Çocuklar için İlerleme, Sayı 2, Nisan 2005

ÇOCUKLAR
‹Ç‹N
‹LERLEME
TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹
VE ‹LKÖ⁄RET‹ME ‹L‹fiK‹N RAPOR
SAYI 2, N‹SAN 2005
1
2
10
12
14
Önsöz
BÜTÜN KIZ VE ERKEK
ÇOCUKLARIN E⁄‹T‹M‹
KALKINMANIN ANAHTARIDIR
Toplumsal cinsiyet eflitli¤i
HAREKETL‹ B‹R HEDEF
Do¤u/Güney Afrika
DAHA G‹DECEK YOL VAR
Bat›/Orta Afrika
‹VED‹ ÖNLEMLER GEREK‹YOR
Güney Asya
42 M‹LYON ÇOCUK
OKUL DIfiINDA
Her çocuk için
Sa¤l›k, E¤itim, Eflitlik, Koruma
‹NSANL‹⁄‹N GEL‹fiMES‹
16
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
ORTALAMALARIN
ÖTES‹NDE
18
20
22
24
ODA/BDT
DARALAN BÜTÇELER
Latin Amerika/Karayipler
BÜYÜK Efi‹TS‹ZL‹KLER
Do¤u Asya/Pasifik
KARMAfiIK B‹R ÖYKÜ
Sanayileflmifl ülkeler
HENÜZ ORADA
DE⁄‹LLER
26
9
Son not
ÖNCEL‹KLER SORUNU
28
Tablo
TOPLUMSAL C‹NS‹YET
Efi‹TL‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹M
Tablo
TOPLUMSAL C‹NS‹YET
Efi‹TL‹⁄‹ VE ORTAÖ⁄RET‹M
TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹T
BÜTÜN KIZ VE ERKEK ÇOCU
KALKINMANIN ANAHTARIDI
2002 y›l› Mart ay›nda bir gün Kabul’de iken, y›llar süren savafl›n ard›ndan 3 milyon kadar Afganl›
k›z›n okullar›na dönmelerine tan›k olmufltum. UNICEF Genel Direktörü olarak belle¤ime en fazla
kaz›nan an›lardan biri buydu. O ana kadar konuya iliflkin hiçbir bilgim olmasayd› bile, salt bu
dramatik gün bile e¤itimin dünya çocuklar› aç›s›ndan tafl›d›¤› önemi bana kan›tlamaya yeterdi.
E¤itim, salt ö¤renmenin ötesinde bir fleydir. E¤itim yaflam kurtar›r: HIV/AIDS’ten korunmas›n› bilen
gençler, sa¤l›k ve beslenme alan›nda bilgileriyle çocuklar›n› sa¤l›kl› büyüten anneler örne¤inde
oldu¤u gibi. Yaflam› dönüfltürür: Bu sayede yoksulluktan kurtulabilen ergenler, toplum içinde yeni
bir statü ve öz sayg› sahibi olarak yerlerini alan k›zlar örne¤inde oldu¤u gibi. Yaflamlar› daha da
zenginlefltirir: bir acil durum kamp›nda bile istikrarl› bir yaflama kavuflabilen mülteci bir çocuktan,
üç ayl›k k›fl tatilini yetifltirme kurslar›nda geçiren, böylece kaç›rd›¤› f›rsatlar› yeniden yakalamay›
uman ve bir gün Afganistan Cumhurbaflkan› olmay› düflleyen 12 yafl›ndaki Sad›ka’ya kadar pek
çok örne¤in gösterdi¤i gibi.
2015 y›l›na kadar uzanan süreçte UNICEF’in çocuklarla ilgili geliflmeleri izlemek üzere haz›rlad›¤›
dizinin bir parças›n› oluflturan bu rapor, dünyan›n Biny›l Kalk›nma Hedeflerinden (BKH) 2’incisi ve
3’üncüsü yolunda ne kadar yol ald›¤›n› ölçmektedir. Bu hedefler, herkesin ilkö¤retim e¤itimi
görmesi, toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas› ve kad›nlar›n güçlendirilmesi ile ilgilidir. Rapor,
kritik bir zamanda yay›nlanmaktad›r. 2005 y›l›, Biny›l hedeflerinden ilki olan ilk ve ortaö¤retimde
toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin giderilmesi için belirlenen y›ld›r.
L‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹M
KLARIN E⁄‹T‹M‹
R
Kaybedecek zaman yoktur. Rapor, hükümetlerin, hükümet d›fl› kurulufllar›n, UNICEF’in kendi
‘2005’e kadar 25’ giriflimi ile Birleflmifl Milletler K›z Çocuklar›n E¤itimi Giriflimi çerçevesinde
baflkalar›yla birlikte yürüttü¤ü çal›flmalar da dahil olmak üzere BM kurulufllar›n›n bütün çabalar›na
karfl›n, birçok ülkede ve bölgede bu hedefe ulafl›lamayaca¤›n› göstermektedir. Bu y›l içinde
toplumsal cinsiyet eflitli¤i için daha fazla ilerleme sa¤lanmas› ivedi bir görevdir. Böyle bir çaba en
az›ndan uluslararas› toplulu¤un toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama kararl›l›¤›n› gösterecektir. Her
fley bir yana, bu eflitlik sa¤lanmad›kça evrensel ilkokul e¤itimi de gerçekleflemeyecektir.
K›z çocuklar›n e¤itiminin sa¤layaca¤› çok yönlü yararlar art›k tart›flma konusu olmaktan ç›km›flt›r.
K›z çocuklar›n e¤itimi çocuk ve anne ölümlerini azaltmakta, ekonomik üretkenli¤i art›rmakta, sa¤l›k
ve beslenmede iyileflmeler sa¤lamakta, k›z çocuklar› istismar, sömürü ve HIV/AIDS’e karfl›
korumaktad›r. E¤itim, ayn› zamanda toplumsal cinsiyet eflitli¤ine de en iyi biçimde katk›
sa¤lamaktad›r.
E¤itim, k›z erkek, zengin yoksul bütün çocuklar›n hakk›d›r. Baflta k›zlar›nki olmak üzere e¤itime
yap›lacak yat›r›m, uluslararas› toplulu¤un gerçeklefltirme karar› verdi¤i daha genifl kapsaml› insani
kalk›nma hedeflerine daha çabuk ulafl›lmas› aç›s›ndan en iyi yoldur.
Ne kadar sorumluluk duygusu tafl›d›¤›n› Asya’daki tsunami felaketinin ard›ndan sergileyen bu
toplulu¤un, e¤itimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamak üzere gerekli seferberli¤i en h›zl› ve
etkili biçimde gerçeklefltirece¤ini umuyorum.
Carol Bellamy
UNICEF Genel Direktörü
1
‹lkö¤retim ve toplumsal cinsiyet eflitli¤i
125 kadar ülke (geliflmekte olan 91 ülke
ve 34 sanayileflmifl ülke) ilkö¤retimde
toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›n›
öngören BKH’ye ulaflma yolundad›r. Böylece
okullarda erkek çocuk kadar k›z çocuk
okuyacakt›r. Ülkelerin bu hedefe iliflkin olarak
hangi konumda yer ald›klar› 2001 y›l›na ait
ilkö¤retim kay›t/okullaflma oranlar›na
dayanmaktad›r. Verilerin tamam› için
28–30 sayfalardaki tablolara bak›n›z.
Hedefe yaklafl›yor: Toplumsal
cinsiyet eflitli¤i endeksi (CEE)
0.96 ile 1.04 aras›nda olan ülkeler
Ek çaba gerekiyor:
CEE 0.85 ile 0.95 aras›nda
Hedefe çok uzak:
CEE 0.8’ten az
Aç›k k›zlardan yana:
CEE 1.05 ve bunun üzerinde
Veri yok
TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹T
K›z çocuklar›n e¤itimi tüm dünyada yayg›nlafl›yor, ama yeterince h›zl› biçimde de¤il.
Biny›l Kalk›nma Hedeflerinden (BKH) 2’incisi bütün çocuklar›n
ilkö¤retim e¤itimi görmelerini öngörmektedir. Baflka bir deyiflle,
2015 y›l›na kadar ilkö¤retim e¤itimini tamamlamam›fl çocuk
kalmayacakt›r. Toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›n› ve
kad›nlar›n güçlendirilmesini öngören 3’üncü hedef de e¤itim
aç›s›ndan yaflamsal önemde bir boyut tafl›maktad›r. Çünkü,
e¤itim hedefinde ne kadar yol al›nd›¤›, ilk ve ortaö¤retimde
toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin tercihen 2005, ama her durumda
2015 y›l›na kadar ortadan kald›r›lmas›yla belirlenecektir.
2’inci ve 3’üncü BKH’leri ayr›lmaz biçimde birbirlerine ba¤l›d›r.
Herkesin ilkö¤retim görmesi, tan›m gere¤i, cinsiyet eflitli¤i sa¤lanmadan ulafl›lamayacak bir hedeftir. Ayn› flekilde, gerek erkek
gerekse k›z çocuklar›n okullaflmalar› s›n›rl› kald›kça, ilkö¤retimde cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanm›fl olmas› da fazla de¤er
tafl›mayacakt›r.
UNICEF’in tahminlerine ve projeksiyonlar›na göre, Orta Do¤u/
Kuzey Afrika, Güney Asya ve Bat›/Orta Afrika olmak üzere üç
bölge ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini 2005 y›l›na kadar
sa¤layamayacakt›r. 125 kadar ülkenin (geliflmekte olan 91 ülke
ve 34 sanayileflmifl ülke) ilkö¤retim e¤itiminde toplumsal cinsi2
yet eflitli¤ini sa¤lama yolunda olmas›n›n verdi¤i iyimserli¤e karfl›n, bu ülkelerden kimilerinde toplam okullaflma o kadar düflük
düzeydedir ki, sa¤lanan toplumsal cinsiyet eflitli¤inin istatistik
rakamlar d›fl›nda bir de¤eri olmayacakt›r. Dahas›, toplumsal
cinsiyet eflitli¤ini yüksek düzeyde okullaflma oranlar›yla birlikte
sa¤lam›fl ülkelerde bile, bu baflar›n›n genel olarak toplumsal
cinsiyet eflitli¤ine ve kad›nlar›n güçlendirilmesine (ki bu da
3’üncü BKH’dir) ne ölçüde katk›da bulundu¤u da tart›flmal›d›r.
Ancak gene de, önemli mesafeler kaydedildi¤i aç›kt›r. K›z
çocuklar›n okullaflmas› bütün dünyada yayg›nlaflmaktad›r; ancak
süreç yeterince h›zl› ve halen okul d›fl› olan milyonlarca k›z
çocu¤a temel e¤itim verilmesini sa¤layacak ya da geride kalan
ülkelerin ilerlemesini sa¤layacak nitelikle de¤ildir.
Baflta sözü edilen iki BKH’ye do¤ru al›nan yolun de¤erlendirilmesinde, esas olan okula kaydolan ve okulu bitiren çocuk
say›s›n›n ötesine geçilmesi gere¤idir. Örne¤in, herkesin
ilkö¤retim e¤itimi görmesi, bütün çocuklar›n okula zaman›nda
bafllamalar›n› ve hemen hemen hiç s›n›f tekrarlamadan üst
s›n›flara geçmelerini gerektirir. Bu ise, e¤itimin kalitesinin
art›r›lmas›yla ilgili bir konudur; ayr›ca, çocu¤un ev yaflam›ndan
Afla¤›daki ülkelerde toplam ilkö¤retim
kay›t/devaml›l›k oranlar› yüzde 85’in
alt›ndad›r:
Afganistan, Angola, Azerbaycan,
Bangladefl, Benin, Bhutan, Botswana,
Burkina Faso, Burundi, Kamboçya,
Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti,
Çad, Komoros, Fildifli Sahili, Kongo
Demokratik Cumhuriyeti, Cibuti, Eritre,
Etiyopya, Gabon, Gambiya, Gana,
Gine, Gine–Bissau, Haiti, Hindistan,
Irak, Kenya, Lao Demokratik Halk
Cumhuriyeti, Lesotho, Liberya,
Madagaskar, Malawi, Mali, Moritanya,
Mozambik, Myanmar, Namibya,
Nauru, Nepal, Nijerya, Umman,
Pakistan, Papua Yeni Gine, Moldova,
Ruanda, Suudi Arabistan, Senegal,
S›rbistan ve Karada¤, Sierra Leone,
Somali, Sudan, Swaziland, Togo,
Türkmenistan, Uganda, Birleflik Arap
Emirlikleri, Tanzanya Birleflik
Cumhuriyeti, Özbekistan, Yemen,
Zambiya, Zimbabwe.
Bu harita stilize edilmifl olup gerçek ölçekte de¤ildir. Harita, herhangi bir ülkenin veya bölgenin
hukuki statüsü veya s›n›rlar› ile ilgili UNICEF’in
herhangi bir görüflünü yans›tmamaktad›r.
Haritada görülen noktal› çizgi, Hindistan ve
Pakistan’›n üzerinde anlaflmaya vard›klar›
Jammu ve Keflmir kontrollü hatt›n› göstermektedir. Jammu ve Keflmir’in nihai statüsü henüz
bu iki ülke aras›nda belirlenmemifltir.
L‹⁄‹: HAREKETL‹ B‹R HEDEF
okul yaflam›na sorunsuz bir geçifl yapabilmesini sa¤layacak
erken çocukluk dönemi bak›m› ve e¤itimini gerektirir. E¤itimin
bu yönlerinin ölçülmesi daha güçtür. Bununla birlikte, daha
geliflkin verilerin toplanmas› ve analizi, gelecekteki çabalara
yard›mc› olaca¤›ndan öncelik tafl›maktad›r. Bugün için,
toplumsal cinsiyet eflitli¤i ve herkesin ilkö¤retim e¤itimini
tamamlamas› yolunda ne kadar mesafe al›nd›¤›, en baflta,
kay›t/devaml›l›k gibi öne ç›kan göstergelerle ölçülmektedir.
B‹R BÜYÜK ‘E⁄ER’
Dünya, kay›t/devaml›l›k aç›s›ndan önemli bir ilerleme sa¤lamaktad›r. UNICEF ile UNESCO ‹statistik Enstitüsü taraf›ndan ortaklafla yap›lan çal›flmaya göre, 2001 y›l›nda küresel net kay›t/devaml›l›k oran› (NK/DO)1 yüzde 82’dir. Bu da, ilkö¤retim ça¤›ndaki
toplam 115 milyon çocu¤un okul d›fl› oldu¤u anlam›na gelmektedir. Ayr›ca, UNICEF’in geliflmekte olan 81 ülkeden oluflan
örneklemindeki net ilkö¤retim devaml›l›¤› üzerinden yapt›¤›
tahminler, ilkö¤retim ça¤›nda olup da okula giden çocuklar›n
oran›n›n 2005 y›l›nda yüzde 85 olaca¤›n› göstermektedir.
Bu ilerleme önemlidir. ‹lerleme göstermektedir ki, BM tahminleri2 do¤rultusunda e¤er dünyadaki ilkö¤retim ça¤› çocuk nüfusu
2000 ile 2005 y›llar› aras›nda ayn› kal›rsa veya azal›rsa, verilerin
kayda geçti¤i tarihten bu yana ilk kez ilkö¤retim d›fl› çocuk
say›s›n›n 100 milyonun alt›na düflece¤i söylenebilir.
Ne var ki, bu ilerleme, 2015 y›l›na kadar her çocu¤un ilkö¤retimi
tamamlamas›n› sa¤lamaya yetmeyecektir. H›z›n art›r›lmas›
gerekmektedir. Enerjinin ve kaynaklar›n, ivedilikle, yaln›zca
e¤itim hizmetleri sa¤laman›n ve okul d›fl›ndakileri okula
çekmenin ötesinde, çocuklar› ilkö¤renimlerini tamamlamaktan
al›koyan gerek evlerdeki gerekse toplumdaki bir dizi etmene
yöneltilmesi zorunlulu¤u vard›r.
1980’den 2001’e kadar uzanan hanehalk› araflt›rmalar›n›n analizi,
NK/DO’daki ortalama y›ll›k art›fl h›z›n›n (OYAH) bölgelere göre
büyük farkl›l›klar sergiledi¤ine iflaret etmektedir3. Örne¤in bölgesel OYAH Orta Do¤u/Kuzey Afrika’da yüzde 1.4 iken Orta ve
Do¤u Avrupa ile Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’nda (ODA/BDT)
yüzde 0.35’tir. Genel olarak, halen yüksek kat›l›m düzeylerine
ulaflm›fl bulunan bölgelerde OYAH en düflük düzeydedir. Bu da,
hem bu bölgelerin esasen yüksek bir düzeyden yola ç›kt›klar›n›,
hem de geri kalan düflük yüzdenin ilkö¤retime yöneltilmesinin
özel güçlüklerini göstermektedir. Bu arada, okullaflma düzeyleri3
nin en düflük oldu¤u bölgeler (Güney Asya, Do¤u/Güney Afrika
ve Bat›/Orta Afrika) OYAH’da yüksek düzeylere ulaflm›fllard›r. Bu
da göstermektedir ki, e¤itimi yayg›nlaflt›rma alan›ndaki çabalar
ve yat›r›mlar, önemli engellere karfl›n sonuç verebilmektedir.
Bununla birlikte, kay›t/devam düzeylerindeki düflüklü¤ün sürdü¤ü
ve e¤itimin önünde dikilen çeflitli engeller göz önüne al›nd›¤›nda,
söz konusu bölgelerde sa¤lanan ilerlemelerin pamuk ipli¤ine
ba¤l› oldu¤unu da görmek gerekir.
‹lerleme konusunda daha hassas göstergelere gerek varsa, bunu
2015 y›l›na kadar herkese temel e¤itim sa¤lanmas›na iliflkin
hedef için gerekli OYAH’tan ç›karabiliriz4. Dünya, bu hedefin
gerçekleflmesi için önümüzdeki 10 y›l içinde yüzde 1.3’lük bir
OYAH tutturmak zorundad›r. Bu, Orta Do¤u/Kuzey Afrika’n›n
yaklafl›k olarak son 20 y›lda tutturduklar› düzeye yak›nd›r. Halen
hedefe en uzak durumdaki bölgelerin ise bu rakam›n çok üzerine
ç›kmalar› gerekti¤i aç›kt›r. Bu bölgelerin ulaflmalar› gereken
OYAH Bat›/Orta Afrika için yüzde 3.2, Do¤u/Güney Afrika için
yüzde 2.8, Güney Asya için de yüzde 1.9’dur.
Sevindirici olan, Orta Do¤u/Kuzey Afrika, Do¤u Asya/Pasifik ve
Latin Amerika/Karayipler bölgelerinde yer alan birçok ülkenin
bugünkü OYAH düzeyini korumalar› halinde 2015 y›l› hedefine
ulaflabilecek durumda olmalar›d›r. Bunun için, çocuk iflçili¤i,
çocuk kaçakç›l›¤›, HIV/AIDS gibi sorunlar›n yan› s›ra, iç savafl ve
do¤al felaketler gibi ola¤anüstü durumlar›n geçmiflteki kazan›mlar› erozyona u¤ratmas›na izin vermemek gerekmektedir.
ODA/BDT’de ise, OYAH’› yükseltme gere¤ine karfl›n hedef tamamen ulafl›labilir bir hedeftir. Bütün bu bölgelerde, kay›t/devaml›l›k göstergelerindeki iyileflmenin okul tamamlama ile eflleflmesi
gerekmektedir.
Di¤er uçta ise, Sahra–Güneyi Afrika ülkelerinin ço¤u ve daha az
ölçüde olmak üzere Güney Asya ülkeleri, 2015 y›l› hedefine ulaflmak için OYAH’lar›n› önemli ölçüde yükseltmek durumundad›r.
Örne¤in Bat›/Orta Afrika Söz konusu oldu¤unda, OYAH’›n
bugünkü düzeyinin dört kat›na ç›kmas› gerekmektedir. Ayr›ca,
ço¤u Sahra Güneyi Afrika’da olmak üzere, 2015 y›l› hedefine
ulaflmak için OYAH’›n yüzde 2’nin üzerine ç›kmas› gereken 37
ülke vard›r.
fiuras› aç›k ki, son 20 y›l içinde OYAH aç›s›ndan en büyük ilerlemeyi kaydeden bölgeler, 2015 y›l› hedefi için bunun da ötesine
geçmek zorundad›r Bu da, hiç kuflkusuz, zorlu bir görevdir.
En dezavantajl› ülkeler ve bölgeler söz konusu oldu¤unda ‘dostlar
al›flveriflte görsün’ türü yaklafl›mlar›n herhangi bir yarar› olmayacakt›r. Bu konumdaki ülkelerin, büyük bir at›l›m yaparak OYAH’lar›n› yükseltmelerine yard›m için küresel politikalar ve stratejiler
gerekmektedir.
TOPLUMSAL C‹NS‹YETÇ‹ KALIP YARGILAR HALA B‹R ENGEL
E¤itimde toplumsal cinsiyet eflitli¤i BKH’ler aç›s›ndan o kadar
önemlidir ki, yaln›zca bu konuda hedefe ulaflmak için daha erken
bir tarih belirlenerek 2005 y›l› seçilmifltir. Toplumsal cinsiyet
eflitsizliklerinin giderilmesi, hiç kuflkusuz, herkes için e¤itim
biçiminde ifade edilen daha kapsaml› hedef aç›s›ndan bir
basamak oluflturmaktad›r. Eflitlik sa¤lanmadan, bu genel hedefe
ulafl›lmas› da mümkün olmayacakt›r. Daha da önemlisi,
4
e¤itimde cinsiyet eflitli¤i genel olarak cinsiyet eflitli¤i ve kad›n›n
güçlendirilmesi için bir platform niteli¤indedir. Genel anlamda
cinsiyet eflitli¤i ve kad›n›n güçlenmesi ise, çocuk ölümlerinin
azalt›lmas›, anne sa¤l›¤›n›n iyilefltirilmesi ve yoksullukla
mücadele gibi di¤er BKH’lerin önkofluludur.
UNICEF’in geliflmekte olan 81 ülkeyi kapsayan okul devaml›l›k
verilerinden hareketle yapt›¤› tahminlere göre, 2005 y›l›ndaki
0.96’l›k küresel toplumsal cinsiyet eflitli¤i endeksi (TEE)5 ilkö¤retimdeki her 100 çocu¤a karfl›l›k 96 k›z çocuk oldu¤u anlam›na
gelmektedir. Bu da, dünyan›n genel olarak ilkokul e¤itiminde
toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolunda oldu¤unu gösterir.
Ancak, dünyadaki üç bölgenin k›z çocuklar›n e¤itimi konusunda
çok gerilerde kald›¤› koflullarda henüz yapacak çok ifl, al›nacak
çok yol vard›r. Küresel olarak, ilkokul d›fl› toplam çocuk say›s›n›n
yüzde 54’ünü k›z çocuklar oluflturmaktad›r. Bunun anlam›, okul
d›fl›nda kalan her 100 erkek çocu¤a karfl› 117 k›z çocu¤un olmas›d›r (Ortaö¤retimde cinsiyet farkl›l›klar› için 8. sayfaya bak›n›z).
Eldeki bu genel tablodan hareketle, bölgesel, ulusal ve hatta
yerel öçlüklerdeki ayr›nt›lara inilmesi gerekmektedir. Çünkü,
bugüne kadarki kazan›mlar ve ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet
eflitli¤inin 2005 y›l›na kadar sa¤lanmas› için yap›lmas› gerekenler
ancak böyle ortaya konabilecektir. Toplumsal cinsiyet a盤› 1980
y›l›ndan bu yana sürekli biçimde kapanmaktad›r. Bütün
bölgelerde ve geliflmekte olan ülkelerin ço¤unda, okullaflma
aç›s›ndan k›z çocuklar erkeklere göre daha h›zl› geliflme
sa¤lam›fllard›r5. Bu dönemde, istisnas›z bütün bölgelerde k›z
çocuklar›n okullaflmas›ndaki OYAH erkek çocuklar›ndan yüksek
olmufltur. Bu durum, aradaki a盤›n kapanmas› için gerekli
hamleleri de ortaya koymaktad›r. Ancak, sa¤lanan bu ilerlemeye
karfl›n, 2015 y›l›nda herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmüfl olmas›
fleklindeki hedefin bir parças›n› oluflturan toplumsal cinsiyet
eflitli¤i için, k›zlara iliflkin OYAH’›n önümüzdeki dönemde bütün
bölgelerde erkeklere göre daha h›zl› artmas› gerekmektedir.
‹ki bölge, durumun karmafl›kl›¤›n› ortaya koymaktad›r. Güney
Asya ile Bat›/Orta Afrika’da toplumsal cinsiyet a盤› halen
endifle konusu olmakla birlikte sorunun boyutlar› farkl›d›r.
Çünkü bu iki bölge aras›nda e¤itim hizmetlerinin mevcudiyeti
bak›m›ndan önemli farkl›l›klar vard›r. Güney Asya’da k›z çocuklar›n üçte ikisi okula giderken, Bat›/Orta Afrika’da okula giden
k›zlar toplam›n yar›s›ndan biraz fazlas›n› oluflturmaktad›r. Buna
karfl›l›k, Güney Asya’da okula gitmeyen k›zlar›n mutlak say›s›
23.5 milyon gibi çarp›c› bir düzeydedir. Bu, söz konusu bölgede,
okul d›fl› k›z çocuk say›s›n›n okul d›fl› erkek çocuk say›s›ndan 5
milyon daha fazla oldu¤u anlam›na gelmektedir. Demek ki,
geliflmekte olan ülkelerdeki toplumsal cinsiyet a盤› hala
büyüktür. Yeniden Bat›/Orta Afrika’ya dönersek, bu bölgedeki
k›zlar›n e¤itimin çeflitli imkanlar›ndan yararlanma flanslar› baflka
bütün bölgelere göre daha düflüktür. Bu iki bölgede toplumsal
cinsiyet a盤›n›n kapat›lmas› (bunun yan› s›ra herkese ilkö¤retim
e¤itimi sa¤lanmas›), yetkililerin ve kalk›nma kurulufllar›n›n
önümüzdeki on y›l yo¤unlaflmalar› gereken öncelikli konulard›r.
Genel olarak al›nd›¤›nda toplumsal cinsiyet a盤› Orta Do¤u/
Kuzey Afrika, Güney Asya ve Bat›/Orta Afrika bölgelerinde
di¤erlerine göre geniflli¤ini sürdürmektedir. Bu üç bölgenin her
birinde ilkö¤retim devaml›l›¤›nda TEE 0.95’in alt›ndad›r (bu alan-
‹lkö¤retimde toplam net kay›t/devaml›l›k oranlar› (1980–2015)
1980 ile 2001 y›llar› aras›nda kay›t/devaml›l›k oranlar›ndaki ortalama y›ll›k art›fl h›z›n› ve 2015 y›l› için belirlenen herkesin ilkö¤retim
e¤itimini tamamlamas› hedefine ulafl›labilmesi için 2001 y›l›ndan bafllayarak art›fl›n ne kadar olmas› gerekti¤ini göstermektedir.
Do¤u Asya/Pasifik
Latin Amerika/Karayipler
ODA/BDT
Güney Asya
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
Do¤u/Güney Afrika
Bat›/Orta Afrika
K›z çocuklar›n ilkö¤retimde net kay›t/devaml›l›k oranlar› (1980–2015)
K›z çocuklar›n 1980 ile 2001 y›llar› aras›nda kay›t/devaml›l›k oranlar›ndaki ortalama y›ll›k art›fl h›z›n› ve 2015 y›l› için belirlenen
herkesin ilkö¤retim e¤itimini tamamlamas› hedefine ulafl›labilmesi için 2001 y›l›ndan bafllayarak art›fl›n ne kadar olmas›
gerekti¤ini göstermektedir.
Do¤u Asya/Pasifik
Latin Amerika/Karayipler
ODA/BDT
Güney Asya
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
Do¤u/Güney Afrika
Bat›/Orta Afrika
5
da tam eflitli¤i gösteren endeks de¤eri 1.00’d›r). Orta Do¤u/
Kuzey Afrika’da son dönemde k›z çocuklar›n okullaflmas›
aç›s›ndan kayda de¤er ilerlemeler sa¤lanm›flt›r. Bu bölge,
1980’den 2001’e uzanan dönemde, hem erkek hem k›z çocuklar
aç›s›ndan e¤itim imkanlar›ndaki en büyük art›fla tan›kl›k etmifltir.
Ancak gene de bu bölgede halen okuldaki her 100 çocu¤a
karfl›l›k 94 k›z çocuk okuldad›r ve bu da henüz ortada afl›lmas›
gereken önyarg›lar kal›p yarg›lar göstermektedir.
Tek tek ülkelere iliflkin koflullar genellikle bölgesel ortalamalara
göre önemli farkl›l›klar göstermektedir. UNICEF’in 2005 y›l› için
tahmin yapt›¤› geliflmekte olan 81 ülkeden 26’s›nda TEE 0.96’n›n
alt›ndad›r. Baflka deyiflle ilkö¤retimde her yüz çocu¤a karfl›l›k düflen k›z çocuk say›s› 96’dan azd›r. Bu bak›mdan en geride yer alan
ülkeler Yemen (61), Nijer (67), Çad (69), Burkina Faso (71), Mali
(74), Fildifli Sahili ve Gine–Bissau (76), Benin (78) ve Gine (79)’dir.
Toplumsal cinsiyet a盤›n›n belki de en ilginç yönü, bu a盤›n
erkekler de¤il de k›zlar›n lehine oldu¤u bölgeler ve ülkelerin varl›¤›d›r. UNICEF’in 2005 y›l› için ilkö¤retim net devaml›l›k oran›
(NDO) tahminlerine göre Latin Amerika/Karayipler ve Do¤u
Asya/Pasifik olmak üzere iki bölgede ilkö¤retimdeki k›z çocuk
yüzdesi erkek çocuk yüzdesini biraz aflmaktad›r. Ayr›ca, 81
ülkeden 12’sinde TEE 1.05 veya bunun üzerindedir ve bu durum
okullarda k›z çocuklar›n erkeklerden daha fazla oldu¤unu
göstermektedir.
Burada önemli olan husus, toplumsal cinsiyet a盤›n›n tersine
oldu¤u ülkelerde ve bölgelerde bile k›z çocuklar›n e¤itiminin
öncelik tafl›maya devam etti¤inin görülmesidir. Bunun iki
nedeni vard›r. Bir kere, belirli bir ülkedeki istatistikler, k›z
çocuklar›n okul devaml›l›klar›n›n iyi düzeyde oldu¤u bölgeler
için bile birtak›m kayg›lar› ortaya ç›karabilir. Örne¤in, genel
olarak al›nd›¤›nda Latin Amerika/Karayipler bölgesinde
ilkö¤retimdeki k›z çocuk say›s› erkek çocuk say›s›ndan fazlad›r;
ancak, UNICEF’in Guatemala için yapt›¤› tahminlere göre 2005
y›l›nda bu ülkede ilkö¤retime giden her 100 erkek çocu¤a 97 k›z
çocuk düflmektedir. Benzer biçimde ülke istatistiklerinin okullu
k›z çocuk say›s›n› daha fazla gösterdi¤i durumlarda bile, ayn›
ülke içinde k›z çocuklara karfl› yo¤un ayr›mc›l›k uygulanan
yöreler olabilir. Örne¤in, yerli halka veya az›nl›klara mensup
çocuklara yap›ld›¤› gibi.
Toplumsal cinsiyet a盤›n›n k›zlar lehine oldu¤u ülkelerin bile k›z
çocuklar›n e¤itimine özel önem vermeleri gere¤inin ikinci nedeni
de fludur: BKH’nin aç›kça ortaya koydu¤u gibi, toplumsal cinsiyet eflitli¤i yaln›zca herkesin ilkö¤retim e¤itimini tamamlamas›
için bir temel olarak ifllev görmenin ötesinde, ayn› zamanda genel olarak toplumsal cinsiyet eflitli¤inin ve kad›n›n güçlendirilmesinin de platformunu oluflturmaktad›r. K›z çocuklar›n e¤itimde ve
e¤itim yoluyla eflitli¤e ulaflmalar›na gerekli özen gösterilmelidir
ki kad›nlar daha genifl anlamda toplum içinde güçlenebilsinler.
Gelinen bu aflamada, dünyan›n k›z çocuklar›n e¤itimi
konusundaki kararl›l›¤›n›n hiç sars›lmamas›n› sa¤lamak büyük
önem tafl›maktad›r. Toplumsal cinsiyette anlaml› bir eflitlik
düzeyine ulafl›lmas›n› bir iki y›l ertelemenin maliyeti yüksek
olacakt›r. Bu maliyete katlanacak olan yaln›zca tek tek k›z
çocuklar de¤il, ayn› zamanda Biny›l Kalk›nma Hedeflerinin
6
tamam›d›r. K›z çocuklar›n e¤itimine yat›r›m, bütün çocuklar›n
kaliteli e¤itim görme haklar›n› kollayan, toplumsal cinsiyet
eflitli¤inden kad›n›n güçlendirilmesine kadar di¤er bütün
hedefler için s›çrama tahtas› oluflturan bir stratejidir.
ENGELLER, TEHD‹TLER VE FIRSATLAR
E¤itim ve toplumsal cinsiyetle ilgili BKH’nin gerçekleflmesi
yolunda kaydedilen mesafe, salt e¤itim sa¤lanmas›n›n ötesinde,
kimi çocuklar›n okula bafllamalar›n› veya tamamlamalar›n› önleyen engellerin afl›lmas›na da ba¤l›d›r. Bu alandaki eflitsizlikler,
politikalar› belirleyenler ve kalk›nma kurulufllar›na önemli görevler yüklemektedir. Bunlar›n önemi ne kadar tan›n›rsa, önümüzdeki 10 y›lda ilerleme f›rsatlar› da o kadar iyi yakalanacakt›r.
Önemli engeller aras›nda yoksulluk, çocuk iflçili¤i, çocuk kaçakç›l›¤›, HIV/AIDS, kimi yerleflimlerin uzak ve ücra yerlerde olmas›,
altyap› yetersizli¤i, etnik köken, kad›n›n düflük sosyal statüsü,
annenin e¤itimsizli¤i, iç çat›flmalar, do¤al felaketler ve fliddet yer
almaktad›r. Bu engeller ço¤u kez üst üste geldi¤inden, aralar›ndaki etkileflimin e¤itimde ne gibi sonuçlara yol açt›¤›n› belirlemek güçtür. Dolay›s›yla, bu alanda ayr›flt›r›lm›fl istatistiklerin derlenmesi, gelecekteki politika ve uygulamalar›n sa¤lam temele
oturmas› aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Bu flekilde ayr›flt›r›lm›fl istatistikler, örne¤in, cinsiyetlerinin, cinsel sömürüye aç›kl›klar›n›n ve HIV/AIDS’in bir araya gelmesinin k›z çocuklar› nas›l
etkiledi¤ini, k›z çocuklar›n yoksul hane veya k›rsal alan kökenlerinin bu durumlarda ne ölçüde pay› oldu¤unu ortaya koyabilir7.
Yoksulluk
Geliflmekte olan bütün bölgelerden derlenen hanehalk› araflt›rma verileri, en yoksul yüzde 20’lik dilime mensup çocuklar›n
ilkö¤retim e¤itimi alamama olas›l›klar›n›n en varl›kl› yüzde 20’lik
dilime mensup çocuklara göre 3.2 kat daha fazla oldu¤unu
göstermektedir. Ancak, bu oran, bölgeler ve ülkeler aras›ndaki
büyük farkl›l›klar› örtmektedir. Örne¤in ODA/BDT bölgesinde en
yoksul kesimden çocuklar›n ilkö¤retim e¤itimi alamama
olas›l›klar› di¤erlerinden 1.6 kat daha fazla iken, bu oran hem
Orta Do¤u/Kuzey Afrika, hem de Latin Amerika/Karayipler bölgelerinde 4.5’e ç›kmaktad›r. Dahas›, ODA/BDT’de bile ülkeler
aras›nda önemli farkl›l›klar vard›r. Örne¤in Kazakistan ve
Moldova söz konusu oldu¤unda bu ülkelerdeki en yoksul yüzde
20’lik nüfus kesimine mensup çocuklar›n ilkö¤retim e¤itimi
alamama olas›l›klar› di¤erlerine göre 5 kat daha fazlad›r.
Her bölgede, bu anlamdaki farkl›l›¤›n ileri düzeylerde oldu¤u
ülkeler bulunmaktad›r. Örne¤in Do¤u Asya/Pasifik’te Endonezya
(5.6); Do¤u/Güney Afrika’da Eritre, Madagaskar ve Zambiya (4.9
ve daha üzeri); Orta Do¤u/Kuzey Afrika’da Cezayir ve Bahreyn
(4.9 ve daha üzeri); Güney Asya’da Hindistan (3.4); Latin
Amerika/Karayipler’de Nikaragua, Peru, Surinam ve Venezüela
(6 ve daha üzeri); ve Bat›/Orta Afrika’da Kamerun (5) gibi.
Dahas›, ilkö¤retime gitmeyen çocuklar›n yüzde 77’si geliflmekte
olan ülkelerdeki hanelerin en yoksul yüzde 60’l›k bölümüne
mensuptur. Bu oran Latin Amerika/Karayipler (yüzde 84) ve
Do¤u/Güney Afrika’da (yüzde 80) daha yukar›ya ç›kmaktad›r.
‹lkö¤retim ça¤›ndaki bütün çocuklar›n 2015 y›l›na kadar okula
gitmelerinin sa¤lanmas›, her ülkenin kendi koflullar›na göre
titizlikle uyarlanm›fl programlar› ve müdahaleleri gerektirmekt-
edir. Örne¤in gerek Eritre’de ve gerek Venezüela’da okula
gitmeyen çocuklar›n en az yüzde 90’› nüfusun en yoksul yüzde
60’l›k kesimine mensupken, Venezüela’da bütün çocuklar
aras›nda okula gitmeyenlerin oran› yaln›zca yüzde 7, Eritre’de ise
yüzde 37’dir.
Beflte birlik dilimlere göre hane refah düzeyi
itibar›yla ilkö¤retime gitmeyen çocuklar
ODA/BDT
Bunun gibi, yoksul ailelerden k›z çocuklara ulaflmak için farkl›
stratejiler gerekebilir. Bir k›z çocuk ne kadar çeflitli dezavantajlarla kuflat›lm›flsa, e¤itim sisteminin de bu k›z›n genel okullaflma
dalgas› içinde nas›l olsa okullu olaca¤›n› varsaymak yerine bu
çocu¤a ulaflmak için o kadar özel önlemler gelifltirmesi gerekir.
Annenin e¤itimi
Bir çocu¤un okul devaml›l›¤›n› belirleyen bir di¤er önemli etmen
de çocu¤un annesinin e¤itim görüp görmedi¤idir. Nitekim,
anneleri hiç e¤itim görmemifl çocuklar›n okul d›fl› kalma
olas›l›klar›, anneleri belirli bir düzeyde e¤itim alm›fl çocuklara
göre iki kattan daha fazlad›r. Latin Amerika/Karayipler söz
konusu oldu¤unda bu farkl›l›k 2.5 katla ifade edilmektedir. 8
ülkede, anneleri hiç e¤itim görmemifl çocuklar›n okula gitmeme
olas›l›klar›, di¤erlerine göre en az üç kat daha fazlad›r: Venezüela
(4.8), Surinam (4.4), Kamerun (3.9), Fildifli Sahili (3.7), Guyana
(3.4), Eritre (3.4), Hindistan (3.3) ve Gine–Bissau (3.0).
Geliflmekte olan ülkelerde okula gitmeyen çocuklar›n yüzde
75’inin anneleri hiç e¤itim görmemifltir. Ancak, bu ortalaman›n
gizledi¤i bölgesel eflitsizliklere de bakmak gerekir. Örne¤in,
Bat›/Orta Afrika, Güney Asya, Orta Do¤u /Kuzey Afrika bölgelerinde ilkokula gitmeyen çocuklar›n yüzde 80’inin anneleri de hiç
e¤itim görmemiflken, bu oran Do¤u Asya/Pasifik bölgesinde yüzde 28’e, ODA/BDT bölgesinde de 1’e inmektedir. Bu durumun
bafll›ca nedeni, son iki bölgede k›z çocuklar›n e¤itiminin geçmiflte
de daha yüksek düzeylerde olmas›d›r. Latin Amerika/Karayipler
bölgesinde ise ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n yaln›zca yüzde
20’sinin anneleri e¤itimsizdir; ancak, bu annelerin çocuklar›, okula
gitmeyen çocuklar›n yar›s›ndan fazlas›n› oluflturmaktad›r. Bu da,
bölge içindeki büyük ekonomik eflitsizliklerin bir göstergesidir.
Annenin e¤itim düzeyi, bir çocu¤un okula gidip gitmeyece¤ini
belirleme aç›s›ndan kuflkusuz önemli bir etmendir. Mümkün
oldu¤u kadar çok say›da k›z çocu¤unu, baflka bir deyiflle
gelece¤in annelerini okullaflt›rma, e¤itimlerini tamamlamalar› bu
nedenle önemlidir.
Co¤rafi yerleflim
Çocuklar›n okula gitme flans›, k›smen, nerede yaflad›klar›na da
ba¤l›d›r. Geliflmekte olan ülkelerde k›rsal kesimdeki çocuklar›n
yüzde 30’u okul d›fl›ndayken, bu oran ayn› ülkelerin kentsel
yerleflimlerinde yüzde 18’dir. K›rsal alandaki okul d›fl› çocuk
oran›n›n yüksekli¤ine birkaç etmen birlikte yol aç›yor olabilir: Bu
çocuklar›n en yak›n okula ulaflmak için uzun mesafe yol gitmek
zorunda olmalar›; k›rsal kesimdeki çocuklar›n anne–babalar›n›n
e¤itimli olmalar› ve e¤itime de¤er vermeleri olas›l›¤›n›n görece
düflük olmas›; iyi ö¤retmenleri k›rsal kesime çekmenin genellikle
daha güç olmas› gibi.
Latin Amerika/
Karayipler
Do¤u Asya/Pasifik
Güney Asya
En yoksul %20
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
En varl›kl› %20
Do¤u/Güney Afrika
Bat›/Orta Afrika
Küresel olarak bak›ld›¤›nda, ilkö¤retime gitmeyen bütün
çocuklar›n yüzde 82’si k›rsal alanlardaki çocuklard›r. Ancak
burada da bölgelere göre farkl›laflmalar görülmektedir. Örne¤in
%0
%10
%20
%30
%40
%50
%60
%70
7
ilkö¤retim d›fl› çocuklar aras›nda k›rsal kesimde olanlar›n pay›
Latin Amerika/Karayipler bölgesinde en düflükken (yüzde 60),
Do¤u/Güney Afrika’da en yüksektir (yüzde 87). Hindistan’da
okula gitmeyen çocuklar›n yüzde 87’si k›rsal kesimdeki
çocuklard›r ve Hindistan büyük bir çocuk nüfusa sahip
oldu¤undan bu durum dünya ortalamas›n› da etkilemektedir.
Okula gitmeyen ve k›rsal kesimde yaflayan çocuklar aras›nda en
yoksun durumda olanlar genellikle k›zlard›r. Örne¤in Etiyopya’da
kentsel yerleflimlerde okuldaki her 100 erkek çocu¤a karfl›l›k 97
k›z çocuk varken, bu durum k›rsal alanlarda 100’e 76’d›r. Burkina
Faso’da ise okula giden her 100 erkek çocu¤a kentsel alanlarda
91, k›rsal alanlarda ise 57 k›z çocuk düflmektedir.
ORTAÖ⁄RET‹M
Geliflmekte olan ülkelerde ortaö¤retimde okullaflmaya iliflkin
olarak UNICEF taraf›ndan yap›lan son tahminlere göre8,
ortaö¤retim ça¤›nda olan çocuklar›n en fazla yüzde 39’u
okulludur (ölçü olarak ortaö¤retim net devaml›l›k oran› — ONDO
— kullan›lmaktad›r). Analizin ortaya koydu¤u bir baflka durum
da fludur: S›n›fta kalma veya okula geç bafllama gibi
nedenlerden dolay›, asl›nda ortaö¤retim ça¤›nda olan çocuklar›n
yüzde 27’si ilkö¤retim okullar›ndad›r. Bu da, çocuklar›n okula
zaman›nda bafllamalar›n›n ve asgari kay›pla ilerlemelerinin ne
kadar önemli oldu¤unu göstermektedir.
Ortaö¤retim düzeyinde toplumsal cinsiyet a盤›n›n en genifl
oldu¤u bölgeler Güney Asya ile Orta Do¤u/Kuzey Afrika’d›r.
Güney Asya’da ortaö¤renim ça¤›ndaki erkek çocuklar›n yüzde
44’ü bu kademedeki okullara giderken, k›z çocuklar için bu oran
Yerleflim yerine göre ilkö¤retime gitmeyen çocuk yüzdesi
%60
%60
%50
%50
Kentsel
%10
Latin Amerika/
Karayipler
%20
ODA/BDT
%20
Do¤u Asya/Pasifik
%30
Güney Asya
%30
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
%40
Do¤u/Güney Afrika
%40
Bat›/Orta Afrika
Latin Amerika/Karayipler
Belirli bir e¤itim görmüfl anneler
ODA/BDT
K›rsal
%0
8
Ortaö¤retimde en duyarl› konu, toplumsal cinsiyet eflitsizli¤ini
2005 y›l› sonuna kadar ortadan kald›rmakt›r. Araflt›rmaya konu
olan 75 ülkeden 22’si bu hedefe ulaflma yolundayken, 21’inin de
bunun için ek çaba harcamas› gerekmektedir. Bu arada, 15’i
Bat›/Orta Afrika bölgesinde olmak üzere 25 ülke bu hedefin çok
gerisindedir. Orta ö¤retimde k›z çocuk okullaflmas›n›n en düflük
oldu¤u ülke, bu kademedeki her 100 erkek çocu¤a 41 k›z
çocu¤un düfltü¤ü Yemen’dir.
Hiç e¤itimi olmayan anneler
Do¤u Asya/Pasifik
Güney Asya
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
Do¤u/Güney Afrika
Bat›/Orta Afrika
Annelerin e¤itim durumlar›na göre ilkö¤retime gitmeyen
çocuk yüzdesi
Bölgeler aras› farkl›l›klar, ortaö¤retim düzeyinde, ilkö¤retim
düzeyinde oldu¤undan daha belirgin biçimde ortaya
ç›kmaktad›r. ODA/BDT’de ortaö¤retim okullaflmas› 1990 y›l›ndan
bu yana önemli ölçüde düflmüfl olsa bile, bu bölgedeki ONDO
yüzde 70 ile di¤er bölgelerin hala üzerindedir. Di¤er uçta yer
alan Sahra–Güneyi Afrika’da ise, ça¤ nüfusu çocuklar›n yaln›zca
yüzde 20’si ortaö¤renimdedir. Do¤u Asya/Pasifik ve Orta
Do¤u/Kuzey Afrika bölgelerinde ilgili yafl gruplar›ndaki
çocuklar›n kabaca yar›s› ortaö¤renimdeyken, Latin
Amerika/Karayipler bölgesinde bu oran yüzde 44, Güney
Asya’da ise yüzde 40’t›r.
%10
%0
yüzde 36’d›r. Orta Do¤u ve Kuzey Afrika’da ise ayn› oranlar
s›ras›yla yüzde 54 ve yüzde 43’tür.
Latin Amerika/Karayipler bölgesinde ise aç›k k›zlar›n lehinedir.
Bu bölgede, ortaö¤renim ça¤›ndaki k›z çocuklar›n yüzde 47’si,
erkek çocuklar›n ise yüzde 41’i okullaflm›flt›r. Böylece, daha ilkö¤retim kademesinde ortaya ç›kan bölgesel e¤itim ortaö¤retim
kademesinde daha da pekiflmektedir ve ortadaki durum erkek
çocuklar›n e¤itime kat›lmalar›n› engelleyen etmenler üzerinde
daha yak›ndan durulmas›n› gerektirmektedir.
Ortaö¤retimde, toplumsal cinsiyet eflitli¤i aç›s›ndan önemli
kazan›mlar sa¤lanabilir. K›z çocuklar, toplumdaki yerlerini
sa¤lamlaflt›racak bilgi ve becerileri, tutum ve de¤erleri bu
ö¤retim kademesinde edinerek özgüvenlerini gelifltirip
güçlenebilirler. Konu bu aç›dan ele al›nd›¤›nda, normal olarak
e¤itime atfedilen yararlar›n daha büyük bir bölümü ilk de¤il
ortaö¤renimden kaynaklanmaktad›r. Bu da, ilkö¤retim
düzeyinde kazan›lan baflar›lar›n ortaö¤retimde pekifltirilmesinin
ne kadar önemli oldu¤unu ortaya koymaktad›r.
TOPLUMSAL C‹NS‹YET Efi‹TL‹⁄‹ VE ORTAÖ⁄RET‹M
Ortaö¤retim net devaml›l›k oranlar›a
Ortaö¤retim net devaml›l›k oranlar›a
Toplam
Erkek
K›z
K/Eb
Ülkeler ve bölgeler
Toplam
Erkek
K›z
K/Eb
Yemen
56.0
78.2
32.4
0.41
Gana
70.5
73.5
67.3
0.92
Gine
36.8
48.6
23.8
0.49
Gabon
84.8
88.3
81.6
0.92
Fildifli Sahili
38.0
48.8
28.5
0.58
Kenya
80.3
83.1
77.3
0.93
0.94
Ülkeler ve bölgeler
Mozambik
43.1
54.0
31.7
0.59
Madagaskar
48.9
50.3
47.4
Benin
47.2
58.6
35.2
0.60
Haiti
78.4
81.0
75.9
0.94
Mali
29.2
36.2
22.4
0.62
Bolivya
82.6
85.3
80.0
0.94
Nijer
13.7
16.9
10.6
0.63
Sudan (Kuzey)
63.2
64.8
61.5
0.95
Senegal
29.6
36.2
23.6
0.65
Peru
87.8
89.9
85.6
0.95
Çad
46.0
56.0
36.6
0.65
Swaziland
70.8
72.1
69.4
0.96
Irak
50.3
60.1
40.3
0.67
Viet Nam
79.0
80.6
77.5
0.96
Burkina Faso
15.3
18.2
12.4
0.68
Arnavutluk
46.7
47.4
46.0
0.97
Orta Afrika Cumhuriyeti
47.3
56.3
38.4
0.68
Sao Tome ve Principe
54.1
55.0
53.3
0.97
Kamboçya
50.4
60.0
40.6
0.68
Bangladefl
60.0
60.9
59.1
0.97
Togo
64.6
75.4
51.8
0.69
Bosna–Hersek
86.7
88.0
85.3
0.97
Türkiye
59.2
69.3
49.5
0.71
Komoros
37.9
38.4
37.5
0.98
Sierra Leone
37.7
43.1
31.9
0.74
Myanmar
68.5
69.2
67.8
0.98
Gambiya
47.5
54.9
40.4
0.74
Azerbaycan
95.1
96.1
94.1
0.98
Zambiya
58.6
67.3
49.6
0.74
Türkmenistan
85.4
85.6
85.3
1.00
Gine–Bissau
48.7
55.7
41.6
0.75
Güney Afrika
91.2
91.2
91.1
1.00
Nepal
71.3
80.4
61.8
0.77
Özbekistan
93.8
93.8
93.7
1.00
Burundi
35.5
40.0
31.7
0.79
Endonezya
60.7
60.5
61.0
1.01
Kongo Demokratik Cumhuriyeti
64.3
72.0
56.6
0.79
Dominik Cumhuriyeti
90.8
90.3
91.3
1.01
Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti
66.1
74.0
58.1
0.79
Kolombiya
73.9
73.1
74.8
1.02
1.02
Hindistan
63.7
70.6
56.2
0.80
Surinam
81.1
80.2
81.9
Kamerun
61.3
67.2
55.3
0.82
K›rg›zistan
86.2
85.4
87.1
1.02
Guatemala
51.4
55.7
47.4
0.85
Kazakistan
95.7
94.6
96.9
1.02
Nijerya
68.6
74.0
63.0
0.85
Brezilya
81.7
80.5
82.9
1.03
Eritre
73.0
78.5
67.3
0.86
Venezüela
87.7
86.2
89.2
1.03
Uganda
76.0
81.4
70.7
0.87
Moldova Cumhuriyeti
86.3
84.6
88.1
1.04
Moritanya
47.2
50.1
44.4
0.89
Ermenistan
94.3
92.6
96.1
1.04
1.05
Zimbabwe
70.7
74.7
66.3
0.89
Guyana
85.8
83.9
87.8
Angola
75.9
80.3
71.6
0.89
Trinidad ve Tobago
87.6
85.4
89.8
1.05
Tanzanya
40.1
42.4
38.2
0.90
Namibya
84.0
81.5
86.3
1.06
Malawi
73.4
77.0
69.6
0.90
Filipinler
80.9
76.9
84.9
1.10
M›s›r
79.6
83.4
75.4
0.90
Nikaragua
62.0
58.2
65.9
1.13
Tacikistan
76.3
79.9
72.7
0.91
Lesotho
73.0
68.6
77.6
1.13
Ekvador Ginesi
79.9
83.3
76.1
0.91
Mo¤olistan
76.5
71.6
80.8
1.13
Ruanda
39.4
41.0
37.8
0.92
Gölgelendirilmifl bölümde yer alan ülkeler, orta ö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolunda olan ülkelerdir (K/E oran›n›n 0.96 ile 1.04 aras›nda oldu¤u ülkeler).
a
Ortaokula net devaml›l›k oranlar› hane halk› araflt›rmalar›na dayanmaktad›r (Demografi ve Sa¤l›k Araflt›rmalar› ile Çok Göstergeli Kümelem Araflt›rmalar›), 1998–2003.
b
K›z çocuklar›n ortaö¤retime net devaml›l›k oran›n›n erkeklerin net devaml›l›k oran›na oran› (SNAR)
9
Okul ücretlerinin kald›r›lmas› yönündeki politikalar›n bölgede etkili oldu¤u görülüyor.
Do¤u/Güney Afrika, 2015 y›l›na kadar herkesin ilkö¤retim e¤itimi
görmesi için, NK/DO’da her y›l ortalama yüzde 2.75 olacak
flekilde büyük bir art›fl sa¤lamas› gereklidir. Bu, istatistiklerde
görülen toplumsal cinsiyet eflitli¤ine ve 1980–2001 döneminde
NK/DO’da ikinci en yüksek OYAH’›n (y›lda yüzde 0.9) sa¤lanm›fl
olmas›na karfl›n böyledir. Bölge ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n
yaln›zca yüzde 62’sini okullaflt›rabilmifltir ve Asya’ya göre küçük
bir nüfusa sahip olmas›na karfl›n, dünyada ilkö¤retime gitmeyen
çocuklar›n yüzde 19’u bu bölgededir.
Bölgedeki pek çok ülkede herkes için e¤itim yolundaki ilerleme
HIV/AIDS yüzünden ciddi bir kesintiye u¤ram›flt›r. Bu salg›n
e¤itim sistemlerini birçok aç›dan tahrip etmifltir. Ö¤retmenleri ve
okul yöneticilerini meslek yaflamlar›n›n en verimli dönemlerinde
pençesine alarak okullar› yoksun b›rakm›flt›r. Büyüklerini yitiren
çocuklar kalanlar›n geçim sorumlulu¤unu üstlenerek okula
gidemez duruma gelmifllerdir. Gene HIV/AIDS yüzünden genifl
ailenin sa¤lad›¤› geleneksel güvenceler sars›lm›fl, topluluklar›n
elindeki kaynaklar tükenme noktas›na gelmifltir.
Herkes için e¤itim hedefine daha çok yol oldu¤unu unutmaks›z›n
belirtmek gerekirse, bölgedeki ülkeler böyle bir ortamda bile
ciddi bir siyasal kararl›l›k göstererek ve ilkö¤retimi mutlak bir
kararl› politika ç›k›fllar› yapabilen ülkelerin, artan d›fl yard›mlar ve
d›fl borç hafifletmeleriyle desteklenmesi gerekmektedir. Bu ülkeler, herkesin ilkö¤retim e¤itimi almas› ad›na neler yap›labilece¤ini di¤er geliflmekte olan ülkelere göstermifllerdir.
UNICEF’in 2005 y›l› için yapt›¤› tahminler k›z ve erkek çocuklar
için net okul devaml›l›k oran›n› yüzde 65 olarak gösterse bile toplumsal cinsiyet eflitli¤i bölge için büyük önem tafl›maya devam
etmektedir. Son y›llarda Afrika’n›n güneyindeki ve do¤usundaki
ülkelerin büyük bölümünde çocuk dostu okullar, toplumsal cinsiyete duyarl› beceri e¤itimi, okul beslenme programlar›, ö¤retmen yetifltirme ve çocuklar›n kat›l›m› gibi nitel iyilefltirmeler
sayesinde k›z çocuklara e¤itim imkanlar› sa¤lama alan›nda güçlü
bir e¤ilim oluflmufltur. Okullarda cinsiyet eflitli¤i sa¤lanmas›
alan›ndaki kazan›mlar, bu iyilefltirmelerle birlikte, Afrika K›z
Çocuklar E¤itim Giriflimi ile BM K›z Çocuklar›n E¤itimi Giriflimi
taraf›ndan sa¤lanan desteklerden kaynaklanmaktad›r. K›z
Çocuklar›n E¤itimi Hareketi (KEH), bütün bu çabalar›n, k›z
çocuklar›n kendilerinin de¤iflim için çaba gösterdikleri bir
somutlaflma biçimidir. Sonuçta 1980’den 2001’e kadar olan
dönemde k›z çocuklar›n okula kat›l›m›ndaki art›fl, ortalama olarak
y›lda erkek çocuklar›n kat›l›m›ndaki art›fl›n yüzde 0.5 puan
üzerinde seyretmifltir.
DO⁄U/GÜNEY AFR‹KA: DAH
öncelik olarak benimseyerek kimi önemli kazan›mlar sa¤layabilmifllerdir. Bölgede bu yönde etkili olan politikalar aras›nda okul
harçlar›n›n ve al›nan di¤er ücretlerin kald›r›lmas› da yer almaktad›r. Gerçekten de bu yöndeki politikalar, ekonomik tutumlulu¤un
ön plana ç›kar›ld›¤› 1980’lerden bu yana bölgede daha da genelleflmifl ve ilkö¤retim düzeyindeki okullaflmada h›zl› ad›mlar at›lmas›n›n anahtar› oldu¤unu ortaya koymufltur.
Malawi’de okul ücretlerinin 1994 y›l›nda kald›r›lmas›n›n ard›ndan
çocuklar kitlesel olarak okullara yönelmifllerdir ve di¤er ülkelerde
de buna benzer süreçler yaflanm›flt›r. Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti’nde okul ücretlerinin 2002 y›l›nda kald›r›lmas› sonucunda
ilkö¤retimlere kay›tl› çocuk say›s› 1.4 milyondan 3 milyona
s›çram›flt›r. Kenya’da ise, ayn› uygulaman›n devreye sokuldu¤u
2003 y›l›nda ilkö¤retime kay›tl› çocuk say›s› yaln›zca ilk hafta
içinde yüzde 22 artm›flt›r. Uganda’da ise, her ailenin ilk dört
çocu¤una ücretsiz e¤itim imkanlar› sa¤lanmaktad›r ve bu model
de benimsenmifl, baflar›l› olmufltur.
Okul ücretlerini kald›ran ülkelerdeki bafll›ca güçlük, fazla talebi
karfl›layacak yeterli derslik, materyal ve ö¤retmen sa¤layarak
e¤itimin kalitesini korumada ortaya ç›kmaktad›r. Asl›nda bu tür
10
Bölgede, Mauritius, fieyseller ve Güney Afrika gibi, herkesin
temel e¤itim görmesi hedefine çok yaklaflm›fl ülkeler de vard›r
(bu ülkelerde NK/DO yüzde 90’›n üzerindedir). Bununla birlikte,
bölgede, erkek k›z bütün çocuklar› okula yöneltme ve böylece
bölgesel istatistikleri düzeltme hedefinin çok gerisinde üç ülke
vard›r. 2001 y›l›nda NK/DO Eritre’de yüzde 42.9, Etiyopya’da yüzde 30.6, Somali’de ise tasavvur edilmesi bile güç bir düzeyde,
yüzde 10.8’dir. Tüm dünyada okula gitmeyen çocuklar›n 7.8 milyonu yaln›zca Etiyopya’dad›r ve okula gitmeyen çocuklar›n mutlak say›s› aç›s›ndan Etiyopya Hindistan’dan sonra ikinci s›rada
yer almaktad›r.
Bütün çocuklar›n ilkö¤retime gönderilmesi alan›nda önemli
geliflmeler sa¤layan ülkelerin flimdi ortaö¤renim talebiyle
karfl›laflmalar› umut verici bir geliflmedir. Örne¤in Kenya’da
e¤itim açl›¤› çeken çocuklar›n kitlesel yönelimi flimdi
ortaö¤renime do¤rudur. Kenya’da 2004 y›l›nda ilkö¤retim
diplomas› almaya aday çocuk say›s›nda yüzde 12 art›fl olmufltur.
Ne var ki, bu ülkedeki 4,000 kadar ortaö¤retim kurumu
ilkö¤retimi bitiren çocuklar›n yar›s›ndan az›na e¤itim
verebilmektedir.9
%100
‹lkö¤retime net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001)
Do¤u/Güney Afrika bölgesinde 12 ülke ilkö¤retim e¤itiminde
toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama hedefine 2005 y›l›nda
ulaflabilecek durumdad›r. Ancak, toplam net kay›t/devaml›l›k
oranlar› (2001) Mauritius’ta yüzde 99.2 gibi yüksek bir
orandan Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti’nde yüzde 54.4 gibi
düflük bir oran aras›nda de¤iflkenlik göstermektedir.
%80
%60
A G‹DECEK YOL VAR
Tanzanya Birleflik Cumhuriyeti
Zambiya
Madagaskar
Kenya
Swaziland
Uganda
Zimbabwe
Malawi
Ruanda
Güney Afrika
fieyseller
Mauritius
%40
%20
%0
11
Bölgedeki toplumsal cinsiyet a盤› çok büyük.
Dünyan›n 2015 y›l›na kadar herkesin temel e¤itim görmesi
fleklindeki BKH’ye ulaflmada en çok zorlanaca¤› bölge Bat›/Orta
Afrika bölgesidir. 1980 y›l›ndan bu yana y›ll›k ortalama yüzde
0.8’lik art›fla karfl›n bölgedeki NK/DO 2001 y›l›nda yüzde 55’tir.
Dünyada ilkö¤renime net kat›l›m›n yüzde 60’›n alt›nda oldu¤u 21
ülkenin üçte birinden fazlas› bu bölgededir. 2001 y›l›nda Kongo
Demokratik Cumhuriyeti ve Nijerya’da okul d›fl› toplam çocuk
say›s› s›ras›yla 5.3 ve 7.7 milyondu. Okul d›fl› çocuk say›s›n›n
bunlardan daha fazla oldu¤u yaln›zca üç ülke vard›r: Etiyopya,
Hindistan ve Pakistan.
Bat›/Orta Afrika bölgesinde herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesi
hedefine an yak›n ülkeler nüfus aç›s›ndan en küçük ülkelerdir:
Yeflil Burun ile Sao Tome ve Principe. Di¤er uçta yer alan
Burkina Faso, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Nijer’de ise her
5 çocuktan en fazla ikisi ilkö¤retim e¤itiminden
yararlanabilmektedir.
UNICEF’in 2005 y›l› için yapt›¤› ve devaml›l›k verilerine dayanan
tahminlere göre bölgede toplumsal cinsiyet a盤›, 0.90’l›k CEE ile
özellikle genifltir. ‹lkö¤retimde cinsiyet eflitli¤inin 2005 y›l›na
kadar sa¤lanmas› hedefine yak›n yaln›zca befl ülke vard›r:
Kamerun, Gabon, Gana, Moritanya ve Sao Tome ve Principe
(2001 y›l› net kay›t/devaml›l›k tahminleri Yeflil Burun’un da hedef
üzerinde oldu¤unu göstermektedir). Bölgedeki ülkeler aras›nda
k›zlar›n e¤itim aç›s›ndan en dezavantajl› konumda oldu¤u ülkeler
Çad ve Nijer’dir.
Okul terk ve s›n›f tekrar› oranlar› yüksektir ve ilkö¤retim birinci
s›n›ftan beflinci s›n›fa kadar gelebilenlerin say›s› hayli azd›r.
Örne¤in Çad’da ilkö¤retime bafllayan her 10 çocuktan yaln›zca
biri hiç s›n›f tekrarlamadan beflinci s›n›fa gelebilmektedir10.
Ö¤retmen say›s›ndaki yetersizlikler, ö¤retmenlerin ayl›klar›n›n
düflüklü¤ü ve mesleki geliflim f›rsatlar›n›n s›n›rl›l›¤›, bölgede
esasen düflük olan e¤itim kalitesini daha da olumsuz etkileyen
faktörlerdir.
Bölgedeki geliflime sekte vuran bir baflka etmen de ola¤anüstü
durumlard›r. Örne¤in 1990’dan 2003’e kadar olan dönemde
Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Liberya ve Sierra Leone’de
önemli silahl› çat›flmalar yaflanm›flt›r 11. Savafl›n bu ülkelerdeki
çocuklar›n e¤itimleri üzerindeki olumsuz etkileri
hesaplanamayacak boyutlardad›r. Bütün bunlara karfl›n,
sa¤lanan önemli ilerlemeler aras›nda, Orta Afrika Cumhuriyeti,
BATI/ORTA AFR‹KA: ‹VED‹ Ö
%100
%80
%60
%0
12
Çad
Benin
Gine
Liberya
%20
Fildifli Sahilleri
%40
Kongo, Fildifli Sahili ve Liberya’daki ‘okula dönüfl’ kampanyalar›
yer almaktad›r. Örne¤in Liberya’da 2003 y›l› A¤ustos ay›nda
imzalanan bar›fl anlaflmas›n›n ard›ndan ülke ölçe¤inde bafllat›lan
okula dönüfl kampanyas› arac›l›¤›yla 7,200’den fazla ö¤retmen
‘h›zl› e¤itim yan›t›’ için seferber edilmifl, böylece tahminen 830
bin çocu¤un okullaflmas› sa¤lanm›flt›r.
Bat›/Orta Afrika ve di¤er bölgelerdeki okula dönüfl
kampanyalar›ndan edinilen dersler temel e¤itim paketlerine
içsellefltirilmifltir. Lojistik, hizmetler ve tedarik ifllemleri aç›s›ndan
bu gibi müdahalelere baflvurulmas›, bölgedeki istikrarl› ülkelerde
kaliteli temel e¤itime eriflimi art›racak ve h›zland›racakt›r.
biraz fazlas› ortaö¤renime devam etmektedir. Ortaö¤renim net
devaml›l›k oranlar›n›n en düflük oldu¤u ülkeler ise Nijer (yüzde
13.7) ve Burkina Faso’dur (yüzde 15.3).
Bölgedeki hükümetlerin karfl›laflt›klar› ve e¤itime büyük zarar
veren güçlükler aras›nda yoksulluk ve a¤›r d›fl borç yükü de yer
almaktad›r. Hükümetler, do¤urganl›k oranlar›n›n halen yüksek
oldu¤u ve çocuk say›s›n›n her y›l daha da artt›¤› bir nüfusun
e¤itim taleplerine yan›t vermeye çal›flmaktad›rlar. Herkesin
ilkö¤retim e¤itimi almas›n›n sa¤lanaca¤› 2015 y›l› hedefine
ulafl›labilmesi için NK/DO’da y›lda yüzde 3.2’lik bir ortalama art›fl
h›z› gereken bir bölgede acil önlemlerin, bu arada uluslararas›
destek ve finansman›n gerekti¤i aç›kt›r.
Gelecek vadeden bir di¤er müdahale ise bölgedeki ülkelerin
ço¤unda kullan›lan çocuk dostu okul modelidir. Nijerya ve
Senegal’de bu model bir ad›m daha ileri tafl›narak ulusal
standart oluflumunda kullan›lm›flt›r.
Devaml›l›k verilerine dayan›larak yap›lan tahminler, bölgede
ortaö¤retim düzeyinde toplumsal cinsiyet eflitli¤i sa¤lama
hedefine yak›n tek ülkenin Sao Tome ve Principe oldu¤unu
göstermektedir. Ancak bu ülkede ça¤ nüfusunun yar›s›ndan
NLEMLER GEREK‹YOR
‹lkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001)
Bat›/Orta Afrika bölgesindeki 10 ülkede toplumsal cinsiyet
eflitli¤i endeksi 0.85’in alt›ndad›r.
K›z
Nijer
Burkina Faso
Mali
Orta Afrika
Cumhuriyeti
Gine–Bissau
Erkek
13
Sa¤lanan geliflmelere karfl›n çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›mlar› hala düflük düzeyde.
Güney Asya’da ilkö¤retimde NK/DO yaln›zca küresel
ortalaman›n alt›nda kalman›n ötesinde, Sahra Güneyi Afrika
d›fl›nda en düflük düzeydedir. Bununla birlikte belirli ilerlemeler
de sa¤lanm›flt›r. 1980–2001 döneminde NK/DO y›lda ortalama
yüzde 0.9 artm›flt›r ve bu da art›fl h›z› bak›m›ndan bölgeyi ikinci
s›raya yerlefltirmifltir.
Bölgenin tümündeki ilerlemelere karfl›n, çocuklar›n ilkö¤retime
kat›l›mlar› kabul edilemeyecek ölçüde düflüktür. 2001 y›l›nda tüm
dünyada okula gitmeyen çocuklar›n üçte birinden fazlas› bu
bölgedeydi. Tüm dünyada ilkö¤retim d›fl› toplam 115 milyon
çocu¤un 26.8 milyonu Hindistan’dad›r (yüzde 23). Bu say›lar
Pakistan’da 7.8 milyon (yüzde 7) ve Bangladefl’te 3.8 milyondur
(yüzde 3). E¤itim aç›s›ndan bölgedeki ülkeler aras›nda önemli
farkl›l›klar görülmektedir. Örne¤in Sri Lanka herkes için
ilkö¤retim e¤itimi hedefine ulaflm›fl durumdad›r. Tsunami
felaketi 20 y›ll›k kazan›mlar› 20 dakikada yok etmeden ence
Maldivler’de hedefe çok yaklaflm›flt›. Buna karfl›l›k Afganistan ve
Bhutan’da ilkokul ça¤›ndaki çocuklar›n ancak yar›s›ndan biraz
fazlas› ilkö¤retim gitmektedir.
1980–2001 döneminde bölgede k›z çocuklar›n ilkö¤retime
kat›l›mlar›nda OYAH erkeklerinkinin iki kat›ndan fazla olmufltur.
art›fl yüzde 3.1 olmal›d›r. 2015 y›l› için gerekli ortalama y›ll›k art›fl
h›zlar› Nepal için yüzde 2.3 (k›zlar için 2.6), Hindistan içinse yüzde
1.7’dir (k›zlar için 1.9).
Bölgedeki 8 ülkeden alt›s›, UNICEF’in e¤itimde toplumsal
cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas› için bafllat›lan ‘2005’e kadar 25’
Giriflimi çerçevesinde özel olarak hedef seçilmifltir. Bu ülkelerden
Bangladefl k›z çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›mlar›n› art›rma
aç›s›ndan en baflar›l› ülke olmufltur ve UNICEF’in tahminlerine
göre bu ülke Maldivler ve Sri Lanka ile birlikte (tsunami felaketi
öncesi rakamlar temelinde) 2005 y›l›na kadar ilkö¤retimde
cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolundad›r.
‹lkö¤retimi tamamlayan çocuk say›s›ndaki art›flla birlikte
ortaö¤renime yönelik talep de artm›flt›r. Sonuçta, 1990 ile 2000
aras›nda ortaö¤renim ça¤›nda olup okullaflan çocuk oran› üçte
birden yaklafl›k yüzde 50’ye ç›km›flt›r12.
Hindistan söz konusu oldu¤unda ise ortaö¤retimdeki durum
tersine dönmüfltür. 2000 y›l›nda yap›lan bir UNICEF
araflt›rmas›na göre, ortaö¤retime bafllayan k›z çocuklar›n yüzde
12.3’ü okulu b›rak›rken, okul b›rakan erkek ö¤rencilerin oran›
yüzde 9.9’dur. UNICEF araflt›rmas› ayr›ca ortaö¤retimdeki büyük
GÜNEY ASYA:
42 M‹LYON ÇOCUK OKUL DI
Bu art›fl h›z›na karfl›n toplumsal cinsiyet a盤› hala kabul
edilemez ölçüde büyüktür. UNICEF’in 2005 y›l› için yapt›¤›
tahminlere göre belgede erkek çocuklar›n yüzde 80’i okuldayken
bu oran k›z çocuklar için yüzde 75’tir. Kast sistemine dayal›
sosyal yap› ve kad›nlar›n statüsünün düflüklü¤ü, özellikle
Hindistan ve Nepal gibi ülkelerde k›z çocuklar›n e¤itimini
engellemektedir.
Bölgede e¤itimdeki toplumsal cinsiyet a盤›n›n en büyük oldu¤u
ülkeler, UNICEF’in 2005 y›l› CEE tahminlerinin 0.83’ü gösterdi¤i
Pakistan ve Nepal’d›r (0.89). Ayr›ca, tüm Güney Asya bölgesinde
2001 y›l› cinsiyet a盤›n›n en büyük oldu¤u ülke Afganistan’d›r.
Bir bütün olarak bölgede okula giden her 100 erkek çocu¤a 95
k›z çocuk düflmektedir. Bu, küresel ortalaman›n alt›nda
kalmaktad›r. Bu cinsiyet eflitsizli¤i göstergesi aç›s›ndan
bak›ld›¤›nda Nepal (89) ve Pakistan (83) özellikle geri
durumdad›r. 2015 y›l›na kadar herkese ilkö¤retim e¤itimi
sa¤lanmas› hedefine ulaflabilmesi için Pakistan’›n okullaflmadaki
y›ll›k art›fl h›z›n› ortalama yüzde 2.6’da tutmas› gerekmektedir.
Ancak, ayn› hedef için k›z çocuklar›n okullaflma h›z›nda gerekli
14
eflitsizliklerin Nepal için de geçerli oldu¤unu göstermektedir.
Sonuçta CEE Nepal için 0.77, Hindistan içinse 0.80’dir.
Bölgedeki ülkelerin ço¤unun, temel al›p geliflmeyi
h›zland›racaklar› radikal stratejilere ve yal›n önlemlere
gereksinim duyduklar› aç›kt›r. Güney Asya’da okul d›fl› çocuk
say›s›n›n fazlal›¤›, iyilefltirmelerin, yaln›zca gerçek tabloyu
maskeleyen ortalamalarda de¤il, mutlak say›larda da
gerçeklefltirilmesi gerekti¤ini göstermektedir.
Do¤u Asya/Pasifik
10,029,000
%8.7
Do¤u/Güney Afrika
21,421,000
%18.6
Orta Do¤u/
Kuzey Afrika
8,797,000
%7.6
Latin Amerika/
Karayipler
3,286,000
%2.8
ODA/BDT
2,922,000
%2.5
Sanayileflmifl Ülkeler
2,602,000
%2.3
Bat›/Orta Afrika
24,024,000
%20.8
fiINDA
Güney Asya
42,294,000
%36.7
‹lkö¤retime gitmeyen çocuklar (2001)
Bütün bölgeler birlikte al›nd›¤›nda 2001 y›l›nda ilkö¤retim ça¤›nda olup da
okula gitmeyen 115 milyon çocuk vard›r. Bunlar›n üçte birinden ço¤u Güney
Asya’dad›r. Dünya toplam›n›n 2005 y›l›nda azalaca¤› tahmin edilmektedir.
15
Son 25 y›lda çok büyük mesafe al›nd›.
Orta Do¤u/Kuzey Afrika bölgesi ilkö¤retimde son 25 y›l içinde
çok büyük mesafe alm›flt›r. Bölge y›lda yüzde 1.4 ile NK/DO’da
bütün bölgeler aras›nda en yüksek OYAH’› gerçeklefltirmifltir.
Bu art›fl h›z›n›n korunmas› durumunda bölge 2015 y›l›na kadar
herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas› hedefine
ulafl›labilecektir.
Ne var ki, bölgede, bu ortalamalar›n yans›tt›¤›n›n ötesinde iç
farkl›laflmalar vard›r. Cezayir, Bahreyn, M›s›r, Ürdün, Lübnan,
‹flgal Alt›ndaki Filistin Topraklar›, Katar, Suriye Arap
Cumhuriyeti ve Tunus herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lama
hedefine yaklaflmaktad›r. Di¤er uçta ise e¤itim sisteminin
henüz geliflmifl olmad›¤› ve bölgedeki yüksek OYAH’a karfl›n
2015 y›l› hedefinin gerçekleflemeyece¤i ülkeler yer almaktad›r.
E¤itim aç›s›ndan iki uçta yer alan iki ülkede son dönemde elde
edilen kazan›mlardan özellikle söz edilmesi gerekmektedir.
Tunus, bu alandaki sicili iyi olan ülkelerdendir; okullaflma
sorunu Cibuti, Sudan ve Yemen’de özellikle ciddidir. UNICEF’in
tahminlerine göre 2005 y›l›nda bölgedeki erkek çocuklar›n
yüzde 90’›, k›z çocuklar›n ise yüzde 84’ü ilkö¤retime gidiyor
olacakt›r. Her 100 erkek ö¤renciye 84 k›z ö¤renci düflmesi
dünyadaki en düflük oranlardand›r. Son 20–25 y›ll›k dönemde
bölgede sa¤lanan büyük ilerlemelere karfl›n ortada hala böyle
bir sorun vard›r.
2005 y›l› için tahmin edilen 1.05’lik CEE ile Bahreyn bölgedeki
genel e¤ilime karfl›t bir durum ortaya koymakta, bu ülkedeki k›z
ö¤renci say›s› erkek ö¤renci say›s›n› aflmaktad›r.
Toplumsal cinsiyet a盤› ortaö¤retim düzeyine gelindi¤inde
büyümektedir. Bu düzeyde, erkek çocuklar›n yüzde 54’ü, k›z
çocuklar›n ise yüzde 43’ü okullaflm›flt›r. Bölgede ortaö¤retim
devaml›l›¤› aç›s›ndan incelenen üç ülke aras›nda en iyi
durumda olan M›s›r’d›r. Bu ülkede ortaokullaflma oran› yüzde
80’dir ve ortaö¤retimdeki her 100 erkek çocu¤a 90 k›z çocuk
ORTA DO⁄U/
KUZEY AFR‹KA: ORTALAMA
bütün kademelerde yüksektir, 1’inci s›n›fa hemen hemen her
çocuk bafllamaktad›r ve gerek ilk gerekse ortaö¤retimde
toplumsal cinsiyet eflitli¤i sa¤lanm›flt›r (halen bu ülkede yüksek
ö¤retimde k›z say›s› erkek say›s›n› aflmaktad›r)13. Bu arada,
1980 ile 2001 y›llar› aras›ndaki dönemde ilkö¤retim
NK/DO’sunda yüzde 1.96’l›k OYAH tutturan Yemen temel
e¤itimde kat›l›mc› bir strateji benimsemifl ve bütçesinin yüzde
20’den fazlas›n› (gayr› safi yurtiçi has›lan›n yüzde 6’s›) e¤itime
ay›rm›flt›r. Yemen 2003 y›l› Mart ay›nda, Herkes ‹çin E¤itim H›zl›
Yol Giriflimi çerçevesinde uluslararas› donör toplulu¤undan en
çok finansal kaynak sa¤layan 10 ülkeden biri olmufltur14.
Bu kaynaklara gerçekten büyük gereksinim vard›r. 2015 y›l›na
kadar bütün çocuklar›n okullaflabilmeleri için Yemen, k›z
çocuklar›n ilkö¤retim okullaflma oran›n› y›lda yüzde 3.9,
erkeklerinkini ise yüzde 2.1 art›rmak zorundad›r. Halen
Yemen’de her 100 erkek çocu¤a karfl›l›k yaln›zca 60 k›z çocuk
ilkö¤retime gitmektedir.
E¤itimin kalitesi, okul terk oranlar› ve toplumsal cinsiyet a盤›
bölgede hala sorundur ve bunlardan toplumsal cinsiyet a盤›
16
düflmektedir. En geride olanlar ise, ortaö¤retimdeki her 100
çocu¤a 41 k›z çocu¤un düfltü¤ü Yemen ile, rakamlar›n 67/100
oldu¤u Irak’t›r. Bu iki ülkede toplam ortaokullaflma oran›n›n
yüzde 60’›n alt›nda oldu¤u tahmin edilmektedir.
Ancak, bu rakamlardan daha önemli olan, e¤itimin, genel
olarak, daha genifl kapsaml› ayr›mc›l›¤›, kad›nlar ve erkekler
aras›ndaki ekonomik ve siyasal eflitsizlikleri yeniden üreten ve
pekifltiren bir içerik tafl›mas›ndan duyulan kayg›lard›r. Bu
durum, bölgedeki birçok ülke için geçerlidir ve e¤itim
sisteminin toplumsal cinsiyete duyarl›l›¤›n› art›rma
gereksinimine iflaret etmektedir.
100%
K›z
Erkek
80%
Irak
20%
Fas
40%
Süriye Arap Cumhuriyeti
60%
0%
LARIN ÖTES‹NDE
‹lkö¤retim net kay›t/
devaml›l›k oranlar› (2001)
Suriye Arap Cumhuriyeti, Fas
ve Irak’›n 2005 y›l›na kadar
ilkö¤retimde toplumsal
cinsiyet eflitli¤i hedefini
gerçeklefltirebilmeleri için ek
çaba harcamalar›
gerekmektedir; Sudan,
Yemen ve Cibuti ise bu
hedefin çok gerisindedirler.
100%
80%
60%
40%
Cibuti
Yemen
Sudan
20%
0%
17
Sosyal, ekonomik ve demografik alt üst olufllar e¤itim sistemlerini etkiledi.
ODA/BDT’nin ilkö¤retim NK/DO’su 2001 y›l›nda yüzde 88 idi ve
geliflmekte olan ülkeler söz konusu oldu¤unda bu bölge
NK/DO’da yaln›zca Do¤u Asya/Pasifik ve Latin Amerika/
Karayiplerin gerisinde kal›yordu. Buna karfl›l›k ayn› bölgenin
NK/DO’sundaki OYAH 1980 ile 2001 aras›ndaki dönemde
geliflmekte olan ülkeleri kapsayan di¤er bütün bölgelerin
gerisinde kal›yordu (yüzde 0.35). Bu durum, k›smen, bölgenin
esasen daha ileri bir düzeyden bafllang›ç yaparak ilerlemesini
yans›t›yordu. Gerçekten de, bölgedeki hükümetler k›z ve erkek
çocuklar›n e¤itimine hep öncelik tan›yagelmifllerdi.
Bununla birlikte, tek tek ülkelere ait veriler incelendi¤inde, bölge
ortalamas›n›n 0.35 olmas›n›n temelinde de Türkiye’deki yüzde
0.7’lik y›ll›k ortalama art›fl h›z›n›n yatt›¤› görülmektedir. Elde veri
bulunan ülkelere bak›ld›¤›nda, Bosna Hersek d›fl›nda bölgedeki
bütün ülkelerin OYAH’› yüzde 0.1’in alt›ndad›r (Bosna Hersek’te
yüzde 0.2). ‹lkö¤retim yafl grubundaki NK/DO genelde artsa bile,
ilkö¤retime giden çocuk say›s› büyük ölçüde nüfus azalmas›
nedeniyle 1990’l› y›llarda fiilen azalm›flt›r15.
Bölgede 1990’lardan bu yana süren derin sosyal, ekonomik ve
demografik alt üst olufllar ulusal e¤itim sistemlerini olumsuz
yönde etkilemifltir. Birçok ülke, geçifl sürecinden önce de oldu¤u
eflitsizlikler di¤er bölgelerde oldu¤u kadar belirgin olmasa bile,
kimi ülkeler gene de herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas›
hedefine di¤erlerinden daha uzak konumdad›r. 2001 y›l›nda en
yüksek NK/DO’ya ulaflan ülkeler Eski Yugoslav Cumhuriyeti
Makedonya (yüzde 97.5), Arnavutluk (yüzde 97.2) ve
Tacikistan’d›r (yüzde 96). En düflük oranlar ise Balkanlar’daki
savafllar s›ras›nda büyük zarar gören S›rbistan ve Karada¤
(yüzde 76.2) ve Bosna Hersek (yüzde 86.2) ile Azerbaycan’d›r
(yüzde 79.9). Bunlardan S›rbistan ve Karada¤, iç savaflla birlikte
uluslararas› yapt›r›mlar›n damgas›n› vurdu¤u 90’l› y›llarda
ilkö¤retime kat›l›mda özellikle büyük bir düflüfl yaflam›flt›r.
Ortalamalar, ayr›ca ülkelerin kendi içlerindeki eflitsizlikleri de
gizlemektedir. Ayr›mc› uygulamalar ve kapsay›c› olmayan e¤itim
sistemleri, etnik az›nl›klara mensup çocuklar›n e¤itim sistemine
kat›l›mlar›n› engellemektedir. Bu çocuklarla birlikte özürlülerin
devaml›l›k oranlar› di¤er çocuklara göre daha düflüktür.
Eflitsizlikler özellikle okul öncesi e¤itim kademesinde belirgindir.
Kentsel alanlardaki kat›l›m ile k›rsal alanlardaki kat›l›m aras›nda
birincisi lehine önemli eflitsizlikler vard›r.
Bölge genel olarak al›nd›¤›nda, ilkö¤retim düzeyindeki cinsiyet
eflitli¤ine 2005 y›l›nda ulafl›labilecektir. Gerçekten de, Tacikistan
ODA/BDT:
DARALAN BÜTÇELER
gibi e¤itime ayr›lan kamu kaynaklar› yüzdesini korurken ve hatta
art›r›rken, di¤erlerinde (özellikle Ermenistan, Azerbaycan ve
Gürcistan olmak üzere Kafkas ülkeleri) GSYH içinde e¤itim
harcamalar›nda yüzde olarak azalma görülmektedir16.
Bu arada, birçok ülkede aileler, ders kitaplar›n›n, okul giysilerinin,
di¤er okul gereçlerinin ve hatta ana okulu ücretlerinin karfl›lanmas›nda güçlük çekmektedir. Kuzey Kafkasya, Kosova (S›rbistan
ve Karada¤) ve Orta Asya söz konusu oldu¤unda çat›flmalar ve
etnik gerilimler de çocuklar›n okul devaml›l›¤›n› olumsuz yönde
etkilemektedir.
Bölgede ilkö¤retim alan›ndaki ilerleme, 2015 y›l›nda herkesin
ilkö¤retim e¤itimi görmesi hedefine ulafl›lmas›n› sa¤layacak
kadar h›zl› de¤ildir. Bunun için yüzde 0.84’lük bir OYAH gerekmektedir. Bununla birlikte, bölgedeki birikimin ve bafllang›ç
zemininin güçlü olmas›, hedefe ulaflmak için gerekli h›zlanmay›
pekala mümkün k›lmaktad›r.
Her yerde oldu¤u gibi, bölge ortalamalar› ülkeler aras›ndaki
farkl›l›klar› gizleyebilir. Bu bölgedeki ülkeler aras›ndaki
18
d›fl›nda tek tek bütün ülkeler 2005 y›l› hedefine ulaflabilecek
konumdad›r. Türkiye’nin ise 2001 y›l›ndaki 0.93’lük düzeyden
2005 y›l›nda 0.96’ya ulaflmas› beklenmektedir (Türkiye,
UNICEF’in ‘2005’e kadar 25’ Giriflimi çerçevesinde k›z çocuklar›n
e¤itimine yönelik çabalar›n h›zland›r›lmas› gereken 25 ülke
aras›nda yer almaktad›r).
Bölgedeki ülkelerin verileri, az›nl›k gruplar aras›ndaki eflitsizlikleri
yans›tmakta yetersiz kalmaktad›r. Örne¤in Romanlar söz konusu
oldu¤unda k›z çocuklar›n okula kaydolmama ve okul terk
olas›l›klar› erkeklere göre çok daha yüksektir. Ayr›ca ülke
ortalamalar›, önceki sosyal yap›n›n çökmesi sonucu ortaya ç›kan
toplumsal cinsiyet eflitsizliklerini de yans›tmamaktad›r.
Bölgede ortaö¤retim altyap›s› da geliflkindir. Ortaö¤retime kay›t
son dönemde Bulgaristan ve Türkiye’de önemli bir art›fl
göstermifl, ancak Belarus, Estonya, Moldova, Romanya ve
Rusya Federasyonu’nda azalm›flt›r18. Ortaö¤retimde toplumsal
cinsiyet eflitli¤i genel olarak yayg›nken, k›z çocuklar›n daha
dezavantajl› olduklar› Tacikistan (0.91) ve Türkiye’de (0.71)
durum farkl›d›r.
Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya
Arnavutluk
Tacikistan
Kazakistan
H›rvatistan
Belarus
Bulgaristan
Romanya
Gürcistan
Ukrayna
K›rg›zistan
Rusya Federasyonu
Türkiye
Ermenistan
Bosna–Hersek
Moldova Cumhuriyeti
‹lkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001)
ODA/BDT bölgesindeki ülkelerin ço¤unlu¤u
ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini
sa¤lama hedefine 2005 y›l›nda ulaflabilecek
konumdad›r. Bu bölgede ilkö¤retime toplam
net kay›t/devaml›l›k oranlar› eski Yugoslav
Cumhuriyeti Makedonya’da yüzde 97.5 ile
S›rbistan ve Karada¤’da yüzde 72.6 aras›nda
de¤iflmektedir.
Türkmenistan
Özbekistan
Azerbaycan
S›rbistan ve Karada¤
%60
%60
%60
%60
%100
19
Bölge ortalamalar› ülkeler aras›ndaki ve ülkelerin kendi içlerindeki eflitsizlikleri gizleyebilir.
Eflitsizliklerin azalt›lmas› ve e¤itimin kalitesinin yükseltilmesi,
Latin Amerika/Karayipler bölgesinin e¤itimle ilgili BKH’lerine
yönelik at›l›m›nda iki temel konuyu oluflturmaktad›r. Bölgede
bu alanlarda 1990’l› y›llar boyunca ve 21. yüzy›l›n ilk y›llar›nda
istikrarl› geliflmeler sa¤lanm›fl, böylece bölge herkese
ilkö¤retim e¤itimi hedefine 2015 y›l›na kadar ulaflabilecek
yörüngeye girmifltir. NK/DO 1980 ile 2001 y›llar› aras›nda y›lda
ortalama yüzde 0.6 artm›fl ve bölge flimdi herkes için e¤itim
hedefinin çok yak›nlar›na ulaflm›flt›r.
Bir kez daha burada da, bölge ortalamalar›n›n ülkeler
aras›ndaki ve ülkelerin kendi içlerindeki eflitsizlikleri gizlemesi
söz konusudur. Bölgenin 2015 y›l› hedefine ulaflabilmek için
NK/DO’da sa¤lamas› gereken y›ll›k art›fl yüzde 0.4’ten
ibaretken, herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas› hedefinden
daha uzak ülkeler de vard›r ve bu ülkelerin bu yöndeki
çabalar›n› önemli ölçüde h›zland›rmalar› gerekmektedir.
Örne¤in bölgenin en yoksul ülkesi konumundaki Haiti’nin bu
hedefe ulaflmak için y›lda yüzde 3.3’lük bir art›fl h›z› yakalamas›
gerekmektedir. Bu ülkede 2001 y›l›nda ilkö¤retim ça¤›ndaki
çocuklar›n yaln›zca yüzde 54’ü okula gitmekteydi. Son
dönemdeki iç huzursuzluklar ve do¤al felaketler durumu daha
da güçlefltirmifltir. Guatemala’n›n tutturmas› gereken y›ll›k art›fl
Bölgedeki birçok ülkede toplumsal cinsiyet a盤› tek yönde
geliflmekte, okullardaki k›z çocuk say›s› erkek çocuk say›s›n›
aflmaktad›r. ‹lkö¤retimde k›z çocuklar kadar erkek çocuklar›n da
kat›l›m›n› sa¤lamak için en fazla çaba göstermesi gereken
ülkeler, CEE’nin 1.05 oldu¤u Bahamalar, Haiti (1.08) ve Saint
Kits ve Nevis’tir (1.12). Grenada ve Guatemala gibi ülkelerde
ise toplumsal cinsiyet a盤› ters yöndedir. Bu ülkelerde
okullardaki erkek çocuk say›s› k›zlardan fazlad›r.
Bölgede e¤itimle ilgili geliflmeler, birçok toplum içindeki derin
eflitsizliklerden özellikle etkilenmektedir. Zengin ile yoksul,
k›rsal alan ile kentsel alan aras›ndaki eflitsizlikler bölgenin
tümünde yayg›n olmakla birlikte, bu eflitsizliklerin daha da
derin ve belirgin oldu¤u ülkeler aras›nda Bolivya, Brezilya, El
Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua ve Paraguay yer
almaktad›r. Farkl› ›rksal, etnik veya dilsel kökenden insanlar
aras›ndaki e¤itim eflitsizli¤i ise Bolivya, Guatemala, Nikaragua
ve Panama’da özellikle dikkat çekici boyutlardad›r18. Özürlü ve
di¤er sa¤l›k sorunlar› olan çocuklar genellikle okullardan
d›fllanmaktad›r. E¤er bu konumdaki çocuklar›n temel e¤itim
haklar› yaflama geçirilecekse, konuya iliflkin sessizli¤in
bozulmas› gerekmektedir.
LAT‹N AMER‹KA/KARAY‹PLE
BÜYÜK Efi‹TS‹ZL‹KLER
h›z› ise yüzde 1.07’dir. Bu ülkede 2001 y›l› toplam ilkö¤retim
kay›t/devaml›l›k oran› yüzde 85’tir.
UNICEF’in bölge için yapt›¤› CEE 1.02’dir ve bu durumda bir
bütün olarak ülke ve bölgedeki ülkelerin büyük ço¤unlu¤u
hedef y›l olan 2005’e kadar ilkö¤retim düzeyinde toplumsal
cinsiyet eflitli¤ini sa¤lam›fl olacakt›r. E¤itimde toplumsal
cinsiyet eflitli¤i aç›s›ndan as›l sorun belirgin bir oranda k›zlar
aras›nda okullaflman›n (yüzde 47), erkeklere göre daha fazla
(yüzde 41) oldu¤u ortaö¤retimdedir.
Ne var ki, genel olarak al›nd›¤›nda, okullardaki eflitli¤in bu
ülkelerin herhangi birinde genel olarak toplumsal cinsiyet
eflitli¤ine ve kad›nlar›n güçlenmesine ne ölçüde katk›da
bulundu¤u tart›flmal› bir konudur. E¤itimde önemli ilerlemeler
sa¤lanm›fl olsa bile, e¤itim süreçlerini tamamlayan kad›nlar›n
durumu eskisinden pek de farkl› olmayabilmektedir. Latin
Amerika/Karayipler bölgesi söz konusu oldu¤unda, siyasal
kat›l›mda ve çal›flma yaflam›ndaki ücretlerde görülen
eflitsizlikler bu bak›mdan özellikle önemli örneklerdir.
20
Bölgedeki ülkelerin ço¤u, çocuklar›n okula haz›rlanmalar›nda
okul öncesi e¤itimin tafl›d›¤› önemi kavram›flt›r. 1990’l› y›llar
boyunca okul öncesi e¤itim hizmetlerinde özellikle örgün ve
örgün olmayan yaklafl›mlar› deneyen ve hükümet d›fl›
kurulufllar› da iflin içine katan devletlerde istikrarl› bir art›fl
görülmüfltür. Sonuçta, bölgede okul öncesi e¤itime brüt
kat›l›m ortalamas› 1990 y›l›nda yüzde 42’nin alt›nda iken,
2000’de yüzde 63’e ç›km›flt›r. Okul öncesi e¤itim, Aruba,
Barbados, fiili, Küba, Korsa Rika, Dominika, Ekvador, Guyana,
Jamaika, Meksika, Paraguay, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia,
Surinam ve Venezüela’da özellikle daha geliflkin durumdad›r.
Buna karfl›l›k Bahamalar, Honduras, Nikaragua ve Paraguay’da
okul öncesi e¤itim ça¤›ndaki çocuklar bu alanda daha s›n›rl›
hizmet alabilmektedirler.
UNICEF’in ortaö¤retime iliflkin tahminlerine göre bölgedeki befl
ülke (Brezilya, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Surinam ve
Venezüela) toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolundad›r.
Guyana, Nikaragua ve Trinidad ve Tobago ise a盤›n k›zlar
lehine oldu¤u ülkelerdir.
Guatemala
Dominik Cumhuriyeti
fiili
Küba
Kolombiya
Arjantin
R:
Peru
Bolivya
Ekvador
‹lkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitsizlikleri
Bölgedeki en kalabal›k ülkelerde ilkö¤retim
net kay›t/devaml›l›k oranlar›ndan hareketle
hesaplanan toplumsal cinsiyet eflitli¤i
endeksi (2001).
Venezüela
Meksika
Brezilya
Haiti
.92
.94
.96
.98
1.0
1.02
1.04
1.06
1.08
21
Bölge herkese ilkö¤retim e¤itimi sa¤lanmas›n› öngören 2015 y›l› hedefine ulaflacak gibi görünmektedir.
1980’den 2001’e kadar uzanan dönem için bak›ld›¤›nda, Do¤u
Asya/Pasifik bölgesinin herkes için temel e¤itim hedefine
do¤ru kararl› bir ilerleme sa¤lad›¤› görülmektedir. Hanehalk›
araflt›rmalar›ndan elde edilen veriler, bu dönemde bölgedeki
NK/DO OYAH’›n›n yüzde 0.5 oldu¤unu göstermektedir.
Do¤u Asya/Pasifik bölgesinde net ilkö¤retim kayd› asl›nda 1990
ile 2000 aras›nda düflmüfltür20. 1990’l› y›llarda yaflanan
ekonomik kriz, Endonezya ve Filipinler gibi ülkelerle Mekong
alt–bölgesindeki ülkelerde (Kamboçya, Lao Demokratik Halk
Cumhuriyeti, Myanmar, Tayland ve Viet Nam) okul kay›tlar›
üzerinde gerçekten etkili olmufltur.
Bölgedeki bu azalmay› yaratan bir di¤er etmen de, 1990 y›l›nda
ilkö¤retim e¤itiminin herkesi kapsad›¤›, ancak bu durumun
daha sonra geriledi¤i Çin’deki düflüfltür. Bütün bunlara karfl›n
bölgedeki di¤er bütün ülkelerde e¤itimin her kademesinde
önemli bir ilerleme sa¤lanm›flt›r.
2001 y›l›nda, tüm dünyadaki okul d›fl› çocuklar›n yüzde 9’u bu
bölgede bulunuyordu. Bölgedeki okul d›fl› çocuk say›s›n›n
yar›s›, 4.5 milyon çocu¤un okula gitmedi¤i Çin’dedir.
Bölgede hedefe ulaflmak için gerekli NK/DO OYAH’› yaln›zca
yüzde 0.4’tür ve bu nedenle bölge 2015 y›l› hedefine
ulaflabilecek durumdad›r. Birçok ülke aç›s›ndan, 1980’lerdeki
OYAH’›n korunmas› bile buna yetecektir.
Ama gene de yap›lacak daha çok ifl vard›r. Çin’in nüfusu o
kadar büyüktür ki, bu ülkedeki herhangi bir olumsuzluk bütün
bölgenin istatistiklerini etkileyecektir. Bunun gibi, ayn› ülkenin
hedef do¤rultusunda olumlu yol almas› da, bu kez hedeften
çok uzak olan daha az nüfuslu ülkelerdeki durumun gözden
kaç›r›lmas›na yol açacakt›r. Örne¤in bölgede en düflük NK/DO,
henüz yeni ba¤›ms›zl›¤›n› kazanan ve bunun sorunlar›yla
u¤raflan Timor–Leste’dedir. Bu ülke 2002 y›l›nda ba¤›ms›zl›¤›n›
kazand›¤›nda, ilkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n üçte ikisi okula
gitmekteydi.
Kamboçya’daki durum da bundan daha iyi de¤ildir. 2001
y›l›nda bu ülkedeki NK/DO yüzde 65 idi; bu da, 2015 y›l›
herkese temel e¤itim hedefine ulafl›lmas› için OYAH’›n yüzde
2.5 olmas›n› gerektirmektedir. Hedefe ulaflmak için net
kay›t/devaml›l›k oran›nda daha fazla y›ll›k art›fl sa¤lamas›
gereken ülkeler aras›nda Papua Yeni Gine (yüzde 1.9),
DO⁄U ASYA VE PAS‹F‹K: KA
Kore Cumhuriyeti
Endonezya
Viet Nam
Çin
Malezya
Filipinler
Tayland
Myanmar
Kamboçya
%0
22
%10
%20
%30
%40
%50
Myanmar (yüzde 1.3) ve Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti
(yüzde 1.2) bulunmaktad›r.
Toplumsal cinsiyetle ilgili di¤er temel BKH, ilkö¤retim düzeyinde genel olarak gerçeklefltirilmifltir. Bunu sa¤layan, k›z çocuklar›n okullaflmas›ndaki OYAH’t›r. Ele al›nan dönemde k›z çocuklarla ilgili OYAH yüzde 0.7 olarak gerçekleflmifltir (erkek çocuklarda
yüzde 0.3). Sonuçta UNICEF bu bölgenin 2005 y›l› CEE’sini 1.05
olarak tahmin etmektedir. En kalabal›k olanlar dahil 17 ülke
ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolundad›r.
Ancak, Kamboçya, Myanmar ve Nauru’da oldu¤u gibi eflitli¤in
sa¤land›¤› ülkelerde bile bütün çocuklar›n ilkö¤retime kat›l›m›n›
sa¤lama hedefine henüz ulafl›lmam›flt›r. Ayr›ca, gerçekleflen
say›sal art›fllar›n genel anlamda toplumsal cinsiyet eflitli¤ine ve
kad›nlar›n güçlenmesine ne ölçüde dönüflece¤i de bir baflka
konudur.
Ortaö¤retime net devaml›l›kla ilgili hanehalk› araflt›rmalar›na
göre Endonezya, Myanmar ve Viet Nam bu kademede eflitlik
hedefine ulaflma yolundad›r. Kamboçya ve Lao Demokratik
Halk Cumhuriyeti’ndeki eflitsizlik ise, her 100 erkek çocuk
karfl›l›¤› olmak üzere okullardaki k›z say›s›n›n bu ülkelerden
ilkinde 68’de, ikincisinde ise 79’da kalmas›d›r. Mo¤olistan ve
Filipinler’de ise ortaö¤retimdeki aç›k k›z ö¤rencilerin lehinedir.
Bölgedeki hükümetler flimdi zorunlu temel e¤itim süresini
uzatarak ortaokul kademesini de buraya katma çabalar›
içindedirler. Bölgedeki ortaö¤retim net devaml›l›k oran›
Kamboçya’da yüzde 50 gibi düflük bir düzeydeyken, bu oran
Viet Nam’da yüzde 79’a, Filipinler’de ise yüzde 81’e
ç›kmaktad›r.
‹lkö¤retim e¤itiminde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamada
daha çok yol almas› gereken ülkeler aras›nda Papua Yeni Gine
(CEE 0.90), Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti (0.92), Palau
(0.93) ve Niue (0.94) yer almaktad›r.
RMAfiIK B‹R ÖYKÜ
‹lkö¤retim net kay›t/
devaml›l›k oranlar› (2001)
2001 y›l›nda Do¤u
Asya/Pasifik bölgesinde
ilkö¤retimde toplumsal
cinsiyet eflitli¤ini 2005 y›l›nda
sa¤lama yolunda olan
kalabal›k nüfuslu dokuz
ülkede ilkö¤retim net
kay›t/devaml›l›k oranlar›.
%60
%70
%80
%90
%100
23
Marjinal gruplar›n gereksinimleri her zaman yeterince karfl›lanm›yor.
Herkese e¤itim kavram›, birço¤u e¤itime yüzy›ld›r önem
tan›yan sanayileflmifl ülkeler için ilgisiz görünebilir. Ne var ki,
zorunlu e¤itim ve ulusal zenginlik, kendi bafl›na, bütün
çocuklar›n kaliteli e¤itim görmelerini sa¤layamam›flt›r. 2001
y›l›nda, tüm dünyada ilkö¤retim ça¤›nda olup da okula
gitmeyen çocuklar›n yüzde 2’si sanayileflmifl ülkelerdeydi ve
bu ülkelerde genel NK/DO da halen yüzde yüzün alt›ndad›r. Bu
da, çok küçük de olsa belirli bir kesime henüz ulafl›lamad›¤›n›
ve bu yüzden ‘herkese e¤itim’ hedefinin tam
gerçekleflemedi¤ini göstermektedir.
Sanayileflmifl ülkelerdeki e¤itim sistemleri bugün de
‘hakkaniyetsizlik’ sorunu ile karfl› karfl›yad›r. Etnik gruplar›n ve
bulunduklar› ülkelere yeni göçenlerin e¤itim gereksinimleri her
zaman yeterince karfl›lanmamaktad›r. Ayr›ca cinsiyet a盤› da
erkek çocuklar›n aleyhine giderek büyümektedir. Örne¤in,
sanayileflmifl ülkelerin 2005 y›l› net devaml›l›k oran›
tahminlerine göre k›z çocuklar›n yüzde yüzü okullaflm›flken
erkek çocuklarda bu oran yüzde 98’dir.
mevcut ö¤retim yöntemlerinin bu gidifli eflitleme kapasitesine
sahip olup olmad›¤›n› de¤erlendirmektedirler.
Sanayileflmifl ülkeler aras›nda az›nl›kta olan bir grup 2001
y›l›nda ilkö¤retim kademesinde hedef NK/DO’nun gerisindeydi.
Bu gruptaki ülkeler aras›nda 2004 y›l›nda Avrupa Birli¤i’ne yeni
kat›lanlar da bulunmaktad›r (bu ülkeler daha önce ODA/BDT
grubunda yer almaktayd›lar). Bunlar Çek Cumhuriyeti (yüzde
88.5), Letonya (yüzde 89.2) ve Slovakya’d›r (yüzde 87). Ancak
ayn› grupta sanayileflmesi çok daha eski olanlar da
bulunmaktad›r.
Ortaö¤retimde tam kat›l›ma en fazla yaklafl›lan bölgeyi
sanayileflmifl ülkeler oluflturmaktad›r. Bu gruptaki ülkelerin
ço¤unda çocuklar›n 16 yafl›na kadar okulda kalmalar›
zorunludur. Bu yasal zorunlulu¤a karfl›n ortaö¤retimde net
kat›l›m oranlar›n›n yüzde 100’ün alt›nda kald›¤› zengin ülkeler
de vard›r.
Ayr›ca, k›z çocuklar›n okullardaki performans standartlar› da
erkeklerden daha yüksektir. Bu durumda e¤itim alan›ndakiler
SANAY‹LEfiM‹fi ÜLKELER: H
DAHA ‹LER‹YE: E⁄‹T‹ME YÖNEL‹K YARDIM
Uluslararas› topluluk, ‘Herkese E¤itim’ ve e¤itimle ilgili
BKH’lere sahip ç›kt›¤›n› sürekli yinelemifltir (özellikle, her ikisi
de 2000 y›l›nda gerçekleflen, Senegal’in Dakar kentinde yap›lan
Dünya E¤itim Zirvesi’nde ve New York’taki Biny›l Zirvesi’nde).
Ayr›ca, 2002 y›l›nda Meksika’n›n Monterey kentinde yap›lan
donör ülkeler Uluslararas› Kalk›nma Finansman› Konferans› da
BKH’ye sahip ç›kt›¤›n› ve kalk›nmaya yönelik yard›m
kaynaklar›n› art›raca¤›n› belirtmifltir.
Geliflmekte olan ülkelere yap›lan resmi kalk›nma yard›mlar›n›n
(RKY) genel düzeyi son dönemde hafif bir art›fl göstermifltir
(2001’den 2002’ye yüzde 7, 2002’den 2004’e ise yüzde 3.9) 21.
Ne var ki bütün bu yard›mlar›n toplam›, donör ülkelerin toplam
brüt ulusal gelirlerinin (BUG) yaln›zca yüzde 0.25’ini
oluflturmaktad›r. Birleflmifl Milletlerin koydu¤u yüzde 0.7’lik
RKY hedefine yaln›zca befl ülke uymufltur: Danimarka,
Lüksembourg, Hollanda, Norveç ve ‹sveç. Ayr›ca, Belçika,
Finlandiya, Fransa ve ‹rlanda da bu hedefe ulaflmak üzere
kesin tarih belirlemifllerdir.
24
E¤itime yönelik kalk›nma yard›mlar›nda da hafif bir art›fl
görülmektedir. 2002 y›l›nda, e¤itime yönelik RKY 1999 y›l›ndan
bu yana ilk kez 4 milyar dolar› aflm›fl ve toplam yard›mlar›n
yüzde 9’unu oluflturur duruma gelmifltir22. Ne var ki, ilkö¤retim,
bu e¤itim yard›mlar› içinde yaln›zca yüzde 23’lük paya sahiptir.
Kimi hükümetler ileriye giden yolu göstermifllerdir. Bunlar›n
aras›nda özellikle Norveç Hükümeti 2003–2004 döneminde k›z
çocuklar›n e¤itimi alan›nda UNICEF’in destekledi¤i giriflimlere
51 milyon dolar yard›m sa¤lam›fl, ‹sveç Hükümeti’nin
yard›mlar› da 22 milyon dolara ulaflm›flt›r. Bu iki ülke ile birlikte
Finlandiya ve Yeni Zelanda da ‘Herkese E¤itim Kestirme Yol
Giriflimi’ni desteklemektedir.
BK Hükümeti, geliflmekte olan ülkelerle dayan›flma
çerçevesinde sergiledi¤i kararl›l›kla, 2005 y›l›nda yapt›¤› bir
aç›klamada daha fazla say›da k›z çocu¤un okula gidebilmesi
için önümüzdeki üç y›l içinde 2.68 milyar dolarl›k yard›m
yapaca¤›n› belirtmifltir. BK Hükümeti BM K›z Çocuklar Giriflimi
ile Kestirme Yol Giriflimini de desteklemektedir.
Sanayileflmifl ülkeler
Geliflmekte olan ülkeler
En az geliflmifl ülkeler
‹lk¤retim net kay›t/devaml›l›k oranlar› (2001)
‹lkö¤retimde 2005 y›l›na kadar toplumsal cinsiyet eflitli¤inin
sa¤lanmas›n› öngören BKH’ne ulafl›lmas› için gerekli y›ll›k
ortalama art›fl h›zlar›n› göstermektedir.
ENÜZ ORADA DE⁄‹LLER
2005 y›l› Ocak ay›nda ‹spanya Hükümeti, Arjantin’in kendisine
olan 78 milyon dolarl›k d›fl borcunu, bu mebla¤›n e¤itime
yat›r›lmas› kofluluyla silmeyi kabul etmifltir. D›fl borçlar›n
e¤itim yat›r›mlar›yla takas› Latin Amerika’da giderek önem
kazanan bir konudur ve bu konu 2005 y›l›nda yap›lacak
Ibero–Amerikan Zirvesi’nde daha ayr›nt›l› biçimde ele
al›nacakt›r. ‹spanya ile Arjantin aras›ndaki bu takas›n ayn› türde
baflka giriflimlere de örnek olaca¤› umulmaktad›r.
Birleflik Krall›k (BK) Hükümeti de BKH’ler için yeni bir at›l›m
sa¤lama çabas› içindedir. Sanayileflmifl ülkelerin oluflturduklar›
G8 grubunun Maliye Bakanlar› 2005 y›l› fiubat ay›nda yapt›klar›
bir aç›klamada kalk›nma yard›mlar›ndaki art›fl›n ve borç silme
anlaflmalar›n›n BKH’lerin gerçekleflmesi aç›s›ndan yetersiz
kald›¤›n› belirtmifllerdir. Bakanlar›n bu alanlarda esasl› bir
hamle gerekti¤ini kabul etmeleri memnuniyetle karfl›lanm›flt›r.
Ancak, ek kaynaklar›n harekete geçirilmesini sa¤layacak
mekanizma henüz belirlenmemifltir.
25
E¤itim, tercihe ba¤l› bir ekstra de¤il insan hakk›d›r.
E¤itim alan›nda çocuklar için sa¤lanan ilerleme çok katmanl› bir
öykü oluflturmaktad›r. Burada, kaydedilen ilerlemenin ne kadar
kal›c› ve sa¤l›kl› oldu¤unu iyi de¤erlendirmek, geçici veya
yüzeysel kalabilecek kay›t/devaml›l›k/okul bitirme rakamlar›n›n
verebilece¤i temelsiz rehavet duygusundan kaç›nmak önemlidir.
Toplumsal cinsiyet eflitli¤ini ve yüksek düzeyde toplam
okullaflma oran› sa¤lam›fl gibi görünen ülkeler vard›r; ancak bu
ülkelerde genel olarak toplumdaki eflitsizlikler derin olabilir ve
e¤itimin de örne¤in toplumsal cinsiyet temelli fliddet gibi
olumsuz tutumlar üzerinde fazla etkisi olmayabilir. Bunun gibi,
kimi ülkelerde de y›llar süren çabalar sonucunda elde edilen
kazan›mlar bir do¤al afet sonucunda veya iç savafl nedeniyle
yok olabilmektedir.
Dahas›, toplumsal cinsiyet eflitli¤i ve herkesin ilkö¤retimi
tamamlamas›, sabit duran birtak›m rakamlara ulaflman›n
ötesinde, hep hareket eden hedeflerdir. Genel olarak
bak›ld›¤›nda, bu hedeflere ne kadar yaklafl›l›rsa, daha ileri
ad›mlar atmak daha güç hale gelmektedir. Gerçekten de,
örne¤in okul d›fl› çocuklar›n yüzde 5’lik son bölümüne de
ulafl›lmas›, toplumsal cinsiyet eflitli¤ini tümüyle gidermek üzere
geri kalan son küçük yüzdenin de kat›lmas›, zorlu u¤rafllar
kararl› davranabilen hükümetlere bak›ld›¤›nda di¤er görevlerin
de pekala baflar›labilece¤i söylenebilir. Savafl›n ve ola¤anüstü
durumlar›n getirdi¤i y›k›nt›lardan kalkan ülkelerin elde ettikleri
çarp›c› baflar›lara bak›ld›¤›nda, ayn› olumsuzluklarla
karfl›laflmayan di¤er ülkelerin çok daha iyisini yapabilecekleri
söylenebilir.
Ortadaki mesele, büyük ölçüde genel bak›fl ve önceliklerle
ilgilidir. Bunlar›n, sahiplenme, kararl›l›k ve kaynaklarla
desteklenmesi gerekir. Asya’da yaflanan tsunami felaketini
izleyen destek ve yard›m dalgas›, insanl›¤›n ortak gelece¤ini
ilgilendiren konularda dostlar al›flveriflte görsün mant›¤›n›n çok
ötesine geçilebilece¤ini, hükümetlerin de Biny›l Zirvesi’nde
verdikleri sözlerden sorumlu tutulabilece¤ini, bütün bunlar için
yeni f›rsatlar yarat›ld›¤›n› göstermektedir.
Halen, e¤itimdeki hedeflere ulafl›lmas›na yönelik belli bafll› üç
giriflim vard›r ve bunlar birbirlerini takviye edici niteliktedir.
Herkese e¤itim hareketi içinde yer alan ve 2002 y›l›nda bafllat›lan
H›zl› Yol Giriflimi, Dünya Bankas› öncülü¤ünde donörlerin ve
geliflmekte olan ülkelerin küresel ortakl›¤›n› öngörmektedir.
Hedef, düflük gelir düzeyindeki ülkelerin herkesin ilkö¤retim
SON NOT:
ÖNCEL‹KLER SORUNU
olabilir. Bununla birlikte, bugüne dek sa¤lanan geliflmeler,
e¤itimle ilgili BKH’lere pekala ulafl›labilece¤ini göstermektedir.
2015 y›l›na gelindi¤inde, dünyadaki bütün çocuklar›n ilkö¤retime
bafllay›p bitirdikleri bir duruma gelinmesi mümkündür. Bu
baflar›n›n sa¤lan›p sa¤lanamayaca¤›n›n kan›t›, ilk ve
ortaö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin 2005 y›l›nda veya
bunu izleyen en k›sa sürede ortadan kald›r›lmas›d›r.
Bugün özelikle Güney Asya ve Sahra Güneyi Afrika’da okul
d›fl›ndaki çocuk say›s›na bak›ld›¤›nda baflar› imkans›z gibi
görünebilir. Y›ll›k ortalama art›fl h›zlar›na bak›ld›¤›nda, hedefe
hemen on y›l sonra de¤il de ancak daha uzak bir gelecekte
ulafl›laca¤› söylenebilir. Temel e¤itime yönelik yard›mlar›n
bugünkü düzeyine bak›ld›¤›nda ve her y›l için gerekli 5.6 milyar
dolarl›k kaynak düflünüldü¤ünde23 2015 y›l›na kadar herkese
e¤itim sa¤lanmas› hedefi sorunlu görünebilir.
Ama bir de tablonun öteki yüzü vard›r. Örne¤in, her tür
olumsuzlu¤a karfl›n, en azgeliflmifl kimi ülkelerin son 20 y›lda
tutturduklar› inan›lmaz OYAH’lara bak›ld›¤›nda da, bu kez her
fley mümkün görünebilir. Okul harçlar›n› kald›rmada bu kadar
26
görmesi hedefine do¤ru daha h›zl› yol almalar›n›n
sa¤lanmas›d›r. UNICEF’in ‘2005’e kadar 25’ giriflimi ise bu
alanda en riskli durumda olan 25 ülkeye odaklanarak, e¤itimdeki
toplumsal cinsiyet eflitsizliklerini gidermede bütün ülkelere
yard›m› öngörmektedir.
Bu arada, UNICEF’in öncülük etti¤i Birleflmifl Milletler K›z
Çocuklar›n E¤itimi Giriflimi, 2000 y›l›nda Dakar’da yap›lan Dünya
E¤itim Zirvesi’nin ard›ndan Herkes için E¤itim temel ortakl›k
çerçevesi olarak bafllat›lm›flt›r. Burada, belli bafll› taraflar›n k›z
çocuklara kaliteli e¤itim sa¤lanmas› için sürekli bir kampanya
içinde olmalar› öngörülmektedir. Ortakl›k içinde BM sistemi,
hükümetler, donör ülkeler, hükümet d›fl› kurulufllar, sivil toplum,
özel sektör, topluluklar ve aileler yer almaktad›r. Böylece, söz
konusu taraflar›n ortak hareket edebilecekleri, k›z çocuklar›
okullara yöneltip e¤itimde cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamaya yönelik
çabalar›n› art›rabilecekleri bir platform oluflturulmaktad›r.
Dahas›, ulusal ve yerel düzeylerde, neyin ifle yarad›¤› neyin ise
yaramad›¤› konusunda flimdi zengin bir deneyim ve uzmanl›k
birikimi sa¤lanm›flt›r. Gerekli ivme ve kaynaklar›n sa¤lanmas›
REFERANSLAR
halinde bu zengin birikimin sorun çözümünde kullan›lmas›
mümkündür. Asl›nda, e¤itim alan›nda görülen her sorunun,
baflka yerde denenmifl ve s›nanm›fl bir çözümü vard›r.
1
‹lkö¤retim net kay›t/devaml›l›k oran›, ilkö¤retim ça¤›nda olup okula kay›tl› veya
devam eden çocuklar›n oran›d›r. Kay›tla ilgili bilgiler, ülkelerin kendi idari
kay›tlar›ndan derlenmifltir; devaml›l›k ise hanehalk› araflt›rmalar›ndan elde edilen
bilgilere dayanmaktad›r. ‹lkö¤retim ça¤›n›n hangi yafllar› kapsad›¤› ise ülkeler
taraf›ndan belirlenmektedir.
Herkes için e¤itime yönelik politikalar ve stratejiler aras›nda en
önemlileri, okul ücretlerinin ve ilgili di¤er ücretlerin kald›r›lmas›;
okullaflmay› ve okul bitirmeyi sa¤layan, küçük ve yerel
ölçeklerdeki baflar›l› müdahalelerde ölçe¤in geniflletilmesi ve
toplumsal cinsiyete duyarl› ve kaliteli bir e¤itim paketinin h›zla
ve eflitlikçi biçimde yayg›nlaflt›r›lmas›yla okullaflma oranlar›nda
ileri bir hamle gerçeklefltirilmesidir.
2
Birleflmifl Milletler Nüfus Bölümü, Dünyada Nüfus Geliflmeleri: Gözden
Geçirilmifl 2004 y›l› Nüfus Veritaban›, http://esa.un.org/unpp.
3
‹lerleme h›z›, en az ilkö¤retim e¤itimi alm›fl nüfus oran›n›n OYAH’›n›n
hesaplanmas›yla ölçülür. Hanehalk› araflt›rmalar›ndan (DSA ve ÇGKA) elde edilen
veriler, farkl› yafl gruplar›nda okul devaml›l›¤›n› (ilk, orta ve yüksek) tahminde
kullan›lmaktad›r; OYAH, bu olas›l›kta gözlenen de¤iflimin ortalamas›d›r.
4
2015 y›l› hedefine ulaflmak için gerekli OYAH, en son tahmin y›l›ndaki (örne¤in
2001) NK/DO’nun yüzde 100’den ç›kart›lmas› ve bulunan say›n›n tahmin y›l›ndan
bafllay›p 2015 y›l›nda sona eren dönemdeki y›l say›s›na bölünmesiyle bulunur.
Örne¤in, tahmin y›l› 2001 oldu¤unda, OYAH’› hesaplamak için 2001 y›l›
NK/DO’su yüzde 100’den ç›kart›l›r ve elde edilen say› 14’e bölünür.
5
Cinsiyet eflitli¤i endeksi (CEE), k›z çocuklar›n NK/DO’sunun erkeklerin
NK/DO’suna oran›d›r. Ülkeler, CEE’lerinin 0.96 ile 1.04 aras›nda olmas›
durumunda 2005 y›l› hedefine ulaflabilecek konumda say›lmaktad›r.
6
10 ülkede erkeklerin net kay›t/devaml›l›k oranlar›ndaki art›fl k›zlar›nkinden daha
fazlad›r. Bu ülkeler, Trinidad ve Tobago ve Guyana (her ikisinde de NK/DO yüzde
95’in üzerinde); Botswana, Lesotho ve Özbekistan (hepsinde NK/DO yüzde 80’in
üzerinde); Benin, Burkina Faso, Mali, Nijer ve Yemen’dir (hepsinde NK/DO yüzde
60’›n alt›nda).
7
UNICEF’in 68 ülkenin verilerinden hareketle yapt›¤› regresyon analizi, befl arka
plan de¤iflkeninin (çocu¤un yafl›, cinsiyeti, yaflad›¤› yer, hanenin varl›kl›l›k düzeyi
ve annenin e¤itim durumu) çocu¤un ilkö¤retime gitme olas›l›¤› üzerindeki net
etkilerini belirlemifltir. 63 ülkede, çocu¤un yafl›, hanenin varl›kl›l›k düzeyi ve
annenin e¤itim durumu istatistik aç›dan anlaml› bulunmufltur. En az 30 ülkede,
çocu¤un cinsiyetinin ve yaflad›¤› yerin anlaml› düzeyde do¤rudan etkisi olmad›¤›
görülmüfltür. Bu durum, çocu¤un cinsiyetinin ve yaflad›¤› yerin, etkisini, daha
önemli de¤iflkenler olarak hanenin varl›kl›l›k durumu ve annenin e¤itim düzeyi
arac›l›¤›yla gösterdi¤i biçiminde yorumlanabilir.
8
Ortaö¤retime kat›l›mla ilgili tahminler, 1998 ile 2003 y›llar› aras›nda 75 ülkede
gerçeklefltirilen hanehalk› araflt›rmalar›na dayanmaktad›r.
9
‘Kenya’da herkesin ortaö¤retime kat›l›m› için zaman geldi mi?’, Inter Pres
Service, UN Journal, c. 13, no. 7, 18 Ocak 2005.
Bu tür politika ve stratejilere ek olarak, e¤itim politikalar›na ve
yat›r›mlar›na temel oluflturan ideolojinin de köklü biçimlerde
de¤ifltirilmesi gerekmektedir. E¤itim, ancak ekonomi düzelirse
ve düzeldi¤i dönemlerde önem verilecek basit bir ek tercih de¤il,
bir insan hakk›d›r. E¤itim sistemleri bu ilkeyi temel ald›klar›nda,
hemen hemen her durumda ço¤unlu¤unu k›zlar›n oluflturdu¤u
marjinal ve dezavantajl› kesimlere de e¤itimi ulaflt›racak ek
hamleyi yapabileceklerdir.
Okul ücretlerinin kald›r›lmas›, hiç kuflkusuz iflin sonu de¤ildir. Bu
ad›mla yitirilen geliri ikame edecek finansman gereklidir. K›sa
vadede, okul ücretlerinin kald›r›lmas› sonucunda artan e¤itim
talebi sistem üzerinde büyük bir bas›nç oluflturacakt›r; mevcut
okullar küçük, ö¤retmen say›s› yetersiz kalacak, daha fazla
derslik gereksinimi do¤acakt›r. Bu durumda bile henüz
ulafl›lmas› gereken çocuklar olacakt›r. Bu çocuklara, yoksul
ailelere karfl›l›ks›z yard›mdan geçici binalarda topluluk okullar›
aç›lmas›na kadar uzanan özel önlemler ve giriflimlerle
yaklafl›lmal›d›r. Ancak, bir hak olarak e¤itimi paras›z hale
getirmek, herkesin ilkö¤retim e¤itimi görmesini sa¤layacak
ulusal bir ortam yaratman›n önkofluludur.
Kimi ülkelerde, karfl›laflacaklar› güç koflullara ve dostça olmayan
ö¤renim ortamlar›na karfl›n, edinecekleri olumlu deneyimler
ad›na k›z çocuklar›n okullaflmalar› için özel ve yo¤un çaba
harcamak gerekir. Bütün ülkeler söz konusu oldu¤unda, veri ve
analizin kalitesini do¤rudan sahada gelifltirmek, kay›t
örüntülerine ve e¤ilimlerine çok da ba¤›ml› kalmamak gerekir.
Çünkü bu örüntü ve e¤ilimler yanl›fl sonuçlara ve tavsiyelere yol
açabilir.
Ara hedefler yak›ndan ve titizlikle izlenmeli, taahhütlerini yerine
getirememeleri durumunda liderler bu nedenle
sorgulanabilmelidirler. Ancak, ara dönem göstergelerinin,
herkese temel e¤itim sa¤lama hedefinin çok uzaklarda oldu¤unu
göstermek için kullan›lmas›na hiçbir zaman izin verilmemelidir.
Bu hedef gerçekçidir, eriflilebilir ve getirece¤i maliyetin alt›ndan
kalk›labilir. Üstelik bu, çocuklar›m›z›n en do¤al hakk›d›r.
10 UNICEF Bat› ve Orta Afrika Bölge Ofisi, ‘2003 y›l› Bölge Analizi’, UNICEF, Dakar,
2004.
11 SIPRI/Uppsala Çat›flma Verileri Projesi, geçti¤i yer için bkz. UNICEF, Dünya
Çocuklar›n›n Durumu 2005, s. 65.
12 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report
2003/4, ‘Bölge De¤erlendirmesi: Güney ve Bat› Asya’, UNESCO, Paris, 2003.
13 Dünya Bankas›, ‘Orta Do¤u ve Kuzey Afrika’da E¤itim’, Sektör Özeti, Dünya
Bankas›, Washington D.C., A¤ustos 2003.
14 Ibidem
15 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report
2003/4, op.cit. ‘Bölge De¤erlendirmeleri: Orta ve Do¤u Avrupa ve Orta Asya.’
16 UNICEF, Innocenti Sosyal ‹zleme 2004: ODA/BDT ve Batl›k Devletlerinde
ekonomik büyüme ve çocuk yoksullu¤u, UNICEF Innocenti Araflt›rma Merkezi,
Floransa, 2004, s. 85.
17 UNESCO, op. cit.
18 UNESCO Latin Amerika ve Karayipler Bölgesi E¤itim Bürosu, ‘Latin Amerika’da
herkesin ilkokulu bitirmesi: Hedefe gerçekten çok yaklafl›ld› m›?’, UNESCO,
Santiago, Ekim 2004, s.5.
19 Ibidem s.1.
20 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report
2003/4, op.cit. s.49.
21 Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Örgütü, ‘2003 y›l›nda kalk›nma yard›mlar›nda s›n›rl›
art›fl’, (16.4.04), www.oecd.org/document.
22 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report
2005, UNESCO, Paris, 2003, s. 188.
23 Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü, EFA Global Monitoring Report
2002, UNESCO, Paris, 2002, s.163.
27
TOPLUMSAL C‹NS‹YET
Efi‹TL‹⁄‹ VE ‹LKÖ⁄RET‹M
‹lkö¤retim NK/DO (c. 2001)a
‹lkö¤retim NDO (2005)c
Toplam
Erkek
K›z
K/Eb
Toplam
Erkek
K›z
K/Ed
53.5
55.1
30.6
42.9
61.5
10.8
59.7
66.6
54.4
81.5
94.8
69.0
77.0
78.9
80.5
70.2
93.9
99.2
84.3
81.1
78.4
84.7
58.9
59.9
33.1
46.1
66.0
11.6
63.5
66.9
54.3
81.5
94.9
68.6
76.6
78.4
80.0
69.7
92.9
98.5
83.1
79.3
75.9
81.4
48.1
50.2
28.0
39.6
56.9
10.1
56.0
66.3
54.5
81.5
94.7
69.4
77.4
79.4
81.0
70.8
94.9
100.0
85.4
82.9
80.9
88.0
0.82
0.84
0.85
0.86
0.86
0.87
0.88
0.99
1.00
1.00
1.00
1.01
1.01
1.01
1.01
1.02
1.02
1.02
1.03
1.05
1.07
1.08
56.8
64.3
34.6
48.5
67.8
12.1
63.7
68.2
58.1
85.0
…
74.7
80.0
82.6
82.4
73.2
96.0
…
89.3
86.0
81.3
86.0
61.2
68.5
37.0
50.6
68.8
12.6
66.5
67.1
55.7
83.3
…
74.2
79.0
80.0
81.1
71.0
94.6
…
86.4
84.7
78.6
83.3
52.4
60.5
32.1
46.0
67.2
12.1
60.7
69.1
60.1
86.5
…
75.1
80.9
84.8
83.5
75.1
97.4
…
91.7
87.4
83.9
89.0
BATI/ORTA AFR‹KA
Lesotho
Çad
Nijer
Burkina Faso
Gine–Bissau
Mali
Fildifli Sahili
Benin
Gine
Liberya
Orta Afrika Cumhuriyeti
Ekvador Ginesi
Togo
Senegal
Nijerya
Sierra Leone
Gambiya
Kongo Demokratik Cumhuriyeti
Kamerun
Sao Tome ve Principe
Gana
Moritanya
Gabon
Yeflil Burun
Veri yok: Kongo
84.7
58.3
34.6
35.5
45.4
38.6
63.8
53.9
61.9
69.9
43.0
85.0
63.4
58.4
61.9
40.9
73.9
34.8
74.4
97.4
61.0
66.7
79.6
98.9
81.4
69.8
41.1
41.5
53.1
44.8
73.5
61.0
69.5
78.6
46.8
91.6
67.7
61.9
65.5
42.8
77.1
35.7
76.4
100.0
62.2
68.2
80.1
99.4
88.0
46.8
27.8
29.4
37.7
32.2
54.0
46.8
54.0
61.1
39.3
78.3
59.1
54.8
58.1
39.0
70.7
33.8
72.5
94.7
59.7
65.2
79.2
98.3
1.08
0.67
0.68
0.71
0.71
0.72
0.73
0.77
0.78
0.78
0.84
0.85
0.87
0.89
0.89
0.91
0.92
0.95
0.95
0.95
0.96
0.96
0.99
0.99
86.0
62.1
37.6
38.2
51.4
43.1
67.8
59.6
65.7
…
46.1
87.3
68.7
62.0
66.2
43.1
79.0
37.5
78.4
100.0
64.4
72.5
83.7
…
83.3
73.4
45.0
44.6
58.5
49.7
77.0
66.7
73.3
…
48.4
92.1
72.3
65.3
68.6
44.3
82.5
35.5
79.2
100.0
64.3
72.9
82.9
…
ORTA DO⁄U/KUZEY AFR‹KA
Yemen
Cibuti
Sudan
Irak
Suudi Arabistan
Fas
Suriye
M›s›r
Birleflik Arap Emirlikleri
Cezayir
Kuveyt
Katar
Lübnan
Tunus
Umman
Bahreyn
Ürdün
‹flgal Alt›ndaki Filistin Topraklar
‹ran ‹slam Cumhuriyeti
Veri yok: Libya Arap Cem.
54.6
34.3
48.9
77.8
59.6
88.5
97.4
92.5
83.9
96.9
88.9
98.8
91.6
97.8
76.1
92.2
94.9
98.6
86.6
67.8
38.7
53.3
83.8
62.1
91.7
100.0
94.5
84.9
98.0
89.1
99.5
91.7
98.0
75.6
91.9
94.3
98.2
…
40.7
29.8
44.4
71.5
57.0
85.2
94.7
90.4
82.7
95.7
88.7
98.0
91.6
97.7
76.6
92.6
95.5
99.0
…
0.60
0.77
0.83
0.85
0.92
0.93
0.95
0.96
0.97
0.98
0.99
0.99
1.00
1.00
1.01
1.01
1.01
1.01
…
64.4
…
56.4
84.2
…
…
…
96.7
…
…
…
…
93.7
…
…
93.8
97.2
…
…
79.6
…
59.2
87.3
…
…
…
98.0
…
…
…
…
92.8
…
…
91.5
95.1
…
…
Ülkeler ve bölgeler
DO⁄U/GÜNEY AFR‹KA
Burundi
Komoros
Etiyopya
Eritre
Angola
Somali
Mozambik
Zambiya
Tanzanya
Malawi
fieyseller
Madagaskar
Swaziland
Uganda
Zimbabwe
Kenya
Güney Afrika
Mauritius
Ruanda
Botswana
Namibya
Lesotho
28
Gözlenen YOAH
(1980–2001)
Toplam
Erkek
0.86
0.88
0.87
0.91
0.98
0.96
0.91
1.03
1.08
1.04
…
1.01
1.02
1.06
1.03
1.06
1.03
…
1.06
1.03
1.07
1.07
0.83
1.54
1.02
1.41
0.90
0.32
0.99
0.39
0.91
0.89
…
1.41
0.74
0.92
0.62
0.73
0.53
…
1.25
1.23
0.71
0.35
0.59
1.43
0.98
1.13
0.39
0.24
0.75
0.04
0.34
0.44
…
1.40
0.59
0.41
0.34
0.33
0.43
…
0.81
1.35
0.66
0.48
89.0
50.6
30.2
31.7
44.3
36.6
58.6
52.1
57.9
…
43.8
82.1
64.8
58.6
63.2
41.7
75.5
39.3
77.4
100.0
64.1
72.0
84.4
…
1.07
0.69
0.67
0.71
0.76
0.74
0.76
0.78
0.79
…
0.90
0.89
0.90
0.90
0.92
0.94
0.92
1.11
0.98
1.00
1.00
0.99
1.02
…
0.35
0.94
0.76
0.68
1.01
0.65
1.00
0.96
0.95
…
0.79
0.58
1.31
0.90
1.07
0.55
1.28
0.39
0.98
0.96
0.87
1.46
0.81
…
48.5
…
53.6
80.5
…
…
…
95.4
…
…
…
…
94.5
…
…
95.9
99.2
…
…
0.61
…
0.91
0.92
…
…
…
0.97
…
…
…
…
1.02
…
…
1.05
1.04
…
…
1.96
…
1.25
1.07
…
…
…
1.05
…
…
…
…
0.53
…
…
0.38
0.59
…
…
K›z
2015 hedefi için
gereken YOAH
Toplam
Erkek
K›z
1.08
1.73
1.03
1.61
1.46
0.50
1.19
0.70
1.41
1.25
…
1.43
0.87
1.35
0.84
1.08
0.62
…
1.58
1.13
0.76
0.26
3.32
2.81
4.96
4.08
2.27
6.37
2.88
2.39
3.26
1.32
0.37
2.21
1.64
1.51
1.50
2.13
0.44
0.05
1.12
1.35
1.54
1.10
2.94
2.51
4.78
3.85
2.00
6.31
2.61
2.36
3.26
1.32
0.36
2.24
1.67
1.54
1.54
2.16
0.51
0.11
1.20
1.48
1.72
1.33
3.71
3.11
5.14
4.32
2.53
6.42
3.14
2.41
3.25
1.32
0.38
2.18
1.61
1.47
1.46
2.09
0.36
0.00
1.04
1.22
1.36
0.86
0.48
0.91
0.97
0.77
0.90
0.70
0.88
0.95
0.95
…
0.41
0.13
1.15
0.85
0.78
0.38
1.33
-0.03
0.70
0.33
0.52
1.17
0.56
…
0.26
0.95
0.60
0.59
1.11
0.62
1.15
0.89
0.97
…
1.13
0.98
1.42
0.94
1.27
0.67
1.20
0.78
1.21
1.43
1.11
1.69
1.05
…
1.10
2.98
4.67
4.61
3.42
3.61
2.59
2.88
2.72
1.88
4.07
1.07
2.61
2.97
2.72
4.22
1.86
3.84
1.83
0.19
2.79
2.38
1.36
0.08
1.33
2.16
4.21
4.18
2.93
3.25
1.89
2.44
2.18
1.34
3.80
0.60
2.31
2.72
2.46
4.08
1.63
3.78
1.69
0.00
2.70
2.27
1.32
0.04
0.86
3.80
5.16
5.05
3.90
3.99
3.29
3.33
3.28
2.43
4.34
1.55
2.92
3.23
2.99
4.36
2.09
3.90
1.96
0.38
2.88
2.48
1.39
0.12
2.36
…
0.98
0.58
…
…
…
0.86
…
…
…
…
0.29
…
…
-0.10
0.20
…
…
1.54
…
1.53
1.50
…
…
…
1.25
…
…
…
…
0.73
…
…
0.81
0.94
…
…
3.03
4.69
3.19
1.39
2.89
0.82
0.19
0.54
1.15
0.22
0.79
0.09
0.60
0.15
1.71
0.55
0.37
0.10
0.96
2.14
4.38
2.92
1.01
2.71
0.59
0.00
0.39
1.08
0.14
0.78
0.04
0.60
0.14
1.74
0.58
0.41
0.13
…
3.95
5.01
3.47
1.78
3.07
1.05
0.38
0.69
1.23
0.31
0.81
0.14
0.60
0.17
1.67
0.53
0.32
0.07
…
‹lkö¤retim NK/DO (c. 2001)a
Ülkeler ve bölgeler
GÜNEY ASYA
Afganistan
Pakistan
Nepal
Bhutan
Hindistan
Sri Lanka
Maldivler
Bangladefl
‹lkö¤retim NDO (2005)c
Toplam
Erkek
K›z
K/Eb
Toplam
Erkek
K›z
K/Ed
53.1
60.7
66.2
50.7
76.9
100.0
97.5
79.3
65.5
67.6
71.1
53.3
80.3
99.9
97.0
78.4
39.6
53.4
61.0
48.0
73.3
100.0
98.1
80.2
0.60
0.79
0.86
0.90
0.91
1.00
1.01
1.02
…
65.9
73.7
…
80.0
…
…
83.9
…
71.6
77.8
…
81.8
…
…
80.6
…
59.6
69.3
…
77.4
…
…
86.2
87.9
96.0
90.0
81.8
86.2
79.9
80.3
82.2
87.5
91.6
92.3
94.7
76.2
90.2
90.7
97.2
88.6
97.5
95.7
93.2
91.0
98.7
91.7
82.8
87.3
80.6
80.8
82.5
87.9
91.9
92.9
95.1
76.1
90.3
90.9
97.3
88.0
97.0
94.8
…
84.8
93.3
88.4
80.8
85.1
79.2
79.9
81.9
87.0
91.3
91.8
94.3
76.4
90.1
90.5
97.0
89.2
98.0
96.7
…
0.93
0.95
0.96
0.98
0.97
0.98
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
1.00
1.00
1.00
1.00
1.01
1.01
1.02
…
90.8
96.3
90.2
82.1
87.0
80.2
80.3
82.3
87.6
…
…
…
…
…
…
…
…
…
95.9
…
92.4
98.7
91.6
82.9
87.5
80.6
80.8
82.5
88.0
…
…
…
…
…
…
…
…
…
94.9
…
89.1
93.7
88.7
81.2
86.4
79.7
79.8
82.0
87.1
…
…
…
…
…
…
…
…
…
96.8
…
Gözlenen YOAH
(1980–2001)
Toplam
Erkek
K›z
…
1.23
1.65
…
1.02
…
…
1.50
3.91
2.62
2.25
3.52
1.65
0.00
0.18
1.48
2.88
2.16
1.93
3.34
1.40
0.00
0.21
1.55
5.03
3.11
2.60
3.71
1.91
0.00
0.14
1.41
0.35
0.00
-0.01
0.01
0.05
0.00
0.02
0.00
0.02
…
…
…
…
…
…
…
…
…
0.02
…
1.09
0.12
0.07
0.08
0.33
0.12
-0.01
0.03
0.03
…
…
…
…
…
…
…
…
…
0.04
…
0.86
0.29
0.71
1.21
0.99
1.44
1.40
1.27
0.90
0.60
0.55
0.38
1.58
0.70
0.66
0.19
0.82
0.18
0.30
0.48
0.64
0.09
0.60
1.15
0.91
1.39
1.37
1.25
0.86
0.58
0.51
0.35
1.60
0.69
0.65
0.18
0.86
0.22
0.37
…
1.09
0.48
0.83
1.28
1.07
1.49
1.44
1.29
0.93
0.62
0.59
0.41
1.57
0.71
0.68
0.20
0.77
0.14
0.24
…
DO⁄U ASYA/PAS‹F‹K
Papua Yeni Gine
73.0
76.8
68.9
0.90
…
…
…
…
…
…
Lao Dem. Halk Cumurhiyeti
82.8
86.1
79.4
0.92
85.9
87.5
84.2
0.96
0.79
0.35
Palau
96.6
100.0
93.1
0.93
…
…
…
…
…
…
Niue
97.2
100.0
94.1
0.94
…
…
…
…
…
…
Timor–Leste
64.0
65.0
63.0
0.97
…
…
…
…
…
…
Tuvalu
97.9
100.0
95.6
0.96
…
…
…
…
…
…
Tayland
86.7
88.0
85.5
0.97
…
…
…
…
…
…
Kamboçya
65.3
65.8
64.7
0.98
67.8
66.5
68.5
1.03
0.64
0.17
Tonga
95.8
96.0
95.5
0.98
…
…
…
…
…
…
Viet Nam
96.2
96.5
95.9
0.99
96.7
96.7
96.7
1.00
0.17
0.07
Endonezya
96.3
96.7
95.9
0.99
98.4
97.8
99.0
1.01
0.52
0.27
Myanmar
81.9
81.8
82.0
1.00
85.0
84.5
85.5
1.01
0.79
0.69
Malezya
95.2
95.1
95.3
1.00
…
…
…
…
…
…
Samoa
96.8
96.9
96.6
1.00
…
…
…
…
…
…
Kore Cumhuriyeti
99.8
100.0
99.7
1.00
…
…
…
…
…
…
Çin
95.9
95.6
96.3
1.01
…
…
…
…
…
…
Fiji
99.7
99.5
100.0
1.01
…
…
…
…
…
…
Filipinler
93.5
92.4
94.6
1.02
93.8
92.6
95.0
1.03
0.07
0.05
Vanuatu
93.7
92.9
94.6
1.02
…
…
…
…
…
…
Kribati
98.9
97.9
100.0
1.02
…
…
…
…
…
…
Nauru
81.0
79.6
82.4
1.04
…
…
…
…
…
…
Mo¤olistan
90.1
88.2
92.0
1.04
87.5
85.3
89.8
1.05
-0.64
-0.74
Mikronezya
95.8
91.9
100.0
1.09
…
…
…
…
…
…
Veri bulunmayan: Brunei Darussalam, Cook Adalar›, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Marshall Adalar›, Singapur, Solomon Adalar›
…
1.21
…
…
…
…
…
0.95
…
0.26
0.78
0.88
…
…
…
…
…
0.10
…
…
…
-0.55
…
1.93
1.23
0.23
0.20
…
0.14
0.95
2.48
0.30
0.29
0.26
1.29
0.34
0.23
0.01
0.29
0.02
0.47
0.45
0.07
1.12
0.71
0.30
1.66
1.00
0.00
0.00
…
0.00
0.86
2.44
0.38
0.27
0.23
1.30
0.35
0.22
0.00
0.32
0.04
0.54
0.51
0.14
1.20
0.84
0.58
2.22
1.47
0.46
0.42
…
0.29
1.04
2.52
0.32
0.32
0.29
1.29
0.34
0.24
0.03
0.27
0.00
0.38
0.39
0.00
1.03
0.57
0.00
…
1.07
0.33
…
0.31
…
0.09
…
…
…
…
…
…
0.52
…
…
0.30
0.93
1.07
0.20
1.04
0.76
0.21
0.13
0.07
0.66
0.29
0.17
0.06
0.01
0.01
0.73
0.57
0.41
0.60
0.94
0.11
1.00
0.74
0.19
0.10
0.03
0.67
0.31
0.18
0.05
0.00
0.02
0.75
0.60
0.45
1.26
1.22
0.28
1.08
0.78
0.24
0.16
0.11
0.65
0.28
0.15
0.07
0.03
0.00
0.71
0.55
0.37
ODA/BDT
Türkiye
Tacikistan
K›rg›zistan
Türkmenistan
Bosna–Hersek
Azerbaycan
Özbekistan
Moldova
Ermenistan
Romanya
Bulgaristan
H›rvatistan
S›rbistan ve Karada¤
Ukrayna
Gürcistan
Arnavutluk
Rusya Federasyonu
Eski Yugoslav Cum. Makedonya
Kazakistan
Belarus
LAT‹N AMER‹KA/KARAY‹PLER
Grenada
Guatemala
Dominik Cumhuriyeti
fiili
Kolombiya
Küba
Guyana
Saint Lucia
El Salvador
Jamaika
Barbados
Panama
Arjantin
Peru
Uruguay
Paraguay
Venezüela
86.0
85.0
97.3
86.5
89.4
97.1
98.1
99.0
90.7
95.9
97.7
99.2
99.8
99.9
89.8
92.0
94.2
91.0
86.9
98.5
87.0
89.7
97.4
98.5
99.5
90.6
95.7
97.4
99.3
100.0
99.7
89.6
91.6
93.7
81.0
82.9
96.0
86.0
89.1
96.7
97.7
98.4
90.9
96.1
97.9
99.0
99.6
100.0
90.1
92.3
94.8
0.89
0.95
0.98
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.01
1.01
1.01
…
88.7
98.6
…
90.5
…
98.9
…
…
…
…
…
…
100.0
…
…
95.4
…
89.9
99.8
…
90.6
…
99.7
…
…
…
…
…
…
100.0
…
…
94.8
…
87.2
97.3
…
90.3
…
98.1
…
…
…
…
…
…
100.0
…
…
96.0
Toplam
Erkek
…
0.83
0.89
…
0.95
…
…
1.07
…
1.04
1.48
…
0.77
…
…
1.15
…
0.80
1.33
…
0.38
…
…
0.55
0.96
0.95
0.97
0.98
0.99
0.99
0.99
0.99
0.99
…
…
…
…
…
…
…
…
…
1.02
…
0.72
0.06
0.04
0.05
0.20
0.06
0.00
0.02
0.02
…
…
…
…
…
…
…
…
…
0.03
…
…
0.97
0.98
…
1.00
…
0.98
…
…
…
…
…
…
1.00
…
…
1.01
…
0.92
0.33
…
0.27
…
0.16
…
…
…
…
…
…
0.33
…
…
0.29
…
0.76
0.33
…
0.23
…
0.23
…
…
…
…
…
…
0.13
…
…
0.28
K›z
2015 hedefi için
gereken YOAH
Sonraki sayfada devam
Gölgelendirilen ülkeler ve bölgeler ilkö¤retimde toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lama yolunda olan ülkelerdir (CEE’nin 2001 y›l›nda 0.96 ile 1.04 aras›nda oldu¤u ülkeler)
.… Veri yok. a NK/DO tahmini yap›lan y›llar 1998 ile 2002 aras›nda. b ‹lkö¤retimde k›z çocuklar NK/DO’sunun erkek çocuklar NK/DO’suna oran›.
c
Net devaml›l›k oran› (NDO). d K›z çocuklar NDO’sunun erkek çocuklar NDO’suna oran›.
29
‹lkö¤retim NK/DO (c. 2001)a
LAT‹N AMER‹KA/KARAY‹PLER (önceki sayfadan devam)
Bolivya
95.7
95.5
Saint Vincent ve Grenadines
96.5
95.9
Belize
97.9
97.5
Ekvador
99.4
98.9
Nikaragua
86.7
86.0
Honduras
87.4
86.7
Kosta Rika
90.8
90.0
Trinidad ve Tobago
91.4
90.5
Brezilya
94.5
93.6
Meksika
99.1
98.3
Surinam
98.6
97.3
Bahamalar
92.9
90.9
Haiti
54.3
52.2
Saint Kitts ve Nevis
86.2
81.5
Veri olmayan: Antigua ve Barbuda, Dominika
96.0
97.2
98.2
100.0
87.4
88.3
91.5
92.4
95.5
99.9
100.0
95.1
56.6
91.5
1.01
1.01
1.01
1.01
1.02
1.02
1.02
1.02
1.02
1.02
1.03
1.05
1.08
1.12
SANAY‹LEfiM‹fi ÜLKELER
Yeni Zelanda
99.3
99.6
99.0
0.99
Hollanda
99.4
100.0
98.8
0.99
‹spanya
99.6
99.9
99.3
0.99
Çek Cumhuriyeti
88.5
88.5
88.4
1.00
Slovenya
95.3
95.2
95.3
1.00
Malta
95.4
95.4
95.5
1.00
Lituanya
97.0
97.0
97.0
1.00
Lüksembourg
97.1
97.1
97.1
1.00
‹srail
98.0
97.9
98.1
1.00
Polonya
98.2
98.0
98.3
1.00
Estonya
98.8
98.7
99.0
1.00
Belçika
99.1
99.0
99.1
1.00
Yunanistan
99.3
99.4
99.3
1.00
‹sveç
99.5
99.7
99.3
1.00
Kanada
99.6
99.5
99.7
1.00
‹talya
99.6
99.7
99.4
1.00
Fransa
99.7
99.6
99.8
1.00
‹sviçre
99.7
99.7
99.7
1.00
Finlandiya
99.8
99.7
99.8
1.00
‹zlanda
99.8
99.8
99.7
1.00
Norveç
99.8
99.7
99.9
1.00
Danimarka
100.0
100.0
100.0
1.00
Japonya
100.0
100.0
100.0
1.00
Birleflik Krall›k
100.0
100.0
99.9
1.00
Letonya
89.2
88.6
89.8
1.01
ABD
93.7
93.1
94.4
1.01
Avustralya
95.2
94.8
95.6
1.01
K›br›s
98.5
98.2
98.8
1.01
Macaristan
98.8
98.4
99.2
1.01
Portekiz
99.0
98.7
99.3
1.01
Almanya
83.8
83.1
84.7
1.02
Slovakya
87.0
86.2
87.9
1.02
Avusturya
89.9
89.2
90.6
1.02
‹rlanda
95.5
94.7
96.3
1.02
Veri bulunmayan: Andora, Papal›k, Liechtenstein, Monako, San Marino
BÖLGESEL ÖZETLER
Do¤u/Güney Afrika
Bat›/Orta Afrika
Güney Asya
Orta Do¤u/Kuzey Afrika
ODA/BDT
Latin Amerika/Karayipler
Do¤u Asya/Pasifik
Sanayileflmifl ülkeler
Geliflmekte olan ülkeler
En azgeliflmifl ülkeler
Dünya
61.5
54.7
74.0
81.3
88.3
94.3
94.3
96.3
65.2
49.1
82.2
62.2
58.7
77.7
84.6
89.5
93.9
94.4
96.0
67.7
51.7
83.8
Daha fazla bilgi için
UNICEF Stratejik Bilgi Bölümü,
Politika Gelifltirme ve Planlama Bölümüne
Published by UNICEF
Division of Communication
3 United Nations Plaza, H-9F
New York, NY 10017,USA
Website: www.unicef.org
Website: www.unicef.org/turkey
E-mail: [email protected]
30
60.9
50.7
70.1
77.9
87.1
94.7
94.2
96.6
61.5
45.9
80.5
0.98
0.86
0.90
0.92
0.97
1.01
1.00
1.01
0.91
0.89
0.96
‹lkö¤retim NDO (2005)c
97.9
…
…
…
89.2
…
…
92.1
95.9
…
100.0
…
59.0
…
96.5
…
…
…
88.0
…
…
91.3
94.8
…
100.0
…
55.7
…
99.3
…
…
…
90.4
…
…
93.0
97.0
…
100.0
…
62.4
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
65.1
58.0
77.5
86.9
89.7
96.7
96.2
98.7
68.6
52.8
85.6
64.8
61.0
79.7
89.5
90.1
95.8
95.5
97.9
70.0
54.4
87.2
65.3
54.7
74.6
83.8
89.4
97.6
96.9
99.5
65.8
50.3
83.9
Gözlenen YOAH
(1980–2001)
1.03
…
…
…
1.03
…
…
1.02
1.02
…
1.00
…
1.12
…
0.55
…
…
…
0.63
…
…
0.18
0.35
…
0.46
…
1.17
…
0.25
…
…
…
0.51
…
…
0.21
0.31
…
0.34
…
0.88
…
0.82
…
…
…
0.74
…
…
0.16
0.40
…
0.57
…
1.46
…
0.30
0.25
0.14
0.04
0.95
0.90
0.66
0.61
0.39
0.06
0.10
0.50
3.26
0.92
0.332
0.30
0.17
0.08
1.00
0.95
0.71
0.68
0.46
0.12
0.19
0.65
3.42
1.24
0.28
0.20
0.12
0.00
0.90
0.84
0.61
0.54
0.32
0.01
0.00
0.35
3.10
0.57
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
…
0.05
0.04
0.03
0.82
0.34
0.33
0.22
0.21
0.14
0.13
0.09
0.07
0.05
0.03
0.03
0.03
0.02
0.02
0.02
0.02
0.02
0.00
0.00
0.00
0.77
0.45
0.37
0.11
0.09
0.07
1.01
0.93
0.72
0.32
0.03
0.00
0.01
0.82
0.34
0.33
0.22
0.21
0.15
0.14
0.10
0.07
0.05
0.02
0.03
0.02
0.03
0.02
0.02
0.01
0.02
0.00
0.00
0.00
0.82
0.49
0.40
0.13
0.11
0.09
1.06
0.98
0.77
0.38
0.08
0.09
0.05
0.83
0.33
0.32
0.22
0.21
0.13
0.12
0.07
0.06
0.05
0.05
0.02
0.04
0.01
0.02
0.01
0.02
0.01
0.00
0.00
0.01
0.73
0.40
0.34
0.09
0.06
0.05
0.96
0.87
0.67
0.26
0.89
0.82
0.88
1.39
0.35
0.60
0.48
…
0.86
0.92
0.86
0.65
0.58
0.50
1.24
0.15
0.47
0.27
…
0.57
0.67
0.57
1.10
1.00
1.12
1.49
0.59
0.73
0.67
…
1.07
1.10
1.07
2.75
3.24
1.86
1.34
0.84
0.41
0.41
0.26
2.49
3.64
1.27
2.70
2.95
1.59
1.10
0.75
0.44
0.40
0.29
2.31
3.45
1.16
2.79
3.52
2.14
1.58
0.92
0.38
0.41
0.24
2.75
3.86
1.39
1.01
0.90
0.94
0.94
0.99
1.02
1.01
1.02
0.94
0.92
0.96
ISBN:92-806-3874-2 (‹ngilizce versiyonu)
© The United Nations Children’s Fund
(UNICEF), New York, Nisan 2005
Tercümesi © Birleflmifl Milletler Çocuklara
Yard›m Fonu (UNICEF), Ankara, May›s 2005
Türkçe uygulama
taraf›ndan haz›rlanm›flt›r
2015 hedefi için
gereken YOAH