-i Hümâyun mektubçusu
Abdülkadir Efendi’nin efli Fatma Felekna Kad›n. K›z›, Emine Han›m.
1227 Rebiülevvel 12 (Mart 1812). fieyh Osman Efendi’nin k›z› ve Mehmed Said
Efendi’nin efli Zeliha Han›m. K›z›n›n
parçalanm›fl flâhidesi yerdedir.
1232 Rebiülevvel 15 (fiubat 1817). Madenli
‹smail A¤a’n›n o¤lu Hattat Mustafa Nuri Efendi.
1234 (1818). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Ahmet Taib Efendi’nin annesi
Esma Han›m.
1241 gurre-i Rebiülevvel (Ekim 1825). Varakc›lar Han›’nda sakin flalc›zâde el-hac
‹smail A¤a’n›n efli Koca Mimar sülâlesinden Hatice Hatun. (1184 tarihine bak›n›z.)
‹htisap Naz›r› Hüseyin Hasip Bey Sofas›:
Bu sofa Duvardibi Karakolu’nun arkas›ndad›r.
fieyhülislâm
Müftüzâde Ahmet
767
*
*
*
1263 (1847). fiam-› flerif hanedan›ndan Kabakebizâde Hayriye tüccarlar›ndan el-hac
Bekir A¤a. Efli, 1270’te vefat etmifltir.
1264 (1848). Sultan Abdülmecid Han kurenal›¤›ndan mahrec fialc› Hac› ‹smail
A¤azâde Hac› Mehmed Bey.
1266 (1849). Demir parmakl›kl› sofa. fialc› ‹smail A¤a’n›n k›z› fierife Azime Han›m.
1268 Cemaziyelevvel 19 (Mart 1852). Fesli,
yerde. Said Muzaffer A¤a.
1270 (1853). fiam-› flerif hanedan›ndan tüccar-› Hayriye’den Kabakebizâde flehbender es-seyyid el-hac Bekir A¤a’n›n efli
olup genç yafl›nda vefat eden Esma Han›m. Kabri D noktas›nda ve çocuklar›n›n yan›ndad›r.
1273 (1856). Rusûmât ketebesinden Mehmed
Emin Efendi’nin o¤lu Raflid Efendi.
Karfl› sayfada
Karacaahmet Türbesi
ve civar›.
1282 Zilhicce (Nisan 1866). Fatih Sultan
Mehmed’de Valide Sultan Mektebi
meflk hocas› müderrisîn-i kirâmdan fialc›zâde Mehmed Reflid Efendi.
1283 (1866). fialc›zâde ‹smail A¤a’n›n o¤lu
ihtisabda mahalle odas› ketebesinden
Hasan Hüsnü Efendi.
‹zzet Pafla Sofas›:
1294 (1877). Ferik Mehmed ‹zzet Pafla’n›n k›z›n›n k›z› ve Hassa Ordu-yu Hümâyun
süvari binbafl›s› Nadir Bey’in efli Fatma
Adeviye Han›m.
1322 (1904). Halep ve Adana Fevkalâde kumandan› iken vefat eden Ferik Ali Muhsin Pafla’n›n efli ve yan›ndaki mezarda
defn olan ‹zzet Pafla’n›n k›z› Fatma Süreyya Han›m.
*
*
1291 (1874). Maliye kaleminden Numan Bey.
768
1299 Safer 29 (Ocak 1882). “Mir Arif kim reis-i meclis-i s›hh›yedir” o¤lu Hac› Servet
Beyefendi. 16 m›sral› kitâbesi fiair Senih
Bey’indir. (Sicill-i Osmânî, 2/64)
1300 C. âhir (Nisan 1883). Meclis-i S›hhiye
Reisi Arif Beyefendi’nin efli Münire Han›m. Kitâbesi fiair Senih Bey’indir.
1302 (1884). Bâb-› vâlâ-y› Seraskerî jandarma
dairesinden Hüsnü Efendi. Annesinin
kabri de buradad›r.
1303 (1885). Müderrisîn-i kiramdan fialc›zâde Mehmed Reflid Efendi’nin efli Emine
Saide Han›m.1305 (1887). Lâhit. Mâliye Nezaret-i celilesi Evrak Müdürü Sabri Efendi’nin o¤lu Süleyman Seyfeddin
Bey. 1312 (1894), Sabri Efendi’nin efli
fiivegüzar Han›m. Muhteflem tafllar.
1307 (1889). Rusumat ketebesinden Mehmed
Emin Efendi’nin damad› Batumlu Mehmed Reflid Efendi.
1312 (1894). Rütbe-i bâlâ ricâlinden ve meclis-i s›hhiye reisi Arif Bey. Kitâbesi 14
m›sra olup tarih beyti fludur:
‹tdi tarîhîni inflâ Senih
K›ld› Ârif Beyefendi irtihâl
Sekiz kere hacc etmifltir. (Sicill-i Osmânî,
3/279)
1289 (1872). ‹kinci Ordu Kumandan› Ferik ‹zzet Pafla. (Sicill-i Osmânî’de yaz›l› de¤ildir.)
*
1293 (1876). Eflraf-› kuzattan haf›zü’l-Kur’an
Ahmed Nazif Bey.
1313 Safer (Temmuz 1895). Atik Vâlîde
Mektebi muallimi Ali Efendi’nin o¤lu
Hüseyin Necmeddin Efendi.
1316 (1898). Bâb-› vâlây› Seraskerî Nizamiye-î
Harbiye celilesi veznedar› Arif Efendi.
1317 Zilhicce (Nisan 1900). Meclis-i s›hhiye
reisi Hac› Arif Beyefendizâde Servet
Bey’in k›z› Hayrünnisa Han›m.
1324 Zilkade 9 (Aral›k 1906). Posta ve telgraf
nezareti aliyyesi idare meclisi azal›¤› inzimamiyle baflkâtip Mustafa Münir Beyefendi.
769
1325 (1907). Selimiye Camii serkayyumu Süleyman Kâmil Efendi.
med Raflid Efendi’nin efli fierife Ayfle
Han›m.
1928 Parmakl›kl› sofa. Düyûn-› umûmiye müdürü Ahmet Faik Bey.
1238 (1822). Bozoklu Mustafa Mazhar Efendi’nin büyük hemfliresi Emine Han›m.
Tarih k›s›mlar› gömülü iki flâhide:
1239 (1823). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Bozoklu Mustafa Mazhar Efendi’nin biraderzâdesi Silâhfloran-› Hassa’dan Ali
A¤a.
Koca Mimar A¤a’n›n kerimezâdesinin
damad› Kebeciler Han›’ndan Evliya Hac› Mehmed A¤a.
Mîr-i mîrân-› kirâmdan Kengiri Sanca¤›
mutasarr›f› Arslanzâde Hüseyin Pafla’n›n
efli Zeliha Kad›n.
1184 Zilkade 17 (Mart 1771). Küçük hamzavî
tafl. Duvardibi karakolu arkas›ndad›r. Kitâbesi aynen fludur:
“Merhum Koca Mimar A¤a’n›n ve zevcesi merhûme hace-i Mâh-› Münire Hatun’un kerimezâdesi merhûme Afîfe Hatun bint-i Ahmed Efendi”.
Bu Koca Mimar Kayserili Mehmed A¤a
olmal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 4/233)
1202 (1787). Koca Mimar A¤azâde damad›
Evliya el-hac› Mehmed A¤a’n›n k›z› Sâlîha Tutu.
1211 Cemaziyelevvel (Kas›m 1796). Ecille-i
ricâl-i Devlet-i Aliyye’den bina emini
el-hac Haf›z Ahmed Behçet Efendi’nin
efli Fatma Han›m. K›z›n›n flâhidesi topra¤a gömülüdür.
1241 (1825). Tire Voyvodas› ‹smail A¤a’n›n
k›z› Ayfle S›d›ka Han›m.
1257 (1841). Atiyye Fatma Han›m. Genç yafl›nda vefat etmifltir. Kitâbesinde baba
ad› yaz›l› de¤ildir. Bozoklular’a mensub
olmal›d›r.
1261 (1845). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Bozoklu Mustafa Mazhar Efendi’nin hamflirezâdesi el-hac Ahmet R›fat Efendi’nin
efli Saide Kad›n.
1271 Zilkade 19 (A¤ustos 1855). Ali R›za
Efendi’nin efli Ayfle Canfeza Han›m.
1284 (1867). Meflâhir-i vüzerâdan Sirozi Yusuf Paflazâde Erzurum Valisi Mustafa
Mazhar Pafla Hazretlerinin efli hace Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/673 Yusuf Muhlis Pafla; S. Eyice, Tarihî Mezarlar, Tarih Ens. Der. Say›: 4-5/299) (‹nal,
Son As›r Türk fiairleri, s. 969)
1284 (1867). Fesli. Genç yafl›nda vefat eden
fiefik Efendi.
“fiefik Efendi küttâb›n ercümendi idi”
1286 Zilkade 3 (4 flubat 1870). El-hac Mehmed Akif Pafla’n›n torunu el-hac Mustafa Cemal Bey’in o¤lu Mehmed R›za Bey.
A ve B Noktalar› Aras›:
Bozoklu Mustafa Mazhar Bey Sofas› ve Çevresi:
1198 Receb 11 (May›s 1784). Fatma Hatun.
Yaz› bu kadard›r.
1209 Zilkade (May›s 1795). Kafesî destarl›.
Âmedî Kalemi baflhalifesi Mehmed Cûdî Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/91)
1218 (1803). Sab›ka kassabbafl› el-hac Mustafa A¤a’n›n k›z› Çavuflzâde torunu Meh770
Akif Pafla Bozoklu olup burada medfun
olanlar onun soyundand›r. (‹slâm Ans.
1/242; Sicill-i Osmânî, 3/287)
1291 (1874). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun
Amedî Kalemi nüvisân›ndan ve tarikati âlîyye-i Halvetiyye derviflân›ndan elhac Ali R›za Efendi Eflinin tafl› çok gömülüdür.
1292 (1875). Dîvân-› Hümâyun Mühimme
Kaleminden Ali R›za Efendi’nin o¤lu
Mehmed Emin Efendi nin k›z› fierife
Han›m. R›za Efendi k›z›n›n kabri de buradad›r.
1296 (1879). Beflinci Ordu-y› Hümâyun redif
binbafl›s›, Mazhar Paflazâde el-hac ‹smail
Efendi.
1313 (1895). ‹nce Alemdar Mehmed Pafla’n›n
o¤lu Ahmet Cemil Bey’in k›z› ve Evkâf-›
Hümâyun Mektûbî Kalemi hulefas›ndan
Fuad Bey’in efli Zeliha Kadriye Han›m.
1329 K. sâni (Ocak 1913). Adliye Nezareti istinaf azal›¤›ndan emekli Bozoklu Mehmed Akif Pafla torunu el-hac Mustafa
Cemâl Bey.
1330 Zilkade (Ekim 1912). Mahkeme-i Temyiz Reisi R›za Efendizâde Hac› Emin
Bey.
Bu sofan›n etraf›, kesme tafl alçak bir duvarla
çevrilmifltir.
*
*
1280 (1863). Teberderan Mehmed Efendi.
1319 Zilkade 5 (flubat 1902). Kudema-y› ferikandan Mustafa Pafla.
1323 (1905). Sultan Bayezid Camii dersiamlar›ndan müderris Hasan Lütfi Efendi.
Etraf› Kesmetafl Duvarl› Sofa:
1196 (1782). Çok kal›n silindir tafl. Bafl tafl›n›n iç ve d›fl yüzünde birer kitâbe vard›r.
Kutbü’l-ârifîn efl-fleyh efl-fiazelî Hüseyin
Efendi. (k.s.)
‹ç kitâbesi sekiz s›ra hâlînde olup 16 m›srad›r. Arapça yaz›lm›flt›r. Eskiden ön taraf› yol idi.
1202 gurre-i Ramazan. (Haziran 1788). Ahmet Efendi’nin efli Hadice Hatun.
1200 Receb 22 (May›s 1786). Kâtibî sikkeli,
Hekimzâde el-hac Ahmet A¤a.
*
1251 (1835). Muhteflem tafl. Bozok Sanca¤›
Süleyman Bey.
1252 (1836). Meflhur fiahincibafl› Arif A¤a’
n›n efli Münire Han›m.
Etraf› Demir Parmakl›kl› Sofa:
1243 (1827). Ketânî el-hac Pafla A¤a’n›n efli
Ayfle Han›m.
1309 (1891). Kurena-y› flehriyârî Besim Bey.
1322 (1904). Serkâtib-i flehriyârî Ahmet Kemâl Efendi’nin k›z› ve kurena-y› flehriyârî Besim Bey’in efli Fatma Han›m.
1208 (1793). Ali el-hakim hâzâ kabri el-hac
Ömer.
1206 (1791). Yirmi sekiz sekban mütevellisi
el-hac Ali Efendi.
1283 fievval (flubat 1867). Darbhane-i âmire
Naz›r› Ali R›za Pafla’n›n kap› kethüdas›
Mehmed Emin Beyo¤lu Mektubî-i Mâliye hulefas›ndan Mehmed Salim Bey. Kitâbe M›srîzâde Ali R›za imzal›d›r.
Tarih k›sm› gömülü iki flâhide:
Sarây-› Hümâyun Darü’s-saâde A¤as›
hademesinden Bozoklu Abdullah A¤a.
Silâhfloran-› Hassa’dan Kolçak Paflazâde
Selim Bey’in k›z›........
Yan›ndaki Sofa:
Orta Yerde Etraf› Kesmetafl Duvarl› Sofa:
1171 (1757). Silâhdar hulefâs›ndan Surre
Eminizâde el-hac Ahmet Efendi’nin k›z›
Zeliha Tutu. Ketebehu Haf›z Ahmed imzal›.
1252 Recep. 15 (Ekim 1836). Devletlu Serasker Pafla Hazretlerinin iç çukedar› Behram A¤a.
1192 (1778). Kethüda-y› sadr-› âlî hulefas›ndan el-hac Mustafa Efendi.
1197 Rebilülevvel 15 (fiubat 1783). Kafesî
destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ve Hilmi Pafla hazinedar› Hasan
Efendi.
771
1202 (1787). Çok uzun girift yaz›. Mehmet
S›rr› Efendi.
1256 (1840). Mezarc› Ali Befle.
1302 Muharrem 15 (Kas›m 1884). Tarikat-i
Aliyye-i Sa’diyye’den ve muzikay› Hümâyun kola¤alar›ndan Kâmil Efendi.
Hepsi çok püsküllü feslidir.
1263 (1847). Dîvân-› Hümâyun Kalemi mühimme nüvisân›ndan Mehmed Nâyab
Bey’in efli Nefl’e Han›m.
1270 (1853). Dergâh-› âlî gediklilerinden Hüseyin A¤a’n›n k›z› fierife Meryem Han›m.
Yol Boyu:
1199 (1784). Balkapan› tüccarlar›ndan el-hac
Mehmed A¤a.
1217 (1802). Hâlâ Baruthane Naz›r› el-hac
Mehmed Rag›b Efendi’nin k›z› Saide Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/360 Rag›b Pafla)
1222 fievval 21 (Aral›k 1807). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Rag›b Paflazâde Mehmed Tahir Beyefendi’nin k›z› Hafize Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/360 Rag›b Pafla)
1223 Cemaziyelevvel 12 (Temmuz 1808). Sab›k ocak taflc›bafl›s› el-hac Ömer
A¤a’n›n k›z› Havva Han›m.
1225 Ramazan 27 (Ekim 1810). Rag›b Pafla’n›n k›z› Ayfle Han›m.
1225 (1810). Dergâh-› âlî gediklilerinden Hocapaflal› Hüseyin A¤a.
1229 fiaban29 (A¤ustos 1814). Vezîr-i mükerrem el-hac Mehmed Rag›b Pafla Hazretlerinin efli ‹ffetlu Esma Han›m. (Sicill-i
Osmânî, 2/360)
1247 Cemaziyelevvel. 15 (Ekim 1831). Hanei Hassa A¤alar›’ndan Tüfenkcibafl› Ahmet Kâmil Bey.
1256 (1840). Cündizâde Hüseyin A¤a’n›n efli
fierife Fatma Han›m.
1270 (1853). fiam-› fierif hanedan›ndan tüccar-› Hayriye’den Kanakebizâde flehbender es-seyyid el-hac Bekir A¤a’n›n efli
olup genç yafl›nda vefat eden Esma Han›m. 1265 ve 1266 tarihlerinde vefat
eden o¤ullar›n›n tafllar› eflsizdir.
1272 (1855). Demir parmakl›kl› sofa. Cadde
üzeri girifl kap›s›n›n solu. Mehmed Pafla’n›n k›z› Adile Han›m. Yan›nda:
1303 (1885). Alemdarzâde Mahmud Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/293 Giridîzâde Mehmed
Pafla)
1288 (1871). Serhademe Ahmet Efendi’nin
efli Mâhicemâl Han›m.
1289 (1872). Sarây-› Hümâyun baltac›lar›ndan Haf›z Sâlîh Efendi
1295 (1878). Necâbetlu fievket Efendi Hazretlerinin serhademesi Ahmet Efendi’nin efli Emine Melek Han›m.
1319 Muharrem (Nisan 1901). Umum Mekteb-i Rüfldiye-i Askeriye-i fiahane müdür-i umûmîsi Mirliva ‹zzetlu Raif Bey’in
annesi Fatma Han›m.
1008 (1599). Tam B noktas›ndad›r. Dört köfle
mermer fiâhide, uzun kitâbe. Kemankefl
Mustafa A¤a.
“Didi menzil olub gitdi niflâne”
1257 (1841). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Hüseyin Ken’an Efendi’nin o¤lu Mehmed
R›fat Bey ve di¤er o¤lu 1261 (1845)
Mehmed Said Bey. K›z›, 1259 (1843)
1261 Zilhade. 27 (Kas›m 1845). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Hüseyin Ken’an Efendi’nin biraderi Hasan Efendi.
772
7. Ada - F Bölümü:
Karakol Taraf›ndaki Duvar Boyunca-Buradaki Merdivenlerden Kaygusuz Baba Türbesine Kadar:
1180 (1766). Asiye Han›m.
1202 (1787). Dîvân-› Hümâyun ketebesinden
Sad›kzâde Mehmed Emin Efendi yan›nda, 1225 (1810) Sad›k Efendi’nin di¤er
o¤lu Süleyman Faiz Efendi.
1211 (1796). Silâhfloran-› Hassa’dan Zaim
Hüseyin A¤a.
Efendi.
1318 Razaman (Ocak 1901). Kadiriyye dervifllerinden Hattat Hafize Han›m’›n k›z›
Fatma Han›m. Kabri, Kaygusuz Baba
Türbesi yak›n›ndad›r.
T›rnakç›zâde Sofas›:
1227 Zilkade (Kas›m 1812). Reisü’l-küttab Arif Efendi’nin kaftanc›s› Mehmed Enis
A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/267 Ulu Arif
Efendi)
1277 (1860). Sultan Bayezid’te Nalband Han›
sahibi el-hac Mehmed Efendi
1281 (1864). Parmakl›kl›. Defter-i Hakanî
Kuyudat odas› mümeyyizi Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mustafa Mahir
Efendi.
Sofan›n etraf› demir parmakl›k ile çevrilidir.
Caddeye bakan cephesinde “T›rnakc›zâde Sofas› 1290 (1873)” diye yaz›lm›flt›r. ‹çindeki flâhideler flunlard›r:
1187 (1773). Dülbend A¤as› ve T›rnakc›-i
flehriyarî Mustafa A¤a’n›n annesi Zeynep Hatun.
1191 (1777). A¤ay-› Dülbend-i Hazret-i flehriyarî el-hac Mustafa A¤azâde Mustafa
Bey.
1286 (1869). Kudve-i ehl-i kalem Arif Efendi.
1304 (1886). Mûs›ki-i Hümâyun mirlivalar›ndan Mehmed Ali Bey’in annesi Emine
Han›m. Yan›nda, 1308 efli Asiye Han›m.
1304 (1886). Fesli. Kadri Pafla. (Sicill-i Osmânî, 4/56)
1309 fiaban 7 (7 Mart 1892). Tarikat-i âlîyye-i
fiabaniye’den Yorganî el-hac Hasan
1192 (1778). Mustafa A¤a’n›n annesi Cilvefle
Kad›n.
1193 (1779) T›rnakç› Mustafa A¤a’n›n babas›
Mehmed.
1199 Muharrem (Kas›m 1784). T›rnakc›-i Hazreti-i flehriyarî, bevvâbîn-i dergâh-› âlî elhac Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/449)
T›rnakç›zâde Sofas›.
773
1207 Zilkade 9 (18 Haziran 1793). T›rnakc›
Mustafa A¤a’n›n k›z› Dergâh-› âlî kap›c›bafl› a¤alar›ndan Zorluzâde Mehmed
Sadik Beyefendi’nin efli fierife Fatma
Han›m.
1290 Safer 11 (10 Nisan 1873). Erbâb-› fli’r ü
inflan›n Ferid ü sipihr-i bülendi ve ulema-y› a’lâm-› dehrin zarif ü bî menendi
‹stanbul pâyeli ve fiura-y› Devlet azas›
T›rnakc›zâde el-hac Mehmed Sa’id Beyefendi. Ayn› kabrin ayak tafl›nda: 1313
R. âhir (Eylül 1895). Efli Emine Han›mefendi. (Sicill-i Osmânî, 2/438) Sofa bu
zat›n vefat›ndan sonra yap›lm›flt›r.
1301 Cemaziyelevvel 19 (Mart 1884). Mekke-i Mükerreme Mevlevîyyeti’nden avdetde Medine-i Münevvere’de vefat
eden ve Mutahhare’de defin-i hak olan
T›rnakc›zâde Mustafa Beyefendi’nin
necl-i necibi sülehay› ricâl-i ilmiyye ve
hulefa-y› tarikat-i Halidî-i Nakflibendiyye’den M›s›r Kad›s› el-hac Mehmed Raflid Beyefendi. Kitâbesi M›srîzâde imzal›d›r. Ayak tafl›nda, 1332 Muharrem 15
(Aral›k 1913) Efli, Ayfle fierife Han›m.
1305 Safer 20 (Kas›m 1887). Ziver Beyefendi’nin k›z› ve Evkaf-› Hümâyun mektubcusu Salim Bey’in efli Hadice Rat›be Han›m.
Efendi’nin efli fierife Aliye Han›m. (Sicilli Osmânî, 2/235 Hafid Mehmed Efendi)
1225 Recep 11 (A¤ustos 1810). Sultan Mustafa
Han Hazretlerinin 2. Kad›n›’n›n harem
Kethüdas› Fenerli Taflç› Süleyman A¤a.
1227 Zilkade 11 (Kas›m 1812). Darüssaâde
A¤as› ketebesinden 3. Halife hasekibafl›
flakir Abdullah Efendi. Efli 1224, Zekiye
Hatun.
1237 (1821). Cebbârzâde Süleyman Bey’in k›z› fierife Han›mefendinin cariyesi Hofldil
Kad›n.
1243 (1827). Sadr›azam mühürdar› yamaklar›ndan Mahyac›zâde Mehmed Emin
Efendi.
1250 (1834). Parmakl›kl› aile sofas›. Keresteci
Hac› Akçeflehirli Sâlîh A¤a ve di¤erleri.
1252 (1836). Hâlâ Sadr›azam el-hac Rauf Pafla’n›n flamdan a¤as› Arabgirli el-hac Hasan A¤a.
1263 (1847). El-hac Haf›z Kara Mehmed
Efendi’nin efli Cemile Han›m. Yan›nda,
o¤lu 1275 (1858), kap›c›bafl›lardan Ahmed Efendi.
1267 (1850). Kîsedâr-› flehriyarî Tahir Efendi.
Kaygusuz Baba Türbesi ile Serasker Nam›k
Pafla Sofas› Aras›:
1131 (1718). Defterdar Emir Pafla’n›n k›z› fierife Emine Han›m.
1142 (1729). Defterdar Seyyid Mustafa Pafla’n›n k›z› fierife Emine Han›m.
1184 (1770). Kethüda-y› Sadr-› âlî Yusuf
Efendi’nin k›z› Meryem Han›m. (Sicill-i
Osmânî, 4/666 Yusuf Efendi Bina Emini)
1202 fievval 14 (18 Temmuz 1788). Sikkeli.
Sadr-› esbak Halil Hamid Pafla’n›n biraderi Müderrisîn-i kiramdan Mustafa
Bey. (Halil Hamid Pafla için 6. Ada’ya
bak›n›z.)
1206 Muharrem 5 (E›lül 1791). Müderrisîn-i
kirâmdan Hafidzâde Mehmed Sad›k
774
1267 (1850). El-hac Emin A¤a’n›n o¤lu Evkaf-› Hümâyun ketebesinden ‹smail
Efendi.
1276 (1859). Arif Pafla’n›n Harem Kethüdas›
el-hac Osman A¤a ve k›z›.
1278 (1861). Ayasofya-i kebir hace-i kirâmdan Nevflehirli Ahmed Efendi ve o¤lu
1297 (1880), Ayasofya Cami’i müderrisîn-i kirâm›ndan Mustafa Efendi.
1281 (1864). Esnaf Kethüdas› Üsküdarî Mehmed Latif A¤a.
1284 Muharrem 25 (29 May›s 1867). Tarikati âlîyye-i Bektafliye kudema-y› fukaras›ndan ve Musiki-i Hümâyun kaimmakamlar›ndan Mahmud Bey. fiâhidesi Bektâflî
sikke kabartmal›d›r.
1292 (1857). Etraf› parmakl›kl› sofa. iki muhteflem tafl:
fiive-i takdirden nâgâh Ahmed Hilmi Bey
Düfldü fevt hemserle matem-i hicrana bak
Hassa-i Alay› Top-i Miralay› ki, ol
Sabr ile olsun nice eltaf-› Mevlâ’ya ehakk
Zât-› vâlây› Hadice car idüb merhumeyi
Ola flayan Cemâl-i Hazreti Rabbü’l-felak
Düfldü bir derd-i elime bulmad› derman›n›
Göçdü matemdir sana kald› heran a¤lamak
Söyledim tarihin hayr-› du’a ile Senih
Eyliye Me’va Münire Han›m Me’vay› Hakk
1292
Yan›nda:
1298 C. âhir (May›s 1881). Hâlîd Pafla’n›n
annesi Ayfle Han›m. Münire Han›m k›z›
olmal›d›r.
1295 (1878). Defterhane-i âmire ketabesinden Kürkçübafl›zâde Salih Efendi.
1295 (1878). fieyhülharem Davud Pafla Kethüdas›n›n o¤lu Kad›köyü ser-komiseri
Tahir Efendi.
1298 (1881). Kürkcübafl› el-hac Emin Efendi
nin k›z› Havva Han›m.
1309 fiaban 7 (7. 3. 1892). Kaygusuz Baba solu, parmakl›k içinde. Tarikat-i Aliyye-i
fiabaniye arifan›ndan Yorganî el-hac
Hasan Efendi.
Bafl Defterdar Yusuf Efendi Sofas›:
F. Bölümünün orta yerinde ve mezarl›k duvar›ndan 37 ad›m içeride olup, bafl ve ayak tafllar› yüksek sütun fleklindedir. Kitâbesi fludur:
Cenâb-› kethüda-y› sadr-› âlî kadr-i zîflân kim
Riyâz-› hâcegânîden gül-âsâ itr-bîn oldu
Nice câh-› bülend olmufl iken dîvân-› âlîde
Yine el-Hak tevazi-pîfle merd-i nâ-pezir oldu
Olub üç defa Defterdâr ol bâb-› devletde
Bulunmaz ana sânî böyle bir sâhib-i temyiz oldu
Yeter insâf olunsa flâhidenin hüsn-i halk›na
Tarîk-i pâk-i Uflflâkî’ye ez-dil flevk-rîz oldu
No’la Ya’kûb vefl nâlân ü giryan olsa ibcây›
Lecceb hâke salmakda felek çalâk ü tîn oldu
Vefât› sâline Dervifl kâr› böyle tarih
‹düb bu Yusuf Efendi M›sr-› Adn içre azîz oldu
1162 (1749)
Kas›mpafla Uflflâkî Tekkesi’nin ikinci bânîsidir. (Sicill-i Osmânî, 4/664-665) k›z›
Meryem Han›m’›n 1184 (1770) tarihli
tafl› da buradad›r.
1225 (1810). Hâzâ makberetü fiemseddin Han›m.
1302 Receb 17 (May›s 1885). Evkâf-› Hümâyun meclis idaresi azas›ndan Mahmud
Azmi Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/337)
1313 Zilhicce 15 (May›s 1896). Mâliye Naz›r›
Ahmed Muhtar Pafla’n›n k›z› Ayfle Han›m. Ayn› kabirde; 1304 Receb 12 (Nisan 1887). Tahsin Bey. Etraf› parmakl›k
ile çevrilmifltir. (Sicill-i Osmânî, 4/349
Muhtar Ahmed Pafla)
1255 Safer. 15 (30 Nisan 1839). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Emîn-i Defter-i Hâkanî
el-hac Ali Beyefendi. (Sicill-i Osmânî,
3/566)
1255 Recep (Eylül 1839). Emin-i Defter-i
Hâkanî el-hac Ali Beyefendi’nin k›z› elhace fierife Ayfle S›d›ka Han›m. Tafllar›
nefistir.
1316 Teflrîn-i evvel (1900). Surre-i Hümâyun
Emini el-hac Ali R›za Efendi.
1256 Cemaziyelevvel. 25 (Temmuz 1840).
Yanyal› Davud Bey’in efli Emine Han›m.
1318 (1900). Mevali-i izamdan ‹stinaf Mahkemesi riyasetinden fievki Efendi
1257 (1841). Azam-› rical-i Devlet-i Aliyye’den sab›k Emin-i Defter-i Hakanî elhac Ali Beyefendi’nin o¤lu zuamadan elhac Mehmed Said Efendi.
1324 (1906). Maliye Mektûbî Kalemi ketebesinden Ahmed Hayri Bey’in k›z› Fatma
Zehra Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Sadrazam Hurflid Pafla’n›n vekilharc› Said Mehmed A¤a.
1261 Safer 11 (flubat 1845). Kibâr Hâcegân-›
Dîvân-› Hümâyun’dan mevkufatî-i esbak Mehmed Tahir Efendi (Sicill-i Osmânî, 3/247)
775
Sofa çok periflan durumda olup yerde pekçok
flâhide vard›r. Civar›nda:
1335 (1916). ‹skenderun Kaimmakam› Mustafa Reflid Bey.
1253 (1837). Sadr›azam Mehmed Pafla’n›n
miftah a¤as› el-hac Ali A¤a’n›n annesi
Raziye Han›m.
Serasker Nam›k Pafla Ailesi Hazîresi:
1261 (1845). Yanyavî Mehmed Hulûsi Efendizâde mütehayyizân-› küttâbdan Mehmed Tevfik Efendi.
1279 (1862). Duhan tüccârlar›ndan Hüsnü
Efendi’nin etraf› parmakl›kl› aile sofas›.
999 R. evvel (Ocak 1591). 1 nolu yerdedir.
Ali A¤a ‹bn-i Abdullah A¤a-y› ebnây›
sipâhiyân fî flehr-i rebiüvvel.
7. Ada’da
Hattat Rasim Efendi
ve efli.
1262 Ramazan 26 (Eylül 1846). Devletlu ismetlu Adile Sultan Hazretlerinin hademeler Kethüdas› Osman Efendi’nin efli
fierife Ziynet Han›m.
Fethi Ahmed Pafla aile hazîresi karfl›s›ndad›r.
1301 (1883). Nam›k Pafla’n›n Kethüdas› Ali
Efendi
1303 Zilkade 13 (Nisan 1896). Efâhim-i vükelâ-y› Saltanat-› Seniyye’den Devletlü
Nam›k Pafla Hazretlerinin kerime-i
muhteremeleri ve e’âz›m-› ricâl-i Devlet-i Aliyyeden atufetlü Sa’di Beyefendi
Hazretlerinin halilesi ‹ffet Han›m.
1305 R. âhir 6 (22 Aral›k 1887). Nam›k Pafla’n›n haremi sâlîhat-› nisvândan Melek
Han›m.
1310 (1892). fieyhü’l-vüzerâ Nam›k Pafla ahfâd›ndan Tahir Pafla’n›n k›z› Emine Nafi’a Han›m. Muhyiddin Bey’in efli idi.
1313 Haz.iran 10 (1895). Hazîrenin hemen
d›fl›nda, Nam›k Paflazâde Teftifl-i Askerî
Komisyonu azas›ndan Ferik ‹brahim Edhem Pafla. Kars muharebelerinde bulunmufltur. (Sicill-i Osmânî, 4/843)
1310 Safer 22 (15 Eylül 1892). Vas›yyeti gere¤ince kendisinin yaz›pta flâhidesine hâk
edilen kitâbesi aynen fludur:
“Tarik-i âlîyye-i fia’baniye ricâlinden Kufladal› ‹brahim Efendi Hazretlerine müntesib vaktinde fleyhü’l-vüzera el-hac Mehemmed Emin Nam›k Pafla
bin Halil Ramiz bin Hasan bin Ummet el-Konevî
rahimullah›n kabridir.”
Çok de¤erli bir Osmanl› veziri olan Nam›k Pafla, Kabatafl ve F›nd›kl› s›rtlar›nda
bulunan muhteflem kona¤›nda vefat etmifltir. (A. N. Sinapl›, Mehmed Nam›k
Pafla; Y. N. Öztürk, Kufladal› ‹brahim
Halvetî, fihrist)
1313 C. âhir 23 (Aral›k 1895). Mehmed Nam›k Pafla’n›n k›z torunu ve müflarünileyhin torunu ‹brahim Refik Bey’in efli Hadice Refehat Han›m.
776
1320 R. âhir (Temmuz 1902). fieyhü’l-vüzera
Nam›k Pafla’n›n o¤lu Ahmed fiakir Bey.
1339 Safer (Ekim 1920). fieyhü’l-vüzerâ Nam›k Pafla’n›n k›z› Hadice Huriye Han›m.
1326 (1908). Hazine-i Hâssa-i fiâhâne heyet-i
idaresi vekîli Tarikat-i Aliyye-yi fia’bâniyye mensûbîninden Mahmud Reflad Bey.
1340 (1921). Nam›k Pafla torunu ‹brahim Pafla’n›n o¤lu Mustafa fiükrü Bey. D. 1286
(1869).
Tarih k›sm› gömülü. Enderun’dan mahrec Sivas defterdar› Tayfur Efendi.
Bu aileye mensub olup da hazîre d›fl›na gömülenler flunlard›r:
1342 (1923). Nam›k Paflazâde Mehmed Fuad
Bey’in k›z› Emine Naciye Han›m. Do¤.
1316 (1898).
Mefâhir-i ehl-i hüner ya’ni Hace-zât kim
Terk idüb dâr-› fenây› eyledi azm-i beka
Gitdi elden öyle bir kâmil vücudun dâmeni
‹tmesün hattat-› âleme yok yere edâ
Misli gelmez bir dahi bin y›l felek devr eylese
Hüsn-i hatt› bî-bedel her k›t’as› rûh-âflinâ
Çekdi el dünyâ vü mâfihâdan ol zât-› flerif
Oldu târîh memât› bu iki m›sra’da
Merkadin Firdevs-i a’lâ eyliye Mevlâ senin
Hem-enîsin mahflerde Muhammed Mustafa.
Enderun-› Hümâyun yaz› hocas› mevali-i kirâmdan
Ali Rasim Efendi’nin rûh-› flerîfine
el-Fatiha. 24 Zilkade 1312 (19 May›s 1895)
(Merâk›d, s. 47, ‹nal, Son Hattatlar, s. 304)
Yan›nda:
“Cennetmekân Abdülaziz Han Hazretlerinin
k›z› Emine Sultan’›n dad›s› ve Enderun-› Hümâyun Hocas› Ali Efendi’nin efli Fat›ma Teran-dil Han›m.” 13...
Son iki rakam kaz›nmam›flt›r.
1291 (1874). Nam›k Pafla’n›n k›z› Nazmi
Bey’in efli Besime Han›m.
Kabirleri ahfâd› taraf›nda yeniden yapt›r›lm›fl
ve yeni bir Türkçe kitâbe ilâve edilmifltir.
1295 (1878). Nam›k Pafla’n›n o¤lu binbafl› Ali
Bey’in efli Aliye Han›m.
Emine Sultan, iki ay olmadan 1866’da vefat
etmifltir. (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve
K›zlar›, s. 165)
Ali Bey, Sultan Aziz’in flehid edilmesi s›ras›nda odan›n kap›s›n›, k›l›c›n› çekerek
beklemifltir. Y›ld›z Mahkemesi’nde müebbet hapse mahkum olmufl ve Taif kalesine gönderilmifl, 1908 ‹kinci Meflrutiyet’in
ilân›nda ‹stanbul’a dönmüfl ve 2 Nisan
1925’te de ölmüfltür. (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, 11/774; Uzunçarfl›l›,
Mithat Pafla ve Taif Mahkûmlar›,s.138)
Kaygusuz ‹brahim Baba Türbesi:
Duvardibi Karakolu arkas›nda, 7. Ada’da ve
mezarl›k duvar›n›n hemen üzerindedir. Sol ta-
Kaygusuz Baba
Aç›k Türbesi.
1297 (1880). Yâverân-› ekrem Nam›k Pafla’n›n efli Emine Mahinûr Han›m.
1292 (1875). Bahriye müsteflar› Nazmi Beyefendi’nin k›z› ve kurenay› flehinflâhîden
Halil Beyefendi’nin efli Fatma Han›m.
Hattat Ali Rasim Efendi Sofas›:
7. Ada’da, köfleye yak›n bir yerde ve R›fat Pafla Hazîresi’nin sa¤ taraf›nda ve mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. ‹çinde iki muhteflem tafl vard›r. Biri, küçük molla sar›kl› ve Osmanl› arma kabartmal›d›r. Kitâbesi fludur:
777
1302 (1884). Kutbü’l-ârifîn ‹smail Rûmî sülâlesinden tarîkat-i aliyye-i Kadiriyye meflâyih-i kirâm›ndan ve Gaygusuz Baba
Dergâh› post-niflîni es-seyyid efl-fleyh elhac Mehmed Sürûrî Baba bin el-hac eflfleyh Ali Baba.
1311 (1893). Gaygusuz Baba derviflesi Hurrem Hatun.
1312 (1894). Nefis yaz›. Gaygusuz Baba’n›n
efli Gülsüm Hatun.
Kaygusuz Baba Türbesi’ndeki kitabe:
“Bende-i âl-i abâ /
Kaygusuz ‹brahim
Baba - 1289”
raf›nda, ünlü flair ve edip, Recaizâde Mahmut
Ekrem Bey’in annesi ve kardeflinin aile sofas›
ile T›rnakç› ailesi sofas› bulunmaktad›r.
Türbe, aç›k türbe olup her taraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl ve örtülmüfltür. Mezarl›k
duvar›ndaki bir madalyon içine flu kitâbecik
yaz›lm›flt›r:
“Bende-i âl-î abâ Gaygusuz ‹brahim Baba 1289”
Sütun fleklindeki bafl flâhidesi üzerinde flu kitâbe vard›r:
Tarîkat-i aliyye-i Kadiriyye meflâyih-i izâm›ndan
Mürflid-i âgâhü’l-mücâhid-i fî-sebîlillâh
Hâdimü’l-fukarâ ve’l-mesâkin bende-i âl-î abâ
Merhûm ve ma¤fûr el-muhtâc ilâ rahmet-i Rabbi’l-gafur
Es-seyyid efl-fleyh el-hâc Gaygusuz ‹brahim Baba-y›
Bolevî ibn-i’fl-fleyh Ömerü’l-Vasfî ve bâ-tevfîk
Akkavakzâde rûh-› flerîfleri çün R›zaullahi
Fatiha. 12 Zilkade 1289 (11 Ocak 1873).
Kaygusuz ‹brahim Baba, bir Kâdîri fleyhi olup,
Ayasofya Camii civâr›nda, eski ad› Toprak Sokak olan ‹ncili Çavufl Sokak üzerinde tekkesi
vard›r. Ahflap tekke bugün de mevcuttur. Kaygusuz Baba Türbesi arkas›nda bulunan flâhideler flunlard›r:
1298 (1881). F›nd›kl› Cami-i flerîfi imam› ve
Hatibi haf›z efl-fleyh Süleyman Sabri
Efendi. fieyh Kaygusuz Baba halifesidir.
Kaygusuz Baba
Türbesi arkas›nda
fieyh Sürurî
778
1299 Muharrem (Aral›k 1881). Tarikât-i aliyye-i Kadiriyye’den Gaygusuz Baba bendelerinden Hattat Hafize Hadice Han›m.
1316 Muharrem 27 (17 Haziran 1898). Kutbü’l-ârîfin Gaygusuz Baba hulefâs›ndan
efl-fleyh Mustafa fievki Baba Efendi’nin
o¤lu efl-fleyh Ali Manzar Efendi’nin efli
Nuriye Han›m.
1318 (1900). Süleyman Sabri Efendi’nin efli
Bedriye Han›m.
1325 (1907). Kaygusuz Baba derviflesi, fiahin
Pafla’n›n efli Fatma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/135 fiahin Pafla)
Kaynaklar: (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 47) (Zakir fiükrü Efendi, ‹stanbul Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu, ‹slâm Medeniyeti
Mec. 1/92)
Recaizâde Sofas›.
Recaizâde Aile Sofas›:
Duvardibi Karakolu arkas›nda, Kaygusuz ‹brahim Baba aç›k türbesi ile T›rnakç› Sofas› aras›nda, 7. Ada’da ve mezarl›k duvar›n›n hemen
üzerindedir. Önü, sebilli parkt›r. Burada ayn›
tarz ve flekilde yap›lm›fl flu flâhideler vard›r:
2 Muharrem 1291 (19 fiubat 1874. Eâz›m-i ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Recai Efendi
Hazretleri’nin zevcesi Gazi Timurtafl Pafla sülâlesinden Merhûme ve ma¤fûrunleha fierîfe Rabia Adviye Han›mefendi.
Mehmet Celâl ve Mahmut Ekrem Beyler’in valideleridir. Kocas›, Recai Mehmet Efendi,Takvimhane Naz›r› olup de¤erli bir zat idi. 13 fievval 1291 (23 Kas›m 1847)’de vefat etti. Kabri, Eyüp’te,
Mihriflah Valide Sultan ‹mareti karfl›s›ndaki mezarl›ktad›r. Mezarl›k kap›s›ndan
girildi¤inde sol taraftaki hazîrede ve mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r.
Recaizâde MahmutEkrem Bey, Ekrem
Talu’nun babas› ve Çi¤dem Talu’nun
büyük babas›d›r. Meflhur edip ve flairlerimizdendir.
18 Ramazan 1297 (24 A¤ustos 1880). Eâz›m-i
ricâl-i Devlet-i Aliyye’den müteveffa
Recai Efendizâde Mehmed Celâl / Beyefendi’nin zevcesi merhume Hadice Remziye Han›m.
17 R. âhir 1298 (19 Mart 1881). Ecille-i ricâli Devletü’l-Aliyye’den Surre-i Hümâyun
Emini esbak el-hac Mehmed Nuri Efendi Merhumun zevce-i muhteremeleri
Hace Fat›ma Pertevniyal Han›m.
Bu tafl di¤erlerinin ayn›s› olup di¤erlerinden
biraz uzaktad›r.
12 Safer 1300 (23 Aral›k 1882). Müteveffâ
Recai Efendizâde efâz›l-› flu’aradan sab›ka Ayd›n Vilâyeti Mektubcusu Mehmed
Celalüddin Beyefendi.
Celâl Bey edebiyat› babas› Recai Efendiden
ö¤renmifltir. Sonra Petersburg Sefareti Baflkâtibi oldu. Cevdet Pafla’n›n kâtibi olarak BosnaHersek ve Halep’e gitti. fiiirleri bas›lmam›flt›r.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 2/370 Recai Mehmet Efendi)
(H. fiehsuvaro¤lu, Bo¤aziçi’ne Dair, s. 274) (‹slâm Ans.
4/218 Ekrem Bey) (Türk Dili ve Ed. Ans. 2/26 Celal Bey;
7/292 Recai Mehmed fiakir Efendi ve Recaizâde Mahmut Ek779
rem Bey) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, 2/894)
R›fat Pafla Hazîresi:
Duvardibi mevkiinde, Serasker Nam›k Pafla aile hazîresi yan›ndad›r. Sofan›n etraf› demir
parmakl›k ile çevrilmifl olup içindeki flâhideler
flunlard›r:
1209 (1794). Taz›c›bafl›zâde Taz›c›bafl› Seyyid
Taflç› Mehmed A¤a. Hazîre, 1917 tarihinde biraz geriye flimdiki yerine al›n›rken sofa içinde kalm›fl olmal›d›r. Taz›c›lar Oca¤› biraz ileride ve Veteriner Okulu karfl›s›nda idi.
1271 fiaban 20 (May›s 1855). R›fat Pafla’n›n
annesi Nuriye Han›mefendi.
1271 (1854). Hâlâ Sadr-› Rumeli Gelenbevîzâde Semâhatlû Mehmed Said Efendi’nin akrabalar›ndan Zeliha Han›m.
(Sicill-i Osmânî, 3/45 Said Efendi)
1289 fiaban 29 (Kas›m 1872). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›s› olup fücceten vefât eden Ferhad Efendi. Kitâbesi M›srîzâde imzal›d›r.
1296 Recep 24 (Temmuz 1879). Mîr-i mîrândan sab›k Haleb Mutasarr›f› Mehmed
R›fat Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/408)
780
1042 (1632). Fazl› Pafla ibn-i Vezir Ömer Pafla. Muhteflem lâhdi bilhassa parçalanm›flt›r. (Merâk›d, s. 46; Sicill-i Osmânî,
3/584 Ketanc› Ömer Pafla; Ayvansarayî,
Vefeyât, Haz. F. Derin, s. 48) Fazl› Pafla,
Sicill-i Osmânî’de yoktur.
1118 (1706). Dört köfle mermer tafl. Hac›
Mustafa. Uzun kitâbesinde yaln›z ad› yaz›l›d›r.
1186 Ramazan. 3 (Kas›m 1772). Ketenciler
bafl›nda Alaca Cami müezzini el-hac
Mehmed Efendi
1197 (1783). Kastamonili Duhânî Halil A¤a
ve flehiden vefat eden k›z›.
1218 (1803). Kafesî destarl›. Hane-i Hassa’dan ç›ra¤ olan Ali Efendi. Sultan
Mehmed ruznâmecisi idi. (Sicill-i Osmânî, 3/553)
1231 (1816). Pehlivanzâde Mahmud Bey’in
o¤lu Silâhflorân-› Hassa’dan Haydar Bey.
1233 (1817). Valide Sultan kethüdas› Yusuf
A¤a’n›n çukadar› ‹smail A¤a’n›n efli Hasibe Han›m.
1234 (1818). Hâlâ Zahire Naz›r› Ali Beyefendi’nin hemfliresi Aliye Han›m.
1308 C. âhir 7 (20 Kas›m 1890). R›fat Pafla’n›n
o¤lu Adliye Nezareti Kalemi hulefâ-y›
mütehayyizân›ndan Mehmed Rauf Bey.
1243 (1827). Ketanî el-hac Pafla A¤a’n›n efli
el-hace Ayfle Han›m.
1316 Haziran (1900). R›fat Pafla’n›n efli Nesibe Han›m.
1250 (1834). Kayseri Tavlasunlu Pilâvc›o¤luTaflç› Davud Usta.
1330 R. âhir 12 (Nisan 1912). R›fat Paflazâde
Rauf Bey’in efli Müveddet Han›m. Kitâbesi sekiz sat›rl›k fliirdir.
1299 (1881). Abdülaziz Han serkurenalar›ndan Halîmî Efendi’nin efli ve Ata Efendi’nin k›z› Fatma Han›m.
1335 K. evvel (1917). ‹skenderun kaimmakam-› sab›k› Mustafa Reflid Bey.
1331 (1913). R›fat Pafla torunu ‹smail Bey’in
efli Nafia Han›m.
1301 (1883). Bâ¤-› safân›n bülbülü Kayseri’de
Tavlasun karyeli nakkafl esnaf›n›n mütehayyizân›ndan Sakall›o¤lu denmekle
meflhur ikiz kar›ndafl›ndan Hasan Efendi
Kardefli, 1310 (1892) Hüseyin Efendi.
Karacaahmet-‹brahima¤a Yolu Üzeri C Noktas› ile A Noktas› Aras›:
1314 (1896). Bab-› Seraskerî’den Said Pafla’n›n k›z› Emine Hediye Han›m.
998 (1589). Mehmed Karaflahin. Kefeki
dört köfle tafl olup büyük bir sofadad›r.
1322 (1904). Cemile Sultan kalfalar›ndan
Nuruflems Kalfa.
1325 (1907). Cemile Sultan kalfalar›ndan
Çeflmifelek Kalfa.
Demir Parmakl›kl› Sofa:
1325 (1907). Huzûr-› Hümâyun cenâb-› mülûkâne ders-i flerîfi mukarrirlerinden
Lütfi Efendi’nin efli Safiyye Han›m.
1329 R. evvel 8 (Mart 1911). fieyhül-kurrâ ve
reisü’l-küttâb Ayasofya-i Kebîr hatîbi ve
Sultan Ahmet Camii imâm-› evveli ricâl-i ulemâdan el-hac Haf›z Ebubekir
Lütfi Efendi. (S. Albayrak, Son Devir Osmanl› Ulemas› 2/27).
*
*
*
1295 gurre-i Receb (Temmuz 1878). Demir
parmakl›kl›, Nakflî sikke kabartmal›,
uzun, girift kitâbesi “Bendesi Ahmed Aziz
Efendi” taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Meflâyihden fieyh Ali Hilmi Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 3/575; Merâk›d, s. 45)
1302 Ramazan 26 (Temmuz 1885). Reflâdetlu
fieyh Ali Hilmi Efendi’nin k›z› Fatma
Bedriye Han›m.
Sofa yan›nda, fesli flâhide:
1305 (1887). Efl-fleyh Ali el-Hilmi (k.s.) Hazretlerinin hulefâs›ndan ve Aynal›kavak
Kasr› Hümâyunu bekçisi Osman Sabri
Efendi.
1156 (1743). Sarây-› atik ustas› Hac› Abdurrahman A¤a’n›n efli Mahbube Han›m.
1282 (1865). Ayasofya-i kebir Cami-i flerifi
kap›s› karfl›s›nda flekerci ‹brahim A¤a.
1161 (1748). Saray-› atik ustas› Hac› Abdurrahman A¤a’n›n efli nevcivan iken vefat
eden Hayati Kad›n.
1969 11. 12. Kurtulufl Savafl› Gazilerinden fazilet timsali emekli Jandarma Albay› fierafeddin Güngör. D. 1893. ‹zmir’e ilk giren ve Sar› K›flla’ya Türk Bayra¤›’n› çeken kumandan›m›zd›r.
1206 (1791). Tokatl› Hattat Ömer Efendi.
1284 (1832). Maden Emini el-hac Abdullah
Efendi.
1307 fievval 16 (5 Haziran 1890) Fesli ve fevk
kabartmal›. Devletlu ismetlu Cemile
Sultan bafl a¤as› Mehmet Safvet A¤a.
1260 (1844). Dökmecibafl› Osman A¤a.
7. Ada - G Bölümü:
Poligonal bafl tafl›, muhteflem lâhdi da¤›lm›fl,
yaz›s› okunmaz halde:
“Kefe Beylerbeyisi Gazi ‹slâm Pafla ”
Azak fethinde k›ld› siphei talan
Da¤›td› heman.......
(Sicill-i Osmânî, 1/349; Merâk›d, s. 46)
(Vefeyât, s. 48)
Sofa:
1297 Zilhicce 9 (Kas›m 1880). Serkurenay›
Hazreti flehriyârî Rumeli Beylerbeyi pâyeli Musul Valisi Ahmed Feyzi Pafla (Sicill-i Osmânî, 4/43). Efli; 1308 fievval 8
(Nisan 1891), Feride Han›m. Kardefli;
1315 Teflrinisâni (1899). Redif Kumandan› Mirliva Mehmed Emin Pafla.
Sofa:
1225 (1810). ‹mam-› sâni-i hazreti flehriyarî Mehmed Emin Efendi’nin efli Fatma Han›m.
1228 Ramazan 5 (Eylül 1813). Nefis tafllar ve
yaz›lar. fieyhülislâm Damadzâde Feyzullah Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kirâmdan Mehmet Tahir Efendi’nin k›z› ve
müderrisîn-i kirâmdan Konevî ‹mamzâde Mehmed Esad Efendi’nin efli hace Esma Han›m. Cadde kenar›ndad›r.
1229 Receb (Haziran 1814). fieyhülislâm-i esbak merhum Damadzâde Feyzullah Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kirâmdan Mehmed Tahir Efendi’nin efli hace Fatma ‹ltifat Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 4/36 Feyzullah Efendi)
1010 (1601). ‹brahim Pafla’n›n a¤as› ‹smail
A¤a. Muharremü’l-haram es-senetü sebt
aflere ve elf.
781
1230 Muharrem (Aral›k 1814). Nefis ince yaz›. ‹mam-› sâni-i Hazreti flehinflâhî Mehmed Emin Efendi’nin efli Fatma Han›m.
1230 fievval 15 (20 Eylül 1815). Çabrasl› damad› Hasan Efendi’nin kethüdas› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyundan ve kethüday› Bâb-› vüzerâ Salih Efendi’nin efli fierife Emine Han›m. Hasan Efendi Özbekler
Tekkesi Mescidi’ne minber koymufltur.
1231 (186). Nefis tafl. Harirî Hüseyin A¤azâde
Nefise Kad›n.
1232 Rebiülevvel 20 (fiubat 1817). Abdülkerim Efendi.
1232 (1816). ‹mam-› evvel-i Hazreti flehriyarî
Mehmed Emin Efendi Hazretlerinin o¤lu Mehmed Aziz Bey. (Sicill-i Osmânî,
1/412)
1231 Ramazan 5 (30 Temmuz 1816). Kafesî
destarl›, güzel yaz›. Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Darü’s-saâdetü’fl-flerife A¤as› kâtibi Osman Zühdü Efendi.
1234 (1818). Valide Sultan kahvecibafl›s› elhac Hasan A¤a’n›n k›z› müderrisîn-i kirâmdan Dersiâmzâde Mehmed Emin
Efendi’nin efli Hadice Han›m.
1231 N. 29 (23 A¤ustos 1816). “Bir acaib
derde” düflüp “hâlâ ser-tavukcuyan-›
Hazreti fiehriyârî el-Hac Abdullah
A¤azâde” olup 19 yafl›nda vefat eden esseyyid Haf›z Hattat ‹brahim Afif Efendi.
Nefis hatt› Ömeru’l-Vasfî imzal›d›r.
Sofa:
1238 (1822). Kapan-› Dakik tüccarlar›ndan
el-hac ‹brahim A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1247 (1831). Kapan-› Dakik tüccarlar›ndan
el-hac ‹brahim A¤a.
1257 (1841). K›z› fierife Ayfle Han›m.
*
*
*
1240 (1824). Valide Sultan kahvecibafl›s› elhac Hasan A¤a’n›n efli Meryem Hatun.
1241 (1825). Sultan Bayezid Camii dersiâmlar›ndan üstâz-› kiramdan el-hac Hasan
Efendi. Seydiflehirli idi.
1243 Zilkade (May›s 1828). Molla sar›kl›. Bâpâye-i sadaret-i Anadolu imam-› evvel-i
Hazreti cihandarî K›br›sîzâde Mehmed
Arif Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/271)
1247 (1831). Ayasofya-i kebîr kütüphanesi
haf›z-› kütübü Musa Efendi.
1252 (1836). Fesli. Redif askeri memuru Ali
Cezmi Efendi.
Konevî ‹mamzâde
Mehmet Said
Efendi’nin efli
Esma Han›m’›n
782
1266 (1849). Tersane-i Âmire veznedarbafl›s›
Mustafa R›fat Efendi. Yol önünden geçti¤i için sütun flâhidesinin iki yüzünde de
ayn› yaz› vard›r.
1267 (1850). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Çavuflbafl› Bal›kesirli Ahmed Nuri Beyzâde
Önündeki bir tafl üzerinde flunlar yaz›l›d›r:
Divan-› muhasebat azas› Sadr-› esbak Sar›m
Pafla Biraderi Hüsnü Efendi’nin zevcesi Fat›ma Han›m.
1283 (1866)
(Bkz. Sicill-i Osmânî, 3/198; Daniflmend, Kronoloji, 4/498)
kibar-› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun Kalemi mühimme odas›ndan Mehmed
Tayfur Beyefendi. (Sicill-i Osmânî,
3/261)
1281 Zilhicce 2 (28 Nisan 1865). Muazzam
iki sütun flâhide. Damad-› hazreti flehriyarî devletlu atufetlu es-seyyid Mehmed
Nuri Pafla Hazretlerinin valide-i mükerremeleri iffetlu Mail Han›m.
Meflhur Hattat
Ömer Vasfî Efendi’nin
imzas›.
1282 Zilhicce 20 (6 May›s 1866). Damad-›
hazreti flehriyarî devletlu es-seyyid Mehmed Nuri Pafla Hazretlerinin peder-i vâ-
1269 (1852). Ayasofya kütübü ve türbedar›
Musa Efendi’nin o¤lu, Viyana sefareti
baflkâtibi Edib ‹smail Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/317)
Gemlik kereste Naz›r› el-hac Hasan
A¤a. flâhidesi ok kabartmal›d›r.
Sadrazam ‹brahim Sar›m Pafla Aç›k Türbesi:
Bugünkü ‹sfalt binas› ve benzin istasyonunun
karfl›s›nda, flimdi mevcut olmayan Belediye
Yol Bak›m ‹daresi bahçe kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki kârgir binan›n hemen arkas›ndad›r. Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Sütun fleklindeki flâhidesi üzerinde flu kitâbe bulunmaktad›r:
Vükelâ-y› fehâm
Saltanat-i Seniyye’den
Sadr-› esbak ‹brahim
Sar›m Pafla
Rahmetullahi aleyh
6 Zilhicce 1270
(30 A¤ustos 1854)
Ketebe R›f’at M›srî
Ayak tafl›nda ise dört m›sral› bir kitâbe vard›r.
Yazd› bir âh çeker söz ile hâmim tarih
Dâr-› ukbây› makâm eyledi Sar›m Pafla
1270
Haf›z Hattat
‹brahim Afif Efendi’nin
783
lâlar› Mîr-i mîrân-› kirâmdan Karesi
Mutasarr›f› esbak saâdetlu es-seyyid elhac Mehmed Arif Pafla. (Sicill-i Osmânî,
3/276-77)
Nuri Pafla, Abdülmecit’in k›z› Fatma
Aliyye Sultan’›n kocas› olup Sultan Abdülaziz’in öldürülmesinden dolay›, Y›ld›z’da muhakeme edildi. Suçlu görülerek
Taif’e sürüldü. Yolda korkudan delirdi.
1890 Temmuzunda orada öldü.
1285 (1868). 2. Ordu-yu Hümâyun Redif Miralay› Mehmed fiakir Bey.
1260 (1844). Bendegân-› Saltanat-› seniyye’den Tîr-kemanzâde el-hac Mehmed
A¤a.
1294 Muharrem 14 (Ocak 1877). Sultan Abdülaziz Han ser yaverlerinden ve Darü’flflûrâ azas› ferikan-› kirâmdan ‹brahim
Hakk› Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/164)
1296 fievval 14 (Ekim 1879). Bahaüddin
Mehmed Nakflibendî Hazretlerinin muhibbân›ndan Abdullah Kâmil Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/399; ‹nal, Son Hattatlar,
s. 717)
1288 Ramazan (Kas›m 1871). Nakflibendiyye
fukaras›ndan Serkurena Ali Beyefendi.
1296 (1879). Da¤istanî Mehmed Hasibî Bey.
1291 Zilhicce 14 (A¤ustos 1875). Feshane-i
Âmire Müdürü Ahmed Efendi.
1297 (1880). Saray-› Hümâyun bafl kâtibi Ahmed Naili Efendi.
1292 Receb (A¤ustos 1875). Tepedelenlizâde
Veli Pafla’n›n o¤lu ‹smail Pafla. (Sicill-i
Osmânî, 1/385). Kabri, lâhit fleklindedir.
Eski Belediye Yol Bak›m ‹daresi binalar›n›n hemen arkas›ndad›r.
1302 (1884). Serasker Hasan R›za Pafla’n›n
k›z› Sabiha Han›m’›n mürebbiyelerinden Asakir-i fiahane binbafl› el-hac
Mehmed A¤a’n›n efli Zeliha Han›m.
1293 Rebiülâhir 14 (May›s 1876). Fesli. Mekteb-i Harbiye’den neflet eden Mehmed
Yaver Pafla. “Mekteb-i Harbiye’den
nefl’et: 1292 senesi evahiri (Aral›k
1875). 4. Ordu Müfliri olup Erzurum’da
hastalan›p mazulen Trabzon’da vefat
eden s›dk-ü istikamet ve sahavet ile maruf olan Mehmed Yaver Pafla”
784
za Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/316)
1302 R. âhir 3 (Ocak 1885). Ser Asker-i Dîvân-› Umumiye azas› Miralay Hüseyin
Hüsnü Bey.
Köprülü Ailesi Hazîresi:
1303 Zilhicce 9 (Eylül 1886). Fesli. serasker
Yaver Pafla’n›n damad› erkân-› harp mirlivalar›ndan muhibb-i Mevlâna Hasan
Tahsin Pafla.
Eyüp’te ‹dris Köflkü’nde bir köflkü vard›.
(Sicill-i Osmânî, 4/630-631)
1303 (1885). fiakir Efendizâde Bedri Beyefendi.
1293 (1876). Lâhit. Darü’fl-flûrâ azas›ndan
Hüseyin Pafla. Kitâbesinin tarih beyti fludur:
“Yirmi sene Harem-i fierif hizmet ve müdüriyetini
ifa etmifl olan fiam Defterdar› sab›k el-hac fiakir
Efendizâde el-hac Bedri Beyefendi.”
Yazd› bir hayr-› du’a ile kalem tarihin
K›la Hakk Cenneti mesken Hüseyin Pafla’ya
1293
1304 Teflrinievvel 19 (1888). Mirliva Hâlîl
Pafla. “Cami-i seyf ü kalem, harpte asker-i
tek, dervifl meclisinde mümin-i kâmil idi.”
Kitâbesinin tarih beyti fludur:
1293 Cemaziyelevvel 21 (Haziran 1876). Darü’fl-fiûrâ-y› Askerî Topcu Dairesi Reisi
Ferik ‹brahim Edhem Pafla’n›n o¤lu
Tophane-i Âmire muayene komisyon
azas› olup 34 yafl›nda vefat eden Ali R›-
Ruhu uçmakda melekler didi cevher târîhin
Cây-› a’lâda Hâlîl Pafla’ya oldu âfliyân
1304
Cadde üzerindedir. Merdivenli yan yolu
kapat›lm›flt›r. Halil Pafla, ressam Osman
Bey’in babas›d›r. Üsküdar’da dünyaya
gelen Osman Bey, 1340 (1921) tarihinde vefat etmifl ve babas›n›n yan›na gömülmüfltür. Fakat tafl› dikilmemifl veya
yok olmufltur. Sümbül Efendi Tekkesi
Avlusu adl› tablo onundur. Halil Pafla
Sicill-i Osmânî’de kay›tl› de¤ildir. (N.
‹slimyeli, Asker Ressamlar, s. 59)
1312 (1894). Kayseri hanedan›ndan aziz-i kiramdan Halil (k.s.) el-Halil Hazretlerinin sülâlesinden Kâtib Mihrizâde Mehmed Emin Efendi ibn-i Hasan.
1304 C. evvel 26 (fiubat 1887). Ebu Hamid
‹mam Mehmed el-Gazalî ve fleyh Mevlânâ Celâleddin er-Rûmî ve Mehmed Bahaüddin en-Nakflibendî kuddise esrarehümâ hazerat› müntesiban›ndan Hasan
Edib Efendi ibn-i el-hac Mûsâ bin el-hac
Hüseyin bin Osman. Sinleri 53.
1317 (1899). Üsküdar Yenicami muvakkiti
Bedestânî Hac› Mehmed Eflref Efendi.
1306 fiubat 8 (1890). 4. Ordu-yu Hümâyun
topçu mirlivâl›¤›ndan emekli el-hac Besim Pafla. (Sicill-i Osmânî’de yoktur.)
1309 gurre-i R. âhir (Kas›m 1891). Muhlis Pafla’n›n o¤lu Cafer Bey.
1312 Ramazan 9 (Mart 1895). Duvar kenar›nda. Yâverân-› hazreti flâhâneden Cisri
Mustafa Pafla kumandan› Ferik Mehmed
Muhlis Pafla. Yan›nda k›z›, 21 fievval
1313, Firdevs Han›m.
1313 (1895). Kudemâ-y› ferikân-› kirâmdan
Ser yaver-i hazreti flehriyarî ve Darü’flflura-y› Askerî azas›ndan Hüseyin Pafla’n›n efli el-hace Saliha Han›m.
1327 C. âhir 16 (Temmuz 1909). K›l›ç kabartmal› lâhit. Seyfullah Pafla.
1956 Reflad Nuri Güntekin. Etraf›n› çeviren
parmakl›k üzerindeki mermer kitabede:
“Pek genc iken dünyas›na ve mini mini yavrusuna
/ doyamadan hepimizi atefller içinde b›rakan / bir
danecik k›z›m Reflide’nin merkadidir. Ruhiçün
Fatiha.
Tarih-i Tevellüdü: 13 Haziran 1315 (1899)
Vefat›: 1341 (1925)” diye yaz›l›d›r.
1290 (1873). Lâhit. fievketlu Efendimiz’in cariyelerinden 2. kâtib Ruyibend Kalfa.
1282 (1865). Kitâbesi “Ci¤erim yakd› kebab et-
Ünlü romanc›m›z
Reflat Nuri Güntekin
ve k›z›
Reflide Han›m’›n
kabri.
785
di felek” diye bafllayan, flevketlu Efendimiz’in cariyelerinden Hubter Kalfa.
1294 (1877). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye müridan›ndan Haydarpafla Hastahanesi müdürü miralay Mustafa Bey.
1310 (1892). Asakir-i fiâhâne kaimmakamlar›ndan Yusuf Ziya Bey.
1318 (1900). Miralay Mustafa Bey’in o¤lu
Maliye Nezareti Tadiyat Kalemi hulefas›ndan Mehmed Kemaleddin Bey.
7. Ada - H Bölümü:
1281 Safer 23 (Temmuz 1864). Bozoklu Cevahir Ali Efendizâde eflrâf-› kuzâtdan Mehmed Salih Efendi.
1283 fievval (fiubat 1867). Bozoklu Cevahir
Ali Efendi’nin k›z› Hadice Han›m.
1292 Safer 26 (Mart 1875). Hâlâ Mabeyn-i
Hümâyun Cenâb-› mülûkâne kâtibi
Tevfik Bey’in büyük validesi Dilsezâ Kad›n.
1297 (1880). Cevâhirzâde Mehmed Kâmil
Efendi’nin k›z› ve fiûrâ-y› Devlet Baflkâtibi Tevfik Bey’in annesi Fatma Zehra
Han›m.
Cevahir Ali Efendi Sofas›:
Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
1235 gurre-i Receb (14 Nisan 1820). Bozoklu
Cevahir el-hac Ali Efendi.
1237 Cemaziyelâhir 9 (fiubat 1822). Bozoklu
Cevahir el-hac Ali Efendizâde Ömer
Efendi.
1248 gurre-i Muharrem (31 May›s 1832). Bozoklu Cevahir Ali Efendizâde kuzatdan
Süleyman Efendi’nin efli Dildeva Kad›n.
1252 (1836). Fesli. Tahrirat odas› kâtiplerinden Mehmed Arif Efendi.
1263 Muharrem 13 (Ocak 1847). Bozoklu
Cevahir el-hac Ali Efendi’nin efli Serfiraz Kad›n.
1263 (1847). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun
Kalemi mümeyyizân›ndan Ali R›za
Efendi’nin efli Emine Hatun.
1263 (1847). Bozoklu Cevahir Ali Efendi’nin
k›z› Fatma Zehra Han›m.
1301 (1883). Dîvân-› Hümâyun mühimme kaleminden Mehmed Nuri Münir Efendi.
1303 (1885). Âmedî-i Dîvân-› Hümâyun hulefâs›ndan Refik Bey’in k›z› ve Âmedî-i
Dîvân-› Hümâyun’dan Refik Bey’in efli
Afife Han›m.
1313 (1895). Cevahirzâde Ali Efendi’nin torunu Kastamoni ve Trablusgarb kap›kethüdas› Mahmud Kâmil Bey.
1322 Safer 7 (Nisan 1904). Hâlâ Sadaret-i uzma müsteflar› Mehmed Tevfik Pafla’n›n
o¤lu olup 44 yafl›nda vefat eden Âmedîi Dîvân-› Hümâyun hulefas›ndan Ali
Refik Bey.
1333 (1917). Lâhit. Vüzerâ-y› Saltanat-› seniyye’den ve Heyyet-i Âyân azas›ndan
Mehmed Tevfik Pafla. 25 Temmuz 1333.
(A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 4 / 15161517)
1340 Kânûn›evvel 5 (1924). Ayandan Tevfik
Pafla’n›n efli flerife Feride Han›m.
Cevahir Sofas› Sa¤ Taraf›:
1263 Cemaziyelâhir 14 (May›s 1847). Bozoklu Cevahir Ali Efendi’nin o¤lu Ömer
Efendizâde Divan-› Hümâyun mühimme
nüvisân›ndan Mehmed Arif Semih
Efendi.
1281 Zilhicce 3 (29 Nisan 1865). Bozoklu Cevahir Ali Efendizâde eflrâf-› kuzâtdan elhac Süleyman Kemal Efendi.
786
1293 (1876). Kuleli Hastahanesi tabiblerinden siyâhî Ahmet Bey.
1241 gurre-i Safer (Kas›m 1825). Yusuf Ziya
Pafla’n›n Ma’cun A¤as› el-hac ‹brahim
A¤a.
1259 fievval 19 (Kas›m 1843). Yerde. Der-
Sa’adet Orduyu Hümâyun süvari Mirlivas› Ahmed Hamdi Pafla. Yan›nda:
Mustafa Zarif
1307 (1889). K›zkardefli Fatma Zekiye Han›m.
1311 (1893). Süvari mirlivas› merhum Halil
Pafla’n›n efli fierife Fitnat Han›m.
Mustafa As›m Efendi Sofas›:
Cevahir hazîresi arkas›nda olup etraf› kesmetafl
setlidir.
1283 Safer 17 (Temmuz 1866). Muhteflem sütun. Ulemaü’l-kâmilîn Rumeli sadareti
pâyelilerinden Sadr-› Anadolu Mustafa
Âs›m Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/283).
1300 Muharrem 27 (Aral›k 1882). Sudûrdan
Mustafa Âs›m Efendi’nin efli D›rama
Naz›r› ‹smail A¤a’n›n k›z› hace Ayfle
Gülizar Han›m. (‹smail A¤a için 2. Ada
G Bölümü’ne bak›n›z.)
1319 fiaban 19 (Aral›k 1901). Kad›asker-i esbak Trabzonî Mustafa Âs›m Efendi’nin
o¤lu M›s›r Mollas› Mehmed Sa’düddin
Bey.
Zarif Mustafa
Pafla’n›n
çok de¤iflik
olan kabri.
‹stanbul’da
bir efli yoktur.
1320 (1902). Hadice Nadire Han›m.
Cevahir Sofas› Sol Taraf›ndaki Mezarl›k:
Üç taraf› binalarla kapal›d›r.
1235 (1819). Kâtibî ve tu¤ra kabartmal›. Çok
uzun yaz›. Duvar›n arkas›nda oldu¤u için
okunmuyor. Ahmed Efendi.
1274 (1857). Anadolu Ordu-yu Hümâyun
Müfliri Zarif Mustafa Pafla’n›n büyük validesi Emine Han›m.
1279 fiaban 1 (22 Ocak 1863). Fesli ve Mevlevî sikke kabartmal›. Oval flâhidesi çok
zarif olup ‹stanbul’da bir efli yoktur. Müfliran-› azam Saltanat-› seniyye’den Dâr-›
fiûrâ-y› Askerî Reisi Mustafa Zarif Pafla.
(Bkz. A. Slade, K›r›m Harbi, s. 242-245; Enver
Ziya Karal, Zarif Pafla’n›n Hat›rat›, 1941 ‹stanbul veya Belleten No:16)
1280 (1863). Fesli lâhit. Kitâbesi on m›sra
787
olup tarih m›sra› fludur: “‹de Abdülkerim
Pafla’y› mükerrem Adn ile Me’vâ” (Sicill-i
Osmânî, 3/357). Yan›nda:
1286 (1869). Esbak Zabtiye Müfliri Abdülkerim Pafla’n›n efli S›dd›ka Han›m.
1287 fiaban 15 (Kas›m 1870). Abdülkerim
Pafla’n›n k›z› Emine ‹fâkat Han›m.
1282 (1865). fiair, arpa kâtibi Mehmed Efendi. Efli, 1292, Fatma Han›m.
1296 R. evvel 8 (1 Mart 1879). Yan kapaklar›
küçük sütunlu lâhit. Tunus Hânedân-›
kadîmînden ve ümerâ-y› benâmdan
Mahmud Pafla bin Ayad.
1300 (1882). Gazi Sultan Mahmud Han kad›nlar›ndan devletlu ismetlu 4. kad›nefendi Nuritab Kad›nefendi Hazretlerinin
a¤alar›ndan Alaaddin A¤a. (Ç. Uluçay,
Zaptiye Müfliri
Abdülkerim Pafla’n›n
flâhidesi.
Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 123)
1302 (1884). fievketlu Efendimiz cariyelerinden Kamerfelek kalfa. Lâhdi da¤›lm›flt›r.
1307 (1889). Sarây-› Hümâyun kalfalar›ndan
el-hace Çeflminergis Kalfa.
1308 (1890). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye fukaras›ndan ve flehid Abdülaziz Han
Hazretlerinin hazinedar› Fatma Han›m.
1310 Zilhicce 23 (Temmuz 1893). fiirket-i
Hayriye meclisi azas›ndan flair, Arpa kâtibizâde Sa’adetlu Vahid Bey. Efli; 1312,
‹ffet Han›m. K›z›; 1307, fierife fiâhende
Han›m.
1316 (1898). Arpa kâtibi Mehmed Efendizâde
R›za Bey.
1316 Ramazan 21 (fiubat 1899). Tunuslu Tahir Beyzâde Mehmed Cemalüddin Bey.
1322 (1904). Sultan Mahmud Han kad›nlar›ndan 4. Kad›nefendi’nin kalfas› hace
Mâhvefl Han›m.
1323 (1905). Tunuslu Mahmud Pafla bin Ayyad’›n torunu fiûrâ-y› Devlet azas›ndan
Ahmed Bey’in k›z›, Berlin Sefaret-i seniyyesi müsteflar› Ali ‹hsan Bey’in efli
Saide Latife Han›m. D. 1284 (1867).
1326 (1908). Bedestânî Ahmed Bey.
1937 Tunuslu Mahmud Benayat Pafla’n›n damad› ve Roterdam Baflflehbenderi Ali
Nuri Dilmaç. D. 1861.
7. Ada - ‹ Bölümü:
Hüseyin Pafla Sofas›:
Sebilinin yan›nda olup etraf› demir parmakl›k
ile çevrilmifltir. Eskiden sebil ve sofan›n önü
yol idi.
1270 gurre-i Safer (3 Kas›m 1853). Asâkir-i
Hassa-i Hazreti flehriyârî süvari mirlivas›
‹zzetlu el-hac Hüseyin Pafla Hazretleri’nin pederi fiumnulu süleha-y› ümmetden el-hac Hasan A¤a.
788
1272 (1855). El-hac Hüseyin Pafla Hazretlerinin o¤lu Mahmud Beyefendi. Tafl› küçüktür.
1277 (1860). Fesli flâhidesinin kitâbesi çok
uzundur. Hüseyin Pafla’n›n sevgili o¤lu
Mir Emin. “Zâde-i vâlâs› Pafla-y› Hüseyin”
diye bafllayan fliirin tarih m›sra› fludur:
Düfldü hâke nev-fidân-› nâz iken Mîr Emîn
1277
n›nda Hasan Pafla ailesine ait iki tafl vard›r ki, flunlard›r:
1254 (1838). Kassab-bafl› Hasan Pafla’n›n damad› Mehmed Salih Bey’in k›z› flerife
Zeynep Han›m.
1274 (1857). Kapudan-› Derya Hasan Pafla’n›n k›z› ve Mehmed Hüsrev Efendi’nin efli hace Kâmile Han›m.
Sebili bu o¤lunun ruhu için yapt›rm›flt›r.
1240 fievval 23 (Haziran 1825). Kafesî sikkeli. fi›kk-› sâlis defterdar› Ahmet Fethi
1298 Safer 11 (13 Ocak 1881). Hassa Süvari
Mirlival›¤›ndan mütekaid el-hac Hüseyin Hayri Pafla. Sebilin sahibidir. (Sicill-i
Osmânî, 2/230)
1246 (1830). Sadr-› esbak Hurflid Pafla’n›n
Tatar A¤as› Harputluo¤lu Mustafa A¤a.
1298 (1881). El-hac Hüseyin Pafla’n›n damad›
hademe-i hassa-i flâhâne mülâz›mlar›ndan el-hac Ahmed Münir Bey.
1260 Receb 15 (A¤ustos 1844). fierif Abdülmuttalib Efendi Hazretlerinin efli Nefise
Han›m. Muhteflem tafl› yerdedir. Yan›nda, torunu fierife Han›m’›n lâhdi vard›r
1300 (1882). Ahmed Bey.
1304 (1886). Asâkir-i Hazreti fiâhâne’den
merhum el-hac Hüseyin Pafla’n›n k›z› ve
hademe-i hazreti flehriyarîden Ali Bey’in
efli Emine Han›m.
Tunuslu
Mahmud Ayad
1312 R. evvel 24 (E›lül 1894). Hac› Hüseyin Pafla’n›n o¤lu topcu kaimmakam› Nuri Bey.
1319 Nisan 2 (1903). Tarikat-i aliyye-i Bedeviyye bac›lar›ndan Fatma bint-i Hüseyin
Pafla.
*
*
*
1150 (1737). Silâhdar A¤as› Halil A¤a’n›n
hemflîresi Fatma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/293)
1206 Safer 27 (Ekim 1791). Sayda Valisi Ömer Pafla’n›n damad› Emir ‹brahimzâde
el-hac ‹brahim Efendi.
1238 fievval 13 (Haziran 1823). Kapudan-›
Derya Hasan Pafla’n›n k›z› ve Baruthane
Naz›r› Necib Efendi’nin o¤lu Ahmet
fiükrü Beyefendi’nin efli fierife Akile
Han›m. (H›z›r ‹lyas, Tarih-i Enderun.
Haz. C. Karya, s. 146-163; Sicill-i Osmânî, 2/167-168 Es-seyyid Hasan A¤a) Ya789
ki, da¤›lm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 3/401)
1264 Rebiyülevvel 25 (Mart 1848). Surre-i
Hümâyun emaneti Kethüdas› el-hac Nazif A¤a.
1267 fiaban 23 (Haziran 1851). Fesli. Ricâl-i
Devlet-i Aliyye’den müddet-i vâfireden
beri Ebniye-i Hassa Müdürü Abdülhalim
Efendi’nin o¤lu ve baz› vüzera-y› izam
Hazretlerinin kap› çukadarl›k hizmetlerinde bulunan hac› Salih Efendi.
Sultan II. Mahmut’un
4. kad›nefendisinin
kalfas› Sarayl›
Dilhüma Han›m’›n tak
fleklindeki kabri.
‹stanbul
mezarl›klar›nda
bir efli yoktur.
1302 (1884). Kitâbesi fiair Senih Efendi’nin
olan flâhide. Ahmed Cemali Efendi.
1320 (1902). Tak fleklinde flâhide. Aln›nda,
Sultan Mahmud Han Kad›nlar›ndan 4.
Kad›nefendi’nin ikinci kalfas› ve Ticaret
Mahkemesi memuru Cemil Bey’in efli
Sarayl› Dilhüma Han›m, diye yaz›l›d›r.
Sa¤ ayak üzerine, 1290 (1873) Cemil
Bey’in büyük haremi Atiyye Han›m. Sol
ayak üzerine ise, Cemil Bey’in büyük k›z› Fatma Han›m, diye yaz›lm›flt›r. fiâhide
ters U fleklindedir. ‹stanbul mezarl›klar›nda bir efli yoktur.
1325 Mart (1909). Fesli. Adliye Nazareti baflkâtibi Mehmed Tahir Efendi.
Bu mezarl›k feci bir flekilde tahrip edilmifltir.
Mezarl›¤›n biraz ilerisinde ve Numune Hastahanesi taraf›nda meflhur Koru Mesiresi bulunuyordu.
8. ADA
fiair Nedim Sofas›:
1. Nolu yerdedir. fiekaik Zeyli 5/36’da, fiair Nedim’in mezar›n›n yeri aynen flöyle tarif edilmifltir:
“Üsküdar’da Tunusba¤›’ndan S›raserviler’e ve
‹brahim A¤a Çay›r›’na giden caddenin sol taraf›nda, Çiçekçi Bahçesi hududundun mürur
olan mahalde kain makberede, S›rkâtibi Hattat Osman Bey’in ve torunu ricalden meflhur
Lalazâde Nuri Bey’in sofas› önünde medfundur. (F›nd›kl› ‹smet Efendi, Tekmilâtü’fl-fiakaik,
Haz. A. Özcan ‹stanbul 1989)
1143 (1730). Hamzavî tafl›ndaki kitâbesi fludur:
El-Fatiha
Nedim Ahmed Efendi kâr› tedrîs idi rûz-u fleb
Ulûm içre kemâle ermifldi ol sâfî-meflreb
Hitâb-› “‹rc›î” erdikde sem’ine deyüb lebbeyk
Koyub cân-› cihân› k›ld› kurb-i Bârî’ye matlab
Revâ ola düflerse fevtine iflbu du’â-i târîh
Nedîm ola Nedîm-i flâh-› ceyfl-i enbiyâ yâ-Rabb
1143
Yan›nda annesi Saliha Kad›n’›n rakams›z, dört
m›sra› havi flâhidesi vard›r. Kitâbesi fludur:
Mâder-i müflfikas› âzim-i flehrâh-› beka
Ol›cak emn-i Hüda ile Nedîm-i zâr›n
Gelüb iki gözüme yafl didim târîhini
Saliha Kad›n’a câ-i behiflti ide Mevlâ
790
Rakam yaz›l› de¤ildir. Ebced hesab›na göre
1124 (1712)’de vefat etmifltir.
Annesinin kabri civar›nda iken son tamirde
yan›na nakledilmifltir. (R. A. Sevengil, Edebiyat Tarihimizde Kaç Nedim Var? Ekim 1950
Cumhuriyet; A. Gölp›narl›, Nedim Divan›; Sicill-i Osmânî, 4/549; Türk Dili ve Ed. Ans. 7/1;
F. A. Tansel, Nedim, ‹slâm Ansiklopedisi 9/169;
S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri, ‹stanbul 1932, s.
12-13)
Hazîrenin d›fl›nda, Nedim’in ayak ucunda;
1345 (25 Eylül 1926). Meflhur Üsküdarl› fiair
Tal’at Bey Dedeefendi’nin kabri vard›r. (‹nal,
Son As›r Türk fiairleri, s. 1846) Üsküdar Mevlevîhanesi’nin son fleyhi Ahmet Remzi Akyürek Dedeefendi, fiair Talât Bey’in vefat›na flu
tarihi düflürmüfltür:
Eski dâr-› âlemi terk etdi bu tarihte
Üsküdarl› Tal’at oldu vâs›l dâr-› visâl
1345
1253 Cemaziyelevvel 21 (A¤ustos 1837).
Amedî-i Divan-› Hümâyun hulefas›ndan Ali fiefik Bey’in efli Fatma Han›m.
1253 B. 22 (22 Ekim 1837). ‹smail Haflim
Efendi’nin efli, Âmedî-i Dîvân-› Hümâyun hulefâs›ndan Ali fiefik Bey’in annesi Resîde Han›m.
fiair Nedim Sofas›
ve sa¤da
Naz›m Pafla’n›n
mermer kitabesi.
Hazîrenin sa¤ taraf›nda:
1926 K. evvel 17. Selânik Valisi fiair Mehmed
Nâz›m Pafla’n›n koynunda yatan o¤lu Ahmed
Hikmet Bey. O¤lunun vefat›, 20 Mart 1932.
Nâz›m Pafla, Meflhur Nâz›m Hikmet’in dedesidir. (Türk Dili ve Ed. Ans. 6/540). Etraf› demir
parmakl›k ile çevrilmifltir. fiâhide yoktur. Kitâbe mermer bir levhaya yaz›lm›flt›r. (‹nal, Son
As›r Türk fiairleri s. 1137) Kendisi, 1 Recep
1256 (19 A¤ustos 1840) tarihinde Üsküdar’da
Selmana¤a Mahallesi’nde do¤mufltur. (‹lâhiyat
Fak. Der. Cilt: 14, 1966)
1264 (1848). Eâz›m-› Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Tersâne-i Âmire Naz›r› atufetlu
fiefik Beyefendi Hazretlerinin akrabalar›ndan ve daireleri müdürü Hac› Ömer
Beyzâde Mustafa Bey.
1267 (1850). Ali Pafla’n›n k›z› Hadice Han›m.
Hazîrenin sol taraf›nda ise,
1984 tarihinde vefat eden büyük tarihçi ve yazar, 40 eserin sahibi ‹smail Hakk› Konyal› ailesinin hazîresi vard›r. Do¤umu 1896.
Bunun sol taraf›nda Ali fiefik Bey’in da¤›lm›fl
sofas› mevcuttur:
1230 (185). Ali fiefik Bey’in babas› el-hac
Mehmed A¤azâde ‹smail Haflim Efendi.
1237 Zilkade 15 (Eylül 1822). ‹smail Haflim
Efendizâde Baflmuhasebe kâtiplerinden
Ömer Bey.
Lâle Devri
flairlerinden meflhur
Nedim Ahmet
791
Fatih-i Akka Selim Pafla-y› Gazi-i nâm-ver
Satvet-i seyfinden irdi düflmen-i deniye keder
Kang› hecâda bulundu ise bâ-avn-i Hüdâ
Cünd-i a’dâya göründü ma’ni-i eyne’l meferr
Nâm-› Han Abdülmecid’i eyledi Gazi bu zât
fievketil fethinde a’day› k›lub zîr ü zeber
Bu ömr-ü siret vezir-i namdâr›n dâ’imâ
Heybetinden düflmen-i menhus tutard› lerzeler
Hem husûsa olmufldu asker ve mülkiyede
Nice mansûblarda hüsn-ü hidmet ile mu’teber
Hassa Ordusu müflîri nasb olunub dört def’a hem
‹ki kerre oldu Konya Valisi bâ ziyb ü fer
Bir vezîr-i müflîri tedbîr ve sâhib-i dîn idi
Din ü devlet gayreti olmufldu anda müstemir
Âkibet da’vet olub gitdi huzûr-u izzete
Kald› hüsn-ü flöhreti dünyâda bir a’lâ eser
Fevtine Râsim du’â-güne didim târîh-i tâm
Ola Pafla-y› Selim gülflen-i me’vâ makar
Ruhiçün el-Fatiha.
(Sicill-i Osmânî, 3/63; Ata Tarihi 2/226).
Üsküdar’da yal›s›nda vefat etmifltir.
1300 (1883). Akil Pafla’n›n o¤lu olup 20 yafl›nda vefat eden Mazhar Bey. 5 Ramazan 1300.
Servili Selim Pafla’n›n
(Ali fiefik Pafla için bkz. Sicill-i Osmânî,
3/152 ve ‹nal, Evkaf-› Hümâyun Nezareti’nin Kuruluflu, Sadelefltiden N. Öztürk,
Vak›flar Der. 17/63)
Bu Hazîrenin Önündeki Sofada Duvar›n Üstünde Selim Pafla Sofas›:
1277 (1860). Gazi Mehmed Selim Pafla Hazretlerinin cariyesi Mahizor Kad›n.
1277 (1860). Devletlu Hassa Müfliri Gazi
Mehmed Selim Pafla’n›n zevcesi Hadice
Cenan Han›m.
1286 (1869). Selim Pafla’n›n vekilharc› Ömer
A¤a’n›n o¤lu Feyzullah Efendi.
1286 (1869). Selim Pafla Hazretlerinin cariyesi Cerakes Afet Kalfa.
1289 Receb 3 (6 Eylül 1872). Selim Pafla fiâhidesi sütun fleklinde olup kitâbesi fludur:
1335 R. âhir 24 (flubat 1917). Hassa Müfliri
Selim Pafla’n›n o¤lu süvari 2. f›rka-i Hümâyun kumandan› Ferik Akil Pafla.
Tarih k›sm› gömülü. Asakir-i Mansûre-i fiâhâne Mirlivalar›’ndan Selvili Selim Mehmed Pafla Hazretlerinin validesi Fatma
Han›m. T›bbiye Caddesi üzerinde ve yolun dirsek yapt›¤› yerde bulunan 9x12
ad›m ebad›ndaki bu sofada, etraf› duvarla çevrili bir hazîre daha vard›r. Levhas›ndaki yaz› fludur:
“Hassa Müfliri Selim Pafla’n›n torunu Ferik Akil
Pafla’n›n o¤lu Mehmed Selim Bey’le, Hukuk talebesinden 23 yafl›nda gençli¤ine doymayan o¤lu
Mafluk, burada medfundurlar.
Selim Güngörmez 1880 - 1948
Mafluk Güngörmez 1904 - 1927”
fieyhülislâm Hanefi Efendi Sofas›:
Konyal› hazîresi önünde ve mezarl›k duvar›n›n
üzerindedir.
1069 28 Safer. (25 Kas›m 1658). (K›r›k). Kü-
792
çük hamzavî tafl. Mehmed el-Halebi
ibn-i fieyhülislâm Hanefi Efendi. (Merâk›d, s. 65; Sicill-i Osmânî, 2/258) Hanefi
Efendide ayn› sene vefat etmifltir. Kabri,
Eyüp Sultan Türbesi hazîresinde ve Lala
Mustafa Pafla Türbesi civar›ndad›r.
1294 Receb 15 (Temmuz 1877). Ecille-i ricâl-i
Devlet-i Aliyye’den sadr-› esbak Köprülü Mehmed Pafla sülâlesinden 6. Ordu-y›
Hümâyun ferikan› el-hac Emin Pafla’n›n
o¤lu S›hhiye Meclisi azas› el-hac Mehmed fiakir Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/129).
1180 (1766). Balizâde ‹brahim Efendi’nin k›z›
Hadice Tuti Han›m. (Balizâde fieyhülislâm Mustafa Efendi için bkz. Sicill-i Osmânî, 4/397)
1115 (1703). Hamzavî tafl. Kâtib-i Selim Han,
Balizâde Halil ‹brahim Efendi
1131 (1718). Gügümbafl› Mehmed Efendi’nin
k›z› Balizâde ‹brahim Efendi’nin efli Afife Hatun.
1227 (1812). Hâcegân’dan Resmî Osman ibni Keskin.
1291 (1874). Trablusgarp vilâyeti defterdar›
Eyyüp Efendi’nin kay›n validesi Habibe
Han›m.
1298 C. âhir 10 (May›s 1881). Trablusgarp
Defterdar› saâdetlu Eyyüp Efendi’nin efli
Kamer Han›m.
fieyhülislâm
Hanefî Efendi’nin
Nuri Bey Sofas›:
Tarihçi ‹brahim Hakk› Konyal› Sofas›n›n hemen arkas›ndad›r.
1160 (1747). Kâtibî sikkeli. Mehmet Nuri
Bey.
1180 (1766). Hamzavî güzel tafl ve nefis yaz›.
Mehmet Nuri Bey’in validesi Ayfle Han›m. Ruhuna Namazgâh yap›lm›flt›r.
Karacaahmet
Mezarl›¤› 8. Ada’n›n
vaziyet krokisi.
793
1197 (1782). Kafesî destarl›. Kitâbesi çok
uzun ve giriftdir. Haremeyn muhasebecisi Rukiye Han›m Sultan’›n efli Nuri
Bey. Kendisinin tarikat ehli oldu¤u flu
beyt ile sabittir:
Ol sabihü’l veche hüsn ahsenü’l-masbûhuni
Hemdem-i bezm-i visâl-i Gülflen-i Tevhîd olub
Rukiye Han›m Sultan 1194 (1780) tarihinde vefat etmifl ve ‹stanbul’da Yeni
Cami Türbesi hazîresinde annesi Ayfle
Sultan’›n yan›na gömülmüfltür. Eyüp’te
yal›lar› vard›. (Sicill-i Osmânî, 4/589).
1203 Muharrem 16 (17 Ekim 1788). Cennetmekân firdevs afliyan Aifle Sultan Hazretlerinin r›zaen (ondan hoflnut olarak)
kerimesi olan Nuri Beyzâde merhûmun
halilesi Rukiyye Cemile Han›m’›n ervah-› flerîflerine r›zaenlillah Fatiha.
1203 Muharrem 13 (14 Ekim 1788). Molla sar›kl›. Suleha-y› sâlikîn müderrisîn-i kirâmdan Nuri Beyefendizâde Osman ‹smet Beyefendi.
Lalazâde Nuri Bey’in
Abdülhayzâde fieyh
Yakup Efendi’nin
794
1206 (1791). Nuri Beyefendizâde Abdi Beyefendi’nin k›z› Necibe Han›m.
1206 (1791). Nuri Beyefendizâde Osman Beyefendi’nin o¤lu Mustafa Na’im Beyefendi.
1209 (1794). Nuri Beyefendizâde Osman Beyefendi’nin o¤lu Mustafa Nimeti Efendi.
1228 (1813). Müderrisîn-i kirâmdan Osman
‹smet bey’in k›z›, Kürkçübafl›zâde efli
Fatma Han›m.
1205 R. evvel 7 (14 Kas›m 1790). Hassa-y›
Lalazâde Nuri Beyefendi’nin biraderi Silâhfloran-› Hassa’dan Ahmed Beyefendi.
Yengesi ruhuna namazgâh yapm›flt›r.
fiair Nedim Sofas›’n›n Sa¤ Taraf›, Ayn› S›ra:
1102 (1690). K›r›k sütun. Abdülhayzâde eflfleyh Yakub Efendi. Bu yaz›n›n alt›nda;
“Merhum Abdülhayzâde Yakub Efendi’nin
o¤lu ‹brahim Efendi” diye yaz›lm›flt›r. Tafl,
1928’de vefat eden Topcu mülâz›m› Hü-
seyin Hilmi Efendi’nin parmakl›kl› sofas› önündedir.
Evkaf Naz›r›
Hayrullah Bey.
Pirîzâde Sofas›:
‹. H. Konyal› sofas›n›n arkas›ndad›r.
1162 Receb 9 (25 Haziran 1749). fieyhülislâm
Pirîzâde el-hac Mehmed Efendi. (Merâk›d, s. 65; Sicill-i Osmânî, 3/187 Sahib
Mehmed Efendi)
1164 (1750). El-hac ‹brahim biraderi Pirîzâde
Mehmed Sak›b Efendi.
1178 (1764). Osman Efendi’nin annesi Hadice Kad›n.
1178 (1764). Ayfle Han›m bint-i Pirîzâde
Mehmed Sahib Efendi.
1228 Ramazan 27 (E›lül 1813). fieyhülislâm
Pirîzâde Osman Efendi’nin k›z› Ayfle
Han›m.
1328 Cemaziyelâhir 27 (6 Temmuz 1910). Büyük kal›n sütun. Ayandan fieyhülislâm-›
sab›k Pirîzâde Mehmed Sahib Bey. Kitâbe Sami imzal›d›r. (Merâk›d, s. 65; A.
Altunsu, Osmanl› fieyhülislâmlar›, s. 226)
1334 Muharrem 18 (Kas›m 1915). Hekimbafl›
Abdülhak Efendizâde Hayrullah Efendi’nin k›z› ve fieyhülislâm Pirîzâde Mehmed Sahib Bey’in efli Fatma Hayrünnisa
Han›m. Kitâbe Necmeddin imzal›d›r.
Konyal› Sofas›’n›n Sa¤ Taraf›nda ve Biraz
‹leride Bulunan fiâhideler:
1172 (1758). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Abdülhay Efendizâde fieyh Mehmed Efendi. Yan›nda:
1213 Cemaziyelevvel (Ekim 1798). ‹stanbul’da Valide Camii imam› Gül-Ahmed
Efendizâde Haf›z Ahmed Es’ad Efendi.
Yan›nda eflinin kabri vard›r.
fieyhülislâm Pirizâde
Sofas›.
1352 Muharrem 18 (May›s 1933). Ayandan
Adliye Naz›r› ‹brahim Hayrullah Bey.
(N. Öztürk, Evkaf-› Hümâyun, Vak›flar
Der. 19/85)
fieyhülislâm Pirîzâde Osman Sahib
Efendi’nin kemikleri 1335 (1916) tarihinde Aksaray Murat Pafla Camii hazîresinden al›narak buraya nakledilmifltir.
fiâhidesi orada kalm›flt›r. (M. Ziya, ‹stanbul ve Bo¤aziçi, s. 84-85)
Sofa önünde, yerde k›r›k bir tafl: fieyhülislâm
Pirîzâde Osman Molla Efendi’nin damad› Sadr-› Anadolu Sa’id Beyefendinin
k›z› Emine Han›m.
795
1299 Ramazan 16 (A¤ustos 1882). Esbak Serkurena-y› hazreti flehriyarî ‹zzet Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/463-464)
1300 Temmuz 31 (1884). Tarik sikke kabartmal›. fieyh ‹brahim Edhem Sand›kc›o¤lu.
1234 Safer 15 (Aral›k 1818). Lâleli’de kürsü
fleyhi fleyh el-hac Mehmed Efendi. Yan›nda:
1293 (1876). O¤lu, Evkaf-› Hümâyun cihat
kalemi memuru Yakub Efendi.
1244 Cemaziyelâhir 21 (Aral›k 1828). Kutbü’l-ârîfin gavsü’l-vâs›lîn Aziz Mahmud
Hüdâyî Hazretlerinin dergâh-› vâlâlar›nda ser müezzinan Abdürrezzak Dede.
Nüshet Ergun sofas› önündedir.
Tarih k›sm› gömülü: Sab›ka ‹stanbul payeli
dersiâmm el-hac Halil Efendi.
fiirvânîzâde Sofas›:
Ser kurena-y›
Hazreti fiehriyârî
‹zzet Beyefendi’nin
H. 1299 tarihli
flâhidesi.
Etraf› parmakl›kl› olup Pirîzâde sofas› arkas›ndad›r.
1172 (1758). Mirahur imam› efl-fleyh Mahmud Efendi. 3 Nolu yerdedir.
Hemen arkas›nda:
1183 fiaban 15 (Aral›k 1769). Kâtibî sikkeli.
Na’ilî Pafla’n›n mehterbafl›s› Arapgirli
el-hac Süleyman A¤a. (Sicill-i Osmânî,
3/381 Abdullah Na’ili Pafla)
1196 (1781). Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi
türbedar› Mehmed Efendi.
Bunun önünde:
1207 (1792). ‹stanbul pâyeli Halil Bey. (Sicilli Osmânî, 2/301)
1279 C. 29 (Aral›k 1862). Arif-i billah vas›lü’l-Lillah Üsküdarî Yemenici ‹brahim
Baba Efendi.
1294 (1877). Haydarpafla Hastahanesi tabiban›ndan kaimmakam Kadri Bey’in k›z›
Emine Tahire Han›m.
796
1291 Safer 11 (Mart 1874). fiirvânî efl-fleyh ‹smail Siraceddin Nakflibendî el-Hâlidî
Efendizâde Sadr›azam Mehmed Rüfldi
Pafla’n›n o¤lu Âmedî-i Dîvân-› Hümâyun hulefas›ndan ‹smail Hakk› Bey. Do¤umu 1266 (1849). (Sicill-i Osmânî,
2/385). Rüfldi Pafla, 1291’de Hicaz’da,
Taif flehrinde vefat etti. Kabri oradad›r.
(‹nal, Son Sadrazamlar, s. 457) Hakk›
Bey Çaml›ca’daki köflkünde vefat etti.
Hakk› Bey “Bir gece Çaml›ca’daki köflkünde kumar oynayarak mühim miktar
para kapt›rmas›ndan müteessiren” iki ay
sonra da vefat etmifltir. (Bkz. Mithat Cemal Kuntay, Nam›k Kemal, 2/513)
1305 fiaban (Nisan 1888). Sadr-› esbak fiirvânîzâde Mehmed Rüfldi Pafla’n›n ye¤eni
erkân› harp kol a¤alar›ndan Halid
Bey’in efli ve Rüfldi Pafla’n›n o¤lu Hakk›
Bey’in k›z› Fatma Han›m.
1308 (1890). fiirvânîzâde ‹smail Bey’in efli
Dürriye Han›m.
1310 (1892). fiirvânî Hac› Mikail Efendi. Bafl
tafl›ndaki kitâbeler flunlard›r:
Hulefâ-y› Hâlidiyye-i Nakflibendiyye’den
fiirvânî Hac› Mikail Efendi ruhiçün el-Fatiha.
*
Rahmet-i rahmâna irdi i’tikâd-i tâm ile
Ahiretde hem-dem olsun Hazreti Mikail’e
Tevellüdü: 1213 (1798)-Vefat›:1310
Devam›:
Merhum fiirvânî Hac› Mikail Efendi zevcesi
Hace Âifle Han›m ruhiçün Fatiha.
*
Salâh-› hâl ile geçdi hayât› fânî dünyada
Cenâb-› Aifle olsun flefaat-kâr› ukbâda.
Tevellüdü: 1241 (1825)-Vefat›: 1316 (1898)
Ayak tafl› üzerindeki kitâbeler flunlard›r:
Merhum fiirvânî Hac› Mikail Efendi kerimesi ve
Mirahur Faik Pafla’n›n refikas› Tevhide
Han›m ruhiçün el-Fatiha.
*
Hakk perestem arz-› ihlâs itdigim Dergâh bir
Bir nefes ayr›lmad›m tevhidden Allah bir
Tevellüdü: 1290 (1873) - Vefat›: 1342 (1923)
Devam›:
Emir-i âhûr Haf›z Mehmed Fâik
Pafla ruhiçün Fatiha.
*
Fâikü’l-akran idi hâf›zü’l-Kur’an idi
Gitdi Fâik Cennet’e düfldü ihvan hasrete.
Tevellüdü: 1277 (1860)-Vefat›: 1346 (1927)
(Merâk›d, s. 65; Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/224; 8.
Ada, D Bölümü’ne bak›n›z: Mikail Bin Mahmud
fiirvânî; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s.
849)
1313 Zilhicce 29 (May›s 1896). Mevlevî sikke
kabartmal›. Sadr-› esbak fiirvânîzâde
Mehmed Rüfldi Pafla’n›n efli ve tarikat-i
âlîyye-i Mevleviyye’den Emine Nedime
Han›mefendi.
1316 C. evvel 19 (Ekim 1898). Sadr-› azam
fiirvânîzâde Ahmed Hulusi Efendi’nin
efli Amasyal› Ye¤eno¤lu kerimesi Safiyye
Han›m.
1321 (1903). Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye meflâyih-i kirâm›ndan fiirvânî efl-fleyh
‹smail Siraceddin Efendi’nin muhâdiminînden Miralay Halid Ziya Bey.
1326 R. evvel 19 (Nisan 1908). Tarikat-i
Aliyye-i Nakflibendiyye Meflayih-i kiram›ndan fiirvânî efl-fleyh ‹smail Siraceddin (k.s.) Hazretleri muhâdimîninden ve
sudûr-› azam Ahmed Hulusi Efendizâde
1. Hukuk Mahkemesi Reisi rical-i âlîyye’den es-seyyid ‹smail Siraceddin Bey.
1184 Cemaziyelevvel 5 (A¤ustos 1770). Sofan›n hemen d›fl›nda sikkeli flâhide. Molla
Mehmed Efendi.
Mirzazâde Sofas›:
2 Nolu yerdedir.
1093 (1682). Hüve’l-Hallakü’l-Bâkî merhum
ve ma¤furleh sab›ka ‹stanbul Kad›s› olan
Mirza Mehmed Efendi ruhuna el-Fatiha.
fieyhülislâm fieyh Mehmed Efendi’nin
babas›d›r. Baz› eserlerde ad›n›n Mustafa
olarak gösterilmesi yanl›flt›r.
Hazîre, T›bbiye Caddesinde ve mezarl›k duvar›n›n hemen üzerinde iken buraya getirilmifl ve
iki tafl haricinde di¤erleri yere at›lm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 4/185; Y. Öztuna, Devletler ve
Hanedanlar, s. 766)
1147 (1734). Hüve’l Hallakü’l-Bâkî merhum
ve ma¤furleh sab›ka fieyhü’l-islâm Müfti’l-enam Mirzazâde fieyh Mehmed
Efendi ruhiçün el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 4/228)
1161 Rebiyülâhir 19 (18 Nisan 1748). Sütun
flâhide, güzel yaz›. Hüve’l-Bâkî merhum
ve ma¤furünleh sab›ka Rumeli Kad›askeri Mirzazâde Neyli Ahmed Efendi ruhiçün Fatiha sene 1161 fî 19 Rebiyülâhir.
Pehle yan yüzündeki kitâbesi ise fludur:
1. S›ra:
Neyli Ahmed Efendi tâ be-serah
K›ld› çün gülflen-i cinân› vatan
Didi ahbab›na mübeflflir-i gayb
Mevtine eylemen an›n flivan.
797
tun flâhide. fieyhülislâm Mirzazâde esseyyid Mehmed Said Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/31)
1189 (1775). Yerde. Nefis hat. Neylizâde
Mehmed Hamid Efendi’nin k›z› Rukiyye
Monla Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Cadde üzeri duvar›n hemen arkas›, büyük molla sar›kl›. ‹stanbul
payeli Mirzazâde akrabas› Süleyman Beyefendi.
Mirzazâde Sofas› ile Mezarl›k Duvar› Aras›:
1178 (1764). Üsküdar Mahkemesi naibi esseyyid Haf›z Kad› Ahmed Efendi.
1232 Cemaziyelevvel 3 (Mart 1817). Yerde.
Eflrâf-› kuzâtdan Esirizâde Hasan Efendi.
1314 Nisan (1898). Cadde üzeri, duvar arkas›nda lâhit. Kapudan-› Derya Fevzi Ahmed Pafla’n›n k›z› ve Müflir Arif Pafla’n›n
efli Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî,
1/294-295 Ahmed Fevzi Pafla) Yan›nda:
Kaptan-› Derya
Ahmet Fevzi Pafla’n›n
k›z› ve
Arif Pafla’n›n efli
Hadice Han›m.
2. S›ra:
Mirzazâde Ahmed-i Neylî
Sahn-› Firdevsi eyledi mesken
1161
(Sicill-i Osmânî, 1/250-251; S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri, s. 14)
1164 (1750). fieyhülislâm Mirzazâde Efendi’nin hemflirezâdesi ‹slâmbol kad›s› ‹smail Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/365)
1181 (1767). Sütun, iki parça halinde yerde.
‹stanbul kad›s› Neylizâde Mehmed Hamid Efendi.
1183 (1769). Yerde. Neylizâde Mehmed Hamid Efendi’nin o¤lu Ahmed Mecid
Efendi.
1188 Zilhicce 18 (19 fiubat 1775). Yerde, sü798
1318 fiubat 29 (1902). Lâhit, bafl tafl› üzerinde,
“Aziziye Karakolhane-i Hümâyun kumandan› ferik saâdetlu Mustafa Pafla Hazretlerinin efli Emine Münire Han›m”. Ayn› lâhit ayak tafl› üzerinde, “Mustafa Pafla’n›n
kay›n validesi Esma Han›m. 1308
(1890)”. 5 Nolu yerdedir.
1223 Ramazan 27 (Ekim 1808). Kafesî destarl›. Rical-i Devlet-i Aliyye’den Baruthane-i âmire Naz›r› es-seyyid el-hac Mehmed Tevfik Efendi. Efli, 1242 (1826),
Hace Emine Han›mefendi.
1216 (1801). Turunczâde Kad› Mehmed
Efendi. Çiçekçi Camii hazîresine bak›n›z. Efli, 1242 (1826), Hac› Ayfle Han›mefendi.
1304 gurre-i R. evvel (Kas›m 1886). Do¤anc›lar Cami-i flerifi ve mekteb-i flerifi kalfas› el-hac Ali Efendi.
1322 (1904). 6 nolu yerdedir. Etraf› demir
parmakl›kl› sofa. Lâhit. Aziziye Karakolu’na memur 1. Ferik Mustafa Naili Pafla.
ma¤furünleh el-muhtac ilâ rahmeti Rabbi’l-gafur Astane Gümrü¤ü Emini ve’lfukara es-seyyid ‹shak A¤a ruhiçün elFatiha. ‹shak A¤a, Beykoz Çay›r›’ndaki
iki çeflmenin ve Çarfl›’daki Onparmak
Çeflmesi’nin sahibidir. (Sicill-i Osmânî,
1/327)
8. Ada’da, Aziziye
Karakolhane-i
Hümayun kumandan›
Ferik Mustafa Nailî
Pafla’n›n 1322 (1904)
tarihli flâhidesi.
1177 (1763). ‹shak A¤a’n›n o¤lu es-seyyid
Mehmed Murad Efendi.
1177 (1763). ‹shak A¤a’n›n k›z› fierife Saide
Han›m.
1177 (1763). ‹shak A¤a’n›n k›z› Zeynep Han›m.
1178 (1764). ‹shak A¤a’n›n k›z› Ümmügülsüm Han›m.
1180 (1766). Bahri Kad›n. Yaz› bu kadard›r.
‹shak A¤a’n›n efli olabilir.
1184 Muharrem 8 (May›s 1770). fierife hace
Fatma Han›m bint-i es-seyyid ‹shak
A¤a.
1201 Ramazan 12 (Haziran 1787). ‹shak A¤a
ç›ra¤› Selim A¤a.
1321 Temmuz 7 (1905). Üsküdar’da Mirahur’da kain Kastamoni Kumandan› Mirliva el-hac Ali R›za Pafla. ‹mrahor’da, ismi ile an›lan, Haf›z Ali Pafla Soka¤›’n›n
köflesinde evi halen mevcuttur. Efli,
1325, Halide Saliha Han›m.
1178 gurre-i Ramazan (fiubat 1765). Güzel
yaz›. fieyhülislâm es-seyyid Mustafa
Efendi’nin Kethüdas› Alizâde el-hac ‹smail Efendi. Mustafa Efendi’nin flâhidesi
9. Ada’dad›r.
1218 gurre-i Zilhicce (Mart 1804). ‹shak
A¤a’n›n k›z› fierife Rahime Han›m.
‹shak A¤a Sofas› Sa¤›nda:
Demir parmakl›kl›, flâhide yoktur. Mermer levhadaki yaz› fludur:
Beykoz Onparmak
Çeflmesi’nin sahibi ve
Üsküdar Ayazma
Camii’nin bina emini
‹shak A¤a ve ailesine
ait flâhideler.
Soldan birinci tafl
k›z›na, ikinci tafl
o¤luna aittir.
1320 fiubat (1904). ‹ki caddenin birleflti¤i köflede, etraf› parmakl›kl› sofa. Hazine-i
Maliye’den Mehmed R›fat Efendi.
‹shak A¤a Sofas›:
fiair Nedim Sofas›n›n sa¤ gerisindedir.
1175 (1761). ‹shak A¤a’n›n efli Emine el-hace
Hatun.
1176 Ramazan 3 (18 Mart 1763). Merhum ve
799
1340 C. âhir 18 (fiubat 1922). Tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye fukaras›ndan, mütekaid ve ‹hsaniye Mahallesi muhtar-› evveli Mehmed Kâmil Efendi. Yan›nda:
1341 Ramazan (Nisan 1923). Rüsûmat Emaneti Hukuk Müflaviri Ma¤nisal› Kemal
Bey’in haremi Ayfle S›d›ka Han›m.
‹shak A¤a Sofas› Önü:
1182 (1768). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Hüdâyî es-seyyid efl-fleyh Mahmud Efendi
Hazretlerinin bendegân›ndan el-hac
Ahmed Efendizâde Ali Efendi. (Yemenici ‹brahim Baba solundad›r.)
1266 (1849). Kudüs kad›s› Gebreli Halil Efendizâde es-seyyid Ahmed Necib Efendi.
Ayazma Camii bina
emini ve Beykoz
çeflmelerinin bânisi
gümrük emini
‹shak A¤a’n›n
1270 (1853). Kaimmakam fiakir Ahmed Pafla’n›n Baflçukadar› el-hac Mehmed
A¤a’n›n o¤lu Meclis-i Vâlâ mazbata
odas› mümeyyizi Vahi Efendi.
1312 (1894). Kad›karyeli Ali Pafla’n›n efli
olup üç yavrusunu terk eden Nefise Han›m.
1336 May›s 17 (1918). Mermer levha. Sofa.
Kad›karyeli Ali Pafla.
1338 fiaban 9 (Nisan 1920). Levha. Kad›karyeli Ali Pafla’n›n k›z› Ayfle Servet Han›m’la zevci Mühendishane-i Berri-i
Hümayun muallim-i esbak› ve Band›rma
Levaz›m Heyyeti Reisi binbafl› Amasyavî Yusuf Bey’in kabirleridir.
Ayfle Servet Han›m’›n do¤umu 1282
(1865), vefat› 9 fiaban 1338; Yusuf
Bey’in do¤umu 13 May›s 1283, vefat›
1313 (1895).
Tarih k›sm› gömülü: Tarik sikkeli, Aziz Mahmud Efendi Hazretlerinin......... El-hac
Ahmed Dede.
Sadeddin Nüshet Ergun Sofas› ve Civar›:
‹shak A¤a’n›n k›z›
fierife Hace Fatma
Han›m’›n
800
fiair Nedim Sofas›’n›n sa¤ ilerisindedir.
1305 (1887). Hasan Hayri Pafla’n›n o¤lu
Mehmed Yümni Bey.
1310 Haziran 14 (1894). Fesli ve niflan kabartmal›. Erzurum valisi kudema-y› ferikan-› kirâmdan, bulundu¤u muharebatdan galibiyyet ile ç›kan meflhur Yozgadî
Hasan Hayri Pafla. (Sicill-i Osmânî,
2/173)
1960 Sadeddin Nüshet Ergun Bey. fieyh ve
birçok k›ymetli eserin sahibidir. (Türk
Dili ve Ed. Ans. 3/66). Do¤umu 1896.
Yan›nda:
1948 Halim Ergun. Do¤umu1886 ve
1978 Nejat Ergun. Do¤umu 1912.
*
*
*
1234 (1818). fiair Refi Mehmed Efendi. Esirizâde ve ‹stanbul payeli. Kabri, Behçet
Efendi Türbesi karfl›s›ndad›r. (Sicill-i Osmânî, 2/412-413)
1911 Mirliva Salih Hamdi Pafla. Do¤. 1848.
1933 General Remzi Tahir Pafla.
navî Hammamî Mehmed Tevfik Efendi’nin müridi olup 11 fievval 1345 (24
Nisan 1926) tarihinde vefat etti. Kabri,
Karacaahmet Mezarl›¤›’nda ve 7. Ada’da
idi.
Bir çok k›ymetli
kitab›n yazar›
fieyh Sadettin Nüshet
Ergun Bey’in aile
sofas›.
1288 Ramazan 30 (Aral›k 1871). Darü’fl-fluray› Askeri müftüsü ‹stanbul pâyeli el-hac
Ahmed Muhtar Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kirâmdan Mehmed Hayrullah
Efendi.
1934 Milli Mücadele kurucular›ndan Miralay
Bekir Sami Günsav. “Do¤. 1879. Merhum 17. Kolordu kumandanl›¤› göreviyle 21 May›s 1919’da Band›rma’ya ç›km›fl
ve bütün bat› Anadolu’da Kuvay› Milleye’nin kurulmas›nda öncülük ederek
Milli Mücadele’yi ilk bafllatand›r.” (K.
Atatürk, Nutuk; U. Kocatürk, Atatürk ve
Türk Devrimi Kronolojisi)
Turflucuzâde Sofas›:
4 Nolu yerdedir.
1267 Zilkade (Eylül 1851). Ayasofya’da sakin
turflucu el-hac Mehmed A¤a. fieyhülislâm Ahmed Muhtar Efendi’nin babas›d›r.
fieyhülislâm Ahmed Muhtar Efendi’nin
köflkü, K›z›ltoprak civar›nda idi. Bu köflkü sonradan, Sultan Abdulaziz’in o¤ullar› fievket ve Seyfeddin Efendiler’in musiki hocas› Cemil Bey sat›n alm›flt›r.
Cemil Bey, Nalçac› Tekkesi fleyhi, Bos-
Miralay Bekir Sami
Günsav.
801
1292 Ramazan 8 (8 Ekim 1875). Vas›l-› rahmet-i Hakk fleyhülislâm-› esbak merhum
ve ma¤fur Turflucuzâde el-hac Ahmed
Muhtar Efendi’nin ruhiçün lillahi teâlâ
Fatiha. Sene. (Merâk›d, s. 63)
Çiçekçi Camii’nde medfun fieyh Ali
Behçet Efendi’nin halifesi idi. (Sicill-i
Osmânî, 4/350; A. Altunsu, Osmanl›
fieyhülislâmlar›, s. 204)
1293 (1876). fieyhülislâm Ahmed Muhtar
Efendi’nin o¤lu Mehmed S›dk› Efendi.
Hayrullah Efendi’nin kabrine gömülmüfltür.
1307 fiaban 15 (Nisan 1890). Ecille-i Rical-i
Kadiriyye ve Üveysiyye’den es-seyyid eflfleyh Osman fiems Efendi Hazretlerinin
manevî k›z› olup 16 yafl›nda vefat eden
Ayasofya-i Kebir’de Turflucular Kethüdas› Haf›z Mehmed Efendi’nin k›z› Emine Nazmiye Han›m.
1343 R. âhir 7 (Kas›m 1924). Etraf› demir parmakl›k ile çevrili Turflucuzâde Sofas›n›n
içinde, ayr› bir türbedir. Sütun fleklindeki flâhidesi sikkelidir: Ecille-i rical-i Kadiriyye’den es-seyyid efl-fleyh Osman
fiems Nureddin Efendi’nin o¤lu ve Mehmed ‹zzi Bedreddin Efendi Hazretlerinin
halifelerinden es-seyyid efl-fleyh Mehmed Sa’deddin (k.s.) Hazretleri. Veladeti: 1280 (1864) Befl sene mesned-niflîn-i
irflâd olmufllard›r.
1949 fiubat 6. Adliye Naz›r› esbak Turflucuzâde Mehmed Necmeddin Molla Bey (Kocatafl). O¤lu, 1907 - 1937, Hasan Can
Bey ve di¤er o¤lu, 1900 - 1933, Mahmûd
Hayreddin Bey. (M. Larus, 7/373; A.
Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 219)
1956 Efli, Rat›be Kocatafl. Do¤umu 1876.
1957 Ocak 13. Kad›asker Mardinî Yusuf S›tk›
Efendi’nin o¤lu Ord. Prof. Ebulûla Mardin. Do¤umu 1881. Türk Hukuk bilgini.
Eserleri vard›r. (‹. Sungurbey, Ebu’l-ula
Mardin; M. Larus 8/379)
1951 Kad›asker Yusuf S›tk› Efendi’nin efli Behice Mardin.
Tarih k›s›mlar› gömülü:
Ayasofya-i Kebir’de sakin turflucu el-hac
Haf›z Mehmed Reflid Efendi.
Tavukpazar›’nda turflucu el-hac Ahmed
A¤a ve o¤lu ‹smail.
Turflucular Kethüdas› el-hac Haf›z Mehmed Raflid Efendi’nin efli......
Turflucuzâde Sofas› Önünde:
1242 Rebiyülâhir 13 (Kas›m 1826). Sikkeli.
Süleymaniye hatibi Haf›z Mustafa Efendi.
1271 (1854). Enderun’dan mahrec Dülbend
A¤as› ‹brahim A¤a’n›n efli Cemile Han›m.
Gül Ahmet Paflazâde
Fevzi Bey’in flâhidesi.
802
1308 Receb 16 (fiubat 1891). Müfliran-› izamdan Serasker Mehmed ‹zzet Pafla’n›n efli
Sabire Nefise Han›m.
1317 Safer 18 (Haziran 1899). ‹zzet Paflazâde
Levâz›mât-› umûmiye 3. fiube Müdür
Muavini kaimmakam Ahmed Resa
Bey’in k›z› Fatma Hayriye Han›m.
1326 Nisan 19 (1908). ‹zzet Pafla’n›n o¤lu
Muhakemat Dairesi azas› Halil R›fat Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/464 ‹zzet Mehmed
Pafla)
1328 (1910). Ahmed Resa Bey’in efli ve ‹smail Habbab Efendi’nin k›z› Nakflibendiyye’den Sünbül Sinan sülâlesinden Cemile Han›m.
1933 Bahriye Naz›r› Mehmed Celâleddin Pafla. Türk hukuk bilgini ve devlet adam›.
(Meydan Larus, 2/836)
Feyzi Beyefendi bu pesendide eserde
Yâ Rab gele tâ haflre de¤in hayriyle yâde
Bu kuvvet-i kudsiyye de¤il de nedir ya
Âyine-i baht›n ide Allah küflade
Târih-i dilâras› düflefl geldi Emin’â
Bu ada tafl dikti Gül Ahmet Paflazâde
1176 (1762)
Muhteflem burmal› menzil tafl› üzerindeki kitâbede ad›, Feyzi Bey oldu¤u halde
flâhidesine Feyzullah Efendi diye yaz›lm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 1/247 Ahmed Pafla; Vak›flar Genel Md. Yay. Okmeydan›
ve Okçuluk Tarihi, s. 71)
Feyzi Bey flâhidesinin hemen sol taraf›nda;
1213 (1798) Gül Ahmet Paflazâde Feyzi Bey’
in efli Dilhayat Kad›n’›n flâhidesi vard›r.
fiair Nedim Sofas› Önündeki fiâhideler:
Feyzi Bey’in 8-10 ad›m sa¤›nda:
1146 R. evvel (1733). Mi’mar Kâtibî Salih
Efendi.
1185 (1771). Amucazâde Hüseyin Pafla’n›n
Kethüdas› Süleyman A¤a’n›n k›z› Hadice Han›m.
1159 C. evvel 22 (Haziran 1746). Hamzavî
tafl. Sab›ka Cidde Valisi Cennet mekân
Gül Ahmet Pafla’n›n sab›ka harem kethüdalar› olup terk-i âlem-i fâni iden Sul-
Turflucuzâde Sofas› Solunda ve Biraz ‹leride
Bulunan fiâhideler:
1211 Gurre-i Cemaziyelevvel (Kas›m 1796).
Silâhflor-› flehriyarî Bahçevanzâde Ahmed Bey’in k›z› fierife Hadice Han›m.
1184 (1770). Çiçekçi Dura¤›’ndaki, III. Selim
Çeflmesi karfl›s›nda ve mezarl›k duvar›ndan 30 ad›m içeride. Kâtibî sikkeli olup
ayak tafl› nefis asma gülü kabartmal› flâhide. Gül Ahmet Paflazâde Feyzi Bey.
Kitâbesi fludur:
Hüve’l-Hallakü’l-Bâkî / Merhum ve ma¤fur / ilâ
rahmeti Rabbi’l-gafur / Gül Ahmed Pafla / zâde
hâlâ Mirahur-› / sâni-i hazreti flehriyarî / Feyzullah Efendi / ruhiçün el-Fatiha
1184 (1770)
Kendisi iyi bir ok at›c›s› idi. Selim A¤a
menzilinde 1080 geze (700 metre) ok atm›fl ve bu mesafe bir rekor oldu¤undan
ad›na bir tafl dikilmifltir. Tafl›n›n kitâbesi fludur:
Fevzi Bey’in
Okmeydan›
Caddesi’ndeki
menzil tafl›.
803
tan Kethüdas› el-hac Mustafa A¤a ibn-i
Yakub. (Sicill-i Osmânî, 4/428)
1176 (1762). Ayasofya-i Kebir’de Reisü’l-muhaddisîn ‹zzi fieyh Ahmed Efendi.
1257 (1841). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan ‹zzet Efendi’nin babas› Mehmed
A¤a.
1298 Cemaziyelevvel 16 (Nisan 1881). Tarik
kabartma sikkeli. Tarikat-i aliyye-i Celvetiyye fukaras›ndan Evkaf-› Hümâyun
hazine memuru es-seyyid Mehmed ‹zzet
Efendi.
1325 Zilhicce 2 (6 Ocak 1908). Çatalca f›rkai
askeriyyesi kumandan› iken vefat eden
yâverân-› hazreti flehriyarî ferikân-› kirâmdan Mehmed fievki Pafla.
Mehmet Bey’in
annesinin 8. Ada’daki
fiair Nedim Sofas› Önü ve Cadde Üzeri Etraf› Parmakl›kl› Sofa:
1365 fiaban 20 (20 Temmuz 1946). Hattat
Mehmed ‹lmî Efendi ve o¤lu Hattat ‹smail Hakk› (Altunbezer) el-maruf be
tu¤rakefl-i Kalem-i Dîvân-› Hümâyun.
Tarih-i vefât-i ‹lmi Efendi: 1342 C. âhir
9 (17 Ocak 1924).
Tarih-i vefât-› Hakk› Bey: 20 fiaban
1365.
Kitâbe, meflhur Necmeddin Hoca’n›n imzas›n› tafl›maktad›r. (‹nal, Son Hattatlar,
s. 98, 155, 602)
Sofa d›fl›nda:
1299 fiaban 5 (Haziran 1882). Tarik sikke kabartmal›, ihvandan ve Mekke-i Mükerreme payeli Karahisarî Musa Kâz›m
Efendi.
Turflucuzâde Sofas› Yan›:
Meflhur hattat ‹smail
Hakk› Altunbezer’in
flâhidesi.
804
1242 (1826). Dergâh-› âli Kap›c›bafl›lar›’ndan
Darendevî Hasan Pafla’n›n hazinedar›
Abdullah A¤a’n›n efli flehiden vefat
eden Hadice Han›m.
Tarih k›sm› gömülü: fiâhidesi fesli ve etraf›
parmakl›kl›d›r. “Çal›k Pafla merhumun
necli Mahmud Bey”.
Tarih k›sm› gömülü: Silâhflor-› flehriyârî-i esbak Ba¤çevanzâde el-hac Mehmed Efendi’nin ye¤eni Dergâh-› âlî gediklilerinden Salih A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/239)
1230 (1815). Turflucuzâde Sofas› solu. Eski
kâtibî sikkeli. Kap›c›-bafl› ve Baflbaki
Kulu Mir Mehmet Sad›k Bey.
Kap›c›bafl› idi Mir Mehmed Sad›k
Baflbaki kulu iken eyledi r›hlet hayfâ
diye bafllayan uzun kitabesi,
Hayri’yâ eyle dua birle yaz tarihini
Ruh-i Sad›k Beg’e huldi ide Yezdan me’vâ
el-hac ‹smail A¤a.
Tarih k›sm› gömülü: Hazîne-i Hümâyun Kethüdas› Abdullah fieref Efendi.
Turflucuzâde Sofas› Sa¤ Gerisi:
1047 (1637). El-hac Abdullah Çelebi ibn-i
Mehmed. Tafl› hamzavîdir.
1123 (1711). Hamzavî tafl. Rütbe-i Hace-i Divan’dan Mahmud Efendi.
1256 (1840). Mevlevî sikkeli, zâkir, dergâh-›
Selimiye derviflan›ndan es-seyyid Erzurumî Mustafa Sufi Dede.
1317 Muharrem 27 (Haziran 1899). Sadakat
ve hüsnü hizmeti ile maruf Bahriye livalar›ndan Arif Pafla.
diye son bulmaktad›r.
Turflucuzâde Sofas› ile Arayol Aras› Büyük
Sofa:
1326 (1908). Hazîne-i Hümâyun Kethüdas›
‹brahim Edhem Efendi. D. 1244.
1242 gurre-i Rebiyülâhir (Kas›m 1826). Tarikat-i Nakflibendiyye’den Mücellidbafl›
1990 Eylül 12. Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi
türbedar› ve büyük ebru sanatkar› Mustafa Düzgünman. Do¤umu 1920. Kabri,
çini üzerine yap›lm›fl yeflil zemin ebru ile
bezenmifltir. Bu ebru üzerine, kendisinin
ençok sevdi¤i papatya flekli resmedilmifltir. Nefis bir eser olup talebeleri taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. (U. Derman, Türk
Sanat›nda Ebru)
Ebru üstad›,
Aziz Mahmud Hüdâyî
Hazretleri türbedar›,
k›ymetli insan
Mustafa
Düzgünman’›n kabri.
805
mirî es-seyyid Mustafa Hasib Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/180)
1301 (1883). Mevali-i izamdan Müftizâde esseyyid Mustafa Hasib Efendi’nin k›z› Ayfle Han›m. Efli, 1303 (1885), fierife Han›m.
1307 (1889). Fudalâdan ‹lhami Efendi’nin efli
Hadice Han›m.
T›bbiye Caddesi ile Tunusba¤› Caddesi’nin
Birleflti¤i Köfle:
1178 gurre-i Ramazan (Temmuz 1764). fieyhülislâm Mustafa Efendi’nin kethüdas›
Alizâde el-hac ‹smail Efendi.
1179 (1765). Güzel hatl› ve kafesî destarl›d›r.
Anadolu kaleminde bafl halife el-hac
Ahmed Efendi.
1183 C. evvel (Eylül 1769). Sultan Ahmet
Cami-i flerifi devirhan Hocazâde Hattat
Mehmed Arif Efendi.
Mehmet Pafla Köflkü
bekçisi Halil A¤a’n›n
1094 (1682). Küçük Hamzavî tafl. fiah Baba.
Turflucuzâde Sofas› ile Arayol Aras›:
1209 (1794). Mehmed Pafla Köflkü bekçisi
kassab Halil A¤a. Köflk, Selimiye K›fllas›
önündeki talimhanede idi.
806
1184 (1770). Sikkeli. Do¤anc›lar’da Attar ‹smail A¤a.
1196 (1781). Defter Emini vekili. Hâlâ Defterhane-i Âmire hulefâs›ndan Silâhflorzâde Mustafa Vasfi Efendi.
1215 (1800). Sand›kc›lar Kethüdas› Haf›z
Seyyid Mehmed Efendi’nin efli Sarayl›
Hatun.
1205 (1790). Saray-› atik teberdarlar›ndan elhac ‹smail A¤a.
1228 (1813). Reisü’l-küttab Raflid Efendi’nin
Kethüdas› Dergâh-› âli gediklilerinden
Mehmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/351
Raflid Efendi)
1219 (1804). Sikkeli. Meflayih-i izamdan Üsküdarî Saraczâde el-hac Mustafa Efendi’nin o¤lu Rumeli Kad›s› el-hac Mehmed Said ibn-i el-hac Mustafa Efendi.
1240 (1842). Edirnevî, katar fleyhlerinden,
Sultan Bayezid-i Veli Cami-i flerifi vaizi
el-hac Hüseyin Efendi.
1235 (1819). Enderun-› Hümâyun a¤alar›ndan kiler odas›nda çukadar-› flehriyarî
Mahmud Necib A¤a.
1246 M. 22 (Temmuz 1830). Selatin-i meflayihden Nuruosmaniye Cami-i flerifi vâizi
ve Tophane Cami’inde dersiam el-hac
‹smail Hulusi Efendi.
1273 (1856). Vüzera-y› izam devletlu Muhtar
Beyefendi’nin kap›çukadar› Mehmed
A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/349 Muhtar
Mehmed Bey)
1262 Rebiyülevvel (fiubat 1846). Trablusgarb
Kazas› mevali-i izam›ndan Müftizâde ‹z-
1330 (1911). Biraz iç tarafta, demir kafesli
türbe. Palanka kaimmakam› Haf›z Ah-
med Efendi.
Tarih k›sm› gömülü: Onüç dilimli sikkeli. Hüdâyî Mahmud Efendi Hazretlerinin dedelerinden müezzin ‹smail Efendi’nin
o¤lu........
T›bbiye Cadde Boyu Mezarl›k Duvar›n›n
Hemen Arkas›:
1188 (1774). Ca¤alazâde ‹brahim Bey’in cariyesi Zeyneb Hatun.
1223 (1808). Silâhflor-› flehriyarî Çi¤vanzâde
el-hac Mehmed Efendi’nin ye¤eni Dergâh-› âlî gediklilerinden Salih A¤a.
1225 Muharrem 14 (fiubat 1810). Merhum
Sultan Ahmed imam-› evveli el-hac
Ahmed Efendi’nin efli, sab›ka sadrazam
müfettifli Nuri Efendi’nin annesi sâlihâtdan fierife Rukiyye Hatun.
1227 (1812). Büyük molla sar›kl›. Medine-i
Münevvere kazas› Anadolu payeli Ordu-yu Hümâyun kad›s› el-hac Mustafa
Efendi.
1231 (1815). Sultan Ahmed Han Camii imam› hac› Ahmed Efendizâde sab›ka mîrî
kâtibi Nuri Efendi’nin efli, Sultan Abdülhamid Han mürebbilerinden ‘Sat›lm›fl’ Sarayl› Raflide Kad›n.
1232 (1817). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Hasan Kâmil Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/68)
1233 (1818). Sab›ka imam-› evvel kad›asker
Mehmed Dervifl Efendi’nin k›z› Ayfle
1237 (1821). Molla sar›kl› ve güzel hatl›. M›s›r Kahire kad›s› olub fiam canibine karadan gider iken Hamedan Trablus taraf›n tevcih ve esna-y› râhda Cebeliye
nâm mahalde vefat eden Sultan Ahmed
camii imam›n›n o¤lu Mustafa Nurullah
1245 (1829). Sab›ka Sadr-› Rumeli Arabzâde
Sa’dullah Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i
kîramdan Zeki Efendi’nin ümm-i vâlidi
(annesi) Letâfet Kad›n.
Alt k›sm› gömülü. Fatih Sultan Mehmed Han
Dâr-› flifâs› hekimbafl› ‹smail Efendi’nin
k›z› ve Yeni Cami-i fierif bafl imam› Haf›z.......
Trablusgarp Kad›s›
Müftizâde ‹zmirî
Mustafa Hasib Efendi
Sofas›.
807
1916-1874. Heykeltrafl Behzat Bey.
1344 (1925). Behzat Bey’in önünde olup etraf› demir parmakl›kl›d›r. Bestekâr-› flehir
merhum Haydar Bey’in damad› mülga
Evkaf Nezareti muhasebe kalemi memurlar›ndan Mahmud Zeki Bey. (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. 1/258 Haydar
Bey)
1934. 8. 12. Merzifonî Himmetzâde Hac›
Mehmed Zihni Efendi ve ailesi sofas›.
1300 Mart 25 (1884). Mabeyn-i Hümâyun
Çaml›ca Subafl›s› el-hac Mustafa
A¤a’n›n efli Fatma Hesna Han›m.
1322 (1904). Bâb-› vâlâ-y› seraskeri Muhasebat Dairesi müdür muavini Hüseyin
Tevfik Bey.
1916 “Bestekâr-› flehir” Haydar Bey’in o¤lu
memleketimizin ilk heykelt›rafl› Behzat
Bey. Do¤. 1874. Kabri, arayolun sol köflesinden 50 ad›m ileride mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›nda ve T›bbiye Caddesi üzerindedir.
1249 gurre-i Safer. (20 Haziran 1833). Sikkeli. Kutbü’l-ârifîn gavs’ûl-vâs›lîn Hazreti
Elbise ambar› emini
Arif A¤a aile sofas›.
Burada bu aileye ait
on flâhide vard›r.
808
Seyyid Mahmud Hüdâyî Hazretlerinin
fukaralar›ndan Selâmi fleyhizâde Mehmed fiakir Efendi.
Ârif A¤a Sofas›:
Ayn› cadde üzerindedir.
1237 (1821). Fesli, Mehmed A¤a. Ârif
A¤a’n›n babas›d›r.
1250 Rebiyülâhir 5 (11 A¤ustos 1834). Elbise
anbar› emini Arif A¤a’n›n cariyesi Mahire Kad›n.
1250 Rebiyülâhir 7 (13 A¤ustos 1834) Dergâh-› ali Gediklileri’nden Arif A¤a’n›n
o¤lu Raif A¤a’n›n efli Fat›ma Han›m.
1250 Rebiyülâhir 8 (14 A¤ustos 1834).Küçük
flâhide. Elbise anbar› emini Arif A¤a’n›n
torunu Arif Bey.
1250 Rebiyülâhir 11 (17 A¤ustos 1834). Küçük flâhide. Elbise anbar› emini Arif
A¤a’n›n torunu Cemil Bey.
1252 (1836). Asakir-i Nizameye-i fiahane’den
elbise anbar› Emini Arif A¤a’n›n efli fierife Adile Han›m.
1265 Receb 22 (13 Haziran 1849). Esbak anbar emini Arif A¤a’n›n k›z› ve Enderun-›
Hümayun’dan mahrec Osman Bey’in efli
Emine Han›m.
1272 Rebiyülâhir 7 (17 Aral›k 1855). Merhum Mehmet A¤azâde Asakir-i Nizameye-i fiahane elbise anbar› emini sab›k
Arif A¤a.
Bu aileye mensup ikisi fesli ve ikisi kad›na ait
olmak üzere dört flâhide daha vard›r. Çok gömülü olduklar›ndan kitâbeleri okunamam›flt›r.
Ailenin. 1834 A¤ustos’unda büyük bir dram
yaflad›¤› görülmektedir.
Arif A¤a’n›n Sultanahmet Meydan›’ndaki Dü¤ümlü Baba Tekkesi’nin kurucusu oldu¤u bilinmektedir.
Elbise ambar› emini
Arif A¤a’n›n o¤lu
Raif A¤a’n›n efli
Fat›ma Han›m’›n
flâhidesi.
Gazeteci Burhan Felek Hazîresi, bu aile sofas›
yerine yap›lm›fl ve tafllar› da arka tarafa at›lm›flt›r.
1251 (1835). Fesli. Enderun’dan ç›kma Mehmed Emin Bey.
Bey’in efli Hadice Han›m.
1266 (1849). Fesli. Enderun-› Hümâyun’dan
feyz alan H›rka-i Pak-i Saadet hademesi
Abdullah Bey.
1326 Safer (Mart 1908). Mahir Bey’in k›z›, ve
binbafl› ‹smail Hakk› Bey’in efli Memduhe Han›m.
1275 fiaban 15 (Mart 1859). K›l›ç Ali Pafla
Medresesi’nde sakin iken vefat eden mazanne-i kirâm ve ulema-i azamdan Buharî Abdülcelil Efendi.
1298 (1880). Bedestan hacegisi namiyle flöhret-fliar ve zümre-i sulehâdan el-hac Ahmed Efendi.
1286 (1869). Sirozlu Hasan Alemdarzâde Orduyu Hümâyun’dan Ebubekir Bey.
1287 Cemaziyelâhir 18 (Eylül 1870). Sudur-›
azam süreyya-i nizâmdan sab›ka Sadr-›
Rûm Behcet-rüsum Arabzâde Mehmed
Amir Efendi’nin efli Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/292; Y. Öztuna, Devletler
ve Hanedanlar, s. 550)
1289 (1872). Fesli. Beylerbeyi ve Ç›ra¤an Sahilsaray› Hümâyunlar›’n›n infla nezaretlerinde ve Edirne Vilâyeti Divan-› Temyiz’inde bulunan Mehmed R›fat Efendi.
1295 Safer (fiubat 1878). Etraf› parmakl›kl›
sofad›r. Sultan Abdülmecid Han Hazretleri kurenas›ndan mütekaid Mahir
1309 Cemaziyelevvel 19 (Aral›k 1891). Sultan Abdülaziz Han baflmabeyincisi Fuad
Bey’in annesi Emine fierife Han›m. Kitâbenin alt›na ayr›ca bir fliir yaz›lm›flt›r.
1310 (1892). Ser esvab-› hazreti flehriyarî Ahmed Bey’in k›z› ve Hariciye Nezaret-i cilelise Mektubî Kalemi hulefas›ndan Cevad Bey’in efli Emine Münire Han›m.
(Bkz. Burhan Felek, Yaflad›¤›m›z Günler,
s. 83)
Ayr›ca 10. Ada, Karacaahmet Sultan sa¤›ndaki hazîre bahsine bak›n›z.
1320 Receb (Ekim 1902). Ve Mektubî-i Maliye hulefas›ndan Mehmed Faiz Bey’in efli
fierife Hadice Han›m.
809
hum Ahmed Bey’in torunu ve hasoda
mütehayyizân›ndan Fahreddin Bey o¤lu
olup 18 yafl›nda vefat eden Üsküdar ‹dadi talebesinden Mustafa Nureddin Bey.
1327 R. evvel (Mart 1909). Burhan Felek sa¤›. Etraf› demir parmakl›kl›d›r. Edirne
eflrâf›ndan ve sab›ka Meclisi Meb’usan
azas›ndan merhum el-hac Rasim Beyzâde Edirne Meb’usu As›m Bey. Do¤. 1294
(1877). Üsküdar’daki yal›s›nda vefat etti.
1330 Teflrin-i evvel 18 (1914). Fahreddin
Bey’in di¤er o¤lu H›rka-i Saadet Dairesi
fahiresi mütehayyizan›ndan haftan A¤as› Hac› Fahreddin Bey.
fieyhü’l-muharrirîn
Burhan Felek Bey
aile sofas›.
1318 Ramazan 27 (Ocak 1901). Parmakl›kl›
sofa. Mekteb-i Mülkiye ve Darü’l-fünûn› fiahane müdürü Hac› Recai Efendizâde
rusûmat memuru Musa Naci Bey’in efli
Meymenet Han›m.
1929 fiura-y› Devlet azal›¤›ndan emekli Mahmud Ziyaeddin Bey. Gazeteci Burhan
Felek Bey’in babas›d›r. Annesinin ve
kardeflinin kabirleri de buradad›r. Etraflar› demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
‹rtihal-i Naci Bey: 17 Zilkade 1318
1982 Kas›m 4. fieyhülmuharrirîn Üsküdarî.
“Gazeteci Burhan Felek”. Do¤. 11 May›s 1889. (Türk Dili ve Ed. Ans. 3/182)
‹rtihal-i Meymenet Han›m: 27 Ramazan
1318
Sultan Aziz
kurenas›ndan
Haf›z Mehmet Bey.
O¤lu Mahmut Baler
(Bal Mahmut)
babas›n›n kabrine
gömülmüfltür.
Yan›nda di¤er aile efrad› medfundur.
Esvâbc›bafl› Ahmed Bey’in o¤lu için, Burhan
Felek’in Yaflad›¤›m›z Günler adl› kitab›nda sayfa 20’ye bak›n›z.
1322 (1904). Eâz›m-› rical-i Devlet-i Aliyye’den, Divan-› Umumiye-i Osmaniye
Dairesi azas›ndan Ali R›za Bey ve efli.
fiair Nedim Sofas› Civar›:
1324 Receb 20 (Eylül 1906). Ser esvabi mer-
1057 (1647). Bali Çelebi. Hoca Bali Efendi’nin torunu olmal›d›r. Biraz ileride dedesinin mescidi vard›. (Tunusba¤› Mescidi bahsine bak›n›z.)
1129 (1716). Dervifl Ahmed Dede.
1173 (1759). Halvetî fleyhi Ömer Efendi.
1200 (1785). Türkmen Kâtibi Hasan Efendi.
1227 (1812). Debba¤zâde Mustafa Efendi.
1239 (1823). Çiçekci Ak Ali A¤a. Karfl›s›nda
meflhur Çiçekçi Kahvesi bulunuyordu.
1255 (1839). Padiflah nedimi Hoca Mustafa
Haflmet Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/233)
1320 (1902). Galata ve Üsküdar Mevlevîha-
810
neleri Bafldedesi Ahmed Dede.
Haf›z Mehmet Bey Sofas› ve Civar›:
Cadde üzerinde ve fieyhülmuharrirîn Burhan
Felek Bey aç›k türbesinin sol taraf›ndad›r. Etraf› demir parmakl›kl› olup lâhdi de¤iflik stilde
1344 Muharrem 13 (3 A¤ustos 1925). Haf›z
Mehmet Bey. Meflhur nüktedan Bal
Mahmut’un babas›d›r. fiâhidesindeki kitâbe fludur:
Karîn-i evveli Sultan Aziz’in bunda medfûndur.
Karîn-i rahmet-i rahmân ola Haf›z Mehemmed Bey
Budur Hakk’dan niyaz-› zâiran, merkad-i pâki
Sarây-› Adende mihmân ola Haf›z Mehemmed Bey.
1344 Muharremü’l-harâm 13 Sal› (3 A¤ustos 1925).
1341 A¤ustos 14.
Sahilbend Arabal›
Vapuru’nun mimar›
Mehmet Usta’n›n
flâhidesi.
Kitâbe, Hakk› imzal›d›r ki, bu, ‹smail
Hakk› Altunbezer Bey’dir.
1988 Meflhur nüktedan Bal Mahmut Bey. Babas›, Haf›z Mehmet Bey’in kabrine gömülmüfltür. Do¤umu 1893.
1213 Cemaziyelevvel (Ekim 1798). ‹stanbul’da Valide Cami-i flerifi imam› merhum Gül Ahmed Efendizâde Ahmed
Es’ad Efendi.
1243 (1827). Hüdâyî Aflç›bafl›s› Mehmed
Efendi’nin efli Ayfle Han›m. Do¤um s›ras›nda vefat etmifltir.
Mehmed Usta’n›n ruhi çün
Lillahi’l-Fatiha
Sene 1306 fievval 8 (Haziran 1889)
1307 (1889). Mirliva Tevfik Bey.
1973 Neyzen Halil Can Bey. Do¤umu 1905.
Kabri duvardan biraz içeride olup etraf›
demir parmakl›k ile çevrilmifltir. ‹hsaniye’de evinin bulundu¤u soka¤a ismi verilmifltir.
Meflhur neyzen
Halil Can Bey’in kabri.
1303 Safer 18 (Kas›m 1885). Hazine-i Hassa-i
flehriyarî kalemi mümeyyiz-i evveli Haf›z
Ali At›f Efendi’nin efli fierife Ayfle Han›m.
1306 fievval 8 (Haziran 1889). fiirket-i Hayriye bafl mimar› ve Sahilbend arabal› vapurunun mimar› Mehmet Usta. Üst k›sm› çiçek ve yaprak motifli flâhidesine
Ta’lik hatla yaz›lm›fl kitabesi fludur:
Hüve’l-Bâkî
‹lâhî sübât ü in’am›n› k›l lâ-hakka peyvend
Günah-› bendegân› etme rû-y› cehline ilka
‘Ussât-› bendegân›n olsa da flâyeste-i ta’zîb
Yine eyle ilâhî flân›n flâyân›n› icrâ
fiirket-i Hayriyye ser-mimar›
811
Ortayol Üzerinde ve Ç›k›fl Yolu Karfl›s›nda
Bulunan fiâhideler:
Yedle yazd›m fevtine tarih fiems / Eyledi Server
Han›m Me’vay› cay.
1172 (1758). Mirahur imam› efl-fleyh Mahmud Efendi.
Kitabe yazar› Osman fiems Efendi’nin kabri 9.
Ada’dad›r.
1210 (1795). Reisü’l-küttâb ibni’l-Ebubekir
Efendi’nin mühürdar› Latif A¤a’n›n efli
olup genç yafl›nda vefat eden fierife Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/346 Rat›b
Ebubekir Efendi)
1316 (1898). Hazine-i Hassa-i fiahane Sergi
Odas› mümeyyizi merhum Haf›z Ali At›f
Efendi’nin o¤lu ebniye-i seniyye cenâb-›
mülûkâneleri dairesi müdürü Ahmed
Saib Efendi ve k›z›.
Haf›z Mehmet Bey Sofas› Önü ve Arkas›:
1320 Receb 19 (Ekim 1902). Ebniye-i Seniyye Anbar› Müdürü Ahmet Saib Bey’in
k›z› ve maliye hülefas›ndan Mehmet Faiz bey’in efli fierife Hadice Nezine Han›m.
Tarih k›sm› gömülü: Fesli. genç yafl›nda vefat
eden Mektubî-i Sadr-› Âli Sa’düddin Bey.
1183 (1769). Hüdâyî-i Hazreti..... El-hac Ahmet Efendizâde Molla Ali. Tafl› sikkelidir.
1229 fiaban 15 (A¤ustos 1813). Fesli. “Ne tabîb kâr etdi bana ne buldum derdime derman” Haf›z Osman Efendi.
1276 fievval 3 (24 Nisan 1860). Hazreti Hüdâyî Aflç›bafl›s› merhum Mehmed Efendi’nin k›z› Fat›matü’z-zehra Han›m.
1279 Cemaziyelâhir 29 (Aral›k 1862). Arif-i
billah Üsküdarî ‹brahim Baba Efendi.
Tafl› sütun fleklindedir.
1289 (1872). Hazine-i Hassa-i fiahane Sergi
Odas› mümeyyiz-i evveli es-seyyid Haf›z
Ali At›f Efendi. Do¤. 1236 (1820). Ayn› flâhidenin en alt›na “Hafidi Nusret
Mazhar 1333-1342” diye yaz›lm›flt›r.
1304 (1886). Salacak’ta Hac› Selim A¤a’n›n
torunu Muzika-i Hümayun’da hanende
onbafl› Tevfik Bey’in o¤lu Eyüp Nazmi
Bey. Hac› Selim A¤a’n›n Üsküdar’da
kütüphanesi vard›r. Tevfik Bey’in flâhidesi de 5. Ada’dad›r.
1307 (1889). Fesli. Erkân-› Harp miralay› ve
Tarik-i fiazeliyye’den Tevfik Bey.
1308 (1890). Kaimmakam-i erkân-› harp R›za
bey / Duhteri Server Han›m manend-ay / Bir civan mahluka idi ki hayf / ‹tdi ondört yafl›nda çün
vaz’-› pay / Bir devas›z derde düfldü bulmad› / derdine çare o zülfi mesk-i say / Gitdi dünyadan ve
zindan oldu hep / Maderi bafl›na bu zîba saray /
812
Tunusba¤› Caddesi’nin Sa¤ Köflesinde Gömülü Olanlar:
1165 (1752) Kâtibî sikkeli flâhidesi çok yüksek olup ayak tafl› servi kabartmal›d›r.
K›zlara¤as› Beflir A¤a’n›n hazinedar›
iken 12 Temmuz 1752 tarihinde Gülhane Park› kap›s› önünde idam edilen Süleyman A¤a. Kitâbesi fludur:
Emr eyledi Hallâk-› cihan Hazreti Yezdân
Takdîr-i ezel hükm-i kazâ oldu nümâyân
Ol Hazin-i A¤a-y› der-i dilir-i saâdet
Kim olmufldu mesnedi ikbâlînde a’yân
Fi’l-hâl çürüdü vezni flamed ikbal
Anide Süleyman A¤a’y› eyledi pinhân
Sayyâd-› kader flöyle flikâr eyledi nâgâh
Kim olmad› kabil ledad-tahlîs-i girîbân
Ez-dîde-i bekay ç›kd› Sezâyî didi târîh
Göç k›ld› sarây-› ademe gitdi Süleymân
1165
(fiem’danizâde Tarihi, Haz. M. Aktepe 1/161,
164-165, 167, 169)
1165 Ramazan 17 (29 Temmuz 1752). Süleyman A¤a’n›n sa¤ taraf›nda sütun flâhide.
Onun kader arkadafl›. Nalbur Hattat
Hasan Efendi. K›zlara¤as› Beflir A¤a’n›n
Kethüdas› iken Bâb-› Hümâyun’da idam
edildi. (Sicill-i Osmânî, 1/153)
1189 Zilkade 28 (Ocak 1776). Harem-i Hümâyun’dan Taman Dizdâr› Hac› Mehmed A¤a’n›n k›z› ve el-hac Mahmud
A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1198 (1783). Çelebîzâde As›m Efendi’nin kilercisi el-hac Osman A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/266 ‹samil As›m Efendi)
Süleyman Efendi’nin k›z› fierife Emine
Han›m. Ayn› tarih. Di¤er k›z› Ayfle Han›m.
1242 (1826). Bostanc›lar Kethüdas› Emin
A¤a’n›n k›z› ‹ncesulu Veli A¤a’n›n efli
Hadice Han›m.
1250 (1834). Mevkufat kisedar› Süleyman
Efendi’nin k›z› Fatma Zekiye Han›m.
1252 (1836). Sadr-› esbak Mustafa Reflid Pafla’n›n flamdan a¤as› ‹ncesulu el-hac Veli A¤a.
1255 (1839). Mevkufat mümeyyizi el-hac Süleyman Efendi’nin efli fierife Abide Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/99 El-hac Süleyman Efendi)
1333 (1914). Cidde komodor-› esbak› Üsküdarî Mehmed Hüdâyî Efendi.
1289 (1872). Dîvân-› Hümâyun kisedar›
Mehmed Salih Efendi.
1958. “Üsküdar Mûsikî Cemiyeti bânisi ‹stanbul
Konservatuar› ve radyosu keman sanatkâr›
koro flefi bestekâr hoca” Emin Ongan. Do¤umu 1906.
1319 (1901). Dîvân-› Umûmiye-i Osmaniye
Daire-i umûmiyesi direktörü Ali R›za
Bey’in annesi Fatma Nevres Han›m.
Cadde Üzeri, Burhan Felek Aç›ktürbesi’nin
Sa¤›nda Sofa:
1247 (1831). Nefis tafllar. Ceride bafl kâtibi
1322 (1904). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den Direktör Ali R›za Bey.
Sofada daha 6 flâhide vard›r. Fakat hepsi topra¤a gömülmüfltür.
Tunusba¤›
Caddesi’nden
Karacaahmet
Mezarl›¤›’n›n
görünüflü.
Servilerin çoklu¤u
dikkat çekicidir.
813
Turflucuzâde Sofas› Sa¤›ndaki Sofalar:
Abdullah fieref Efendi Sofas›:
Tarih k›sm› gömülü. Hazine-i Hümâyun Kethüdas› Abdullah fieref Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 3/139)
1288 (1871). Hazîne-i Hümâyun-› esbak Abdullah fieref Efendi’nin k›z› ve erkân-›
harp binbafl›lar›ndan R›za Bey’in efli Hadice Safinaz Han›m.
1300 (1882). Hazine-i Hümâyun kethüdas›
‹brahim Edhem Efendi’nin o¤lu Ahmet
Kemalettin Efendi. Do¤. 1280.
1314 (1896). Hazine-i Hümâyun kethüdas›
Abdullah fieref Efendi’nin o¤lu Halep
vilâyeti dalihinde Kilis kazas› Kaimmakam› Hasan Tevfik Bey.
fe Han›m.
1273 (1856). Ah›rkap›’da Akb›y›k Mahallesi
sakinlerinden seferli kethüdas› Mehmed
Selim A¤a.
1318 (1900). Seferli kethüdas› Selim A¤a’n›n
k›z› ve miralay Ali Bey’in efli hace Emine Han›m.
Gazi Osman Pafla’n›n Efli Fatma Han›m Sofas›:
Turflucuzâde Sofas› yan›nda olup etraf› demir
parmakl›k ile çevrilmifltir.
1933-1352. Halîle-i Müdafi-i Plevne el-Gazi
Osman Pafla, Fat›ma. (Osman Pafla’n›n
efli için bkz. Bedi fiehsuvaro¤lu, Göztepe,
s. 132)
Hoca Vildan Efendi Sofas›:
1319 (1901). Esbak Hazine-i Hümâyun Kethüdas› Abdullah fieref Efendi’nin o¤lu
Hac› fiefik Bey’in efli sarayl› el-hace Fatma Cilvenaz Han›m.
1320 (1902). Kudema-y› Ricâl-i Devlet-i
Aliyye’den Cezayir-i Bahr-i sefid vilâyeti defterdar-› esbak› merhum Hac› Necib
Bey’in o¤lu cemiyet-i rüsûmiye azas›ndan el-hac Mehmed R›fat Bey’in k›z›
Fatma Aliye Han›m.
1322 (1904). Esbak Hazine-i Hümâyun Kethüdas› Abdullah fieref Efendi’nin o¤lu
el-hac Hüseyin fiefik Bey.
1326 (1908). Esbak Hazine-i Hümâyun Kethüdas› ‹brahim Edhem Efendi. Do¤.
1244 (1828)
Selim A¤a Sofas›:
1253 (1837). Ah›rkap› ‹shakpafla Mahallesi
sakinlerinden kap›a¤as› yedekçisi M›s›rl›
Ali A¤a.
1256 (1840). Ah›rkap› civar›nda Akb›y›k Mahallesi sâkinlerinden seferli kethüdas›
yedekçisi Mehmed Selim A¤a’n›n k›z›
Hadice Han›m.
1267 (1850). Yedekci Selim A¤a’n›n efli Hani814
1330 fievval 30 (Ekim 1912). Rumîli güzel
tafl. Huzûr-› Hümâyun mukarrirlerinden
Hoca Vildan Efendi’nin kerimesi ve
Yüzbafl› Hac› Cemal Bey’in efli Emine
Tayyibe Han›m.
1343 Zilhicce 13 (16 Temmuz 1924). Nefis
ince yaz›. Hoca Vildan Efendi. (S. Albayrak, Son Devir Osmanl› Ulemas›, 45/493)
“Molla Vildan Faik el-afak”
1238 (1822). Sikkeli. “Beraber gitdi hayfa Yaz›c›zâde Mehmed’le”. Müderris Yaz›c›zâde
Rizeli Mehemmed Hamid Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 2/257)
1262 (1846). Kap› halifesi Hüseyin Efendi’nin
efli Tayyibe Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Dergâh-› âlî yeniçeri a¤as› merhum el-hac Ömer A¤a’n›n efli elhac Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî,
3/592, öl. 1180 Dimitoka)
7 Nolu Yer:
1166 Zilhicce (Ekim 1753). Güzel tafl ve yaz›.
Hadice Han›m.
hâdimü’l-fukara es-seyyid Haf›z Mehmed fierafeddin Efendi.
1166 Zilhicce 27 (Ekim 1753). Eflsiz tafl. Genç
yafl›nda vefat eden Hafize Han›m.
1190 R. evvel 15 (May›s 1776). Nefis bir hat.
Mekke-i Mükerreme kad›s› Giridî el-hac
Ahmed Efendi. Her üç tafl›n isimleri
üzerinde ayn› ayet ve du’a bulunmaktad›r. Hadice Han›m. Ahmet Efendi’nin
efli, Hafize Han›m’da k›z› olmal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 1/266)
*
*
*
1328 (1910). Üsküdar’da Atik Valide dergâh-›
flerifi post-niflîni fleyh Mehmed fierafeddin Efendi’nin k›z› ve Bahriye zabitan›ndan Yüzbafl› Mehmed Hikmet Efendi’nin efli Fatma Hüsniye Han›m.
F ve ‹ Noktalar› Aras›nda ve Mezarl›k Duvar›n›n Hemen Gerisinde veya 20 metre ‹çeride Gömülü Olanlar:
1305 (1887). Süleyman Pafla’n›n k›z› Cemal
Bey’in Efli fieref Han›m.
1122 (1710). Hamzavî tafl›. El-hac Abdi Çelebi.
1137 (1724). Hamzavî tafl. Hac› ‹smail A¤a.
1172 (1758). ‹slâmbol A¤as› Mehmed A¤a.
1241 (1825). T›flizâde Mehmed Emin Efendi.
1252 (1836). T›flizâde Dervifl A¤a’n›n o¤lu
darphane kap›çukadar› Ali Efendi.
T›fli kelimesi flâhidelerde tazen ‘Te’ ve
bazende ‘T›’ ile yaz›lm›flt›r.
1219 (1804). Sadr›azam çukadar› Arapgirli
Mustafa A¤a.
1234 (1818). Kafesî destarl›. Yorganî el-hac
Ali A¤azâde Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Çelebi Arif Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/269)
1286 Receb 29 (Kas›m 1869). Etraf› demir
parmakl›kl›. Tulc› Mutasarr›f› Süleyman
Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/101) K›z›,
1288, fiadiye Han›m.
8 Nolu Yer fieyhler Sofas›:
1191 (1777). Sikkeli. Valide-i Atik Cami-i flerifi imam ve vaizi Haf›z Ahmed Efendi.
1247 fiaban 17 (21 Ocak 1832). Sikkeli. Atik
Valide Dergâh-› flerîfi post-niflîni fleyh
Mehmed fiükrü Efendi. Duvar›n hemen
arkas›ndad›r.
1292 fiaban 15 (16 Eylül 1875). Sikkeli. Tarikat-i aliyye-i Halvetiyye meflayih-i kirâm›ndan Atik Valide Sultan dergâh-› flerîfi seccade-niflîn-i irflad efl-fleyh el-hac
es-seyyid Mehmed Nefl’et Efendi.
1296 (1878). Üsküdar’da Valide-i Atik Dergâh-› flerifi post-niflîni efl-fleyh el-hac
Mehmed Nefl’et Efendi’nin efli hace Fatma Han›m.
1309 Zilhicce (Haziran 1892). Sikkeli. Tarikat-i Aliyye-i fiabaniyye meflâyihinden
Atik Valide Dergâh-› flerifi post-niflîni
Huzur-› Hümayun
hocas› meflhur
Vildan Hoca.
815
1210 fievval 29 (May›s 1796). T›flîzâde el-hac
Ali A¤a’n›n k›z› Fatma Han›m.
1217 (1802). Reisler kethüdas› T›flîzâde ‹smail A¤a.
1235 Safer 29 (17 Aral›k 1819). Bostanc›bafl›
el-hac T›¤l›zâde Üsküdarî Ömer A¤a.
1260 (1884). Fesli. Rikâb-› Hümâyun’dan
mahrec T›¤luzâde Mustafa A¤a’n›n o¤lu
Mehmed Latif Bey.
1293 (1876). Fesli. Feshane-i Âmire Müdürü
Abdülhamid Paflazâde Mehmet Tevfik
Bey.
1309 (1891). Rüsûmat Emaneti Heyet-i Teftifliye riyâsetinden mütekâid el-hac ‹brahim Edhem Efendi’nin efli hace Münire
Han›m. K›z› ve Osman Nuri Bey’in efli
Nesibe Han›m. 1337 (1918).
1318 (1900). II. Mahmut devrinde vezir odac›bafl›s› T›¤l›zâde Latif A¤a’n›n o¤lu musikiflinas Basri Bey. (‹nal, Hofl Sada, s.
102)
Mimar ve Ebniye-i
Hassa Müdürü
Ali R›za Bey’in
1253 (1837) tarihli
flâhidesi.
Okmeydan› fieyhi Ahmed Efendi Sofas›:
Mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r.
1299 Safer 3 (Aral›k 1881). Güzel hat. Tarikat-i aliyye bendegân›ndan mutasarr›f
Süleyman Pafla’n›n efli Adviye Rabia
Han›m.
1253 (1837). Fesli. Sab›ka Ebniye-i Hassa
Müdürü el-hac Ali R›za Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/565)
Bunlar›n arkas›nda
T›fl›zâde Sofas›:
T›¤l›zâdeler de denir.
1129 (1716). Büyük sikke küçük flâhideli. Sab›ka Valide-i Atik Darü’fl-flifas›’nda reisü’l-et›bba Mahmud Efendi.
1183 (1769). T›flîzâde el-hac Ali A¤a’n›n o¤lu, flehiden vefat eden Mahmud A¤a.
816
1237 (1821). Ok ve tirkefl kabartmal› kal›n
sütun flâhide, nefis hat. Kitâbesi fludur:
Ahmed Efendi fleyh idi Meydan-› tîr’e bir zeman
Tefhîm-i s›rr-› fenn idüb çok diller iknâ eyledi
Binyüzcülük’de pür-kemal olmufl idi mânend-i sa’d
Ömrün feza-y› nâgihân hayfa ki, ifnâ eyledi
Hem farz-› Hakk’da her zeman sâhib-kadem bir er idi
Hem sünnet-i Peygamber’i flart›nca icrâ eyledi
Bu fleyh-i âlî himmeti Mahmûd Han-› pür-hüner
Kendüye üstâd eyleyüb kadrin dü-bâlâ eyledi
Hürmet buyurdu flübhesiz ol Padiflah-› kadirdar
Seng-i mezâr›n zeyn idüb tekrar ihyâ eyledi
Menkutle yazd›m an›n tarihini R›f’at oku
Haf›z Efendi menzil-i a’lây› Me’va eyledi
El-Fatiha 1237
(Sicill-i Osmânî, 2/99; Merâk›d, s. 82; M. Larus, 9/492 Okçu; Vak›flar Genel Md. Yay. Okmeydan› ve Okçuluk Tarihi; Hadîkatü’l-Cevâmi,
2/20-21; S. Kani ‹rtem, Türk Kemankeflleri)
Ahmed Efendi kara sevdadan 1237 Ramazan›nda pifltov ile intihar etmifltir.
1244 (1828). Okmeydan› fleyhi Haf›z Ahmed
Efendi’nin efli Zübeyde Han›m.
1246 (1830). Eflraf-› kuzatdan Okmeydan›
fleyhi Haf›z Ahmed Efendi’nin k›z› ve
Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun kalemi ketebesinden es-seyyid ‹brahim Nâbi Efendi’nin efli Emine Han›m.
1262 (1845). Okmeydan› fleyhi Haf›z Ahmed
Efendi’nin damad› Dökmeci es-seyyid
Mehmed Arif A¤a.
*
*
*
1263 fievval 25 (Ekim 1847). Eâz›m-› meflâyih-i Halvetiyye’den Kutbü’l-ârifîn Gavsü’l-vâs›lîn Nasuhî Efendi Hazretlerinin
sülâle-i tahirelerinden Haf›z ‹brahim
Raflid Efendi.
1145 (1732). Mahruse-i Edirne’de vaki ‹brahim Pafla-y› Atik Cami-i flerifi mütevellisi Fatma Han›m.
Ser-bostan›yan-›
Hassa T›¤l›zâde
Ömer A¤a’n›n
1235 (1819) tarihli
flâhidesi.
1149 (1736). Hamzavî tafl. Ahmed A¤a. Yaz›
bu kadard›r.
Tarih k›sm› gömülü. Sultan Abdulhamid Han’
›n ser tebdili Enderundan mahrec Lutfullah A¤a.
8. Ada’da Okçu ve
Okmeydan› fleyhi
Haf›z Efendi.
1206 Safer 15 (Ekim 1791). Tunusba¤› Caddesi’nin sa¤ köflesinden 215 ad›m ileride
ve mezarl›k duvar›ndan 25 ad›m içeride
kâtibî sikkeli flâhide, kitâbesi fludur:
Taflc›-bafl› sab›ka nam› Mehmed Pehlivan
Reis-i Mi’mar-› Harem hizmetiyle oldu kâmrân
Hizmetin ancak Livechillah idüb ol bi’z-zât
‹tdi cân›n fahr-i âleme dergehin itdi mekân
Kabri bunda rûh anda bunda yokdur flüphesiz
‹ster isen anda bul var anda ol rûh-› revân
El-merhûm el-mebrûr el-muhtâc ilâ rahmeti’rRahmani’r-Rahîm
Silâhflor-i hazreti flehriyarî
Pehlivan el-hac Mehmed A¤a en-Nakflibendî
Ruhiçün ve kaffe-i ehl-i iman ervah-› flerifleriyçün
El-Fatiha.15 Safer 1206
Yan›nda kâtibî sikkeli:
1226 (1811)Taflç›bafl› Hac› Pehlivan A¤a’n›n
817
biraderi Üsküdarî Taflc› Ali A¤a.
Saray›n taflc›bafl›s› idi. (Sicill-i Osmânî,
4/267; Merâk›d, s. 81)
1280 (1863). Maliye Hazine-i celilesinde esham muhasebecisi Hüseyin Efendi’nin
annesi Saide Han›m.
1194 gurre-i fiaban (A¤ustos 1780). Dervifl
Pafla Hazretlerinin kap›c›lar Kethüdas›
el-hac Mehmed Emin Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 2/333)
1305 fievval 13 (Haziran 1888). Hazinedar-›
Hazreti Padiflahîden ............ kalemi hulefas›ndan Memduh Bey’in efli Sarayl›
Zehra Han›m.
1298 (1880). Ahmed Raflid A¤a.
1228 Zilhicce 28 (Aral›k 1813). Üsküdar payeli Erzurumî Hattat Recebzâde Hasan
Rüfldi Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/383)
Pehlivan, silahflor ve
mimarbafl› meflhur
Mehmet A¤a’n›n
1305 (1887). Ayn› mermer üzerine yanyana
iki flâhide kabartmas›, bir efli dahi yoktur. Gülfem Hatun Mahalleli el-hac Ahmed A¤a ve 1313 (1895), efli, fiakire
Han›m.
*
*
*
1247 Muharrem 23 (Temmuz 1831). Hastahane müdürü Haflim Ahmed Sat› Efendi’nin annesi fierife Nefise Han›m.
1248 (1832). Hastalar A¤as›’n›n pederi Hasan
A¤a.
1292 Receb 21 (A¤ustos 1875). Güzel yaz›,
sikke kabartmal›, hastahane müdürü
Haflim Ahmed Sat› Efendi.
1295 Ramazan 17 (Eylül 1878). Tarikat-i aliyye-i Sa’diyye dervifllerinden es-seyyid
Mehmed Abdülhalim A¤a.
*
8. Ada’da
Üsküdar payeli Hattat
Recepzâde Hasan
Rüfldi Efendi.
818
*
*
1320 C. evvel 14 (A¤ustos 1902). Hazine-i
Celile-i maliye hulefas›ndan Mehmet
Emin Efendi. Kitâbenin alt›nda “Karacaahmet’de taflc› el-hac Mehmed Efendi ta-
raf›ndan yap›lm›flt›r” diye bir yaz› vard›r.
Böyle yaz› olan di¤er bir tafl ‹stanbul mezarl›klar›nda yoktur.
Ayak tafl›nda: “Edirne’den Muharrem’in
PEDER‹M adl› bir fliiri yaz›l›d›r.” (Sicill-i
Osmânî, 4/99 Muharrem)
1276 Zilkade (May›s 1860). Fesli, ‹brahim ‹bifl
A¤a. (Sicill-i Osmânî, 1/188)
1295 Ramazan 11 (Eylül 1878). Tarikat-i
Aliyye-i Nakflibendiyye’den ‹smail R›za
Efendi’nin efli Fatma Fitnat Han›m.
*
*
*
Buras› bir sofad›r:
1223 (1808). Kâtibî sikkeli. Sak›z Adas› Muhass›l› (kaimmakam) el-hac Halil A¤a.
1288 fievval 25 (Ocak 1872). Dergâh-› âlî Kap›c›bafl›lar›’ndan Mehmed Emin Bey.
1293 Rebiyülevvel (Mart 1876). Kap›c›bafl›
Emin Bey’in o¤lu Mehmed Faik Efendi.
Ayak tafl› flahanedir.
Tarih k›sm› gömülü. fieyhülislâm-› esbak
Mehmed Efendi’ nin k›z› ve fieyhülislâm-› esbak Zeynelabidin Efendi’nin efli
hace fierife Adile Han›m. Üzüm asmas›
kabartmal› ayak tafl› nefistir. (Sicill-i Osmânî, 1/406 Hayatizâde Mehmed Efendi
ve 2/433 Zeynelabidin Efendi Ak-Mahmudzâde)
*
*
*
1171 (1757). Dergâh-› âlî müteferrika gediklilerinden Zaza Hasan A¤a.
1290 gurre-i Zilhicce (20 Ocak 1874). Rafi’rayan mücahidin olan Mehmed Hamdi
Pafla Devlet-i Aliyye’de Ferikli ünvan›
i’lan› avan›nda bu mertebeyi ihraz ve nice gazada bezl-i vücud ederek ferik fi’lCennete vasf›yla kesb-i imtiyaz eylemifldir. (Sicill-i Osmânî, 2/249)
1193 (1779). Sultan Osman Aflç›bafl›s› Uzun
Ali A¤a.
1299 R. evvel 3 (Ocak 1882). Asakir-i flahane
5. Kolordu erkân›ndan Ali Pafla. (Sicill-i
Osmânî, 3/576)
1244 (1828). Ser Bostaniyan-› Hassa el-hac
Hüseyin A¤a’n›n efli Naile Han›m. (Si-
8. Ada’da
Nakflibendiyye’den
‹smail R›za Efendi’nin
efli Fatma Fitnat
Han›m’›n eflsiz
flâhidesi.
819
Pafla mütevellisi Süleyman bey’in validesi Ümmügülsüm Han›m. Pafla’n›n Üsküdar’da Camii vard›r.
1212 (1797). Tatara¤as› Ali A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1231 Rebiülevvel 12 (fiubat 1816). Rical-i
Devlet-i Aliyye’den Reflad Efendi. Kethüdas› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Mehmed Said Efendi.
1322 (1904). Üst mezarl›k yoluna yak›n bir
yerde, Trablusgarb Valisi Hüseyin Hüsnü Bey.
1184 C. âhir 12 (Ekim 1770). Mekke-i Mükerreme kad›s› es-seyyid Mehmed Ganim Efendi’nin o¤lu Mehmed Es’ad
Efendi. Eflinin kabri topra¤a gömülü vaziyettedir. (Sicill-i Osmânî, 3/618 Ganim
Efendi)
fieyh Seyyid Mehmet
Nazif Efendi’nin
1237 (1822) tarihli
flâhidesi.
cill-i Osmânî, 2/221)
1329 C. âhir (Haziran 1911). Piramit fleklinde
flâhide, ç›pa ve simit kabartmal›. Kara
Ali Pafla’n›n k›z› ve Ahmed H›fz› Paflazâde Dr. Mustafa Bey’in efli Fatma Hikmet
Han›m. Do¤. 1297 (1879). fiâhide; “Donanma-y› Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti” taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
1242 (1826). Bostaniyan-› Hassa el-hac Hüseyin A¤a’n›n ye¤eni Haseki Mustafa A¤a.
1191 (1777). Haseki el-hac Ahmed A¤a.
1201 (1786). Haseki el-hac Mustafa A¤a.
1318 Muharrem 9 (9 May›s 1900). Hakk› Paflazâde Divan-› Harb-› mahsus müddei-yi
umumi muavini Asakir-i flahane kaimmakam› Süleyman Asaf Bey.
820
1181 Safer 28 (Haziran 1767). Edirne kad›s›
es-seyyid Mehmed Ganim Efendi’nin
o¤lu Mehmed Salih Efendi.
1211 (1796). Büyük mevlevî sikke. Tarikat-i
Mevleviyye’den Hac› Dede denmekle
meflhur Mehmed Dede.
1179 Muharrem 15 (Temmuz 1765). Çelebi
Mehmed Pafla’n›n torunu Afife Han›m.
(Sicill-i Osmânî, 4/252 Mehmed Pafla Çelebi)
1306 fiaban 11 (Nisan 1889). Sofular Dergâh-›
flerifi fleyhi kutbü’l-ârifîn fleyh Ömer Fuadî Hazretlerinin hulefâs›ndan fleyh Haf›z Mehmed Münib Efendi. Fuadî Efendi
Ekmel Tekkesi fleyhi idi.
1322 (1904). Selânik ve Alasonya ‹dare-i Askeriyyesi reisi Mirliva Hakk› Pafla’n›n efli
hace Saide Atiyye Han›m.
Tunusba¤› Caddesi’ne Aç›lan Kap›n›n Sol
Taraf›ndan Karacaahmet Camii’ne Do¤ru
Yüründü¤üne Göre Mezarl›k Duvar›n›n
Hemen Arkas›ndaki fiâhideler:
1345 (1926). Kayseri’nin Tavlasun karyesi eflraf›ndan Terbalizâde Mehmed Efendi’nin o¤lu Niyazi Efendi. Do¤. 1314.
1139 R. evvel 3 (Ekim 1726). Keteb-i kiler-i
imâret-i cedid Mustafa Efendizâde Mehmed Efendi.
1249 Cemaziyelâhir 28 (Kas›m 1833). Sinan
1160 (1747). Hamzavî tafl. ‹skele kurb›nde
Cedid Valide Sultan Cami-i flerifinin bina kâtibi Mustafa Efendi.
1169 Safer 15 (Kas›m 1755). Galata’da vaki
valide Sultan Cami-i flerifi ruzname kâtibi Salih Efendi.
1191 (1777). Ayfle Sultan Hazretlerinin ç›ra¤›
fietâret Hatun.
1202 Zilkade 9 (A¤ustos 1788). Ye¤en Ali Pafla’n›n mühürdar› Ahmed A¤a. (Sicill-i
Osmanî, 3/538 Ali Pafla)
1229 C. âhir 15 (Haziran 1814). Sikkeli. Ayasofya-i Kebir fleyhi reisü’l-kurra Feyzullah fiükrü Efendi.
1233 (1817), Edirne Valisi el-hac Mustafa Pafla’n›n Dîvân Efendisi Dervifl Ali Efendi’nin k›z›, Süleyman Efendi’nin efli Hadice Revide Han›m.
1235 Rebiülevvel 5 (Aral›k 1819). Gümrükcü
Hasan A¤a’n›n o¤lu Tu¤ral›zâde iskele
Naz›r› Ahmed A¤an›n annesi 1226
(1811) Ümmühan Hatun.
1235 Safer. 29 (17 Aral›k 1819). Ser Bostaniyan-› Hassa Üsküdarî T›flizâde es-seyyid
el-hac Ömer A¤a. (Sicill-i Osmânî,
3/598)
1243 (1827). Emin Pafla Kethüdas› hâcegândan el-hac Hüseyin Efendizâde Enderun-› Hümâyun’da Hane-i Hassa’dan
mahrec Muradiye mütevellisi Mehmed
S›dk› Efendi.
1247 fievval 15 (Mart 1832). Sikkeli. Meflayihü’l kurra Haf›z Ali el-Ankaravî.
1248 Cemaziyelâhir 13 (Kas›m 1832). Dîvân› Hümâyun kalemi hulefas›ndan Nas›rzâde Mehmed Zeki Efendi.
1277 (1860). Ayasofya-i Kebir ders-i âmlar›ndan ve müderrisîn-i kirâmdan Boyabadi
Ebubekir Efendi.
1301 Safer 6 (Aral›k 1883). Kudemâ-y› Asakir-i fiâhâne ferikân›ndan Ahmed Sa’ib
Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/305)
1319 Zilkade 7 (fiubat 1902). Cadde üzeri.
fieyhü’l-ulema Ayafll› el-hac Mustafa
Tevfik Efendi.
1331 (1913). Askeriyeden ‹smail Arif Pafla.
Do¤. 1263 (1847).
1322 fiaban 3 (Ekim 1904). Rical-i Nakfliben-
1235 (1819). Serlevha-i yemin Anadolu kapan-› dakîk naibi Osmanzâde Ebubekir
Efendi.
1237 Cemaziyelâhir 2 (fiubat 1822). Güzel
hatl› flâhidesi yerdedir. Hâzâ kabr-i flerif
ve merkad-i münif kutbü’l-muvahhidîn gavsü’l-muhakk›kîn Üsküdarî efl-fleyh es-seyyid
Mehmed Nazif Efendi. Kitabe Hattat imzal›d›r. (Merâk›d, s. 67-68)
1242 Za. (May›s 1827). Saray-› Hümâyun hacesi ders-i âmm Etmekcizâde Haf›z Ahmed Efendi.
Vak’a-y› Hayriye’de hizmeti görülmüfltür. ‹stanbul Aksaray Ahmediye Meydan›’na bu fedakâr insan›n ismi verilmifltir.
(Sicill-i Osmânî, 1/288; Tarih-i Cevdet,
‹çdal Nefl. 12/213)
Etmekçizâde Haf›z
Ahmet Efendi’nin
821
21 Temmuz 1930 Hollanda do¤umlu oldu¤u yaz›l›d›r.
As›m Yakup Efendi Sofas›:
Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl büyük bir
sofad›r. ‹çinde sekiz flâhide vard›r.
1280 Zilkade. 15 (Nisan 1864). Medine-i Münevvere kazas› Kütahyavî Yakub As›m
Efendi’nin efli sarayl› Remzi-nihal Han›m.
1301 (1883). Kitâbesi 14 m›srad›r. Rumeli payeli Yakub As›m Efendi. (Sicill-i Osmânî,
3/284) (Kitâbesi için bkz. ‹nal, Son As›r
Türk fiairleri, s. 61)
1305 (1887). As›m Yakub Efendi’nin k›z› ve
Mehmed Es’ad Bey’in efli Kerime Saniye
Han›m.
Hollandal› sanatç›
Zef Clement.
diyye’den sadat-› sufiyyeden kutbü’l-ârifîn efl-fleyh Nazif Efendi’nin k›z› fleyhü’lkurra el-hac ‹brahim Efendi’nin efli Hadice Reflide Han›m.
1983 Haziran 28. Hollandal› sanatç› Zef Clement. Bu ismin hemen alt›na M. Sai dismi eklenmifltir. Onun alt›nda Hollanda
fiair As›m Yakup
Efendi’nin aile sofas›.
822
1309 Zilhicce 7 (Temmuz 1892). As›m Yakub
Efendi’nin efli Ayfle Han›m.
1316 (1898). As›m Yakub Efendi’nin o¤lu
Midilli divan-› umumiye Naz›r› ‹smet
Beyefendi.
*
*
*
1337 (1918). Hac› Hasan Kaflif Efendi’nin torunu Paris flehbender vekili Arif Paflazâde Sa’deddin Arif Bey.
1318 (1900). Beyo¤lu A¤a Camii imam› faziletlu el-hac ‹brahim Edhem Efendi. Efli,
1312, fierife Han›m.
1317 Zilkade (Mart 1900). Ecille-i Rical-i
Devlet-i Aliyye’den olup hacda vefat
eden Hasan Kaflif Efendi.
1269 (1852). Atiyye Sultan kahvecibafl›s› Halil A¤a’n›n k›z›, Enderun-› Hümâyun
H›rka-i Saadet’den mahrec ‹brahim Edhem Efendi’nin efli fierife Hadice Han›m. ‹brahim Edhem Efendi, 1262.
1285 (1868), Evkaf-› Hümâyun hazain ediban›ndan hace-i hazreti flehriyarî Hattat
Tahir Efendi’nin torunu ‹smail Remzi
Efendi. (‹nal, Son Hattatlar, s. 421)
1265 (1848). Müderrisîn-i kirâmdan Mustafa
Efendi.
1169 (1755). Zakir Ali Efendi’nin k›z› Hadice
Han›m.
1279 fiaban 3 (Ocak 1863). Sab›ka 2. Orduyu Hümâyun müfliri devletlu Reflid Pafla’n›n mühürdar› Hâcegân-› Dîvân-›
Hümâyun’dan ve tarikat-i âlîyye-i Mevleviyye’den Refet Beyefendi’nin efli Hadice Nergis Han›m. Nemeka Rif’at imzal›.
1314 Zilkade 2 (Nisan 1897). Hassa Müfliri
Reflid Pafla’n›n mühürdar› Mevleviyye’den Refet Bey. Her iki tafl da muhteflemdir. (Sicill-i Osmânî, 2/396 Reflid Pafla)
1254 (1838). Atiyye Sultan’›n kahvecibafl›s›
Halil A¤a.
1161 (1748). Sipahi Mustafa A¤a.
1166 (1752). Eflsiz tafl ve uzun kitâbe. Musazâde Mustafa Büyük A¤a ve efli.
1171 (1757). Kafesî destarl›. El-hac Musazâde
Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/708
Musazâde)
1321 (1903). Rumeli Beylerbeyi payeli Mustafa Ziya Pafla’n›n efli Ayfle S›d›ka Han›m.
E Kap›s›ndan Girildi¤inde ‹leride Sol Köfleye
Yak›n Yerdeki fiâhideler:
1190 Rebiülevvel 11 (Nisan 1776). Sütun flâ-
Karacaahmet
Mezarl›¤› ‹brahima¤a
yolu.
823
hide güzel yaz›. Bit pazar› kethüdas› elhac Mehmed Efendi. Yan›nda:
1183 Recep 5 (Kas›m 1769). K›z› Fatma Hatun. Yan›nda:
Orta Yol Üzerinde:
1183 Recep 16 (Kas›m 1769). Efli Hadice Hatun. Yan›nda:
1967. 4. 17. Ali Fuad Baflgil. Do¤. 1893. fiâhidesi çok iri bir kayad›r.
1183 Recep 17 (Kas›m 1769). K›z› Afife Hatun. Tarihlere dikkat ediniz, bir aile facias› yaflanm›fl. Hepsinin yaz›lar› nefis olup
tafllar› vazo içinde meyve kabartmalar›
ile bezenmifltir.
1191 Ramazan 13 (Ekim 1777). Kaptan-› Derya So¤anyemez Pafla’n›n Kethüdas› Ahmed A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/326 So¤anyemez Mahmud Macid Pafla)
1210 Rebiülevvel 12 (Eylül 1795). Kâtibî sikkeli. Silâhfloran-› hazreti sadr-› ali Hocapaflal› Mustafa A¤a.
1226 Rebiülevvel 25 (Nisan 1811). Babü’s-saâde a¤alar›n›n çukadar› ‹brahim A¤a.
1238 (1822). Silâhfloran-› Hassa’dan Defterdarzâde ‹bn-i ‹brahim.
8. Ada’da
Prof. Ali Fuad Baflgil
Sofas›.
nedar› ‹brahim Bey’in o¤lu Mehmed
Memduh Bey ve ‹brahim Bey’in efli,
1305 (1887), fierife Hadice Han›m.
1311 Ramazan (Mart 1894). Nâyî Nefl’et
Efendi. Tafl›nda ney kabartmas› vard›r.
1123 (1711). Hamzavî tafl. Kitâbesi fiehri’nin.
Hâce-i Dîvân Mahmud Efendi.
1926 Bayezid mutasarr›f› Ahmed Nedim Bey.
1239 (1823). M›s›rl› Hac› ‹brahim A¤a’n›n
o¤lu zaim el-hac Mehmet Nuri A¤a.
1322 Receb 7 (Eylül 1904). Arayol üzeri, etraf› parmakl›kl› lâhit. M›s›r kad›s› sudûr-›
azamdan Bereketzâde Abdullah Cemaleddin Efendi’nin o¤lu Hasan Hüseyin
Bey.
Tarih k›sm› gömülü. Üsküdar’da Kulluk karfl›s›nda attar Haf›z Mustafa Efendi’nin k›z›
Hafize Hatun.
1192 Muharrem (Ocak 1778). Ye¤en Ali Pafla’n›n ye¤eni fukara-y› Gülfleniye’den elhac Süleyman A¤a.
1307 (1889). Hazine-i Hassa-i fiahane Servez-
1319 Ramazan (Aral›k 1901). Hassa Ordu-yu
Hümâyun 1. Liva kumandan› ‹brahim
Edhem Pafla’n›n o¤lu Besim Bey.
1221 fievval 25 (Ocak 1807). Tarik-i Sa’diyye
hulefas›ndan el-hac Hasan Efendi
1176 (1762). Giridî Mustafa Befle’nin o¤lu
molla ‹brahim.
1317 R. evvel 3 (Temmuz 1899). Rumeli Beylerbeyi payeli Enveri Pafla.
1322 fiaban 30 (9 Kas›m 1904). Yerde. Nakflibendiyye’den eâz›m-› sâdâtdan Nafiz
Efendi Hazretleri’nin efli Hadice Reflide
Han›m. Yevm-i sal›.
1279 fiaban 15 (fiubat 1863). Haydar hamamc›s› hac› Said A¤a’n›n efli Hadice Han›m.
824
Basmac›lar Sofas›:
Tunusba¤› Caddesi üzerindedir.
1035 (1625). Çavuflzâde Mehmed Çelebi.
1227 (1812). Basmac› Ali Usta’n›n k›z› fierife
Nefise Han›m.
1229 (1814). Basmac› Hac› Mehmed A¤a’n›n
efli Saide Han›m.
1231 Recep 2 (May›s 1816). Nefis tafl. El-hac
Ali A¤a’n›n efli fierife Mümine Hatun.
1232 (1816). ‹smail Mir’in efli Naime Han›m.
1271 (1854). Ayazma’da Basmahaneler kethüdas› Ahmed Efendi’nin damad› Hasan
A¤a.
1283 (1866). Kapan-› dakik tüccarlar›ndan
el-hac ‹smail R›fat Efendi’nin o¤lu nizamiye yüklemesinden el-hac Süleyman
Canib Efendi
1284 Zilkade (fiubat 1867). Tu¤ral› eflsiz tafl.
Ayazma basmahanesi kethüdas› hac›
Ahmed Kâmil Efendi’nin o¤lu Ali R›za
Bey.
Kaptan-› Derya
So¤anyemez
Pafla’n›n kethüdas›
Ahmet A¤a.
1231 Safer. 15 (Ocak 1816). Tu¤ral› ve kâtibî
sikkeli muhteflem tafl. Basmac› el-hac
Ali A¤a. Uzun kitâbesi,
Hazreti Fahr-i Cihan’›n merkad-i pâkin bu zât
Kast idüb itdi ziyaret oldu bu ihsân ana
diye bafllamaktad›r. Tarih m›sra› fludur:
Olsun el-hac Ali Usta’ya hemân Cennet mekân
*
*
*
1234 (1818). fiükûfecibafl› el-hac Ahmed
Efendi’nin k›z› fierife Naile Han›m.
1310 (1892). Mülga Defterhane-i Hâkanî Nezareti meclisi azas› iken Hüdavendigâr
Vilâyeti arazi müfettifli olan Cemil Bey.
1310 (1892). Meclis-i Maarif azas›ndan saâdetlu Aziz Beyefendi ’nin k›z› ‹kbal Han›m.
1326 May›s (1910). Yusuf Ziya Pafla’n›n o¤lu
tabib Salih Sami Bey.
8. Ada, Basmac›lar
Sofas›’nda muhteflem
flâhideler.
825
8. Ada -D Bölümü:
Arayol ile Karacaahmet Camii Aras›:
Mehmed Fahri Bey’in efli ve Edhem
Efendi’nin k›z› flehiden vefat eden Emine Fahriye Han›m.
1193 fiaban 10 (A¤ustos 1779). Cami arkas›.
Tabib-i Gülflenî el-hac Lutfullah Dede.
(T›p Tarihi Arafl. ‹stanbul 1989, s. 120)
1315 (1897). Maliye Hazine-i celilesi Mektubî kalemi hulefas›ndan Edhem Efendi’nin k›z› Fatma Han›m.
1237 (1821) Eflsiz zerrinbafl. Hâne-i Hassa
a¤alar›ndan Hanzâde Ahmed Bey. Sokollu Mehmed Pafla ailesindendir.
1316 fievval 19 (Mart 1899). Sultan Abdülhamid Han-› evvel Hazretlerinin imaret-i
âmiresi aflç›bafl› el-hac Ebubekir S›dk›
A¤a’n›n zevcesi Fat›ma Kezban Han›m
1924 Kefelizâde Beyo¤lu Hakk› Efendi.
1935 Sürmene eflraf›ndan Kefelizâde Haf›z
Ahmed Efendi’nin efli Hatun Han›m.
Ayr›ca sofada dört flâhide daha vard›r.
1326 K. sâni 18 (1910). Hamidiye imareti aflç›bafl›s› el-hac Bekir A¤a. O¤lu, 1322,
Mehmed Tevfik Efendi.
*
*
*
fiekerci Cemil Efendi Ailesi Sofas›:
Etraf› set duvarl› yüksek bir sofad›r.
8. Ada’da Bestekâr
fiekerci Cemil Bey ve
Hamidiye imareti
aflç›bafl›s› Bekir
Efendi Sofas›.
826
1192 (1778). Sivasl› Selman Paflazâde Mir-i
miran-› kiramdan Alaeddin Pafla. (Sicill-i
Osmânî, 3/54)
1928 K. evvel 16. fiekerci Cemil Efendi’nin
efli Fatma Nazîre Han›m bint-i Tahsin.
fiâhidesi piramid fleklindedir. (‹nal, Hofl
Sada, s. 130 Ûdî Cemil Efendi)
1184 (1770). Büyük molla sar›kl›. Ulemadan
Yeniflehir Fener kazas› Tokadî Abbas
1321 Ramazan 8 (Kas›m 1903). Mekteb-i
T›bbiye-i fiahane muallimi Mirliva Dr.
1142 (1729). Za¤arc›bafl› hac› Ömer A¤a’n›n
o¤lu Süleyman Efendi.
1152 (1739). Za¤arc›bafl› hac› Ömer A¤a’n›n
efli ve Ahmed A¤a’n›n annesi Rukiye
Hatun.
1176 (1762). Kadirî taçl›. ‹bn-i ‹brahim Efendi ‹bnü’fl-fleyh Yahya Efendi.
1212 (1797). Sadrazam ‹zzet Mehmed Pafla’n›n seccadecibafl›s› hac› Mehmed
A¤a.
1291 (1874). Demir parmakl›kl› hazîre. Mirliva Gazi Sülün Bey. Hakk›nda baz› menkibeler söylenir. Yan›nda eflinin tafl› vard›r.
Nihal Ats›z Sofas› ve Civar›:
Cami mihrab› taraf›ndad›r.
1975 Nihal Ats›z. Do¤. 1905. (S. Öner, Nihal
Ats›z)
1221 (1806). Tu¤ra kabartmal› flâhide. Sultan
Abdülhamid Han Baflkad›n› (Ruhsat
Hadice Kad›n)›n kethüdas› es-seyyid
Haf›z ‹brahim Efendi’nin efli Hadice Hatun. Haf›z ‹brahim Efendi ile o¤lu Mehmed Fahrüddin Efendi flâhidelerinin tarih k›s›mlar› topra¤a gömülüdür.
1260 Cemaziyelâhir 22 (Temmuz 1844).
Sadr-› Rumeli reisü’l-ulema Arabzâde
Sa’dullah Efendi’nin necl-i kiram›ndan
Mekke-i Mükerreme kazas› Zeki Efendi’nin efli Hatmanzâde fiemseddin
Bey’in k›z› Emine Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/428-29)
1261 Muharrem 9 (Ocak 1845). Halil Hamid
Paflazâde torunu müderrisînden fiefik
Bey’in efli Fatma Han›m.
1283 R. evvel (Temmuz 1866). Ahmed Fethi
Pafla’n›n kap›çukedar› Osman A¤a’n›n
k›z› Hadice Hesna Han›m.
Ünlü Türk milliyetçisi
Nihal Ats›z
Beyefendi’nin kabri.
Tarih k›sm› gömülü. Büyük sikkeli. Eflraf-› kuzattan Hocapaflal› Kassam Kâtibi Mehmed Ataullah Efendi.
1241 (1825). Tu¤ra kabartmal› ve kâtibî sikkeli. Balaban ‹skelesinde keresteci elhac Hasan A¤azâde Mehmed Hamid
Efendi.
1219 (1804). Mezarc›lar Kethüdas› Haf›z Hasan Efendi.
1213 (1798). Büyük sikkeli. Celvetî meflayihinden fieyh Osman Efendi.
1239 (1823). Kâtibî sikkeli. Üsküdar Ustas›
Afl›k Ahmed A¤a’n›n damad› hünkâr
hamlac›l›¤›ndan mahrec Hüseyin A¤a.
1227 (1812). Parmakl›k içinde, “Yaln›z Mehmed Baba”n›n hemfliresizâdesi Rukiyye
Hatun.
Cami Mihrab› ile Trafo Merkezi Aras›:
Trafo Arkas› ve Sol Taraf›:
1160 Safer 6 (17 fiubat 1747). Kadirî sikkeli.
Yahya Efendizâde Ahmed Efendi.
1184 (1770). El-hac fieyh ‹brahim Efendi’nin
o¤lu Mehmed Emin Efendi.
1179 (1765). Kap›a¤as› müezzini ‹smail Efendi.
1222 (1807). Esma Sultan Hazretlerinin ç›raklar›ndan Abdülaziz Efendi’nin annesi
Zeliha Hatun.
1287 (1870). Silistre Kumandan› fiehid-i
Sa’id Musa Hulusi Pafla’n›n efli Hadice
Han›mefendi. (Sicill-i Osmânî, 4/526)
827
Ali Pafla’n›n
1298 (1881) tarihli
flâhidesi.
Silistre Kalesi
muhaf›z› Musa Hulusi
Pafla’n›n k›z› fierife
Fatma Han›m’›n tarihsiz flâhidesi.
1012 (1603). Uzun fliir. Osman Bey ‹bn-i Ahmed.
1246 (1830). Devletlu Ahmed Pafla’n›n reisi
Mustafa Kapudan.
1100 (1688). Lütfullah Efendi.
1112 (1700). fieyh Efendizâde Mustafa Efendi.
Yolun Dönemeci ve Duvar Arkas›:
1272 (1885). Atik Valide Sultan Cami-i fierifi müdürü el-hac Arif A¤a’n›n efli Fatma
Han›m.
1164 (1750). Hamzavî tafl. Darü’s-saâde A¤as›
matbah› ustalar›ndan el-hac Ahmed
A¤a.
1041 (1631). Köfleye yak›n bir yerde ve mezarl›k duvar›ndan 7-8 ad›m içeride muhteflem lâhit. Tamam›na yak›n topra¤a gömülmüfl olup ayak tafl› yok olmufltur. Poligonal bafl tafl› üzerinde Besmele ve 1041
tarihi görülmektedir. Bunun alt›nda
“Merhum ve ma¤fur Hace Mikail Bin Mahmud fiirvânî ruhiçün Fatiha” yaz›s› vard›r.
Dört rakam› ay›nl› yaz›lm›flt›r. Lâhit daha ileride ve köflede iken tramvay hatt›n›n yap›lmas› s›ras›nda buraya nakledilmifltir. (Hadîkatü’l-Cevâmi, 11 / 224)
828
1298 Safer 25 (Ocak 1881). Fesli. Kitâbesi
çok uzundur. Ferikandan Ali Pafla. Hatt›, M›srîzâde imzal›d›r. Kahraman bir paflam›zd›. (Sicill-i Osmânî, 3/576)
1209 (1794). Musahib-i hazreti flehriyârî Cüce Mehmed A¤azâde Hüseyin.
1204 (1789). Kesriyelizâde Ebubekir Efendi’nin o¤lu müderrisîn-i kiramdan Ahmed Said Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/182)
1237 fievval 17 (Haziran 1822). fiemsipafla
Cami-i flerifi hatibi tarikat-i Nakflibendiyye ricalinden Mehmed Semerkandî
(k.s.) sülâlesinden Mehmed Emin
Efendi.
1262 (1845). Müflir el-hac Halil Kâmili Pa-
fla’n›n harema¤as› Ahmed Ferid A¤a.
1947 Etraf› demir parmakl›kl›, caddeden 20
ad›m içeride. R›faî meflayihinden Mahmud Fehmi Efendi Hazretleri. Do¤.
1872.
Tarih k›sm› gömülü. Bektâflî taçl›. Efl-fleyh elhac Hoflgüvar Ahmed Baba. O¤lu,
1302 Ramazan 27 (Temmuz 1885). Ecille-i rical-i devletten ‹zmit mutasarr›f› Abdullah Feyzi Bey.
Rakam yok. Ahmet Fethi Pafla sofas› sa¤›. Duvar üstü. Tophane-i Âmire Reisi iken
Silistre Kal’as› muhasaras›nda flehiden
irtihal-i dar-› beka eden müteveffa Musa
Hulusi Pafla’n›n kerimesi ve Yaver-i
Harp Hazreti Seraskeri Yüzbafl› Sami
Bey’in halilesi fierife Fat›ma Zehra Han›m.
1300 (1882). Abdullah Feyzi Bey’in o¤lu,
Toptafl› Mekteb-i Rüfldiye-i Askeriye 3.
sene flakirdân›ndan olup 15 yafl›nda vefat eden Mehmed Tevfik Bey.
Ahmet Fethi Pafla Aç›ktürbesi’nin Sa¤ ‹lerisinde ve Caddeden 20 Ad›m ‹çeride:
Tarih k›sm› gömülü. Yeniflehirli Rat›b Ahmed
Pafla hafidesi el-hac Mehmed Emin
Efendi’nin k›z› Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan fiam Kap› kethüdas›zâde-i
Mehmed As›m Bey’in efli........
1291 Zilkade 10 (Aral›k 1874). M›srî Ali imzal› güzel yaz›. Mevlevî sikke kabartmal›.
Tarikat-i Nakflibendî-i Halidî müntesiban›ndan Durak Mehmed Pafla’n›n ye¤eni Abdülkerim Beyzâde Mustafa Kâmil Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/70)
1293 Zilkade 29 (Aral›k 1876). Mevlevî sikke
kabartmal› flâhide. Tarikat-i aliyye-i
Mevleviyye fukaras›ndan fieyhülislâm
Sa’düddin Efendi’nin damad› ve Meclis-i
Kebir-i Maarif azas›ndan Kâmil Beyzâde
Mehmed Rüfldi Bey. (Sicill-i Osmânî,
2/386)
1300 Gurre-i C. evvel (Mart 1883). Lâhit.
Mevlevî sikke kabartmal›. fieyhülislâm
Sa’düddin Efendi’nin hafidesi ve M›s›rl›zâde fiekib Bey’in efli Mevleviyye’den
fierife Nam›ka Han›m bint-i Mehmed
Rüfldi.
Sicill-i Osmânî, yazar› Mehmed Süreyya
Bey, bu aileye mensuptur. Kendisi, 1327
(1909) tarihinde vefat etmifltir. Kabri,
bu mezarl›ktad›r. Fakat yapt›¤›m ›srarl›
araflt›rmaya ra¤men, bu büyük yazar›n
tafl›na raslâmad›m. (Y. Öztuna, Devletler
1322 Temmuz (1906). Kudema-y› ricâl-i devletden Telgraf Nezareti’nin en eski memurlar›ndan ve meclis idare azas›ndan
Abdülhalim Bey. Kabri sofa haricindedir.
Sebil ve çeflme sahibi
Sa’deddin Efendi
ahfad› sofas›nda
1293 ve 1300 tarihli
flâhideler.
Mezarl›¤›n Orta Yerinde, Yüksek Durak
Mehmet Pafla Sofas›:
1184 Receb 11 (Kas›m 1770). Kâtibî sikkeli.
Hekimo¤lu Ali Pafla’n›n silâhdar› Dergâh-› Âlî gediklilerinden el-hac Mehmed A¤a.
1235 (1819). Kapudan-› derya Durak Mehmed Pafla’n›n ye¤eni merhum Abdülkerim Bey’in o¤lu olup 11 yafl›nda vefat
eden Mehmed Esad Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/253; Daniflmend, Kronoloji, 4/577)
123 (1817). Durak Paflazâde ye¤eni Abdülkerim Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 3/356-357)
829
Ahmet Fethi Pafla Aç›ktürbesi Sa¤›, Parmakl›k ‹çinde:
1209 (1794). Bafl Muhasebe kâtiplerinden,
Mansure Deftercisi es-seyyid Ali R›za
Efendi’nin efli Fat›ma Han›m.
Defterdar Hasan Efendi Sofas›:
1206 Cim. 6 (fiubat 1796). Kafesî destarl›.
Defterdar-› fi›kk-› Evvel ve Kethüda-y›
Sadr-i Âlî Hasan Efendi. (Sicill-i Osmânî, 2/161)
1211 N. 10 (Mart 1797). Hasan Efendi’nin sa¤›nda, Sab›k Defterdar Hasan Efendi’nin
efli Emine Han›m.
Her ikisinin ayak tafllar›na uzun servi a¤ac› kabartmas› yap›lm›flt›r.
1211 (1796). Defterdar Hasan Efendi’nin cariyesi çukadar Süleyman A¤a’n›n efli Cemile Kad›n. Kitabesi:
8. Ada’da,
Duvardibi’nde
Defterdar-›
fi›kk-› evvel
Hasan Efendi’nin
1206 (1791) tarihli
flâhidesi.
Durak Pafla Sofas› Solu:
1184 Muharrem (May›s 1770). “Kufl gibi giden
Emine Tutu”. Uzun fliir. Yaz›n›n alt›na
o¤lu Mehmed’in küçük kabir tafl›n›n kabartmas› yap›lm›flt›r. Ender tafllardan biridir. Yan›nda:
Hazîrenin etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Hasan Efendi için Bostanc›bafl› Defteri
1181 (1767). Mehmed A¤a.
Hasan Efendi sofas› etraf›nda Küçükayasofya
Camii imam ve hatiplerine ait flâhideler vard›r.
‹ç Yol Üzeri, Etraf› Kesmetafl Çevrili Büyük
Sofa:
Ahmet Fethi Pafla Aç›ktürbesi ile Su Terazisi Aras›:
1234 (1818). Büyük molla sar›kl›. Gurrei- Cemaziyelevvel. “Allah Subhane”. Nur-›
Osmaniye hatibi el-hac Haf›z Hüseyin
Efendi ve k›z›, Toptafl› Hastahanesi kaimmakam› Mehmed Beyefendi’nin annesi Fatma Han›m. Tarih k›sm› gömülüdür.
1218 L. 8 (Ocak 1804). Müezzin-i flehriyarî
es-seyyid el-hac Hamdi Efendi.
1327 Ramazan 7 (Eylül 1909). Abdülhamid
Han Hazretlerinin sertabibi Miralay
Mehmed Bey’in o¤lu rüsumat anbar›
müdürü Hüseyin Hüsnü Bey.
830
Gençken göçdü cihandan böyle bir haki halime
Dilerim kabrin pürnur eyliye Rabbü’l-kerim
Ermeyüb murad›na eyledi azm-i beka
Defterdar Hasan Efendi cariyelerinden Çukedar
Süleyman A¤a’n›n ehli Cemile Kad›n.
1163 (1750). Çaflnigirbafl› Mehmed A¤a.
1182 (1768). Kâtibî sikkeli. Rizeli Ömer A¤a.
1309 (1891). Fesli. Üsküdar Sultantepesi’nde
sakin Ferik Hac› Ömer Pafla’n›n damad›
binbafl› hac› Mustafa Efendi.
1314 (1897). Parmakl›k içinde. Mirliva Meh-
med Reflid Pafla’n›n efli Ayfle Han›m.
1257 gurre-i Cemaziyelâhir (Temmuz 1841).
Sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Aziz Mahmud
Hüdâyî (k.s.) Hazretlerinin hankâh-›
âlîleri hatibi ve Ac›badem Tekkesi fleyhi
efl-fleyh es-seyyid el-hac Haf›z Mehmed
Emin Efendi.
1198 Safer 24 (Ocak 1784). Sermüezzin-i flehriyarî es-seyyid Salih Efendi.
1183 (1769). Beflir A¤a.
Tarih k›sm› gömülü. Rikâb-› Hümâyun kaimmekam› Mustafa Pafla’n›n efli sarayl› elhace Rana Han›m. Ve Mustafa Pafla utekas›ndan Hasan A¤a.
1228 (1813). Büyük molla sar›kl›. Uzun kitâbe. El-hac Kaimmekam Mustafa Pafla’n›n kardefli “Menba’-› fazl-› ulum haf›z
Ömer Efendi.”
1246 R. evvel 18 (Eylül 1830). Mustafa Pafla’n›n ye¤eni Hüseyin Bey’in efli Fatma
Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/463-464)
1309 (1891). Üsküdar Sultantepe’de sakin ferik Hac› Ömer Pafla’n›n damad› binbafl›
hac› Mustafa Efendi’nin azatgerdesi fierafeddin A¤a.
1228 (1813). Tatar-› Sadr-› âlî Ahmed
A¤a’n›n o¤lu ‹smail.
1331 (1913). Üsküdar tulumba müdürü hac›
Ahmed A¤a’n›n o¤lu Bahriye kola¤as›
Hüseyin.
1296 (1878). Hocapafla kurbinde Karaki Hasan Çelebi Mahallesi Ahalisi’nden Mustafa fiükrü Efendi’nin babas› Yakub Pafla
kethüdas› el-hac Mehmed Reflid Efendi.
1303 (1885). Üsküdar Paflakap›s› tulumbac›bafl›s› el-hac Ahmed Bey.
1192 Receb 12 (A¤ustos. 1778). Lâhit. Kâtibi Dîvân-› vüzera-y› azam Ali Efendi’nin
o¤lu Haf›z-› Kur’an fiehid Hasan Hamid
Efendi.
1197 (1783). Kafesî sikke. Dîvân-› Hümâyun
hâcegân›ndan Aziz Ali Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 3/468) “Menba’-› fazl-› hakikat
flevk-i Hakk’a âflina” idi.
1207 (1792). ‹brahim Pafla kethüdas› el-hac
Mehmed Efendi.
1217 Rebiyülevvel 21 (Temmuz 1802). Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Sipahiler
a¤as› Sak›zl› Mehmed A¤a. O¤lu, 1227,
Mehmed Zülfikar A¤a.
1226 (1811). Sak›zl› Mehmed A¤a’n›n hazinedar› Hasan A¤a.
1093 (1682). Tam köflede. Hamzavî tafl. Muslihüddin bin A¤azâde ‹brahim A¤a.
1226 (1811). Esirci Hüseyin A¤a.
1228 (1813). Halil Pafla mühürdar› Silâhfloran-› Hassa’dan Emin A¤a.
1089 (1678). Havva Han›m.
1272 (1855). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den ve vüzera-y› azam kap› kethüdas› Mehmed Nesim Efendi ve o¤lu. (Sicill-i Osmânî, 4/552)
1322 fiaban 12 (Ekim 1904). Cadde üzeri. Dîvân-› Hümâyun kalemi hulefas›ndan So¤ukçeflme Askeri Rüfldiyesi’nin tesisinden hatime-i hayat›na kadar imla muallimli¤inde bulunup bir çok talebe yetifltiren Kemal Bey.
1136 (1732). Osman Paflazâde Mehmed Bey.
1223 Receb 15 (Eylül 1808). Hasekibafl› Ahmed Efendizâde Hassa Hasekilerinden
Sun’ullah Pafla.
1248 (1832). Gazi Sinan Pafla mütevellisi Sad›k Bey’in o¤lu ‹brahim Bey.
Caddeden Biraz ‹ç Tarafta:
1244 fiaban (fiubat 1829). Rikâb-› Hümâyun
kaimmekam› el-hac Mustafa Pafla’n›n
ye¤eni Hüseyin Efendi’nin o¤lu Muhtar
Beyefendi.
1274 fievval 27 (Haziran 1858). Dîvân-› Hümâyun hâcegân›ndan Haremeyn Müdürü Mehmed Emin Efendi.
831
Sultan’d›r. (Sicill-i Osmânî, 1/49)
Yan›nda:
1247 (1831). Dört dilim taçl›. Tarikat-i Nakflibendiyye’den efl-fleyh el-hac Mustafa
Efendi.
1262 (1845). Salih Pafla’n›n tatara¤as› Lâlelili
Mustafa A¤a.
1268 Cemaziyelevvel 5 (fiubat 1852). Dergâh-› âlî gediklilerinden Köteko¤lu
Mehmed Emin A¤a’n›n efli sarayl› Sitemkâr Kad›n.
1267 Ramazan 12 (Temmuz 1851). Hasekibafl› Mehmed Emin Efendi’nin k›z› fierife
Ayfle Han›m.
1111 (1699). Küçük Ayasofya Camii imam-›
evveli Haf›zü’l-kurra es-seyyid Kadri
Efendi.
Bab-› âli bask›n›nda
flehit olan
K›br›sl›zâde
Süleyman Tevfik
Bey’in flâhidesi.
Tarih k›sm› gömülü. Sikkeli. Küçük Ayasofya
imam› Haf›z Çelebi el-hac Mustafa
Efendi.
1231 (1815). Hasekibafl› M›srî Mehmed Emin
A¤a’n›n efli Ayfle.
1067 (1656). Lâhit. Kallâvîli. Mirahur Ahmed Pafla. (Sicill-i Osmânî, 1/218)
1913 Biraz geride Piramit flâhide. Bâb-› âlî
vak’as›nda vazife bafl›nda flehid olan
K›br›sl›zâde Süleyman Tevfik Bey bin
Mustafa Bedreddin Pafla. Do¤. 1296.
(‹nal, Son Sadrazamlar, s. 1411)
fiehid Tevfik Bey’in kabri civar›nda:
1034 (1624). Han Süleymaniyeli Mahmud
A¤a.
1068 Ramazan 15 (Haziran 1658). Osman
Çelebi.
1040 (1630). Dört köfle flâhide. Mirahur Ahmed Pafla lâhdi ile Hüseyin Pafla lâhdi
aras›nda, fakat biraz arkada. “Haf›z Pafla
Sultan›’n›n kapua¤as› Abbas A¤a”. Haf›z
Pafla’n›n Sultan›, I. Ahmet’in k›z› Ayfle
832
1287 (1870). “Evvela flah-› Nakflibendi’den inabet alub / Çok zamanlar O Sultan’a gulam
oldu / Ya’ni Yusuf Efendi’nin çaker-i bendesi / Hidmeti makbule geçüb flad-gam oldu
/ Kaygusuz Baba’ya hem bende olmufl idi /
Ömrü oldukca fukaraya hüddam oldu / Kuburi kâtibi Hac› ‹brahim.
1127 (1715). Yerde, Abdülbaki Efendi.
Cadde Üzerinde Etraf› Demir Parmakl›kl›
Büyük Sofa:
1050 (1640). Kallavîli lâhit. A¤a Hüseyin Pafla.
Geçdi bu menzil-i fânîden idüb azm-i beka
Emr-i Mevlâ ile a¤a-y› saray-› Pafla
Bu du’a fevtine tarih olur ol merhumun
Sahn-› Cennet’de ide rûhu Hüseyin’in Me’va
Sene 1050
1327 Mart (1911). Yemen’de flehid olan mitralyöz mülâz›m-› sânisi Kemal Paflazâde
Ahmed Faz›l Bey.
1218 (1803). Büyük molla sar›kl›. Hamidiye
Medresesi hacesi ulemadan Sarây-› Hümâyun kilâri ‹brahim Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/145)
Sultanahmedli fieyh Hac› Arif Baba merhumun
mahdumu
Muhyiddin Efendi ruhiçün Fatiha. 17 Zilkade
1286
Arabac› Baba Sofas›:
1292 Zilhicce 3 (31 Aral›k 1875). Sikkeli flâhide. Tarikat-i Aliyye-i R›fa’iyye meflayihinden Arabac›bafl› el-hace Arif A¤azâde merhum ve ma¤fur es-seyyid eflfleyh el-hac Mehemmed Rag›b Efendi ve
sair ehl-i iman-› tevhidin ervah-› tayyibeleri çün el-Fatiha. 3 Zilhicce 1292
Caddeden 35-40 ad›m içeride ve 1050 tarihli
Hüseyin Pafla lâhdinin arkas›ndad›r.
1240 (1824). Sultanahmed Arabac›bafl›s›zâde
el-hac Mehmed Arif A¤a’n›n o¤lu fiükrü Mustafa Efendi.
1240 (1824). Sultanahmed’de Arabac›bafl›zâde el-hac Mehmed Arif A¤a’n›n efli fiekûhî Fat›ma Han›m.
1240 (1824). Arabac›bafl›s› Mehmed Arif
A¤a’n›n k›z› Hacer Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Mevlevî sikkeli. Tarikati aliyye-i Nakflibendiyye’den Güzelhisarî
el-hac Salih Dedeefendi.
Arabac› Baba Sofas› önünde, fleyh Haf›z ‹hsan
Ungay Aile Sofas› vard›r. fiâhide yoktur.
Arayol Üzerinde Küçük fiâhide:
1241 Rebiyülevvel 7 (20 Ekim 1825). Kâtibî
sikkelidir.
Rûhunu teslim-i Hakk itdi Hac› Ahmed A¤a
Cennete itsün an› idhal ol Rabbü’l-ehad
Göçdü flimdi Hac› Ahmed kabri nur olsun meded
Ser-arabac›yan-› Hâssa merhûm ve ma¤fûr
el-hac Ahmed A¤a ruhuna Fatiha.
1279 (1862). Gazi Sultan Ahmed Han Hazretlerinin Ser arabac›s› el-hac Arif Baba’n›n ruhu için el-Fatiha / 1279.
1012 (1603). Handan Sultan tayesi Amine
Hatun.
Cadde Taraf›, A¤a Hüseyin Pafla Lâhdi Önü:
Tarih k›sm› gömülü. Sultan Selim Han kap›a¤as› Küçük Osman A¤a ve o¤lu.
1227 Ramazan 8 (Eylül 1812). Sinan Paflazâde
Mehmed Sad›k Bey’in efli Esma Han›m.
Bâb-› âli bask›n›nda
flehit olan K›br›sl›
Tevfik Bey.
Parmakl›kl› kabir kendisine ait olup piramit
fleklindeki flâhidesi
kasten yana at›lm›flt›r.
Sultanahmet’te Dü¤ümlü Baba Tekkesi’nin kurucusudur. Dikdörtgen prizmas›
fleklindeki flâhidesi kefeki tafl›ndan olup
iki parçad›r.
1286 Zilkade 17 (18 fiubat 1870). fiâhidesi
sikkeli olup kad›n flâhidesine benzeyen
ayak tafl› vard›r. Kitâbesi fludur:
Nakflibendiyye tarikatinden idi ol bu zât kim
Hayli demler post-niflînlik eyledi halk-› azîm
Sâlikâne rûh-› hakk› gösterüb telkin ile
Oldu hem behinü’l-meflâyih-i sâhib-i irflâd fehîm
Semt-i hanîfden gelince “‹rc›î” emri hemân
Göz yumub itdi itâ’at emr-i Hüda’y› alîm
Gülflen-i bâ¤-› cinânda râh olsun gül gibi
Esmesün bâd-› hazân hiç görmesün renc ü elîm
Çün kalem flakk oldu fiakir düfldü târîh fevtine
‹tdi Muhyiddin Efendi meskenin dâr-› na’îm.
833
1189 (1775). Kâtibî sikkeli. Kâtib-i kethüday› dergâh-› hümâyun tu¤rakefl Mehmed
Emin Efendi. 25 Muharrem. (Sicill-i Osmânî, 1/410)
1190 (1776). Divan-› Hümâyun kâtiplerinden
Mehmed Ataullah Efendi.
1161 (1748). Hamzavî tafl. Ali Pafla kethüdas›
‹brahim A¤a.
1200 (1785). Cidde valisi silâhdar ‹brahim
Pafla kethüdas› Mustafa A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1206 (1791). Müderrisîn-i kirâmdan Ömer
Efendi’nin efli Hadice Kad›n.
1204 (1789). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Sadr-› Esbak Yusuf Pafla Kethüdas› el-hac Mustafa Efendi’nin efli Zeliha
Kad›n.
4/656)
1192 (1778). Kâtibî sikkeli. Kaptanpafla Kethüdas› el-hac ‹brahim A¤azâde Ahmed
Beyo¤lu hulefa-y› mektubî-i sadr-› âlî ‹brahim Beyefendi. 10 fiaban.
1143 (1730). Hamzavî tafl. Hammamc›zâde
Yusuf Paflazâde Ahmed Bey’in efli Rukiye Kad›n.
Bâb-› âlî Bask›n› s›ras›nda flehid olan K›br›sl›
Tevfik Bey. Parmakl›kl› kabir kendisine
ait olup piramit fleklinde flâhidesi kasten
yana at›lm›flt›r.
1192 Cemaziyelevvel 22 (Haziran 1778). Ahmed bey’in k›z› Sa’ide Han›m.
1236 Rebiülevvel 23 (Aral›k 1820). Kâtibî
sikkeli. ‹zmirli Kâtibzâdeler’den el-hac
Ali Efendi. (M. Aktepe, ‹zmir’e Ait Baz›
Kitâbeler. Tarih Der. Say›: 19/57)
1210 (1795). Mehter A¤as› Seyyid Mustafa.
Hanya Fatihi Yusuf Pafla Lâhdinin Arkas›:
1055 (1645). Kallâvîli lâhit. “Merhum Fatih-i
Hanya el-gazi hazreti / Silâhdar Yusuf Pafla’n›n ruhuna Fatiha.” (Sicill-i Osmânî,
1223 Muharrem 26 (Mart 1808). Sadr-› esbak
Mehmed Pafla biraderi Serbevvâbîn-i
dergâh-› âlî Hüseyin Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/509-510 Melek Mehmed Pafla)
1029 (1619). Çok de¤iflik hamzavî tafl. Tavil
(Uzun) Ahmed Pafla.
1259 (1843). Befliktafl’ta kitapç› hamamc›s›
el-hac Mahmud A¤a.
1288 Muharrem 15 (Nisan 1871). fievketlu
Abdülaziz Efendimiz’in cariyelerinden
Fikret Kalfa.
1057 (1647). Sütun flâhide. Marmaral› merhum ve ma¤fur Bali Çelebi ruhi çün Fatiha Fî flehr-i cemaziyelâhir sene 1057.
1216 (1801). Befliktafl’ta Kitapç›lar hamamc›s› Mehmed Ruflen Efendi.
1132 (1719). Güzel görünüfllü de¤iflik bir tafl.
Hatt› nefistir. Uzun kitâbesinde yaln›z
ad› yaz›lm›flt›r: Ahmed Bey.
Girit Hanya fatihi
Silahtar Yusuf
Pafla’n›n lâhdi.
834
Hanya fatihi Yusuf Pafla’n›n o¤ludur. Kitâbesi 10 m›sra olup;
Rûh-› Ahmed’in yüz otuz iki sâlinde göçüb
Vas›l oldu bâ¤-› Adn içre Makam-› Ekber’e
1152 (1739). Marmaral› Hac› Ahmed’in k›z›
Nimetullah Han›m.
1288 (1871). Bayezid’de ka¤›tc› esnaf›ndan
Hocapaflal› el-hac Mustafa A¤a.
1275 (1858). Tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye’den efl-fleyh es-seyyid el-hac ‹smail
Aflkî Efendi.
Cadde Üzeri ve Yusuf Pafla Lâhdi Solu:
1153 gurre-i Cemaziyelâhir (24 A¤ustos
1740). Yusuf Paflazâde Ahmed Bey’in k›z› Ayfle Han›m. Hanya Fatihi Yusuf Pafla’n›n Ahmed Bey adl› bir o¤lu vard›r.
Yukar›da yaz›lan 1132 tarihli flâhide bu
Ahmed Bey’e ait olmal›d›r. Ahmed
Bey’in k›z› da bu Ayfle Han›m’d›r. (Sicilli Osmânî, 4/656 Yusuf Pafla) 1143 ve
1192 tarihli flâhidelere bak›n›z. (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 890)
Salacak’ta sahilsaraylar› vard›.
1161 (1748). Ali Pafla kethüdas› ‹brahim A¤a.
1156 (1743). Kafesî destarl›. Zekeriyya Efendi’nin 11 kitâbeli büyük, demir parmakl›kl› sofas› önündedir. Maliye Tezkirecisi Münif Mustafa Efendi. ‹ran’a elçi olarak gitmifltir. (Sicill-i Osmânî, 4/519; F.
R. Unat, Osmanl› Sefirleri, s. 84; fiem’danizâde Tarihi, 1/243)
1163 (1749). Kâtibî. Hâlâ kapudan fiehsuvarzâde el-hac Mustafa Pafla’n›n kethüdas›
el-hac ‹brahim A¤a. (Sicill-i Osmânî,
4/438 Mustafa Pafla)
1190 (1776) Demir parmakl›kl› ‹brahim Edhem Efendi Sofas› sa¤› ve bitiflik. Divan-›
Hümayun kâtiplerinden Seyyid Mehmed Atâullah Efendi. Bunun arkas›nda;
1227 N. 8 (15 Eylül 1812) Sinan Paflazâde
Mehmed Sad›k Bey’in efli Esma Han›m.
1239 tarihli flâhideye bak›n›z.
1195 Ra. 25 (20 Mart 1781). Silâhdar-› hazre-
Hanya Fatihi
Yusuf Pafla’n›n o¤lu
Ahmet Bey’in
ti flehriyarî flehsuvarzâde Dervifl Seyyid
Mehmed Beyefendi’nin efli Nefise Han›m.
1238 Z. 5 (13 A¤ustos 1823). Kafesî destarl›
flâhide. Sab›ka kethüda-y› sadr-› âlî Abdullah Birri Efendi’nin damad› eâz›m-›
ricâl-i devlet-i Aliyye’den ‹smetlu Beyhan Sultan Kethüdas› Mehmed Sad›k
Efendi. (Sicill-i Osmânî,3/193-194 Sad›k
Mehmed Efendi).
Abdullah Birri Efendi, 1212 fiaban›nda
(Ocak 1798) vefat etti. Kabri Eyüp’te
Kaflgârî yolundad›r. Âlim, faz›l, akrar›na
faik, flair, çok do¤ru ve devletine sad›k
bir zat idi. Meflhur Hac› ‹brahim Efendi’nin k›z kardefli ile evlenmifl olup Lâleli’de mektebi ve evkaf› ve ayr›ca “Mevridü’l-Ukud” (Var›lacak Yol/akid) nam›nda bir eseri mevcuttur. (S. N. Ergun,
Türk fiâirleri, 2/72; Türk Dili ve Ed. Ans.
1/449; M. N. Haskan, Eyüp Sultan Tarihi, s. 293; Resmî Ahmed Efendi, Halifetü’r-Rüesa Zeyli, Sicill-i Osmânî, 3/391
Abdullah Birri Efendi)
835
1238’de vefat eden
Kethüday› Sadr-› Âli
Abdullah Birrî
Efendi’nin damad›
Mehmed Sad›k
Efendi’nin kafesî
destarl› flâhidesi.
1204 (1789). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Sadr-› esbak Yusuf Pafla’n›n
Kethüdas› el-hac Mustafa Efendi’nin efli
Zeliha Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 4/667 Koca Yusuf Pafla)
1230 Zilhicce 3 (Kas›m 1815). Dergâh-› âlî
Yeniçeri Efendisi Mehmed Sad›k Efendi’nin k›z› ve Hâcegândan Mehmed Rag›b Efendi’nin efli fierife Fatma Han›m.
1277 tarihinde vefat
eden ‹brahim Ethem
1232 (1816). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Tayfun Efendi’nin k›z› Adile
Han›m.
1260 (1844). Humbarahane-i Âmire Naz›r›
Mehmed Sad›k Efendi’nin efli Zeyneb
Kad›n.
1317 fiaban (Aral›k 1899). Tabib-i hazik ‹brahim Halil Bey
‹brahim Edhem Efendi Sofas›:
Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl olup cadde üzerindedir.
1277 Receb 18 (30 Ocak 1861). Eâz›m-› ricâli Devlet-i Aliyye’den olup uzun müddet
Kethüda Bey Kâtibi ve iki def’a ‹htisab
Nezareti ve Surre-i Hümâyun Emaneti
ve Maliye Meclisi azal›¤› memuriyetlerinde bulunup vaki olan istifas› üzere esna-y› infisalinde vefat eden ‹brahim Edhem Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/163)
1316 (1898). ‹brahim Edhem Efendi’nin k›z›
ve Divan-› Muhasebet azas› Mehmed
Tahir Efendi’nin efli Emine Zekiye Han›m.
1322 (1904). Divan-› Muhasebat azas› Mehmed Tahir Efendi’nin k›z› ve Rüsumat
hulefas›ndan Mahmud Naci Bey’in annesi fierife Ayfle Han›m.
836
1327 (1909). Rüsumat Hulefas›ndan Mahmud Naci Bey.
1330 (1911). Karantina S›hhiyesi azas› Nuri
Pafla’n›n k›z› Fatma Münire Han›m.
Bu sofan›n arkas›nda bir sütun flâhide üzerindeki kitâbeler flunlard›r:
1050 (1640). Hac› Mustafa’n›n kar›ndafl› o¤lu
Hac› Yusuf.
1096 (1684). Fat›ma Hatun.
1101 (1689). Ümmühan Hatun.
Hüseyin A¤a Pafla Sofas›:
1334 Mart 31 (1917). 7. Ordu 2. Kolordu 26.
f›rka kumandan› iken Harbi Umumî’de
Filistin Cephesi’nde flehiden vefat eden
Piyade kaimmakam› Kemal Pafla’n›n damad› Nuri Paflazâde Saib Bey.
1337 R.âhir 29 (fiubat 1919). Mülga 5. Orduyu Hümâyun’u Haleb nizamiye 3. f›rka
kumandanl›¤›ndan emekli Ahmed Kemal Pafla.
Hanya Fatihi Yusuf Pafla Lâhdi Yan›:
‹brahim Ethem
Lâhdi da¤›lm›fl
haldedir.
1164 (1750). Veznedar Mehmet A¤a’n›n
zevcesi Hüsniye Hatun.
1141 (1728). Mihrapl› flâhide. Veznedarbafl›
Ahmet A¤a’n›n hemfliresi Aifle Hatun.
Veznedar ailesine ait
flâhideler.
837
1239 Cemaziyelâhir 13 (fiubat 1824). Çal
âyân› el-hac Mehmed Emin Efendi’nin
k›z› Çall› Tahir A¤a’n›n efli Esma Han›m.
1284 gurre-i Rebiyülevvel. (Temmuz 1867).
Erkân-› harp livas› saâdetlu Ömer Naili
Pafla’n›n efli ve esirci Kara Hasan
A¤a’n›n k›z› nevcivan iken vefat eden
Fat›matü’z-Zehra Han›m.
1330 (1912). Cadde üzeri olup etraf› demir
parmakl›kl›d›r. fiâhidesi f›rça-palet kabartmal›d›r. “Kitâbet-i resm ve musiki
fenlerinde sahib-i kemal iken 19 yafl›nda
vefat eden ‹nas-› ‹dadiye ve ‹nas-› Numune-i Rüfldiye muallimesi Kadri Bey’in
k›z› Müfide Han›m. ‹lk kad›n ressam›m›z
idi. Mezarl›k duvar›nda:
“Osmanl› Ressamlar Cemiyeti Azas›”
diye yaz›lm›flt›r.
Ressam Pertev Boyar Bey, Türk Ressamlar› adl› eserinde diyor ki:
Ressam ve
musikiflinas Müfide
Han›m’›n flâhidesi.
Müfide Han›m’›n
‘Osmanl› Ressamlar
Cemiyeti’ azas›
oldu¤unu belirten
kitabesi.
Mezarl›k duvar›na
konmufltur.
838
1215 (1800). Büyük molla sar›kl›. Mevali-i
azamdan muvakkit-i fudalâ-y› dehrden
faziletlu Üsküdar kazas› ‹skilibî Ahmed
Safiyüddin Efendi.
1172 (1758). Sab›k fiam ve Halep kap›kethüdas› Mustafa A¤a.
1296 (1878). M›s›r Çarfl›s› tüccarlar›ndan Salih Efendi. Karun kadar zengindi.
Bayan Müfide Kadri, Çaml›cal›d›r. Babas› Kadri Bey olup on yafl›nda iken resme merak etmifltir. Meflhur Ressam Osman Hamdi Bey’den ders alm›flt›r. Bu
çok hassas bayan, resim yapmad›¤› zaman müzik ile meflgul olurdu. Ud, keman ve mükemmel piyano çalard›.
1909’da Beyo¤lu’nda “Soçiyata Operaya” Cemiyeti salonunda tertip olunan
beflinci sergide üç ya¤l› boya ve bir pastel levha teflhir etmifltir.
Müfide Han›m, Dersaadet ‹nas ‹dadisi
resim ve musiki muallimi iken hastalanm›fl ve 1912’de pek genç oldu¤u halde
vefat etmifltir. Müfide “Ravza-i Mutahhara” isimli bir tablosunu Saray’a hediye
etmifltir. Di¤er bir tablosu Münih’te bir
sergide teflhir edilmifl ve bir adet madalya alm›flt›r. Ayr›ca Rauf Yekta Bey
(1871-1935) merhumun o¤lunun bir
portresini yapm›fl ve vefat›ndan iki sene
evvel Rauf Yekta Bey’e vermifltir. Vefat›ndan sonra bütün eserleri (40 kadar)
babas› taraf›ndan 1328 (1913)’te Sultanahmet Bahçesi’nde evvelce mevcut
olan Belediye’ye ait binada sergi halinde
teflhir edilmifl ve derhal pek ço¤u sat›lm›flt›r.
Halide Edip Ad›var da O’nun Niflantafl›’nda do¤du¤unu ve annesini çok küçük
yaflta kaybetti¤i için halas› taraf›ndan büyütüldü¤ünü yaz›yor. Halide Edip “Son
Eseri” adl› kitab›n› ona ithaf etmifltir.
Kendisinin çok sevdi¤i bir arkadafl› idi.
Kadri Bey’in kona¤› ‹stanbul’da Divanyolu’nda Cevri Kalfa Mektebi’nin bitifli¤inde idi.
Bugün yerinde meflhur Sultanahmet Köftecisi
vard›r. fiehremaneti mümeyyizlerinden olan
Kadri Bey, burada kârgir ve alaf›ranga bir konak yapt›rm›flt›.
Kadri Beyin ayn› zamanda, Altunizâde ‹smail
Pafla’n›n vekil-i umumîsi oldu¤u söylenir. Kibarl›¤› ve nezaketi ile tam bir ‹stanbul Efendisi idi. (Süheyl Ünver, Kahvehanelerimiz ve Eflyas›, s. 32; P. Boyar, Türk Ressamlar›, s. 217;
Malik Aksel, Sanat ve Folklör, 277-297)
‹smail Dümbüllü Sofas›:
1950 Arayol üzeri, demir parmakl›k çevrili.
Tahir A¤a Dergâh-› flerifi fleyhi Behcet
Efendi’nin o¤lu Feyzullah Efendi. Do¤.
1306 (1888).
Arayolun Sa¤ Köflesi:
1045 (1635). Ümmühan Kad›n.
1184 (1770). Kafesî destarl›. Ayasofya-i Kebir
kâtibi ‹brahim Efendi.
1186 (1772). Saliha Sultan’›n baltac›s› Haf›z
Salih Efendi.
1213 Safer 7 (Temmuz 1798). Silâhdar Emin
Pafla kethüdas› el-hac Hüseyin Efendi’nin efli Emine Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/413 Emin Pafla)
1213 Rebiyülâhir 2 (Eylül 1798). Valide Sultan cariyesi Peyker Kalfa.
1216 (1801). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’dan Silâhdar Emin Pafla kethüdas›
Meflhur tulûat
sanatkâr› Üsküdarl›
‹smail Hakk›
Dümbüllü’nün
flâhidesi.
1973 Kas›m 5. ‹smail Hakk› Dümbüllü. Do¤.
1899
1927 Prof. Dr. Celal Muhtar Özden. Do¤.
1865.
Tarih k›sm› k›r›k, fesli. Tophane-i Âmire Harbiye Dairesi azas› olup Mekke-i Mükerreme’de vefat eden Mirliva ‹smail Esad
Pafla.
1322 (1904). Nafia Muhasebecisi ve Ömer
Avni Efendi’nin o¤lu Mehmed Mahir
Bey.
1287 (1870). A¤nam ruznamecisi Ömer Avni
Efendi.
1293 Receb 28 (A¤ustos 1876). Tarikat-i aliyye muhibban›ndan Maliye hazine hulefas›ndan Baba Efendi diye an›lan Ahmed Agâh Efendi. Efli, 1307, fierife Hadice Han›m.
1266 (1849). Çok güzel ve çok ince yaz›. Harf
yüksekli¤i 6 milimetre geniflli¤i ise 3 milimetredir. ‹stanbul mezarl›klar›nda bir
efli yoktur. K›rk›k el-hac Ali.
839
el-hac Hüseyin Efendi’nin o¤lu Mustafa
Efendi.
Edhem Bey’in efli ve R›za Bey’in kay›n
validesi Ayfle Nazîre Han›m.
1236 R. âhir (Ocak 1821). Fesli. Babü’s-saâdetü’l-aliyye a¤as› Mustafa A¤a. (Sicill-i
Osmânî, 4/466). Kabri, Hüseyin A¤a Pafla lâhdi önündedir.
1933. 11. 5. Üsküdar Mevlevîhanesi Dede fleyhi Ahmet Arif.
1237 Muharrem 21 (Ekim 1821). Arayol üzeri. Enderun-› Hümâyun Hane-i Seferli
A¤alar›’ndan Babü’s-saâde A¤as› yedekcisi olup genç yafl›nda vefat eden Eyyüb
A¤azâde Hasan Hüseyin A¤a.
1976 Necmeddin Okyay. Do¤umu 1883. Mürekkepçilik, âhârc›l›k, okçuluk, gülcülük, eski tarz mücellitlik ve hattatl›k ustas›, hezarfen. Kabri takriben D Bölümü’nün ortas›ndad›r. (U. Derman, Türk
Sanat›nda Ebru)
1260 (1844). Sadr-› esbak Hüsrev Pafla’n›n
bendesi Mustafa Reflid Efendi’nin efli
Fatma Han›m.
1293 (1876). Mekteb-i T›bbiye-i fiâhâne Bafl
Kâtibi Mehmed Muhtar Efendi’nin efli
Emine Han›m.
Büyük kafesî destarl›, Silâhdar Emin Pafla kethüdas› Hüseyin Efendi ve k›z›.
Haremeynü’fl-flerifeyn evkaf-› celilesi
müdürü el-hac Mehmed Arif Efendi.
Fethi Ahmet Pafla Ailesi Hazîresi:
1304 (1886). Hasan Tahsin Pafla’n›n torunu
Ahmet Âgâh Efendi’nin o¤lu Hazine-i
maliye Masarifat ‹daresi Umumiyesi Hâcet Bey’in efli Hatice Fethiye Han›m.
1308 (1890). Mekteb-i T›bbiye-i fiâhâne Bafl
Kâtibi Cemiyet-i T›bbiye-i Osmaniye
azas› Mehmed Muhtar Efendi.
1311 (1893). Meclis-i vâlâ mazbata odas› hulefâs›ndan ‹smail ‹lhami Efendi.
1311 (1893). Hazîre-i Enderun-› Hümâyun
baflkâtibi ‹brahim Edhem Bey’in k›z› ve
hazine-i müflarünileyhin ser gulam› R›za
Bey’in efli fierife Emine Han›m.
1317 (1899). Edhem Beyin torunu ve Mir-i
müflarünileyhin damad› haftani-i hazine-i Hümâyun R›za Bey’in k›z› fierife
Ayfle Nedime Han›m.
1318 Zilhicce 18 (Nisan 1901). Kayseri Redif
Livas› Hac› Ali Beyzâde Mehmed Zeki
Pafla.
1322 (1904). fiehzadebafl› Camii müezzini ve
Gazi ‹brahim Pafla türbedar› Sinoblu Ali
Galib Efendi.
1322 (1904). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Hazine-i Enderun-› Hümâyun Kethüdas›
840
Duvardibi mevkiinde, Nuhkuyusu Caddesi’nin
sol köflesine yak›n bir yerde ve Ayfle Hatun
Çeflmesi’nin yan›nda olup set üzerindedir. Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Burada
gömülü olanlar flunlard›r:
1178 (1764). ‹zdin Voyvodas› kap› çukadar›
Uzun Mehmed A¤a’n›n kay›n validesi
Esma Hatun.
1181 fiaban 15 (Aral›k 1767). Saray-› Cedid
A¤as› Tosyavî Mehmed A¤a.
1186 Cemaziyelevvel 14 (A¤ustos 1772). Enderun-› Galata’da iken vefat eden Rodosî Mehmed A¤a. Fethi Pafla’n›n büyük
babas›.Ender tu¤ral›d›r.
1206 (1791). Rodosî Ahmed A¤a’n›n k›z›
Emine Han›m.
1209 Recep 3 (24 Ocak 1795). Rodosî Mehmed A¤a’n›n annesi Rodosî Ayfle Hatun
bint-i Hasan A¤a. Yandaki çeflme ve namazgâh›n sahibesidir.
1209 (1794). Rodosîzâde ‹pflir Hüseyin Bey.
1210 Recep 17 (27 Ocak 1796). Mehmed Halid Efendi.
1214 Zilhicce 7 (May›s 1800). Hüseyin
A¤a’n›n efli Hadice Han›m.
1215 (1800). Rodosî Hac› Ahmed A¤a. Yaln›z fesli bafl flâhidesi mevcuttur. Kitâbesi
fludur:
1223 Safer 23 (Nisan 1808). Rodosî Ahmed
A¤a’n›n kad›nlar›ndan ‹zzeti Zeliha Kad›n.
1227 (1812). Rodosî el-hac Ahmed A¤a’n›n
genç yafl›nda vefat eden o¤lu Hasan Bey.
Yine bir zat-› pak mesken-i zebani / Ecel azm itdürüb me’vaya an› / Ayâl-› evlâdlara hasret itdi nihânî / ‹düb tevhid ile izfaf flehid / Rodosî Hac› Ahmed A¤a’n›n rûh-› revan› / Olub çün “zaikatü’lmevt”e mazhar / Ki Cennet’dir flimdi an›n mekân› / Oku bir Fatiha ihlas ile gel / Cinanda Kevsere
kand›rsun an› / Ruhuna Fatiha -1215.
1235 Rebiyülâhir 15 (Ocak 1820). El-hac
Ahmed A¤a’n›n bafl efli Hadice Nimetullah Hatun.
Sicill-i Osmânî, 1 / 276’da flu bilgi vard›r:
Pederi Rodosî Mehmed A¤a’d›r. Enderun-› Hümâyun’a girmifl rikâbdar-› flehriyârî olmufltur. 1204 Muharreminin sekizinde (30 Eylül 1789) emekli edildi.
Sonra Hicâz Haftan A¤as› oldu. 1215’de
döndü ve vefat etti. Fethi Pafla’n›n babas›d›r.
1254 (1838). Rodosî Haf›z el-hac Ahmed
A¤a’n›n k›z› Ayfle Han›m.
Bu tafl sonradan dikilmifl olmal›d›r.
Fes’in 1247 (1832) tarihinde ‹stanbul ve
di¤er flehirlerde bir fermanla giyildi¤i düflünülürse bunun do¤rulu¤u anlafl›l›r.
1253 (1837). Rodosî el-hac Ahmed A¤a’n›n
kerîmezâdesi 15 yafl›nda vefat eden Hüseyin Hüsnü Bey.
1267 (1850). Lâhit. Tophane-i âmire müfliri
Fethi Pafla’n›n o¤lu Mühendishane-i
Berri-yi fiahane Mirlivalar›ndan Mehmed Besim Pafla. (Sicill-i Osmânî, 2/18)
1271 fievval 15 (Temmuz 1855). Lâhit. Tophane-i Âmire Müfliri devletlu atufetlu
Fethi Pafla’n›n annesi Rodosî el-hac Haf›z Ahmed A¤a’n›n halilesi Saliha Kad›n.
Tophane Müfliri
Ahmet Fethi Pafla
Sofas›.
841
1285 (1868). Ahmed Fethi Pafla hafidi Tersane-i Âmire mirlivas› Said Pafla’n›n o¤lu
Ahmed Rauf Bey. D. 1282.
1288 (1871). Fethi Pafla’n›n torunu Mustafa
Bayezid Bey.
1289 Receb 27 (Eylül 1872). Fethi Pafla’n›n
biraderi Mehmed fiadi Bey. Kitâbesi
M›srîzâde imzal›d›r.
1289 (1872). Lâhit ve çok k›sa kitâbe. Misli
Cihan Han›m.
1298 fiaban 7 (Temmuz 1881). Tophane-i
Âmire müfliri Fethi Ahmed Pafla Hazretlerinin haremi ve Damad-› flehriyarî Celalüddin Pafla Hazretlerinin annesi Ayfle
fiemsinur Han›m.
Celalüddin Pafla, Cemile Sultan’›n eflidir.
1885 May›s›nda, Sultan Aziz’in öldürülmesine yard›m etti¤i gerekçesiyle Taif
Kalesi’nde bo¤ularak öldürüldü.
1299 (1881). Damad-› flehriyarî Devletlu
Mahmud Celalüddin Pafla’n›n torunu
Nurullah Bey.
1327 (1909). Fethi Pafla’n›n k›z› ve Said Pafla’n›n efli Emine Güzide Han›m. Do¤umu 1265 (1848).
Said Pafla, de¤erli bir vezirimiz olup
1313 fiaban›nda (Ocak 1896) vefat etti.
Kabri, kay›n pederinin yak›n›nda, Sultan II. Mahmut Türbesi hazîresindedir.
(Sicill-i Osmânî, 4/858-59)
1939 Kanunisâni, Müflir Fethi Ahmed Pafla’n›n torunu Müflir Said Pafla’n›n k›z› ve
Hüseyin Remzi Pafla’n›n efli Ayfle Mediha Han›m.
Fethi Ahmet Pafla Ailesine Mensup Olup da
Hazîre D›fl›nda Gömülü Olanlar:
1279 (1862). Etraf› demir parmakl›kl› lâhit.
Çeflmenin hemen arkas›ndad›r. ‹smetlu
Cemile Sultan Hazretlerinin mahdum-›
âlîleri Mehmed Besim Beyefendi.
Cemile Sultan, Muhmud Celalüddin
Pafla ile 1858’de evlendirilmifltir.
1283 (1866). Tophane-i Âmire Müfliri Fethi
Pafla’n›n cariyelerinden Cinan Kalfa.
1291 (1874). Vükela-y› Saltanat-› Seniyye’den Fethi Pafla’n›n mirahuru el-hac
Osman A¤a.
1299 Rebiyülevvel 14 (fiubat 1882). Damad-›
hazreti flehriyarî devletlu atufetlu Mahmud Celalüddin Pafla Hazretlerinin cariyelerinden Lalifer Kalfa.
1301 (1883). Devletlu ismetlu Cemile Sultan
Hazretlerinin daire-i devletlerinden
Mehpare Han›m.
Duvardibi’nde
Ayfle Kad›n Çeflmesi
arkas›ndaki
namazgâhta Cemile
Sultan’›n o¤lu
Besim Beyefendi’nin
flâhidesi.
842
Fethi Pafla’n›n Kuzguncuk’taki muhteflem yal›s›nda vefat eden ve onun varislerinden
olan fievket Mocan’›n kabri de buradad›r. Vefat tarihi yaz›lmam›flt›r.
Rodosî Ahmed A¤a, Karacaahmet Camiinin
ikinci bânisidir.
8. Ada - E Bölümü:
Tunusba¤›’ndan Çiçekçi’ye giderken, sa¤ taraftaki metruk mezarl›k, 1972 tarihinde aç›lan
bir ara yol ile ikiye ayr›lm›flt›r.
1086 (1675). Lâhit. flâhidesi mihrapl›d›r. Kitâbe siliktir: ......... zümresinde, kethüday› Sadr-› Halil’in Süleyman A¤a.
1099 (1687). Caddeden içeride ve arka duvara yak›n bir yerdedir. Sadr›azam Siyavufl
Pafla. Kitâbesi fludur:
Sadr-› a’zam o fleca’at eser rûz-› gaza
Merd-i meydân-› flehâdetini taleb-pervâ
Gülzâr eylerdi dest-i..... giryân olarak
Düflmen-i dinle çokdan mehleke buldu rehâ
Akibet an› itdiler flehid erbâb-› fesâd
Sadr-› Firdevs ide makâm›n Cennet’de Mevlâ
Nâm›n› halk-› cihân rahmetle yad eyler
Zulmü hayf eylediler an› iflra ama
Yazd› flân›nda an›n kilk-i k›ssa bir tarih
Ehl-i bezm-i flehid Hac› Siyavufl Pafla
1099
(Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz.
F. Derin-V. Çabuk, s. 410; Ayvansarayî,
Vefeyât, s. 49-50; Hadîkatü’l-Cevâmi,
2/68, 229; Sicill-i Osmânî, 3/117)
Sadrazam
Siyavufl Pafla’n›n
1099 (1687) tarihli
flâhidesi.
1171 (1757). Seyyid Haseki Halil A¤a.
1100 R. evvel (1688). K›r›k, rakam yanl›fl olabilir. Emir-i muhterem Yusuf Bey ibn-i
Mustafa Pafla.
1173 (1759). fiehid Ali Pafla’n›n ye¤eni zuamadan Mehmed Beyefendi’nin efli fiehide Hadice Han›m.
1113 (1701). El-hac Mehmed A¤a.
1175 (1761). fiehid Ali Pafla’n›n biraderzâdesi
Hassan Bey.
1117 (1705). Dört köfle kefeki tafl. Bostanc›bafl› Mustafa A¤a.
1128 R. evvel 9 (Mart 1716). Sarayl› Ayfle
Hatun.
1159 (1746). Karahisar-› fiarkî müftüsü Mustafa Efendi el-maruf.
1169 Receb 7 (Nisan 1756). Hâlâ Rodos mutasarr›f› Kapudan Süleyman Paflazâde Mustafa Pafla’n›n k›z› ve Arabzâde Ata Efendi’nin efli Fatma Han›m. Kabri lâhit fleklindedir. (Sicill-i Osmânî, 4/430 Mustafa Pafla)
1177 Rebiyülâhir 27 (Kas›m 1763). Kallâvîli.
Sab›ka Serbostaniyan-› Hassa’dan olan
dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Hüseyin
A¤a. K›z›, 1216 fievval (fiubat 1802),
Nefise Han›m. (Sicill-i Osmânî, 2/211)
1182 (1768). Sadr-› âlî odabafl›s› Mehmed
A¤a kar›ndafl› Veli A¤a.
1198 fievval 21 (Eylül 1784). Hâlâ Sadr-›
Rum Ahmed Ataullah Efendi Hazretlerinin torunu Hamdullah Efendi’nin efli
Zeliha Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/477)
843
Hüseyin A¤azâde Haseki Mehmed Emin
A¤a.
Sirozî Hüseyin A¤a’n›n efli Nefise Han›m.
1203 (1788). Zaim Hüseyin A¤a’n›n o¤lu
Mehmed Said A¤a.
1193 (1779). El-hac Yekta Usta.
1212 Rebiyülâhir 3 (Eylül 1797). Sadr-› rum-›
esbak Arabzâde Abdurrahman Efendi’nin efli Hatem Hatun. (Sicill-i Osmânî,
3/320; Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 550)
1194 Cemaziyelevvel 25 (May›s 1780). Rumeli kuzat›ndan Hac›o¤lupazarc›¤› muvakkiti el-hac Mehmed Fazlullah Efendi.
1200 (1785). Macuncu-i hazreti flehriyarî Sarayl› Hoflyar Kad›n.
1226 Ramazan 29 (Kas›m 1811). Kallâvîli.
Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan sab›ka
Serbostaniyan-› Hassa el-hac ‹brahim
1200 (1785). Kâtibî sikkeli. Serbostaniyan-›
esbak Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan Sirozî Hüseyin A¤azâde Haseki Mehmed
Emin A¤a.
1227 Muharrem 13 (Ocak 1812). Kâtibî sikkeli. Dergâh-› âlî kap›c›lar›ndan Serbostaniyan-› Hassa el-hac Hüseyin A¤a.
1211 Zilkade 7 (May›s 1797). El-hac Fazlullah
Efendi’nin k›z› ve Halil Efendi’nin efli
Zeliha Han›m.
1227 Zilkade 19 (Kas›m 1812). Hâlâ imam-›
sâni-i Sultanî Efendi’nin validesi Zeyneb
Hatun.
Tarih k›sm› gömülü. Merhum Kaba Halil’in
ye¤eni el-hac ‹brahim Efendizâde eflraf-›
kuzatdan el-hac Mehmed Arif Efendi.
K›z›, 15 Rebiyülevvel 1230 (fiubat
1815), Rukiye Han›m.
Kaba Halil Efendi’nin Karagümrük’te bir
medresesi vard›r.
Tarih k›sm› gömülü. Bezmialem Valide Sultan
cariyelerinden sarayl› Fernihal Kalfa.
1234 fievval 4 (Temmuz 1819). Sab›ka Serbostaniyan-› Hassa el-hac ‹brahim
A¤a’n›n damad› Haseki Mustafa A¤a.
1218 (1803). Tu¤ra kabartmal› muhteflem tafl.
“Serbostaniyân-› devletin halilesi Hadice
Kad›n”
1218 (1803). Serbostaniyan-› hassa ‹smail
A¤a’n›n k›z› Hibetullah Han›m.
1219 (1804). El-hac Muvakkit Fazl› Efendi’nin efli Hanife Han›m.
1224 (1809). Kâtibî sikkeli. Sultan Mustafa
Han validesi piflkeflcisi Bekir A¤a.
1227 (1812). Kâtibî sikkeli. Çorlulu Kara Halil Paflazâde Silâhflor-› Hazreti flehriyârî
el-hac Mustafa Bey. (Sicill-i Osmânî,
2/297)
1236 (1820). Hâlâ Paflakap›s›’nda Ahmed
Efendi’nin efli Haseki Halil A¤a’n›n k›z›
fierife Hizmete Han›m.
1153 (1740). Hasekizâde Mehmed Emin.
844
1179 (1765). Rüstem Usta.
1240 (1824). Kâtibî sikkeli. Mustafa Efendi’nin k›z› fierife Zekiye Han›m.
1184 (1770). fieyhülislâm-› esbak Mustafa
Efendi itba›ndan el-hac Yahya A¤a’n›n
k›z› Ayfle Monla.
1248 Cemaziyelevvel 5 (Ekim 1832). fiakir
Bey’in süt validesi Hadice Kad›n. fiakir
Bey’in Do¤anc›lar’da bir çeflmesi vard›r.
1185 (1771). “Halil Pafla-y› zi-flân ü keremin
duhter-› pâki Mahdume Han›m” (Sicill-i
Osmânî, 2/297)
1212 (1797). Sab›ka Bostanc›bafl›zâde Bostanc› el-hac ‹brahim A¤a’n›n k›z› Nefise
8. Ada - F Bölümü:
zâde, Osman Efendi’nin annesi Rukiyye
Kad›n.
Abdullah Efendi Aile Sofas›:
Sofa, T›bbiye Caddesi üzerinde, 8. Ada’n›n
karfl›s›ndaki metruk mezarl›ktad›r. Sol taraf›nda, benzin istasyonu, kahve ve Ayfle Hatun
Namazgâh›, sa¤ taraf›nda ise Sadrazam Siyavufl
Pafla Mezarl›¤› bulunmaktad›r. T›bbiye Caddesi’ne aç›lan bir ara yol mezarl›¤› ikiye bölmüfltür. Sofa, arkadaki apartmanlar için 1973 senesi aç›lan bu ara yolun sol taraf›nda olup etraf›n› alçak, kesmetafl bir duvar çevirmifltir.
Mezarl›k duvar› yap›lmadan evvel hazîreye sol
taraftaki bir merdivenle ç›k›l›rd›. Bu merdiven
bugün de mevcuttur. Buras›n›n Ayfle Hatun
Namazgâh Sofas› oldu¤u san›lmaktad›r.
1193 (1779). fiam Kad›s› Mehmed Selâm
Efendi’nin “Duhter-i pakizesi” el-hace
fierife Selima Han›m. (Sicill-i Osmânî,
3/52) Selâm Efendi, fieyhülislâm Mustafa Efendi’nin damad› idi. Vefat›, 1204
(1789) tarihindedir.
1194 Muharrem 18 (25 Ocak 1780). Sab›ka
Edirne kad›s› olup ‹stanbul payesi olan
Mehmet Ganim Efendi. (Sicill-i Osmânî,
3/618)
1197 Ramazan 8 (A¤ustos 1783). Müderrisîn-i
kirâmdan Mehmet Ganim Efendizâde
Mehmet Sad›k Efendi.
Hazîrede bulunan flâhideler flunlard›r:
1184 (1770). Rumeli sadr›ndan nakibü’l-eflraf
fieyhülislâm Mustafa Efendizâde Abdullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/385 Abdullah Efendi Feyzullah Efendizâde) fieyhülislâm Feyzullah Efendi 1115 (1703)’te flehiden vefat etti. O¤lu, fleyhülislâm Mustafa Efendi’nin kabri, Tunusba¤›’nda ve
Eski Menzilhane karfl›s›ndad›r (öl. 1158
/1745).
1185 (1771). Nakibü’l-eflraf Abdullah Efendi-
1197 Cemaziyelevvel 15 (Nisan 1783). Sab›ka Edirne kazas› ‹brahim Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 1/138)
1198 (1783). Sab›ka Sadr-› Rumeli Mehmet
Nafi Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/537 Feyzullah Efendizâde)
1205 Cemaziyelevvel 2 (7 Ocak 1791). Âl-i
feyzden (peygamber nesli) fiam Kad›s›
Mehmet Selâm Efendi’nin efli fierife Hadice Han›m.
Karacaahmet
Mezarl›¤›
8. Ada F bölümünün
görünüflü.
845
1206 Rebiyülevvel 7 (Kas›m 1791). fieyhülislâm Mehmet Kâmil Efendi’nin o¤lu Süleymaniye müderrisi Mehmet Muhib
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/67-68 Kâmil
el-hac Mehmet Efendi) 9. Ada’da fieyhülislâm Kâmil Efendi Sofas›na bak›n›z.
1209 Gurre-i Zilhicce 1 (19 Haziran 1795).
‹stanbul payeli Mehmet Halis Efendi.
(Sicill-i Osmânî, 2/268-269) fieyhülislâm
Feyzullah Efendizâde.
1211 (1796). Rumeli Kad›askeri Nakibü’l-eflraf Abdullah Efendi’nin efli Saliha Han›m.
Karacaahmet
Mezarl›¤› 8. Ada
F Bölümü’nün krokisi.
1206 Cemaziyelevvel 12 (Ocak 1792). fiam
Kad›s› M. Selâm Efendi’nin k›z› el-hac
Behiye Han›m.
1206 Gurre-i Cemaziyelevvel (27 Aral›k
1791). fiam kad›s› Mehmet Selâm Efendizâde Mehmed Salim Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 3/52 M. Salim Efendi)
1220 gurre-i fiaban (25 Ekim 1805). fieyhülislâm Dürrizâde Mehmet Ataullah Efendi’nin o¤lu Yeniflehir Fener kazas› Mehmed Hamid Efendi. (Sicill-i Osmânî,
2/106) Annesi Feyzullah Efendizâdelerden Azize Han›m’d›r.
1226 fiaban 22 (Eylül 1811). Süleymaniye
müderrisi, ‹stanbul Kad›s› Mehmet Ganim Efendizâde Mehmet Arif Efendi.
(Sicill-i Osmânî, 3/618 Ganim Efendi)
1227 Cemaziyelâhir (Haziran 1812). Kudüs
mollas› Hekimbafl› Arif Efendi’nin torunu Medhizâde Abdürrahim Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/722 ve 3/266 Arif Efendi)
Hattat idi.
1229 Ramazan 15 (Eylül 1814). Selâm Efendi’nin k›z›, Mehmet Halis Efendi’nin efli
Ziynet Han›m.
1231 Gurre-i Cemaziyelevvel (30 Mart 1816).
Kazasker Osman Molla Efendi’nin kethüdas› kuzattan Ramazanzâde Mehmet
Said Efendi.
1231 Rebiyülâhir 21 (21 Mart 1816). Nakibü’l-eflraf Mehmet Emin Efendi’nin efli
Sarayl› Manende Han›m.
1227 (1812) tarihinde
vefat eden Hekimbafl›
Arif Efendi’nin torunu
Medhizâde
Abdürrahim Efendi’nin
flâhidesi.
846
1233 Rebiyülevvel (Ocak 1818). Anadolu kazaskeri payeli nakibü’l-eflraf Abdullah
Efendizâde Mehmet Emin Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 1/423)
1234 Cemaziyelâhir (Nisan 1819). ‹stanbul
payeli, Mekke-i Mükerreme kad›s› fiey-
hülislâm M. Kâmil Efendi’nin damad›
Esirîzâde Mehmed Ref’i Efendi. Edip ve
flâir idi. (Sicill-i Osmânî, 2/412 Ref’i Efendi; Osmanl› Müellifleri, 1/308, 396 Esirî
Mehmet Efendi fieyhülislâm)
1239 Zilkade 25 (Temmuz 1824). Mus›ll›-i
Süleymaniye fieyhülislâm Mehmet Mollazâde es-seyyid Mehmet fierif Efendi.
Büyük molla sar›kl› flâhidesindeki kitâbe
fludur:
Nâgihân bir derde düfldüm bulmad›m aslâ devâ
Derdim efzûn oldu umdukca tabîblerden vefâ
Bî-karâr itdi nihâl-i ömrümü bâd-› ecel
Hayflar kim tâzelik halinde oldum mübtelâ
Âl-i feyzim hem dahi ceddim Resûl-› Kibriyâ
Müderris-i kirâmdan bâ-musule-i Süleymaniye
fieyhülislâm-› esbak merhûm Mehmed mollâ
zâde es-seyyid Mehmed fierif Efendi.
Esirizâde Mehmet
Refi’ Efendi’nin
234 (1819) tarihli
flâhidesi.
1243 Receb 17 (fiubat 1828). fieyhülislâm-›
esbak Dürrizâde Mehmet Ataullah Efendi’nin k›z› fierife Nefise Han›m.
1249 (1833). Bâ paye-i Anadolu Nakîbü’l-eflraf Emin Molla Efendi’nin efli Demhofl
Kad›n.
bü’l-eflraf Abdullah Efendizâde Mehmet
Emin Efendi’nin annesi Mevsume Kad›n.
1252 (1836). Bâ paye-i Anadolu Nakîbü’l-eflraf Emin Molla Efendi’nin k›z› fierife Zübeyde Han›m.
1195 Ramazan 20 (9 A¤ustos 1781). Sab›ka
Rumeli Kad›askeri olup nakibü’l-eflraf
iken vefat eden es-seyyid Abdullah
Efendizâde müderrisîn-i kiramdan esseyyid Mehmet Emin Efendi’nin k›z› fierife Libabe Han›m.
*
*
*
1146 (1733). Siyavufl Pafla civar›. Tavus kuyruklu bafl tafl›. On m›sral› kitâbenin tarih
beyti fludur:
‹ki dest açub didi Vâs›f an›n tarihin
Emine Han›m ‹lâhî k›la Adn’i cây-gâh
1146
Elçi ‹brahim Pafla’n›n efli idi. Pehle tafl›n›n dört köflesine birer rozet yap›lm›flt›r.
Bu flekil hiç bir kabirde yoktur. (Sicill-i
Osmânî, 1/120 Elçi ‹brahim Pafla)
1184 Safer 20 (Haziran 1770). Haseki Mustafa A¤a’n›n efli Hafize Hatun.
1194 Rebiyülevvel 11 (Mart 1780). Rumeli
sadaretinden mazulen vefat eden Naki-
1198 Cemaziyelevvel 11 (Nisan 1784). Güzel
flâhide. Sadr-› esbak merhum Mehmet
Pafla’n›n valid-i manevîsi Delailü’l-Hayrat Haf›z› el-hac Hüseyin Beyefendi. (Sicill-i Osmânî, 1/409 ve 2/216 Mehmed
Emin Pafla Ya¤l›kc›zâde)
1200 Zilhicce 15 (Ekim 1786). Güzel yaz›.
Kutbu’l-ârifîn-i âgâh Mehmet A¤a hülefas›ndan tir-keman (ok at›c›) Kâtibi Hasan Efendi.
1201 (1786). El-hac Hüseyin A¤a.
1203 Gurre-i Safer (Kas›m 1788). Sultan
Mustafa Hazretlerinin çira¤lar›ndan Silâhflor-› fiehriyarîden Lalazâde Ahmet
847
Beyefendi’nin efli ahlâk sahibi Fat›ma
Bedricihan Kad›n. (Sicill-i Osmânî,
4/589 Lalazâde Mehmet Nuri Bey; 1/276
Ahmet R›fat Bey)
1204 Cemaziyelevvel 6 (Ocak 1790). Rikab-›
Hümayun kethüdas› kaimmakam› olan
‹brahim Efendi’nin kethüdas› el-hac
Ahmed A¤a’n›n namurad ve flehiden
vefat eden efli Esma Hatun.
1206 (1791). Nefis tafl. Gümrük Eminizâde
Said Bey’in efli Mahitab Kad›n.
1208 Receb 22 (fiubat 1794). Sahib-i sofa elhac Ahmet A¤a cariyelerinden fierefzan
Kad›n. (Kal›n Ahmet A¤a için bkz. Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205)
1209 Ramazan 27 (Nisan 1795). Yerde. Cidde
valisi silâhdar-› hazreti flehriyarî ‹brahim
Pafla’n›n k›z› Aifle Han›m. “‹flbu tafl bin
ikiyüz dokuz senesi Ramazan-› flerifinin yi¤irmi yedinci Kadir gicesi fani alemden ayr›lan Aifle Han›m için dikildi.” (Sicill-i Osmânî, 1/137)
1206’da vefat eden
Gümrük Eminizâde
Said Efendi’nin efli
Mahitab Kad›n’›n
nadir flâhidesi.
Kemankefl
Hüseyin Bey’in
848
1210 (1195). Hâlâ Anadolu Valisi Seyyid elhac Ebubekir Pafla’n›n cariyesi Hofleda
Kad›n. (Sicill-i Osmânî, 1/183)
1210 (1795). Kafesî destarl›. Yaz›c›-i esbak
Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan el-hac
Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/269)
1212 Cemaziyelevvel 17 (Kas›m 1797). Eski
kâtibî sikkeli, ok ve yay kabartmal› flâhide. Silâhflor-i hazreti flehriyarîden Ahmet A¤azâde Kemankefl Hüseyin Bey.
K›z›, 1209 (1794), Emine Han›m.
1213 Cemaziyelâhir 2 (Kas›m 1798). Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan Çaprasl›
damad› Süleyman Efendizâde Arif
Efendi’nin efli Zeliha Kad›n. Çaprasl›’n›n k›z› ve M›s›r-Kahire Valisi vezir-i
mükerrem el-hac Ebubekir Pafla’n›n efli
Fat›ma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/89
Çaprast›l›)
1214 Muharrem 21 (Haziran 1799). Rikab-› Hümayun kethüdas› el-hac Ahmet A¤a’n›n
kar›ndafl› Vezir A¤as› Mehmet A¤a.
1214 Rebiyülâhir 27 (Eylül 1799). fieyhülislâm Dürrizâde es-seyyid Ataullah Efendi’nin efli Azize Han›m. Lâhdi da¤›lm›flt›r. (Sicill-i Osmânî, 3/476; Feyzi Kurto¤lu, Gelibolu, s. 103).
1215 (1800). Tu¤ral› nefis tafl ve hat. Kara ‹smail Paflazâde Hac› Ali Beyefendi’nin
efli Afife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/367
‹smail Pafla)
1216 (1801). Rikab-› hümayun kethüda kaimmakam› ‹brahim Efendi’nin kethüdas› el-hac Ahmet Efendi’nin efli Raife Han›m.
1217 fiaban 10 (0Aral›k 1802). Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan Tayfur Efendi’nin
efli Sinerud Kad›n.
1219 (1804). Kethüda-y› sadr-› âlî ‹brahim
Nesim Efendi’nin Karakula¤› Ali
A¤a’n›n efli Zekiyye Kad›n.
1220 Safer 7 (May›s 1805). Da¤›lm›fl lâhit. Esseyyid Abdullah Efendizâde kad›asker
es-seyyid Osman Efendi. Nefis hat,
‹mam-› gemi Tahir Efendi imzal›d›r.
Kazasker es-seyyid
Osman Efendi’nin
flâhidesi.
1221 Gurre-i flevval (Aral›k 1806). Kafesî
destarl›. Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan ‹brahim Efendi.
1224 (1809). Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan Çeprastl› damad› Süleyman
Efendi’nin k›z› ve M›s›r-Kahire Valisi Ebubekir Pafla’n›n efli Fatma Han›m. (Sicill-i Osmânî, 1/183)
1221 fievval 28 (Ocak 1807). Kethüda-y›
sadr-› âlî ‹brahim Nesim Efendi’nin kethüdas› Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan el-hac Ahmed Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 1/148 ‹. Nesim Ef.)
1226 Ramazan 15 (Ekim 1811). fiam kazas›
mazulü Hekimbafl› Mehmet Molla Efendi’nin k›z akrandafl› es-seyyid Mehmet
Halis Molla Ela Efendi’nin efli Zübeyde
Han›m.
1222 Cemaziyelevvel 15 (Temmuz 1807). Elhac Ali Beyefendizâde Silâhdar-› Hassa’dan ‹smail Beyefendi’nin efli Refia Kad›n.
1227 (1812). Kâtibî sikkeli. Galata Saray›
A¤alar›’ndan fiakir A¤a.
1222 Ramazan 12 (Kas›m 1807). Süleyman
Bey’in ç›raklar›ndan Teberdarlar Oca¤›’ndan ç›kma ‹brahim A¤a.
1227 Rebiyülâhir 5 (Nisan 1812). Kâtibî sikke güzel hat. K›br›sî Hac› Bekir A¤a.
Ayak tafl› Sad›k imzal›.
1223 (1808). Çaprasl› damad› Süleyman
Efendi’nin bafl çukedar› Bekir A¤a’n›n
efli Ayfle Hatun.
1227 Gurre-i Safer (fiubat 1812). Kafesî destarl›. Sadr-› esbak Ziya Yusuf Pafla’n›n
kap› kethüdas› ve Tophane Naz›r› Hâcegân-› Divan-› Hümayun’dan Mehmet
Tayfur Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/261)
1224 (1809). Ahmet A¤a’n›n o¤lu olup genç
iken vefat eden Ataullah Efendi.
1227 Zilhicce 10 (Aral›k 1812). Zaime ‹brahim A¤a’n›n efli el-hac Hadice Hatun.
849
1240 Ramazan 28 (May›s 1825). Hâcegân-›
Divan-› Hümayun’dan Niflanc› Mustafa
fieci’ Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/468)
1241 fievval 15 (May›s 1826). Yayl›kc›lar
Haffaf el-hac Ali A¤a.
1247 Safer 26 (A¤ustos 1831). Çukedar-› hazreti flehriyarî Halil A¤a’n›n efli fierife
Hadice Han›m.
1330 Safer 6 (Ocak 1912). Yerdeki bir mermer levha üzerinde “fieyhülislâm-› esbak
Takizâde Zekeriyya Efendi ahfad›ndan piyade miralay› Mehmet Remzi Bey” diye
yaz›l›d›r.
1253 (1837). Büyük fesli. Çukedar-› hazreti
flehriyarîden mahreç es-seyyid Halil
A¤a.
1343 fiaban 15 (Mart 1924). ‹ki lâhit. “‹ki garip flehid kardefller” Mehmet Bey ve Esma
Han›m. Diyarbekir Nakibü’l-eflraf› hace
Mes’ud Beyefendi’nin k›z› ve Niyazi
Bey’in efli Esma Han›m.
1243 (1827). Genç vefat eden Hac›zâde merhum Ebubekir Efendi’nin k›z› “Serv-i gülzar-› flerafet Rukiye Han›m”
9. ADA
1256 Cemaziyelâhir 6 (A¤ustos 1840). Niflanc› Mustafa fieci’ Efendi’nin efli sarayl›
Hadice Kad›n.
1264 Receb 15 (Haziran 1848). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Sergi Muhasebecisi elhac es-seyyid Dervifl Hasan Efendi. (‹mzal›d›r.)
1287 Cemaziyelevvel 3 (Temmuz 1870). Fesl›. Haydarpafla Kasr-› Hümayunu bekçisi
Edhem A¤a.
1295 Ramazan (Eylül 1878). Maliye hazine-i
celilesi muhasebe kalemi mümeyyizi
Mehmet fiakir Bey’in efli fierife Atiyye
Han›m. O¤lu Hüsnü Bey’in efli, 1279
(1862), Hurisiye Han›m.
1298 Rebiyülâhir 21 (Mart 1881). Efl-fleyh
Hüsameddin Ankaravî (k.s.) Hazretlerinin sülâle-i tahiresinden Telhisi Hasan
A¤azâde züemay› dergâh-› âlî’den Mehmet Emin Bey’in efli Afife ve Saliha Refia Han›m.
1310 (1892), Çukedar-› Hazreti fiehriyarî esseyyid Halil A¤a’n›n k›z› zahide ve arifeden hace Nesibe Han›m.
850
Âsitâneli Münire Han›m. Tunusba¤›
Çeflmesi arkas›.
9. Ada - B’den A Noktas›na (Gündo¤umu Caddesi Boyunca):
1200 fievval 10 (A¤ustos 1786). Abdülhamid
Han efendimizin Has Odabafl›s› Hattat
Salih A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/208) Kabri
lâhit fleklindedir.
1244 Muharrem 21 (A¤ustos 1828). Molla sar›kl›. Havass-› refia kad›s› (Eyüp Kad›s›)
el-hac ‹brahim fiefik Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/152)
1222 (1807). Güzel yaz›. Ricâl-i Devlet-i
Aliyye’den Darphane-i Âmire Naz›r›
Ebubekir Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/183)
1234 Ramazan 29 (Temmuz 1819). Darphane-i Âmire Emini Ebubekir Efendi’nin
hemfliresi hace Hadice Kad›n.
1178 (1764). Sikkeli. Ah›skal› Edirne kazas›
el-hac Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî,
4/248)
1237 (1821). Naz›r ‹brahim A¤a’n›n annesi
Fatma Hatun.
1316 (1898). Sultan Abdülaziz Han seccadecibafl›s› Osman Efendi.
1308 fiaban 15 (Mart 1891). Kala-i Sultanî
müftüsü Said Veysi Efendizâde mevâlî-i
kirâmdan fazîletlu Haf›z Abdürrahim
1324 Ramazan 20 (Kas›m 1906). Üsküdar’da
ve ‹hsaniye Mahallesi’nde Kurfluncu
1249 (1833). Güzel yaz›. Darphane Naz›r› Ali
Efendi.
1309 C.âhir 9 (Ocak 1892). Befliktafll› ‹brahim A¤a’n›n k›z› ve 5. Ordu-yu Hümâyun reis-i erkân› Süleyman Pafla’n›n efli
Fatma Ferdane Han›m.
Sofa:
1907 Sadr-› esbak Hüseyin Avni Paflazâde Fuad Gelendosî.
1938 Hamdi Gelendosî.
1322 (1904). Sadr-› esbak Hüseyin Avni Pafla
mensûban›ndan Mehmed Cafer Efendi’nin efli Münire Han›m. (‹nal, Son Sadrazamlar, s. 586)
*
*
*
1253 Zilkade 25 (fiubat 1838). Üsküdar’da
fiemsipafla’da Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan ‹zzet Bey’in efli Fatma Han›m.
1185 (1771). Üsküdar A¤as› Haseki Mustafa
A¤a’n›n baflçukadar› Osman A¤a.
1203 (1788). Kuzat-› kirâmdan Hasan Efendi.
1197 (1782). Haseki el-hac Mustafa A¤a’n›n
ye¤eni Gülflenî Ahmed A¤a’n›n k›z›
olup gençli¤inde vefat eden Mihrimah
Dudu.
1162 (1748). Kandiyeli 14. Cemaatten B›çakç› Kara Ali.
1248 (1832). Üsküdar’da basmac› odas› Hamuro¤lu el-hac Hüseyin A¤a.
1162 (1748). Haseki 8. cemaatten Mustafa
A¤a.
1253 (1837). Devletlu 5. Kad›n kahvecisi
Rüstem A¤a.
1247 (1831). Fesli. Tebdil eskisi Mehmed
A¤a.
1307 (1889). Ferikan-› kirâm saâdetlü Abdülkerim Pafla’n›n efli Hace Han›m. (Sicill-i
Osmânî, 3/357)
1151 (1738). Hamzavî tafl. Hisarî Mehmed
A¤a.
1255 (1839). Asakir-i Hassa yüzbafl›s› Ali
A¤a.
1230 (1815). Kafesî destarl›. Hâcegân-› Dîvân-i Hümâyun’dan Hasan Ferdi Efendi.
1270 (1853). Cidde Valisi Mehmed Pafla’n›n
efli Esma Han›m mu’tekas› (azatl› köle)
Ömer A¤a’n›n efli Ayfle Kad›n.
9. Ada’da
Darphane-i Âmire
emini Ebubekir Efendi
ve k›zkardefli Hace
Hadice Kad›n.
1221 (1806). Darbhane-i âmire Naz›r› Abdülbaki Efendi’nin k›z› Hadice Han›m.
1226 Cemaziyelâhir 28 (Temmuz 1811). Ürgüblü muhaddisîn-i kiramdan Ömer
Efendi. (Merâk›d, s. 50-51)
1182 (Haziran 1767). Giritli Hanyal› Çolak
Baba Ali.
1270 Rebiyülevvel 2(Aral›k 1853). Bin ikiyüz
851
9. Ada’da
fieyh Yakup Gafurî
yirmidokuz senesi vefat eden sadr-› esbak Divitdar Mehmet Pafla’n›n torunu
Numan Bey’in o¤lu Mustafa Necib Bey.
1237 (1821). Mudurnulu fieyh ‹smail Efendi’nin o¤lu Dervifl Salih Efendi.
1140 (1727). ‹mam-› sâni-i flehriyarî Abdullah Efendi.
1309 (1891). Maliye Nezareti kalemi müdürü
el-hac Said Bey’in efli Fat›matü’z-zehrâ
Han›m’›n k›z› Hanife Seniye Han›m.
1308 R. âh›r 23 (Aral›k 1890). Maliye Nezareti’nden Said Bey. (Sicill-i Osmânî,
3/49)
Karacaahmet
vaziyet krokisi.
1267 Cemaziyelâhir 3 (Nisan 1851). Hâzâ
kabri el-hac Ömer bin Abdullah Efendi
el-Akflehri el-müfltehir-i hace-i hazreti
flehriyarî (Sicill-i Osmânî, 3/600-601;
Merâk›d, s. 50)
1327 (1909). Ricâl âleminden ve tarikat-i
Nakflibendiyye’den Akflehri Abdullah
Efendizâde Sultan Bayezid civar›nda
Emin Bey Mahallesi imam› mevâlîden
Hakk› Efendi ve efli.
1285 R. evvel 14 (Temmuz 1868). Sikkeli ve
güzel yaz›. fieyhülislâm Arif Hikmet Beyefendi’nin kethüdas› mevâli-i kiramdan Erzincanî Sinanzâde el-hac Haf›z
Mehmet Emin Efendi. (Sicill-i Osmânî,
1/435)
1211 (1796). Kafesî destarl›. Karahisarî Ahmed Paflazâde Mustafa Beyo¤lu Ömer
Bey. (Sicill-i Osmânî, I/272 Ahmed Pafla).
1158 (1745). Kayserili âlemü’l-ulema efl-fleyh
el-hac Ebubekir Efendi.
1233 (1817). Karahisarî Ahmed Pafla’n›n efli
Heybetullah Han›m.
1163 (1750). El-hac Ebu Bekir Efendi’nin k›z›
fierife Fat›ma Hatun.
Büyük Sofa:
Mezarl›k duvar›ndan biraz içeridedir.
1223 Zilkade 23 (fiubat 1809). Muhallefat ha-
852
lifesi seyyid Mehmed Said Efendi’nin efli
Zeynep Taravet Kad›n.
1221 (1806). Muhallefat halifesi Mehmed Said Efendi’nin efli Ziba Fatma Han›m. Cariyesi 1224, Hadice Kad›n.
1229 Rebiyülevvel 15 (Mart 1814). Baruthane Naz›r› Mehmed Said Efendi’nin cariyesi Emine Han›m.
1230 Rebiyülevvel 11 (fiubat 1815). Defterdar-› fl›kk-› evvel Mehmed Said Efendi’nin k›z› Cemile Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/41)
1240 Muharrem 29 (Eylül-1824). Kâtibî sikkeli. Edirne valisi Esad Pafla’n›n mühürdar› fli’r ü infla sahibi merd-i edib fiakir
1211 (1796). Sarayl› Hadice Kad›n.
1225 (1810). Mühürdar Emin A¤a’n›n pederi
utekalar›ndan Selim A¤a.
*
*
*
1149 (17373). Hüdâyî Aziz Mahmud Efendi
Âsitânesi fleyhi Yakub Gafurî Efendi.
fiâhidesi üzerinde 13 dilimli Celvetî Sikkesi vard›r. Tafl›, fieyh Osman fiems
Efendi aç›k türbesinin sa¤ taraf›ndad›r.
26 ad›m mesafede ve mezarl›k duvar›n›n
hemen arkas›ndad›r. Kitâbesi fludur:
Celvetî Mahmut Efendi’ye halife idi bu
Lezzet-i dünyaya kat’a eylemezdi ârzû
Giceler kaim günü savm üzre geçdi niçe y›l
Hak budur kim râh-› takvada iderdi cüst ü cû
Murg-› rûhu Cennet-i Firdevs içinde ola flâd
Sebz-i ba¤-› gülflen-i Adn ide daim sû-be-sû
Bir elif kamet gidüb fevtinde tarihin didi
Kutb-u hakk Yakub Efendi bezm itdi hakka Hu
sene 1149 fî Ramazan 15
1229 (1814). Baruthane Naz›r› Mehmet Said
Efendi’nin cariyesi Nesibe Kad›n.
1183 Zilkade 8 (Mart - 1770). Mehterbafl› elhac Ahmed A¤a.
1206 (1791). Erzincan Müftizâde Mustafa
Efendi.
9. Ada’da, Mehterbafl›
el-hac Ahmet A¤a.
1203 (1788). Erzincan Müftizâde dersiâm
Mehmed Sad›k Efendi.
1314 Eylül 7 (1898). Ayasofya-i kebir dersiâmlar›ndan Kastamonili Hasan fievki
Efendi.
1304 Safer 10 (Kas›m-1886). Fesli ve dört dilimli taç kabartmal› flâhide, uzun yaz›s›:
“Budur kabr-i flerif-i Edhem ‹brahim Pafla”
diye bafllamaktad›r. Tarih beyti fludur:
Konunca lâhde gülbank›n çeküb Salim didi tarih
‹lâhî iflte bu sâd›k kulun Edhem Sana geldi
10 Safer 1304
(Sicill-i Osmânî, I/316; Merâk›d, s. 50)
1304 Ramazan 10 (Haziran 1887). Yüz on yafl›nda vefat eden ‹brahim Edhem Pafla
853
Baba’n›n o¤lu giriftzen R›za Bey.
1159 (1746). Üsküdar’da Âsitâne fleyhi esseyyid Osman Efendi’nin k›z› fierife
Emine Hatun.
Tarih k›sm› gömülü. fiâhidesi üzerinde 17 dilimli bir sikke vard›r. Kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn efl-fleyh Selâmi Efendi’nin
postniflîni olan Yakub Efendizâde fieyh
Mustafa Efendi.
1240 (1824). Sultan Ahmet fieyhi el-hac Hüseyin Efendi’nin o¤lu Ahmet Efendi’nin
efli Cemile Han›m.
ad›m afla¤›da ve duvardan 20 ad›m içeridedir. Kitâbesi fludur:
Nâflir-i ulûm u fünûn
Aliyye vü aliyye te’lif
Nesh-i nadire ile mütehayy›z
Faz›l ulema ve fluaradan
Maliye Sicill-i Ahval Kalemi
Mümeyyiz-i hariri flehr el-hac
Mehmed Sa’id Bey’in ruh-›
fierifi çün el-Fatiha
Yan›nda:
Tarih k›sm› gömülü. Sultan Ahmet fieyhi Üsküdarî el-hac Hüseyin Efendi.
Maliye Sicill-i Ahval Kalemi mümeyyizi Mehmed Sa’id bey’in halilesi Fat›matü’z-zehra Han›m’›n ve kerimesi Hanife Samiye
Han›m’›n ruhlar› çün el-Fatiha.
1197 (1782). El-hac Mustafa A¤a.
Validesinin 16 C. evvel 1316
1241 (1825). Hane-i Hassa’dan ç›kma Esad
A¤a.
Kerimesinin 10 R. âhir 1309
1232 Cemaziyelevvel 9 (Mart 1817). Dîvân-›
Hümâyun mualla erkân›ndan Haf›z ‹smail Bey. (Sicill-i Osmânî, 1/377)
1316 C. âhir 3 (Ekim 1898). Fukara-y› Kadiriyye’den Ni¤de eflraf›ndan kaimmakam
Mustafa Beyzâde Bayezid Kaimmakam›
Mehmed Arif Bey.
1192 gurre-i Receb (Temmuz 1778). Hâlâ
Sultan Ahmed Camii ruznamecisi Mustafa Efendi’nin efli Zübeyde Han›m.
1324 Zilhicce 27 (fiubat 1907). Nefis yaz›, yer
yer tahrip olmufl. Sab›ka Emir-i Mekke-i
Mükerreme....... saadetlu devletlu fierif
Abdülmüttalib Hazretlerinin torunu fiura-y› Devlet Tanzimat Dairesi muavinlerinden Saadetlu fierif Mes’ud Beyefendi.
1276 (1859). Sultan Mahmud Han flerbetcibafl›s› el-hac Mehmed Said Efendi.
854
Yan›nda:
1184 Cemaziyelevvel (A¤ustos 1770). Kitâbesi fludur:
Geldi tabîb kaza-i Hikme-i kanun ile
Verdi ecel flerbetin kâse-i hûn ile
Yakd› felek çarh›n› eyledi zîr-i debir
Ayifle bir âh eyledi atefli ta’un ile
Dervifle Hatun.
1184 Cemaziyelevvel.
Tavus kuyruklu tafl›n arkas›na ayet-i kerime yaz›lm›flt›r. (fieyh Osman fiems
Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.)
1233 (1817). Ca¤alazâde Reflid Bey’in efli fierife Emine Han›m.
Biraz ‹ç Tarafta Bir Sofa:
1281 (1864). Dâr-› fiûrâ ketebesi mütehayyizan›ndan Ahmed Ataullah Bey’in efli
Hadice Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/481)
1227 (1812). Güzel tafl, uzun yaz›. Do¤anc›lar’da Ser silâhflor fiakir A¤a’n›n efli Ayfle Hatun. fiakir A¤a’n›n Do¤anc›lar’da
bir çeflmesi vard›r.
1308 R. âhir 21 (Aral›k 1890). Mehmed Said
Bey. fieyh Osman fiems aç›k türbesi sa¤›nda, mezarl›k duvar› üzerinden 70
1250 Cemaziyelevvel 11 (Eylül 1834). Üsküdar ‹htisab› memuru Mehmed Dürri
Efendi’nin efli Rukiye Han›m.
1272 Cemaziyelâhir 5 (flubat 1856). Dört dilim taçl›. Dökmeci el-hac Mehmed Sad›k A¤a’n›n o¤lu Hazreti Sultan Seyyid
Ahmed El-Bedevî (k.s.) kudema-y› fukara-y› hulefas›ndan el-hac Hüseyin Baba.
1295 (1878). Harameyn-i flerifeyn tercüman›
saâdetlu el-hac Hasan fiükrü Efendi’nin
k›zkardefli Zeynep Han›m.
*
*
*
1211 Recep (Aral›k 1796). Kafesî destarl›.
Muhsinzâde Ahmed Bey’in damad› Hâcegân-› Dîvân-› Hümayun’dan Silâhdar
‹brahim A¤azâde Mehmed Said Efendi.
(Sicill-i Osmânî, 3/35, 4/255 Muhsinzâde)
tâbesi aynen fludur:
Rukiyye Hatun heman gülüm handan
Hünkâr Ebesi’nin k›z›d›r o can
Gül cemali onun sarard› soldu
Ecel yakub ana irifldi ferman
Vaz’-› hamli sebeb oldu mevtine
A¤lad› ana zemîn-i âsmân
Gitdi hasret ehline, kader iflte
Yi¤irmidokuz yafl›nda verdi can
Ola ruhuna rahmet hem Fatiha
Makam-› Cennet ola kendi fladman
1149
1259 (1843). Gazi Sultan Mahmud Han Kad›nlar›ndan el-hace Baflkad›n Hazretle-
Karacaahmet Camii
(Fethi Ahmet Pafla
Camii).
Arkas›ndaki yol
sonradan mezarl›¤a
kat›lm›flt›r.
1124 (1712) Muhteflem kallavîli dört köfle eflsiz tafl. Ser Sekban ‹smail A¤a. (Merâk›d,
s. 112; Sicill-i Osmânî, 1/359)
1301 (1883) Kaimmakam ‹brahim Bey.
1331 Safer 1 (Ocak 1913). Demir parmakl›kl›. Balkan muharebesinde Edirne müdafilerinden topçu kumandan› R›fat Pafla’n›n efli Eflref Han›m.
1198 fievval 4 (A¤ustos 1784). Büyük sar›k,
güzel hat. Eflrâf-› kuzat-› kirâm fuzala-y›
fiham Ser Levha-i Yemin-î Anadolu esseyyid Hasan Efendi. (Sicill-i Osmânî,
2/157)
1304 C. âhir 14 (Mart 1887). Tophane-i
Âmire Meclisi Harbiye Dairesi azas›ndan kaimmakam Mehmed Emin Bey.
1324 Zilhicce (Ocak 1907). Kaimmakam
Emin Bey’in k›z› ve kaimmakam Hasan
Tahsin Bey’in efli Fatma Han›m.
1305 Ramazan (May›s 1888). Serdar-› Ekrem
Abdülkerim Nadir Pafla’n›n damad› Seraskeri Topcu Dairesi’nden fievket Bey.
1127 (1715). Hâzâ kabri Abdurrahman Pafla’n›n ser-i maktuudur. (Sicill-i Osmânî,
3/318) Sufi Abdurrahman Pafla. Bahir
Mustafa Pafla’n›n babas›d›r.
1149 (1736). Tavuskuflu kuyruklu güzel tafl;
aln› rumîli, iki yan› ise kum saatlidir. Ki855
rinin kahvecibafl›s› Hüseyin A¤a. (Ç.
Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›, s. 123)
1182 (1768). Gümrük Emini ‹shak A¤a’n›n
efli fiekban Kad›n.
1273 (1856). Ayasofya fieyhi Yusuf Efendi
Hazretlerinin k›z› Zeyneb Han›m. (Sicilli Osmânî, 4/674)
1239 (1823). Hâlâ Serbostaniyan-› Hassa Osman A¤a Hazretlerinin pederi Arakiyeci Ye¤en Halilzâde Ahmed A¤a. (Sicill-i Osmânî,
3/443)
1250 Rebiyülevvel 15 (Temmuz 1834). Kara
Feyzizâde Dergâh-› âlî Kap›c›bafl›lar›ndan Ali Beyefendi.
Tarih k›sm› gömülü. Uzema-y› meflayih Bosnevî el-hac Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerinin müridan›ndan kuruyemiflçi Mustafa A¤azâde Ali Efendi. Nalçac› Halil
Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.
1265 (1848). Asakir-i Hassa-i fiehinflahi piyade 1. alay› hocas› Süleyman Efendi.
1314 (1896). Viran k›rm›z› türbenin içinde.
Üsküdar’da Karakad› Mektebi Hocas›
Hac› Süleyman Efendi’nin annesi Zeyneb Hatun.
1207 (1792). Kafesî destarl›. Rikâb-› Hümâyun kethüdas› Ali Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/550)
1227 fiaban 20 (A¤ustos 1812). Gedikpafla’da
Akarçeflme kurbinde Taflmektep hocas›
Ali Efendi’nin efli fierife Nefise Han›m.
1270 (1853). Onüç dilim sikkeli. fieyh Aziz
Mahmud Hüdâyî Dergâh-› fierifi’nde
imaret hizmetinde bulunan Bekmezci
Latif A¤a’n›n o¤lu Dervifl Raif Efendi.
Sofa:
1313 (1895). Piyade dairesinde 3. flube mümeyyizi el-hac Ahmet Galip Efendi’nin
efli Aliyye Han›m. 1309, K›z› Emine Han›m. Di¤er k›z›, 1307, Hafize Han›m.
1309 (1891). ‹nce Alemdarzâde Ahmed Cemil Bey’in k›z› ve Bab-› Vâlâ-y› Seraskeri-i Hassa Erkân-› Harp Dairesi’nin nüfus kalemi halifesinden Haf›z ‹brahim
Efendi’nin efli Ayfle Adile Han›m.
1307 (1889). Tophane-i Âmire miralay›
Mehmed Daver Bey. K›z› ve Zeytinburnu Hastahanesi operatörü tabib Fethi
Bey’in efli olup 1322 (1904)’te vefat
eden Fatma Han›m.
*
1196 Ramazan 16 (25 A¤ustos 1782). Tophanelizâde fleyh el-hac Mehmed Efendi.
1176 Cemaziyelâhir. 8 (Aral›k 1762). Tophanelizâde el-hac Mustafa Efendi.
1156 Ramazan (Ekim 1743). Mukabele-i süvari Baflhalifesi Tophanelizâde Mahmud
Efendi.(Sicill-i Osmânî, 4/325) K›s›kl›
yolu üzerindeki bir semte hâlâ Tophanelio¤lu denir. Burada bir çeflmesi, Bülbülderesi semtinde de kona¤› vard›. Üzerinde bulundu¤u sokak Tophanelio¤lu Sokak ad›n› tafl›maktad›r.
1165 (1751). Dervifl Ahmed Dede. (Merâk›d,
s. 58)
1294 (1877). Filibe Naz›r› Hüseyin A¤a’n›n
k›z›, Refik Bey’in efli Hadice Hesna Han›m.
856
*
*
1305 (1887). Ferikan-› kirâmdan saâdetlu
Ahmed H›fz› Pafla’n›n k›z› ve Alay Kâtibi Tevfik Efendi’nin efli S›d›ka Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Kafesî destarl›. Dergâh-›
âlî Yeniçerileri kap› halifesi Mir Ömer
Efendi.
1297 (1879). Kassam ve Tophane Müftüsü
fiükrü Efendi.
1170 Muharrem 12 (Ekim 1756). Lâhdi kafesî destarl›d›r. Defterdar-› fi›kk-› evvel esseyyid Mehmed Memifl Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 4/512).
1270 gurrei Cemaziyelevvel (fiubat 1854).
Devletlu Ahmet Fethi Pafla Hazretlerinin Kapuçukedar› Osman A¤a.
A noktas›ndan E Noktas›na Do¤ru Duvar
Boyu:
1108 (1696). Bezeztânî el-hac Mehmed A¤a.
mud Bey. (Sicill-i Osmânî, 4/335-349;
Merâk›d, s. 71) Otuz seneden fazla inziva
hayat› yaflam›fl ve 56 yafl›nda vefat etmifltir.
Bir flâhide. Aynen; “Merhum Çak›rc›bafl› Seyfi
Mustafa A¤a 69” diye yaz›l›d›r.
1297 (1879). Defter-i Hakanî senedat müdürü
Mehmet Ali Efendi.
1157 (1744). Kad›asker Feyzullah Efendi’nin
k›z› Akile Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/35
Feyzullah Efendi)
1300 fievval 15 (19 A¤ustos 1883). Tunusba¤› Caddesi üzerinde sütun flâhide. Uzun
kitâbesi:
1175 gurre-i Cemaziyelevvel (Kas›m 1761).
fiaml› el-hac Mehmed Efendi
Vah Hazinedar Ahmed A¤a’n›n vah zevcesi
Ni’met-i dünya ile bulmufl iken hâl-i refâh›
1177 gurre-i Cemaziyelevvel (Kas›m 1763).
‹skilibî müfessirîn-i izam Abdurrahman
Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/322; Merâk›d,
s. 72)
1182 Muharrem (May›s 1768). fieyhülislâm
‹shak Efendi’nin k›z› fierife Emetullah
1184 (1770). Sufi Halil Efendi.
1236 (1820). M›s›r Çarfl›l› kap›kethüdas› elhac Halil A¤a.
1281 (1864). Tepedelenli Ali Pafla’n›n o¤lu
Mir-i mirandan Muhtar Paflazâde Mah-
diye bafllamakta ve;
Fevti tarihin ç›kub bir hatif-i agehi didi
Saliha Han›m ide dar’ün-nâimi câygâh
diye son bulmaktad›r.
1311 (1893). Etraf› parmakl›k çevrili. Vükelay› saltanat-› seniyyeden Ahmed Zühdü
Pafla’n›n annesi fierife Emine Han›m.
Pafla’n›n K›z›ltoprak’ta camii vard›r.
1321 (1903). Mütercim Mehmed Pafla’n›n
kalfalar›ndan Mehmed Efendi’nin efli
Raife Han›m.
K›rm›z› Türbe’nin
bugünkü durumu.
Yaln›z bir duvar›
kalm›flt›r.
857
1328 Zilkade (Kas›m 1910). Kad›zâde aziz-i
muhterem mevlâna efl-fleyh es-seyyid
Mehmed Nuri Behcetî en-Nakflibendî
(k.s.) Hazretlerinin kudema-y› müntesibîn-i kirâmdan Sadr-› Esbak Merzifonî
Kara Mustafa Pafla Hazretlerinin vakf›
kâtibi el-hac Mehmed Galib Efendi ‹bn-i
Abdülkadir Efendi.
Yedekçi Sofas›:
1146 Safer 15 (Temmuz 1733). Kafesî destarl›. Bafl muhasebeci el-hac Yedekcizâde
Ali Efendi.
Burada Yedekçi ailesine ait alt› tafl vard›r. (Sicilli Osmânî, 3/533; 4/235 Yedekci Mehmed Pafla)
1288 (1871). Maliye hazinesinde dîvân-› muhasebât azas› el-hac Arif Efendi’nin o¤lu
Masarifat Muhasebesi’nden Mehmed
fievket Bey.
1216 (1801). Selânik’te ‹shak Pafla evlâd›ndan Abdurrahman A¤a’n›n k›z› Hadice
Han›m.
1293 (1876). Trablus ve ‹flkodra mektubcusu
Vidinli el-hac Mehmed A¤a’n›n o¤lu
Ali R›za Beyin k›z› ve vali Vam›k Pa-
Karacaahmet
Mezarl›¤›’nda
‘At Türbesi’
denilen türbe.
Türbe asl›nda Niflanc›
Hamza Pafla’ya aittir.
858
fla’n›n torunu Feride Adile Han›m. 15
fiin. (Sicill-i Osmânî, 4/602)
Tarih k›sm› gömülü. Kâtibî sikkeli. Gekbuzeli
(Gebze) Fazlullah Pafla evkaf› mütevellisi ‹brahim Efendi.
1172 (1758). Dört dilimli sikke. Hâzâ kabri
es-seyyid Mehmed Murad Dede en-Nakflibendî.
1284 (1867). Maliye Hazine-i Celilesi’nde Divan-› muhasebeden el-hac Emin Efendi.
1080 (1669). Aynen: Merhum Cündi Mehmed hafidesi k›z›-o¤lu efl-fleyh Ahmed
Efendi.
Sofa:
1252 fiaban 22 (Aral›k 1836). Müderrisîn-i
kirâmdan fiükrüzâde Abdülvehab Efendizâdezâdesi Abdülvehab Efendi.
1253 (1837). Müderrisîn-i kiramdan fiükrüzâde Feyzullah Efendi’nin k›z› müderris
Osman Efendi’nin efli fierife Abide Han›m.
1235 (1819). Müderris Osman Efendi.
1202 (1787) Selânik Kad›s› fiükrüzâde Feyzullah Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/38)
*
*
*
1258 (1842). Eflraf-› kuzat-› kiramdan Tosyevî
Mehmed Reflid Efendi’nin efli Zeliha
Han›m. K›z›, 1252, Fatma Han›m.
1244 (1828). Rical-i Devlet-i Aliyye’den Kesriyelizâde Nu’man Beyefendi necl-i necîbinden Hâcegân-› Divan-› Hümâyun’dan Mehmed Es’ad Beyefendi ’nin
efli Münire Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4 /
571).
Tarihsiz. Ayazma Cami-i fierifi ser müezzini elhac Hüseyin Hüsnü Efendi.
1302 R. evvel 15 (Mart 1885). Bab-› Seraskeri’de harbiye kalemi ketebesi Hayreddin
Pafla sülâlesinde Hac› ‹brahim Pafla bin
Halil Paflazâdeler’den el-hac Mehmed
Fasih Bey. Reisü’l-Hattatîn Hamdullah
Efendi Hazîresi Bahsine bak›n›z.
1224 Cemaziyelevvel 21 (Temmuz 1809).
Hattat Osman Efendi’nin k›z› Hadice
Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Kâtibî sikke, Hattat Mustafa Efendi.
1166 Cemaziyelevvel 4 (Mart 1753). Fahrü’lmüderrisîn-i kirâm Hattat fiakirzâde elhac Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî,
4/240; Merâk›d, s. 73; Tuhfe, s. 360, 419)
1220 (1805). Ayasofya-i kebir Medresesi’nde
kain Hattat Abdürrahim Hilmi Efendi.
1192 (1778). Nakflibendî Hattat el-hac Ahmed Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/266)
1180 fiaban 12 (Ocak 1767). Hamzavî tafl. Elhattat ve’l müderrisîn-i kirâm ve ser et›bba-y› Saray-› Galata el-hac Hasan
Carullah el-maruf bi tesbihci.
1060 (1650). Kefeki tafl. Merhum Ken’an Çavufl.
1315 Ramazan (Ocak 1898). Üsküdar’da Esbpazar›’nda (Atpazar›) Suluhan odabafl›s›
Kayseriye ba¤l› Talas Kazas› ahalisinden
Hac› Mustafa A¤a.
1301 (1883). Kethüda Efendi Hac› Salih.
1179 (1765). Ser Kozbekçisi el-hac Ali A¤a.
Tarih k›sm› gömülü. Hattat ‹brahim Efendi’nin k›z›........
Tarih k›sm› gömülü. Süvarî halifelerinden Hocapaflal› Hattat Afif ‹brahim Efendi.
(Tuhfe-i Hattatîn, s. 50: öl. 1181/1767)
1184 (1770). Afif ‹brahim Efendi’nin damad›
Hattat Ali Efendi’nin k›z› Emine Han›m.
1338 (1919). Ömer Pafla torunu Ali Haydar
Bey.
1325 (1907). Yi¤it Ömer Paflazâde Ali R›za
Bey’in efli Hadice fiirindil Han›m. Ayn›
tafl, Ali Bey, 1293 (1876).
1256 (1840). Ömer Pafla’n›n annesi fierife
Emine Han›m.
1258 (1842). Ömer Paflazâde Mehmed Bey’in
k›z› Seyyid Ali Sultan huzurunda nasib
alan ve 18 yafl›nda iken vefat eden Seyyide Emine Han›m.
1197 (1782). Tokat Voyvodas› Ali A¤a.
1301 (1884). Ulema-y› ricalden ve eflrâf-› kuzâtdan Halebli Yedisakalzâde el-hac Abdülkadir Efendi. Efli, 1309, Safiyye Han›m.
1268 (1851). Yedisakalzâdeler’den el-hac Abdülvehab Efendi.
1274 (1857). Teflrifat-› Hümâyun muavini
Ali Bey’in k›z› fierife Hadice Han›m.
1184 (1770). Rag›b Pafla silâhdar› Zehrab
A¤a.
fieyhü’l-Hattatîn Önü:
1295 Safer 3 (6 fiubat 1878). Bosna Travik
Hanedan›’ndan ecille-i rical-i Devlet-i
Aliyye’den Rumeli Beylerbeyi payeliler859
den ve fiura-y› Devlet azas›ndan Tezkirecizâde Mehmed Dervifl Pafla. (Sicill-i
Osmânî, 2/337)
1182 (1768). Ulema sar›kl›. Yeniçeflme Camii
(Ahmediye Meydan›’nda idi) imam› elhac Hüseyin Efendi.
1176 (1762). Hindî o¤lu Osman A¤a.
1245 (1829). Haseki Sultan vakf› cabisi Hamza Baba. Gurre-i Rebiyülâhir. (Abdi Pafla Sofas› Bahsine Bak›n›z.)
1188 Zilkade (Ocak 1775). Enderun-› Hümâyun Hane-i Hassa’dan A¤ay› peflkiri
Hazreti flehriyarî Dergâh-› âlî gediklilerinden Ali Efendi.
1185 Zilhicce 20 (Mart 1772). Dakikizâde sahib-i zühd ü flefkat Süleyman Efendi.
1305 (1887). Kitâbeleri özellikle kaz›nm›fl iki
flâhide, biri 1305 tarihlidir. “Ümera-y›
Cerakis’den Gazi Girayzâde Ali Bey’in
efli” Bundan sonras› kaz›nm›flt›r. Cetvelleri duruyor
1402 (29 May›s 1982). “Kibar hattatînden”
Hamid-i Amidî (Aytaç). 297-8/1b Velâdeti: 1309 (1891-92). fiâhidesinin üst
k›sm›na eski yaz›yla “Hâmid” ismi simetrik olarak hak edilmifltir.
Kapan-› Dakik Sofas›:
9. Ada’n›n ortas›nda ve Abdi Pafla Sofas› gerisindedir.
1313 (1895). Devletlu Arif Pafla’n›n damad›
K›r›mîzâde, Zahire anbar› emini Hac›
Musa A¤azâde Mehmed ‹zzet Bey.
1183 (1769). Kefevî ‹brahim Molla.
1190 Receb (A¤ustos1776). Dakikizâde Süleyman Efendi’nin efli fierife Emetullah
Han›m binti Davut A¤azâde Mehmed
A¤a.
Tarih k›sm› gömülü. fieyhülislâm Dürrizâde
Abdullah Molla Efendi’nin etba›ndan
eflraf-› kuzatdan Ali Rüfldi Efendi’nin k›z›........
1256 (1840). Zahire anbarlar› emini Musa
1293 (1876). Zahire anbarlar› emini Musa
A¤azâde Mehmed ‹zzet Bey’in o¤lu
Mehmed fievki Bey.
Tarih k›sm› gömülü. Anbar Emini Musa A¤azâde Arif Bey.
1227 (1812). Sekbanbafl› Arif Paflazâde Halid
Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/268)
1250 Ramazan 7 (7 Ocak 1835). Arif Pafla’n›n
k›z› sab›ka Anbar Emini el-hac Musa
A¤a’n›n efli fierife Haf›ze Han›m.
Sofa:
9. Ada ortas›ndad›r.
1079 (1668). Kefeki tafl. Attar Dilâver Bey.
1151 (1738). Ca¤alo¤lu Mehmed Tabi Bey.
9. Ada’da
“Kibar hattatînden
hattat-› flehir”
Hâmid (Aytaç) Bey’in
flâhidesi.
860
1218 (1803). Kuzatdan Ankaravî el-hac Mustafa Efendi’nin efli Habibe Han›m.
Sofa:
‹ç taraf.
1057 Ramazan (Ekim 1647). Örfî kavuklu ince dörtköfle sütun tafl.
“Merhum Hasan Çavufl’un ruhuna Fatiha, flehri ramazan” nadir tafllardan biridir.
1175 (1761). Nefis yaz›. Atik Valide Sultan
evkaf-› flerifin kâtib-i evveli Mes’udzâde
Mustafa Efendi’nin efli Fatma Han›m
bint-i Süleyman. (Mecmua-y› Tevarih, s.
237-238; Sicill-i Osmânî, 4/366)
1217 (1802). Niflanl› ender tafllardan, dolama
periflanî sikkeli. 25. bölükten Kastamonili Topsakal Hasan Efendi. Üç bal›k
resmedilmifltir.
1140 (1727).“Bezm-i gülzar-› cinanda gül Halil”
1231 (1816). Mücellid el-hac Ahmed A¤a.
1204 (1789). Mes’ud Efendizâde, Atik Valide
Sultan Kâtibi Ebu’l-Ahmed Efendi.
1157 (1744). Atik Valide Sultan Kâtibi
Mes’udzâde k›z› Ayfle Han›m.
1137 Ramazan 21 (Haziran 1725). Hamzavî
tafl. Üsküdar’da Valide Camii Cum’a
fleyhi alemü’l-ulema Erzurumî Mustafa
Efendi.
1182 Cemaziyelevvel 6 (Eylül 1768). ‹stanbul’da K›z›lmusluk kurbinde sakin Hane-i Hassa’dan Hattat Abdullah Efendi.
1253 (1837). Hammallar kethüdas› el-hac
Hüseyin A¤a.
1125 (1713). Mes’ud Efendi. Tafl› yerde olup
ancak ismi ve tarihi görülmektedir
1310 Receb (Ocak 1893). Bâb-› Vâlây› Seraskeri’de 1. fiube Müdürü Hac› Hasan
Tahsin Efendi
Arif Pafla Sofas›:
1198 (1783). Sultan Ahmet Camii’nde 20 seneden fazla dersiâmm olan Haf›z Ahmet
Efendi.
1211 (1796). Balkapan› tüccarlar›ndan Konevîzâde ‹brahim A¤a.
1237 (1821). Kapan-› dakik tüccarlar›ndan
K›r›mî el-hac ‹smail A¤a.
1141 (1728). Ser-et›bba Nuh Efendi ç›ra¤›
Gülsün Kad›n.
Tunusba¤› Caddesi’nden biraz içeride olup etraf› duvar ve demir parmakl›k ile çevrilmifltir.
1302 fievval 15 (Temmuz 1885). Tophane-i
âmire feriklerinden Mehmed Arif Pafla.
Kitâbesi M›srî Ali imzal›d›r. Sicill-i Osmânî’de kay›tl› de¤ildir.
1297 (1879). Arif Pafla’n›n kay›n validesi Hadice Han›m.
1216 (1801). Sofa önü. Tatar Samakovlu Güzel Mustafa A¤a.
Cadde Üzeri:
(Suyolcubafl› Sofas› bahsine bak›n›z.)
1184 (1770). Ebubekir A¤a.
‹ç Tarafta Bir Sofa:
1130 (1717). Çukac›zâde ‹brahim A¤a.
1185 (1771). Destarizâde Erzurum defterdar›
Mehmed Said Efendi.
1186 (1772). Destarî Süleyman Efendi.
1154 Zilkade. 22 (Ocak 1742). Hamzavî tafl.
Atik Valide Sultan kâtibi Mes’udzâde
Mustafa Efendi. Ayn› kabir bafltafl›, tarihsiz on m›sral› kitâbe ve kafesî destar.
“Mustafa Mes’ud Efendi” (Ayvansarayî,
Mecmua-y› Tevarih, Haz. F. Derin-V.
Çabuk, s.75)
1190 (1776). Çak›rc›bafl› ye¤eni Abdülhalim A¤a.
1255 (1839). Serdestar-› hazreti flehriyarînden
mahrec Mehmed Emin A¤a.
1194 (1780). Sab›ka Çak›rc›bafl› Abbaszâde
ye¤eni Ahmed A¤a.
1172 (1758). Kafesî destar. Riyaz-› hüner
(bahçeler tanzim eden) Mahmud Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/326)
861
1239 (1823). T›rnakc› hazinedar› el-hac Mustafa A¤a.
1188 (1774). fiahin Pafla damad› Zaime Mustafa A¤a. (Sicill-i Osmânî, 3/134)
1263 (1846). Basmac› ustalar›ndan Ahmed’in
efli Afife Han›m.
1204 (1789). M›s›r tüccarlar›ndan el-hac Hüseyin ibn-i Mehmed.
1239 (1823). Ca¤alazâde Reflid A¤a’n›n annesi Fatma Hatun.
Sofa:
1261 Gurre-i Zilhicce (Aral›k 1845). Vüzeray› azam kap› kethüdalar›ndan ve esbak
Teflrifat-› Hümâyun kisedar› ‹smail ‹smet
Efendi ve efli. (Sicill-i Osmânî, 3/473)
B ve C Noktalar› Aras›:
fieyhülislâm Mustafa Efendi Hazîresi bahsine
bak›n›z.
Nakilbend Camii’nin
hatibi, Emir Hoca
diye maruf
fieyh Hasan Efendi.
Hasan Efendi Sofas›:
Arif Pafla Sofas› Gerisinde Di¤er Bir Sofa:
1221 Rebiyülevvel (May›s 1806). Esbak Çal›k
Mehmed Pafla’n›n efli hace Zeliha Han›m.
1209 Gurre-i fievval (Nisan 1795). Çal›k
Mehmed Paflazâde Mir-i Miran-› kirâmdan Ahmed Pafla’n›n o¤lu Yahya Bey.
1171 Safer 10 (Ekim 1757). Hamzavî tafl. Esseyyid efl-fleyh Hasan Efendi efl-flehir hace el-hatib-i Cami-i Nakilbend. (Sicill-i
Osmânî, 2/153)
1201 (1786). Nakilbend hatibi Hasan Efendi’nin efli Ayfle Han›m.
1216 (1801). Çal›k Mehmed Pafla eflinin hasekisi Mustafa A¤a.
1076 (1665). Mehterbafl› Mustafa A¤a.
1202 (1787). Çal›k Mehmed Pafla’n›n k›z›
Havva Han›m. (Sicill-i Osmânî, 40/248)
1231 Za. 15 (Ekim 1816). Kemankefl binyüzcü
Tacirzâde Mehmed Emin A¤a Üsküdarî.
*
*
*
1174 (1760). Selânik mollas› Alizâde Efendi’nin damad› Hasan Efendi.
1222 (1807). Kethüda-y› Sadr-› âli hulefas›ndan Sad›k Efendizâde Dervifl Mahmud
Efendi.
862
fieyhülislâm Mustafa Efendi Sofas› önündedir.
Etraf› muntazam kesmetafl ile çevrilmifl olup
bir çok flâhidesi yok olmufltur.
*
*
*
1161 (1748). fieyhülislâm Mustafa Efendi sofas› arkas›ndad›r. Çok büyük sar›kl›.
Mukteda-y› zühd-ü takva cami-i ilm-i amel
Mustafa nam ‹mam-› evvel-i flah-› cihan
Sarm›sakc›zâde Mustafa Efendi. (Sicill-i
Osmânî, 4/429)
1265 C. âhir (Nisan 1849). Fesli. Kurena-y›
selatin-i seniyyeden ve eâz›m-› rical-i
Enderun-› Hümâyun mülûkanelerinden
Hazine-i Hümâyun Kethüdas› Mehmed
Nazif A¤a. (Sicill-i Osmânî, 4/564-565)
1205 (1790). Sultan Mehmed Han Camii
dersiâmdan Konevî efl-fleyh Haf›z ‹sa
1241 (1825). Müderrisîn-i kirâmdan Konevî
‹sa Hocazâde Haf›z el-hac Mustafa Efendi ibn-i Abdullah.
1202 (1787). fiam-› flerif kazas› dersiâm Karsî
Mehmed Efendi.
Tarih k›sm› gömülü. Tam B noktas›. Sadr-› esbak Selim Mehmed Pafla biraderzâdesi
Tercüme Odas› hulefas›ndan Mustafa
At›f Bey. (Sicill-i Osmânî, 3/60-61 Selim
Pafla)
1240 fievval 21 (Haziran 1825). Esbak telhisîi sadr-› âlî silâhfloran-› hassadan el-hac
Haf›z Mehmed Reflid Efendi’nin efli Han›m Sultanzâde Maksude Han›m.
*
*
*
1299 (1881). Adliye Nezareti ser veznedar›
Van eflraf›ndan Dilâverzâde Hüseyin
Efendi ve 16 yafl›nda vefat eden o¤lu.
1280 (1863). Sadr-› esbak Selim Mehmed Pafla’n›n ye¤eni Hasan Bey.
fieyhülislâm Kâmil Efendi Hazîresi:
Tunusba¤› Caddesi ile Bakkal Bekir Soka¤›’n›n (flimdi, Musahipzâde Celal Sokak) birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesindedir. Üç
taraf› kesmetafl kaideli hazîrede gömülü olanlar
flunlard›r:
1161 (1748). fieyhülislâm-› esbak fiehid-i
sa’id es-seyyid Feyzullah Efendizâde esseyyid Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî,
4/236) Anadolu payeli idi.
117. fievval 7. Son rakam yaz›lmam›flt›r. Sab›ka fieyhülislâm merhum es-seyyid
Mustafa Efendi’nin k›z› fierife Zeyneb
Han›m. Mustafa Efendi 1158 (1745) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, biraz ileridedir. (Sofas› bahsine bak›n›z.)
1173 (1759). Mehmed Tayyib Efendi ibn-i
Osman Efendi.
1174 (1760). fierif Mehmed Efendi ibn-i esseyyid Mehmed Efendi.
1178 Ramazan 1 (1 flubat 1765). Merhum fierif
Molla Efendi’nin validesi Havva Kad›n.
1181 Cemaziyelevvel 24 (Ekim 1767). fieyhülislâm-› esbak flehid es-seyyid Feyzullah
Efendi’nin k›z›, fahrü’l-muhaddarat fierife Fatma Han›m.
fieyhülislâm
Mehmet Kâmil
1282 (1865). Selim Mehmed Pafla’n›n müteallikat›ndan (yak›nlar›ndan) Emrullah
A¤a’n›n k›z› ve Selim Pafla’n›n efli Fatma
Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Selim Pafla’n›n biraderi
Halil Beyzâde müdderisîn-i kirâmdan
Ali Galib Bey. Halil Bey’in kabri karfl›
köflede ve 10. Ada’dad›r.
1197 (1783). Kastamonili Haf›zzâde Haf›z eflfleyh ‹brahim Efendi.
1326 (1908). Fesli flâhide, Afyonkarahisar redif f›rkas› kumandan› Mirliva mütekaid
Rag›b Pafla.
863
1184 (1770). Es-seyyid Mehmed Tayyib Efendizâde es-seyyid Osman Efendi.
1209 Rebiyülâhir 3 (Ekim 1794). Âl-i
Feyz’den fieyhülislâm-› esbak es-seyyid
Mehmed Kâmil Efendi Hazretlerinin
hemflire-i muhteremeleri fierife Sami
Han›m.
1215 Rebiyülâhir 10 (1 Eylül 1800). Kitâbe
aynen fludur:
Hüve’l-Bâkï. fiehid-i sa’îd Feyzullah Efendi hafidi
vas›l-› rahmet-i Hakk fieyhülislâm-› esbak es-seyyid Mehmed Kâmil Efendi ruhi çün r›zaen-lillah
el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 4/67)
fieyhülislâm Mehmet
Kâmil Efendi’nin
flâhidesi.
Üsküdar Vapur ‹skelesi ile Paflaliman›
aras›nda ve eskiden S›rayal›lar denilen
yerdeki yal›s›nda vefat etti. Karabekirzâde Osman Efendi’nin (Sicill-i Osmânî,
3/431) o¤lu olup 1142 (1729)’da do¤du.
Annesi, fleyhülislâm Feyzullah Efendi’nin k›z›d›r. 26 C. evvel 1202 (Mart
1788)’de fleyhülislâm oldu. Bir sene sonra azl edilerek Keflan’a sürüldü. ‹lim sahibi olup siyasete kar›flm›flt›r. O¤lu, müderris Mehmed Muhib Efendidir. (Devhatü’l-Meflayih, s. 113; Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 7/128)
1216 fievval 7 (10 flubat 1802). fieyhülislâm-›
esbak Mehmed Kâmil Efendi’nin küçük
k›z› fierife Amine Han›m.
1223 fiaban 5 (Eylül 1808). fieyhülislâm-› esbak Mehmed Kâmil Efendi’nin efli hace
Nesibe Kad›n.
1233 (1817). Sadr›azam mektubcusu hulefas›ndan merhum Ahmet Efendi’nin ninesi hace Necibe Kad›n.
1291 (1874). Tatarc›kzâde Ahmed Reflid
Efendi’nin torunu esbak sal payelilerden
Mehmed Kâmil Efendi. Rumeli Kad›askeri olan Tatarc›kzâde Abdullah Efendi
1211 Zilkadesinin 9. (May›s 1797) günü
vefat ederek Edirnekap› Mezarl›¤›’na gömülmüfltür. Yan›nda müderris o¤lu Osman At›f Efendi’nin 1228 (1813) tarihli
flâhidesi vard›r.
*
864
*
*
1287 Muharrem 20 (Nisan 1870). Fesli. Hadimü’l-fukara bende-i Âl-î Abâ Enderun-›
Hümâyun’dan mahrec Mehmed Memifl
Efendi.
1208 Muharrem 27 (Eylül 1793). fiehid ‹brahim Efendi.
1006 (1597). Sâhibu’l-hayr Bali Çavufl. Burada bir camii vard›.
1180 Zilhicce (May›s 1767). Sab›ka Defterdar
Ahmed Paflazâde el-hac Mustafa Bey.
(Sicill-i Osmânî, 2/242 Halimî Mustafa
Pafla) 1173’te idam edildi. Kabri Burmal› Mescit hazîresindedir. (Ayvansarayî,
Vefeyât, s. 20; fiem’danizâde Tarihi, Haz.
M. Aktepe, II/A, s. 37)
1218 Receb (Ekim 1803). Kuflcu Za’im Ali
A¤a.
1224 (1809). Divan-› Hümâyun Çavufllar›ndan Kuflcuzâde fievki Ahmed A¤a.
1224 (1809) Kâtibî sikkeli. Taflköprülü Nakkafl Seyyid Abdurrahman A¤a.
1227 fievval (Ekim 1812). Kuflcu Za’im Ali
A¤a’n›n efli Ümmügülsüm Hatun.
1246 Gurre-i Zilhicce(May›s 1831). Sikkeli.
Kitâbesi aynen fludur:
Ba¤-› gülistan-› Kadiriyye’de bir gül-i ra’na idi
Buy-› ›trî emin k›ld› nice cân› pür-safâ
Çün tarîk-i Kadiriyye’de sa’y idüb buldu kemâl
Eyledi bu makâm› ihya ki, Zikrullah ola
Davete itdi icâbet cân›na minnet bilüb
K›ld› bî-pervâ azimet itmedi havf u recâ
Çün hitâb-› “‹rc›î” irdi semâ s›rr›na
Rûh-› pâki eyledi kandil-i arfl› ruflenâ.
Kutbü’l-ârifîn gavsü’l-vâs›lîn
Hazreti fieyh Sultan Abdülkadir
bendelerinden merhûm ve ma¤fûr efl-fleyh
el-hac Halil Efendi ruhi çün el-Fatiha.
Bali Çavufl Mescidi’nin ikinci bânisi ve
postniflîni idi.
1251 Rebilüyevvel 12 (Haziran 1835). Kuflçuzâde el-hac Ali Bey’in efli fiemsinüma
Han›m.
Tarih k›sm› gömülü. Sikkeli. fieyhülislâm-› esbak Arabzâde Ahmed Ataullah Efendi’nin Lalazâdesi eflraf-› kuzatdan Duhani Mehmed Efendi. (Sicill-i Osmânî,
3/477 Ataullah Efendi)
1277 (1860). Fesli ve Mevlevî sikke kabartmal›. Hadimü’l-fukara bende-i Âl-i Abâ
Enderun-› Hümâyun’dan mahrec Mehmed Memifl Baba.
1321 (1903). Posta ve Telgraf Nezareti evrak
Müdürü Salim Bey’in o¤lu Mekteb-i
Mülkiye-i fiahane mezunlar›ndan Mehmed Alaeddin Bey.
Matbah-› Âmire Müdürü Lütfullah Ât›f
Efendi Hazîresi:
‹nadiye’de, alt› yolun birleflti¤i meydandad›r.
Karfl›s›nda, ‹nadiye Tekkesi, Taflç›lar Mezarl›¤›, Haflim Baba ve Selim Baba’n›n kabirleri
bulunmaktad›r. Hazîre, Gümdo¤umu Caddesi
ile ‹nadiye Mescidi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde
ve Soka¤›’n sa¤ köflesinde evlerin önünde ve
su deposunun hemen yan›ndad›r.
Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifl bulunan
hazîrede gömülü olanlar flunlard›r:
1251 (1835). Mihrimah Sultan Cami-i flerifi
müezzini Kolanc›zâde Mehmed Emin
Efendi
1247 Muharrem 7 (18 Haziran 1831). Kutbü’l-ârifîn sultanü’l-vâs›lîn efl-fleyh Yusuf
Efendi Hazretlerinin hulefalar›ndan Develibeli Veliyüddin Efendi Hazretlerinin
halifesi Ayfle Bac›.
1261 (1845). Mabeyn-i Hümâyun kilercilerinden Ahmed fievki A¤azâde el-hac
Said Arif.
1256 (1840). Ayn› kabirde, Galata gümrü¤ü
Naz›r› Lütfullah Efendi’nin k›z› fierife
Emine Hatun.
1274 (1857). Nakkaflî Mustafa A¤a’n›n o¤lu
Ahmed Bey.
1260 Zilkade 22 (Aral›k 1844). Lütfullah
Efendi’nin annesi ve Galib Efendi bendegân›ndan Ümmügülsüm Han›m.
1277 (1860). “Mahdum-› Mir Hac› Ali Hâcegân’dan ya’ni Mehmed Hatti Efendi güzide Hu”
1310 (1892). Sultan Abdülaziz Han kilercilerinden Piflkeflcizâde Osman Nuri Bey.
Tarih k›sm› gömülü. Cennet-mekân Bezmiâlem Valide Sultan Hazretlerinin Piflkeflci-bafl›s› (hediye veren) Osman Efendi.
1274 Rebiyülevvel 3 (22 Ekim 1857). Fesli.Bendegân-› Âl-i Abâ ve Band›rmavî’nin bendegân›ndan ve fieyh Galib
Efendi bendegân›ndan ve Hazine-i Hassa Muhasebecisi Mustafa fiefi Efendi.
1277 Zilkade 29 (8 Haziran 1861). Tarik sikke kabartmal› sütun flâhide üzerindeki
kitâbe fludur:
865
Ecille-i rical-i Devlet-i Aliyye’den
Ve Band›rmavîzâde efl-fleyh
Es-seyyid el-hac Mehmed Galib
Efendi Hazretleri’nin bendegân›ndan
Olub Matbah-› Âmire müdiri
iken dahil-› ravza-i cinân
olan es-seyyid Lütfullah Ât›f
Efendi ’nin rûh-› flerifi-çün
R›zaen-lillah Fatiha.
Mahmud Pafla Cami-i flerifi kâtibi hac›
Resul Efendi
1149 (1736). Kafesî sikkeli. Haslar Halifesi elhac Yusuf Efendi
1163 (1749). Hace fierife Hadice Hatun.
1189 Muharrem 27 (Mart 1775). Resul Efendizâde fierife Hadice Han›m.
1286 (1869). Lütfullah Efendizâde Mehmed
Cemaleddin Efendi’nin o¤lu Kâmil
Efendi
1192 (1778). Genç yafl›nda vefat eden Tahir
A¤a.
1302 (1884). Lütfullah Efendi’nin bald›z› fierife Vahide Han›m.
1200 (1785). Sungurbey A¤as› zaim el-hac
Mustafa A¤a.
1303 R. âhir 27 (fiubat 1886). Ecillei rical-i
Devlet-i Aliyye’den Lütfullah Efendi
merhumun halilesi tarikat-i aliyye bendegân›ndan fierife Fat›ma Behiyye Han›m.
1208 (1793). Sab›ka Sungurbey A¤as› el-hac
Mustafa A¤a’n›n k›z› olup genç yafl›nda
vefat eden Zübeyde Han›m.
1320 R. evvel 1 (8 Haziran 1902). Saray-› Hümâyun cenâb-› mülûkâne Matbah-› âmire müdiri Lütfullah Efendi’nin o¤lu Üsküdar Bidayet Mahkemesi azas› ve tarikat-i aliyye bendegân›ndan Cemal Bey.
Bu hazîre 1989 Ramazan Bayram›’n›n birinci
günü, bir müteahhit taraf›ndan tamamen imha
edilerek yok edildi. Yapt›¤›m soruflturmada
parçalanan tafllar›n at›ld›¤› yeri dahi ö¤renemedim.
Sicill-i Osmânî, 4/90’da flu bilgi vard›r: Lütfullah Efendi kalemden yetiflip hâcegândan olup
Varna bina emini oldu. 1243 (1827)’de Küçük
Evkaf Muhasebecisi, sonra uzun müddet Matbah-› Âmire müdiri oldu.
A-B K›sm›nda Büyük Sofa:
Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve mezarl›k duvar›ndan 20 ad›m geridedir. Etraf› kesmetafl duvarla çevrili olan hazîrede flu flâhideler vard›r:
1085 (1674). Müteferrikadan Üsküdarî Ahmed A¤a.
1162 Muharrem (Ocak 1749). Kâtibî. 10 m›sral› kitâbesi vard›r.
Hazreti flahenfleh-i dehrin h›div-i âlemin
Bende-i Hassa Silâhfloru olan Abbas A¤a
1189 (1775). Emin Efendi. Kitabesi fludur:
Diriga o Hazreti fahr-i emacid-i devlet
Emin Efendi ki, eylerdi dehr an› tahsin
Güzide kâtib ve damad-› Kethüda Bey idi
Arûs-› kâmi tutuk-pûfl k›ld› perde-niflân
Gelince name-i ayfl›n zeman ân›n memhur
Kodu bu safhada nâm›n fakat cû-fas-s› nigin
Veda itdi bu matem saray dünyaya
Hemifle-kâr-› ahibbay› k›ld› âh ü enîn
Didi bir âh ile hem du’â ve hem târîh
Hudâ makâm-› Emîni naîm ide amîn
1189
Kafesî destarl› flâhidesi, Büyük Selim Pafla Sofas› arkas›ndad›r.
1210 (1795). Sikkeli. B noktas›ndad›r. Eflfleyh el-alim el-amil ve’l-kemâl el-fâz›l
kutb-› aktab Hadim müftüsü es-seyyid
efl-fleyh Mehmed Efendi.
1183 (1769). Câbizâde Sa’dullah A¤a.
1107 (1695). Sikkeli dört köfle tafl. Resul
Efendizâde müderris Mehmed Efendi.
1110 (1698). Mahmiye-i ‹stanbul’da vaki
866
1192 (1778). Diyarbekirli Cabizâde Sa’dullah
A¤a’n›n k›z› Hamide Hatun.
1218 (1803). Kuzattan Ankaravî el-hac Mustafa Efendi’nin efli Habibe Kad›n.
1290 Ramazan 29 (Kas›m 1873). Abdi Pafla’n›n efli Hibetullah Han›m.
1270 Rebiyülevvel 11(1853). Bin ikiyüz yirmidokuz senesi dünyaya gelen sadr-› esbak Divitdar Mehmed Pafla’n›n torunu
Nu’man Bey’in o¤lu Mustafa Necib Bey.
(Sicill-i Osmânî, 4/239-240). Kabri Gündo¤umu Caddesi üzerinde ve mezarl›k
duvar›n›n hemen arkas›ndad›r.
1293 Cemaziyelâhir 15 (Temmuz 1876). Abdi
Pafla’n›n k›zkardefli ve Tersane-i Âmire
liman baflkâtibi Hüseyin Efendi’nin efli
Ayfle Han›m.
1314 (1896). Saadetlu Âgâh Pafla’n›n annesi
Fatma Fitnat Han›m. Âgâh Pafla’n›n
kabri karfl›s›nda ve 10. Ada’dad›r.
1297 fievval 6 (11 Eylül 1880). Efahim-i Müfliran-› Devlet-i Aliyye Çerkes Abdi Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/413)
1307 (1889). Hazret- fiehriyarî’den Medineli
Sermüezzin el-hac ‹brahim Efendi’nin
efli fierife Selime Han›m.
“Abdi Pafla, Hüsrev Pafla’n›n kölelerinden
olup askeriyeye girip 1247 (1831) tarihine kadar Saray-› Hümâyun’da muallimlik yapt›.
1255 (1839)’da Ankara mirlivas› ve sonra ferik oldu. Yunan muharebesinde bulundu. 1290
(1873)’te fiura-y› Devlet azas› ve iki sene sonra Zabtiye Müfliri oldu.
1195 (1780). Esirci Hac› Ahmed A¤a.
Tarih k›sm› gömülü. Hâlâ Ser-sikkegân-›
Derbhane-i Âmire Abdülbaki Efendi’nin k›z› Hadice Han›m.
Abdi Pafla Sofas›:
Sofa, Tunusba¤› mevkiinden Karacaahmet
Sultan Türbesine giden, Tunusba¤› Caddesi
üzerinde, takriben yolun orta yerinde ve sol taraftad›r. Etraf› alçak bir duvarla çevrilmifl olup,
oldukça büyüktür. içindeki flehideler flunlard›r:
1293 C. âhir 15 (Temmuz 1876). Müflir Rauf
Pafla’n›n efli ‹ncu Han›m.
Girdi¤i muharebelerde baflar›l› idi. Çal›flkan ve
çok do¤ru bir zatt›. O¤ullar›, Rauf Pafla ile
Hüsrev Pafla’d›r. Rauf Pafla’n›n kabri hazîrededir.”
Abdi Pafla’n›n Salacak’a inen yokuflun bafl›nda
ve Sinan Pafla Camii’nin yan taraf›nda ve
Toprak Soka¤›n sa¤ köflesinde bir kona¤› vard›.
9. Ada’da,
Abdi Pafla Sofas›
867
Rauf Pafla, tahsilini Paris’te tamamlam›fl,
1849’da yaver olarak Ömer Pafla’n›n maiyyetinde Bosna’da ve K›r›m muharebelerinde bulunmufl ve sonra atefle olarak Paris’e gönderilip
alt› sene orada kalm›flt›r. Frans›z Erkân-› Harbiye Mektebinde tahsilini tamamlad›. 1868’de
liva rütbesiyle Sultan Aziz’in bafl yaveri olarak
Avrupa seyahatinde bulunmufltu.
‹ki defa Bahriye Naz›r› oldu ve sonra serasker
ve Tophane müfliri oldu. 1881’de ‹stanbul’da
Hassa Ordusu müflirli¤ine tayin edildi ve bu
görevde 27 sene kald›ktan sonra Küçük Çaml›ca ete¤indeki köflkünde vefat etti. Babas› gibi
do¤ru ve çal›flkan bir paflam›zd›. (A. Gövsa,
Meflhur Adamlar 4/1316; Y. Öztuna, Devletler
ve Hanedanlar 2/542, 840)
1304 Ramazan 15 (Haziran 1887). Rusumat
Müdürü merhum Mustafa Âgâh Bey’in
efli tarikat-i aliyye-i Nakflibendiyye’den
fierife Hadice Adile Han›m.
1319 (1901). Abdi Pafla’n›n torunu R›za Bey.
1330 Zilkade 26 (flubat 1903). Erkân-› Harp-›
ferikan Tevfik Sami Pafla bin Abdülgani
Bey.
1327 (1909). Hassa Müfliri Mehmed Rauf Pafla. Do¤. 1832.
1928 Aral›k 26. Söylemezo¤ullar›’ndan Esad
Cabir Pafla.
Suyolcubafl› Sofas›:
1300 (1882). Bâb-› âlî tercüme odas› hulefâs›ndan R›fat Beyin annesi Ayfle S›d›ka
Han›m.
1302 Cemaziyelâhir 13 (30 Mart 1885). Mora’da bulunan ‹nebaht› Hanedan›’ndan
Na’ili Bey’in k›z› ve Bacaks›z Ahmet Pafla merhumun efli ve Ferik Ali R›za Pafla’n›n annesi Hatice Han›m.
Suyolcubafl› Sofas›.
Tafl iflçili¤i ve
hat güzelli¤i
bak›m›ndan eflsizdir.
868
Tunusba¤›’dan Karacaahmet Türbesi’ne giden
Tunusba¤› Caddesi üzerinde ve sol tarafta, takriben yolun orta yerinde olup mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›ndad›r. Büyük sofadaki alt›
flâhide feci flekilde moloza gömülmüfltür. Di¤er
flâhideler flunlard›r:
1237 Cemaziyelâhir 15 (8 May›s 1822). fierife
Ayfle Han›m. Kitâbesi fludur:
fiu cihâna geldim amma asla rahat bulmad›m
Göz açub bir dem gençli¤imde flâd olub hiç gülmedim
Çal›flub nice tabibler derde dermân bulmad›m
Nûfl idüb câm-› ecel lokmane hâcet koymad›m
Hükm-i takdir böyle imifl çâre yok bilmedim
Firkatiyle yand› ba¤r›m cihâna doymad›m.
Suyolcular Bölükbafl›s› Seyyid Reflid
A¤a’n›n kerimesi fierife Aifle Han›m.
15 Cemaziyelâhir 1237
1235 (1819). Saide Han›m. Kâtibesi fludur:
Reflid A¤a Suyolcular bölükbafl›s› merhumun
Kalub bu duhter-i pâkizesi âlemde bir müddet
Dilerken nahl-› ömr-i afiyetden meyve-çin olmak
Dirîgâ kand bad cûd gerdun irmedi mühlet
Olub ta’un ile ezrede cism-i cani bir kaç gün
fiehâdetle hemân dâr-› bekaya eyledi rihlet
Vefât›n yâd iderken yazd›lar târîh-i cevher-dâr
Saide Han›m’›n Mevâ-y› ukbâs› ola Cennet
1235
1241 (1825). Oniki yafl›nda vefat eden Fat›ma
Ulviye Han›m.
Suyolcu Sofas›’nda
Mustafa Allâme
Efendi’nin nefis hatl›
güzel flâhidesi.
Çinili Cami yan›ndaki
soka¤a Allâme ismi
verilmifltir.
Tarih k›sm› gömülü. Suyolcuzâde el-hac Mehmed Efendi’nin o¤lu Ali Efendi.
12.... Emsalsiz tafllar, tu¤ra kabartmal›. Kitâbesi fludur:
Ç›ra¤› Esma Sultan’›n Hadice Faize Han›m
O verd-i ‹smet Allâme Efendi ’nin halilesi
Yapub amade etdi merkadin hâl-i hayât›nda
Taleb-kâr oldu lutf-› zevk-i Hakk kurb-i Mevlâ’y›
Bilüb dehri fenân›n nekâbeti oldu¤unu âhir
‹derdi daima........
...........
Makam› itsün ana Mevlâ behcet-i cây-› ulyây›
‹düb ma¤fûr zebin ile yâ Rab mesken-i Cennet
Refîk eyle aflk›na Muhammed-i Nûr-› tecellây›
12....
Kendi haz›rlad›¤› ve yazd›rd›¤› flâhidesinin son
iki rakam›n›, arkas›nda b›rakt›¤› vefas›z taallukat›, ne yaz›k ve ay›p ki, kazd›rmam›fllard›r.
Ayak tafl› gül kabartmal›d›r.
1222 (1807). “Hazret-i Allâme kim k›z› Fat›ma Han›m.”
1230 Ramazan 13 (19 A¤ustos 1815). Kâtibî
sikkeli flâhidesi tu¤ra kabartmal›d›r.
Kitâbesi fludur:
Âh kim ey çarh etvar kar-› nâ-sezâ
Nice feryad idelim senden Cenab-› ‹zzete
Zümre-i haffat›n a’kal-i âlim-i Allâmesin
Üç sene dûfl eyledin hayfa devâs›z illete
Akibet virüb hevâya has›l›n bâd-› ecel
“‹rc›î” fermân› geldi sûz-› Hakk’dan da’vete
Namdâfl-› seyyidü’l-kevneyn el-hac Mustafa
Rûh-› pâkin gark ide Hakk bahr-i nûr-› rahmete
Rahmet-i Hakk’› görünce terk idüb bu kesreti
Kurb-i Hakk’a atd› can vard› mekân-› vahdete
Gerçi çok evlâd ata k›ld› cihanda Hakk ana
Lik kalmad› biri ola vesile-i rahmete
Bir du’a ile didi tarihini Kalâyî kim
Mustafa Allâme lay›k ola yâ Rab Cennet
1230 Ramazan 13
Kitâbesi flair Kalayî Mehmed Emin Refi
Efendi taraf›ndan söylenmifltir. (Türk Dili ve Ed. Ans. 5/111; Merâk›d, s. 82; Sicill-i Osmânî, 4/462-463)
869
Mustafa Allame Efendi “Mektubî-i Sadr-›
Ali” idi. Çinili Cami yan›ndaki soka¤a
ismi verilmifltir.
Hazîrede gömülü bir tafl üzerinde; “Darphane
Müfliri R›za Pafla’n›n hemfliresi Emine Han›m” diye yaz›l›d›r. Ali R›za Pafla 1252
Ramazan›nda (Ocak 1837) Ayasofya
Camii içinde flehid edildi. Kabri, Eyüp’te Mihriflah Valide Sultan ‹mareti
kap›s› karfl›s›ndad›r. (Sicill-i Osmânî,
2/397).
1211 (1796). Mektûbi-i sadr-› âlî hulefas›ndan Telhisîzâde hac› Mustafa Allâme
Efendi’nin k›z› Ayfle Han›m.
fieyhülislâm Mustafa Efendi Hazîresi:
9. Ada’da Gündo¤umu Caddesi ile eski ad›
Bakkal Bekir Soka¤› olan flimdiki Musahipzâde Celal Sokak aras›nda uzanan ‹nadiye Mescidi Soka¤› üzerinde ve ‹nadiye Meydan›’ndan
gelirken sol tarafta ve yolun dirsek yapt›¤› yerdedir. Eskiden bu hazîrenin karfl›s›nda meflhur
Üsküdar Menzilhanesi bulunuyordu. flimdi yerinde evler vard›r.
fieyhülislâm Mustafa
Efendi aile sofas›n›n
periflan hali.
Arkada görülen sutün
flâhide Mustafa
Efendi’ye aittir.
870
Büyük hazîrenin etraf›n› çeviren alçak kesme
tafl duvar yer yer yok olmufltur. Çok bak›ms›z
ve periflan durumdad›r.
Hazîredeki flâhideler flunlard›r:
1124 (1712). Sadr-› Rum-› sab›k es-seyyid
Mustafa Efendi’nin valideleri hace Fat›ma Hatun. Ayak tafl› üç servi a¤ac› kabartmal›d›r. 20 R. âhir 1115 (2 Eylül
1703). tarihinde vefat eden fieyhülislâm
Feyzullah Efendi’nin efli olup onun ölümünden sonra Mahmut bin Mustafa ile
evlenmifltir.
Mahmut Efendi Tokatl› olup K›z Mahmut denmekle maruf ünlü bir hattat idi.
1147 (1734) tarihinde vefat ederek eflinin yan›na gömüldü. Tafl› mevcut de¤ildir. (Müstakimzâde, Tuhfe, s. 508)
1151 (1738). Es-seyyid Mehmed Es’ad ibnü’flfleyh Mehmet Efendi.
1156 (1743). Kitâbesi çok k›sad›r: Muteber
Hatun.
1158 (1745). Sütun. Kitâbesi fludur:
fieyhülislâm iken veda’-i âlem-i fânî
‹den merhum ma¤furleh
Es-seyyid Mustafa Efendi ibn-i el-merhum
Efl-flehid es-sa’id fieyhülislâm
Es-seyyid Feyzullah Efendi ruhlar›na el-Fatiha.
Fî evahir-i Muharrem sene 1158 (1745 senesi flubat›n›n sonlar›)
1178 (1764). fieyhülislâmzâde es-seyyid Abdullah Efendi’nin k›z› Saliha Han›m.
1181 (1767). “Hâlâ Nakibü’l-eflraf es-seyyid
Mustafa Efendizâde es-seyyid Abdullah
Efendi Hazretlerinin mahdum-› mükerremleri merhum ma¤furleh es-seyyid
Mustafa Molla Efendi’nin ruhlar› çün elFatiha.” (Sicill-i Osmânî, 3/385, ölüm tarihini 1184 göstermesi yanl›flt›r.)
Bu aileye mensup olup buraya gömülmüfl olan
baz› kimselerin flâhideleri bugün mevcut de¤ildir. Bir k›sm›n› kaz› neticesi ç›karmak mümkündür.
fieyhülislâm Mustafa Efendi’nin, Eyüp’te muhteflem bir tekkesi, Saraçhanebafl›’nda bir çeflmesi vard›r.
fieyhülislâm Mustafa Efendi’nin o¤lu Abdullah Efendi 24 C. evvel 1184 (Eylül 1770)’te
vefat ederek Tunusba¤›’nda fieyhülislâm
Mirzazâde fieyh Mehmet Efendi’nin (öl.
1147/1734-35) yan›na defnedildi. O¤ullar›
Osman, Mehmet Emin ve Mustafa efendilerdir. Mustafa Efendi 1181 (1767)’de vefat
ederek ceddi yan›na defnedildi. Torunu ve
Mehmet Emin Efendi’nin o¤lu Abdullah
Efendi 17 Ramazan 1247 (19 fiubat 1832)’de
vefat ederek yan›na gömülmüfltür. Abdullah
Efendi’nin o¤lu Osman Efendi ise 7 May›s
1805’te vefat ederek büyükbabas›n›n yan›na
defnedildi. Abdullah Efendi’nin di¤er o¤lu
Dervifl Mehmet Efendi 16 C. evvel 1204 (1
fiubat 1790)’da vefat ederek Tunusba¤›’nda
Mirzazâde Mehmet Efendi ’nin yan›na gömülmüfltür. Mehmet Emin Efendi 1232
(1817)’de vefat etmifl ve bunun yan›na defnedilmifltir.
Feyzullah Efendi ’nin k›z› Seyyide Ayfle Han›m
Üsküdar’da Sultantepe’de camii olan Mirzazâde Mehmet Efendi ile torunu Azize Han›m ise
Paflakap›s›’nda muazzam bir kona¤› olan Dürrizâdeler’den fieyhülislâm Ataullah Efendi (öl.
1785) ile evlendirilmifltir. Hazîrenin yeri için
Mirzazâde Camii bahsine bak›n›z.
Hazîrede yaln›z bafl taraf› kalm›fl bir lâhit vard›r. Rakam yaz›lmam›flt›r. Uzun kitâbesi:
Fürâg-› handan Mustafa mahdûm-› âlî-câh
Hafid-i fleyhülislâm-› mürüvvet pîfle kim
diye bafllamaktad›r. ‹smi, Seyyid Übeydullah’t›r.
11.. Son iki rakam okunmaz haldedir. fieyhülislâm hazinedar› validesi Emetullah
Hatun.
Hasan Efendi Aç›ktürbesi:
1293 Zilhicce 28 (Ocak 1877). Sütun flâhide.
Eshab-› kalem, Tercüman-› Harameyn
Hasan Efendi.
Tercüman-› Harameyn idi bu hem-nâm-› Hasan
Sahib-i rütbe vü cah idi hem eshâb-› kalem
Saf idi rû-yi rûh› defter-i amâli gibi
Ç›kmam›fl kilk-i hata sanki ana hiç rakam
Sûretâ âdem ve sîretde melek hâlet idi
Ki olurdu ana dûzah flehvat âlem
Onsekiz y›l oturub flirb ü bil-tehada tamâm
Oldu Hacc-i fierifa fete-i beyt-i haram
‹ntisab eyliyerek fieyh Mehmed Can’e
Nakflibendiye’den olub hem tarike mahrem
Hem tarik-i Bedevî’den de idüb istihlaf
Mevlevî’den de muhibbane olub sâhib-i dem
Handan idi fakirane tarik ehli ile
Geçinüb eyler idi anlara ibzâl-i ni’me
Hubb-› evlâd-› Resul ile cihândan göçdü
Ola ukbada flefi’i Hüseyin’in ikram
fiems ç›kd› dûzban kalemden tarih
Tercüman-› harameyn oldu Hasan ile hemdem
28 Zilhicce 1293
Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Kabri,
fieyh Osman fiems Efendi aç›k türbesinin 35
ad›m önündedir. fiâhidesi üzerinde Nakflî, Bedevî ve Mevlevî sikkelerinin kabartmalar›
vard›r ki, bir efli dahi yoktur. Hatt› nefistir.
Kitâbesi, fieyh Osman fiems Efendi’nin eseridir.
871
10. ADA
Karacaahmet Sultan Türbesi Sa¤›ndaki Hazîre:
1267 (1850). Evkaf-› Hümâyun Naz›r-› esbak›
Mehmed fievki Efendi efli Hadice Mihrivefl Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/173 fievki
Efendi)
1267 (1850). Üsküdar merkezi zabtiye bölükbafl›s› ‹zzet A¤a’n›n efli Hediye Han›m.
1272 (1855). Antalya Mütesellimi müteveffa
Mehmed Said Efendi’nin efli Hace fierife Nimetullah Han›m.
1273 (1856). Mehmed Rüfldi Pafla’n›n annesi
Fat›matü’z-Zehra Han›m. Kabri lâhit
fleklinde olup kitabesi Mehmet R›fat imzal›d›r.
1284 (1867). Enderun-› Hümâyun hademelerinden Cemal Bey’in hemfliresi Ulviyye
Han›m.
Tarikat-i aliyye-i Kadiriyye meflayihinden Teflrifatî el-hac Ahmed R›f’at Efendi. (Sicill-i Osmânî, 1/300)
1285 Rebiyülevvel 3 (24 Haziran 1868). Valid-i macid-i cenab-› padiflahî Sultan
Abdülmecid Han Hazretlerinin Esvabc›bafl›s› Ahmed Bahaeddin Bey’in efli Cihanyar Münire Han›m. (Bkz. 8. Ada, A
Bölümü)
1285 (1868). Mehmed Celâleddin Paflazâde
Süleyman Raflid Bey’in efli Emine R›fkiye Hatun.
1289 (1872). Ser-et›bba-y› hazreti flehriyarî
müteveffa Behçet Efendi’nin k›zkardefli
1291 (1874). Hassa Ordu-yu Hümâyunu ser
tabibi el-hac Akif Bey’in efli Fat›matü’zZehra Han›m.
1292 C. âhir 27 (A¤ustos 1875). Mabeyn-i
Hümâyun baflkâtiplerinden ve fiura-y›
Devlet azas› Halim Efendi. Sicill-i Osmânî, 2/243’te Halimi ad› ile kay›tl›d›r.
1295 Zilkade 19 (14 Kas›m 1878). Rüfldi Pafla
(Sicill-i Osmânî, 2/387). Turak Pafla’n›n
ye¤eni Abdülkerim Beyzâde Mustafa Kâmil Bey’in o¤ludur. Hemen yan›ndaki
sebil hazîresinde medfun olan fieyhülislâm Sa’deddin Efendi’nin damad› idi.
Turak Pafla’n›n kabri ‹stanbul’da Seyyid
Nizam Camii hazîresindedir.
1298 (1881). M›s›rl›zâde Tarsusî Ali R›za
Efendi. Faziletiyle flöhret sahibi idi.
1300 (1882). M›srîzâde Tarsus do¤umlu Yusuf
Neyyir Bey. Kabri lâhit fleklindedir.
1300 (1882). Halil Mahir Bey’in efli Safiyye
Han›m.
1306 (1888). Lâhit. Feyzullah Pafla.
1318 (1900). Muhtar Efendizâde Mehmed
Halid Bey. D. 1255 (1839).
1322 Temmuz 25 (1906). Sultan Abdülmecid
Han’›n esvabc›bafl›s› Ahmed Bahaeddin
Bey.
1286 (1869). Üç padiflaha bilâ fas›la hizmet
eden okçubafl› el-hac Emin A¤a. (Sicill-i
Osmânî, 1/435)
1327 (1909). Tarikat-i aliyyeden Tahmisi-i
Hazret-i fiehriyarî Hüseyin Hasan Efendi.
1286 Cemaziyelevvel 1 (A¤ustos 1869). Fesli.
Berberbafl› el-hac Emin Efendi.
1334 (1915). ‹kinci Ordu-yu Hümâyun süvari
feriki fiükrü Pafla. D. 1253 (1837).
1286 Ramazan 15 (19 Aral›k 1869). Mirliva
Ali Pafla.
1340 (1921). Sultan Selim Cami-i flerifi hatibi el-hac es-seyyid Osman Nuri Efendi’nin o¤lu mevaliden Süleyman Halil
Efendi.
1286 R. evvel 19 (29 Haziran 1869). Hacc-›
fierif muhaf›z› Mir-i miran Mahmud Pa872
fla. Bu iki Pafla Sicill-i Osmânî’de kay›tl›
de¤ildir.
1278 Muharrem 15 (1861). Ferik Hac› Avni
Pafla. (Sicill-i Osmânî, 3/609) ‹lk defa setre ve pantalonu bu zat giymifltir.
1300 (1882). Lâhit. M›srîzâde Tarsus do¤umlu Yusuf Neyyir Bey.
Karacaahmet Sultan Türbesi Arkas›:
1173 (1759). Saray-› cedid a¤as› Giritli Yusuf
A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1179 (1765). Eflraf-› kuzattan Kad›zâde Abdullah Efendi.
1180 Rebiyülevvel 25 (31 A¤ustos 1766).
Sikkeli. Vakayi kâtibi mazlumen ve flehiden vefat eden Halebî Cabirizâde esseyyid Yusuf Efendi. Sicill-i Osmanî’de
kay›tl› de¤ildir.
dan Mehmed Said A¤a. Tarih k›sm› gömülüdür. (Sicill-i Osmânî, 3/387)
1198 Muharrem 15 (Aral›k 1783). Sabih Ahmed Efendi.
1206 (1791). Üsküdar Mihrimah Sultan Camii müezzin bafl›s› Hac› Süleyman Efendi.
1209 Zilkade 28 (Haziran 1795). Sabih Ahmed Efendi’nin efli sarayl› a¤a ustas› Nefise Han›m.
1220 (1805). Reisü’l-müneccim Abdullah
Efendi’nin efli Ayfle Hatun.
1227 Zilkade. 7 (12 Kas›m 1812). Arif-i billah
Müneccimbafl› Sad›k Efendi. Nefis hat.
1194 fiaban 15 (16 A¤ustos 1780).
1233 (1817). Ser müneccim-i hassa Mehmed
Sad›k Efendi’nin efli Saliha Hatun.
“Mürflid-i kâmil Müneccim bafl› âh
Gitdi Abdullah Efendi Cennet’e”
1252 (1836). Galata gümrük bafl kâtibi Mustafa Efendi’nin efli Fatma.
Nefis hat. O¤lu, Hazine-i Hümâyun a¤alar›n-
1262 Muharrem 2 (Ocak 1846). Ondört m›s-
Gündo¤umu Caddesi,
Yüksekkald›r›m mevkii
873
zir Bey’in k›z› Emine Rabia Han›m.
1298 Ramazan 1 (28 Temmuz 1881). Mimarbafl› Kas›m A¤a neslinden asr-› Sultan
Selim-i Salis’de meflhur Arif Efendi’nin
k›z› ve Sad›k Efendi’nin efli Fatma Zehra
Han›m.
Her iki kabir bir set sofa içindedir.
1305 R. âhir 8 (24 Aral›k 1887). Edirne Valisi Süleyman Pafla’n›n o¤lu tarikat-i aliyye-i R›faiyye hulefas›ndan Mehmed Fuad Bey ve k›z›, 1287, Fatma Han›m.
1327 (1909). Tersane-i Âmire müdürlerinden
emekli Miralay Bahaeddin Bey.
* Saray-› Hümâyun hazine a¤alar›ndan
Abdullah Efendi.
* Müneccim-i flehriyârî Hüseyin Hüsnü
Efendi’nin k›z› Emine Han›m.
* Müneccimbafl› Mehmed Rak›m Efendi. Sicill-i Osmânî, 2/366’da vefat›n›
1241 (1825) olarak göstermifltir.
1296 (1879). Altûnîzâde devletlu ‹smail Pafla
Hazretlerinin enifltesi Mehmed Salim
Efendi.
Aflç›bafl› Camii Karfl›s›nda Bulunan Kabirler:
1054 (1644). Muhteflem lâhdin bafl ve ayak
tafllar› poligonaldir. Kitâbesi fludur:
Karacaahmet
vaziyet krokisi.
ral› uzun yaz›. Galata gümrü¤ü bafl kâtibi
Mustafa Subhi Efendi. Tarih beyti fludur:
Eylerim ‹zzet du’a tarih-i fevtin söyledim
K›la mesken Mustafa Subhi Efendi Cennet’e
1283 (1866). Türbenin hemen arkas›nda. Lâhit. Nefis hat. Fehime Han›m.
“Merhum Mustafa Çavufl ruhiçün Fatiha sene
1054”
‹stanbul’da, Draman’da Kefevî Camii civar›nda mektebi vard›. (Hadîkatü’l-Cevâmi, s. 186; Sicill-i Osmânî, 4/391)
1135 Zilkade 13 (A¤ustos 1723). Sikkeli, dört
köfle flâhidesi çok orijinaldir. Abdurrahman.
1159 (1746). Taflc›bafl› el-hac Ahmed A¤a.
1291 (1874). Mimarbafl› Kas›m A¤a neslinden Okçubafl› Ali Beyzâde Mahmud Ne874
1192 (1778). Çok de¤iflik bir tafl, büyük flâhi-
denin sol alt köflesine, küçük flâhide kabartmas› yap›lm›fl ve üzerine de kitâbesi
yaz›lm›flt›r. Büyük tafl:
“Çavuflun zevcesi ve taflc›bafl› Mehmed A¤a’n›n
kerimesi Lebibe Hatun”
Karabartma üzerine de, “Taflc› Osman Kalfa’n›n k›z› Hafize Molla. 1229 (1814)” diye yaz›lm›flt›r.
1193 (1779). Karacaahmet Sultan türbedar›
Taflç›bafl› o¤lu Mehmed A¤a.
1313 Zilkade 12 (Nisan 1896). Tarikat-› aliyye-i Nakflibendiyye fukaras›ndan Aflç›bafl› Mahallesi imam ve hatibî ‹stanbulî
es-seyyid Haf›zü’l-Kur’an Hasan Fahri
Efendi. Burada, Üsküdar taflç›lar›na ait
alt› flâhide vard›r.
1321 Zilkade 11 (29 Ocak 1904). Sudûr-›
azamdan mukarrirîn-i kirâmdan Haf›z
Eflref Efendi. Kitâbe Hamid imzal›d›r.
Gömülü. Kutbü’l-ârifîn Karacaahmet Sultan
türbedar› Zeyneb Monla Kad›n.
Gömülü. fieyh Ahmed Efendi.
Alt› Sütunlu Türbe Etraf›nda Gömülü Olanlar:
1215 fiaban 20 (Ocak 1801). Enderun-› Hümâyundan Hazinedarbafl› Silistreli Hasan
A¤a. Sütun flâhidesi büyük kavukludur.
1223 (1808). Zerrinbafl. Enderun-› Hümâyun’dan hane-i seferli Sufyan A¤a.
1227 (1812). Tu¤ra kabartmal›. Hassa Emir
Ahmedzâde taflc› Mustafa A¤a’n›n efli
fierife Zekiye Han›m.
1230 Gurre-i Safer (Ocak 1815). ‹stanbul cizyesi mukataas›n›n veznedar› Galatal› flerafetlu Pafla Mustafa A¤a.
1277 (1860). Es-seyyid el-hac Abdüllâtif
Efendi. Etraf› demir parmakl›kl›d›r.
1279 (1862). Tarikat-i aliyye-i R›faiyye’den
darü’l-hadis müderrisi Münzevî kutbü’lârifîn gavsü’l-vâs›lîn sultanü’l-kâmilîn
‹mam-› azam flöhretli el-hac Mehmed
Tevfik Efendi hulefas›ndan fieyh Raflid
Efendi’nin müntehi derviflan›ndan flehîrü’s-seyyid Mehmed Tevfik Efendi. Nalçac› Tekkesi bahsine bak›n›z.
1281 (1864). Abdüllâtif Efendi’nin efli fierife Hasibe Han›m. Kabri, kocas›n›n yan›ndad›r.
1285 Ramazan 16 (Ocak 1869). Abdüllâtif
Efendi’nin o¤lu fiehremaneti aklâm hulefas›ndan Mustafa Fazl› Efendi. Kabri,
babas›n›n yan›ndad›r.
1285 Receb 21 (Kas›m 1868). Parmakl›kl›.
Arif-i billah fieyh Ali R›za Efendi kuddise s›rruh. Kabri türbenin arkas›ndad›r.
(Merâk›d, s. 59)
1296 (1879). Mekteb-i ‹dadi-i fiahane’de 35
sene müderrislik ederek emekli olan allame ve kudema-y› üstad-› kîram Çorumlu Osman Efendi D. 1233 (1817).
Kabri, Abdüllâtif Efendi’nin yan›ndad›r.
Dilbilgisine dair bir kitab› vard›r. (Sicill-i
Osmânî, 3/450; Merâk›d, s. 59)
1296 (1879). Kudema-y› Mir-i mirân’dan ve
meclis-i idare-i zabtiye aza-y› sab›kas›ndan Mehmed Rag›b Pafla. Kitâbesi, M›srîzâde Ali R›za imzal›d›r. (Sicill-i Osmânî, 2/362)
1299 (1881). Asakir-i bahriye-yi flahane kola¤as› Ahmed Kapdan.
1316 Muharrem (May›s 1898). Topcuda zât-›
hazâkatmend Mahmud Efendi.
1325 (1907). Mirliva Ahmed Arif Pafla. D.
1274 (1857).
1329 R. âhir 21 (21 Nisan 1911). Kutbü’l-ârifîn Yanya Efendi türbedar› Mehmed Nuri fiemseddin Efendi (k.s.) Hazretlerinin
güzidegân-› müntesiban›ndan Mekteb-i
T›bbiye ders Naz›r› Ahmed Necati Efendi. Kabri türbe arkas›ndad›r.
Sadrazam Selim Pafla Sofas›nda Gömülü
Olanlar:
Sofa, Gündo¤umu Caddesi ile Büyük Selim
Pafla Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve ikinci cad875
“Hotin Aile Kabristan›”
ve Büyük Selim Pafla
flâhidesi.
denin sa¤ köflesindeki set üzerindedir. 22 x 11
ad›m ebad›ndaki büyük hazîreye dokuz basamakla ç›k›l›r. Yol seviyesi düflürüldü¤ünden
çok yüksekte kalm›flt›r. Gündo¤umu Caddesi’ne bakan cephesine “Hotin Aile Kabristan›
1247” diye yaz›lm›flt›r.
Selim Pafla’n›n makam tafl›, çok genifl çapl›
olup üzerinde flu kitâbe vard›r:
Cenab-› sadr-› esbak fiam Valisi Selim Pafla
Vâhidü’l-asr sâhib-i cûd u tedbir adalet râ
Husûsa ümm-ü eyyâm idemez bir mislini tevlid
E¤erce dilde mazrub ise de illiyetle el-celi
Emir-i hac› emr-i mu’tenas›n eyleyüb tefevvüz
Varub fiam-› fierife cüz-ü rûz-ârâm ile hatta
Çal›fld› hidmet-i me’mûresin icraya ez cümle
Mehâmm-› hacc› itmame flüru itmifl iken hayfa
Ne çâre eylesün takdir idüb tedbirini ta¤yir
fiehid itdiler ol destûr-› âlîflan› bî-pervâ
Nebi-i Allah yahi bâ-husûs fieyh-i Ekber etka
Civâr-› meflhed-i envâr›na câr eyledi Mevlâ
Mücevher harf ile târîh-i fevtin böyle yaz Ali
Yed-i cûd ile mazlumen heba oldu Selim Pafla
R›zaenlillah el-Fatiha.
Sene 1247 fî Cemaziyelevvel (Ekim 1831)
Selim Pafla, Hotin’e gönderilmifl olan Kap›c›bafl› Mustafa A¤a’n›n o¤ludur. Kendisi Bender’de do¤du. Bir tak›m görevlerde bulunduktan sonra, ölen fiam valisinin zapt›na memur
876
ve daha sonra 20 Muharrem 1240 (14 Eylül
1828)’de sadr›azam oldu. Yeniçeri Oca¤›’n›n
kald›r›lmas›nda büyük hizmette bulunduktan
sonra 14 R. âhir 1244 (24 Ekim 1828)’de azl
edildi. 1247 C. âhirinde, asayifli yoluna koymak üzere fiam valisi oldu. Ancak, M›s›r valisi Mehmet Ali Pafla kendi yolu üzerinde, böyle flöhret sahibi, mühim ifller baflarm›fl bir
kimsenin valili¤ini istemedi¤inden para ile
fiam ahalisini ayakland›rd›. 1831 aral›¤›nda
kona¤›na hucüm ederek yakt›lar ve kendisi
dahi yanarak vefat etti. Kabri, fieyhü’l-ekber
Muhyiddin Arabi’nin Kayisun Da¤› ete¤inde
bulunan türbesinin yan›ndad›r. Vefat›nda 58
yafl›nda idi.
1140 (1727). Turhan Bey kap›kethüdas› ‹brahim A¤a.
1167 (1753). Kazanc›zâde Memifl A¤a.
1181 (1767). Abdullah A¤a.
1227 Zilkade. 15 (20 Kas›m 1812). Sadr-›
azam Memifl Ziya Pafla’n›n efli Zeyneb
Han›m. Tu¤ral› tafl› muhteflemdir. (Sicill-i Osmânî, 4/513 Ziya Pafla)
1287 (1870). Sadr›azam Selim Pafla’n›n damad› maliye tahsilât muhasebe mümeyyizlerinden Mehmed Eflref Beyefendi.
1289 (1872). Sadr›azam Selim Pafla’n›n damad› Emin Efendi’nin annesi Zeyneb Han›m.
1322 (1904). Divan-› harp-› mahsus azas›ndan Miralay Hüseyin Nazmi Bey.
1323 (1905). Sadr-› esbak Selim Pafla’n›n biraderzâdesi Tevfik Bey’in..... (burada tafl
k›r›kt›r) Kahya Bey.
1332 (1913). Sadr-› esbak Selim Pafla’n›n biraderzâdesi mahkeme-i istinaf azas›ndan
Tevfik Bey’in efli Ayfle Adile Han›m.
1336 (1917). Tevfik Bey’in torunu ve Suriye
Vali-i esbak› Galib Bey’in k›z›, yedi yafl›nda vefat eden Fatma Necadet Han›m.
Rakam olmayan bir tafl üzerinde;
“Sab›k Suriye Valisi Ali Galib Hotin ve efli Naciye Hotin” diye yaz›l›d›r.
Sicill-i Osmânî’ye göre Selim Pafla’n›n biraderzâdesi Ali Galib Bey, 1257 (1841) tarihinde vefat etmifltir. Babas›, Halil Beyefendi’nin 1252
(1836) tarihli flâhidesi ise ‹nadiye tekkesi karfl›s›ndad›r. Selim Baba Hazîresi bahsine bak›n›z.
1326 (1908). Sadr-› sab›k Selim Pafla’n›n bira-
derzâdesi Tevfik Bey’in utekalar›ndan
Nefl’et Kalfa.
Selim Pafla Sofas› Arkas›nda Gömülü Olanlar:
1189 (1775). Kafesî destarl›d›r. Emin Efendi.
“Dirîga ol Hazreti fahr-i emâcid-i devlet Emin
Efendi ”
“Güzide kâtib ve dâmâd-› kethüda bey idi”
1258 Muharrem 7 (fiubat 1842). Molla sikkeli. Eflrâf-› kuzâttan Üsküdarî Kassabbafl›
kâtibi Abdülgani Efendi.
Selim Pafla Sofas›n›n Sa¤ Taraf›nda Gömülü
Olanlar:
1116 (1704). Bâzergân Salih A¤a.
1149 (1736). Tavus kuyruklu tafl. Bâzergân
Salih A¤a’n›n k›z› Fatma Hatun.
1219 (104). Mevkûfat Kalemi ikinci halifesi
ve Koyun halifesi ‹smail Efendi
1225 (1810). M›s›r Kahire kazas› Meflreb
Efendizâde el-hac Abdurrahman Efen-
Ayfle Kad›n’›n
1065 tarihli
emsalsiz lâhdi.
877
10. Ada’n›n ‹ç Taraf›:
1071 (1660). Mehmed Dede.
1223 Safer (Nisan 1808). Atik Valide Sultan
Cami-i flerifi imam› taflc› el-hac Haf›z
Ahmed Efendi.
1245 Safer 3 (4 A¤ustos 1829). Ba¤c› el-hac
Ali A¤a.
Sa’deddin Efendi Sebil Ve Çeflmesi Arkas›:
1294 C. âhir 25 (Temmuz 1877). Tarikat-i
aliyye-i Nakflibendiyye hulefay› kirâm›ndan ve kudema-y› ecille-i rical-i
Devlet-i Aliyye’den Girit Vilâyeti Kapukethüdas› Mora Müftüsü Abdülhalim
Efendizâde Yahya Sezai Efendi (Sicill-i
Osmânî, 4/644-645)
di’nin kay›n validesi Nefise Kad›n.
R›dvan A¤a’n›n
1062 tarihli
güzel lâhdi.
1230 (1815). M›s›r Kahire kazas› Meflrebzâde
Abdurrahman Efendi’nin efli merhum
Koyun halifesi ‹smail Efendi’nin k›z›
Afife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 3/546 Ali
Meflreb Efendi)
1232 (1816). Meflrebzâde Abdurrahman Efendi’nin o¤lu Ali Raik Efendi’nin efli Fatma Han›m.
1251 (1835). Sadr-› Anadolu devletlu Meflrebzâde Efendi’nin kethüdas› müderrisîn-i kirâmdan el-hac Ahmed Reflid
Efendi’nin efli fierife Fatma Han›m. fiat›rzâde Hazîresi bahsine bak›n›z.
1252 (1836). fiemsipaflal› deryay› kapudan
Mehmed Pafla merhumun kayn› merhum el-hac Emin A¤a’n›n efli hace Ayfle
Han›m.
1336 (1917). Musikiflinas Hac› Faiz Bey’in küçük kardefli Yeniköylü Hadi Bey. De¤erli bir ilâhî bestekâr› ve Tarabya Camii
imam ve hatibi Haflim Efendi’nin o¤lu
idi. Yaz›n Yeniköy’de, k›fl›nda Ahmediye’deki evinde oturuyordu. Hadi Bey,
Yeniköylü müzisyen Hasan Efendi’nin
mümtaz ö¤rencisi idi. Kabri, babas›n›n
yan›ndad›r. (S. N. Ergun, Türk Musikisi
Ant. s. 644)
878
1304 (1886). Rüsûmat Emaneti hademesinden ve Girit Kapukethüdas› Yahya Sezai
Efendi tevabiinden Siyahî Mehmed
Efendi
1309 (1891). Girit ve Cezayir Bahr-› Sefid kapu kethüdas› Yahya Sezai Efendi mensubat›ndan Zîba Kalfa.
1320 (1902). Ricâl-i Devlet-i Aliyye’den kapukethüdas› Yahya Sezai Efendi’nin efli
Fatma Muhibbe Han›m.
Sebilin Sol Taraf›ndaki Girifl Yan›nda Gömülü Olanlar:
1197 Zilkade. 7 (Aral›k 1783). Sipâh kâtibi
Seyyid Mustafa Efendi’nin efli hâfize ve
âlime Sarayl› Tuba Ayfle Kad›n.
1203 (1788). Hâcegân-› Divan-› Hümâyundan sab›ka Rikâb-› Hümâyun çavufllar›ndan Mustafa Efendi. Yan›nda k›z›n›n
gömülü tafl› vard›r.
1304 (1886). Yeniflehir Fener eflraf›ndan ve
tarikat-i aliyye-i R›faiyye meflayihlerinden efl-fleyh Halil bin Abdulfettah Efendi. (Merâk›d, s. 60) Kitâbesi onbir s›rad›r. fieyh Halil Efendi’nin kitâbesi fludur:
Mazhar-› feyzu’r-R›faî Hazreti fleyhü’fl-flüyûh
Hankâh-› sadr-› Hulde hû diyüb oldu dâhil
Olsun ol ser-tâc-› erbâb-› bekan›n dem-be-dem
Rûh-› pâki nâil-i lûtf-› Hüdâvend-i celîl
Nâr-› rûz-› ademden demâdem eyleyüb mahfuz
Hak Teâlâ eylesün nayân-› âb-› Selsebîl
Fevtine tarih yazd›m kilk-i cevherdar ile
Saha-i Huld-i berînde buldu Me’vâ’y› Halîl.
Yeniflehir Fenâr eflraf›ndan ve Tarikat-i Aliyye-i
R›fa’iyye meflayih-i kirâm›ndan efl-fleyh Halil bin
Abdülfettah Efendi.
1065 (1655). R›dvan A¤a yan›. Çiçek kabartmal› lâhit.
Tarih k›sm› gömülü bir tafl: An-asl Ç›ld›r Sanca¤› ümera ve eflrâf›ndan Hüseyin Beyzâde Mehmed Ali Bey’in k›z› Çürüksu Hanedân-› kadîminden ve 1. Orduyu Hümâyun Nizamiye 3. Alay Kumandan›
Bahri Bey.
1069 Zilkade 3 (23 Temmuz 1659). Nurullah
ibnü’fl-fleyh ‹brahim el-Aksarayî. (Merâk›d, s. 37)
1309 (1891). Hem flehide, hem garibe ve hem
masume Fa’ide Han›m.
1103 (1691). Hamzavî tafl. Bab-› Hümâyun
Hazinedar› B›y›kl› Mustafa A¤a.
Her ikisi de ayn› sofada olup Bahri Bey için yeni yaz› ile, Bahri Pafla 1838-1915 diye yaz›lm›flt›r.
1171 (1757). Sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Band›rmal› Hazretlerinin bendelerinden fieyh
Selim.
Selim Baba Hazîresi:
1174 Rebiyülâhir 16 (26 Ekim 1760). Sikkeli.
Atik Valide imam› Halil Efendi. Hattatt›r.
Karacaahmet Mezarl›¤›, 10. Ada’s›n›n bir parças› olup ‹nadiye Meydan›’ndad›r. Etraf›, Gündo¤umu Caddesi, Büyük Selim Pafla Caddesi
ve ‹nadiye Mezarl›k Sokak ile çevrilmifltir. Burada gömülü olanlar tarih s›ras› ile flunlard›r:
Neslihan Hatun idüb dâr-› bekaya intikâl
Geçdi dünyadan k›la rahmet Hüdâ-y› müsteân
Hatif-i kudsî didi merhûmenin tarihini
Neslihan’e cây-gâh ola cinân-› câvidân
Ruhi çün Fatiha fî flehr-i Rebiyülevvel 29
1065
1102 (1690). “Dersiam ve fuzelây-› kirâmdan”
Üsküdarî Debba¤zâde Osman Efendi
1179 (1765). Muhibb-i hanedandan, muhz›r
bafl› (mübaflir) el-hac Veli A¤a.
1180 (1766). Bektâflî sikkeli. Ali Baba.
1062 (1651). Servili muhteflem lâhit. ‹nadiye
Mezarl›k Sokak köflesinde 60 ad›m ileride ve mezarl›k duvar›n›n arkas›ndad›r.
R›dvan A¤a. (Sicill-i Osmânî, 2/402). Kitâbesi fludur:
Neslihan Hatun’un
1065 tarihli ve
mihrapl› lâhdi.
‹ki Bektâflî sikkeli flâhide daha vard›r.
Han-› Hazinedar-› Sultani olan R›dvan A¤a
Eyledi rihlet cihândan rûhuna rahmet ola
Gurre-i mâh-› Muharrem’de idüb dünyây› terk
Oldu ukbâya misâfir vele izzet ola
Fevtini gûfl eyleyüb Hatif didi tarihini
Göçdü bu merhûm ‹lâhî meskeni Cennet ola
1062
1065 Rebiyülevvel 6 (14 Ocak 1655). R›dvan
A¤a yan›. Servili lâhit, emsalsiz güzel ve
nefis hat.
‹ntekalet el-merhume Ayfle Kad›n
Bint-i Hazinedar el-hac Mustafa ruhi çün
6 Rebiyülevvel 1065
879
1190 (1776). Bektâflî sikkeli. Hüseyin Dede.
yan›nda befl Bektâflî babas›n›n flâhidesi
vard›r.
1202 Muharrem 21 (Kas›m 1787). Küçük lâhit. Haflim Ali Beyefendi’nin k›z› fierife
Fatma Han›m.
1197 Muharrem 12 (19 Aral›k 1782). Haflim
Baba aç›k türbesi karfl›s›. Sikkeli küçük
flâhidesi üzerindeki kitâbesi fludur:
1202 (1787). Tarik sikkeli. Kutbü’l-ârifîn Saçl› Hüseyin Efendi hulefas›ndan ve Tabutculariçi Sünbülî fieyhi Kara Ali Efendi.
Allah Hû dost
Gaziyan’›n menazili, nazargâh-i
âlî, pîr-i tarîkat
Hac› Bektafl-› Veli
merhum ve ma¤fûr Dervifl
Selim Baba ruhuna el-Fatiha
1197 Muharrem 12
1213 (1798). Acayip ve de¤iflik Mevlevî sikkeli. Meflâyih-i fiuara-y› Mevleviyye’den
fieyh Rasim Ahmet Efendi. (Türk Dili ve
Ed. Ans. 7/311)
(S. N. Ergun, Mezar Kitâbeleri s. 19; S.
N. Ergun, Bektâflî fiairleri, s. 335)
1197 Ramazan 10 (9 A¤ustos 1783). Kafesî
sikkeli lâhit. Hâcegân-› Divân-› Hümâyundan Ruznameci-i evvel fiehid Ali
Pafla yegeni Haflim Ali Beyefendi ruhi
çün el-Fatiha. (Sicill-i Osmânî, 4/623)
1201 (1786). Lâhit. fierife Zeyneb Han›m
bint-i Haflim Ali Bey.
1226 (1811). Haflim Baba fukaras›ndan Molla
Hüseyinzâde Dervifl Ahmet.
1239 Ramazan 25 (May›s 1824). Hâlâ ‹brail
Muhaf›z› devletlu ‹brahim Pafla kethüdas› Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan
Mehmed Rüstem A¤a’n›n efli Naile Han›m.
1242 Rebiyülâhir 15 (Ekim 1826). R›dvan
A¤a civar›. Kapudân-› Derya merhum
el-hac Mehmet Pafla halilesi el-hac Hanife Han›m. (Sicill-i Osmânî, 4/277; Kronoloji, 4/585-587)
1243 (1827). Devletlu el-hac Süleyman Pafla’n›n efli hace ‹zzet Kad›n.
1251 (1835). Celvetî tarikatinden keramet
sahibi Ali Nuri Baba.
1250 (1834). Sadr›esbak Gazi ve flehid Selim
Pafla biraderi Tahmis Naz›r› Halil Beyefendi. Yan›nda, 1277 (1860) efli Seyyide
Emine Han›m.
1254 Rebiyülevvel 6 (30 May›s 1838). Mutaflar kethüdas› el-hac Ahmet A¤a.
1258 (1842). Sikkeli. Etraf› demir parmakl›kl› aile sofas›. Kitâbesi çok uzundur.
“Mürflid-i tekye-niflîn vâk›f-› esrâr-› yakîn
Ya’ni Halil hace-i danâ ol sâhib-i hâl”
10. Ada’da
fiair Fodlac›zâde
Ahmet Rasim
880
1262 (1846). Sikkeli. Bende-i Âl-i abâ Band›rmazâde bendelerinden Selim Baba’n›n türbedar› Dervifl S›rrullah Baba.
1264 (1848). Divân-› Hümâyunda dahiliye
kalemi hulefas›ndan Osman Raflid Efen-
di. Efli, 1248 (1832), Zübeyde Han›m.
1269 (1852). Derviflzâde Mehmed fiükrü
Efendi.
1270 Cemaziyelâhir 21 (21 Mart 1853). Köflede duvar›n hemen arkas›nda, kitâbesi
aynen fludur:
Sâhib-i Dîvân Rasim ma’den-i fazl ü hüner
Sâl-› vefir itmifl idi ihtiyâr-› inzivâ
Emr-i “‹rc›î” gûfl idüb k›ld› teveccüh âmire
‹tdi nasut aleminde Hakk deyu lahuti câ
Mektûbî-i Sadr-î âlî hulefâs›ndan ve fluara-y›
benamdan Fodulac›zâde es-seyyid Ahmed Rasim
Efendi ’nin ruh-i flerifi çün ve kaffe ehl-i
iman ervah› çün lillâhi teâlâ el-Fatiha
1270 Cemaziyelâhir 21
(‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1341;
Merâk›d s. 38; Sicill-i Osmânî, 2/350; Osmanl› Müellifleri, 2/199)
1270 Zilkade 23 (A¤ustos 1854). Bektâflî sikkeli. Dört dilimli abanî sar›k, etraf› demir parmakl›kl›. Kitâbesi fludur:
M›s›r-Kahire’de defin-i hak-i ›t›rnak olan Âl-i
beyt-i Resul’den Set Rukiyye Hazretlerinin türbedar› muhibb-i hanedandan efl-fleyh es-seyyid Ali
Baba Hazretlerinin rûh-î alilerine el-Fatiha.
1281 Rebiyülevvel 20 (A¤ustos 1864). Uzun
müddet tekkenin türbedarl›¤›n› yapan
Salih Dede.
1285 (1868). Kutbü’l-ârifîn ve ‹nadiye Tekkesi fleyhi Galib Efendi bendegân›ndan
Muhlis Efendi.
1290 (1873). fiâhidesi Bektâflî sikke kabartmal›d›r. Abdi Baba. “Hu dost” diye bafllayan kitâbesi çok uzundur.
1321 Zilkade 7 (Ocak 1904). Duvar üstü, fesli flâhide uzun yaz›.
Yazd› tarihini didi Hami Yanya’dan
‹smail Pafla’ya makar der kurb-i cinan
1323 (1905). Bab-› seraskeri levâz›m-› umumiye dairesi 3. flubeden ve Debba¤-hane
müdürü Mirliva ‹smail Pafla’n›n efli ve
Adana vilâyeti telgraf ve posta bafl mü-
dürü Hilmi Bey’in annesi Fatma Huriye
Han›m.
1262 (1846). Ser kâtip Hurflid Efendi’nin efli
Mutia Han›m.
fiair
Emin Hâki Bey’in
kabri.
1328 K. evvel 5 (1916). Abide gibi flâhide. Sanayi-i Nefise’nin nadir yetifltirdi¤i bir kifli olup sanat ve mesle¤i u¤runda hayat›n› feda eden Bahriye Kola¤as› Hakk›
Bey.
1339 Recep 4 (14 Mart 1921). Aziz Mahmud
Hüdâyî Hazretleri türbedar› Haf›z Hasan
Avni Efendi’nin o¤lu Defter-i Hâkanî
Kalemi hulefas›ndan fiair Emin Hâki
Bey. D. 1890. Annesi Fahriye Han›m
1942’de vefat etti.
Sonradan yapt›r›lan kabri yüksek olup
üzerinde fesli bir flâhide vard›r. Kitâbesi
fludur:
Ruhunu nûr-› Muhammed Mustafa olsun emin
Rahmetin envâr-› tâbâniyle rûflen eyledi
Ref’-i yed etdim semâya söyledim târîhini
Rûh-› Hâki âlem-i eflâki mesken eyledi.
Güzide flu’ara-y› Mevleviyye’den ve Defter-i
Hâkanî
Kalemi hulefas›ndan Emin Hâki Bey’in hücre-i
manevîsidir.
4 Receb 1339
Kitâbesi Üsküdarl› Tal’at Bey taraf›ndan
yaz›lm›flt›r. (‹nal, Son As›r Türk fiairleri,
s. 523; Merâk›d, s. 39)
881
1238 (1822). Zerrinbafl. Enderun-› Hümâyun’da hane-i seferlide yama¤-› tüfengi
Mehmed ‹smet A¤a.
1252 (1836). Merhum fiehrî Efendi’nin efli
Ümmügülsüm Han›m.
1279 (1862). Enderun-› Hümâyun’dan ayr›lma Edhem Efendi.
1296 (1879). fieyhü’l-hattatîn merhum Üsküdarî ‹zzeti el-hac Mehmed Emin Efendi’nin k›z› Nazife Rukiyye Han›m. Emin
Efendi, Son Hattatlar’da ve Sicill-i Osmânî’de kay›tl› de¤ildir.
Baz› ‹lâveler:
1010 (1601). ‹brahim Efendi’nin o¤lu Ömer A¤a.
1140 (1727). Tarik-i sâdât-i Nakflibendiyye’den el-hac Osman Efendi.
10. Ada’da,
‹skender Baba
Tekkesi fleyhi
Mehmet fiakir Efendi.
1180 (1766). Abdal Musa Sultan vekilharc›
el-hac Ali.
1257 (1841). fieyhü’l-kurra Haf›z Tahir Resmi
Efendi’nin efli fierife Necibe Han›m.
1189 (1775). Mahmudpafla’da kahveci Dervifl
Halil.
“Yirmi bir yafl›nda gitdim dâr-› bekaya âh
‹ki sagîr evlâd›m terk eyledim âh”
1213 (1798). fieyh Ahmed Efendi.
1215 (1800). Abdullah Baba.
Burada gömülü olan üç fieyh Efendi için Kaymakç› Tekkesi Mescidi bahsine bak›n›z.
Sadrazam
Haf›z Ahmet Pafla
lâhdinin kitabesi.
*
*
*
Gündo¤umu Caddesi üzerinde büyük sofa. Periflan durumdad›r.
1279 Receb 15 (Ocak 1863). Tarik-i aliyye-i
Halvetiyye’den Band›rmal›zâde efl-fleyh
es-seyyid Mehmed Galib Efendi (k.s.)
Hazretlerinin bendegân›ndan Matbah-›
Âmire Müdiri Lütfullah Efendi’nin biraderi ‹skender Baba Dergâh-› flerifi postniflîni iken dahil-i ravza-i cinan olan eflfleyh es-seyyid Mehmed fiakir Efendi. (Sicill-i Osmânî, 4/90 Lütfullah At›f Efendi)
1310 Ramazan 25 (Nisan 1893). Sikke kabartmal›. Tarik-i Halvetiyye ricalinden
kutbü’l-ârifîn Band›rmavî fieyh Yusuf
Efendi Hazretlerinin sülâle-i tahirelerinden ve ‹skender Baba Dergâh› postniflîni
fiakir Efendi’nin o¤lu Dahiliye ve Evkaf› Hümâyun mektubcusu ve Orman ve
Ma’den Meclisi reisi tarik-i aliyye-i Halvetiyye ve kudemay› ricâlden es-seyyid
Mehmed fierafeddin Efendi.
882
1313 (1895). Sikke kabartmal›. Onyedi yafl›nda vefat eden fieref Beyzâde Mir Mehmed Haflim Efendi.
1330 (1912). Sikkeli. Es-seyyid efl-fleyh Mehmed Münib ibnü’s-seyyid Abdullah.
Gündo¤umu Caddesi üzerinde, Selim Baba’n›n biraz ilerisinde ve duvar›n hemen
arkas›nda, tarih k›sm› gömülü, Kadirî
taçl› flâhide:
“Pirü’s-salikîn Nasuhî Efendi Hazretlerinin hulefalar›ndan efl-fleyh Abdullah Efendi’nin o¤lu eflfleyh Feyzullah Efendi”
Tarih k›sm› gömülü, fesli, Alo Pafla ahfad›ndan ve muhibb-i hanedân-› ehl-i beytden binbafl› Haf›z Mehmed Efendizâde
Jandarma Dairesi jurnal kalemi mümeyyizi rütbe-i seniyye Hac› Ahmed
Bey.
Haf›z Ahmet Pafla Lâhdi ve Çevresi:
962 (1554). Haf›z Pafla’n›n arkas›nda.
“fiaban-i ber murad” Kitâbe bu kadard›r.
Sadrazam flehid
Haf›z Ahmed Pafla.
1189 (1775).
Sab›ka Bostanc›bafl› Hac› ‹brahim A¤a
Sad›ku’l-kul idi her vekile âlemde emîn
Kitâbesi on s›rad›r.
‹nadiye Meydan› ile Karacaahmet Sultan Türbesi aras›nda, Yüksekkald›r›m mevkiinde,
Gündo¤umu Caddesi üzerinde, takriben yolun
ortas›nda, mezarl›k duvar›n›n hemen arkas›nda, yokufl yukar› ç›karken sol tarafta ve mezarl›¤›n10. Ada’s›ndad›r.
Haf›z Ahmed Pafla’n›n322-3231b+326-71a üç
katl› muhteflem lâhdi, da¤›lm›fl, poligonal bafl
tafl› pehle üzerine yat›r›lm›flt›r. Üzerindeki nefis kitâbe fludur:
Sene 1041 (1631)
Merhum Gazi fiehid vezir-i a’zam
Haf›z Ahmed Pafla’n›n ruhi çün Fatiha okuyana
Allah rahmet eyliye
Müezzinzâde Haf›z Ahmed Pafla Filibeli’dir.
Saray-› Hümâyun’da Do¤anc›bafl› olup padiflah›n nedimi oldu. Bir kere Kaptan-› Derya ve
iki defa Sadr›azam olmufltur. ‹kinci sadaretinde ve üç ay sonra flehiden vefat etti. Müdebbir,
mukdedir ve flair idi. Asi yeniçeriler üzerine
tek bafl›na yürümüfl ve att›¤› yumruklarla bir
kaç›n› öldürdü¤ü için halk aras›nda “Haf›z Pafla yumru¤u” meflhur olmufltur.
Çevresinde gömülü olanlar flunlard›r:
Bostanc›bafl›
Halil A¤a’n›n
flâhidesi.
883
Tarih rakam› olmayan bir tafl. 13 Yafl›nda vefat
eden “vâlidine sab›rlar” dileyen, “Tebdil
hasekisi Hüseyin Beyzâde kethüda-y›
sadr-› âli”.
1233 Zilkade 17 (18 Eylül 1818). fieyhülislâm
Mehmed Kâmil Efendi’nin imam› Üsküdar Kazas› el-hac Haf›z Ali Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/556)
1252 (1836). Hâcegân-› Dîvân-› Hümâyun’
dan ve Dahiliye Kalemi hulefas›ndan
Halil Beyefendi’nin efli fierife Emine
Han›m. Halil Beyefendi flâhidesinin tarih k›sm› gömülüdür.
1254 (1838). Mehmed A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
Hâdim-i fiâh-› Cihân›n hidmetiyle mükerrem
Nam-› pâkidir Mehmed eylesün Hakk flâdmân
Zevce-i Fat›ma Han›m eyledi azm-i beka
1254
1196 (1782). Bostanc›bafl› Halil A¤a.
10. Ada’da,
Bostanc›bafl› Halil
A¤a Sofas›.
Sab›ka Bostanc›bafl› rahmetullahi aleyh
Devlet-i ikbâliyle olmufldu Kapuc›bafl›
diye bafllayan kitabesinin tarih beyti fludur:
‹de mahflerde flefâat ana ol Fahr-i cihân
‹zz ile yâ Rab Halîl’e câygâh ola cinân
25 Ramazan 1196 (3 Eylül 1782)
1200 (1785). Feyzullah Afif Efendi’nin o¤lu
Halil Nureddin Efendi.
1208 Cemaziyelevvel 13 (Aral›k 1793). Üsküdar Kad›s› Esirizâde Sad›k ‹smail Efendi
1211 Zilkade (May›s 1797). Bostanc›bafl› Halil A¤a’n›n efli Fatma Han›m.
1217 (1802). Mekke-i Mükerreme Kazas› Feyzullah Afif Efendi’nin k›z› Ayfle Han›m.
1219 (1804). Mehmet Sad›k Bey.
1226 (1811). Genç yafl›nda vefat eden Halil
A¤a’n›n o¤lu Hasek-i Hazreti fiehriyarî’den Hüseyin Bey. Bunun hemen yak›n›nda;
884
1260 (1844). Sultan Mahmud’un Okçubafl›s›
Mehmed A¤a. Tarih rakam› zorlukla
okundu¤undan de¤iflik olabilir.
1264 (1848). Selânik Valisi Bekir Sami Pafla’n›n babas› el-hac Mustafa Efendi. (Sicill-i Osmânî, 3/8 Sami Ebubekir Pafla)
1276 (1859). Buhurdanc›-i hazreti flehriyarî
el-hac Mustafa A¤a’n›n k›z› Emine Han›m.
1290 Zilkade. 27 (Ocak 1874). Bab-› âlî hulefas› odas› mektubî-i ser-nüvisi Ali Sabit
Efendi. Kitâbesi on iki m›sra olup;
‹flte mümtâz ser-efrâz Ali Sabit Bey
1319 (1901). Nefis yaz›. Hassa Nizamiye sanayi alay› miralay› Mustafa Bey.
1324 C. evvel 8 (30 Haziran 1906). Bende,i
Âl-i Âbâ’dan R›faî fleyhi Arif Efendi.
Haf›z Ahmed Pafla lâhdinin sol taraf›ndad›r.
Karacaahmet Sultan Türbesi ile Aflç›bafl› Camii Aras›:
1158 (1745). Çok iri sikkeli. Taflc› Küçük elhac Ahmed A¤a.
1220 (1805). Zerrinbafl. Enderun kilâri-i Hassa a¤alar›ndan Ali A¤a.
1274 (1857). Küçük molla sar›kl›. Karacaahmet civar›nda sakin iken hac dönüflü
yolda vefat eden ve ad›na tafl dikilen
Emin A¤a.
Pir fia’ban-› Veli’ye eyleyince intisab
Ferd-i yekta oldu tevhide hemifle-yi bî-misâl
Mustafa Seyyid Efendi sâlik-i râh-› Hüdâ
Vâk›f-› remz-i hakikat fieyh idi sahib-i kemâl
Hakka mâil-i fler’î ile âmil bir ehl-i dil idi
Âbid ü zâhid veli flûrîde meflreb ehl-i hâl
Ömr-ü encâm› resid oldukda herkes âkibet
Âdet olmufl bezm-i fânîden bekaya intikâl
Ebvâb-› cinândan da’vet içün kudsiyân
Kurb-i Hakk’a eyledi Seyyid Efendi irtihâl
16 Receb 1321.
1310 (1892). Evkaf-› Hümâyun Nezaret-i Celilesi masarifat Müdürü müteveffa R›fat
Efendi’nin efli fierife Tahire Han›m.
Yan›nda,
1312 Zilkade (May›s 1895). Nakflibendî fukaras›ndan Aflç›bafl› Camii imam ve hatibi
Haf›zü’l-Kur’an Hasan Fahri Efendi.
1296 (1879)’da vefat eden fieyh Ali Efendi’nin kar›ndafl› Bosnal›zâde efl-fleyh Hac› Mehmed Efendi’nin dervifli mezarc›
Feyzullah A¤a’n›n kabri vard›r. (Merâk›d, s. 59)
1316 (1898). Talibî Efendi’nin k›z› Emine Kâmile Han›m.
TAfiÇILAR MEZARLI⁄I
1321 Receb 16 (8 Ekim 1903). Demir parmakl›k ile çevrili. Kitâbesi fludur:
‹
nadiye Meydan›’nda, Gündo¤umu Caddesi
ile ‹nadiye Mezarl›k Soka¤›’n›n birleflti¤i
yerde ve soka¤›n sol köflesinde olup üçgen fleklinde bir adad›r. Karfl›s›nda, Haflim Baba’n›n
aç›k türbesi, mezarl›k duvar›nda ise, kitâbesiz
‹nadiye Çeflmesi bulunmaktad›r.
1112 (1700). Duhani Murtaza Beyzâde silâhflor-› fiehriyarî ‹brahim Bey.
1150 (1737). Mihrabl› tafl. Salih A¤a’n›n k›z›
Ayfle Hatun.
1151 (1738). Kayserili fiat›rzâde el-hac Mahmud Kulu.
1176 (1762). Kâtibî sikkeli. Kayseri kuralar›ndan Taflc›bafl› el-hac Mustafa A¤a.
1176 (1762). Taflc›bafl› el-hac Ebubekir A¤a.
1195 (1781). Taflc› Hasan A¤azâde Mehmed
Sad›k Efendi
1203 (1788). Sarayl› Ayfle Yekta Hatun.
1251 Sin gurre (1835). Tarikat sikkeli. Haflim
Efendi neslinden Feyzi A¤a’n›n o¤lu Za-
10. Ada’da,
Sadrazam Haf›z
Ahmet Pafla lâhdinin
yan›nda, Sultan II.
Mahmut’un okçu
bafl›s›n›n flâhidesi.
885
kirbafl› Dervifl Mehmet Efendi
1257 Ramazan 27 (12 Kas›m 1841). Çal›k fieyhi fieyh Ahmed Efendi. Kitâbesi fludur:
Olucak ferman-› Hakk icabet ister da’vete
Emrine mût’i olan cümle ererler izzete
Azm idüb gitdi beka mülkine bir merd-i sehi
El çeküb gâhi cihandan erdi kurb-i rahmete
Emr-i Hakk’a karfl› durmak kimseye mümkün de¤il
Gitdi Çal›k fieyhi fieyh Ahmed Efendi ahrete
R›zaen lillâhi teâlâ Fatiha.
1262 (1846). Kitâbe aynen fludur:
Yine gülzâr-› letafet içre bir gül goncenin
Nefle-yâb-› flevk olub her dem o ser ü ser-firâz
Ba¤-› âlemde iderdi naz ü flive ile haram
Vaz’-› haml eylerken ol derc-i nezaket k›ld› Hakk
Pâk-› tiynet ehl-i ismet sahib-i iffet idi
‹rtihali..... cevheri söyledim tarihini
Eyliye Zeyneb Han›m’›n yâ Rab Adn ile bekam
Mustafa Haflim
Beyefendi’nin
1261 (1846). El-hac Ali Rüfldi Efendi.
1262 Ramazan 29. (Eylül 1846). El-hac Rüfldi
Efendi’nin efli Rabia Han›m.
1264 (1848). Sarayl› Dervifle-i Nakfliyye’den
La’l-i Felek Kalfa.
10. Ada’da
Müneccimbafl›
Abdullah Efendi
Sofas›’n›n
periflan hali.
1269 Receb 15 (24 Nisan 1853). Tarikat-i
Celvetiyye fukaras›ndan Âl-i Âbâ esbak
Gelibolu Âyân› Hac› Mehmed A¤a.
1271 fiaban 15 (Ekim 1854). Mevlevî sikkeli.
Kitâbesi fludur:
Cümle var›m terk idüb hâke serdim cismimi
Muhibbim sizlere ibret nümâd›r
Kim olmufl ber murad iflbu fenâda
Gider elbet gelen emr-i Hüdâ’d›r
Çün olmufl cümlesi hâk ile yeksan
Ki ihsan anlara ancak du’âd›r
Bi hamdi lillah delilim cedid-i pâk Âl-i Âbâ’d›r
Gulam Abdülkadir’in Mehmed Emin Baba’d›r.
1272 Z. 19 (A¤ustos 1856). Kitâbe aynen fludur:
Niyaz-› maksad›m ancak Hüdâ’dan
Ay›rmas›n beni Âl-i Âbâ’dan
Safas›n görmedim mihnetle her an
Geçürdüm ömrümü firakadan
Tabibler derdime dermandan aciz
Ecel geldi çare olmaz devadan
Ki r›hlet eyledim âhir cihândan
Unutmas›n beni dostum du’âdan
Ebubekir S›dki Efendi’nin halilesi
Merhume fierife Emine Han›m
1276 (1859). Mevlevî sikkeli. Der Saâdet Ordusu tahrirat odas› ketabesinden Mehmet Abdülhadi Efendi.
886
1278 (1861). Sütun fleklinde muhteflem bafl
ve ayak tafllar› vard›r.
Kaimmekam M. Emin Bey’in k›z› ve Kaimmekam
Mustafa Bey’in efli Nefise Han›m. 1307 (1889)
Vali-i fiam ve Müflir-i Arabistan-i esbâk
Ha’iz-i feyz-i fiehadet olan Ahmed Pafla
Hâke düfldükde k›lub derd-i firakiyle hazin
Necli hem-nam Ali Mir R›za’y› hakk›
‹ki y›l geçmedi fevt oldu bu bîçare dahi
Nar-cansuz verem cismin idüb mahv ü heba
Maderi dahi Selânik’te itmifldi vefat
Tazelikde iki hicran bunu k›ld› ifnâ
Ceddesi ile kar›ndafl› ehibbas› temam
Kald›lar hicri ile nâle vü feryad ü büka
Seyyiatin idüb ihsan ‹lâhî ma¤fur
Eyliye ni’met diri¤ine lay›k Mevlâ
Yaz münacat ile tarihini menkut Senih
Cây-geh-i Cennet-i a’lâ da bula Mir R›za
1278
Karacaahmet Türbesi ve Sebili Arkas›:
Ahmet Pafla, 1277 Cemaziyelâhir (Aral›k
1860) tarihinde fiam’da, suçsuz oldu¤u
halde, Avrupa devletlerine hofl görünmek için kurfluna dizilmifltir. Kültürlü ve
yi¤it bir paflam›z idi. Nur içinde yats›n.
Buras› Müneccimbafl› Mezarl›¤› ad› ile ünlü idi.
1179 (1765). Mevhibe Kad›n.
1206 (1791). Üsküdar’da Mihrimah sultan
Cami-i flerifi müezzinbafl›s› el-hac Süleyman Efendi.
1290 Cim 20 (A¤ustos 1873). Esma Sultan
köflk bekçisi Hasan A¤a’n›n o¤lu Enderun-› Hümâyun-› Hassa oda a¤alar›ndan
Mustafa Efendi.
1292 Cemaziyelevvel 15 (Haziran 1875). Harem-i Hümâyun a¤alar›ndan Lala Davud
A¤a.
1296 (1879). Ferikân-› kiramdan Hüseyin Pa-
1286 Safer (May›s 1869). Sütun flâhide Bektâflî taçl› ve teslim tafll›. Tarik-i Nâzenin
fukaras›ndan Gelibolu Âyân› Hac› Mehmet A¤a’n›n o¤lu Mustafa Haflim Beyefendi.
Kabri, T›bbiye Caddesi üzerinde iken
buraya getirilmifltir. Evi, Tunusba¤› Çeflmesi karfl›s›nda idi. Torunu ‹ffet Han›m,
Üsküdar fieyh Nuri Efendi Tekkesi fleyhi
Hayrullah Tacüddin Efendi’nin eflidir.
Kendisinin “Haflim Bey Mecmuas›” ad›yla bas›lm›fl bir flark› mecmuas› vard›r.
(‹nal, Hofl Sada, s. 185; Y. Öztuna, Türk
Musikisi Ans. 1/255)
1303 fiaban 11 (May›s 1886). Bâb-› serasker-i
aklâm-› ketebesinden Abdülhadi Efendi’nin o¤lu ve Asakir-i Hazreti Padiflahi
tabib Yüzbafl›s› Refik Bey.
1307 Bir flâhide üzerinde üç kitâbe bulunmaktad›r ki, fludur:
Seyyid Nizameddin evlâd›ndan Kaimmekam
Mehmed Emin Bey. 1280 (1863)
Kaimmekam Mehmet Emin Bey’in efli Emine
Mümine Han›m. 1293 (1876)
Tabib-i âlem
Mazhar Pafla.
887
fla’n›n biraderi Ömer Lütfi Bey.
1314 (1896). Demir parmakl›, levha. Necabetlu Alaeddin Efendi Hazretlerinin cariyelerinden Zeheb Kalfa.
1315 Receb 22 (Aral›k 1897). Etraf› parmakl›kl›, cadde üzeri:
“Havran’da Dürzi Muharebesi’nde mübtela oldu¤u illetden rehyab olam›yarak Dersaâdet’de irtihal
eden Ferik Hüseyin Âgâh Pafla.”
Ayak tafl›na ayr›ca 12 m›sral› bir fliir yaz›lm›flt›r. Tarih beyti fludur:
Çaryar-› Nebevî geldi didi tarihin
fiad olub Cennet’e azm eyledi Âgâh Pafla.
1321 (1903). Bâb-› Vâlâ-y› Seraskeri istihkam
ve inflaat dairesi evrak müdürü izzetlu
Ömer Raik Efendi’nin efli Fatma Müveddet Han›m.
Tabip
Feyzullah Pafla’n›n
flâhidesi.
1336 Kanunisâni 28 (1920). “Mesle¤inin en
samimi hadimi, milletinin en büyük
müflerrihi, faziletlerin müebbed timsali
olan Dr. Mazhar Pafla. T›b Medresesi,
Teflrih Medresesi, Tabib-i Âlem ve Müflerrih s›fatlar›yla 42 sene ‹slâml›kTürklük dânifllik âlemine hidmet ettikten ve hayat›n›n her devresini müstakbel nesillere sa’yin ve fedakarl›¤›n” timsali. (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s.
240)
1342 (1923). Tabib Ferik Feyzullah Pafla.
Do¤. 1261 (1845). (A. Gövsa, Türk
Meflhurlar›, s. 240)
NAKKAfi BABA MEZARLI⁄I
(BAHR‹ BABA MEZARLI⁄I)
N
akkafl Baba Türbesi bahsine bak›n›z.
Mezarl›kta gömülü olanlar flunlard›r:
Tabip
Feyzullah Pafla’n›n
efli Sâmiye Han›m’›n
flâhidesi.
888
1274 Receb 27 (Mart 1858). Çiçek kabartmal› lâhit. Yeniflehir Fener hanedan›ndan
Ethem Efendizâde rical-i Devlet-i Aliyye’den Dersaâdet Zahire Gümrü¤ü mül-
tezimi Ahmed Reflid Efendi. (Y. Öztuna,
Devletler ve Hanedanlar, s. 887)
1307 (1890). Musikiflinas ve Bestekâr fievki
Bey. Kabri yol üzerinde ve tepeye ç›karken sol taraftad›r. Kitâbesi fludur:
Musiki fenninde kesb-i imtiyaz
Eylemifldi fievki-i ahenk-tiraz
Rahatü’l-ervah idi her na¤mesi
Sûzidilden gösterirken perde saz
Taze bir verd-i haya-perver iken
K›ld› pejmurde hazan tire naz
Tar tanbur hayat› gam alub
Eyledi makarrab-› kalbi ihtizâz
Müstear-› dekan nakfle tab’› kim
Merhal-i Nakkafle oldu sayesâz
Bir nefesde mürg-i ruhu bal açub
Cennete kondu misal-i flahbaz
Ç›kd› bir tarih-i pesendide Hafid
Hâke düfldü bi-emel o verdinaz
1307
si’nin müceddeden bina ve inflas›na muvaffak olan Tarikat-i Aliyye-i Halvetiyye fukaras›ndan Osman Efendizâde esseyyid Mustafa ‹zzet Efendi.
1314 (1896). Mecazib-i ‹lâhiyye’den Mehemmed Ata Bey.
1320 (1902). Bendegân-› tarik-i aliyye Seyyid
Ahmed el-Bedeviyye’den ve muhibb-i
Hanedan-› Ehl-i Beyt-i Nebeviyye’den
Hadice Huriye Han›m.
1322 Temmuz (1906). Bedevî sikke kabartmal›. Beylerbeyi’nde Settariyye Bedevî
Dergâh-› fierifi postniflîn-i evveli ârif-i
billah muhibb-i Ehl-i Beyt-i Resûlillah
mürflidü’s-salikin es-seyyid efl-fleyh Mehemmed Hamil Efendi.
Dergâhtan bakiye-i izam› nakli tarihi
Kitâbe, yak›n arkadafl› ve Saltanat Müddei-i umumisi (savc›) Hafid Bey taraf›ndan yaz›lm›fl ve tafl› da kendisi taraf›ndan diktirilmifltir.
fievki Bey, 2 Zilhicce 1307 (19 Temmuz 1890)
tarihinde vefat etti. (‹nal, Hofl Sada, s.
276; Konyal›, Üsküdar Tarihi, 1/376; Y.
Öztuna, Türk Musikisi Ans. 11/285).
1305 Zilhicce 6 (A¤ustos 1888). Ecille-i ricali Devlet-i Aliyye’den Meclis-i Vâlâ azas›
fieyhü’r rical ‹smail Hakk› Bey. (Sicill-i
Osmânî, 1/387).
1916 Temmuz 10. Muallim R›fat Pafla. Türk
matematikçisi olup eserleri vard›r. (M.
Larus 10/591)
Sofa:
Mezarl›k merdivenleri karfl›s›nda, biraz ileride
ve set üzerindedir. Sofaya yerlefltirilmifl mermer bir levhada flu kitâbe vard›r: “Beylerbeyi
Bedevî Dergâh› postniflîni Mehmed Rami Efendi
ve efli.” Tarih yaz›l› de¤ildir.
Di¤er flâhideler flunlard›r:
1302 (1884). Tarikat-i aliye-i Bedeviyye’den
Beylerbeyi’nde kain Settariyye Zaviye-
Bestekâr fievki Bey’in
flâhidesi.
889
1326 (1946). Bu tarih 1943 olmal›d›r.
Yanl›fll›kla 1946 yaz›lm›flt›r.
1333 (1914). fieyh Hamil Efendi’nin büyük
k›z› Fat›ma Hüsniye Han›m.
1334 (1915). fierbetdar R›faî Dergâh› postnîflini es-seyyid efl-fleyh Mehmed Efendi.
O idi meclis-i icray› emanetde reis
Himmeti flehr-i ‹stanbul’u ederdi ihya
Bulmad› derdine hazzak tabib çare
Emr-i Hakk’a gelemi karflu kimesne hâfla
Vire ahlaf›na sabr-› cemil ecr-i cezil
Kendi oldukca safa-yâb türbegâh-› beka
Fevtine yazd› kalem m›sra’-› tarih güher
Serv-i can itdi feda Cennet’e Ahmed Pafla
1308
Uryanîzâdeler Sofas›:
Mezarl›¤›n merdivenlerini ç›kt›ktan sonra,
300 ad›m tepeye do¤ru yüründü¤ünde sa¤ taraftaki etraf› demir parmakl›kl› büyük sofad›r.
Hemen yan›nda 15 fiaban 1305 (Nisan 1888)
tarihli, Uryanîzâde Ahmed Esad Efendi Namazgâh› bulunmaktad›r. Üzerinde mihrab ayeti ve zincire as›l› kandil kabartmas› vard›r.
1317 (1899). Sudûr-› ›zamdan mahkeme-i
temyiz azas› Kâmil Beyzâde Hasan Tahsin Bey. Kâmil Bey’in efli Fatma Han›m.
1301 (1883).
fieyhülislâm Uryanîzâde Ahmed Esad Efendi
için, Abdülkadir Altunsu’nun Osmanl› fieyhülislâmlar› adl› eserinin 212. sayfas›na bak›n›z.
1935 Musikiflinas Mehmed Rauf Yekta. Do¤.
1871. (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans.
11/169).
Sofada befl flâhide vard›r ki, flunlard›r:
Türbe:
1316 (1898). fieyhülislâm esbak Uryanîzâde
Ahmed Es’ad Efendi merhumun k›z› Fatma Ârife Han›m.
1376 (1956). Do¤umu 1313 (1895). Leylâ.
Mermer lâhdinin üzerine flu dörtlük yaz›lm›flt›r:
1317 Zilhicce 8 (Nisan 1900). Uryanîzâde
Mehmed Cemil’in (semte ismi verilen
meflhur Cemil Molla Beyefendi) masume
k›z› Behire Han›m.
Cemâl-i pâkine yoktur
Cihanda olmayan âfl›k
Leylâ âfl›k, Mecnun âfl›k
Bütün kevn-ü mekân âfl›k
1322 Rebiyülevvel 10 (May›s 1904). Uryanîzâde Mehmed Cemil’in o¤lu masume
Ahmed Tar›k Bey.
Türbe d›fl›nda bir lâhit vard›r. Üzerinde yaln›z, eski yaz› ile Mecnun yaz›l›d›r. Tarih yoktur.
1323 Cemaziyelevvel 17 (Temmuz 1905). Uryanîzâde Ömer Said Bey. Do¤. 1273 gurre-i fievval (May›s 1857).
1329 (1911). Tarikat-i Bedeviyye’den Muzika-i Hümâyun kola¤al›¤›ndan mütekaid
‹stavroz Tekkesi icazelilerinden fleyh Kâmil Efendi. fiâhidesi sikkelidir.
1976 Feyyaz Uryanî. Do¤umu 1906. (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, s. 877)
1341 (1922). fieyh Kâmil Efendi’nin efli Feyziye Han›m. Bu aile devam etmektedir.
*
*
*
1308 (1890). fiehremaneti’nde reis olup ‹stanbul’u ihya eden Ahmed Pafla. (Sicill-i
Osmânî, 1/307-308) Kitâbesi aynen fludur:
Rumeli pâyeli bir zat-› güzide evsaf
“‹rc›î” emrin alub eyledi azm-i ukba
890
1299 (1881). Tarikat-i aliyye-i kadiriyye meflayihinden Erzurumî el-hac fleyh Osman
Hakk› Efendi.
Sofa:
1325 (1907). Etraf› demir parmakl›kl› muhteflem flâhideler. Diyarbekir (Diyarbak›r)
Valisi Faik Pafla.
1334 (1915). Faik Pafla’n›n efli Fatma Han›m.
Do¤umu 1264 (1847).
*
*
*
1289 (1872). Arpa Emini el-hac Emin Efendi’nin k›z› Amine Han›m.
1241 gurre-i Rebiyülevel (Ekim 1825). Fesli.
Muhasebe halifelerinden fleyh seyyid
Mehmed Emin Efendi.
1299 (1881). Osman Pafla’n›n ye¤eni Salih
Bey’in o¤lu Osman Bey.
1245 (1829). Silâhflor-› esbak hazreti flehriyarî merhum es-seyyid Abdullah A¤a’n›n
k›z› fierife Fatma Han›m.
1312 (1894). ‹stable-i âmire müdürü Halil
A¤azâde kilâri-i hazreti flehriyarî’den
Mahmut Bey.
1287 fievval 23 (Ocak 1871). Tüccar-› Hayriyye’den Sebaizâde es-seyyid el-hac Necib Ahmet Efendi.
1318 (1900). Teslim tafll› flâhide. Bafl ve ayak
tafl› ve hatta flâhidesinin yan yüzlerine
dahi yaz› yaz›lm›flt›r. Bektâflî babalar›ndan Ali Siret Baba. Do¤umu 1246. Halk
Galib Baba diyor.
1290 Rebiyülâhir 12 (Haziran 1873). Etraf›
parmakl›kl›. “Kudema-y› Saltanat-› seniyye’den ve Evkaf-› Hümâyun mütehayyizan-› me’murinden Atif Beyefendi.”
1932 ‹smail Zühdi Pafla. Do¤umu 1839.
1315 (1895). Tüccar-› mu’teberandan Sebaizâde Süleyman Bey. Efli:
1932 Ferik Abdülhamid Pafla (Do¤umu 1856)
ve ailesine ait flâhideler.
1320 (1902). Fatma Hayrati Han›m.
1951 Bestekâr fievki Bey’in 1889’da evlendi¤i
efli Melek Han›m. Kabri, fievki Bey’in
yan›nda olup 82 yafl›nda oldu¤u halde
vefat etmifltir.
1329 (1911). Halep eflraf-› mu’teberan-› tüccardan Sebaizâde Abdurrauf Efendi’nin
o¤lu Asakir-i fiahâne miralay› Abdülkadir Bey.
1975 Pafla Baba lâkab›yla ünlü, eski Muharip
Gaziler’den ‹hsan Aksoley Pafla. Do¤umu 1899.
Tarih k›sm› gömülü. fiakir Ahmed Pafla’n›n
a¤alar›ndan es-seyyid Ahmed A¤a.
Süreyya Bey Sofas›:
Nakkaflbaba Mezarl›¤›’nda çok eski tarihli kabir tafl› yoktur. En eski flâhide 1225 (1810) tarihli olup Köprülüzâde Mustafa Bey’in o¤lu
Abdülvahid Bey’e aittir. (Y. Öztuna, Devletler
Rakam yok. Sütun flâhide: “Es-seyyid Tosun
Baba / Tarih-i nazargâh-› Lillah”
1236 fiaban (May›s 1821). Kâtibî sikkeli. Tarik-i fiazeliye meflayih-i kiramdan kutbü’l-ârifîn müfessir ü muhaddisîn el-malik efl-fleyh es-seyyid Ahmed Arafat Fiyumi Efendi.
1233 (1817). Yusuf Âgâh Efendi’nin kaftan
a¤as› seyyid Halim A¤a. Âgâh Efendi’nin Kas›mpafla’da bir camii vard›r.
Etraf› demir parmakl›kl› olup mezarl›¤›n en uç
noktas›nda ve yar›n üzerindedir.
1321 Cemaziyelâhir 22 (Eylül 1904). Sütun
bafl tafl›. Tarih beyti fludur:
Düfldükde zemine teni tarihini yazd›m
Dîdâr-› Hüda oldu bu Didâre-i bî-dîdâr
Ayak tafl›ndaki kitâbe ise fludur: Maliye
hazine-i celilesi divan-› umumiye muhasebesi emval-i eytam (öksüz çocuklar›n
servetleri) mümeyyizi izzetlu Süreyya
Bey’in efli Hadice Didar Han›m. 1319
Eylül. (Sicill-i Osmânî, 2/64) Süreyya
Bey ayn› zamanda flairdi.
Münir Pafla Sofas›:
1238 (1822). Enderun-› Hümâyun’dan mahrec Çekdiribeyizâde es-seyyid Mehmed
Emin Bey.
Süreyya Bey Sofas› yan›nda olup demir parmakl›kl›d›r.
891
1301 (1883). Münir Pafla Hazretlerinin valideleri merhume Han›mefendi’nin
mu’tekalar›ndan Zat›gül Kad›n.
1323 Receb 9 (Eylül-1905). Mehmed Galib
Efendi.
Cemil Bey Sofas›:
1302 fiaban 11 (26-May›s 1885). Lâhit. Enli
flâhidesi fesli ve Mevlevî sikke kabartmal›d›r.
Mülhakat Naz›r› ‹stanbul’un / Mir-i yekta-y› adimü’l-akran
Nam› ünvan rüsûmât-› flerif / Medd hatta gümrü¤e sermaye-i flan
Mabeü’l-fahr-› rical-i devlet / Ser firaz-› ümera vü
âyân
Muhlis ve mu’tedil Hükm-i Kadir / Pâk siret iden
pâkize cinân
Bir melek indi didi tarihin / Cennete Mir Rauf oldu divan.
1303 (1885).
Dahiliye Naz›r› Ahmed Pafla-y› Hakk
Hem pâkizesi banu-y› ismet Fat›ma
diye bafllayan kitâbesinin tarih beyti fludur:
Yazd› tarih-i menkute çak çak oldu kalem
S›rr-› ruhun gonce-fem Mevlâ’s›na virdi heman
1295 (1878) Mir Münir’in kerimesi Sabiha
Han›m.
1291 (1874). Mir Münir’in kerimesi Besime
Han›m.
“Gül gibi idi Besime duht-› nazikân-› Hazreti Mir
Münir”
Etraf› demir parmakl›kl› olup Münir Pafla Sofas› yan›ndad›r.
1307 (1889).
Tophane-i Âmire Müfliri Zeki / Pafla’n›n kaimbiraderi / ve Kastamoni valisi Enis / Pafla’n›n mahdumu ve esbak / Trabzon valisi Emin / Muhlis Pafla merhumun / hafidi olub flu hâk-› / hazan intinay› inzivâgâh-› vahdet / eden Cemil Bey’in / ruhi
çün el Fatiha.
1309 (1891). Tophane-i Âmire Müfliri Zeki /
Pafla’n›n kaim validesi / Ve Kastamoni valisi Enis / Pafla’n›n zevcesi ve esbak /
Trabzon valisi Emin Muhlis / Pafla merhumun kerimesi / olub flu makbere-i sükun-›
/ inzivada günûde-i hâk-i ma¤firet / olan
Fat›ma Sabiha Han›m’›n / ruhiçün el-Fatiha.
Zeki Pafla 1333 (1914) tarihinde Büyükada’da
vefat etmifltir. (A. Gövsa, Türk Meflhurlar›, s. 412; Sicill-i Osmânî, I/435 Müftizâde Emin Mehmet Pafla. öl. 1291/1874)
*
*
*
1319 (1901) K›l›ç kabartmal› lâhit. Tophane-i
Âmire muhasebecisi Hadi Bey.
1327 R. âhir 5 (Nisan 1909). Temyiz mahkemesi azas› Arif Bey.
‹tdi ahkam-› cefa Arif billâhi flehid.
*
*
*
1301 (1883). Sudûr-› azamdan Kâmil Beyefendi’nin efli el-hace Fatma ‹ffet Han›m.
1311 (1893) Sudûr-› azamdan Kâmil Beyefendizâde Tahsin Efendi’nin efli Gülsüm Han›m.
1323 (1905) Hademe-i Hassa yoklamac›s› Ali
R›za Efendi merhumun k›z› ve hariciye
Nazareti muhasebe kalemi evrak müdürü merhum Mehmed Galib Efendi’nin
efli Emine Han›m
892
1338 (1919) Esbak surre Emini merhum Mustafa Reflid Pafla’n›n efli Fatma Dürnev
Han›m. Çocuklar›n›n kabirleri de buradad›r.
1330 (1912) K›l›ç ve kalpak kabartmal› flâhide. Ali Nizami Efendi ibn-i fievket Bey.
Ali Nizami Pafla’n›n torunu olmal›d›r.
1926 Matbaa-i Osmaniye Müdürü merhum
Bekir Sami Efendi’nin efli Fatma Han›m’›n o¤lu sab›k Zürih bafl flehbenderi
Ali R›za Bey.
1929 Büyük din alimi Mehmed Fevzi Efendi.
Do¤umu 1845.
1252 (1836). Molla sar›kl› Ömer A¤azâde
Abdurrahim Efendi.
1312 (1894). Maliye Naz›r-› esbak› Hasib Pafla’n›n damad› Maadin Müdürü Talât
Bey’in torunu ve Bab-› ali tercüme odas›
evrak-› arabiyye musahhihi (yanl›fl düzeltici) saâdetlu Mustafa Reflid Bey’in
o¤lu Mehmed Talât Bey.
1260 (1844). Sab›ka Anadolu Kad›askeri kalemi reisi ve evkaf muhasebesi halifesi
Mehmet Besim Efendi.
SELÂN‹KL‹LER MEZARLI⁄I
M
ezarl›k, Bülbüldere mevkiinde ve Bülbüldere-Ba¤larbafl› yolu ile Selânikliler Soka¤›’n›n aras›ndaki genifl alan› kaplar. Bülbüldere, Feyziye Camii’nin hemen yan›ndan bafllayarak kademeli bir flekilde Selâms›z Tepesi’ne kadar uzan›r. Mezarl›¤›n Selânikliler Soka¤›’na ve Kuflakç› Soka¤›’na aç›lan kap›lar›
vard›r.
1919 ‹zmir’de iflgalci düflmana kahramanca ilk
karfl› koyan flehid Dr. Kaymakam fiükrü
Bey Do¤umu 1870.
Mezarl›¤›n üst taraf›nda, Sadrazam Giritli Mustafa Pafla’n›n torunu ve ahfad›n›n flâhideleri
bulunmaktad›r. Burada ayr›ca “‹zmir’de iflgalci
düflmana ilk kurflunu atan hürriyet kahraman›
mukaddes flehid gazeteci Osman Nevres (Hasan Tahsin Recep) l888-1919” ad›na dikilmifl
bir abide vard›r ki, üst kap› karfl›s›ndad›r.
Bülbüldere-Ba¤larbafl› yolu ile Selânikliler Soka¤› aras›nda uzanan bu mezarl›k, iki k›s›mdan
oluflmaktad›r. Bülbüldere-Ba¤larbafl› yolu taraf› ve Bülbüldere kenar› Selâniklilere, Selânikliler Soka¤› taraf› ise Üsküdar ahalisine aittir.
Esas Selâniklilerin kabir tafllar›n›n en eskisi
1178 R. (Eylül 1764) tarihlidir. Bunu, Hicrî
1310-1311-1316-1318-1320 tarihli olanlar› ile
di¤erleri takip etmektedir. Bu tarihler de gösteriyor ki, Selânik Dönmeleri 1877-78 Osmanl›
Rus Savafl›’ndan sonra ‹stanbul’a göç etme¤e
bafllam›fllar ve bu ak›n, 1897 Yunan Harbi’nden sonra da devam etmifl ve 1912 Balkan
Harbi’nden sonra Selânik’in Yunanl›lar’›n eline geçmesi ile en üst düzeye ulaflm›flt›r.
Selâniklilere ait k›s›m 1300 (1883) tarihinde
Feyziye Camii ile beraber kurulmufltur. Eskiden yaln›z Üsküdar Ahalisi’nin gömüldü¤ü
Bülbüldere Mezarl›¤›, H. 1300 tarihinden itibaren ikiye ayr›larak bir k›sm›na yaln›z Selânikliler gömülme¤e bafllam›fl ve buras› Selânikliler Mezarl›¤› ad›n› alm›flt›r.
Hepsi zengin olan bu insanlar, fiiflli ve Niflantafl› semtlerine yerleflmifller ve bu arada kendi
çocuklar› için, Feyziye Lisesi ile fiiflli Terakki
Lisesi’ni açm›fllard›r. Mezarl›¤›n yan›ndaki
Feyziye Camii de iflte bu s›ralarda Yani 1300
(1883) tarihinde bunlar taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
Bülbüldere Mezarl›¤›’n›n kuruluflu çok eskilere
dayanmaktad›r. fiimdilik en eski kabir tafl›,
dört köfle bir flâhide üzerinde sikkesi bulunan
‘Kazda¤› Mehmed Efendi’nin 1060 (1650) tarihli mezar›d›r. Burada topra¤a gömülü durumda pek çok tafl vard›r.
Selânikliler Mezarl›¤›’nda bir çok tan›nm›fl
flahsiyetler gömülüdür. Bunlar aras›nda Atatürk’ün hocas› Muallim fiemsi Bey’in (Vefat›: 1917) ve meflhur Bestekâr Selânikli Ahmet Bey’in (Vefat›: 4 Aral›k 1928) kabirleri
vard›r. Ahmet Bey’in lâhdinin ön yüzünde
mermer kabartma bir ud resmi yap›lm›flt›r. Hemen giriflte ise meflhur Kapanc› Ailesi’nin mezarlar› bulunmaktad›r.
Mezarl›ktaki flâhideler flunlard›r:
1106 (1694). Ali A¤a bin Abdullah.
1113 (1701). Ali A¤a.
1141 (1728). Hamzavî tafl. Köprülüzâde el-hac
Abdullah Pafla’n›n divan efendisi Fevzi
Efendizâde el-hac Feyzullah Efendi.
Yine bu mezarl›kta bulunan 1178 tarihli bir
flâhide periflânî sar›kl› olup üzerindeki yaz›
fludur:
“Selânikli Kalc›zâde Mustafa Çelebi bin Abdullah”
893
Bu zat›n bir Selânik Dönmesi oldu¤u baba ad›n›n Abdullah olarak yaz›lmas›ndan anlafl›lmaktad›r. Bu Mustafa Çelebi’nin ad› Sabatay
Sevi adl› eserde bir kaç defa geçmektedir.
(Bkz. ‹. A. Gövsa, Sabatay Sevi)
fiimdiki fleklini 1883 tarihlerinde alan
mezarl›¤a ilk Selâniklilerin gömülmesine, bu
tarihten 120-150 sene evvel; belki de dinî reisleri Sabatay Sevi’nin 1675’teki vefat›ndan
sonra bafllanm›flt›r.
Dönmeli¤in kurucusu Sabatay Sevi adl› bir
Yahudi’dir. Kendisi, 7 Temmuz 1626 tarihinde
‹zmir’de asl› ‹spanyol olan bir Yahudi ailesinde
dünyaya gelmifltir. Babas›, Türkler aras›nda
Karamentefl diye tan›nan Mordehay Sevi’dir.
Sabatay kendisini mesih ilân etmifl ve buna bir
çok kimseyi inand›rm›flt›. Fakat ölümle tehdit
edilmesi üzerine Müslüman oldu. Edirne Saray›’nda, Sadrazam kaymakam› Merzifonlu Kara
Mustafa Pafla, fieyhülislâm Minkarîzâde Yahya
Efendi ve Sultan imam› meflhur vaiz Vanî
Mehmet Efendi’nin haz›r bulundu¤u bir divanda l5-Rebiyülevvel 1077 (15 Eylül 1666)
tarihinde ‹slâmiyeti kabul etmiflti.
Mehmet Aziz ismini alan Sabatay Sevi, 30 Eylül 1675 tarihinde, Arnavutluk’un Ülgen flehrinde ölmüfltür.
894
Onun ölümü ile Dönmeler üçe ayr›lm›flt›r.
1- Abdullah Yakup Çelebi’yi lider tan›yanlar.
2- Mustafa Çelebi’yi lider tan›yanlar. Bu zümre, Karakafllar, Müminler, Onyollular veya Osman Baba Partisi ismiyle de bilinirdi.
3- Kapanc›lar Partisi. Osmanî A¤a’n›n 1720 tarihindeki ölümü üzerine ortaya ç›km›flt›r.
Bu üç parti 1300 (1883) senesinde birlefltirilmek istenmifltir. Bu tarihte, Gonca-i Edeb isminde bir mecmua ç›karan genç Sabatayist’ler,
Sabatay ananesinin art›k unutulmas› lâz›m geldi¤i ve izdivac (evlenme) yolu ile Türk camias›na kar›flmaman›n pek gülünç oldu¤unu yazmaya bafllam›fllard›. ‹flte bu s›ralarda Bülbüldere
Mezarl›¤›’n› kendilerine uygun buldular. Mezarl›¤›n bir dere kenar›nda seçilmesinin nedeni
de çok eskilere dayan›yordu. ‹nançlar›na göre
Mesih ölmüfl de¤ildi. Onu as›rlarca halifelerinin flahs›nda yaflatt›lar inanca göre Mesih’le
buluflmak ancak bir su kenar›nda mümkündü.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Türk Ans. 14/41) (A. Gövsa,
Sabatay Sevi) (‹slâm Ans. 3/646) (M. Larus, 3/862) (H.
Göktürk, Bülbülderesi, Selânikliler Mezarl›¤›, ‹stanbul Ans.
6/3173)
Üsküdar Mektepleri
ÜSKÜDAR SIBYAN
MEKTEPLER‹
‹
lkö¤renim görmek üzere aç›lan okullara bu
ad verilirdi. Hemen her mahallede bulundu¤undan halk aras›nda Mahalle Mektebi ad›yla
an›ld›¤› gibi, ço¤u taflla yap›lm›fl binalar oldu¤undan Tafl Mektep de denirdi. Bu mektepler
ekseriyetle camilere bitiflik büyük bir odadan
ibaretti.
‘Amin Alay›’ ile okula bafllayan çocuk, umumiyetle camiin imam› veya müezzini olan ‘Hoca
Efendi’ den ders görürdü. Okutulan dersler elifbadan (alfabe) bafllamak üzere Kur’an, yaz›, ilmihal ve hesaptan ibaretti. Sonralar› buna tarih ve co¤rafya da ilâve edilmifltir.
ABDÜLBAK‹ EFEND‹
SIBYAN MEKTEB‹
O
kul, Servilik Caddesi üzerinde ve yukar›daki isimle an›lan camiin son cemaat yerinin önündedir. Meyilli bir arazide yap›ld›¤›ndan cadde taraf› bir, avlu taraf› ise iki katl›d›r.
Kesme tafltan yap›lan okul binas› sonradan çimento ile s›vanm›flt›r. Hiç bir yerinde kitâbesi
yoktur. Cami ile beraber 1054 (1644) tarihinde Halep Mollas› Abdülbaki Efendi taraf›ndan
yapt›r›lm›fl olmal›d›r. Camii bahsine bak›n›z.
Bugün meflruta olarak kullan›lmaktad›r.
Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 1/68, 80 ve
3/730) (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, 3/201-203)
Abdülbaki Efendi
Mektebi.
Bu mektepler sabahleyin erkenden aç›l›r, ikindiye kadar devam ederdi. Sabahleyin gelen ö¤renciler flimdiki ö¤renci and› gibi hep bir a¤›zdan, ‘Gülbang’ okurlard›.
Ücretli olan s›byan mekteplerinde s›n›f taksimat› yoktu. Hatim indiren mektebi bitirmifl olurdu.
Resmi ‹ptidaî Mektepler’in aç›lmas› ve ço¤almas› ile s›byan mektepleri tabiri b›rak›lm›fl ve
onun yerine Mekâtib-i ‹btidaiyye tabiri kullan›lmaya bafllanm›flt›r.
1870 tarihlerinde yaln›z Üsküdar’›n merkezinde 28 s›byan mektebi vard›. Oysa o tarihte ‹stanbul’un di¤er merkezlerinde bu kadar okul
yoktu. O devirde, Üsküdar’a ba¤l› olan Kad›köy’de sadece alt› okul bulunuyordu.
897
Dershane, 182 sene mektep vazifesi görmüfl,
1899 tarihinde ölen, Ahmediye Camii imam›
ve Rufaî fleyhi Mahmut Efendi taraf›ndan da
tekke haline getirilmifltir. Bundan ötürü avlu
kap›s› evvela, Dershane-Mektep Kap›s› ve daha sonra da Tekke Kap›s› ad›n› alm›flt›r.
Avlu kap›s› üzerindeki 16 m›sral› tarih kitâbesi dershane için konmufltur. Bu kitâbe için
Ahmediye Camii bahsine bak›n›z.
Abdülbaki Efendi
Camii ve mektebi
AÇIKTÜRBE KIZ RÜfiD‹YES‹
1
329 (1911) tarihinde aç›lm›flt›r. Hakk›nda
fazla bilgi yoktur.
AHMED‹YE CAM‹‹ MEKTEB‹
D
ershane, Ahmediye Külliyesi’ne dahil
olup, Gündo¤umu Caddesi’ne aç›lan mermer avlu kap›s›n›n ve iki yan›ndaki sebil ile
çeflmenin üzerindedir.
Ahmediye Camii
Mektebi’nin kitabesi.
Dershane, 1133 (1720-21) tarihinde Tersane
Emini Ahmet A¤a taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
Plân› için Ahmediye Camii bahsine bak›n›z.
Bu plân, Reflad Sevinçsoy Bey taraf›ndan ‹stanbul Ansiklopedisi için yap›lm›flt›r. Buradan
al›nm›flt›r.
Dershane kap›s›ndan, üzeri tonoz kemerli bir
koridora girilir. Sa¤daki kap›dan ve iki dirsekli tafl bir merdivenden fevkânî olan dershaneye ç›k›l›r. Sekiz köfleli, tek kubbeli dershanenin önünde zemini tafl döfleli bir avlu vard›r.
Bu avlunun üzeri, iki yandan dershaneye, ön
k›s›mlar› zarif mermer sütunlara bindirilmifl üç
beflik kubbeli genifl bir revak ile örtülmüfltür.
Sütun bafll›klar› istalaktitlidir.
fiair Salim’in haz›rlad›¤› ve nesih hat ile yaz›lm›fl befl sat›r halindeki on m›sral› kitâbesi mermer kemerli kap› üzerindedir ki, fludur:
Cenab-› sâhibu’l-hayrat ya’ni el-hac Ahmed kim
An›n nakfl-› mekin ifltihâr›d›r Eminzâde
Hezar-› ahsenet o merd-i akibet endifl ü âgâh
Ki olmaz ziynet dihi rûze-i dünyaya dildâde
Bilüb dehrin fenas›n da’ima fikri muad eyler
Bugünden haz›r eyler zahr ü zâr›n yevm-i miâde
Bu beyt-i ilm ü fazl› hasbeten-lillah idüb ma’mur
Ulûma sa’y iden tâlîbler içün itdi âmâde
Salima zeyl-i itmam›nda nakfl itdim bu tarihi
Bu darü’z-zeyn-i ilmi eyledi tekmil Eminzâde
Sene 1133
fiair Salim için Ahmediye Sebili bahsine bak›n›z.
Dershane, alt üst befler pencereden ›fl›k almaktad›r. Tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olan bu
eserde ayr›ca d›fla taflmal› üstü istalaktitli bir
mihrap bulunmaktad›r. Bunun sa¤ taraf›nda
bir dolap vard›r.
Bu güzel manzumenin mimar›, Kayserili Mehmet A¤a’d›r. Lâle Devri bafl mimar› olan Mehmet A¤a için, Emetullah Valide Sultan Camii
Mir’at-i ‹stanbul yazar›, mektebin Kefçe Dede
ismine izafeten, mescit olarak yapt›r›ld›¤›n›
ifade etmektedir. Ahmet A¤a külliyesi d›fl›nda
898
bir mektebinin bulunmas› bu ifadeyi do¤rulamaktad›r. Bugünkü kitâbe belki de bu mektep
kap›s› üzerinde idi.
AHMED‹YE MEKTEB‹
M
Çok zamanlar kaim olmuflken, geçende bir hârik
Haile eyledi ihrâk ü imha mektebi
Bâni-i sâni olub Osman Efendi hayr-ile
Yapd› bu kerre esas›ndan pek a’la mektebi
Cevherin tarihini s›byan okur ezber Senih
Bu mücedded itdi infla bu vâlâ mektebi
1289
ektep, eski ad› Ahmediye Caddesi olan
flimdiki Gündo¤umu Caddesi ile Kefçedede Mektebi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesinde idi. Karfl›s›nda Ahmediye
Camii muvakkithanesi bulunmaktad›r.
Kaynaklar: (Mir’at, s. 108) (‹stanbul Ans. 1/378)
Ahmediye Camii bânisi, Tersane Emini Ahmet A¤a taraf›ndan 1134 (1721) tarihinde
külliyeden ayr› olarak yapt›r›lm›flt›r.
O
Günümüze kadar gelemeyen mektep, 1865 tarihlerinde yanm›fl ve 1289 (1872) senesinde,
Osman Efendi ad›nda bir hay›r sahibi taraf›ndan da yeniden yapt›r›lm›flt›r. Kap›s› üzerindeki, fiair Senih Süleyman Efendi’nin haz›rlad›¤›
tamir kitâbesi, Mir’at-i ‹stanbul adl› eserden
al›nm›flt›r. Kitâbe fludur:
Ahmediye Cami’i bânisi k›lm›fld› bina
Bu mahalde itdirüb pâk ü râ’nâ mektebi
AL‹ A⁄A SIBYAN MEKTEB‹
kul, Do¤anc›lar Camii avlusunda ve mektep ile beraber 1114 (1702) tarihinde
yapt›rd›¤› çeflmesinin üzerinde idi. Bugün
mevcut de¤ildir. Karfl›s›nda Ahmet Pafla Türbesi vard›r. 1910 tarihlerinde mevcut oldu¤unu Mir’at-i ‹stanbul yazar›n›n:
“Camiin yan›nda bir mekteb-i ibtidayi ve alt›nda
bir çeflme vard›r” ibaresinden anl›yoruz.
1920 tarihine kadar, Sümbülzâde Soka¤› bu
çeflme ile Ahmet Pafla Türbesi aras›ndan geçiyordu. Türbe önündeki Sümbülzâde Soka¤›
1925 tarihlerinde aç›lm›flt›r.
Ahmediye Camii
sebili ve mektebi.
899
zengin bir insan› olan ‹smail Zühdü Pafla, için
Altunizâde Camii bahsine bak›n›z.
Mektep, zükûr (erkek) ve inas (k›z) olmak üzere iki k›s›md›. Ahflap olan bu yap›lar 1925 tarihlerinde harap bir vaziyette idi. Üsküdar’›n
eski irfan yuvalar›ndan say›lan bu okullar bugün mevcut de¤ildir.
ALTUNÎZÂDE RÜfiD‹YE
MEKTEB‹
1
319 (1901-2) tarihinde aç›lm›flt›r. Camii civar›nda idi.
Kaynak: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, s. 375, 736,
839)
Atik Valide Sultan
Daru’l-kurras›.
1132 (1720) tarihinde idam edilen Ali Pafla
için ‹zmirli Ali Pafla Çeflmesi ve Çak›rc›bafl›
Hasan Pafla Camii bahislerine bak›n›z!
Kaynak: (Mir’at-i ‹stanbul, s.100-101)
ALTUNÎZÂDE ‹SMA‹L ZÜHDÜ
PAfiA MEKTEB‹
M
ektep, Altunizade semtinde ve bu isimle
an›lan camiin sol taraf›nda, Tophanelio¤lu-Koflu Yolu üzerinde idi.
Atik Valide Sultan
S›byan Mektebi
ve çevresi
1282 (1865-66) tarihinde, cami, hamam, çarfl›
dükkânlar› ve mahalle ile beraber, ‹smail Pafla’n›n paras› ile yapt›r›lm›flt›r. Devrinin çok
AT‹K VAL‹DE MÜLK‹YE
RÜfiD‹YES‹
Üsküdar Mülkiye Rüfldiyesi ad›yla da bilinen
okul 1291 (1874) tarihinde tesis olunmufltur.
Bu tarihte, s›n›f-› evvelinde (1. s›n›f) ö¤rencisi olmad›¤› halde, salisinde (3. s›n›f) ellibir, s›n›f-› rabisinde (4. s›n›f) ellibefl ö¤renci vard›.
Bu ö¤renciler sekiz ö¤retmen taraf›ndan yetifltiriliyordu.
Mektebin bulundu¤u yer ve sonraki durumunu
tesbit etmek mümkün olmam›flt›r.
Kaynak: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi s. 375, 736)
AT‹K VAL‹DE SULTAN
SIBYAN MEKTEB‹
M
ektep, Kartal Baba Caddesi ile Valide
‹mareti Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köflesindedir.
Bugün, meflruta olarak kullan›lan yap›ya ç›kmak için evvela Valide ‹mareti Soka¤›’na aç›lan kesme tafl söveli ve kemerli bir kap›dan küçük bir avluya girilir. Kap›n›n sol taraf›nda ve
kald›r›m›n üzerinde duran bir Bizans sütun
bafll›¤› dikkati çekmektedir.
900
Ulu bir ç›nar a¤ac›n›n gölgeledi¤i avlunun sol
taraf›ndaki, korkulu¤u ve basamaklar› kesme
tafl olan bir merdivenden, dershanenin önündeki sahanl›¤a ç›k›l›r. Bu k›sm›n bir revak ile
örtülü oldu¤u san›lmaktad›r.
Dershane kare plânl› olup bir sa¤›r kubbe ile
örtülmüfltür. Kubbe, dört ana duvara ve düz
köfle tromplar›na oturtulmufltur. Kirpi saça¤›
binay› f›rdolay› çevirir. Kemerli kap›s› üzerinde kitâbesi yoktur.
‹ki s›ra tu¤la, bir s›ra kesme tafltan yap›lan bu
klâsik Mimar Sinan yap›s› sivri ve düz kemerli
pencerelerinden ›fl›k al›r. Bir çok tadilâta u¤rad›¤› için soka¤a bakan pencerelerinin hepsi
kapat›lm›flt›r.
Okul, Nurbânu Valide Sultan taraf›ndan Valide-i Atik Camii külli›esinin yapt›r›ld›¤› s›rada
991 (1583) tarihinde infla olunmufltur.
Mektep, 1928 tarihlerinde faaliyetine son vererek, Toptafl› Cezaevi’ni koruyan Jandarma
Bölü¤ü’nün emrine verilmifltir. Bu s›rada çok
de¤iflikli¤e u¤ram›fl ve eski merdiven kapat›larak yenisi yap›lm›flt›r.
Valide-i Atik Camii ve Feridun A¤a Kütüphanesi bahsine bak›n›z
ATLAMATAfiI MÜLK‹YE
RÜfiD‹YES‹
AYAZMA SIBYAN MEKTEB‹
M
ektep, Ayazma Camii’nin k›blesi taraf›nda ve Ressam Ali R›za Bey Soka¤› ile
Mehmet Pafla De¤irmeni Soka¤› aras›ndad›r.
Atik Valide Sultan
S›byan Mektebi.
Ayazma Camii ile ayn› zamanda yap›lm›flt›r.
Yirmidokuz ayda tamamlanan bu inflaata, 19
Zilhicce 1171 (4 A¤ustos 1758) tarihinde, büyük bir merasim ile bafllanm›fl ve 1174 senesi
Cemaziyelâhiresinin sonlar›nda (1761 y›l›
ocak ay›n›n sonlar›) bitirilmifltir.
Mektep, 156 sene, s›byan okulu olarak vazife
gördükten sonra y›kt›r›larak yerine flimdiki bina yap›lm›flt›r. Merdivenli kap›s› üzerindeki
eski yaz› kitâbesi fludur:
Ayazma S›byan
Mektebi.
O
kul, 1291 (1874) tarihinde Atlamatafl›
ad›yla ünlü semtte ve bu semtin sokaklar›ndan olan Selâms›z Caddesi (flimdiki Selâmiali Efendi Caddesi) üzerinde ve Selim A¤a
S›byan Mektebi’nde tesis olunmufltu.
1930 tarihlerinde Pervitij’in sigorta haritalar›nda plân›n› gördü¤ümüz yap›, 1935 tarihinden sonra y›k›lm›flt›r.
1874 y›l›nda okulun “s›n›f-› evvelinde hiç talebesi
bulunmad›¤› halde, s›n›f-› sânisinde onbir, s›n›f-›
salisinde otuz iki, s›n›f-› rabisinde k›rk ö¤renci vard›.” Bunlar, dokuz ö¤retmen taraf›ndan yetifltiriliyordu.
Selim A¤a Mektebi bahsine bak›n›z.
901
Ayazma ‹lk Mektebi
diplomas›.
Müdafaa-i Milliye paras› ile yeniden yap›lan
Ayazma Vak›f ibtidai mektebi. 1333
Okul, 1915 y›l›nda ve birinci dünya savafl› s›ralar›nda yap›lm›flt›r.
Ayazma S›byan
Mektebi hocas›
meflhur ‹brahim
Ethem Efendi’nin
flâhidesi.
Ayazma Mektebi
Kitabesi.
Eski mektep ahflap olup ihtiyac› karfl›lam›yordu. fiimdiki okul Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin 21 Cemaziyelevvel 1331 tarihinde, dördüncü defa getirildi¤i Evkaf-› Hümâyun Nezareti s›ras›nda yapt›r›lm›flt›r. Mimar› meflhur
Kemaleddin Bey’dir.
Cumhuriyet Dönemi’nde ‘Üsküdar 21. ‹lk
Mektebi’ ismini alan okula sonradan “Cumhuriyet ‹lkokulu” ad› verilmifltir. Üç katl› yap›n›n
bir bölümüne, 1975 tarihinde “Üsküdar Ortaokulu” aç›lm›flt›r.
Okulun bahçesi, yol afl›r› yerde ve mektebin
arka taraf›ndaki Bükücüler Çarfl›s›’n›n bulundu¤u yerde idi. Bu ifl yerleri de cami ile beraber
Okulun sa¤ taraf›nda, Mimar Sinan zaman›nda kald›¤› tahmin edilen biri küçük, di¤eri ise
büyük iki su haznesi ve Ayazma Hamam› bulunmaktad›r.
Daha genifl bilgi için Ayazma Camii, Ayazma
Hamam› ve Ayazma Saray› bahislerine bak›n›z!
Kaynaklar: (‹nal, Evkaf-› Hümâyun Nezareti’nin Kuruluflu, Haz. N. Öztürk, Vak›flar Der. 19/82) (‹. Yavuz, Mimar
Kemaleddin, s. 208) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/302;
Osm. Arfl. Evkaf ‹daresi Katalo¤u, 1/28)
AYfiE HATUN SIBYAN
MEKTEB‹
K
›s›kl› ile Ümraniye aras›nda uzanan Alemda¤ Caddesi üzerinde idi. Bânisi ve yap›ld›¤› tarih belli de¤ildir. 1930-35 senelerinde
yok olmufltur.
902
EFEND‹ MEKTEB‹
O
kul, Aziz Mahmud Hüdâyî Efendi Camii’nin k›ble taraf›nda ve Kap›c› Ç›kmaz› ile Aziz Mahmut Efendi Soka¤› aras›ndaki
dar saha üzerine yap›lm›flt›.
1003 (1594-95) tarihinde külliye ile beraber
infla olunan bu okulda, Hüdâyî Hazretlerinin,
1004 (1595-96) tarihinde vefat eden o¤lu Evliya Mehmet Efendi’nin de okudu¤u rivayet
edilir.
Çok küçük yaflta kerametinin zuhur etti¤i söylenen Evliya Mehmet Muhtar Efendi’nin, her
gün beraber okula gitti¤i arkadafl›n›n ölüm haberini almas› üzerine “evlerine koflarak elinden
tuttu¤u gibi aya¤a kald›rd›¤›” eski Üsküdar sakinlerince hâlâ anlat›lmaktad›r.
‹slâmiye ve erike piray-›
Okul, 1266 (1850) tarihinde cami ile beraber
yanm›fl ve k›sa bir müddet sonra da Sultan Abdülmecit taraf›ndan yeniden yap›lm›flt›r.
Yap› fleklinin klâsik oldu¤u san›lan mektep
XX. yüzy›l bafllar›nda ortadan kalkm›flt›r. Ayn›
isimle an›lan camii bahsine bak›n›z!
2- Saltanat-› seniyye-i Osmaniye es-Sultan ibni’s-Sultan el Gazi Abdülhamid
Baytar Mektebi’nde
Osmanl› armas›.
3- Han-› sâni Hazretleri taraf-› eflreflerinden
iflbu ........... (okunamayan 2 kelime) celile-i
4- Mülûkânelerine ilâveten bin üç yüz on bir
sene-i hicriyyesinde bina ve infla edilmifltir.
BAYTAR MEKTEB‹
Ü
sküdar-Kad›köy yolu üzerinde olup, Selimiye K›fllas› süvari birli¤inin atlar›na veteriner yetifltirmek gayesi ile tesis edilmifltir.
Bugün de, Veteriner Fakültesi ve Hayvan Hastahanesi ad› alt›nda faaliyet göstermektedir.
18 fiaban 1311 (24 fiubat 1894)
Kitâbe Hattat imzal›d›r. Uzak oldu¤u için okunamad›.
Baytar Mektebi.
Bina, 1311 (1894) tarihinde Sultan II. Abdülhamit taraf›ndan flimdiki flekli ile yapt›r›lm›flt›r. Yap›, bir bodrum kat üzerinde, iki kattan
ibarettir. Birinci kata mermer bir merdivenle
ç›k›l›r.
Binan›n aln›nda iki s›ra halinde haz›rlanm›fl,
dört m›sral› bir kitâbesi vard›r. Kitâbenin ortas›na tu¤ral›, muhteflem Osmanl› Armas› yerlefltirilmifltir. Bunun sa¤ ve solunda ikifler m›sra
bulunmaktad›r. Kitâbe çok uzak ve yer yer erimekte oldu¤undan okunabilen k›s›mlar› flunlard›r:
1- Ziynet efzâ-y› makam-› mu’allay› Hilâfet-i
903
CEVHER A⁄A MEKTEB‹
O
kul, Ümraniye çarfl›s› içinde ve Ümraniye
Camii ismiyle de an›lan Cevher A¤a Camii’nin sonradan kapat›lan ilk cümle kap›s›n›n sa¤ taraf›ndad›r.
Fevkânî olan bu tafl yap›, 1315 (1897-98) tarihinde, Sultan II. Abdülhamit’in musahiplerinden Cevher A¤a taraf›ndan cami ile beraber
yapt›r›lm›flt›r.
ÇAVUfiBAfiI MEKTEB‹
O
kul, Pazarbafl› Mahallesi’nde, eski ad›
Toprak Sokak olan flimdiki Boy Beyi Soka¤› üzerinde ve Yald›zl› Tekke ismiyle de bilinen Fenâyî Ali Efendi Celvetî Tekkesi’nin
karfl›s›ndad›r.
Fevkânî olan bu güzel okul binas›n›n alt›nda,
devrinin en güzel örneklerinden biri olan çeflme, hazne ve helâlar bulunmaktad›r. Dershane
bunlar›n üzerine oturtulmufltur.
Ayn› isimle bilinen camii bahsine bak›n›z.
CEVR‹ USTA SIBYAN MEKTEB‹
O
kul, Toptafl› Caddesi ile Nuhkuyusu Caddesi’nin birleflti¤i yerde bulunan Cevri
Usta Camii’nin avlusu içinde idi. Bu cami
Cami avlusuna ç›k›lan merdivenin sol taraf›nda bulunan mektep, 1966 tarihinde yol geniflletilirken kald›r›lm›flt›r. Y›¤ma moloz tafl›ndan
yap›lan bu binan›n caddeye bakan küçük pencereleri vard›.
Okul, 1810 tarihlerinde Cevri Kalfa taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
ÇAKIRCIBAfiI HASAN PAfiA
MEKTEB‹
D
o¤anc›lar Camii yak›n›nda, büyük bir ihtimalle Üsküdar Kaymakl›k binas›n›n yerinde idi. Hadîka yazar›; “Cami yak›n›nda bina
eyledi¤i mektep zamanla harap olmakla camiin sofas›n› mektep yapm›fllard›r” demektedir.
Cami ile beraber 966 (1558) tarihinde yapt›r›lm›flt›r. Mimar Sinan yap›s› idi.
“Sab›k dühan (tütün) gümrükçüsü Numan
Bey” 1203 (1788)’de, Do¤anc›lar Camii ile beraber mektebi de yeniden yapt›rm›flt›r.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/230; F. Emecan, Tarih-i Lebiba’ya Dair, ‹stanbul Üni. Ed. Fak. Tarih Der. Say›: 33, s. 235)
904
Çeflmenin sol taraf›ndaki mermer söveli ve kemerli bir kap›dan mektebin avlusuna girilir.
Kap› üzerinde kitâbe yoktur. Zemini tafl döfleli
bu avlunun ilerisinde helâlara aç›lan bir kap›
ve üst kattaki dershaneye ç›k›lan tafl bir merdiven vard›r.
Dershanenin önündeki antreye aç›lan kap›
üzerinde bugün mevcut olmayan bir tamir kitâbesi bulunuyordu. Mehmet Raif Bey’in
Mir’at-i ‹stanbul adl› eserinden al›nan kitâbe
fludur:
Bâni-i evveli merhum flehid Ahmed Pafla
Eylemifl idi bu tafl mektebi muhkem ihya
Yüre¤i tafl olsa cevr-i çarh-i gerdun
Dil-i âfl›k gibi kalm›fl idi hayfa viran
Pek güzel eyledi ta’mirat› merd-i sa’id
K›ld› bu nev eseri hayre karin Rabb-› Mecid
Re’fetâ tarihi yaz cûd-i âli hayr-hâh
Yapd› bu mektebi s›byana r›zaen-lillah
1298
fiair Refet’in haz›rlad›¤› bu kitâbeden, harap
olan mektebin 1881 tarihinde, Ali ad›nda bir
hay›rsever taraf›ndan onar›lm›fl oldu¤unu ö¤reniyoruz.
Okul, çeflme ile beraber 1116 (1704) tarihinde, fiehid Ahmet Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Ahmet Pafla’n›n Çavuflbafl›l›¤› s›ras›nda infla edildi¤i için Çavuflbafl› Mektebi diye ünlüdür.
Türk Ahmet Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z.
Ahmed Pafla 1128 fiaban›n›n 16. günü (5
A¤ustos 1716) Varadin fiavafl›’nda flehid olmufl ve aziz naafl›, Tuna Nehri yolu ile Yugoslavya’dan getirilerek, hayatta iken haz›rlad›¤›
san›lan türbesine gömülmüfltür. Eyüp Sultan’daki bu türbe bugün mevcut de¤ildir.
1894 zelzelesinden çok hasar gören yap› bugün
çok harap haldedir. 1991’de k›smen restore
edilmifltir.
Mektep, alt kat tonozlar› üzerine oturtulmufltur. Çeflmesinin büyük bir haznesi vard›r. Alt
katta bilezi¤i kitâbesiz bir de kuyu bulunmaktad›r. Üst kata ç›kan merdiven y›k›lm›flt›r.
Kuyunun yan›nda mermer bir kitâbe mevcuttur. Toprak alt›ndan ç›kar›lan bu kitâbenin
yar›s›ndan ço¤u yok olmufltur. Kitâbede, ‘Bânii evveli merhum fiehid Ahmet Pafla’n›n ad› geçmekte ve kitâbenin ‘Vezzani-i telgraf-› saray
maiyyetinden’ birine ait oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Mir’at-i ‹stanbul yazar› bu kitâbeyi eksik
olarak kaydetmifltir.
Mektep, saray telgraf›nda memur Pertev Bey
taraf›ndan tamir edilmifltir. Kuyunun da bu s›rada aç›ld›¤› san›lmaktad›r.
Pertev Bey, III. Ahmet’in k›z›, Sar› Abdullah
Pafla’n›n efli olup 1192 (1778)’de, Eyüp’teki sahilsaray›nda vefat eden Saliha Sultan’›n torunlar›ndand›r. Saliha Sultan’›n kabri Eyüp
Sultan’da flad›rvan avlusundad›r. Muhteflem
bir lâhdi vard›r. Pertev Bey, 1310 (1892)’de
vefat etti.
Soka¤a bakan yüzü 19 ad›m (14.25 m) olan
okulun derinli¤i 14 ad›md›r (10.50 m). Yan
duvarlar› y›¤ma, ön cephesi ise üç s›ra tu¤la bir
s›ra kesme taflt›r.
Kalm›fl olan iki duvar›nda düz köfle tromplar›
bulundu¤una göre, kare plânl› olan dershane
üstünün, bir kubbe ile örtülü oldu¤u anlafl›l›r.
Fakat, 1935 tarihlerinde çöken okulun çat›s›
ahflap idi. Dershane, 10-15 cm. kadar yola tafl›r›lm›flt›r.
Dershanenin ön cephesinde üç, arka taraf›nda
ve girifl kap›s›n›n iki yan›nda birer ve giriflin
önündeki antrenin arka cephesinde üç pencere vard›r. ‹ki yan cephesinde pencere yoktur.
Çavuflbafl› Mektebi
1993’te restore
edilmeye baflland›.
Ön pencereler kesme tafl söveli ve klâsik topuzlu demirlidir. Arka pencereleri y›k›lm›flt›r.
Pencere üzerindeki flebekeler yok olmufltur.
Ahmet Pafla’n›n di¤er mektebi için, Türk Ahmet Pafla Mektebi bahsine bak›n›z.
XVIII. yüzy›l›n ünlü hattatlar›ndan Üsküdarl›
Abdurrahman Efendi bu mektebin hocas› idi.
Temmuz 1994 tarihinde, mektebin asl›na uygun olarak restore edilmekte oldu¤unu gördüm.
Kaynaklar: (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s.132, 191) (Gezi Notu) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/306) (Müstakimzâde, Tuhfetü’l-Hattatîn, s. 150) (Osm. Arfl. Evkaf Defteri III, No: 23899)
(Sicill-i Osmânî, 1/47; 1/239; 4/424 Mustafa Pafla Sar›)
Ç‹N‹L‹ CAM‹ SIBYAN MEKTEB‹
M
ektep, Çinili Hamam Soka¤› ile Çavufldere Caddesi’nin birleflti¤i yerde ve soka¤›n sa¤ köflesindedir. Sa¤ taraf›nda Çinili Cami, ön taraf›nda ve biraz ileride Ümmi Ahmet
Efendi Tekkesi ve Çinili Hamam, arka taraf›nda ise Kösem Sultan Çeflmesi ve yolun karfl›s›nda da Afganl›lar Tekkesi bulunmaktad›r.
Çavuflbafl› Mektebi
kitabesinin bir k›sm›.
905
Çinili Cami bahsine bak›n›z.
Kare plânl› bu fevkânî mektebin iki avlu kap›s› vard›r. Biri çeflmenin sa¤ taraf›nda, di¤eri
ise, Çinili Hamam Soka¤› üzerindedir. Her ikiside avlu duvarlar› gibi, kesme tafltan yap›lm›fl
olup, kemerlidir.
Mektebin, çeflme taraf›ndaki cephesi önünde,
etraf› çok alçak kesme tafl duvar ile çevrili bir
bahçesi vard›. Burada bulunan kitâbesiz kuyu
bilezi¤i, sonradan cami kap›s›n›n sol taraf›na
kald›r›lm›flt›r. A¤açlar›n gölgeledi¤i bu flirin ve
mistik bahçe, namaza gelen kimselerin oturdu¤u, dinlendi¤i bir yerdi.
Mektebin arkas›ndaki çeflmenin kitâbesi 1052
(1642) tarihlidir. Oysa Çinili Cami 1050
(1640)’ta yap›lm›flt›r. Bu, soka¤a aç›lan avlu
kap›s› üzerindeki kitâbeden anlafl›lmaktad›r.
‹htimal mektep, çeflme ile beraber 1052 y›l›nda yap›lm›flt›r. Çünkü, ayn› avlu duvar›n›n
çevreledi¤i yerdedir ve mektebin alt› çeflmenin
haznesidir. Mektep, haznenin tonozu üzerine
oturtulmufltur. Mektebe ç›k›lan tafl merdivenin sol taraf›ndaki hazne penceresi sonradan
kap› haline getirilmifltir. Bugün odunluk olarak kullan›lmaktad›r.
Mektep, Çinili Cami gibi, Kösem Valide Sultan taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Mahpeyker Kösem Valide Sultan Çeflmesi bahsine bak›n›z!
Mektebe, uzun tafl bir merdivenle ç›k›l›r. Merdivenin sol taraf› kesme tafl korkuluktur.
Kap›lar› üzerinde kitâbe yoktur. Mektep kap›s›n›n sol taraf›nda bir, di¤er cephelerde ise, ikifler penceresi vard›r. Bu pencerelerin üzerinde
birer adet, kemerli alç› pencere bulunmaktad›r.
Kesme tafltan yap›lm›fl olan mektebin dört duvar› üzerine bir kubbe oturtulmufltur. Kubbenin kilit yerine mermer bir alem yerlefltirilmifltir. ‹çinde bir ocak yeri ve dolaplar vard›r.
Oca¤›n zarif ve klâsik tarzdaki bacas› kubbenin
yan taraf›nda görülmektedir.
Çinili Cami S›byan
Mektebi.
1964 tarihinde restore edilmifl ve Çinili Çocuk
Kütüphanesi ad› alt›nda hizmete aç›lm›flt›r.
DEBBA⁄LAR MEKTEB‹
O
kul, Büyük Selim Pafla Caddesi üzerinde,
Kurban Nasuh Camii’nin k›ble yönünde,
fiehzade Abdülhamid’in 1141 (1728-29) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u çeflmenin sa¤ taraf›nda
ve Büyük Selim Pafla Caddesi ile Tabaklar Camii Soka¤›’n›n birleflti¤i köflede idi. Baz› listelerde Debba¤ Bekir A¤a Mektebi ad› ile
kay›tl›d›r.
Üç katl› olan bu ahflap yap› 1950 tarihlerinde
y›k›lm›flt›r. Yeri için Kurban Nasuh Camii
DEFTERDAR MEKTEB‹
(MEHMET TAH‹R EFEND‹ MEKTEB‹)
O
kul, Harem ‹skelesi civar›nda, Selimiye
‹skele Caddesi ile Kavak Bay›r› Soka¤›’n›n birleflti¤i köflede, Mehmet Tahir Efendi
Camii’nin do¤u taraf›nda idi.
Bu fevkânî yap›n›n alt›nda Mehmet Tahir
Efendi’nin bir çeflmesi vard›. Camii ve çeflmeleri bahsine bak›n›z.
Mehmet Tahir Efendi, cami ve çeflmelerini
1242 (1826-27) tarihinde yapt›rd›¤›na göre,
klâsik s›byan mektebini de bu s›ralarda yapt›rm›fl olmal›d›r. 1925 tarihlerinde harap olan
okul, 1953 senesinde y›k›lm›fl ve yaln›z alt›ndaki çeflme kalm›flt›r.
906
Mektebe, Selimiye ‹skele Caddesi’ne aç›lan
dar, ç›kmaz bir aral›ktan giriliyordu.
ESMA SULTAN MEKTEB‹
M
ektep, eski Tunusba¤› Caddesi yeni ‹nadiye Mescidi Soka¤› üzerinde ve Bali Çavufl Mescidi’nin karfl›s›nda idi. Bali Çavufl
Mescidi bahsine bak›n›z.
1925-30 tarihlerinde mevcut olan mektep bugün mevcut de¤ildir.
Esma Sultan’›n kimli¤i için bu isimle bilinen
çeflmesi bahsine bak›n›z.
EVL‹YA HOCA MEKTEB‹
M
ektep, Evliya Hoca Camii’nin sa¤ tara›fnda ve Evliya Hoca Soka¤› üzerinde
idi. Gerçek durumu bilinmeyen okul XX. yüzy›la gelememifltir.
Evliya Hoca Camii bahsine bak›n›z.
FATMA HANIM MEKTEB‹
M
ektep, Küçük Çaml›ca Tepesi’nin güney
eteklerinde ve 1309 (1891-92) y›l›nda
fieyhülislâm Bodrumî Ömer Lütfi Efendi taraf›ndan yapt›r›lan camiin karfl›s›ndad›r. Bodrumî Ömer Efendi Camii bahsine bak›n›z.
Y›¤ma tafltan yapt›r›lan mektep, 1311 (189394) y›l›nda Ömer Efendi’nin efli, Fatma Han›m
taraf›ndan infla ettirilmifltir. Yap›ld›¤› tarihten
1925 y›l›na kadar okul olarak kullan›lm›fl ve
sonra meflruta haline getirilmifltir.
Mektebin sa¤ taraf›nda ve Bodrumî Camii Soka¤› üzerindeki bir masla¤›n cephesi üzerine
mektebin on m›sral› kitâbesi yerlefltirilmifltir
ki, fludur:
Fatma Han›m
Mektebi.
Hazreti Lütfi Efendi kim odur
fieyhülislâm ol eb-i fazl ü kemal
Zevce-i ismetpenâh› Fat›ma
Han›m al saliha ve huri misal
Fî-sebîlillâh bu zîba mektebi
Eyledi infla zehi Cennet misal
Padiflah›n ömrün efzûn ide Hakk
Hac› Han›m da ola mesrûr-i bâl
Cevherîn tarihi yazd›m Re’fetâ
Dâr-i feyz ü mekteb-i zîba vü âl
1311
Kitâbe fiair Refet Efendi taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. ‹brahim Refet, 1834’de Diyarbak›r’da
do¤du. Tahsilini tamamlad›ktan sonra, Hamdi
Pafla’ya intisab ederek ‹stanbul’a geldi. Pafla’n›n Üsküdar’daki kona¤›nda hocal›k etti.
1866’da Bâb-› Âli Buharî hocal›¤›na atand›.
Üsküdar’da Valide-i Atik Camii Medresesi’nde ders verdi. 14 Cemaziyelâhir 1321 (7
Eylül 1903)’te vefat ederek Karacaahmet Me-
Fatma Han›m
Mektebi
vaziyet krokisi.
907
zarl›¤›’na gömüldü. Kabri, 1. Ada’da ve Vak’anüvis As›m Efendi Sofas›ndad›r.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 5/2842)
(‹nal, Son As›r Türk fiairleri, s. 1382) (Merâk›d, 13) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/333)
FETTAH EFEND‹ MEKTEB‹
Y
ap›l›fl tarihi belli olmayan mektep, Bülbüldere Caddesi üzerinde ve Abdülfeyyaz Soka¤› civar›nda idi. Hemen yan›nda Hammal
Mehmet A¤a Mescidi, karfl›s›nda Haydar Dede
Özbekler Tekkesi ve Bülbüldere Caddesi üzerinde de Abdülhalim Efendi’nin yapt›rd›¤› küçük köprüsü vard›. Bu köprü Bülbülderesi üzerine infla edilmifltir.
Mektep mülhak vak›flardan olup yeri 1924 tarihinde arsa idi.
FEYZ‹YE MEKTEB‹
(EBE HAF‹ZE HANIM MEKTEB‹)
M
ektep, Bülbüldere semtinde ve Feyziye
Camii’nin sa¤ taraf›nda fevkânî olarak
yap›lm›flt›r. Alt›nda, bir çeflmesi bulunuyordu.
Mektep, Ebe Hafize ad›nda bir hay›r severin
vasiyeti üzerine 1300 (1882) tarihinde yapt›r›lm›flt›r. 1925 y›l›nda mamur oldu¤u görülen
bu eser, 1930-35 tarihlerinde yok olmufltur.
K›rk sene gibi k›sa bir zamanda ortadan kalkt›¤›na göre mektep ahflap olmal›d›r.
Mektebin kitâbesi günümüze kadar gelememifltir. 1314 (1896-97)’de bas›lan Mir’at-i ‹stanbul adl› eserden aynen al›nan kitâbesi fludur:
Kabile Hafize Han›m’d›r sebeb
Bir vasiyyetle yap›ld› haliya
Sa¤l›¤›nda terk idüb nakd-i helal
‹flbu dâr-› ilmiyeyi acib derya
Eyledikce t›fl-› kudek besmele
fiad ola ruh-› flerifi da’ima
Çar harf-i imdad ile tarih-i Nebil
Söyledim cevher gibi bende ona
K›l sela etfale bu m›sra’la
Mekteb-i pür feyze gel subh ü mesa
1300
908
Kitâbe, fiair Haf›z Mehmet Nebil Bey taraf›ndan
haz›rlanm›flt›r. Kendisi, Riyaziyeci Osman Saib Efendi’nin o¤ludur. K›z kardefli Nakiye Han›m ‹stanbullu Osmanl› kad›n edebiyatç›lar›n›n tan›nm›fllar›ndan, Farsça bilen bir edibe;
Teyzesi fierife Han›m da tan›nm›fl bir flaire idi.
Nebil Bey, Ayval›k Kazas› noterli¤ini yapmakta iken, 1307 (1889-90) tarihinde vefat etmifltir. Nakiye Han›m ise, 1316 (1898-99)’da vefat ederek Yenikap› Mevlevîhanesi hazîresine,
teyzesinin yan›na gömülmüfltür.
Osman Saib Efendi, meflhur alimlerden Mentefleli Palab›y›k Mehmed Efendi’nin kardefli
Hoca Abdullah Efendi’nin o¤ludur. 1280
(1863-64)’te vefat ederek, 1252 (1836-37)’de
vefat etmifl olan babas›n›n Edirnekap› d›fl›ndaki kabri yan›na gömülmüfltür.
Mir’at-i ‹stanbul yazar›, yukar›da yaz›lan kitâbenin mektebin alt›ndaki çeflme üzerinde bulundu¤unu ve ayr›ca “mektebin di¤er cihetinde
büyük bir çeflmenin” mevcudiyetini beyan etmektedir. Bu çeflme, 1141 (1728-29) tarihinde
Hatice Sultan taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Eserde
çeflmenin 1131 senesinde yap›ld›¤› yaz›l› ise de
kitap sahibi M. Raif Bey bütün ay›nl› 4 rakkam›n› 3 olarak okumufltur.
Kaynaklar: (Mir’at, s. 86) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 1/273, 2/287-288 ve 3/285)
FISTIKLI MEKTEB‹
(HAT‹CE SULTAN MEKTEB‹)
M
ektep, flimdiki ad› ‹hsaniye olan eski Sinan Pafla Mahallesi hudutlar› içinde, eski ad› F›st›kl› Mektebi Soka¤› olan flimdiki ‹hsaniye Soka¤› üzerinde ve ‹hsaniye ‹skele Soka¤›’n›n karfl›s›nda idi.
Klâsik mektebin alt›nda ve yol kenar›nda,
mektep ile beraber yapt›r›lan bir çeflme, karfl›s›nda, yol afl›r› yerde ise F›st›kl› Namazgâh›
vard›. Çeflme ve Namazgâh bahislerine bak›n›z.
Etraf›ndaki f›st›k çamlar›ndan dolay› F›st›kl›
Mektebi ad› ile ünlü okul, 1927 tarihinde Vak›flar ‹daresi taraf›ndan Milli E¤itim Bakanl›¤›’na devredilmifltir.
1935 y›llar›nda y›k›lan okulun tonoz temel bakiyeleri bugün de görülmektedir. Namazgâh
daha evvel ortadan kalkm›flt›r. Bu y›k›m s›ras›nda çeflmenin kitâbesi, sonradan K›z Sanat
Enstitüsü olan Mabeyinci Haf›z Mehmet Bey’e
ait bulunan Köprülü Konak yan›ndaki karakolun duvar›na yerlefltirilmifl idi. Karakolun y›k›lmas› s›ras›nda yok olan üç sat›rl›k kitâbe fludur:
Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat merhume ve ma¤furün lehâ
Cennet mekân Firdevs-afliyan Hatice Sultan
Bintü’s-Sultan Mehemmed Han aleyhüme’r-rahmetü ve’l-gufran
1178 (1764-65)
Mektep ve çeflme, Sultan IV. Mehmet’in k›z›
Hatice Sultan’›n ruhu için vefat›ndan 20 y›l
sonra, kendisine derin bir sevgi ve sayg› besleyen, Ayazma Camii bânisi Sultan III. Mustafa
(1757-1774) taraf›ndan Muharrem 1178 tarihinde yapt›r›lm›flt›r.
Sultan Mustafa, Ayazma Camii’ni de annesinin ruhu için vefat›ndan 32 y›l sonra yapt›rm›flt›.
– Aman, Celal Bey o¤lum... geç kal›yoruz, afla¤›ya in, diyordu.......” diye anlatmaktad›r.
Meflhur Haf›z Hac› Sabri Efendi, F›st›kl› Mektebi’nin ‘Muallim-i evveli’ iken, Aç›ktürbe Yokuflun’daki Gizlice Evliya Zaviyesi fleyhi Mehmet Muhlis Efendi’nin o¤lu Haf›z Hüseyin
Tevfik Efendi de (1849-1906) ‘Muallim-i sâni’si idi. Ayn› zamanda Selimiye Camii imam›
olan alim, Sabri Efendi 27 Cemaziyelâhir 1309
(28 Ocak 1892) tarihinde vefat etti. Kabri,
Karacaahmet Mezarl›¤›’nda 3. Ada’da, Harmanl›k Kap›s›-fiehitlik Camii yolu üzerinde,
giderken sa¤ tarafta, Çürüksulu Sofas› solunda
ve mezarl›k duvar›ndan 20 ad›m içeridedir. fiâhidesindeki kitâbe fludur:
“Üsküdar’da Selimiye Camii imam› ve F›st›kl›
Mektebi muallimi üstad-› küll Ispartal› es-seyyid
el-hac Haf›z Hüseyin Sabri Efendi 1309”
Yan›nda “damad› ve Selimiye Camii imam-›
sânisi ve Pafla kap›s› dahilinde Mülkiye Mektebi muallimi Haf›z ‹smail Hakk› Efendi” nin
1301tarihli flâhidesi vard›r.
Hatice Sultan’›n efli, Sadrazam Damat Hasan
Pafla’n›n Nasuhî Tekkesi yan›nda bugünde
mevcut olan 1117 (1705-6) tarihli bir çeflmesi
vard›r. Bu çeflme bahsine bak›n›z.
Meflhur Dr. Akil Muhtar Özden Bey’in a¤abeyi Dr. Celal Muhtar Özden, 1865 y›l›nda ‹hsaniye Üst Sokak’taki (Sultaniye-Çatmac›larDr. S›tk› Özferendeci Soka¤›) evlerinde do¤mufl ve bir çok Üsküdarl› gibi bu mektepte ilk
ö¤renimine bafllam›flt›.
Merhum Dr. Celal Muhtar Özden, hat›ralar›nda;
“‹lk okula gitmek ça¤›na girdi¤im zaman F›st›kl› Mektebine devam etme¤e bafllad›m. Bu
okul, çok yüksek bir insan olan Sabri Hoca
Efendi taraf›ndan idare ediliyordu. Do¤rusunu
söylemek lâz›m gelirse az çok haflar›l›k etmekten geri kalmazd›m. Hatta bir kaç kere de Hoca Sabri Efendi’nin falakas›n› tatt›m... Bir gün
kalfa, mektebe getirmek üzere beni alma¤a gelmiflti. Arkadafllar›m›n yan›na kat›lmayarak
kaçt›m ve bir a¤aca t›rmanarak oradan da duvar›n üzerine ç›kt›m. Zavall› kalfam›z, ayn› hareketi yapamad›¤› için s›zlanma¤a bafllad›:
F›st›kl› Mektebi
meflhur hocas› Haf›z
Hüseyin Sabri Efendi
1309 (1890)’da
vefat etmifltir.
909
Hocan›n elini öptük. Elifbe okuttu, bir aferin
dedi, dua ettiler. Babam hocadan izin isteyece¤iz dedi. ‹stedim. “Bugün bütün talebeye sizin
için izin verece¤im” dedi.
Ben bu mektebe dört sene gittim, geldim. Elif
üstün, be üstün diye hep bir a¤›zdan elifba ö¤retirlerdi.... Hoca Sabri Efendi çok hürmet edilen bir zatt›... Mektepte ö¤le yeme¤ini yerdik.
Sabahleyin kalfa gelir, beni çantam› ve sefer
tas›m› al›r, mektebe getirirdi. Akflam da eve iade ederdi. Bütün bu mektebin ücretini aileler
verirdi.
F›st›kl› Mektebi’nden hat›ramda kalan tafll›ktaki aflureci, aras›ra mahallede birinin vefat›
hasebiyle verilen lokma ziyafeti ve zannedersem bazen de mektebe bafllayanlar flerefine verilen helva...”
Akil Muhtar Bey, 1877’de ‹hsaniye’de do¤mufl
ve 12 Mart 1949’da vefat etmifltir. De¤erli bir
doktorumuzdu. F›st›kl› Mektebi’ne 1883 tarihinde bafllam›flt›r.
Kal›nzâde
Ahmet A¤a’n›n
flâhidesi.
Dr. Akil Muhtar Özden de hat›ralar›nda flunlar› anlatmaktad›r:
“Benim zaman›mda çocuklar iptidaiye mektebine (ilkokul) çok defa ilâhîlerle bafllat›l›rd›.
Çocuk tertemiz giydirilir, yald›zl› cüz kesesi
boynuna tak›l›r, bazen bir midilli üzerine bindirilir, bazen de araba ile veyahut yürüyerek alay›n bafl›nda giderdi. Okulun çocuklar› s›ra ile
arkas›ndan ilâhî söyleyerek sokak sokak dolafl›rlard›. O gün izin günü olurdu. Ö¤rencilere
yeni gelenin ailesi taraf›ndan birisi, otuzar para da¤›t›rd›......
Beni babam F›st›kl› Mektebi’ne götürdü...
Mektebin merdivenlerinden ç›kt›k. Bir sofadan geçtik. O zaman bana pek büyük gözüken
dershanemize geldik. Kap›n›n karfl›s›nda Hoca
Sabri Efendi’nin kürsüsü vard›. Genifl minderli bir yer. Önünde rahleler. Duvarda bir falaka
as›l›. Bir taraf›nda bir kaç uzun deynek, beyaz
sakall›, beyaz sar›kl› nur yüzlü, heybetli bir hoca idi.
Dershanenin dört köflesine dört s›n›f yerlefltirilmiflti. Hocan›n sa¤›nda dördüncü s›n›f, bafl
kalfan›n idi. Solunda bizim kalfan›n s›ralar›,
minderleri vard›.
910
Kaynaklar: (Canl› Tarihler, 2/3 vd.) (Pervitij Sigorta Haritas›) (S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant. s. 479) (Merâk›d-›
Mutebere-i Üsküdar, s. 52) (S. Ünver - N. Ayayd›n, Dr.
Akil Muhtar Özden, Haseki T›b Bülteni XII, Say›:1)
GEREDEL‹ MEKTEB‹
U
ncular Soka¤› üzerinde ve Geredeli
Mescidi yan›nda idi. Geredeli Mescidi
vakf›ndan olan bu mektep, 1924 tarihinde arsa
halinde idi. Geredeli Mescidi bahsine bak›n›z.
GÜLFEM HATUN MEKTEB‹
E
ski ismi Karacaahmet Caddesi olan flimdiki
Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerinde idi.
Fevkânî olan bu mektebin alt›nda ismi bilinmeyen bir çeflme bulunuyordu. ‹htimal mektep
ile beraber yap›lm›flt›r. Yan›nda ve köflede
Gülfem Hatun Türbesi vard›. Gülfem Hatun
Medresesi bahsine bak›n›z.
Gülfem Hatun, 969 (1561-62) tarihinde camiini tamamlayamadan vefat etti¤ine göre, di¤er
eserleri gibi mektep de bir müddet sonra biti-
HACI BEDEL MEKTEB‹
rilmifltir. Mimar Sinan’›n eseri olmal›d›r.
Mektep, 1930 tarihlerinde mevcuttu. Yeri,
Pervitij’in yapm›fl oldu¤u sigorta paftalar›nda
gösterilmifltir. Gülfem Hatun Camii bahsine
bak›n›z.
1940 tarihinde mektep y›k›lm›fl ve yeri sat›lm›flt›r. Gülfem Hatun’un kabri de bu s›rada camiin yan›na nakledilmifltir.
Kaynak: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205)
GÜLFEM HATUN KIZ
RÜfiD‹YES‹
1
294 (1877) tarihinde kurulmufltur. Bu tarihteki bir devlet salnamesine göre okulun
30 ö¤rencisi ve dört ö¤retmeni vard›.
HACE HESNA HATUN
MEKTEB‹
M
ektep, bu isimle bilinen mahalledeki camiin alt kat›nda idi. Fevkânî olan camiye bir merdivenle ç›k›l›yordu.
Cami ve mektep, 1307 (1889-90) tarihinde
yanm›fl ve 1318 (1900-1) y›l›nda yine fevkânî
olarak yapt›r›lm›flt›. 1957 tarihinde camiin yenilenmesi s›ras›nda, cami tek katl› olarak infla
olundu¤undan, meflruta olarak kullan›lan
mektep ortadan kalkm›flt›r. Mektebin yap›m
tarihi için Hace Hesna Hatun Camii bahsine
bak›n›z.
HACI AHMET PAfiA MEKTEB‹
M
ektep, Hayrettin Çavufl Camii ile fiehzade Numan’›n 1141 (1728-19) tarihinde
yapt›rm›fl oldu¤u çeflmenin yan taraf›nda, Ferah Soka¤› ile Beygirciler Soka¤›’n›n birleflti¤i
yerde idi.
Hac› Bedel ad›ndaki bir hay›rsever insan›n
yapt›rd›¤› bu okul, iki katl› ve ahflapt›. Hac›
Bedel K›z Mektebi ad›yla bilinirdi. Yap›ld›¤›
tarih belli de¤ildir. K›z okulu oldu¤una göre,
1875 tarihinden sonra aç›lm›fl olmal›d›r. Yeri,
1940 tarihlerinde sat›lm›flt›r.
Hac› Bedel Mustafa Efendi 1914-1915 Çanakkale harpleri s›ras›nda flehid olmufltur.
HACI FA‹K EFEND‹ MEKTEB‹
G
ünümüze kadar gelemeyen bu mektep,
Durbali Sokak üzerinde ve bu soka¤›n
Hatmi Soka¤› ile birleflti¤i yerde ve ikinci soka¤›n sa¤ köflesinde idi.
Hangi tarihte yap›ld›¤› belli olmayan bu mektep mülhak vak›flardan olup 1924 y›l›nda harap durumda idi. Biraz ilerisinde bulunan Fatma Hatun Camii 1176 (1762-63) tarihinde tamir edilmifltir.
Mektebin yeri bugün arsa halindedir. Hatmi
Soka¤›’na göre yüksek bir mevkide bulundu¤undan bu yol taraf› istinat duvarl›d›r. Toptafl›’na bakan çok güzel bir manzaras› vard›r. Hemen karfl›s›nda, yol afl›r› yerde ve Hatmi Soka¤›’n›n sol bafl›nda Hilmi Çeliko¤lu ‹lkö¤retim
Okulu bulunmaktad›r.
Fatma Hatun Camii bahsine bak›n›z. Mektebin yeri için fieyh Selâmi Ali Efendi Çeflmesi
O
kul, Do¤anc›lar Meydan›’nda ve Çak›rc›bafl› Hasan Pafla Camii civar›nda idi. Hac› Ahmet Pafla için türbesi ve hamam› bahsine
bak›n›z.
Günümüze kadar gelemeyen mektebin hangi
tarihte yok oldu¤u belli de¤ildir. Ahmet Pafla
hamam›n› 993 (1585) tarihinde yapt›rd›¤›na
göre, mektebini de bu s›ralarda yapt›rm›fl olmal›d›r. Bir Mimar Sinan yap›s› idi.
HASAN BEY MEKTEB‹
B
üyükçaml›ca’da Selâmi Ali Efendi Tekkesi
civar›nda idi. 1924’te harapt›.
911
HAS ODABAfiI AHMET A⁄A
MEKTEB‹
B
u tafl mektep, ‹nadiye semtinde ve bu
semtten Tunusba¤› mevkiine ç›k›lan yokufl yolun sa¤ bafl›nda idi. Bu gün mevcut olmayan bu klâsik mektep için, Hasodabafl› Ahmet A¤a Sebili bahsine bak›n›z.
1053 (1643) tarihinde yap›lm›fl olan bu fevkânî mektebin alt›nda sebil ve çeflme vard›. 1940
tarihlerinde sebilin yaln›z ön cephesi kalm›flt›.
Sâhibu’l-hayrat
Kal›nzâde merhum
el-hac Ahmed A¤a’n›n
Ruhiçün el-Fatiha
1197 Zilkade (Ekim 1783)
Mektebin, Nuhkuyusu Caddesi üzerinde, Nuhkuyusu Camii yak›n›nda, vak›f evleri vard›,
Kaynaklar: (Gezi notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/205)
‹BRAH‹M A⁄A MEKTEB‹
‹
brahima¤a Çay›r› yan›ndaki camiin yan›nda
idi. Bugün mevcut de¤ildir. ‹brahim A¤a
Camii ile beraber yapt›r›lm›fl olmal›d›r. Bu cami bahsine bak›n›z. 1870 de, Ac›badem’de Sarayard› Sokak ile Ata Soka¤›’n›n birleflti¤i köflede ve 3 nolu ahflap evde dünyaya gelen meflhur ve ünlü mimar›m›z Kemaleddin Bey, bu
s›byan mektebinde okumufltur.
Okulun ne zaman y›k›ld›¤› belli de¤ildir.
Kaynaklar: (Y. Yavuz, Mimar Kemalettin, s. 73) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/242)
KALINO⁄LU AHMET A⁄A
MEKTEB‹
M
ektep, Eski Hamam yak›n›nda ve Hüsrev
A¤a Camii yan›nda idi. Ayvansarayî Haf›z Hüseyin Efendi, Hadîkatü’l-Cevâmi adl›
eserinde ve Hüsrev A¤a Mescidi bahsinde;
“Mescidin bânisi Darü’s-saâde A¤as› Hüsrev
A¤a’d›r. Mihrab önünde medfundur. Minberini, Kal›no¤lu denmekle maruf el-hac Ahmed
A¤a koymufl ve bir mekteb dahi yapt›rm›flt›r”
demektedir.
Ahmed A¤a’n›n kabri, Üsküdar’da Seyyid Ahmet Deresi’nin bir kolu yan›nda, ‹ranl›lar Camii’ne giderken yolun dönemeç yapt›¤› yerde
ve solda, eski tafl köprünün hemen yak›n›nda
ve mezarl›k duvar›n›n arkas›ndad›r.
Tafl›nda:
912
KARAKADI MEKTEB‹
(‹SMA‹L A⁄A MEKTEB‹)
M
ektep, Selâmiali Efendi Caddesi üzerinde
ve Çingene F›r›n› Camii’nin k›ble taraf›nda idi. Bu isimle bilinen cami bahsine bak›n›z.
Okul Arpac›lar kethüdas› el-hac ‹smail A¤a
taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Cami, 1000 (1591-92) tarihinde yap›ld›¤›na
göre mektep 1610 y›llar›nda yapt›r›lm›fl olmal›d›r. Çünkü okul camiin yap›m›ndan bir müddet sonra infla olunmufltur. Bu eski ve tarihi yap›da, eski Üsküdarl›lar›n bir ço¤u feyiz alm›flt›.
1925-30 tarihlerinde tamire muhtaç durumda
iken 1935 y›l›nda y›k›lm›flt›r. Ahflap olan yap›n›n bir kaç defa tamir edildi¤i muhakkakt›r.
“Karakad› Mektebi hocas› meflhur Hac› Süleyman Efendi’nin annesi Zeynep Han›m 1314
(1896)’da vefat ederek Karacaahmet’te alt› direkli türbe karfl›s›nda ve yol afl›r› yerdeki k›rm›z›
kiremitli türbeye gömülmüfltür. Tafl› mevuttur.”
MAHMUT ÇAVUfi MEKTEB‹
(TAfi MEKTEP)
B
ugün mevcut olmayan okul, Karacaahmet
Türbesi’nin arka taraf›nda, eski Mektep
Soka¤›, bugünkü Aflç›bafl› Mektebi Soka¤› üzerinde idi. Yap›mc›s›n›n ismi, bu soka¤›n yan›ndaki soka¤a ad olarak verilmifltir.
Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Mecmua-y› Tevarih adl› eserinde:
“Bânisi Vefal› Mahmut Çavufl demekle meflhurdur. Tâk-› dergâh›nda olan tarih budur:
fiehr-i ‹stanbul’dand›r hem civar-› fieyh Vefa
‹smi Mahmud’dur veli Hakk vire car-i mücteba
Kâbe-i maksude irmek içün hem ol merd-i Hakk
Bu muallimhaneyi bünyad idüb buldu safa
Sâhibu’l-hayrata müjde geldi tarih-i Latif
‹lmü’l-Kur’an mâ lem ya’leme va sadre deva
1155
fiair Latif’in yazm›fl oldu¤u kitâbeden mektebin 1155 (1742) tarihinde yap›lm›fl oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Hüseyin Efendi’nin yukar›da ad› geçen kitab›nda, Mahmut Çavufl’un Karacaahmet Mezarl›¤›’nda “Alt› direk kurbünde yol kenar›nda
K›rm›z› Parmakl›k içinde medfun bulundu¤u
ve mezar tafl›ndaki tarihe göre 1118 (17067)’de vefat etti¤i yaz›l›d›r. Bu durumda okulun
1742’de yenilendi¤i anlafl›lmaktad›r. Zira
Mahmut A¤a’n›n vakfiyesi 1095 tarihlidir.
Mektep, XIX. yüzy›l sonlar›nda y›k›lm›fl olup
yeri bugün arsa halindedir. Kapamal› Mektep
ad›yla ünlü idi.
Hac› Mahmut A¤a’n›n fiaban 1095 (Ocak
1684) tarihli vakfiyesine göre babas›n›n ad›
Sefer olup vakfiye flartlar› fludur:
“Üsküdar’da Karacaahmet Tekkesi kurbünde Aflç›bafl› Mahallesi’nde müceddeden bina ve ihdas ettirdi¤i muallimhanede alim bir muallimin çocuklara talim-i ulûm etmesi ve s›byandan 25 neferine
her sene elbise sat›n al›n›p giydirilmesi ve senede
bin akçelik has›r ve kömür al›nmas›”
Mahmut A¤a’n›n efli “‹stanbul’da fieyh EbulVefa Mahallesi sakinlerinden Yahya A¤a’n›n
k›z› Emetullah Hatun’un flehri ramazan 1095
(A¤ustos 1684) tarihli vakfiyesinde” .......Üsküdar’daki Hac› Mahmut A¤a Mektebinde
“25 neferin Kur’an-› Kerim okumalar› ve kendisinin babas› Yahya A¤a’n›n Selânik’teki kabrinde 5
nefer kimsenin birer cüz okumalar›” flart olarak
yaz›lm›flt›r.
Mahmut A¤a ile kar›s›n›n kabirleri Karacaahmet Türbesi’nin sol taraf›ndaki Saadeddin
Efendi Sebili’nin tam karfl›s›nda ve Tophanelizâdeler hazîresinin hemen yan›ndad›r. Aç›k
bir türbe fleklinde olan Mahmut A¤a Sofas›n›n
etraf› k›rm›z› tu¤ladan parmakl›kl› ve harpufltal› olarak yap›lm›fl bir duvar ile çevrilmifltir.
Bir adam yüksekli¤inde olan bu duvar›n pek az
bir k›sm› mevcuttur. Kesmetafl söveli, kemerli
kap›s›ndan eser kalmam›flt›r.
(H. B. Kunter, Türk Vak›flar› ve Vakfiyeleri, Vak›flar Der.
Say›:1, s.125) (Gezi Notu) (E. Koçu, Türk Giyim Kuflam
ve Süsleme Sözlü¤ü, s. 144)
MALATYALI ‹SMA‹L A⁄A
DARÜ’L-KURRASI
D
arü’l-kurra, A¤ahamam› mevkiinde, Malatyal› ‹smail A¤a Camii yan›nda idi. Fevkânî olan yap›n›n alt›nda ‹smail A¤a’n›n bir
çeflmesi vard›. 1026 (1617) tarihinde, Babü’ssaâde A¤as› ‹smail A¤a taraf›ndan cami ile beraber yapt›r›lm›flt›r.
Darü’l-kurran›n mevcudiyetini bugün de mevcut olan çeflmenin kitâbesindeki “Hazreti
Kur’an tilâvetine bina ettiren” ibaresinden anl›yoruz.
Harap olan mektep, 1320 (1902) tarihinde camiin tamiri s›ras›nda y›kt›r›lm›fl ve alt›ndaki
çeflme de cami duvar›n›n içine al›nm›flt›r. A¤a
Camii ile Babü’s-saâde A¤as› ‹smail A¤a Çeflmesi bahislerine bak›n›z.
MEHMET A⁄A MEKTEB‹
(BULGURLU MESC‹T MEKTEB‹)
M
ektep, ‹nkilâp Mahallesi’nde ve Bulgurlu
Mescit’in karfl›s›nda idi. Bu mescit bahisine bak›n›z. Günümüze kadar gelemeyen
mektebin alt›nda bir de sebil vard›. 1890 tarihlerinde yaz›lan, Mir’at-i ‹stanbul adl› eserin sahibi Mehmed Raif Bey, bu mektep ve sebili
görmüfl ve kap›s› üzerindeki kitâbeyi eksik ve
baz› kelimeleri yanl›fl olarak yazm›flt›r. Tarihi
ise, 1090 de¤il 1052 dir. Bu kitâbe, Bulgurlu
Mescid’in tamiri s›ras›nda duvar›na dolgu malzemesi olarak kullan›lm›flt›r. Kitâbe, mabedin
yeniden yapt›r›lmak üzere 1992 May›s’›nde
913
Kitâbedeki Darü’s-saâde A¤as› Eski Mehmed
A¤a sözünden mektebin, Üsküdar’a bir çok
eser kazand›rm›fl ve 999 (1590)’da vefat ederek
‹stanbul’da, Çarflamba’da camii yan›ndaki türbesine gömülen Mehmed A¤a taraf›ndan yapt›r›ld›¤› ve 1052’de de tamir edildi¤i anlafl›lmaktad›r. Mehmed A¤a Camii bahsine bak›n›z.
Mektep, 1176 (1763) tarihinde vefat eden
Sadrazam Rag›b Mehmed Pafla taraf›ndan yeniden yapt›r›lm›flt›r.
Darü’s-saade A¤as›
Mehmet A¤a
Mektebi’nin
1642 tarihli kitabesi.
y›kt›r›lmas› s›ras›nda ortaya ç›km›flt›r. Üç s›ra
halinde haz›rlanm›fl olan kitâbe fludur:
Hamd ol Cenab-› Müste’an
Eyledi tevfikân› ana ata
Ya’ni ol Darü’s-saâde A¤as›
Sâhibu’l-hayr eski Mehmed A¤a
Hasbeten-lillah ta’mir eyleyüb
Bu muallim-haneyi k›ld› bina
Fî-sebîlillâh hem yapd› sebîl
Ta ki, rahmet bula ol rûz-› ceza
Avn-i Rabbanî ile oldu temam
Cümle âlem ana itdiler du’a
Harf-i nokta ile didim tarihini
Mekteb-i irfan sebîl-i bi’r ma
1052 (1642)
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Mir’at, s. 119) (Sicill-i Osmânî,
4/184 Mehmed A¤a) (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/237) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, s. 277)
T
oygar Hamza Çelebi Camii civar›nda ve
Toygar Hamza Soka¤› ile Hac› Mutu Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde idi. 1920 tarihinden
evvel y›k›lm›fl olup yeri hâlâ arsa halindedir.
Mektep, 1178 (1764)’te vefat eden Samurkafl
Solakbafl› Hac› Mehmet A¤a taraf›ndan yap›lm›flt›r. Kabri, Çarfl›kap›’da hanesi civar›ndaki
Hal›c› Hasan Camii Mezarl›¤›’nda idi. Fakat
mezarl›kla beraber yok olmufltur. Mehmet
A¤a, ayn› zamanda Solakbafl› Camii’nin de bânisidir. Selâms›z’daki Fatma Hatun Mescidi’ne
minber vaz eylemifltir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadîkatü’l-Cevâmi 1/136) (Sicill-i Osmânî, 4/247)
(KEMER ALTI SIBYAN MEKTEB‹)
M
ektep, Atpazar› semtinde ve Valide-i
Atik Çeflmesi Soka¤›’n›n sol taraf›ndad›r. Bugün mevcut olan bu eser, Darü’s-saâde
A¤as› Mehmet A¤a taraf›ndan 998 (1589-90)
tarihinde Kemer Alt› Camii ve Çeflmesi ile beraber yapt›r›lm›flt›r. Mehmet A¤a veya Kemer
Alt› Camii bahsine bak›n›z.
Mehmet A¤a Mektebi.
914
Mehmet A¤a’n›n, Tabaklar Camii Soka¤› ile
Balc›lar Yokuflu’nun birleflti¤i köflede, 995
(1587) tarihinde yapt›rm›fl oldu¤u bir çeflmesi,
namazgâh› ve su terazisi vard›r. Bu eserler bahsine bak›n›z.
Kare plânl› mektep, kesme tafltan tu¤la hat›ll›
olarak yap›lm›fl olup kirpi saçakl› ve ahflap çat›l›d›r. Alt kat›nda helâ ve bir oda bulunmaktad›r. Tafl ve dik bir merdivenden üst kattaki
dershaneye ç›k›lmaktad›r. Bunun yan›nda küçük bir oda daha vard›r. Mektebin kap›s›, Toptafl› Caddesi üzerindeki bir hana aç›l›yordu. Bu
han, 1975 y›l›nda y›k›lm›flt›r.
Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur.
Kaynak: (Gezi Notu)
MEKTEB-‹ TIBB‹YE-‹ fiAHANE
(HAYDARPAfiA L‹SES‹)
di’nin (1837-1912) eseridir. Hâlâ güzelli¤inden ve netli¤inden hiç bir fley kaybetmedi¤i
halde, çok yüksek bir yerde bulundu¤u için,
bugüne kadar okunamam›flt›r. 6 Cemaziyelula
1318 (1 Eylül 1900) tarihli bu kitâbe “Ziynet
efza” diye bafllamakta olup 18 ad›m boyundad›r. Takriben 14 metredir.
Bu ihtiflaml›, simetrik yap›n›n iki yan›nda ve
esas binan›n köflelerinde, orta kap› üslûbunda
ve fleklinde, birer kap› daha vard›r. Bu kap›n›n
önündeki sahanl›¤a ve tek tarafl› ve 32 basamakl› bir merdiven ile ç›k›l›r. Bu sahanl›¤›n
alt›nda bir kap› bulunmaktad›r. Merdivenlerin
kenarlar›ndaki dökme demir oymal› korkuluklardan eser kalmam›flt›r.
Bu iki yan kap›lar›n iki taraf›nda yükselen dört
yüzlü kulelerin üzerinde saat yoktur. Ve bu kulelerin aras›ndaki oymal› al›nl›¤a Sultan II.
Abdülhamit’in birer tu¤ras› hak edilmifltir.
Mekteb-i T›bbiye-i
fiahane’nin
arka girifli.
B
u muhteflem yap›, Haydarpafla Numune
Hastahanesi karfl›s›nda ve T›bbiye Caddesi üzerindedir. Frans›z mimar Vallaury ile Raimonde D’renco’nun beraberce 1318 (1900-1)
tarihinde yapt›klar› bu eflsiz yap›, Kanunî Sultan Süleyman taraf›ndan Haydar Pafla’ya tanzim ettirilen ve daha sonra da onun ismi ile
üne kavuflan ‘Hasbahçe’ içine, Sultan II. Abdülhamit’in (1876-1909) emri ile Numune
Hastahanesi ile beraber infla ettirilmifltir. Süheyl Ünver Bey’e göre 6 Ekim 1903’te yap›lan
bir merasimle e¤itime bafllanm›flt›r.
Bu dört katl› yap›n›n ortas› avlu olup, cümle
kap›s› Marmara Denizi’ne bakan cephesindedir. Tamamen granit tafl›ndan yap›lm›flt›r. Tak
kap›ya iki tarafl›, üç sahanl›kl› ve 32 basamakl› bir merdivenle ç›k›l›r. Orta sahanl›¤›n alt›nda bir kap› vard›r.
Üç bölümlü cümle kap›lar›n›n üzerinde, granit
tafl konsollar ve bunlar›n üzerinde ise, alt›
pembe mermer sütun yer alm›flt›r. Bu zarif sütunlar›n üzerindeki genifl ve yüksek kemer ve
korniflîn üzerine, mermer çok büyük bir kitâbe
ve bunun üzerine de Osmanl› Devleti’ni sembolize eden meflhur arma yerlefltirilmifltir. Arma sonradan çimento ile s›vanm›flt›r.
Kitâbe, kap›n›n iki yan›nda yükselen dört yüzlü, yüksek, saat kulelerinin aras›nda uzanmaktad›r. Üç sat›r halinde yaz›lan bu nefis yaz› R.
1318 tarihli olup Reisü’l-hattatîn Sami Efen915
su, Ankara asfalt›n›n di¤er taraf›nda kalm›flt›r.
15 Mart 1868 tarihinde, Salacak’ta do¤mufl
olan Operatör Cemil Topuzlu Pafla, Canl› Tarihler adl› hat›ra kitab›nda:
“Abdülhamid II devrinde ‹stanbul’da iki tane
t›p mektebi vard›. Biri, Sirkeci ‹stasyonu civar›nda bulunan eski Gülhane K›fllas›’ndaki
‘Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye-i fiahane’, di¤eri
Kad›rga’daki ‘Mekteb-i T›bbiye-i fiahane’
........Ben o zamanlar, Abdülhamid II’nin iradesiyle s›k s›k saraya ça¤r›l›rd›m.... Gene bir
gün, Padiflah’›n yüzündeki tebessümden cesaret alarak yavafl yavafl Mekteb-i T›bb›ye-i Askeriye’nin mevki itibariyle fena bir yerde oldu¤unu söyledim...
fiahane’de Osmanl›
armas›.
Tu¤ralar›n yan›nda Hattat Sami Efendi’nin
imzas› vard›r.
Dar yüzü 155 ad›m, genifl yüzü 238 ad›m olan
bu eflsiz, fakat bugün için harap yap›n›n, alt iki
s›ra pencereleri dikdörtgen fleklinde üst iki s›ra
pencereleri ise kemerlidir. Alttan üçüncü s›ra
pencerelerin kemerleri pembe ve beyaz mermerden yap›lm›flt›r. Payandal›, genifl saça¤›, ‹stanbul Lisesi binas›ndaki gibidir.
Cümle kap›s› önünde, ayr›ca, parmakl›kl› alçak bir duvar ve arabalar›n manevra yapabilmesi için kavisli yap›lm›fl bir genifl saha vard›r
ki, bugün duvarlar› k›smen y›k›lm›fl ve k›smen
de cüruf ile örtülmüfltür. Padiflah ve okulun
hocalar›, vapur ile Harem ‹skelesi’nin ilerisinde bulunan ‘Tafl ‹skele’ye geldikten sonra arabalarla bu kavisli kap›dan geçerek cümle kap›s›n›n önüne gelirlerdi.
Okulun arka cephesi, ön cephesinden tamamen ayr› üslûpta yap›lm›flt›r. Buradada iki yan
kap› vard›r. Bu kap›lar›n önünde, kal›n ayaklara oturtulmufl revaklar bulunmaktad›r. Orta
kap› revak›, ayr›ca pembe mermer sütunlarla
bezenmifltir. Bu cephedeki odalar›n fazla ›fl›k
alabilmesi için, cümle kap›s›n›n iki yan›na simetrik olarak, üç girinti ve üç ç›k›nt› yap›lm›flt›r. Girintili k›s›mlarda, iki bölümü birbirine
ba¤layan koridorlar, ç›k›nt›larda ise odalar yer
alm›flt›r.
Cadde taraf›ndaki cümle kap›s› üzerinde kitâbe yoktur. Yap›n›n yanlar›nda, baz› ilâve binalar ve ayr›ca güzel, kubbeli bir hamam› vard›r.
Botanik bahçesi, limonlu¤u ve bacal› su depo-
916
Abdülhamid II:
– Mekteb-i T›bbiyemiz hakk›nda söyledi¤iniz
fleyler çok nazar-› dikkatimi celbetti. Yar›n Selâml›k Resmi’nden sonra Serasker R›za Pafla ile
bu husus için görüflece¤im. Size mükemmel bir
mekteb-i t›bbiye yapt›rma¤› vadediyorum.....
Serasker R›za Pafla, ‘‹rade-i Seniyye’ mucibince
T›bbiye Mektebinin Edirnekap›s›’nda ve sur
haricinde inflas›n› hünkâra arzetmifl, Abdülhamid II ise, binan›n deniz afl›r› bir yerde, mümkün ise Haydarpafla taraf›nda yap›lmas›n› tercih eylemifl. ‹flte bu suretle flimdi Haydarpafla
Lisesi olan muazzam bina infla olundu. ‹nflaat
bedeli 450.000 alt›n tutmufltu...
T›bbiye Mektebi’nin inflaat› bitince, s›ra, karfl›
tarafta yap›lacak olan Hastahaneye gelmiflti...
Hastahanelere nezaret etmek hususu Gülhane
Tatbikat-› Askeriye Mektebinde muallim olan
Rieder Pafla’ya havale edilmiflti... Pafla’n›n nezareti alt›nda bir iki pavyon yapt›r›lma¤a baflland›. Fakat, zavall› Rieder Pafla, binalar› teftifl
ve tetkik ederken aya¤› kayd›. Ta ikinci kattan
pald›r küldür yere yuvarland›, beli k›r›ld›...
Hastahanelerin inflaat› bir türlü bitmek bilmiyor ve böylece seneler geçiyordu.
O s›ralarda T›bbiye-i Askeriye talebesinden
bir kaç›n›, yapt›klar› ‘Hürriyet-perverâne’ nümayiflten ve ceplerinde ‘evrak-› muz›rre’nin bulunmas›ndan dolay› tevkif ettiler. Padiflah, ‘ihtilâl yata¤›’ addetti¤i Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye’nin derhal Haydarpafla’daki binalara ta-
ruret haline gelmiflti.
Çanakkale’den gemilerde getirilen yaral› askerler, Haydarpafla ‹skelesi’nden getirilerek,
hastahane haline getirilmifl okula yerlefltirildi¤inden, baz› günler de dersler tatil ediliyordu.
Fakat ne yaz›k ki, bu teflekkül, 1933 y›l›n›n
sonbahar›nda Dr. Reflit Galip Bey’in Milli E¤itim Bakanl›¤› s›ras›nda, ‹stanbul Üniversitesi
merkez binas›n›n bir bölümüne tafl›nm›fl ve
1934 senesinde de Haydarpafla Lisesi haline
getirilmifltir.
Bina emini durumunda olan Serasker R›za Pafla, Sultan Abdülhamid zaman›nda 17 sene seraskerlik görevinde bulunmufl ve 21 Eylül 1336
(1920) tarihinde Fransa’n›n Nis flehrinde vefat
etmifltir. Vasiyeti gere¤ince nafl›, 26 Ekim
1336’da ‹stanbul’a getirilerek, Koca Mustafa
Pafla Camii avlusundaki Sümbül Sinan Türbesi içine defnedilmifltir.
fiahane’nin
cümle kap›s›.
fl›nmas›n› irade buyurdu....”
1908 II. Meflrutiyeti’nin ilân›ndan sonra, Haydarpafla Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye’si fakülte
haline getirilmek istendi ise de muaffak olunamam›flt›.
K›sa bir müddet sonra, T›p Fakültesi haline getirilen Kad›rga’daki Mekteb-i T›bbiye-i Mülkiye-i fiahane, Haydarpafla Mekteb-i T›bbiye-i
Askeriye’si ile birlefltirildi. Bu sayede, Fakülte
haline gelen Haydarpafla Mektebi’nin “oda ve
salon tavanlar› çok yüksekti, soba ile ›s›nm›yordu. Kalorifer yapt›rd›m ki, bu resmi bir dairede ilk defa vücuda getirilen tesistir. Ayn› zamanda, Avrupa’da bile misline nadir tesadüf
edilen bir teflrihhane (bir cesedin parçalara ayr›larak incelendi¤i yer) ile mükemmel laboratuarlar tesis ettirdim...”
Askeri T›bbiye, 1897 olay›ndan bir hafta sonra, Haydarpafla’daki yeni binaya tafl›nm›flt›.
Askeri T›bbiye, caddeden bak›ld›¤›nda binan›n sol taraf›nda bulunuyor ve buraya C kap›s›ndan giriliyordu. Bu k›s›mdaki güzel, flirin,
küçük hamam Askeri T›bbiye ö¤rencileri için
sonradan yapt›r›lm›flt›r.
Mekteb-i T›bbiye-i fiahane’nin mimar› Aleksand›r Vallori (Alexandre Vallaury), 2 Nisan
1850 tarihinde ‹stanbul’da do¤du. Frans›z as›ll› bir ailenin çocu¤udur. Babas›, Saray’›n flekercibafl›s›d›r. Pasta ve flekerleme dükkân› da,
sonradan Hristaki Pasaj› olan Opera Naum’un
yan›nda idi. Naum Tiyatrosu da denilen bu
fiahane’nin
saat kuleli
ön cephesi.
“Haydarpafla T›p Fakültesi merkezi binas›, teflrihhanesi, bütün laboratuarlar›, hastahanesi ve
nebatat bahçesi ile tam bir teflekkül, tam bir
kurulufl idi. Ö¤renci, bir gün içinde, bu müesseselerin bir kaç›na devam etmek imkân›n› rahatl›kla bulabiliyordu.”
Müderris (Prof.) Dr. Celal Muhtar (Özden)
Bey’in umumi müfettiflli¤i senelerinde, okul
ö¤rencisine, ö¤le yemeklerinde, K›z›lay taraf›ndan bir ekmek veriliyordu. Bu durum, I.
Dünya Harbi’nin o s›k›nt›l› günlerinde bir za917
görkemli yap›, Galatasaray Lisesi’nin kap›s›
karfl›s›nda idi. 1870 büyük Beyo¤lu yang›n›nda
yand› ve yerine flimdiki binalar yap›ld›.
A. Vallori, yüksek ö¤renimini Paris’te tamamlam›fl, 2 Mart 1883’te ‹stanbul’a dönmüfl ve 2
May›s 1921’de de ‹stanbul’da ölmüfltür.
Vallori’nin ‹stanbul’da yapt›¤› binalar flunlard›r:
Taksim, Osmanl› Bankas› lojman› cumbas›.
Bu güzel eser 1956’da y›kt›r›ld›. ‹stinye’de, Afif Pafla Yal›s›; fiiflhane’de, Decugis Evi; Rumelihisar›’nda, Müflir Zeki Pafla Yal›s›; Üsküdar
Nakkafltepe civar›nda Mecid Efendi Köflkü; Erenköy’de, R›dvan Pafla Köflkü. Bu güzel yap›
da bugün mevcut de¤ildir.
Eminönü ve Galata’daki Osmanl› Bankas› ve
genel müdürlü¤ü; Karaköy’de Sultan II. Abdülhamit’in o¤lunun ad›n› tafl›yan Ömer Abid
Han; Ca¤alo¤lu’nda, sonradan ‹stanbul Lisesi
olan Düyun-› Umumiye Binas›; Sultanahmet’te Sanat Mektebi binas›; Tepebafl› Pera
Palas Oteli; Eminönü’nde Hidayet Camii; ‹stinye’de Köybafl› mevkiinde Osman Reis Camii ve Büyükada’da Rum yetimhanesi.
Kaynaklar: (Müfit Mansel, Numune Hastahanesi; T›b Fakültesi, Meflrutiyet Y›llar› Tarihine Dair, Belleten 1959, Say›: 90, s. 287) (A. Güner Sayar, S. Ünver, ‹stanbul 1994,
s. 86) (Birinci Cihan Harbi’nde T›b Fakültesi, Modern Tedavi Mec. No: 3, 1951, s. 70-74) (Afife Batur, Mekteb-i
T›bbiye-i fiahane Binas›, ‹stanbul Ans. 5/377-379) (Mustafa S. Akpolat, Vallaury Alexandre, ‹stanbul Ans. 7/364)
(Said N. Duhani, Eski ‹simler Eski Evler. TTOK Yay.
1982, s. 16) (Topkap› Saray› Müzesi, Y›ll›k 5, ‹stanbul
1992) (Mustafa Cezar, Sanatta Bat›ya aç›l›fl ve Osman
Hamdi, ‹stanbul 1971, s. 131) (Mustafa Cezar, 19 Yüzy›l
Beyo¤lusu, ‹stanbul 1991, s. 202-203)
M‹HR‹MAH SULTAN SIBYAN
MEKTEB‹
M
ektep, ‹skele Camii ismiyle de bilinen
Mihrimah Sultan Camii’nin k›ble taraf›nda ve eski ad› Büyükyokufl olan, flimdiki Yeni Dünya Soka¤› ile Selman A¤a Çeflme Soka¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. Tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olan bu Mimar Sinan yap›s›, 954
(1548) tarihinde infla edilmifltir.
Yan yana iki bölümden oluflan mektebin birinci salonu yazl›k, ikinci salonu ise k›fll›k k›s›md›r. Yazl›k k›s›m kare plânl›d›r. Dört kemer ve
düz köfle tromplar› üzerine oturtulmufl bir sa¤›r
kubbe ile örtülmüfltür. Kubbe, sekiz yüzlü bir
kasnak üzerindedir.
Küçük avluya aç›lan mermer söveli ve kemerli
kap›s› üzerinde kitâbe yoktur. Yeni Dünya Soka¤›’na bakan cephesi, yekpare pencere olup
bir eyvan fleklindedir. bu genifl pencerenin
devrinden kald›¤› sonradan aç›lmad›¤› san›lmaktad›r. Kap›n›n sol taraf›ndaki duvarda iki,
eyvan pencerenin karfl›s›ndaki duvarda da iki
dolap yeri, üzerlerinde ise birer alç› pencere
vard›r. K›fll›k k›s›m ile yazl›k bölüm aras›nda
kitâbesiz, mermer söveli, kemerli bir kap› ile
altta iki, üstte ise bir pencere bulunmaktad›r.
K›fll›k k›sm›n her iki soka¤a bakan altta iki,
üstte bir alç› penceresi vard›r. Sol taraftaki duvarda nifl fleklinde bir ocak yeri mevcuttur.
Dört ana duvar üzerine oturtulan sa¤›r kubbesi
kurflun kapl›d›r.
Mihrimah Sultan
Mektebi’nin yazl›k
k›sm› ve girifli.
918
D›fl görünüfl ve flekil bakam›ndan k›fll›k k›s›m
di¤er bölümden tamamen ayr› yap›dad›r. Kare
plânl› olan bu k›sm›n üzerinde üç yüzünde birer pencereleri ve dört köflesinde küçük yar›m
kubbelerin bulundu¤u sekiz yüzlü bir k›s›m
vard›r ki, bunun üzerine de ayr›ca sekiz yüzlü
de yapt›rm›fl oldu¤u bugün de mevcut olan bir
çeflme vard›r. Mektebin, bu çeflmenin arkas›nda veya karfl›s›ndaki köflede Mumcubafl› Mescidi’nin alt›nda oldu¤unu tahmin etmekteyim.
Mektep ve mescit, 1900 tarihlerinde yok olmufltur.
Balç›k Soka¤› köflesinde yapt›r›lan bir apartman inflaat› s›ras›nda yap›lan hafriyatta bir
mermer sütun ç›kar›lm›flt›r. Üzerinde uzunlamas›na yaprak motifleri olan bu tafl›n, bir silme
oldu¤u kan›s›nday›m.
MUSTAFA A⁄A MEKTEB‹
M
bir kasnak oturtulmufltur. Kubbe, bu kasna¤›n
üzerine bindirilmifltir. Kubbe etekleri bir silme
ile çevrilmifltir.
Devrinin en güzel ve tipik eserlerinden biri
olan okulun avluya bakan cephesi ile k›ble taraf› y›¤ma tafltan yap›lm›flt›r. Alt pencereleri
klâsik, topuzlu demir parmakl›kl›d›r. Kapaklar› yok olmufltur. K›fll›k k›sm›n alt›nda bir eyvan çeflme ve hazne vard›r. Mihrimah Sultan
Camii ve Çeflmesi bahislerine bak›n›z. Bina,
1968 tarihinde Çocuk Kütüphanesi haline getirilmifltir.
ektep, Ayvansarayî Hüseyin Efendi’ye
göre “Aflç›bafl› Pervane Mehmet A¤a’
n›n mahallesinde Attar Ali Pafla’n›n dükkân›
köflesindedir.” Bu yer, eski ad› Kuyubafl› olan
flimdiki Kap›a¤as› mevkiinde ve ‹nadiye Camii
Soka¤› ile Aflç›bafl› Mektebi Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci soka¤›n sa¤ köflesinde ve
Aflç›bafl› Camii’nin yan›nda idi.
(MUMCUBAfiI MEKTEB‹)
Okul, Anadolulu oldu¤u için ‘Türk’ lâkab›yla
an›lan el-hac Mustafa A¤a taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Kendisi, ‹kinci Sekbanlar’›n odabafl›l›¤›ndan ç›km›fl, Reisü’l-küttab Üçanbarl› Mehmet Efendi’nin (öl.1145/1732) kethüdas› iken
Silâhdar a¤as› olmufl ve 1163 (1750) fievvalinde M›s›r’a gönderilmifltir. 1167 fievvalinde
(A¤ustos 1754) kalp yetmezli¤inden vefat etmifltir. Kabri, Aflç›bafl› Camii’nin karfl›s›ndaki
Karacaahmet Mezarl›¤›’nda ve mezaristan seddi kenar›nda ve 1924’te tamire muhtaç iken
bugün yok olmufltur.
M
ektebin yeri ve yap›l›fl tarihi belli de¤ildir. Fakat, mektebin Sultantepe, Hac›
Hesna Hatun Mahallesi’nde oldu¤u bilinmektedir.
Fevkânî olan bu klâsik mektebin alt›nda ve
köflede mektep ile beraber yapt›r›lan bir sebil
vard›. Mustafa A¤a Sebili ile Aflç›bafl› Camii
bahislerine bak›n›z.
Hadîkatü’l-Cevâmi adl› eserde, Sultantepe’de
bulundu¤u yaz›l› olan Mumcubafl› Mescidi vard›r. Mumcubafl› Mehmet A¤a taraf›ndan yap›lm›fl bulunan bu mabedin de yeri malum de¤ildir.
Mektebin kap›s› üzerinde bulunan kitâbe
Re’isü’l-kurra Yusuf Efendizâde Hilmi el-hac Abdullah Efendi taraf›ndan yaz›lm›flt›r ki, fludur:
MUMCUZÂDE MEKTEB‹
Servilik Caddesi ile Balç›k Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde, Arslan A¤a’n›n 1056 (1646) tarihin-
Mihrimah Sultan
S›byan Mektebi.
Mustafa A¤a-y› ziflan bi’r ihdâs eyledi
Tâ bula ân›n sevab-› ruh-› mevtâya vusûl
Hem civar›nda an›n bu mektebi bünyad idüb
Ne güzel hayr ü sevaba malini k›ld› büzûl
919
Cem olub anda okurlar bunca etfâl ü si¤âr
Dembedem itmekde ona rahmet-i Mevlâ nüzûl
Nice nice bunca hayrata Hüda tevfik idüb
Ahirinde hem flefa’at eyleye ana Resûl
Hame-i Hilmi du’a ile didi tarihini
Mekteb-i sibyan› yâ Rab lütf idüb eyle kabûl
1166 (1753)
Mektep XIX. yüzy›l sonlar›nda yok olmufltur.
Mustafa A¤a, Kumkap›’da Kazanî Sadi Mahallesi’nde Molatafl› Caddesi üzerindeki Dülbendci Mescidi’ne minber koymufltur.
(Hadîkatü’l-Cevâmi, 1/109) (Sicill-i Osmânî, 3/378;
4/433) (fiem’danizâde Tarihi, Haz. M. Aktepe 1/138-140
Abdullah Efendi)
MÜHEND‹SHANE-‹ BERRÎ-‹
HÜMAYUN
K
umbarahane ve Mühendishane ad›yla
1147 (1734) tarihinde ve Sultan I. Mahmut zaman›nda Toptafl› Bimarhanesinde aç›lm›flt›r. Bir müddet sonra kapanan bu okul
1173 (1799)’da Sadrazam Koca Rag›p Pafla taraf›ndan Sütlüce civar›nda tekrar aç›lm›flt›r.
Kumbarac› Ahmet Pafla taraf›ndan ilk önce Ayazma Camii civar›ndaki ünlü Ayazma Saray›’n›n bir bölümünde kurulan okulda Topçu
Subaylar›’na modern bir flekilde matematik
dersleri verilmiflti. Bu okul, sonradan tesis olunan Topçu Okulu’nun nüvesi olmufltu.
Merhum Osman Ergin Bey, Türkiye Maarif Tarihi isimli k›ymetli eserinde;
“Yeniçerilere nisbetle daha maharetli görülen Hasekilerle Bo¤aziçi Bostanc› efrad›ndan münasipleri
seçilerek bu mektebe talebe yazd›r›ld›” demektedir.
Osmanl› Türklerinde ‹lim adl› eserinde Adnan
Ad›var Bey flunlar› yazmaktad›r:
“Yeniden kurulan ulûfeci kumbarac›lara mahsus ‘Kumbarac› K›fllas›’ Ahmet Bonneval Pafla’n›n ölümünden sonra, bir müddet de evlâtl›¤› Süleyman A¤a taraf›ndan idare edilmiflti.
Üsküdar’da, Toptafl›’nda eski t›marhanedeki
920
bu matematik ve geometri okulunun ömrü pek
k›sa olmufl ve kumbarac›lar›n yeni talimlerden
s›zlanmalar› ve isyan ç›karacaklar› korkusundan, bu heyet da¤›t›lm›flt›r.
Hendesehane’nin bu Kumbarac› K›fllas›’nda
çal›flm›fl veya ayr›ca bir kurulufl halinde ifllemifl
olmas› ihtimalleri vard›r. Tarihlerde bunu
aç›kça görmek kabil de¤ildir. Ancak, Atâ tarihi bu Hendesehane’nin ilk hocas› olarak Yeniflehir müftüsüzâde Mehmet Sait Efendi’nin
ad›n› vermektedir.
Bu zat›n, iki fleyin aras›ndaki uzakl›¤›n, ölçü
kullan›lmadan, yani yanlar›na gidilmeden, ölçülmesi için bir alet ihtira (keflf) etmifl oldu¤undan ve bu alete Rub-i müceyyib-i zülkavseyn
ad›n› verdi¤inden 1149 (1736) tarihli risalede
bahsedilmektedir.
Bu aletle, bir üçgenin bir kenar› ve iki aç›s› bilinirse öteki kenar ve aç›lar›n› hesap etmenin
mümkün oldu¤unu söyleyen yazar, aletini fieyhülislâm Pirîzâde Mehmet Efendi’ye anlat›yor.
fieyhülislâm da aleti Sultan I. Mahmut’a takdim etmifl ve baz› düzeltmelerde bulunduktan
sonra mektepte kullan›lmas›n›n faydal› olaca¤›na karar verilmifltir.”
Bu aç›klama, baz› geometri aletlerinin Türkiye’de ilk defa Üsküdar’da kullan›ld›¤›n› göstermektedir.
Alim, flair ve ayd›n fikirli bir zat olan fieyhülislâm Mehmed Sahib Efendi, 9 Recep 1162 (25
Haziran 1749) tarihinde Üsküdar’daki kona¤›nda vefat ederek, Çiçekçi dura¤›n›n arkas›nda, fiair Nedim’in gömülü bulundu¤u yerin civar›nda ve yeniçeri subaylar›ndan olan babas›
Pirî A¤a’n›n yan›na gömülmüfltür.
Kaynaklar: (Hasan Ali Yücel, Orta ö¤renim, s. 3) (M. Pakal›n, Tarih Deyimleri, 3/201) (O. Ergin, Türkiye Maarif
Tarihi, 1/44-49) (A. Ad›var, Osmanl› Türklerinde ‹lim, s.
164) (Daniflmend, Kronoloji, 4/536) (‹. Hakk›, Merâk›d, s.
65) (A. Gövsa, Meflhur Adamlar, 4/1266) (fiem’danizâde
Tarihi, Haz. M. Aktepe, 1/147) (Atâ Tarihi, s. 158, 175)
NAKKAfiTEPE ‹LKOKULU
O
kul, Gümüfl Yol ile Baba Nakkafl Soka¤›’n›n birleflti¤i yerdedir. 1934 tarihli ‹s-
tanbul fiehri Rehberi, 26. paftada ve Pervitij’in, Üsküdar Sigorta Haritas›’nda yeni belirtilmifltir.
Okulun civar›nda, ayn› tarihte yapt›r›lan,
Mahbub A¤a Çeflmesi, bugün Koç Vakf›’na
geçmifl olan Emine Sultan Saray› ve biraz ileride, fiehzade Abdülmecit ve Ömer Hilmi Efendi Köflkleri bulunmaktad›r. Hemen arkas›nda
ise, Nakkafltepe Atl› Polis Karakolu vard›.
Ahmet Rasim Bey, fiirket-i Hayriye Bo¤aziçi’nde adl› eserinde: “Kuzguncuk veya Frenk Tepesi nam›yla maruf olan Münir Pafla Tepesi’nde
Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin ve ahali-i mahalliyenin himmetiyle kârgir bir mektep vücude getirilmektedir” demektedir.
eser 1924 tarihinde bak›ml› idi. Yap›l›fl tarihi
belli olmayan bu mektep Sultan II.
Mahmut’un Bafl kad›n› Nevfidan Hatun
taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
Nevfidan Hatun, 15 Rebiyülâhir 1272 (27
Aral›k 1855)’te vefat etti. Kabri efli Sultan
Mahmut Türbesi’ndedir. Fatih Çarflamba’da
Murat Molla Mesnevihanesi’ne kitabeli bir
sarn›ç yapt›rd›. Sar›gaz› Köyü’nde de kitabeli
bir çeflmesi vard›r.
Kaynaklar: (A. Dündar, Arfliv’deki Plân ve Çizimler,
Ankara 2000, s. 99, 162, 164) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n
Kad›nlar› ve K›zlar›, s. 123)
NURBÂNU SULTAN
DARÜ’L-KURRASI
Okul 1914 tarihinde yapt›r›lm›flt›r. Ayn› cemiyet, yine ayn› tarihlerde Üsküdar’da Ayazma
Mektebi’ni yapt›rm›flt›r.
Okul binas›n›n kap›s›na befl basamakla ç›k›l›r.
Önünde üç sütunun tafl›d›¤› bir revak vard›r
ki, üzerine iki oda oturtulmufltur. ‹ki katl› yap›n›n kitâbesi yoktur.
Bo¤aziçi Köprüsü’nün yap›m› s›ras›nda, Beylerbeyi s›rtlar›ndaki, mahallenin istimlâk edilmesi ile okul ö¤rencisiz kalm›fl ve kapat›lm›flt›r.
1991 tarihinde 4 milyar lira sarf edilerek, çal›flma konutu ve yabanc› misafirleri a¤›rlamak
üzere adeta yeniden yapt›r›ld›. Ahflap olan içi,
betona çevrildi. ‹çi k›ymetli eflyalarla döflendi.
Fakat hiç gelen olmad›¤›ndan eflyalar›n büyük
bölümü, ö¤retmen evlerine gönderildi.
D
arü’l-kurra, Toptafl› Camii k›blesi yönünde ve Çinili Cami Soka¤› üzerindedir. Soka¤›n sa¤ köflesine çok yak›n bir yerde bulunan
bu güzel yap›, iki s›ra tu¤la ve bir s›ra kesme
tafltan yap›lm›fl olup bir sa¤›r kubbe ile örtülmüfltür. Kubbe, kal›n dört ana duvar ile düz
tromplar üzerine oturtulmufltur. Üzeri kurflun
kapl› olan bu kubbenin kilit noktas›na kesme
tafl bir alem yerlefltirilmifltir. Kirpi saça¤› binay› f›rdolay› çevirir.
Binan›n ön taraf›ndaki avlunun bir k›sm› üzerine sonradan bir ev yap›lm›fl ve avlunun etraf›n› çeviren duvar› y›k›lm›fl ve kuyusu da doldurulmufltur. Avlu duvar›n›n bir k›sm› bugün
de görülmektedir.
Nurbânu Sultan
Daru’l-kurras›.
Okul arazisinin 700 metre karesi Milli E¤itim
Bakanl›¤›’na, 900 metre karesi de belediyeye
aittir. Belediye’ye ait olan›n karakol arsas› oldu¤u san›lmaktad›r.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (fiirket-i Hayriye, ‹stanbul 1333,
s. 126) (Sibel Kahraman fien, Milyarlar Havaya Uçtu, Milliyet 17 Kas›m 1995)
NEVF‹DAN HATUN MEKTEB‹
B
ülbülderesi Caddesi üzerinde ve Feyziye
Camii civar›nda idi. Mülhakadan olan bu
921
Do¤u yönüne bakan cephesinin sa¤ taraf›nda
bulunan cümle kap›s›ndan kütüphaneye girilir. Sol taraf›nda bir pencere vard›r. Tonoz kap›n›n üzerinde kitâbe yoktur veya kaybolmufltur. Bu cephe, 1894 zelzelesinde y›k›lm›fl ve yeniden yap›lm›flt›r. Fakat revak› yenilenmemifltir. Güney taraf›nda nifl fleklinde bir mihrap ve
bunun iki yan›nda alt üst dört pencere, kap›n›n sa¤ taraf›nda, pencere bulunmayan cephesinde iki dolap yeri, karfl›s›ndaki cephede ise
alt üst dört pencere vard›r ki, yap› on pencereden ›fl›k al›r. Alt pencereler düz kirifl, üsttekiler ise sivri kemerlidir. Klâsik topuzlu çerçeveleri bulunan alt pencerelerin demir kapaklar›
hâlâ durmaktad›r.
Darü’l-kurran›n zemini, buray› iflgal edenlerce,
bir metre kadar kaz›larak derinlefltirilmifl ve bir
ahflap bölme yap›larak iki katl› hale getirilmifltir. Alt kat için, Çinili Cami Soka¤› taraf›ndaki cephesi delinmek suretiyle bir de kap› aç›lm›flt›r. Bu kazma s›ras›nda ç›kan toprak, hazîre
ve Darü’l-kurra’n›n etraf›na dökülmek suretiyle zemin bir metre yükselmifltir. Bundan dolay›, alt pencereler toprak ile bir hizaya gelmifltir. Alt kat uzun müddet ah›r olarak kullan›lm›flt›r.
Mimar Sinan’›n eseri olan bina, 991 (1583)
tarihinde, Valide-i Atik Camii Külliyesi’nin
yap›m› s›ras›nda infla edilmifltir. 18. yüzy›lda
Darü’s-saâde A¤as› Feridun A¤a, buraya bir tak›m kitaplar vakfetmifl ve bu s›rada yap›y› da
onard›¤›ndan onun ad› ile an›l›r olmufltur. Kütüphane sahibi Feridun A¤a’n›n kimli¤i hakk›nda bir bilgi edinmek mümkün olmam›flt›r.
Feridun A¤a’n›n kabri, kütüphanenin arka taraf›ndaki hazîrededir. Sütun fleklindeki poligonal bafl flâhidesi, hazîrede bulunan bir gece
kondunun içinde kalm›flt›r. Yirmialt› senelik
kirac› Mehmet Genç üzerinde hiç bir yaz› olmad›¤›n› belirtti. Hazîredeki kabirlerden eser kalmam›flt›r. Yaln›z, bir flâhide topra¤a gömülü
vaziyette durmaktad›r. fieklinden hicrî onuncu
asra ait oldu¤u tahmin edilen muhteflem bir
lâhdin yan kapaklar› kütüphanenin kap›s›
önüne getirilerek eflik yap›lm›flt›r.
M. Tahir Bey, Osmanl› Müellifleri adl› eserinde
Mehmet Emin Üsküdarî Efendi’nin kitaplar›
için flu ifadeyi kullanm›flt›r: “Bu kitaplar›n pek
ço¤u halen cami-i flerifin (Toptafl› Camii) k›ble taraf›nda Evkaf Nezareti’nin himmetiyle yeniden
922
yapt›r›lan kütüphanede mahfuzdur. De¤erli eserleri 30’dan fazla olup görülebilenleri bunlard›r” diyerek 23 kitab›n ad›n› vermifltir.
Üsküdarî Müderris Emin Efendi 1149 (1736)
tarihinde vefat etmifltir. Kabri Üsküdar’da,
Bülbülderesi Mezarl›¤›’ndad›r.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 1/405) (M. Tahir, Osmanl›
Müellifleri, 1/400) (A. Kuran, Mimar Sinan, s. 357) (M.
Meriç, M. Sinan Hayat› ve Eserleri) (Tuhfetü’l-Mimarîn, s.
35) (Tezkiretü’l-Ebniye, s. 100)
RODOSÎ AHMET A⁄A
MEKTEB‹
O
kul, Karacaahmet Camii ismiyle de bilinen Fethi Ahmet Pafla Camii’nin civar›nda idi. Bu cami bahsine bak›n›z. Mektep,
cami ile beraber takriben 1790-95 y›llar›nda
Fethi Ahmet Pafla’n›n babas›, Ahmet A¤a taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
Üsküdar’›n eski resimlerinde, camiin kuzey taraf›nda ve bugün musalla tafl›n›n bulundu¤u
yerde, alt› kârgir üstü ahflap bir bina görülmektedir. Mektebin bu yap› olmas› muhtemeldir.
1940 tarihlerinde y›k›lm›flt›r.
RÜSTEM PAfiA SIBYAN
MEKTEB‹
M
ektep, ‹mrahor Semti’nde ve bu semte
ismini veren camiin, 1141 (1728-29) tarihinde yapt›r›lan çeflme ile 1007 (1598-99)
tarihinde yapt›r›lan Ayfle Sultan Çeflmesi ve
darü’l-kurras›’n›n karfl›s›nda ve Do¤anc›lar
Caddesi ile Haf›z Ali Pafla Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve soka¤›n sol köflesindedir.
Okul, tafl bir kaide üzerine oturtulmufl olup, üst
k›sm›, üç s›ra ince tu¤la ve bir s›ra kesme tafltan yap›lm›flt›r. ‹ki odas› bulunan yap›n›n çat›s› ahflap ve kirpi saçakl›d›r. Alt pencereleri
düz, üst pencereleri ise sivri kemerlidir. Do¤anc›lar Caddesi’ne aç›lan bir kap›dan evvela
bir avluya girilir. Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur. Mimar Sinan’›n eserlerini belirten kitaplarda ismi olmad›¤› halde, onun bir Sinan ya-
p›s› oldu¤u söylenebilir.
Mektebin hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤ildir.
Rüstem Pafla, Kanunî Sultan Süleyman’›n sadrazam› olup ilk defa 1544-1553 ve sonra 15551561 tarihleri aras›nda olmak üzere iki defa sadaret mevkiine getirilmifl ve bu görevde bulundu¤u s›rada 1561 tarihinde vefat ederek fiehzadebafl› Camii hazîresindeki türbesine gömülmüfltür.
‹lk görevden ayr›ld›ktan sonra, bir müddet
Sultantepe’de, efli Mihrimah Sultan’a ait olan
muhteflem sarayda oturdu¤u bilinmektedir.
Rüstem Pafla’n›n Üsküdar’da bir çeflmesi ve bir
de kendi ad›na yapt›rd›¤› saray vard›r ki, mektebin hemen arkas›nda Oyma Saray ç›kmaz›
ile Haf›z Ali Pafla Soka¤› aras›nda ve bugün
çocuk park› yap›lan yerde idi.
Saray ve mektebin 958 (1551) tarihinde, Kanunî taraf›ndan Üsküdar Saray›’n›n Mimar Sinan’a yapt›r›ld›¤› s›rada infla olundu¤u san›lmaktad›r.
Rüstem Pafla’n›n Taflç›lar Camii yan›na yapt›rd›¤› çeflmesi de 952 (1545-46) tarihlidir. Bu
çeflme ve saray› bahsine bak›n›z.
Mektep alt üst pencerelerden ›fl›k al›r. Alt
pencereler klâsik demir parmakl›kl›d›r. Binan›n dar olan cephesinde ortada bir nifl, iki yanda ise dolap yerleri vard›r. Niflli bölümün karfl›s›ndaki birinci bölümün sokak taraf› hariç,
iki duvar› ba¤dadîdir. Bu k›sm›n, y›k›ld›ktan
sonra yap›ld›¤› san›lmaktad›r.
Mir’at-i ‹stanbul yazar›, Mihrimah Sultan Mektebi dedi¤i Rüstem Pafla Mektebi civar›nda
baflka bir “iptidaî mektebin” daha bulundu¤unu
bildirmektedir. Bir tesadüf eseri olarak bu
mektep de 1299 (1881)’de baflka bir Rüstem
Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.
Zengin bir kimse olan bu Rüstem Pafla, Diyarbekirli olup 1299 Saferinde (Ocak 1882) Üsküdar’daki kona¤›nda vefat ederek Merkez
Efendi Mezarl›¤›’na gömülmüfltür. Vehib Pafla
ile Kani Pafla bu zat›n o¤ullar›d›r.
Di¤er bir Rüstem Pafla için Nasuhî Tekkesi
Camii bahsine bak›n›z.
Mektep 1315 (1897)’de onar›lm›flt›r. Evkaf
‹daresi Katalo¤unda Ca¤alzâde Mektebi ad› ile
kaydedilmifltir.
Rüstem Pafla
S›byan Mektebi.
Kaynaklar: (Mir’at-i ‹stanbul, s. 102) (Sicill-i Osmânî,
2/379) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/332) (Osm. Arfl. Evkaf
‹deresi Katalo¤u, 1/129)
RUM MEHMET PAfiA MEKTEB‹
M
ektebin 876 (1471-72) tarihinde cami
külliyesi ile beraber yap›ld›¤› san›lmaktad›r. Fevkânî olan bu yap›, eski ad› Medrese
Soka¤› olan bugünkü Eflref Saat Soka¤›’na aç›lan cami avlu kap›s›n›n üzerinde bulunuyordu.
Sa¤ taraf›nda Rum Mehmet Pafla Medresesi
vard›.
Bugün yerinde, ahflap üzerine s›val› bir meflruta binas› bulunmaktad›r. Üsküdar’da yapt›r›lan ilk okul budur.
Rum Mehmet Pafla Camii bahsine bak›n›z.
SEL‹M A⁄A SIBYAN MEKTEB‹
M
ektep, Selim A¤a Kütüphanesi’nin sa¤
taraf›nda ve Selâms›z Caddesi üzerinde
idi. Ayn› isimle an›lan kütüphane bahsine bak›n›z. Mektebin 1196 (1782) tarihinde kütüphane ile beraber yapt›r›lm›fl oldu¤unu kütüphanenin avlu kap›s› üzerindeki kitâbesinden
ö¤reniyoruz.
923
Emsali gibi bu irfan yuvas›n›n da fevkânî oldu¤u ve alt›nda bir çeflmesinin bulundu¤u bilinmektedir. Mihrimah Sultan Suyu bahsine bak›n›z.
Mektebin sa¤ taraf›nda soka¤a ismini veren
Tembel Hac› Mehmet Efendi Camii vard›.
S›byan okulunun karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde
de Atlamatafl› Han› bulunuyordu.
Mamur olan Selim A¤a S›byan Mektebi 1937
tarihlerinde y›kt›r›larak halk›n Tafl Mektep dedi¤i flimdiki 23. ‹lkokul binas› yapt›r›lm›fl ve
okul daha sonra Hac› Selim A¤a ‹lkokulu (flu
anda ‹lkö¤retim Okulu) ad›n› alm›flt›r.
Vaziyet plân› için Tembel Hac› Mehmet Efendi Camii bahsine bak›n›z. Mektebin sa¤ taraf›ndaki avluda Hac› Selim A¤a’n›n, o¤lunun
ve eflinin kabirleri vard›. Kütüphanenin son
haf›z-› kütüb’ü, Mevlevî fleyhi Ahmet Remzi
Efendi;
“Kütüphane ve s›byan mektebi biribirine bitiflik olarak yapt›r›lm›fl ve bu mektebin caddeye
naz›r demir parmakl›kl› avlusu makbere ittihaz
edilerek.... aile mezar› olmufltu. Ad› geçen
mektep bir aral›k (Atlamatafl›) Rüfldiye Mektebi olarak Üsküdar’›n feyz kazand›ran ve terakkisi olmufl ve en sonra ilk mektep haline
çevrilmifltir. 25 Rebiülevvel 1345 ve 5 Ekim
1926 tarihinde mektebin müdürü bulunan fiahin Bey, “Çocuklar korkuyor” bahanesiyle bu
mezar› mektebe çiçek bahçesi yap›lmak üzere
teflebbüste bulunarak ald›¤› emir üzerine kald›rtm›fl ve Hac› Selim A¤a, Ahmet Nazif Efendi ve Selim A¤a’n›n zevcesinin kabir tafllar›n›
kütüphane avlusunun sa¤ taraf›na, köflede duvar dibine naklettirmifl, 25 gün sonra kendisi
de âhirete intikal etmifltir.
23. ‹lkokul ad›n› alan bu mektebin ö¤rencisi
ço¤al›nca genifl bir bina yap›lmas› gerekli görülmüfl. ‹stanbul Kültür Direktörü Bay Tevfik
taraf›ndan Kültür Bakanl›¤›’na bildirilerek
buyru¤u al›n›p yap›lmaya bafllanm›fl. Eski mekteb yeni biçime uymad›¤›ndan kökünden sökülüp y›kt›r›lm›fl ve yeri dar gelmekle yan›nda bulunan Tenbel Hac› Mehmet Efendi Camii arsas› Evkaf’tan sat›n al›n›p dört metresi yola b›rak›lm›fl, dört metresi de okul yerine eklenmifltir. Temeller eflilirken Hac› Selim A¤a’n›n lâhdi meydana ç›km›fl ve kemikleri toplanm›flt›r.
924
Cami arsas›n›n mihrab› taraf›nda bulunan
Tembel Hac› Mehmet Efendi’nin kabri yol ortas›nda kald›¤›ndan efldirilip kemikleri Hac›
Selim A¤a’n›n kemikleriyle bir arada olarak
Kütüphane avlusundaki fiahin Bey taraf›ndan
Hac› Selim A¤a’n›n kabir tafl› kald›r›l›p geniflçe bir lâhit yapt›r›lm›fl ve... 3 Haziran 1937 resmi tarihine rastlayan 23 Rebiülevvel 1356 Perflembe günü yukar›da yaz›lan lâhde konmufltur” demektedir.
Mir’at-i ‹stanbul adl› eserde flu bilgi bulunmaktad›r:
“Mekteb mülkiye rüfldiyesi iken 1311 (189394) senesinde k›z rüfldiyesine tahvil olunmufldur. Kap›s› üzerinde “Hayrukum men tealleme’lKur’ane ve allemehu” hadis-i flerifi mahkûkdur.
Kap›n›n iki taraf›nda iki ufak çeflme vard›r. Sol
taraf›ndakinin üzerinde “Ve sekahum rabbuhum
fleraben tahurâ” ayet-i kerimesi, sa¤ taraf›n›n
üzerinde “Aynen yeflreb bihâ tesmi selsebîlâ” âyeti yaz›l›d›r.”
HACI SEL‹M A⁄A MEKTEB‹
HAKKINDA ARfi‹V
VES‹KALARI
S
üleymaniye Genel Kitapl›¤› fotokopi arflivinde 20 numara ile kay›tl› bulunan Hac›
Selim A¤a Vakfiyesi’nde:
“Bir alim ve kâmil kimesne mekteb-i merkumda mu’allim-i s›byan olub vürud eden evlâd-›
müminîn ve etfal-i müslimîne talim-i Kur’an-›
Kerim ile hizmet ta’lime bilâ-tekasül vela-tahavün cidd ü sa’y eyleye yevmî yirmibefl akçe
vazifeye mutasarr›f ola ve mekteb-i merkumda
mu’allim olan efendi meflrutiyet üzre yevmî befl
akçe vazife ile sûre-i flerife olub beher yevmî
ba’de tasir furkan-› kerimeden sure-i kerime-i
mülk tilâvet ve sevab›n› sultan-› enbiya ve sened-i esfiya Hazreti Muhammedü’l-Mustafa...
Hazretlerinin mu’attar ve mu’alla ve müzekka
ruh-› fleriflerine (23 b) ve bu za’ifin ruh-› naturan›ma ihda eyliye meflrutiyet üzre yevmî befl
akçe vazifeye dahi mutasarr›f ola ve bir mecid
u sa’› hizmetinde mura-i ehl ü müstehik kimesne dahi Halife-i Mekteb olub hizmet-i hilâfetin kema hiye hakkuha bî-kusur ede ve tekmil
eyliye yevmî on akçe vazifeye mutasarr›f ola ve
Selimiye Camii
S›byan Mektebi.
halife-i mekteb olan efendi dahi kezalik meflrutiyet üzre yevmi befl akçe ile ihlashan olub beher yevm ba’de’l-asr onbirer sure-i flerife-i ihlas› k›raat eyleyüb ol dahi sevab›n› fahr-i kainat
ve seyyid-i mevcudat aleyhi-efdalü’s-salavat ve
ekmelü’t-tehiyyat Efendimiz Hazretlerinin
mücteba ve mürteza ruh-› pür fütûhlar›na ve
bu fakirin ruhuna ihda eyleyüb meflrutiyet üzre
yevmi befl akçe vazifeye dahi mutasarr›f ola.
Ve mekteb-i (24 a) merkume müdavemet eyliyen etfal-i mümininin yirmi nefer akdemine
beher sene ramazan-› flerifde galle-i vakf›mdan
ba- ma’rifet mütevelli birer fiam alacas› entari
ve birer ma¤rib fesi ve birer karacalar kufla¤› ve
birer bugafli ciltiyan ve birer çift mest pabuç al›verilüb mu’allim-i mekteb olan efendiye dahi
üçbin akçe ve halife-i mekteb olana binbeflyüz
akçe ›ydiyye baha verile ve beher sene vakt-i
flita takarrübünde mekteb-i merkume galle-i
vakf›mdan yirmi guruflluk kömür ifltira olunub
eyyam-› sayfde dahi etfal-i müminîni seyre götürmek için ba-yed-i mütevelli galle-i vakf›mdan hace-i mekteb olan efendiye yirmi gurufl
verilüb olan evlâd-› müminîni (24 b) bir
yevm-i cuma’da mesireye götürüb yirmi guruflu
harc ve sarfla ma’sumîni tatyib eyleye.
Ve erbab-› hüsn-i hatdan bir sahib-i ketebe
efendi dahi mekteb-i merkumede hace-i meflk
olub haftada iki gün etfal-i müslimîne ta’lim-i
san’at-› hatt-› sülüs ile kemahü hakka eday-›
hizmet-i lazime eyliye yevmi befl akçe vazifeye
mutasarr›f ola.
Ve bir mukaddem ve mura› kimesne mekteb-i
merkume bevvab (kap›c›) ve ferrafl ve kapu ittisal›nda kain çeflme-i ma-i lezize haf›z-› tas
olub beher yevmi mekteb-i merkum kapusunu
feth ve i¤lâk (aç›p-kapama) ve derun ve bî-rûnunu (içini-d›fl›n›) tathir ve tanzif (temizleme)” etmelerini flart koflmufltur.
Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›flar Der. 16/47-57) (Salname-i Osmânî, Sene 1314, s. 464)
(Milli Gençlik Mec. Say›:34-35, fiubat-Mart 1979, s. 74)
SEL‹M‹YE SIBYAN MEKTEB‹
M
ektep, Selimiye Camii’nin avlusunda ve
Selimiye K›fllas› Soka¤› ile fierif Kuyusu
Soka¤›’n›n birleflti¤i köflededir.
Fevkânî olan bu yap›n›n alt kat› kesme tafl, üst
kat› ise ahflapt›r. Bugün çocuk kütüphanesi
olarak kullan›lan alt kat›n kap›s› Selimiye K›fllas› Soka¤›’na aç›lmaktad›r.
Meflruta olarak kullan›lan esas mektep k›sm›n›n, kesme tafltan yap›lm›fl kemerli kap›s› cami
avlusuna bakmaktad›r. Her ikisinin de kitâbesi yoktur.
925
Mektep, cami ve di¤er müfltemilât ile beraber,
Sultan III. Selim taraf›ndan yap›lm›flt›r. ‹nflaata, 1216 (1801-2) tarihinde bafllanm›fl ve cami kap›s›n›n üzerindeki kitâbeden de anlafl›laca¤› üzere, 1219 (1804-5) tarihinde bitirilmifltir. Bina, takriben 120 y›l mektep olarak hizmet gördükten sonra 1915 senesinde Karakol
olmufltur.
Selimiye Camii bahsine bak›n›z.
Sultan Selim’in 4. Kad›n› Refet Kad›n’›n Selimiye’de bir mektebi vard›. Acaba mektep, bu
han›ma m› aitti? Refet Kad›n, 1867 tarihinde
vefat etti. Kabri, Eyüp’te Mihriflah Valide Sultan Türbesi’ndedir. Mektebin 1918 (Eylül1324)’deki müdürü ünlü hattat Behaüddin
Bey idi.
SOLAK S‹NAN SIBYAN
MEKTEB‹
M
ektep, Solak Sinan Camii’nin sa¤ taraf›nda ve Tophanelio¤lu Soka¤› üzerinde idi.
Mektebin hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤ildir.
Mabet, 955 (1548) tarihinde yap›ld›¤›na göre
ya bu s›ralarda veya daha sonraki bir dönemde
infla edilmifl olmal›d›r.
1930 tarihlerinde harap olan okulun yerinde
bugün meflruta binas› vard›r.
SOLAK S‹NAN MEKTEB‹
M
ektep, eski ad› Medrese Soka¤› olan bugünkü Eflref Saat Soka¤› üzerinde ve bu
soka¤›n Çeflme-i Cedid Soka¤› ile birleflti¤i
yerde ve 1141 (1728-29) tarihli Ümmügülsüm
Sultan Çeflmesinin hemen arkas›nda idi.
Mektebin bahçesinde bulunan, fiair fiem’î’nin
türbesi bugünde mevcuttur.
Solak Sinan, mahallesine ismini veren camiini
955(1548) tarihinde yapt›rd›¤›na göre mektebi de bu s›ralarda infla ettirmifl olmal›d›r.
Mektep, harap bir durumda iken, Özel ‹dare’ce
1930 tarihlerinde sat›lm›flt›r.
926
SULTAN III. SEL‹M (SEL‹M-‹
SAL‹S) NÜMÛNE MEKTEB‹
M
ektep, ‹hsaniye’de, eski ad› Çit Soka¤›
olan flimdiki Neyzenbafl› Halil Can Soka¤› üzerindedir.
Genifl bir alan› kaplayan okul, 1931 tarihinde,
Sadrazam Mithat Pafla’n›n enifltesi Tosun Pafla’n›n kona¤›’n›n arsas› yerine yap›lm›flt›r. Bu
konak bahsine bak›n›z.
Nümûne okul olarak yapt›r›lan bu mektep,
yüksek bir set üzerine oturmufl oldu¤undan, binan›n ön taraf›ndaki bahçeye iki tarafl› bir
merdivenle ç›k›l›r. Sokak taraf›nda, yüksek istinat duvarlar› vard›r. Hemen yan›ndaki ‹hsaniye Karakolu ve Hatice Sultan Çeflmeleri’nden eser kalmam›flt›r.
Hiç bir yerinde kitâbesi yoktur.
Paflakap›s› mevkiindeki, Üsküdar Adliyesi ahflap
binas›n›n, 1940 senesinde yanmas› üzerine bir
müddet mahkeme binas› olarak kullan›lm›flt›r.
Cumhuriyet Dönemi’nde evvela 19. ‹lkokul
ad›n› alan mektebe 1949’da III. Selim ‹lkokulu
ismi verilmifltir.
General Muhsin Batur, General Ali Fethi Esener, Avni An›l ve Müzeyyen Senar gibi ünlüler
bu mektebten mezun olmufllard›r.
Meflhur Musikiflinas Zekâi Dede’nin o¤lu Ahmet Irsoy, 1922 Oca¤›nda, bu okula musiki
muallimi olarak atanm›flt›r. (S. N. Ergun,
Türk Musikisi Ant. 650)
SÜLEYMAN A⁄A MEKTEB‹
M
ektep, Bulgurlu Köyü’nde ve Bulgurlu
Caddesi üzerinde olup, Bulgurlu Camii
ile Hamam› aras›ndad›r.
Sultan I. Mahmut (1730-1754)’un silâhdarlar›ndan Süleyman A¤a taraf›ndan 1169 (175556) tarihinde yap›lm›flt›r.
Mektep, zamanla harap oldu¤undan Haydar Pafla taraf›ndan 1289 (1872)’de tamir edilmifl ve
bu esnada eski hüviyetini tamamen kaybetmifl-
tir. Sultan II. Abdülhamit devri ricalinden olan
Haydar Pafla, bu onar›m s›ras›nda mektebi, zemin kat› kârgir, üstü ahflap hale getirmifl ve kap› üzerindeki mermer kitâbesini de, mektebin
cami avlusuna bakan yan duvar› üzerine naklettirmifltir. fiair Nüzhet Efendi’nin, befl sat›r halinde haz›rlad›¤› on sekiz m›sral› kitâbesi fludur:
Padiflah-› âlem ü âdil h›div-i kamrân
Hazreti Sultan Osman Han-› ‹skender tüvân
Dâimâ tatbik ider fler’-i flerîfe kâr›n›
Hakk an›n çün k›ld› ol sultan› kutb-› ârifân
Rûz ü fleb tab’-› flerifi nâil-i ihsan olub
K›ld› çok evkaf ü hayr sarf-› mal-i bî-girân
Hazin-i sultan-› âlem ya’ni Süleyman A¤a
Oldu peyrevi ol fleh-i âlî cenaba bî-keman
Celb-i tahsil-i riza-y› Hazreti Allah idüb
S›dk ile hayrata malin k›ld› sû gibi revân
fievkale ta’lim Kur’an itme¤e etfal içün
Karye-i Bulgurlu’da bu mektebi yapd› heman
Sa’yini meflkur eyleyüb Hakk ömrün efzûn eylesün
Ola böyle nice hayrat ile memdûh-i cihân
Yâ ‹lâhî ezber itsünler du’ay› vâk›f›
Fazl-› lütfunla senin ehl-i zemîn ü âsmân
Harf-i menkut ile Nüzhet söyledi tarihini
Mekteb-i nazik muallimhane-i âli mekân
sene 1169 Ketebehu Osman
Kâtibi hazini flehriyâri
fiair Nüzhet Ömer Efendi, Urfal›’d›r. Uzun
müddet Sadrazam Rag›p Pafla’n›n (l699-1763)
mühürdarl›¤›nda bulundu. Eserleri vard›r.
1192 (1778)’de vefat ederek, Galata Mevlevîhanesi hazîresine gömüldü.
Kitâbenin hattat› Gümülcineli Osman Efendi’dir. Haf›z-› Kur’an idi. ‹stanbul’da Mirahur
Camii imam› Hattat Abdullah Efendi’den icazet (diploma) ald›. Yedekçi Mehmed Pafla’n›n
(ölümü 1158) imam› oldu. 1173 (1759)’da vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarl›¤› 9.
Ada’da, fieyh Hamdullah Efendi’nin kabri civar›ndad›r. Fakat tafl› mevcut de¤ildir.
Haydar Pafla, bu tamir s›ras›nda cami avlusundaki flad›rvan› da tamir ettirmifltir.
Mektep, 1961 tarihinde yapt›r›lan K›s›kl› ‹lkokulu’na tafl›nd›¤›ndan kiraya verilmifl ve k›sa
bir müddet sonra da y›k›lm›flt›r. Mektebin kitâbesi bugün üç parça haline gelmifl olarak, cami hazîresinin duvar›na dayanm›fl vaziyettedir.
Hadîka yazar›, okulun H. 1164 tarihinde yap›l-
Süleyman A¤a
Mektebi’nin üç parça
haline gelmifl olan
kitabesi.
d›¤›n› beyan etmifltir. Oysa kitâbedeki tarih H.
1169’dur.
22 Zilhicce 1156 (6 fiubat 1744) tarihli bir
takrirde “Saray-› matbah-› âmire emîni Süleyman
A¤a’n›n Üsküdar’da” bir mektep ve kütüphane
tesis etti¤i yaz›l›d›r. Tarihler aras›nda 13 senelik bir fark vard›r. Bunlar›n iki ayr› mektep oldu¤u san›lmaktad›r.
Mektep sahibi Süleyman A¤a, Enderun-› Hümâyunludur. Sonra rikabdâr-› flehriyarî oldu.
Kap›c›bafl›l›kla 1157 Recebinde (A¤ustos
1744) Yeniçeri Oca¤›’nda Silâhdar A¤as› olup
sonra Miralem oldu. Sonra iki defa daha Silâhdar A¤as› oldu. Mektebi yapt›rd›¤› 1169 senesi Recebinde (Nisan 1756) vefat etti. Kabri,
kona¤›n›n bulundu¤u ‹stanbul’da Küçük Ayasofya Camii hazîresindedir. Yazl›k köflkü Bulgurlu’da idi.
De¤iflik bir biçimde olan flâhidesi, Kesikbafl
Türbesi Kap›s› önünde olup ayak tafl› poligonald›r. Kitâbesi fludur:
Hüve’l-Hallâkü’l-Bâkî
Merhum ve ma¤fur / El-muhtac ilâ rahmeti
Rabbi’l-gafur sab›ka
Bafl Ba-kulu Süleyman (Aynen böyle yaz›l›d›r;
Bafl Baki Kulu olmal›. M.N.H.)
A¤a’n›n ruhi çün
Bi-hürmeti’l-Fatiha
1169
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/256) (‹stanbul Ans.
6/3125) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, 2/277) (Mir’at, s.
53-54) (Sicill-i Osmânî, 3/81 Süleyman A¤a) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/304) (Tuhfetü’l-Hattatîn, s. 305-306) (Evkaf Def. IV, No: 29601)
927
SÜLEYMAN PAfiA SIBYAN
MEKTEB‹
olan bu binan›n yerinde bir çini imalathanesi
bulunuyordu. Bugün eser kalmam›flt›r.
ektep, Halk Caddesi ile Viransaray Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve fiehid Süleyman Pafla Camii’nin ön taraf›nda idi. Bugün
mevcut olmayan bu klâsik ve fevkânî yap›n›n
alt›nda Süleyman Pafla’n›n bir çeflmesi bulunuyordu.
M
Bânisi, Osmanl› devleti ricalinden olan Türk
Ahmet Pafla’d›r. Kendisi 1716’da Varadin Muharebesi’nde flehid olmufltur. Ahmet Pafla’n›n
bu eserinden baflka Çavuflbafl› semtinde de fevkânî bir mektebi ve çeflmesi vard›r. Bu mektep
ve çeflme bahsine bak›n›z.
Cami, 1098 (1687) tarihinde yap›ld›¤›na göre,
okul da bu s›ralarda yap›lm›fl olmal›d›r. fiehid
Süleyman Pafla Camii bahsine bak›n›z. Harap
durumda olan mektep, 1935 tarihlerinde y›k›lm›flt›r.
Boy Beyi Soka¤› üzerinde bulunan bu mektep
ve çeflmeyi 1116 (1704-5) tarihinde bina etti¤ine göre, Davut Pafla Camii yan›ndaki mektebi de bu tarihlerde yapt›rd›¤› söylenebilir.
fiABAN EFEND‹ SIBYAN
MEKTEB‹
Hangi tarihte yap›ld›¤› bilinmeyen bu klâsik
okul, Muhyi Efendi Tekkesi’nin yan taraf›nda
ve Sal› Soka¤› üzerinde idi. Sol taraf›nda Zeynep-Kâmil Hastahanesi bulunuyordu.
Mimarî flekli de, flimdi mevcut olan Çavuflbafl›
Mektebi’nin ayn›s› olmal›d›r. Mektebin ne zaman y›k›ld›¤› belli de¤ildir. Camiin kaderi ile
yak›n iliflkisi olan mektep bir çok defa yanm›fl
ve ihtimal 1250 (1834-35) tarihinden sonra
yok olmufltur.
ÜSKÜDAR AMER‹KAN
KIZ KOLEJ‹
XX. yüzy›l bafllar›nda y›k›lm›fl olan bu mektebin yeri için Muhyi Efendi-Himmet Baba Tekkesi bahsine bak›n›z.
K
TAVAfi‹ HASAN A⁄A
MEKTEB‹
(‹NAD‹YE MEKTEB‹)
M
ektep, ‹nadiye Mektebi Soka¤› üzerinde
ve Tavafli Hasan A¤a Camii önünde ve
avlunun soka¤a aç›lan kap›s›n›n sol taraf›nda
ve flimdiki meflrutan›n yerinde idi. Okulun kimin taraf›ndan ve hangi tarihte yap›ld›¤› belli
de¤ildir.
Tavafli Hasan A¤a Camii bahsine bak›n›z.
TÜRK AHMET PAfiA MEKTEB‹
M
ektep, Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerindeki Kara Davut Pafla Camii’nin Büyük Hamam Soka¤›’na (eski Boyac› Sokak)
aç›lan avlu kap›s›n›n yan›nda idi. Fevkânî
928
olej, Selâms›z semti ile Ba¤larbafl› aras›nda, Vak›f Soka¤›’n›n nihayetinde, eski
tramvay deposu ile meflhur Beylero¤lu Tiyatrosu’nun arkas›ndad›r. Hemen yan taraf›nda ünlü Marko’nun bahçesi vard›. Okulun arka kap›s› da Ekmekçibafl› Soka¤›’na aç›l›yordu.
Okul Boston Amerikan Kad›nlar Cemiyeti taraf›ndan 1871 tarihinde, High School ad› alt›nda aç›lm›flt›r. ‹lk zamanlar orta dereceli bir
okul iken 1890 y›l›nda dört s›n›f ilâvesiyle lise
derecesine getirilmifl ve Konstantinopl K›zlar
Koleji ad›n› alm›flt›r.
1905 tarihinde okul binalar›ndan birinin yanmas› üzerine 1914’de Arnavutköyü’ne tafl›nm›flt›r. Okul bugün de muhtelif binalarda faaliyet halindedir.
Laura Farnham ve Leila Persons adl› iki Amerikal› genç k›z, 1870 y›l›nda, Amerikan Bord denilen e¤itim servisini Türkiye’de k›z ö¤rencilerin devam edebilece¤i bir okul açma konusunda ikna ettiler. Miss Farnham 1866’larda Türkiye’de görevliydi.
Amerikan Bord, 1812’de kurulmufl ve daha
sonra bütün dünyada yayg›n bir hale gelen ilk
özel Amerikan yurt d›fl› e¤itim örgütü idi. Türkiye’deki kuruluflu 1820 tarihlerindedir.
Daha ziyade ermeni vatandafllar›n k›z ö¤rencilerini e¤itmek amac›yla aç›lan okulda 1975-76
ö¤retim y›l› içinde 517 Türk, 2 Ermeni, 2
Rum, 1 Amerikal›, 1 Süryani ve 35 Musevi ö¤renci bulunuyordu.
Okulun de¤iflmez kural› olarak müdürü Amerikal›, yard›mc›s› da her zaman Türk’tür. Müdür
yard›mc›l›¤› 1925 y›l›ndan sonra kurulmufltur.
Bu tarihten 1976 y›l›na kadar gelen üç müdür
yard›mc›s› Bülent Yener, Semiha Malatyal›o¤lu
ve Esin Hoyi Han›mlar idi. Semiha Han›m bu
okulun mezunlar›ndand›r.
Halide Edip Ad›var’›n babas› Edib Bey, k›z›n›
bu okula gönderebilmek için ‹cadiye Tepesi civar›ndaki bir eve tafl›nm›flt›. Evin karfl›s›nda da
meflhur Aziziye Tiyatrosu bulunuyordu.
Mor Salk›ml› Ev adl› hat›ra kitab›nda, evin yard›mc›lar›ndan Ahmet A¤a’n›n pazar günleri
onu tiyatroya götürdü¤ünü ve Kel Hasan ile Peruz Han›m’› burada seyretti¤ini yazmaktad›r.
1900 senesinde mezun olan Halide Edib’in son
s›n›f›nda ancak 8 ö¤renci bulunuyordu.
Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi s. 623-651
ve 1232) (E. Koçu, ‹stanbul Ans. 5/2528 vd. ile 6/3444)
(Mübeccel ‹zmirli, Üsküdar Koleji Tam Yüz Yafl›nda, Hayat
Mecmuas›, Kas›m 1976)
9) Cemaron Okulu
10) Nersesiyan Okulu
1) Azkaniver Hayuhyafl ‹ngerutyan cemiyeti
ve Matmazel Zabel Hanc›yan ile di¤er baz› Ermeni Kad›nlar› taraf›ndan 1879 tarihinde kurulmufltur.
2) Berberyan Okulu, Reteos Berberyan taraf›ndan 1876’da yat›l› ve yat›s›z olarak Kad›köy’de aç›lm›fl ve k›sa bir müddet içinde büyük
bir flöhret kaz›nm›flt›r. Okul ilk önce Kad›köy’de Latin Kilisesi’nin bulundu¤u sokakta
aç›lm›flt›r. 1 Ekim 1876 y›l›nda e¤itime bafllayan okul 1878-79 ders y›l›nda Üsküdar ‹cadiye
semtindeki bir binaya tafl›nm›fl ve 1879-80
ders y›l›nda da Selâms›z’da Ekmekçibafl› Noradunkyan ailesinin hanesi olan ve Amerikan
Yenimahalle’de ‹lya
Profiti Rum Kilisesi
karfl›s›ndaki
Rum okulu.
Ö¤renci yoklu¤undan
kapanm›fl ve
Özel Do¤ufl Anaokulu
olmufltur.
Cemaran Ermeni
Okulu.
1911’de yap›lm›flt›r.
ÜSKÜDAR’DA AÇILAN
ERMEN‹ OKULLARI
E
skiden beri ‹stanbul ve Anadolu’da bir çok
Ermeni Mektebi vard›. Bunlardan Üsküdar’da olanlar› flunlard›r:
1) Azkaniver Hayuhyafl ‹ngerutyan Okulu
2) Berberyan Okulu
3) Mezburyan Okulu
4) Haygazyan Okulu
5) Dadyan Okulu
6) Yeranuhyan Okulu
7) Kapamaciyan Okulu
8) Surp Haç Kilisesi Okulu
929
Çinili Karakolu
civar›nda, Selâms›z
Mezarl›¤› Soka¤›
üzerindeki Frans›z
Okulu.
Nersesyan
Yermonyan Ermeni
‹lkokulu.
Koleji’nin yan›nda bulunan genifl binaya nakledilmifltir. Okul, 1927 y›l›nda kapanm›flt›r.
Okulun kurucusu olan Berberyan Efendi, 8 Nisan 1907 tarihinde vefat ederek Ba¤larbafl› Ermeni Mezarl›¤›’na gömülmüfltür.
3) Mezburyan Okulu, M›¤›rd›ç Mezburyan taraf›ndan k›zlara mahsus olmak üzere 1870 tarihinde Hisardibi’nde (Yedikule) aç›lm›fl,
1879’da Üsküdar’da ‹cadiye semtine tafl›nm›fl
ve buradan da Kad›köyü’ne nakledilmifltir.
4) Haygazyan Okulu, Mihran Agacanyan taraf›ndan 1885 tarihinde ‹cadiye’de aç›lm›flt›r.
Okulun çok k›sa bir e¤itim hayat› vard›r.
Selâms›z Mezarl›¤›
Soka¤› üzerindeki
Frans›z Okulu
Müdüriyet binas›.
Cumhuriyet döneminde
48. ‹lkokul olmufltur.
5) Dadyan Okulu, 1910 tarihinde Selâms›z’da
meflhur Dadyan ailesinden olan Matmazel Bayzar Dadyan taraf›ndan yat›l› ve yat›s›z k›z okulu olarak aç›lm›fl ve I. Dünya Savafl›’ndan sonra Bak›rköy’üne nakledilmifl ve sonra da kapanm›flt›r.
Kurucusunun vefat› üzerine 1922’de kapanm›flt›r. Okulun ilk binas› Amerikan K›z Koleji
ile Berberyan Mektebi aras›nda Yaz›c› Bo¤os
A¤a Odyan’›n (1795-1862) kona¤› idi. Bu bina
1950’de y›kt›r›lm›fl ve yeri Âmirekan Koleji taraf›ndan sat›n al›nm›flt›r. Dadyan Mektebi
1914-15 aras›nda F›st›ka¤ac›’nda Bostanc›yan
Kona¤›’na tafl›nm›flt›r. Bu bina 1921’deki Büyük Üsküdar Yang›n›’nda yanm›fl ve okul bundan sonra ‹cadiye’de Kirkor Nersesyan’›n kona¤›na nakledilmifltir ki, bu konakta halen Üsküdar K›z Koleji bulunmaktad›r. Nersesyan kona¤›, sonradan Amiral Vâs›f Pafla’n›n mülkü olmufltur.
6) Yeranuhyan Okulu, 1914’de Madam Noemi Kirkoryan taraf›ndan aç›lm›fl ve 1922 tarihinde kapanm›flt›r.
7) Kapamacyan Okulu, 1918’de ‹cadiye’de
Kapamacyan taraf›ndan aç›lm›fl olan okul dört
befl sene sonra kapanm›flt›r.
8) Surp Haç Kilisesi Okulu, 1706 tarihinde
Papaz Abraham taraf›ndan kilisenin civar›ndaki evinde aç›lm›flt›r.
9) Cemaran Okulu, ilkokul mezunlar› için
aç›lan bir okul olup 13 Eylül 1838 tarihinde
büyük bir merasimle tesis edilmifltir. Eskiden
ö¤renciler gezerek ders gördü¤ü için bu ad verilmifltir. ‹stanbul’un ilk Ermeni Yüksekokulu budur. Hassa Mimar› Karabet Amira Balyan
(1800-1866) ve enifltesi Hassa Mimar› Ohannes Amira Serveryan’›n (1786-1858) maddî
yard›mlar› ile Yenimahalle semtinde, bugünkü
Semerciyan Cemaran ‹lkokulu’nun yerinde aç›lm›flt›r. Buras› eskiden Kudüs Ermeni Patrikhanesi’nin misafirhanesi imifl.
Okul 1841 tarihinde baz› ihtilâflar yüzünden
930
kapanm›fl ve k›sa bir dönem için askerî hastahane haline getirilmifl fakat 1 Ekim 1846’da
tekrar okul olmufltur.
1850 tarihinde, Yedikule Ermeni Hastahanesi’ne
nakledilen okul binas› 1854-55 y›llar›nda ve
K›r›m Harbi s›ras›nda tekrar askerî hastahane
haline getirilmifltir. Bundan sonra, 1859 y›l›na
kadar resmi idadi mektebi olmufltur. Nihayet,
2 A¤ustos 1887 tarihinde büyük Yenimahalle
Yang›n›’nda, üç katl› ahflap bina tamamen
yanm›flt›r. 1911’de ayn› yerde, tüccar Levon Semerciyan’›n maddî yard›m› ile bugünkü kârgir
bina yapt›r›lm›fl ve okul Semerciyan-Cemaran
Mektebi ad›n› alm›flt›r.
Bu az›nl›k okullar›ndan baflka Üsküdar’da,
1839 tarihli bir listede ad› geçen, Frans›z Lâtin
H›ristiyan okullar›ndan biri olan ‘Üsküdar
Mektep ve Uvruvari’si ve ad›na 1912-13 tarihli
bir listede rastlad›¤›m›z ‘Ekol ve Frer Marist’i
ve Amerikan K›z Koleji vard›.
ç›bafl› Kona¤› ile alt›ndaki tonoz çat›l› dükkânlar› ve bacas› yak›n zamanda y›k›lm›fl olan Tavukhane Oca¤› bulunmaktad›r.
Toptafl› Askerî
Rüfldiyesi
kitabesi.
Üsküdar Askerî Rüfldiyesi’ne tahsis edilen bu
yap›, Toptafl› Külliyesi’ne ait olup Tabhane
(prevantoryum) olarak infla olunmufltu. ‹ki
katl› olan bu tafl yap›n›n üst kat› yuvarlak kemerler üzerine oturtulmufltur. Orta k›sm›nda
oldukça büyük bir avlusu vard›r.
10) Nersesiyan Okulu. ‹ki katl› kârgir yap›,
‹cadiye Semti’nde, Ma¤aza Sad›k Soka¤› ile
Hac› Bakkal Soka¤›’n›n birleflti¤i yerdedir.
Kirkor Nersesiyan taraf›ndan kurulmufltur. Bu
Ermeni zenginin muhteflem köflkü, mektebin
civar›nda, Sürahici Soka¤› ile Yazmac› fierif
Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve ikinci yolun sa¤
köflesindedir.
Nizam-› Cedid ve Sekban-› Cedid devirlerinde
(1793-1808) Süvari K›fllas› olarak kullan›lan
bina, birçok tadiller ve tamirler görmüfl oldu¤undan ilk yap›s›ndan günümüze hemen hemen hiç bir fley intikal etmemifltir. Valide-i
Atik Tabhanesi bahsine bak›n›z.
Kaynaklar: (O. N. Ergin, Türk Maarif Tarihi) (Pamukcuyan, Dadyan Mektebi, ‹stanbul Ans. 8/4324)
Yap›l›fl›ndan 220 y›l sonra Süvari Oca¤›’na verilen binan›n ne zamana kadar bu oca¤a hizmet etti¤i belli de¤ildir. Selimiye K›fllas› yan›ndaki Süvari K›fllas› 1805 tarihlerinde yap›l-
“Mekteb-i Rüfldiye-i
Askeriyye”.
ÜSKÜDAR
ASKERÎ RÜfiD‹YE OKULU
(TOPTAfiI ASKERÎ RÜfiD‹YES‹)
O
kul, Toptafl› Caddesi üzerinde ve bu caddenin Sar› Mehmet Soka¤› ile birleflti¤i
yerdedir. Bina, bugün Sokollu ‹lkö¤retim Okulu olarak kullan›lmaktad›r.
Okulun bahçesinde, Ac› Çeflme ismiyle de yad
edilen Topçu Kaymakam› Emin Bey’in 1271
(1854-55) tarihinde yapt›rd›¤› hayvan sulamaya yarayan çeflmesi; okulun sa¤ taraf›nda 991
(1583) tarihinde Nurbânu Valide Sultan Camii Külliyesi ile beraber, Mimar Sinan’a yapt›r›lan çifte hamam; tam karfl›s›nda fevkânî Afl931
d›ktan sonra ocak oraya nakledilmifltir. Valide-i Atik Dar-ü’fl-flifas› bahsine bak›n›z.
Sultan Abdülaziz devrinde (1861-1876) yenileflen ve kuvvetlenen Ordu ile Donanma’n›n
subay ihtiyac›n› karfl›lamak gayesi ile ‹stanbul’da 1292 (1875) tarihinde dokuz Askerî
Rüfldiye Okulu aç›lm›flt› ki, bunlardan ikisi
Üsküdar’da bulunuyordu.
‹lk aç›lan rüfldiyeler flunlard›: Gülhane, So¤ukçeflme, Koca Mustafa Pafla, Fatih, Eyüp, Kas›mpafla, Befliktafl, Üsküdar Paflakap›s› ve Üsküdar Toptafl›.
Yüzy›l›n sonlar›na do¤ru, 1309 (1893) tarihinde Paflakap› Askerî Rüfldiyesi, Toptafl› Askerî
Rüfldiyesi bu beldeye kafi görüldü¤ünden, mülkiye rüfldiyesine b›rak›lm›flt›. Daha sonra, mülkiye rüfldiyesi Üsküdar ‹dadisi olmufltu. Bu
bahse bak›n›z.
1293 (1876) tarihli Devlet Salnamesi’ne göre,
Toptafl› Askerî Rüfldiyesi’nin alt› ö¤retmeni,
bir dahiliye subay› ve 148 ö¤rencisi; Paflakap›
Askerî Rüfldiyesi’nin ise, sekiz ö¤retmeni, bir
dahiliye subay› ve 104 ö¤rencisi vard›.
Okulun cümle kap›s›n›n sa¤ taraf›nda iki, sol
taraf›nda dört dükkân bulunuyordu. Bunlar
sonradan esas bina ile birlefltirilmifltir. Kap›n›n
iki yan›nda, duvara bitiflik mermer oluklu iki
sütun vard›r. Bunlar›n üzerine Korent bafll›klar›
ve vazolar yerlefltirilmifltir.
Mermer kap› kemerinin üzerinde, dört sat›r
halinde, sekiz m›sral› nefis bir hat ile yaz›lm›fl
1292 (1875) tarihli bir kitâbe bulunmaktad›r.
Kitâbenin üzerindeki kornifl üzerinde bir sat›r
halinde ‘Mekteb-i Rüfldiye-i Askeriyye’ yaz›s›
okunmaktad›r. Bunun etraf›, Osmanl› Devletini sembolize eden arma ile sar›lm›flt›r. En üste
yerlefltirilen Sultan Abdülaziz’in tu¤ras› sonradan kaz›nm›flt›r. Kitâbe fludur:
Hazreti Abdülaziz Han ma’arif pîflenin
Mülkün istikbalini te’mindir emniyyesi
An›n içün açd› yer yer muntazam rüfldiyyeler
Ne Stanbul ve ne Ba¤dad kald› ne Suriye’si
Nakd-i vakti sarf idüb gel cem’-i zad-› dânifl et
Harc-› âlemdir ucuzdur flimdi vezn-i k›yyesi
Hâme-i tâz-› vatan Hüsnü didi tarihine
Feyz ü sa’yin menba’›d›r askerî rüfldiyyesi
Ketebe Aziz Sene 1292
932
Kitâbenin fliir k›sm›n› haz›rlayan Hüseyin Hüsnü Pafla, bir çok devlet görevlerinde, valiliklerde bulunmufl ve iki defa da Zaptiye Naz›r›
olmufltu. Kitâbeyi yazd›¤› zaman, Safer 1291
(Mart/Nisan 1874) tarihinde atand›¤› bu makamda bulunuyordu. Sadrazam Ali Pafla’ya
ba¤l› oldu¤u için Ziya Pafla taraf›ndan fliddetle
tenkit edilmiflti. Divan sahibi oldu¤u bildirilen
Hüsnü Pafla 10 Cemaziyelâhir 1294 (22 Haziran 1877) tarihinde, Yanya Valisi bulundu¤u
s›rada orada vefat etti.
Kitâbe yazar› Aziz Bey, meflhur Pertev Paflazâde Ahmet Cemaleddin Bey’in o¤ludur. 1267
(1850)’de do¤du. Bir tak›m memuriyetlerde
bulunduktan sonra 27 Rebiülevvel 1333 (fiubat 1915)’te vefat etti. Üsküdar’da Camii’nin
hazîresinde babas›n›n kabrine defn olundu.
1875 tarihinde aç›lan Üsküdar Askerî Rüfldiyesi orta okul seviyesinde olup yat›s›z, dörder
s›n›fl› idi. ‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra, üç s›n›fa indirilmifltir.
Harbiye Okulu için ö¤renci yetifltiren ve lise
seviyesinde olan Askerî ‹dadiler 1261 (1845)
tarihinden itibaren aç›lmaya bafllam›flt›. Aç›lan idadi okullar›na ö¤renci yetifltirilmesi ise
ancak 1875 y›l›nda aç›lan bu rüfldiye okullar›yla mümkün olmufltu.
Toptafl› Askerî Rüfldiyesi, 250.000 kurufl sarf›
ile flimdiki flekline getirilmifl ve bu onar›m
“Mekâtib-i Askeriye Naz›r-› sânisi Mirliva Saadetlu Süleyman Pafla” zaman›nda gerçekleflmiflti. Okulun tesisi için Sultan Abdülaziz’e
yaz›lan arz, gurre-i Zilhicce 1291 (9 Ocak
1875) tarihlidir.
Toptafl› Askerî Rüfldiyesi 1908 ‹nk›lab›’ndan
sonra la¤v olunarak Mülkiye Rüfldiyesi ile birlefltirilmifltir. 15 Ocak 1329 (1914) tarihinde
gerçeklefltirilen bu birlefltirme olay› ile Askerî
Rüfldiyeler tarihe kar›flm›fl oldu. Uzun müddet
bofl ve harap vaziyette kalan bina yeniden onar›larak 1953 tarihinde Sokollu ‹lkokulu (flimdi
ilkö¤retim okulu) ad› ile e¤itime aç›lm›flt›r.
Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 2/418,
3/742-743, 4/1182) (Mir’at-i ‹stanbul, s. 122) (Konyal›,
Üsküdar Tarihi, 2/301) (Sicill-i Osmânî, 2/177 Hüsnü Pafla) (Fethi Teveto¤lu, Süleyman Pafla) (‹nal, Son Hattatlar,
s. 512)
ÜSKÜDAR’DA AÇILAN ÖZEL
OKULLAR
1
300 (1882) senesinde Sadrazam Sait Pafla’n›n sadareti zaman›nda Üsküdar’da aç›lma¤a bafllanan özel okullar flunlard›r:
1) Mizan-› Terakki
2) Ravza-i Terakki
3) fiûle-i Terakki
4- Altunizâde
5) Mir’ati Feyzi Hamidi
Bu okullardan ilki bir ‹ptidaî K›z Mektebi olup
1319 (1903) tarihinde on bir; ikincisi ‹ptidaîRüfldî Erkek Mektebi olup otuz befl; üçüncüsü
yine ‹ptidaî Erkek Mektebi olup yüz ö¤rencisi
vard›. Altunizâde Erkek ‹ptidaî Mektebi’nin
ise ö¤renci adedi belli de¤ildi.
Aç›lan bu okullardan Ravza-i Terakki 1303
(1887) y›l›nda E¤inli Faik Bey taraf›ndan tesis
olunmufltur.
“Faik Bey, Darüflflafaka’n›n 1301 (1885) senesi
mezunlar›ndan olup keskin zekas›yla flöhret alm›flt›r... Bu eflsiz kabiliyetli genç kendisine ve
di¤er bir k›s›m yetim ve öksüz vatandafllar›na
Darüflflafaka’da yap›lan hizmeti ve himmeti
ödemek ve ço¤unu paras›z okutmak maksad›yla Ravza-i Terakki’yi açm›fl ve Darüflflafaka’dan
ç›km›fl ve ç›kacak olan arkadafllar›n› da paras›z
ders okutma¤a davet etmifltir. ‹flte bu maksatlad›r ki, birçok Darüflflafakal›lar’›n ezcümle fiair ‹smail Safa’n›n bu mektepte Türkçe ve Riyaziyeci Mehmet Emin’in hesap ve saire okuttu¤unu biliyoruz....
Üç katl› ahflap bir konakta aç›lan okul, Halil
Rüfldü Bey’in elinde daha da inkiflaf etmifltir.
Sonradan yeni ilâveler yap›lan okul bugün de
Halil Rüfltü ‹lko¤retim Okulu ad›yla faaliyet
göstermektedir.
Halil Rüfltü Bey 1325 (1910) tarihinde vefat
ederek fieyh Camii Çeflmesi arkas›ndaki etraf›
demir parmakl›k ile çevrili yere gömülmüfltür.
Mermer levha üzerine yaz›lan kitâbesi fludur:
Üsküdar’da Ravza-i Terakki Mektebi Müdürü
Halil Rüfldi Bey eyledi dâr-› bekaya r›hlet
Otuz sene evlâd-› vatana eyledi hidmet
Mükâfatlar ihsaniyle yâ Rab makam› olsun Cennet
1325 Kanunisâni / Ruhuna el-Fatiha /
1328 Muharrem
Halil Rüfldi Bey, piyade kola¤as› olup 1278
(1861) tarihinde Üsküdar’da, flimdi okul olan
ahflap binada dünyaya geldi. Harp Okulu’na
girdi. 1297 (1880)’de piyade subay› olarak mezun oldu. Kendisi ayn› zamanda ressam oldu¤undan 1888-1890 seneleri aras›nda iki y›l So¤ukçeflme Askerî Rüfldiyesi’nde resim hocal›¤›
yapt›. 1890’da Kola¤as› oldu. Befliktafl Askerî
Rüfldiyesi’ne nakledilerek burada sekiz sene resim hocal›¤› yapt›.
Çal›flkanl›¤› ve ö¤renci yetifltirmek hususunda
gösterdi¤i gayret üzerine ‹ftihar ve Mecidi Madalyonlar› ile ödüllendirildi. Kabrindeki kitâbe
için fieyh Camii bahsine bak›n›z.
fieyhü’l-muharirîn Buhran Felek Bey, “Bir
Meçhul Pedagog” bafll›kl› yaz›s›nda, Halil Rüfltü
Bey’i flu flekilde tan›tmaktad›r:
fieyh Camii’nde Halil
Rüfldü Bey’in
kabir kitabesi.
E¤inli Faik bu mektebi kurduktan ve bir kaç
yüz talebeyi oraya toplad›ktan sonra idaresini
mubass›r diye yan›na ald›¤› Rüfldi Bey’e b›rakarak Adapazar›’na gitmifl ve orada da ilk hususi
mektebi açm›flt›.
Okul Toptafl› Caddesi üzerinde ve bu caddeye
aç›lan bir ç›kmaz soka¤›n nihayetinde idi.
Bahçe kap›s›n›n sol taraf›nda Hallaç Gani
Efendi’nin tekkesi ve türbesi vard›. 1971 tarihinde türbenin yeri okulun bahçesine kat›ld›¤›ndan bir kabir bu bahçenin ortas›nda kalm›flt›r. Bu tekke bahsine bak›n›z.
Toptafl› Caddesi geniflletildi¤inden okul, bugün caddenin hemen yan›ndad›r.
933
“19. yüzy›l sonlar› (1890’lar) 20. yüyy›l bafllar›nda (1900’ler) ‹stanbul’da paral› hususi Rüfltiye Mektepleri aç›lm›flt›. Bunlar›n müflterek
vas›flar› paral› olmas› ve iyi tedrisat yapmas›,
bir de isimlerinin ekseri terakki kelemesini tafl›mas› idi.
Bunlar›n ikisi ‹stanbul’da idi: “Burhan-› Terakki, Numune-i Terakki” üçüncüsü Üsküdar’da
idi: Ravza-i Terakki. Ben bu üçüncüsünde okudum. Çünkü Üsküdarl›’y›m.
Bu mektepler zaman›na göre modern ö¤retim
yapard›. Bu modern ne demekse onun o zamanki manas›n› pek iyi bilmiyorum ama, resmi rüfldiyelerden çok farkl› ve iyi talebe yetifltirirdi. Bu mektepler biri alfabe s›n›f›, üçü iptidai, üçü rüfltiye olmak üzere yedi senelik idi.
(Bugün 8 senelik mekteplere dönüldü¤üne göre ayn› sistem kabul ediliyor demektir.)
Bu mekteplerin bafl›nda zaman›n en iyi pedagoglar› bulunurdu. Bunlara müdür denirdi.
Öteki iki ‹stanbul Rüfldiyesi’nin müdürlerini
hat›rlam›yorum ama terbiye ilminde mütehass›s, malumat sahibi kimselerdi. Bunlara Mektepçi denirdi.
Üsküdar’daki Ravza-i Terakki (ilerleme bahçesi) Rüfldiyesi’nin Müdürü -yani bizim müdürümüz- Halil Rüfltü Bey’di. Mektep bu zat›n
mal› idi. O açm›fl, o tertib etmifl, o idare edegelmiflti.
Halil Rüfltü Bey, ümmi denecek kadar tahsilsizdi. Türkçe basit ibareleri ve harekeli oldu¤u
için Kur’an-› Kerim’i okurdu. Lâkin yaz› yazamazd›. Yedi sene onun nezareti alt›nda okudum. kendi eliyle yazd›¤› iki kelime görmüfltüm. Birisi “Aferin” ötekisi “Eflek”.
Ama Halil Rüfltü Bey -nerede yetiflti¤ini bilmiyorum- çok iyi Mektepçi ve Pedagog idi. O kadar ki, kurdu¤u mektep, ‹stanbul’da iyi talebe
yetifltirmekle ün salm›flt›. Hem pedagog, hem
mektepçi olmak da her kula nasip olmufl bir
hüner de¤ildi.
Uzun boylu, top sakall›, yeflile kaçan ela gözlü
hiddetli ve kuvvetli bir adamd›. Halil Rüfltü Bey,
bekâr oldu¤undan mektepte yatar kalkard›. Halil Rüfltü Bey’in mektepçilikteki marifeti ne idi?
Evvela Halil Rüfltü Bey’in kafas›nda muntazam
934
çal›flan tertipli bir beyni vard›. Çocu¤u evinden al›p evine b›rak›r ve ailenin çocukla daimi
ilgilenmesini istedi¤i kadar kendisi de talebesinin hayat ve s›hhati ile ilgilenirdi.
Karne usulünü ilk icad eden odur. Her hafta
hangi derse kalk›p kaç numara ald›¤›m›z› matbu karnelere yazar perflembe akflamlar› ellerimize verirdi. Biz onu cuma günü (tatil günü
idi) babalar›m›za veya velilerimize imzalat›r,
mektebe geri getirirdik. Böylece aileler çocuklar›n›n bir haftal›k mektep hayat›n› ve neticelerini ö¤renirdi.
Halil Rüfltü Bey, bununla yetinmezdi. Tahsili
ve durumu iyi olmayan çocuklar›n velilerini
mektebe ça¤›r›p görüflürdü. Baz› zay›f ailelerde
haflar› çocuklar›n, bu karnelere babalar›n›n veya analar›n›n -bilgileri d›fl›nda- mühürlerini
bast›rd›klar›n› ö¤renir, bunu yapanlar›n icab›na bakard›...
Mektepten talebe kovuldu¤una flahit olmad›m. Me¤er ki, d›flar›da a¤›r bir suç ifllemifl ola.
En tembel, en haflar› çocu¤u adam etme¤e çal›fl›rd›. Bu neticeye varmak için de de¤iflik
usulleri vard›.
Bir kere mektebin askerî üniformaya benzer bir
k›l›¤› vard›. Yakam›za mektebin ad› ifllenirdi.
Apoletlerimize numaralar›m›z yaz›l›rd›, bu numaralar›n s›f›rla bitenlerini tafl›yan talebe fakir
meccanî talebe idi. Demek ki, yüzde on meccanî talebe okuyordu. Bunlar› da çal›flkan fakirlerden seçerdi.
Ceketlerin kol a¤›zlar›na s›n›flar›m›za ve seneler göre ‘ilk’ için beyaz, Rüfltiye için sar› s›rma
fleritler çekilirdi. S›n›f›n birincisinden dördüncüsüne kadar (I) fleklinde çavufl iflareti ifllenirdi. Birincisinin 4, ikincisinin 3, üçüncüsünün
2 ve dördüncünün bir s›ra s›rma fleritten çavufl
iflareti vard›.
Ben iptidai 3’den Rüfltiye bire dördüncülükle
geçtim ve Rüfltiye birde dördüncü olarak koluma bir çavufl iflareti takm›flt›m. Çocukluk bu,
bunlara çok önem verirdik. O kadar ki, s›n›f
geçerken bu iflaretleri kaybetmek bizim için bir
felaket olurdu.
Rüfltiye birden, ikiye geçerken daha çok çal›flt›m s›n›f› ikincilikle geçtim. ‹kinci demek
ikinci çavufl yani üç s›rmal› çavufl demekti. S›-
n›f›n birincisi ise müdürün evlâtl›¤› Haf›z Nihat isminde çal›flkan, güzel bir arkadafl›m›zd›.
Öksüz ve çal›flkan idi. Müdür Halil Rüfltü
Bey’de bekâr ve kimsesizdi. Çocu¤u evlât edinmiflti. Mektebinde müdürün dairesinde yatar
kalkar, bütün hocalardan istifade eder ve tabii
birinci olurdu. Biz onu geçemezdik. Rüfltiye
ikiden de üçe geçerken sene ortas›nda mektebe gelmifl ‘Süleyman Mehmedof’ ad›nda Rusya
Azerbaycan›’ndan bir çocukla karfl› karfl›ya
kald›m. Çocu¤un baflka kardeflleri de vard›.
Babalar› bir hal› tüccar› idi.
Üsküdar’da fiemsipafla’da bir yal› sat›n alm›fllard›. Varl›kl› kimselerdi. Rusya’dan hicret etmifllerdi. Üsküdar’a gelince tahsiline bizim
mektepte devam etti. Ben önce ald›r›fl etmedim. Lâkin imtihan sonunda bir de bakt›m ki,
Süleyman ikinci olmufl, ben ikincilikten üçüncülü¤e düflmüflüm. Dereler gibi göz yafl› döktüm. Ne olmufltu da ikincili¤i kaybetmifltim.
Babam kederimi görünce ayakland›. Mektebe
gitti. Hocalarla görüfltü, müdürle görüfltü. T›rnoval› Sabri Efendi isminde bir Arabî hocam›z
vard›. O babam› k›flk›rtt›.
– Bu çocu¤un hakk›n› yediler, Maarife müracaat edin. Tekrar imtihan isteyin, dedi. Biz de
öyle yapt›k. Ve rahmetli Müdür Halil Rüfltü
Bey’e akla gelmeyecek iftiralarda bulunduk.
Mektebe müfettifller geldi. Müdür meseleyi güzellikle halletti. ‹kimiz de s›n›f›n ikincisi olduk
ve mektebi öylece bitirdik.
Halil Rüfltü Bey’in marifetlerinden biri de
‘Tevzi-i mükafat resmi’ diye imtihan sonunda
aileleleri toplay›p büyük tantana ile çocuklara
güzel yald›zl› ciltli kitaplar ve bazen de saat gibi fleyler da¤›tmas› idi. ‹mtihanlarda baflar›
gösterenlere kitap verilirdi.
Halil Rüfltü Bey çocuk döverdi. Allah için tertipli döverdi. O zamanlar dayak terbiye vas›talar›ndan idi. Bizim tahsilimizin ortalar›nda yeniden yapt›rd›¤› mektep binas›nda “Cennet
oda” ad›nda, bahçedeki salk›mlara bakan, her
taraf› güzel hal›larla döfleli küçük bir oda ve
köflede boy boy de¤nekler vard›. Dayak atmak
yetkisi müdüre ait idi. Yaln›z yaz› hocas› Talât
Bey’in incecik bir de¤ne¤i vard›. O avuca vururdu. Müdür tabanlara.
Halil Rüfltü Bey, bugün radyo ve televizyonlarda hatta gazetelerde tertip edilen bilgi yar›flma-
s›n› o zaman düflünmüfl ve tatbik etmiflti.
Halil Rüfltü iptidai 3’de eflya derslerini Frans›zca okuturdu. Halbuki Frans›zca alfabe Rüfltiye’de bafllard›. Müfettifller mektebe geldi¤i zaman Frans›zca kitaplar saklan›r, yerine tarih
kitaplar› ç›kar›l›rd›. Ben 1906’da Frans›zca’m›
kuvvetlendirmek için -kazara- Saint Benoit
Frans›z Lisesi’ne girdi¤im ve birinci ihzari s›n›fa al›nd›¤›m zaman elime verilen eflya dersi kitab› benim tam 7 y›l önce iptidai üçte okudu¤um Frans›zca “Leçons des Choses” ad›nda “Eflya Dersleri” kitab› idi.
Halil Rüfltü Bey, zaman›na göre ileri görüfllü ve
pratik mektebci idi. Haftada bir gün ‘saç muayenesi’ yapard›. Çocu¤u önüne oturtur tarakla
saçlar›n› tarar. Bit olup olmad›¤›n› arard›.
Mektepteki 600 talebenin hepsine de¤ilse bile
çapaçul talebenin temizlikleriyle u¤rafl›r ailesine haber gönderirdi. Haftada bir gün de t›rnak
muayenesi yapar, uzun ve kirli t›rnaklar› orada
kestirirdi.
Halil Rüfltü Bey, mektebin ad›na Sultan Hamid’in 25. cülus y›ldönümünde “Hamidî” sözünü ilâve etti. Meflrutiyet’ten sonra ittihatç›lar
adama musallat oldular. Mektebi al›p “‹ttihat
ve Terakki” ad›n› verdiler. Halil Rüfltü Bey öldükten sonra, kendi mal› olan mektep Evkaf’a
kald›. Son zamanlarda evlendi¤i kar›s›n› da o
zaman›n miras kanununa göre, soka¤a att›lar.
Halil Rüfltü Bey, binlerce Üsküdarl›’ya feyz
vermifl bir adamd›. Baflar› flartlar›ndan biri de
hocalar›n iyisini seçmesi idi. Bunlardan bir
k›sm›n› sonradan üniversite hocas› olarak selâmlam›flt›k.
Halil Rüfltü Bey okumas› var, yazmas› yok, fakat mükemmel bir pedagogtu. Vefat›ndan nice
zaman sonra halen maarife intikal etmifl olan
ilk okula kendi ad›n› koydurabildik.
Bu kadar talebe yetifltirmifl ve o mektebin sahibi olarak çocuksuz ölmüfl olan, kendi mal›
mektebe “Halil Rüfltü Bey ‹lkolulu” ad›n›
koydurabildik. Memleketin, bu büyük pedago¤a yapt›¤› mukabele ancak bu kadar oldu. Halil Rüfltü Bey, zaman›ndan evvel gelmifl yerine
düflememifl k›ymetlerden biri idi. Beni o yetifltirdi. Anmazsam nankörlük olur.”
Allah gani gani rahmet eylesin.
935
Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 763, 832)
(S. Pertev Boyar, Türk Ressamlar› 1948, s. 64-65)
Bu nizamname üzerine ilk idadîler 1289
(1872) tarihinde Meflhur tarih yazar› Cevdet
Pafla’n›n Maarif Naz›rl›¤› zaman›nda yaln›z ‹stanbul’da aç›labilmiflti.
ÜSKÜDAR ‹DAD‹S‹
Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi ad› alt›nda 1292
(1875) tarihinde 250.000 kurufla yapt›r›lan
okul binas›, Toptafl› Askerî Rüfldiyesi’nin ihtiyac› karfl›lad›¤› gerekçesiyle evvela mülkiye
rüfldiyesi olmufl ve 1309 (1893) tarihinde de
Üsküdar ‹dadîsi haline getirilmifltir.
(PAfiAKAPISI ‹DAD‹S‹ ÜSKÜDAR SULTAN‹S‹ PAfiAKAPISI SULTAN‹S‹)
‹
dad’›n lugat manas› haz›rlamakt›r. Kendisinden üstün bulunan herhangi bir okula ö¤renci haz›rlayan ve yetifltiren okullara bu ad
verilmifltir.
Üsküdar (Paflakap›s›)
‹dadîsi ve çevresi.
1286 (1869-70) maarif nizamnamesi e¤itim
derecelerinin tabiî icab› olmak üzere “köylerde
ve mahallelerde s›byan, beflyüz evli kasabalarda
sultanî mekteplerinin yap›lmas›na lüzûm görmüfltü”.
“Arflivde görülen 22 Eylül 1309 (1893) tarihli
bir tezkire-i samiyede ‘Payitaht-› saltanat-› seniyenin mühim ve kalabal›k mahalli olan Üsküdar civar› için henüz bir idadî mektebi aç›lmam›fl ve gerçi oralarda bir rüfldiye mektebi mevcut ise de gayr-i kafi (yetersiz) bulunmufl oldu¤una mebni (dayanarak) bugün hali (bofl) kalan ve bir idadî mektebi heyetini bar›nd›rma¤a
müsait bulunan Paflakap›s› Mekteb-i Rüfldiyesi’nde bir idadî mektebi küflad›na lüzum gösterilmifl’ ve bu mektep o suretle aç›lm›flt›r.”
1319 (1903) y›l›nda idadînin 22 ö¤retim üyesine karfl› 162 ö¤rencisi ve üç mubass›r› vard›.
1908’de ‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra
‹stanbul’daki baz› idadîler sultanî mektebi haline getirilmifl ve bu arada da Üsküdar ‹dadîsi,
bugünkü liselere eflit olan, Üsküdar Sultanîsi
olmufltur.
Resmi ad› Üsküdar Mekteb-i ‹dadî-i Mülkîsi
olan bu irfan yuvas› 1912 senesinde Sultanî ismini alm›flt›r. Yaflad›¤›m›z Günler adl› eserinde
Burhan Felek Bey flunlar› yazmaktad›r:
“Üsküdar’›n bir Paflakap›s› vard›. Do¤anc›lar’la
‹hsaniye Mahallesi’ni biribirine ba¤layan bir
küçük meydan› geçince etraf›nda Adliye, Jandarma, idadî ve hapishane gibi resmi binalar
vard›. Kap›n›n biri, üstü Jandarma Dairesi olan
bir k›saca ahflap tünel, öteki ‹hsaniye’ye aç›lan
bildi¤imiz Nizamiye Kap›s›.... Paflakap›s› ‹dadîsi Dürrizâde ad›yla bir fleyhülislâm›n kona¤›
imifl. Daha do¤rusu bu konak tadil edilerek
mektep haline getirilmifl, temeli hamam› ve
mahzen k›sm› kârgir tonoz, üst taraf› ahflap büyük bir bina idi.”
Okul Sultanî olduktan sonra, bugünkü Dr. S›tk› Özferendeci Soka¤›’na Sultaniye Caddesi
ad› verilmiflti. Bu cadde, eskiden Üsküdar’›n
en ifllek ana yollar›ndan biri idi. Surre Alay› ile
936
Muharrem Alaylar› bu caddeden geçerdi.
1875 tarihinde Paflakap›s›’nda yanyana iki rüfldiye okulu vard›. Birisi ilk rüfldiye teflkilât› yap›ld›¤› zaman aç›lan Mülkiye Mekteb-i Rüfldiyesi idi. Üsküdar Merkez Rüfldiyesi ismiyle an›lan bu okul Paflakap›s› avlusunda bulunuyordu.
Üsküdar’›n ilk feyiz merkezidir. Son s›n›f ö¤rencisi imtihan vermek flart› ile t›bbiye ve sair
yüksek okullara girebilirdi. Paflakap›s› Mülkiye
Rüfldiyesi, Cumhuriyet döneminde ‘Üsküdar
20. ‹lkokulu’ ad› ile e¤itime devam etmiflti.
Paflakap›s›’ndaki ikinci okul, Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi idi. Maarif Nezareti, Erzurum’da
askeriyeye verdi¤i bir binaya karfl›l›k bu mektebi alm›fl ve 1875 y›l›nda Paflakap›s› Askerî
Rüfldiyesi’ni açm›flt›. 1893 tarihinde Üsküdar
‹dadîsi haline getirilen okulda bir çok tan›nm›fl flahsiyetler yetiflmifltir. ‹dadî haline geldi¤i
dönemde ‹stanbul’da, ‹stanbul ‹dadîsi ve yat›l›
Mülkiye ‹dadîsi’nden baflka idadî yoktu.
1912’de sultanî olan Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi, çok k›sa bir müddet sonra ç›kan Balkan
Harbi s›ras›nda hastahane olmufl ve okul da
Paflaliman›’ndaki bir yal›ya tafl›nm›flt›. 1914 y›l› sonlar›nda Paflakap›s› Mülkiye Rüfldiyesi binas›na s›¤›nan Üsküdar Sultanîsi, mütareke senesinde yanm›flt›. 1918 y›l›nda ‹ngiliz askerlerinin iflgaline u¤rayan Üsküdar Belediye binas›n›n, bu askerlerce kasten yak›lmas› üzerine
geniflleyen yang›n, Do¤anc›lar’›n büyük bir
k›sm›n›, Halk Caddesi’ni, Üsküdar Mutasarr›fl›¤› binas›n› ve bu arada, fieyhülislâm Dürrizâdeler’in büyük ve muhteflem kona¤›ndan tahvil edilen ahflap okul binas›n› da yakm›flt›.
Okul, 1935 y›l›nda yap›m› tamamlanan flimdiki binas›na tafl›nd› ve daha sonraki dönemlerde yap›lan binalarda da Paflakap›s› ‹lkokulu aç›ld›.
1887’de Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi’ne giren
Dr. Akil Muhtar Özden hat›ralar›ndaflunlar›
yazar:
“Buraya dokuz yafl›mda girdim. Mavi fleritli
üniforma giydirdiler. Hocalar›n bir k›sm› zabit
idi, bir k›sm› da sar›kl›... F›st›kl› Mektebi’nden
Paflakap›s› Rüfldiyesi’nin bahçesi görünürdü...
Bizim bahçede bir kar kuyusu vard›. K›fl›n buraya kar doldururlar, samanla örterler ve yaz›n
ç›kar›rlard›... Ben Rus Muharebesi bittikten
sonra (1878) dünyaya gelmiflim. Dört befl yafllar›mda iken Do¤anc›lar’da flimdi bahçe (park)
olan meydanda üzerleri bezle örtülü uzun muhacir arabalar› vard›. Bu zavall›lar Rumeli’den
gelmifllerdi. Babam bunlar› gösterir ve muharebenin ve bilhassa ma¤lubiyetin felaketinden
bahsederdi.”
F›st›kl› Rüfldiye Mektebi ismiyle de yad olunan
Paflakap› Rüfldiyesi’nin yan›nda, Müflirlik Dairesi vard›. Bu daire, 1856’da ilân edilen Islahat
Ferman›’ndan sonra, her eyalette mülkî ve malî ifller birlefltirilmek ve bir Müflir yönetimine
verilmek suretiyle meydana getirilmiflti. Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi’nin idaresi müflirlik dairesinin görevi idi.
Üsküdar (Paflakap›s›)
‹dadîsi.
Burhan Felek Lisesi.
Yang›ndan sonra Üsküdar Sultanîsi, evvela
20. ‹lkokul sonra, Üsküdar Ortaokulu olan flimdiki binaya s›¤›nd›. ‹lk k›sm› geçici olarak da¤›t›ld›, sonra Evkaf’tan al›nan F›st›kl› Okulu da
Sultaniye ile birlefltirildi. 1925 senesinde bilhassa okul müdürü Mehmet Emin Bey’in gayretiyle ve ö¤retim üyelerinin bir y›l ücretsiz çal›flmak fedakârl›¤› ile lisenin birinci s›n›f› tekrar aç›ld›. S›n›flar› tamamland›. Lise iki sene,
sekizer mezun verdi.
1929 senesinde binan›n müsaâdesizli¤inden
tekrar Üsküdar Ortaokulu ad›n› ald›. 1931’de
muhtelit (karma) oldu. Ö¤renci mevcudu
280’den 560’a ç›kt›. 1932’de 120 kiflilik k›z talebe için iki s›n›fl› K›z Sanat Okulu aç›ld›.
937
Yakup Kadri Karaosmano¤lu, Üsküdar Sultanîsi’nde görev alm›fl ve edebiyat dersi vermifltir.
Kendi ifadesine göre, hocal›¤a atanmas› Çanakkale Harpleri’nin devam› s›ras›nda olmufl
ve o s›rada Atatürk, Anafartalar Kumandanl›¤›’na getirilmifltir.
Bu s›rada mektebin son s›n›f›nda yaln›z bir tek
ö¤renci varm›fl ve o da hocas›n›n yafl›ndaym›fl
ve devaml› sohbet ederlermifl.
Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, s. 412, 418,
742-743, 757) (H. A. Yücel, Türkiye’de Orta Ö¤retim, s.
646-647) (B. Felek, Yaflad›¤›m›z Günler, s. 16 vd.) (S. Ünver-N. Ayayd›n, Dr. Akil Muhtar Özden, Haseki T›p Bülteni XII, Say›:1) (M. Larus, 9/166) (1314 tarihli Salname-i
Osmanî, s. 464)
ÜSKÜDAR KIZ RÜfiD‹YE
MEKTEB‹
1
294 (1877) tarihinde kurulmufltur. Bu tarihteki devlet salnamesine göre, okulun 39
ö¤rencisi ve dört ö¤retmeni vard›. 1319 (19012) y›l›nda ö¤renci say›s› 112’ye yükselmiflti.
ÜSKÜDAR M‹THAT PAfiA
KIZ SANAT ENST‹TÜSÜ
tep müdiresi Fatma Zekiye Han›m’›n yapt›¤› teflebbüsler neticesinde okul faaliyetine devam
etti. Bu s›rada ad› Üsküdar ‹nas Sultanîsi olarak de¤ifltirildi.
Cumhuriyet döneminde çok büyük geliflmeler
gösteren okulun ahflap bahçe kap›s›, Kaptan
Pafla Camii’nin yan taraf›nda ve yolun karfl›s›nda yerde bulunan muhteflem çeflmesinin hemen arkas›ndaki Kaptan Pafla Ç›kmaz›’na aç›l›yordu.
Yap›lan istimlâklarla sahas› çok geniflleyen
okulun bu ilk kap›s› sonradan kapat›lm›fl ve
onun yerine Do¤anc›lar Caddesi’ne bakan yeni bir kap› aç›lm›flt›. Buradan uzun bir merdivenle okula gidiliyordu.
Üç katl› ahflap konak, bir set üzerine yap›lm›flt›. Ön cephesindeki genifl cumbas› ahflap sütunlar üzerine oturtulmufltu. Bu bina sonradan
y›kt›r›larak flimdiki kârgir okul infla edilmifltir.
Üsküdar’da bu k›z okulundan baflka, Üsküdar
K›z Rüfldiye Mektebi ve Gülfem Hatun K›z Rüfldiyesi isimleri ile bilinen okullar da vard›.
Kaynaklar: (O. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, s. 575, 740,
1176) (‹stanbul fiehremaneti Mec. Say›:76/4 Y›l:1930) (Salname-i Osmanî, Sene 1314, s. 464)
YAKUP A⁄A MEKTEB‹
O
kul, Üsküdar Neharî K›z Sanayi Mektebi
ad› alt›nda 1295 (1878)’de, Ahmet Vefik
Pafla taraf›ndan, Do¤anc›lar Meydan›’nda büyük, ahflap Ramazan O¤ullar› Kona¤›’nda tesis
edilmifltir.
1300 (1881) tarihinde Abdüllâtif Suphi Pafla’n›n (1818-1886) Evkaf Naz›rl›¤› s›ras›nda,
okulun flimdiki yerinde bulunan ahflap kona¤a
tafl›nd›.
Ülkemizde ilk defa aç›lan bu sanat okulu, aç›l›fl›ndan 34 sene sonra, 1329 (1912) tarihinde
‹stanbul K›z Sanayi Mektebi ile birlefltirilmek
sureti ile da¤›t›ld›. Fakat görülen lüzûm üzerine bir y›l sonra tekrar aç›ld›.
1336 (1920) senesinde, “ilk tedrisat vergisinin
tali dereceli bir mektebe sarfedilmesini do¤ru bulmad›¤› için” mektebin da¤›t›lmas›na karar verildi. Okulun kapanmas›na raz› olmayan mek-
938
(SARAY A⁄ASI YAKUP A⁄A
MEKTEB‹)
K
ap›a¤as› Mektebi ismiyle de bilinir. Bu
muhteflem mektep, Toptafl› semtinde, Kap›a¤as› ad›yla an›lan mahaldedir. Mektebin
dört taraf› yoldur. Toptafl› Caddesi, Hasan Bey
ve Harmanl›k sokaklar› ile çevrilmifltir. Sol taraf›nda ve yol afl›r› yerde 1540 tarihinde Takkeci Mehmet A¤a taraf›ndan yapt›r›lan Arakiyeci Mescidi vard›. Mektep, bu mabetten 138
sene sonra infla edilmifltir. Tam karfl›s›nda ise
Harmanl›k Namazgâh› ve kuyusu bulunuyordu. ‹stanbul Belediye Baflkan› Dr. Fahri Atabey, Toptafl› Bulvar›n› yapt›r›rken yolun seviyesini düflürdü¤ünden mektep, bu yola nazaran
yüksekte kalm›flt›r.
Mektep, kütüphane ve çeflmeden oluflan bu
güzel manzume Kapua¤as› Yakub A¤a taraf›ndan 1089 (1678)’de yapt›r›lm›flt›r. Sicill-i Osmânî yazar› Mehmed Süreyya Bey, hakk›nda;
“Harem saray-› Hümâyundan yetiflerek 1090 Cemaziyelevveli’nde (Haziran 1679) Eskisaray
A¤as› oldu. Ard›ndan Babü’s-saâde A¤as› olup
sonra ölmüfltür” demektedir.
Siyahî Had›m Yakub A¤a, 1091 (1680) tarihinde vefat ederek, mektebin yan›ndaki küçük
hazîreye gömülmüfltür. Lâhit fleklindeki kabri,
esas mektep kap›s›ndan girildi¤inde sa¤ taraftad›r. Bafl ve ayak kapak tafllar› üçgen fleklindedir. Bafl flâhidesi dört köfle ince bir sütun
olup üzerine K›zlar A¤alar›’na mahsus ve Selimî denilen a¤›z taraf› dar, üst taraf› genifl ve düz
bir serpufl yerlefltirilmifltir. Bu tafl sonradan k›r›ld›¤›ndan lâhdin yan›na dikilmifltir. Üzerine
flu kitâbe yaz›lm›flt›r:
Lâ ilâhe illallah
Muhammedun Resulullah
Merhum ve ma¤furün-leh
Kapu A¤as› Yakub A¤a
Ruhi çün Fatiha
Sene 1091
Mektebin Harmanl›k Soka¤›’na aç›lan iki kap›s› vard›r. Kemerli olan bu kap›lar, esas bina
gibi muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Hazîrenin soka¤a bakan duvar›nda üç hâcet penceresi vard›r. Hasan Bey Soka¤›’na aç›lan flimdiki kap›, 1969 senesinde aç›lm›flt›r. Devrinin bu
güzel eserinin üç d›fl yüzünün köflelerine birer
kufl evi yap›lm›flt›r.
Anlam›:
Allah’›n Resulü -Allah’›n selâm› üzerine olsunbuyurdu:
“‹lim istemek erkek ve kad›n bütün müslümanlara
farzd›r.”
Mektep kare plânl› olup tek kubbelidir. Harmanl›k Kap›s› ve Hasan Bey sokaklar›na bakan
cephesinde alt üst olmak üzere dörder penceresi, girifl kap›s› taraf›nda ve iki yanda iki penceresi vard›r. Pencerelere klâsik topuzlu demir
parmakl›klar yerlefltirilmifltir. Çeflme taraf›na
bakan cephesinde iki dolap yeri ve üst tarafta
ise kütüphaneye bakan bir penceresi vard›r. Bu
pencere, mektep cami haline getirilirken kap›
yap›lm›flt›r. Kubbesi dört kal›n duvar ve dört
köfle trompu üzerine oturtulmufltur.
Mektebin Toptafl› Caddesi’ne bakan taraf›nda
ve çeflmenin üzerinde kütüphane vard›r. Harmanl›k Soka¤›’na aç›lan kap›s› üzerinde kitâbe
yoktur. Kütüphane çeflmenin haznesi üzerine
oturtuldu¤undan oniki tafl basamakla ç›k›l›r.
Burada bir salon, bir antre ve bir helâ vard›r.
Üzerleri beflik tonoz çat› ile örtülmüfltür. Antrenin bir, odan›n caddeye bakan yüzünde alt
üst ikifler ve Hasan Bey Soka¤› taraf›nda ise alt
üst üçer penceresi vard›r. Harmanl›k Soka¤›
taraf›ndaki helâya yar›k fleklinde bir pencere
açabilmek ve kütüphane odas›n› da kare duruma getirebilmek gayesiyle kütüphane kesme
Yakup A¤a Mektebi.
Mektebin önünde, Hasanbey Soka¤› taraf› kapal› kesme tafl duvar, di¤er taraf› aç›k ve sütunlu bir revak vard›. Bugün mevcut olmayan bu
revak›n sütunlar› poligonal biçimde olup kenarlar› kabartmal› idi. Biri hazîrede yerde, di¤eri dershane duvar›nda ve ilk kondu¤u yerde
duran sütunlar›n üzerinde baklaval› bafll›klar
bulunuyordu. Revak›n üzerine biri beflik üç
kubbe oturtulmufltu.
Bu k›s›mdan esas mektebe girilir. ‹ç içe iki söveli ve kemerli olan kap›s› mermerdir. Tak›na
iki sat›r halinde flu hadis yaz›lm›flt›r:
Kale Resulullahi sallallahü aleyhi vesellem
“Talebü’l-ilmi ferîdatün ‘alâ külli müslimin ve
müslimetin”
939
tafl konsollar üzerinde soka¤a tafl›r›lm›flt›r. Yap›, yollar›n flekline uyduruldu¤u için genel olarak üçgen biçimindedir.
Mehmet Raif Bey, 1890 tarihlerinde kaleme
ald›¤› ve görerek yazd›¤› eserinde Arakiyeci
Hac› Mehmed A¤a Mescidi’ni anlat›rken “burada Kapua¤as› Yakub A¤a’n›n çeflmesi ile üstünde bir kütüphane ve arkas›nda bir bap inas (k›z)
mektebi vard›r” demektedir.
Mektep, 1969’da cami haline getirilmifltir. Duvar›na tamamen yanl›fl flu levha as›lm›flt›r:
Bânisi, Yusuf Divitçi Baba; yap›l›fl›, 1620; sahas›, 35 metre kare; ismi, Divitçiler Mescidi.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmânî, 4/649) (M. Raif, Mir’at-i ‹stanbul, s. 127) (Ayvansarayî, Mecmua-y› Tevarih, Haz. F.
Derin-V. Çabuk, s. 277) (Defterdar Sar› Mehmed Pafla,
Zübde-i Vekayiat, Tercüman Yay. 1/160) (Güney Kut-N.
Bayraktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 193)
YEN‹ VAL‹DE CAM‹‹ MEKTEB‹
M
ektep, Yeni Valide Camii Külliyesi’nin
bir ünitesi olarak, 1708-1711 tarihleri
aras›nda yap›lm›flt›r. Bânisi, Sultan III. Ahmet’in annesi Gülnufl Emetullah Valide Sultan’d›r. Mimar›, Kayserili Mehmet A¤a’d›r.
Yeni Valide Camii bahsine bak›n›z.
Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Mecmua-y› Tevarih adl› eserinde “Saray A¤as› Yakub A¤a mektebi fevkânîdir. Alt›nda çeflmesi vard›r. Kabri dahi
ordad›r. Mezar tafl›ndaki tarih 1080’dir.” demektedir. Hicri 1080 tarihi yanl›flt›r.
Yakub A¤a bu mektebe baz› kitaplar vakfetmifltir. Bu kitaplar 1746 yazma ba¤›fltan olufluyordu. Kitaplar:
Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat.
Vakf-› Hazreti Yakub A¤a-i
Babü’s-saâdetü’s-seniyye, bi flart› en yukrau
Fi’d-dershane bi Medineti Üsküdar
1091
Yeni Valide Camii
Mektebi.
kitâbeli mührü ile mühürlenmifltir ki, bu kitabede Üsküdar flehrindeki dershanede okunmak flart›yla vakfedildi¤i belirtilmifltir. Kitaplar bugün Üsküdar’da Hac› Selim A¤a Kütüphanesi’ndedir.
Mektep, camiin Balaban Caddesi’ne aç›lan kemerli avlu kap›s›n›n üstündedir. Kemerin sa¤
taraf›ndaki oda, mahya odas›d›r. Tam karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde, Yeni Valide ‹mareti ve caddenin köflesinde ise Sineperver Valide Sultan
Çeflmesi bulunmaktad›r.
Mektebe dik bir tafl merdivenle ç›k›l›r. Burada
iki oda ve bir helâ vard›r. Odalar, cadde ve avlu taraf›ndaki befler ve yan cephesindeki iki
pencereden ›fl›k al›r. Bunlar mermer söveli ve
klâsik demir parmakl›kl›d›r.
Bina, kesme tafl ve tu¤la hat›ll› olarak yap›lm›fl
olup kirpi saçakl›d›r. Tonoz çat›l›d›r. Hiç bir
yerinde kitâbesi yoktur. Kemerli, girifl kap›s›n›n yan›nda bir oda daha vard›r.
Yeni Valide Camii Mektebi’nin (Gülnufl
Emetullah Mektebi) en meflhur hocas› Vildan
Faik Efendi idi. Hoca, 1299 (1881)’de derse
bafllam›fl ve 1330 (1912) tarihine kadar bu görevde kalm›flt›. Bu vazifede iken 1301
(1883)’te Paflakap›s› Askerî Rüfldiyesi Farsça
muallimi olmufl ve A¤ustos 1307 (1891)’de bu
rüfldiyenin Üsküp’e nakli üzerine Üsküdar ‹dadîsi Farsça ö¤retmenli¤ine nakl edilmifltir.
Bu de¤erli hoca 4 Temmuz 1341 (1925) tarihinde, Üsküdar’da Hace Hesna Hatun Mahallesi’nde, Servilik Caddesi’ndeki evinde vefat
etmiflti. Kabri Karacaahmet Mezarl›¤› 8.
Ada’da ve Turflucuzâde Sofas›’n›n sa¤ taraf›ndaki büyük sofada, k›z› Emine Tayyibe Han›m’›n yan›ndad›r.
940
YEN‹ VAL‹DE MEKTEB‹
(TUNUSBA⁄I SIBYAN
MEKTEB‹)
M
ektep, Tunusba¤› otobüs dura¤›n›n civar›nda ve Tunusba¤› Caddesi ile Ethem
Pafla Soka¤›’n›n birleflti¤i yerde ve 1092
(1681) tarihli Tunusba¤› Çeflmesi’nin yan taraf›nda idi. Tam karfl›s›nda, sonradan Maarif
Müdürlü¤ü olmufl üç katl›, ahflap, Tunusba¤›
Mahalle Mektebi bulunuyordu.
Gülnufl Emetullah Valide Sultan taraf›ndan
yapt›r›lan mektep, Yeni Valide Camii Külliyesi’nin 1120-1122 (1708-10) tarihindeki yap›m› s›ras›nda infla edilmifl olmal›d›r.
1932 tarihinde harap oldu¤u gerekçesiyle y›kt›r›lan mektebin yeri hâlâ arsa halindedir.
Kaynaklar: (S. Albayrak, Son Devir Osmanl› Ulemas›, 45/493) (Merâk›d, s. 64)
Gülnufl Emetullah
Valide Sultan
S›byan Mektebi’nin
avludan görünüfl.
941
Üsküdar
Kütüphaneleri
Üsküdar Kütüphaneleri
AHMED‹YE CAM‹‹
KÜTÜPHANES‹
Kütüphanenin 1139 tarihli vakfiyesi vard›r.
fiamî Mehmed Efendi kütüphaneye 50 kitap
vakfetmifltir.
ütüphane, Ahmediye semtinde ve Ahmediye Camii Külliyesi’ne dahil olup 1134
(1721-22) tarihinde Tersane Emini Ahmet
A¤a taraf›ndan fevkânî olarak yapt›r›lm›flt›r.
Esvapç› Soka¤›’na aç›lan merdivenli avlu kap›s› bu yüzden “Kütüphane Kap›s›” ismini tafl›maktad›r. Bu kap›n›n kitâbesi yoktur.
Kaynaklar: (‹stanbul Ans. 1/378) (M. Erdo¤an, Kayserili
Mehmet A¤a, s. 17) (Vak›flar Genel Md. Ankara, No: 574,
s. 11-14) (‹. Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi 2/82-296)
(B. Ünsal, Türk Vakf›, ‹stanbul Kütüphaneleri Mimarî Yönetimi, Vak›flar Der. 18/102)
K
Kütüphaneye ç›kmak için dar bir kap›dan girilir. Uzunca bir koridorun sonunda iki tafl basamak ile sahanl›¤a gelinir. Burada 360 derece
dönülerek on basamak ile kütüphane önündeki sahanl›¤a (hayat) ç›k›l›r. Üzeri, alt› mermer
sütunun tafl›d›¤› üç kubbe ile örtülmüfltür. Sol
taraf›nda bir küçük çeflme ve helâ bulunmaktad›r. Çeflmenin suyu, sakalar taraf›ndan tafl›nmaktad›r. Tek sa¤›r büyük kubbesi sekiz yüzlü
bir kasna¤a oturtulmufltur. Alt üst 13 pencereden ›fl›k al›r. Kemerli ve mermer söveli kap›s›ndan içeri girildi¤inde sol tarafta iki kapakl›
dolap, üç katl› mermer bir nifl bulundu¤unu
görürüz. Tam karfl›da yaflmakl› bir ocak bulunmaktad›r.
EFEND‹ KÜTÜPHANES‹
A
ziz Mahmud Hüdâyî Efendi Kütüphanesi
cami avlusundaki Lütfi Bey (A¤a) Türbesi içinde 1334 (1915) tarihinde tesis edilmifltir. Bu tarihten evvel kitaplar cami içindeki
dolaplarda muhafaza ediliyordu. Bunlar›n bir
k›sm› Hüdâyî Efendi’ye ve bir k›sm› da Sadr›azam Halil Pafla ile baz› hay›r sahiplerine aitti.
Kap›s›n›n üzerinde kitâbesi yoktur.
Bu kitaplar 1915 senesinde fieyhülislâm Ürgüplü Hayri Efendi’nin Evkaf Nezareti zaman›nda, tekkenin son fleyhi olan Mehmed Gülflen Efendi’nin himmetiyle kurulan bu kütüphanede toplanm›flt›r.
Kütüphane, Esvapç› Soka¤› taraf›nda ve bir
köflesi konsollar üzerinde d›flar› tafl›r›lm›fl olarak tamamen kesme tafltan yap›lm›flt›r.
Mehmet Gülflen Efendi bu kütüphane fihristinin bafl›na yazd›¤› bir notta bu hususu flöyle
anlat›r:
Kütüphanenin mimar›, Lâle Devri bafl mimar›
Kayserili Mehmet A¤a’d›r.
“Üsküdar’da kain Hazreti Hüdâyî Dergâh-› fierifi’nde üç yüz sene evvel Hüdâyî Hazretleri’nden ve muhtelif tarihlerde baz› muhibban
945
ve ba¤l› olanlar taraf›ndan dergâha vakf ve ba¤›fllanan befl alt› yüz raddesinde kitap Hazreti
Aziz’den sonra dergâh›n ayr› ayr› müfltemilât›nda kal›p bunlar›n baz›s› da çok y›pranm›fl bir
hale geldi¤i dergâha tayinimde görülmesiyle
kitaplar›n özel bir kütüphanede bulundurularak istifadeye konulmas› arzu edilmifltir.
Yeni Cami ad› ile meflhur mabedine, 1124
(1712) tarihinde, 66 yazma eserden oluflan bir
koleksiyon vakfetmifltir. Bu kitaplar uzun y›llar
camiin dolaplar›nda muhafaza edildikten sonra, 1924’te Üsküdar Hac› Selim A¤a Kütüphanesi’ne ve 1955’de de Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmifltir. Kitaplar›ndaki mührü:
Bu kerre Evkaf-› Hümayun Nezareti celilesinin
flayan buyurulan tensib ve müsaâde-i mahsusas› ve himmet-i aliye-i diyanet perverisi asar-›
mübeccelesinden olmak üzere dergâhta medfun müsahib Lütfi Bey merhumun türbesinin
bir k›sm› mevcut kabirlere zarar getirilmemek
üzere kütüphane haline ifra¤ ile ad› geçen kütüphane oraya vaz edilmifl ve buna ilâveten gerek taraf-› acizanemden ve gerek sair baz› hay›r
sahibi taraf›ndan vuku bulan ba¤›fllar ile kitap
miktar› yukar›da müfredat› gösterildi¤i üzere
1073 adede vararak sab›k Bursa Meb’us-u
muhteremi faz›l-i mükerrem Tahir Beyefendi
taraf›ndan bi’t-tasnif mahallerine vaz ile istifadeye konulmufl ve fihrist olmak üzere iflbu defter tanzim ve kütüphaneye vaz edilmifltir.”
Valide-i Sultan
Ahmed Han-›
Salis
Sene 1124
Hüdâyî Efendi Kütüphanesi’nde 750 yazma,
1246 basma olmak üzere 1996 tane kitap vard›r. Aziz Mahmud Efendi’nin 18 Arapça, 12
Türkçe eseri de bunlar aras›ndad›r. Bunlar›n
en önemlisi, Üftade Hazretleri’nin tasavvufi
sözlerinin zapt›ndan meydana gelen ‘Vak›at’
adl› eseridir. Kütüphane, 1924’de Hac› Selim
A¤a kütüphanesi’ne nakledilmifltir.
Lütfi Bey Türbesi bahsine bak›n›z.
Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›flar Der. 16/51) (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/403)
EFGAN‹ fiEYH AL‹ HAYDAR
EFEND‹ KÜTÜPHANES‹
K
ütüphane ve fieyh Ali Haydar Efendi için
Afganl›lar Tekkesi bahsine bak›n›z.
GÜLNUfi VAL‹DE SULTAN
KÜTÜPHANES‹
G
ülnufl Emetullah Valide Sultan, 1122
(1710) y›l›nda Üsküdar’da yapt›rd›¤› ve
946
fleklindedir.
Gülnufl Valide Sultan’›n kethüdas› Hac› Mehmet Pafla’da kütüphaneye baz› kitaplar vakfetmifltir. Kabri bu camiin hazîresindedir.
Afganl› fieyh Ali Haydar Efendi de buraya baz› kitaplar vakfederek kütüphaneyi zenginlefltirmifltir. Afganl›lar Tekkesi bahsine bak›n›z.
Kaynaklar: (N. Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›flar Der. 16/50) (G. Kut-N. Bayraktar, Yazma Eserlerde
Vak›f Mühürleri, s. 54) (Sicill-i Osmânî, 4/219 Mehmed Pafla) (N. Bayraktar, Kad›n Gazetesi, 21 fiubat 1959)
KEMANKEfi EM‹R HOCA
KÜTÜPHANES‹
K
emankefl Emir Hoca ad›yla meflhur Seyyid
Abdülkadir Efendi’nin Valide-i Atik Camii’ne 1135 (1722) tarihinde vakfetti¤i kitaplardan oluflan bir kütüphanedir. Kitaplar›ndaki vak›f mührü üzerindeki yaz› fludur:
Vakafe hâze’l-kitab es-seyyid
Abdü’l-Kadir efl-flehir bi Emir Hoca
el-Üsküdarî bi cami’-i Valide Sultan
el-Atik fi’l-Üsküdar sânehu’llahu
Teâlâ ani’l-ekdar
Sene 1135 (1722)
Hepsi 695 adet olan bu kitaplar›n 406 tanesi
Arapça, 219 tanesi Türkçe, 59 tanesi Farsça,
10 tanesi Arapça-Türkçe ve bir tanesi de Farsça-Türkçe’dir. Kütüphene, 1927’de Selim A¤a
Kütüphanesi ile birlefltirilmifltir.
Cami içinde ayr›ca Nurbânu Valide Sultan’›n
991 (1583) tarihinden evvel vakfetti¤i 139
adetlik bir kitapl›k daha vard›. Valide Sultan
Kütüphanesi’nde din, tasavvuf, mant›k ve edebiyat gibi de¤iflik konularda yaz›lm›fl eserler
bulunuyordu. Bugün Türk ve ‹slâm Eserleri Müzesi’ne nakledilen Kuran-› Kerimler yaz›, tezhib bak›m›ndan fevkalade idi. Fihriste müzeyyen, müzehheb (süslü ve alt›n suyu ile yald›zlanm›fl) ve nefisü’l-enfes olarak kaydedilmifltir.
Abdülkadir Efendi, flad›rvan avlusunda bulunan ve bugün de mevcut olan merdivenli hücrede, talebelerine ders vermekte iken 1151
(1738) tarihinde vefat ederek, hünkâr mahfeli
kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki hazîreye defn edilmifltir. Üzerine bir Nakflî sikkesi yerlefltirilmifl bulunan flâhidesinin önünde bir hâcet penceresi
vard›r. Kendisi, Abdülkadir Geylanî neslinden
olup hem Nakflibendî ve hem de Kadirî fleyhi
idi. fiâhidesindeki kitâbe fludur:
Emir Hoca, 1143 Rebiyülevvel (Eylül-1743)
tarihinde düzenledi¤i bir vakfiye ile kitaplar›n›n bir k›sm›n› daha Atik Valide Camii’ne
vakfetmifltir.
Kaynaklar: (Hadîkatü’l-Cevâmi, 2/182) (M. Tahir, Osmanl› Müellifleri, Meral Yay. 1/400) (Defter-i Kütüphane-i
Emir Hoca-Kemankefl, ‹stanbul 1303, 11 + 66 sayfa) (N.
Bayraktar, Üsküdar Kütüphaneleri, Vak›flar Der. 16/50)
(N. Bayraktar, Nurbânu Sultan Kütüphanesi, 17 Ocak
1959, Kad›n Gazetesi) (G. Kut-N. Bayraktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 130) (Sicill-i Osmanî, 4/348)
(fier’i Sicil, Üsküdar Mahkemesi No: 383 s. 58 b, 59 a) (‹smail Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi, 2/83, 297)
M‹RZAZÂDE MEHMET EFEND‹
KÜTÜPHANES‹
Emir Hoca o Pir-i muhterem kim
Vücûdu nûr-› mahz idi Serâpây›
O nesl-i pak-i Abdü’l-Kaadir’den
Zuhur itmifldi encümi içre çün ey
An›n ismi de Abdü’l-Kaadir idi
Ne hofl huy idi amma ol ne hofl-rây
Ma’arif-mend idi sahib-i fazilet
Kemankefllikde hudni misl ü hemtây›
Emir Hoca cinan› eylesün cây
El-Fatiha. 1151
K
Etraf›n› çeviren demir parmakl›klar›n baz› k›s›mlar› yok olmufltur. Kendisinin Ahmet adl›
bir o¤lu vard›. Silsile-i Celile-i Celvetiyye’de,
Abdülkadir Efendi’nin, Erzincani fieyh Mustafa Efendi taraf›ndan yetifltirildi¤i ve Hüdâyî
Âsitânesi’nde feyz ald›¤› görülmektedir.
Çok harap durumda oldu¤undan yak›n zamanda yok olma¤a mahkumdur. Cami ve kütüphanenin, Üsküdar’a bakan güzel bir manzaras›
vard›r.
Osmanl› Müellifleri adl› eserinde Mehmet Tahir Efendi flu bilgiyi vermektedir:
ütüphane, Sultantepe semtinde, Mirzazâde fieyh Mehmet Efendi Camii’nin k›blesi taraf›ndad›r. Servilik Caddesi’ne aç›lan dar
bir yoldan gidilmektedir.
‹nce tu¤ladan yap›lm›fl küçük bir yap›d›r. Cadde taraf›nda, mermer söveli ve kemerli bir kap›s› ve her yüzünde de birer penceresi vard›r.
Kare plânl› olan kütüphanenin üzerindeki
kubbe çökmüfltür.
Kütüphane, cami ile beraber 1143 (1730-31) tarihinde, fieyhülislâm Mirzazâde Mehmet Efendi
taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Mimar›n›n, Kayserili
Mirzazâde
Mehmet Efendi
Kütüphanesi’nden
günümüze intikal
eden duvar bakiyeleri.
“Pir Aziz Mahmud Hüdâyî Hazretlerinin k›z›n›n o¤lu Seyyid Abdülhay Efendi’nin o¤lu
Mehmet Emin Üsküdarî 1149 (1736)’da vefat
ederek Üsküdar’da Bülbülderesi Kabristan›’na
gömülmüfltür... Kitaplar›yla ilmi terekesi, Atik
Valide Sultan müderrisi olup Emir Hoca nam›yla tan›nm›fl Abdülkadir Efendi’ye intikal
etmifl ve bu zat›n vefat›yla da Valide Sultan
Camii dolab›nda muhafaza edilmifltir.
Bu kitaplar›n pek ço¤u halen cami-i flerifin
k›ble taraf›nda, Evkaf Nezareti’nin himmetiyle
yeniden yapt›r›lan kütüphanede mahfuzdur.”
947
NURBANU VAL‹DE SULTAN
KÜTÜPHANES‹
Mirzazâde Mehmet
Efendi Kütüphanesi
restorasyon tasar›s›.
N
urbânu Valide Sultan Kütüphanesi için
Kemankefl Emir Hoca Kütüphanesi bahsine bak›n›z.
PERTEV PAfiA KÜTÜPHANES‹
K
ütüphane, T›bbiye Caddesi üzerindeki Çiçekçi Camii’nin avlusundad›r. 1252
(1836) tarihinde, flair ve devlet adam› Pertev
Pafla taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Dikdörtgen fleklinde, y›¤ma tafltan infla edilen bu küçük binan›n çat›s› ahflapt›r. Bir antre ve bir okuma salonundan ibarettir. Bugün meflruta olarak kullan›lmaktad›r. 665 yazma, 47 adet basma eserden oluflan kütüphane Cumhuriyet ink›lab›ndan sonra Ali Emiri Kütüphanesi (Millet Kütüphanesi)’ne ve 1963’de de Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmifltir. Kütüphanenin ilk
müderrisi Vezirköprülü Ali Cami Efendi idi.
Pertev Pafla, yapmfl oldu¤u bu kütüphane için
flu tarihi düflürmüfltür:
Mehmet A¤a olmas› olas›l›¤› kuvvetlidir.
fieyhülislâm Mirzazâde camii bahsine bak›n›z.
Pertev Pafla
Kütüphanesi.
Bugün meflrutad›r.
Kaynaklar: (Konyal›, Üsküdar Tarihi, 2/403) (B. Ünsal,
Türk Vakf›, ‹stanbul Kütüphanelerinin Mimarî Yöntemi, Vak›flar Der. 18/102-103)
Hitam›nda didiler böyle tarih
Kütüphane yap›ld› hamdullah
1252
Kütüphane ilk önce Sultan III. Selim taraf›ndan cami sahn›ndaki dolaplarda ve camiin yap›m tarihi olan 1221 (1806)’da tesis edilmifltir.
Defter-i Kütüphane-i Selimiye’ye göre 1311
(1893) tarihinde kütüphanede 1320 cilt bulunuyordu.
Pertev Pafla’n›n 1836 tarihli vakfiyesinden ö¤rendi¤imize göre, kütüphanenin yüksek maafll›
iki haf›z-i kütübü vard›. Bunlar tekke mensuplar› aras›ndan seçiliyordu. Ancak, tekke mensuplar› aras›nda bu görevi yapacak dirayetli
kimsenin bulunmad›¤› zaman hariçten emin
ve mutemet bir kimsenin tayin edilmesi flart
idi. Birinci haf›z-› kütüplü¤e tekkenin fleyhi
‹brahim Hayrani Efendi, ikinci haf›z-› kütüplü¤e de fieyh Ali Behçet Efendi’nin akrabas›
Hattat ‹brahim Efendi getirilmifltir. Kütüphanenin ayr›ca bir de mücellidi vard›.
fieyh ‹brahim Hayrani Efendi, 1260 (1844) tarihinde vefat etti. Kabri, kütüphanenin sa¤ ta-
948
raf›ndad›r. Kendisi, ‹stanbul’da Afl›kpafla’da,
Tahir A¤a Tekkesi seccade-niflîni ve ulemadan Ankaral› Kara Hüseyin Hamid Efendi’nin
(öl. 1868) de mürflidi idi. fieyh Behçet Efendi’nin de “mümtaz ve aziz-i dilpesendi” oldu¤u
söylenir.
Kaynaklar: (‹. Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi, 2/127,
160, 188, 203) (‹. Hakk›, Merâk›d, s. 94) (Vak›flar Genel
Md. Ankara, Kasa 108, s. 6-7) (Pertev Pafla Divan›, s. 58)
(Defter-i kütüphane-i Selimiye, Dersaâdet 1311) (G. KutN. Bayraktar, Yazma Eserlerde Vak›f Mühürleri, s. 215)
(O. Nuri, Pertev Pafla, Resimli fiark Mecmuas›, 1934 Mart,
Say›: 39)
SEL‹M A⁄A KÜTÜPHANES‹
K
ütüphane, Atlamatafl› semtinde ve Selâmiali Efendi Caddesi üzerindedir. Sa¤ taraf›nda, bugün Selim A¤a ‹lkö¤retim Okulu’nun bulundu¤u yerde, soka¤a ismini veren
Tembel Hac› Mehmet Efendi Camii, türbesi
ve Selim A¤a S›byan Mektebi vard›.
Kütüphane 1196 (1782) tarihinde Hac› Selim
A¤a taraf›ndan yap›lm›flt›r.
Selim A¤a, Reisü’l-küttab Tavukçubafl› damad› Mustafa Efendi’nin (tayini, 1736-1741 ve
1744-1747) ‹ran’dan sat›n alm›fl oldu¤u bir köledir. Sonradan efendisi taraf›ndan azat edilmifltir.
fieyhülislâm Reiszâde Mustafa Aflir Efendi’nin
babas› olan, bir çok hayrat› bulunan Mustafa
Efendi’nin kendi hane halk›ndan ‹ranl› bir cariye ile birlefltirdi¤i Selim A¤a’ya bir süre sonra hazinedar› Bekir A¤a (daha sonra Pafla) sahip ç›km›fl ve Darphane Eminli¤i’nde madenlere gönderip para ve mal sahibi olmas›n› temin etmiflti.
emretmiflken arac› flefaatçiler onu tehlikeden
kurtar›p Hotin (Romanya’n›n Besarabya bölgesinde bir kale) defterdarl›¤›na tayin edilmesini
sa¤lam›fllard›. Burada “mal toplay›p yalan ve hileli tasarruflar ile epeyce yüklü para edinmiflti”.
Selim A¤a
Kütüphanesi’nin
girifli.
Harp s›ras›nda Ordu, Sadrazam Niflanc› Ya¤l›kç›zâde Hac› Mehmet Emin Pafla (sadareti,
1768-69) kumandas›nda ve 1769 Nisan ay›n›n
sonlar›nda fiumnu’ya geldi¤i zaman Baflkapu
Kullu¤u ile flan kazan›p Kapucubafl›l›k görevine atand›. Ve bu sayede Sultan I. Abdülhamit’in merhametine intisab etmifl oldu. Bir
müddet sonra Sultan Abdülhamit’in merhametini çekerek o¤lu Ahmet Nazif Efendi’ye
M›s›r Kitâbeti’nin verilmesini sa¤lad›. Bu s›rada kendisi de Darphane Emini oldu. Daha sonra da Mutbak Emini ve Tersane Eminli¤i görevlerine getirildi.
Saraydaki nüfuzu gittikçe artan Selim A¤a, ifl
görmek isteyenlerin bafl vuracaklar› yegâne in-
Selim A¤a
Kütphanesi.
Bekir Pafla’n›n vezirli¤i zaman›nda onunla M›s›r ve Halep’e giden Selim A¤a, Pafla’n›n vefat›ndan sonra Bafldefterdar Mektubî ‹brahim
Sar›m Efendi’nin (Pafla) dairesine girmifl ve
daha sonra da 1768-1774 Osmanl›-Rus savafl›n›n bafl›nda Edirne Saray›’n›n tamirine memur
edilmifltir.
“H›rs ve açgözlülü¤üne dair hareketlerinden dolay›” Sultan III. Mustafa (1757-1774) katlini
949
neticesinde evvela azl (31 Mart 1785) ve sonra da idam olundu. Pafla’ya korkunç bir düflmanl›k besleyen Selim A¤a’n›n bu iftiray› ortaya att›¤› söylenir. Osmanl› Devleti’nin en
de¤erli Sadrazamlar›ndan biri olan Halil Hamid Pafla, Haydarpafla Mezarl›¤›’nda medfundur. Kallavîli iki bafl flâhidesi vard›r.
Yukar›da belirtilen tarihte idam edilen Selim
A¤a, Kütüphanesinin yan›nda bulunan mektebinin bahçesine gömülmüfltü. Sonradan mektep y›k›ld›¤›ndan o¤lu Ahmet Nazif Efendi ve
zevcesi Zeynep Kad›n ile birlikte 1926 senesinin Aral›k ay›nda kütüphanenin mektep taraf›ndaki duvar› dibine nakledilmifltir. Kâtibî
serpufllu bafl flâhidesindeki kitâbe fludur:
Kütüphane sahibi
Selim A¤a’n›n kâtibî
bafll›kl› flâhidesi ile
o¤lu Ahmet Nazif
Efendi’nin horasanî
bafll›kl› flâhidesi.
san olmufltu. “Onlara muhalefet, korkunç bir
âfete u¤ramakla birdi.” A¤a’n›n bu parlak ikbali, Sultan III. Selim’in (1789-1807) tahta geçmesi ile son buldu.
Sultan Selim’in veliaht olarak bulundu¤u dairenin, d›flar› ile görüflmesini sa¤layan bir pencere vard›. O s›rada çukadar ve sonra kaptan-›
derya olan Küçük Hüseyin A¤a (Pafla) ile bu
pencere önünde sohbet ederdi. Bunu gören
Selim A¤a, pencereyi tu¤la ile ördürerek Sultan Selim’in tam bir hapis hayat› yaflamas›na
sebep olmufltu. Bu örme s›ras›nda da kendisine
hofl olmayan sözler sarfetti¤i rivayet edilir. Bu
hadiseden dolay› A¤a’ya müthifl mu¤ber olan
(k›r›lan) Sultan Selim, tahta geçtikten 34 gün
sonra 15 fiaban 1203 (11 May›s 1789) tarihinde Tersane’ye giderek, kendisinin içinde toplant› yapaca¤› büyük kalyonda, Tersane Emini
Selim A¤a’y› cellâtlara teslim etmiflti.
III. Selim’in, Selim A¤a’ya baflka bir yönden
de k›rg›nl›¤› vard›. Bu, Sadrazam Halil Hamid
Pafla’n›n idam› meselesidir:
Selim A¤a’n›n o¤lu Ahmet Nazif Efendi, âhiretlik lâkab›yla an›lan Dürr-i fiehvar Han›m ile
evlendirilmiflti. Sultan I. Abdülhamit’in flehzadeli¤inde bir odal›¤›ndan dünyaya gelmifl
olan Dürr-i fiehvar Han›m’›n babas›na iletti¤i
bir habere göre, yeniçeriler ayl›klar›n›n verilece¤i gün ç›karacaklar› bir kar›fl›kl›k ile Sultan
Selim’in tahta geçmesini temin edeceklerdi.
Bu kar›fl›kl›¤›n haz›rlay›c›s› oldu¤u söylenen
Sadrazam Halil Hamid Pafla, bu müthifl iftira
950
Sâhibu’l-hayr ve’l-vakf
Dergâh-› Ali Kapucubafl›lar›ndan
Tersane-i Âmire Emini merhum
Ve ma¤fur maktul el-hac
Selim A¤a ruhuna Fatiha
Fî 15 fiaban sene 1203
Selim A¤a’n›n idam›ndan 41 gün sonra, büyük
o¤lu Ahmet Nazif Efendi idam edilmifltir.
Dürr-i fiehvar Han›m’›n efli olmak nedeniyle
Sultan Hamit’in damad› say›l›yordu. Bundan
dolay› “Devlet ifllerini hal edip sonuçland›rmak
ba¤›ms›zl›kla ellerinde idi. Nüfuz ve ikballerini felek bile çekemeyecek dereceye gelmiflti.”
Üç defa çavuflbafl›l›k mevkiinde bulunan Ahmet Nazif Efendi, sonra Defter Emini olmufl ve
bu vazifede iken, Sultan I. Abdülhamit devrinde, 6 Nisan 1784 tarihinde, Bafldefterdarl›k
mesnedine getirilmifl ve bu görevde bulundu¤u
s›rada, 13 May›s 1785 tarihinde sadaret kethüdal›¤›na (Baflbakan yard›mc›s›) atanm›flt›. 4
Aral›k 1786’da tekrar Bafldefterdarl›k (Maliye
Bakan›) mesnedine getirilmifl ve bir sene sonra da azledilmiflti.
Babas›n›n idam› s›ras›nda Ordu-yu Hümayun
Sadaret Kethüdas› olan Nazif Efendi, kardefli
Emin Efendi ile beraber ‹stanbul’a ça¤r›lm›fl ve
geliflinde hapsedilerek mal ve eflyalar› elinden
al›nm›flt›. 27 Ramazan 1203 (21 Haziran
1789) tarihinde, Kadir Gecesi oldu¤u halde,
Bab-› Âli’ye getirtilerek idam edildi. Kafesî
serpufllu bafl flâhidesindeki kitâbe fludur:
Sab›ka kethüda-y› Hazreti sadr-› âlî
Merhum ve ma¤fur el-muhtac
Maktul Ahmed Nazif
Efendi’nin ruhi çün
Allah-› Azimü’fl-fian’›n r›za-i
fierifi içün el-Fatiha
Fî 27 Ramazan sene 1203
Hattat Yesari Mehmet Esad Efendi, vücudunun sa¤ taraf›n›n yar›s› felçli ve sol taraf›n›n
yar›s› titreflir durumda do¤du. Sol eliyle ta’lik
yazmaya çal›flt›¤› için Yesari (solak) lâkab› verilmifltir.
Bu küçük hazîrede ve kütüphane taraf›ndaki
birinci kabirde, 23 Ramazan 1211 (21 Mart
1797) tarihinde vefat eden Selim A¤a’n›n efli
Zeynep Kad›n gömülüdür. Bunun sa¤ taraf›nda, 1134 (1721-22) tarihinde vefat eden Tembel Hac› Halimi Mehmet Efendi’nin küçük,
dört köfle sütun fleklinde flâhidesi bulunmaktad›r. Kendisi, Celvetî fleyhi oldu¤u halde bafl›nda oniki dilimli destar vard›r. Mektep taraf›nda ise, 1224 (1809) tarihli olup, kâtibî serpuflu
k›r›lm›fl bulunan küçük bir çocuk flâhidesi vard›r.
Cevdet Pafla’n›n meflhur tarihinde kaydetti¤ine göre zaman›n hattatlar› aras›nda Osmanl›
Devleti’nin dire¤i çeken kalemlerin en ünlüsü
say›lan ve günün tap›lan adam› fieyhülislâm
Veliyüddin Efendi (ölümü 1182/1766), Yesari
Efendi’nin halini ve eflsiz güzellikte temiz yaz›s›n› gördükçe; “Cenab-› Hak bu zat› bizim kibirle kalkan burunlar›m›z› k›rmak için göndermifltir,”
demiflti.
Selâmiali Efendi Caddesi’nden kütüphane
bahçesine aç›lan kemerli kap›s›n›n iki yan›nda
flebekeli pencereleri vard›r. Sol taraf›ndaki avlu duvar› en uç noktada 45 derece caddeye
do¤ru k›r›larak buraya nifl fleklinde bir dinlenme mahalli yap›lm›flt›r. Tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olan bu duvar›n üzeri harpufltal›d›r.
Kap› üzerinde befl sat›r halinde, ondört m›sral›
mermer bir kitâbe bulunmaktad›r. fiair Tevfik
Efendi’nin kaleme ald›¤› bu nefis eser, Yesari
Mehmet Esad Efendi’nin hatt› ile yaz›lm›fl olup
fludur:
Cenab-› umde-i erkân-› devlet mefharü’l-eflbâh
Sütûde menba’-› lutf ü mürüvvet zât-› âlî-câh
Emin-i matbah-› flahenflehi Hac› Selim A¤a
Ki evsaf-› cemili nâse olmufl ziver efvâh
Fena-y› devleti pâder-rikab-› dehri derk idüb
Tedarik itdi azm-i menzil-i ukbâya zâd-› râh
‹düb ilm-i flerife izzet ü erbab›na ikram
Mükemmel bir kütübhane bina itdi livechillah
S›gar-› ümmete mekteb kibar›na kütübhane
Binas›na muvaffak oldu ol sahib-i dil-âgâh
‹düb her harf-i evrak kitab›nca sevab ihsan
Dü âlemde murad›n vire Hakk ber suret-i dil-hâh
Du’a gûne didi itmam›n›n tarihini Tevfik
Zehi darü’l-kütüb ecrin mükemmel eyliye Allah
1196
Ketebehü’l-fakir Mehemmed Es’ad el-Yesarî gafere zünubehu
“Yesari’nin hanesi, adeta yaz› pazar› imifl. Haftada bir kaç gün sudûr ve kibarzâdelerden ve
sair s›n›flardan talebe toplan›r, en iyi mürekkepçiler, ka¤›tç›lar, kalemciler, kalemtraflç›lar
gelir al›fl verifl olurmufl. Merhum, günde birkaç
meflke bakarm›fl. O¤lu Mustafa ‹zzet Efendi’nin
evi de böyle imifl.”
Yesari Mehmed Esad Efendi, 11 Recep 1213
(19 Aral›k 1798) tarihinde vefat ederek, Fatih’ten Âfl›kpafla’ya giden eski ismi Yeni Hamam Caddesi olan flimdiki Yesarizâde Caddesi
üzerinde ve sol taraftaki seddin üstüne, Tuti
Abdüllâtif Efendi Medresesi’nin yan›ndaki küçük hazîreye gömüldü. Yan›nda, Tuti Abdüllâtif Efendi’nin ve o¤lu Yesarizâde Mustafa ‹zzet
Efendi’nin kabirleri vard›. Yol geniflletildi¤i s›rada medrese y›k›lm›fl ve kabirler ortada kald›¤›ndan 1910 tarihlerinde flâhideleri Evkaf Müzesi (Türk ve ‹slâm Eserleri Müzesi)’ne kald›r›lm›fl ve bir müddet sonra da tafllar, Fatih Türbesi hazîresine konulaca¤› ifade edildi¤inden Evkaf Nezareti’ne verilmiflti.
Hac› Selim A¤a
Kütüphanesi’nin
kitabesi.
Kitâbe üzerindeki al›nl›¤a top fleklinde, üç tepelik yerlefltirilmifltir.
951
Tafllar bugün bu hazîrededir.
Kütüphane avlusunda ve sol tarafta Selim
A¤a’n›n, suyunu Bülbüldere’den temin etti¤i
kitâbesiz bir çeflme, sa¤ tarafta befl kabirli bir
hazîre bulunmaktad›r.
Kütüphanenin önünde dört mermer sütunun
tafl›d›¤›, üç beflik kubbeli bir revak vard›r. Sütunlar aras› mermer korkuluklu olan revak›n
üç yan›n› ahflap bir saçak çevirmektedir.
Mermer söveli kütüphane kap›s›n›n kemeri siyah beyaz mermerden yap›lm›flt›r. Bunun üzerinde üç bölümden oluflan Hattat Osman
Efendi’nin yazd›¤› bir âyet bulunmaktad›r.
Dö¤me demirden yap›lm›fl kap›s› devrinden
kalmad›r.
Kütüphane iki bölümdür. Sa¤›r kubbeli birinci
k›s›m esas kütüphane olup arkas›ndaki ikinci
k›s›m XIX. yüzy›l sonlar›nda yap›lm›flt›r. Plân›
için Tembel Hac› Mehmet Camii bahsine bak›n›z.
Dört ana duvara ve düz köfle tromplar›na oturtulmufl bulunan kubbe kurflun kapl›d›r. Bina
alt üst pencerelerden ›fl›k al›r. Alt pencereler
düz, üst pencereler ise yuvarlak kemerlidir. Kap›n›n iki yan›nda birer, sa¤ ve sol cephelerde
alt›flar pencere vard›r. Arka cephesi y›kt›r›larak ikinci k›s›m ile birlefltirilmifltir. ‹ki k›sm›n
aras› bir demir parmakl›k ile kapat›lm›flt›r. Bu
k›sm›n çat›s› ahflap olup üç cephesinde birer
pencere vard›r. Burada kitaplar muhafaza
olunmaktad›r. Bu bölüm yap›lmadan evvel kütüphanenin kitaplar› pencere altlar›na ve iki
pencere aras›na yerlefltirilen dolaplarda korunuyordu.
Devrinin bu güzel yap›s›, Üsküdar’da Ahmediye Kütüphanesi’nden sonra, kütüphane olarak
yap›lan ikinci eserdir.
Kütüphane müdiresi Say›n Raziye Nugay Han›mefendi’nin verdi¤i bilgiye göre kütüphanede, 4207 eser bulunmaktad›r. Selim A¤a Kütüphanesi’nin esas kendi kitaplar› 1299 adet
olup sonradan buna Nurbânu Valide Sultan
Camii’nden getirilen 139 kitap; Yakup A¤a
Mektebi’nden getirtilen 29 kitap; Kemankefl
lâkab›yla an›lan Emir Hoca’n›n 1135 (1722)
senesinde Nurbânu Valide Sultan Camii içine
vakfetti¤i 695 adet kitap ve Hüdâyî Aziz Mah952
mud Efendi Camii avlusunda bulunan kütüphanesindeki 1996 kitap ilâve edilmifltir. Bu kitaplar›n 2049 adedi Arapça, 1466 adedi Türkçe, 161 adedi Farsça, 99 adedi Arapça-Türkçe,
5 adedi Arapça-Farsça, 12 adedi Farsça-Türkçe, 1 adedi Frans›zca ve 1 adedi de Kürtçe’dir.
Bunlardan baflka kütüphanede ayr›ca Haflim
Pafla’n›n, Hüseyin Kâz›m Bey’in ve ‹hsan
Mahvi Bey’in kitaplar› bulunuyordu. Fakat
bunlar daha sonra Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmifltir.
Haflim Pafla, Sadr›azam Koca Yusuf Pafla’n›n
torunu ve fieyhülislâm Ahmet Muhtar Bey’in
o¤ludur. Ahmet Muhtar Bey’in kabri için Yedi Emirler Türbesi bahsine bak›n›z. Haflim Pafla’n›n annesinin babas› Hac› Selim A¤a’n›n
o¤lu Ahmet Nazif Efendi’dir. Pafla, Sultan II.
Abdülhamit döneminde, 1903-1908 tarihleri
aras›nda 5 sene Maarif Naz›r› olmufl ve II. Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra istifa etmifl ve bir
müddet sonra da sürgüne gönderilmifltir. “fiu
mektepler olmasayd› maarifi ne güzel idare ederdim” sözüyle meflhur olmufltur.
Bu kütüphane Haflim Pafla ad›yla an›lmakta ise
de kitaplar kardefli Ali Haydar Bey taraf›ndan
vakfedilmifltir. 102 yazma ve 3 basma eserden
oluflan bir koleksiyondur. 1955 tarihinde Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmifltir. Kitaplar›n üçte birini divanlar teflkil eder. Kitaplar›ndaki mührü fludur:
Koca Yusuf Pafla hafidi fleyhülislâm-› esbak Ahmed Muhtar Bey’in mahdumu Ali Haydar Bey’in
Üsküdar’da ceddi Tersane-i Âmire emini Hac›
Selim A¤a Kütüphanesi’ne vakfedilmifltir.
Hac› Selim A¤a Kütüphanesi’ne kitap ba¤›fl›nda bulunanlardan biri de Hüseyin Kâz›m
Bey’dir. Kendisi Trabzon Valisi Kadri Bey’in
o¤ludur. 1870’de ‹stanbul’da do¤du. So¤ukçeflme Askerî Rüfldiyesi’nde ve ‹zmir’de ‹ngiliz Ticaret Mektebi’nde okudu. 1908’de Tevfik Fikret ve Hüseyin Cahit Beylerle Tanin gazetesini
kurmufl ve bir tak›m memuriyetlerde bulunduktan sonra 1911’de ‹stanbul flehremini ve
daha sonra Selânik Valisi olmufltur.
I. Dünya Harbi s›ras›nda Suriye’ye çekilmifl ve
oradaki kütüphanelerde alt› y›l kadar çal›flarak
“Büyük Türk Lügat›”n› tamamlam›flt›r. Kâz›m Bey, muhtelif Türk lehçelerinden baflka
‹ngilizce, Frans›zca, Farsça, Arapça, ‹talyanca
ve eski Yunanca’y› da bilirdi.
Son y›llar›nda Beylerbeyi’ndeki yal›s›nda oturuyordu. Hava de¤iflimi için gitti¤i Tarsus’ta
20 Ocak 1934 tarihinde vefat etti. Nafl›, ‹stanbul’a getirilerek Beylerbeyi Küplüce Mezarl›¤›’na gömüldü.
Hüseyin Kâz›m Bey, 1932 tarihinde Hac› Selim A¤a Kütüphanesi’ne 558 kitap ba¤›fllam›flt›r. Bunlar 1953’te evvela fiemsipafla Halk Kütüphanesi’ne ve 1955’te de Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmifltir.
Selim A¤a Kütüphanesi’ne kitap ba¤›fl›nda bulunanlardan biri de ‹hsan Mahvi Bey’dir. 1937
tarihinde 309 basma ve 8 yazma eser vakfetmifltir. Kitaplar›ndaki mührü:
Ö¤retmen merhum ‹hsan Mahvi Balk›r’›n vakf›d›r
20. 12. 1936 fleklindedir.
‹hsan Bey, Bedesten hacelerinden Hayalî R›za
Efendi’nin o¤ludur. 1309 (1891)’de ‹stanbul’da do¤du. Amcazâde Hüseyin Pafla ‹btidaî,
Fatih rüfldî ve Vefa idadî mekteplerini bitirdi.
Hoca Halis Efendi’den Arabî ve Tahirü’lMevlevî’den Farisî dersleri ald›. fieyh Celâleddin Dede ve Esad Dedeler’den Mevlevî tarikat›n› zabt ederek Mevlevî oldu. Bir tak›m memuriyetlerde bulunduktan sonra 30 Aral›k
1936’da vefat etti. kabri, Karacaahmet Mezarl›¤›’nda 8. Ada’da, fiair Nedim civar›ndad›r.
Yapt›¤›m araflt›rmada tafl›na rastlayamad›m.
Üsküdar Selim A¤a Kütüphanesi müdürü Ahmet Remzi Bey vefat›na flu tarihi düflürmüfltür:
Düfldü bir bendesi tarih, Celalüddin’in
Mahv-i hesti ederek gitti cemale Mahvî
fiiirlerinde Mahvî mahlas›n› kullan›rd›. Bunu
kendisine, Sultan Selimli flair Hamid Efendi
vermifltir.
Hac› Selim A¤a’n›n Nazif Efendi’den baflka
Mehmet Emin Bey adl› bir o¤lu daha vard›.
Emin Bey, Sadrazam Seyyid Hasan Pafla’n›n
k›z› hace fierife Esma Han›m ve Ömer A¤a’n›n
k›z› Hace fierife Hatice Han›m ile evlenmiflti.
Çocuklar› fierife Fatma, fierife Cemile ve
Mahmut Nuri Bey’dir.
Emin Bey, babas› ve kardeflinin idamlar› üzerine uzun müddet memuriyetden uzak kalm›fl ve
ancak, Sultan II. Mahmut’un tahta geçmesinden sonra Cizye Muhasebecisi olabilmifltir. Bir
müddet sonra, Ordu’daki görevi s›ras›nda ve
1224 (1809) tarihinde vefat etmifltir.
Emin Bey, 1221 (1806) senesinde kütüphanenin gelirlerini art›rmak için baz› vak›flar yapt›rm›fl ve bir de mücellithane tesis ettirmifltir.
Kütüphanenin hazîresinde yukar›da adlar› yaz›l› olanlardan baflka, 20 Cemaziyelevvel 1264
(24 Nisan 1848) tarihinde vefat eden Selim
Hac› Selim A¤a
S›byan Mektebi ve
Kütüphanesi’nin arka
cepheden görünüflü.
953
A¤azâde Mehmet Emin Bey’in k›z› fierife Cemile Han›m’›n da flâhidesi vard›. Kendisi, akrabas› oldu¤u Sadrazam Seyyid Hasan Pafla’n›n
vakf›n›n 1247 (1832)’den beri mütevelliyesi
idi.
Bunun yan›nda, hace fierife Hatice Han›m ile
Hac› Selim A¤azâde Mehmet Emin Bey’in o¤lu Mehmet Nurullah Bey’in flâ

PDF - Üsküdar Belediyesi

Transkript

Benzer belgeler

Modern Şehrin Paşaları

Hazırlayan: Ahmet Bilal Yaprakdal

PDF ( 5 )

bir yönetim dersi - Taşpınar Muhasebe

Kırmızı Fenerler

Direkt-TR 3/06 Kopie.indd