Kolokyum Terra Sigillata.

KOLOKYUM / Coloquium
M
LÝ
BÝ
SA
NA
T
BULUÞMASI
ARKEOLOGLAR / Archaeologists
· Doç.Dr.
BÝLLUR TEKKÖK
· Yard.Doç. Dr.AYNUR CÝVELEK
· Araþ.Görev. DERYA EROL
SANATÇILAR / Artists
· Prof.
Sevim Çizer,
Doç. Halil Yoleri, Duygu Kahraman
· Prof. Vince Pitelka
· Prof. Charles Wissinger
· Yard.Doç. Alp Çam, Didem Akdemir
· Maro Kerassioti
· Rina Kimche
· Tulla Elieson
'TERRA SIGILLATA' PRODUCTION IN ROMAN PERIOD
Associate Prof. Dr. BÝLLUR TEKKÖK
Baþkent University
Faculty of Visual Arts, Design and
Architecture
[email protected]
The term terra sigillata is primarily used to define stamped
fine wares with red slip surfaces in Roman period. The
principal technical features of Roman sigillata wares is their
red-glossy surfaces. Red slip is a thin layer of fine clay
particles which could be fired to a black or red finish. Roman
sigillata technique to create best red glossy surface and
control of the kiln oxidizing conditions is very similar to the
Greek pottery production.1
Not all, but many of the sigillata bowls and plates carry
stamps of the artist sometimes accompanied by the name of
the owner of the atelier.2 Rouletting, ornamental slip
applications (barbotine), mold-forming and applied ornament
manufacture within mold are techniques practiced in the
Hellenistic East and Italy from the end of the 3rd century BC.
The pottery of Roman period exhibited certain stylistic trends,
some of Italian origin, others resulting from the exchange of
ideas. The debate about localizing the first production center
is focused on the techniques of manufacture and use of clay
material that originates from the Hellenistic styles of
manufacture.3
Plate 1 (Hayes 1997)
1 Hayes 1991.
2 For all the published stamps; Oxé-Comfort-Kenrick 2000.
3 Hayes 1997, 12; Hayes 1991.
4 Slane 1991;1997.
5 Tekkök-Biçken 1996, 32.
6 Zabehlicky-Schefennegger 1996;1997; Beyll 1993.
7 Zabehlicky-Scheffenegger 1996.
Glossy black slip of Campana Ware production in Italy from
the 4th to the 1st Centuries BC, Eastern Sigillata A and
Pergamene Sigillata products in similar fashion from the
middle of 2nd Century BC are antecedents to the Italian and
Eastern Sigillata industry. Eastern Sigillata A and Pergamon
products often illustrate the transition between black-to-red
slip technique.4 From 100 BC to the 1st Century AD some of
the series of Pergamon workshops use two colors efficiently
as ornamentation.5 One of the first production center of
terra sigillata in Italy was Arezzo, where the name Arretine is
adopted for the earlier sigillata production. The production
shifted to Gaul soon after. Western Sigillata products from
different workshops were distributed all around the
Mediterranean from the 1st Century AD. Some potters
established new workshops in the east. (Tralles, Ephesus)
Eastern products imitated traded forms, and adopted local
ware groups into sigillata styles.6 The terminology often used
to define the differences between the Eastern and Western
Sigillata production series, such as; Samian or Arretine was
long ago abandoned, recent studies has shown the variety of
production.7 Plate 1 MAP
Italian Sigillata, mostly the products of Arezzo were studied
and classified by a German scholar Dragendorff in the 19th
Century, he grouped standard set of table wares such as
cups, bowls, saucers, plates and numbered them by form and
style.8 Plate 2 Terra sigillata wares shared the table service
with Roman glass cups, bowls, plates or silver ware
depending on the social status of the family. Our knowledge
of Roman pottery comes almost entirely from archaeological
finds, especially the complete vessels found in graves, and in
shipwrecks.9 References to pots are rare in literary texts and
documents. The Roman writer Martial published between AD
86-103 mentioned terra sigillata cups used by the élite to
take pills showing the rank of the wares compared with the
silver cups normally used by the élite. Greek vessels illustrate
motifs painted by an individual artist, showing his artwork on
the vessel, whereas Roman pots exhibit potter's craft. Figured
decoration is rarely present, it tends to be in the form of
stylized individual renderings of well known motifs. The
exception to this can be seen on red-gloss Arretine ware and
lead glazed vessels of the time of the emperor Augustus and
his successors.10
Gaulish red slip pottery bowl With relief decoration of
tendrils and buds Roman, AD 40-85
AD 40-230
AD 40-80
AD 40-90
Plate 2 http://www.potsherd.uklinux.net/atlas/Class/TS.php
Plate 3 The relief ornament on these vessels reflects the taste
of the urban elite. The relief examples of Arretine ware
inspired other contemporary crafts. Some of the stylized
floral forms and figures were used as decorative elements of
contemporary silver and glass.
Plate 3 Tarsus Roman Lead Glaze Production (Akyol-Tekkök
et.al. 2007)
8 Dragendorff-Watzinger 1948; Ettlinger 1990. (new classification) ; for color see
http://www.metmuseum.org/toah/hd/jucl/ho_10.210.37.htm and classification
http://www.potsherd.uklinux.net/atlas/types/sigillata/index.php
9 Parker 1992.
10 Tekkök 2008a ; Akyol-Tekkök et.al. 2006.
Troy benefited from the trade that reached north of the
Aegean. Terra sigillata imports came from different centers of
production in Italy.11 Plate 4 Among the examples are the
rectangular stamped examples from the workshop of C.
Vibienus Faustus of Arezzo signed CVB and C.VIBIE, another
potter C.Fastidienus signed C.FAS, another example from the
Lower City houses was an external rectangular stamp on a
chalice from the workshop of M.Perennius Bargathes of
Arezzo, and Hermaiscus of Pozzuoli with a planta pedis (foot)
stamp signed HERMAI. At Troy and other sites in the Aegean
after the middle of the 1st century AD eastern products were
preferred to the western sigillata. Çandarlý-Pergamon and
eastern Sigillata B groups dominated the whole trade in the
Aegean.12 Loeschcke studied and classified ÇandarlýPergamon production series that is sometimes hardly
distinguishable from Italian groups.13
Plate 4 Troy West Sanctuary chalice with relief decoration
(Tekkök 2003, fig.1, n.13)
Alternative styles developed after terra sigillata slipping
techniques. Colour Coated Ware; a fine table ware production
with smooth, shiny surface slip was often decorated with
simple leaping animals as sign of hunting. The style was most
used on beakers in Britain and Gaul. The decoration of the
fine beakers is extremely high quality with a relief ornament
made by piping clay onto the surface of the unfired vessel
using a nozzle. The examples from Britain and Gaul feature
elaborate decoration featuring deities, scenes of hunting,
sports of the circus and arena.
The technology of Roman pottery is widely studied. Today
the technique used differ from the methods in antiquity. In
antiquity potters were experts of clay beds, they knew how
to use them efficiently. Recent ethnoarchaeological studies
has shown similarity of the arrangement of the officina,
efficient production season, household organization to
produce wares in the Aegean.15 They occasionally imported
clay but the workshops mostly situated not far from 6-10 km.
from their workshop. They used clay tanks to settle clay and
get rid of impurities; the best clay was the plastic one with
less impurities. The slip was the same product as the clay but
finer and well levigated portions of it. The research has
shown that production ranged from part-time activity to fulltime employment of specialised potters. The pottery
production sites held numerous separate workshops clustered
together. Most of the plain forms were formed on the potter's
wheel fired in specialized kilns. Molds were used multiple
times and utilized until the decoration deteriorated or broken.
The potter prepared his individual mold, two methods were
used, either he made a new mold or he adopted a new copy
from the earlier one. This procedure led multiple copies of the
mold series he produced. Clay molds were used by glass
workers as a prototype to glass molds.
Scientific analysis to establish the chemical composition of the
glossy surface of Arretine ware were not answered. Some
fake copies created further debate on the authenticity of
some production series.16 The studies has shown that the
layer of fine clay particles fused by heat during firing, which
resulted by selecting clay with certain minerals. Petrological
analysis, chemical component analysis to assure the
differences of clay used by different workshops is widely
studied by scientists to distinguish individual production
centers. Some of these questions were answered by using
thin section analysis of the clay after firing, and X-ray
fluorescence on clay origins.17 Some problems remain since
most of the original clay beds are under modern settlements
in the Mediterranean.18
Dragendorff Form 11 AD 40-55
www.potsherd.uklinux.net/atlas/types/sigillata/index.php
In the West Sigillata production shifted to Gaul in the first
century AD. The tradition was carried by Italian potters such
as Ateius and Rasinius from Pisa and Arezzo. Gaulish
production center La Graufesenque used simple relief
decoration of tendrils and buds reflecting taste of first century
AD. One stamped example in the British Museum in London
with a stamp on the floor of the vessel reads 'OFF(icina)
BASSI (et) COELI' ('from the workshop of Bassus and Coelus')
illustrating the name of the workshop as OFFICINA.14 In the
eastern Mediterranean, Eastern Sigillata B products of early
date adopted plain forms of Italian terra sigillata featuring
stamps that link the production to Italian masters as well.
Plain sigillata forms were produced in glass as well.
11 Tekkök 2003, fig.1 nos.17-21; Heath-Tekkök 2006, see
http://classics.uc.edu/troy/grbpottery/html/it-sig.html
12 Hayes 1981; Meyer-Schlichtmann 1988; Zelle 1992; Tekkök 2003a
13 Loeschcke 1912; Meyer-Schlichtmann 1988.
14 Oxé-Comfort-Kenrick 2000;
http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/gr/g/gaulish_red_slip_pott
ery_bowl.aspx
15 Tekkök 2008b; Tekkök 2003b; Tekkök 2000.
16 Porten Palange 1989.
17 Olcese 1993.
18 Tekkök 2008a; Akyol-Tekkök et.al. 2007.
Potters in the Mediterranean under the rule of the Roman
Empire and the influence of early Christianity continued to
use the red slip technique up until the 7th Century AD.19
Workshops in North Africa adopted the shiny gloss of the
earlier sigillata groups, Pergamon and Çandarlý workshops
applied slip that sometimes hard to distinguish from earlier
Italian Sigillata series.20 North African products from the
modern area of Tunisia were exported widely throughout the
Mediterranean. Applied motifs produced from molds or
stamps were used on vessels. Figure choice on vessels may
indicate a special function, not used as table wares but to
hold drinks in the amphitheater.
BIBLIOGRAPHY
Akyol, Ali Akýn, Tekkök, B., Demirci, Þ., Kadýoðlu, Y. K. 2007.
"Tarsus-Gözlükule Erken Roma Dönemi Seramikleri
Arkeometrik Çalýþmalarý," TC Kültür ve Turizm Bakanlýðý Kültür
Varlýklarý Müzeler Genel Müdürlüðü, 28. Uluslararasý Kazý ve
Arkeometri Sempozyumu 29 Mayýs-2 Haziran, 2006,
Çanakkale. (Ankara).
Beyll, D. 1993. Terra Sigillata aus der Marienkirche in
Ephesos erste zwischenbilanz. Österreichisches
Archäologisches Institute Berichte und Materialien. Heft 5
(Wien).
Dragendorff, H. and C. Watzinger. 1948. Arretinische
Reliefkeramik mit Beschreibung der Sammlung in Tübingen
(Reutlingen).
Ettlinger, E. et al. 1990. Conspectus Formarum Terrae
Sigillatae Italico Modo Confectae Materialen zur römischegermanischen Keramik. Heft 10 (Bonn).
Hayes J.W. 1972. Late Roman Pottery (London).
Hayes, J.W. 1980. Late Roman Pottery, Supplement
(London).
Hayes, J.W. 1981. "Sigillate Orientali," Enciclopedia
dell'arte antica, classica e orientale (Rome).
Hayes, J.W. 1991. Fine Wares in the Hellenistic World, in T.
Rasmussen and N.Spivey (eds) Looking at Greek Vases,
(Cambridge 1991): 183-202.
Hayes, J.W. 1997. Handbook of Mediterranean Pottery,
(London: BM Press).
Heath, S. Tekkök B. (eds). 2006. Greek Roman Byzantine
Pottery at Ilion (Troia) http://classics.uc.edu/troy/grbpottery/
Loeschcke, S. 1912. Sigillata-Töpferein in Tschandarli, AM:
344-407.
Meyer-Schlichtmann, C. 1988. Die pergamenische Sigillata
aus der Stadtgrabung von Pergamon; Mitte 2.Jh.v.Chr - Mitte
2.Jh.n.Chr, PF 6 (Berlin).
Oxé, A. and Comfort, H. Kenrick, P. 2000. Corpus Vasorum
Arretinorum. A Catalogue of the Signatures, Shapes and
Chronology of Italian Sigillata. 2nd Ed. Completely revised
(Bonn).
Olcese, G. (ed). 1993. Ceramica romana e archeometria: lo
stato degli studi, conference papers Montegufoni, Quaderni
del Dipartimento di Archeologia, Università di Siena 37
(Florence 1994/1995).
Parker, A.J. 1992. Ancient Shipwrecks of the Mediterranean
and the Roman Provinces, BAR S-580 (Oxford).
Porten Palange F.P. 1989. Fälschungen in der arretinischen
Reliefkeramik, Archäeologisches Korrespondenzblatt 19.1:
91-9, pls. 20-23.
Rasmussen T. and N. Spivey (eds).1991. Looking at Greek
Vases, (Cambridge).
Schäfer J. Hellenische Keramik aus Pergamon, Pergamenische
Forschungen, PF 2 (Berlin 1968).
Tekkök-Biçken, B. 1996. The Hellenistic and Roman Pottery
From Troy, From the Second Century B.C. to the Sixth Century
AD (University of Missouri-Columbia, Ph.D. dissertation).
Tekkök, B. 2000. Pottery Production in the Troad: Ancient and
Modern Akköy, Near Eastern Archaeology, 63: 94-101.
Tekkök, B. 2003a. Troy from the Julio-Claudian to the Flavian
Period: its connections with the Mediterranean World, Rei
Cretariae Romanae Fautorum Acta 38: 237-242
Tekkök, B. 2003b. The Pottery Workshops in Eceabat Region,
Çanakkale; A Living Hellenistic and Roman Tradition,
Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Vol. I
(Istanbul: Ege Yayýncýlýk): 57-67
Tekkök, B., Akyol, A.A., Demirci, Þ., Kadýoðlu, Y. K. 2008a.
"Troia Erken Roma Dönemi Seramikleri Arkeometrik
Çalýþmalarý," TC Kültür ve Turizm Bakanlýðý Kültür Varlýklarý
Müzeler Genel Müdürlüðü, 29. Uluslararasý Kazý ve
Arkeometri Sempozyumu 28 Mayýs-1 Haziran, 2007, Kocaeli.
(Ankara).
Tekkök, B. 2008b Ethnoarchaeology in the Troad Region: The
Glazing Industry as a Living Tradition, Journal of Field
Archaeology. (forthcoming)
Wells, C.M. 1977. Manufacture, distribution and date: some
methodological considerations on the dating of Augustan
terra sigillata, Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta 17/18:
132-140.
Zabehlicky Schefennegger, S. 1995. Subsidiary Factories of
Italian Sigillata Potters: The Ephesian Evidence, in H.Koester
(Hrgs), Ephesos Metropolis of Asia: An Interdisciplinary
Approach to its Archaeology, Religion and Culture. Harvard
Theological Studies 41.
Zabehlicky Schefennegger, S. 1997. Der Italiener in Ephesos,
Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta34: 1996.
Zelle, M. 1992. Ausgrabungen in Assos 1990, Terra Sigillata
von Assos, Asia Minor Studien; Bd. 5. Ü. Serdaroðlu and R.
Stupperich (eds.) (Bonn): 97-139.
Slane, K.W. 1991. Review on Meyer-Schlichtmann, Die
Pergamenische Sigillata, Gnomon 63: 150-151.
Slane, K.W. et. al. 1997 Tel Anafa II; The Final Report on Ten
Years of Excavations and Hellenistic and Roman Settlement in
Northern Israel: The Hellenistic and Roman Fine Wares, JRA
Suppl. 10 (Ann Arbor).
19 Hayes 1997; Hayes 1980; Hayes 1972; Heath-Tekkök 2006, see
http://classics.uc.edu/troy/grbpottery/html/img_M18.0267-6.jpg.html
20 Hayes 1972; Meyer-Schlicthmann 1988;Loeschcke 1912.
DOÐU TERRA SÝGÝLLATA ÜRETÝMLERÝ ve TRALLEÝS
AYNUR CÝVELEK
Adnan Menderes Üniversitesi,
Fen Edebiyat Fakültesi, Yard. Doç. Dr.
[email protected]
Ýtalya'da, yaklaþýk Ý.Ö.40 yýllarýnda üretimine baþlanan ve
Ý.S.2.yüzyýl ortalarýnda üretimine son verildiði belirlenen ve
önceleri yaygýn olarak "Arezzo" veya "Arretine" seramiði
olarak adlandýrýlan, kalýp yapýmý, bezemeli ya da bezemesiz
üretimlerin olduðu, formlarýnda ve bezemelerinde metal
iþçiliðinden etkilenmenin görüldüðü, kýrmýzý kilden ve kýrmýzý
astardan oluþan kaplardýr1. Geç Hellenistik-Erken Roma
dönemlerinde yaygýn olarak kullanýlan terra sigillatalarýn
tanýnmalarýndaki en önemli özellikler, kalýp yapýmý olmalarý ve
özellikle, üretim yerlerine göre farklýlýklar gösteren, kaliteli,
parlak ve pürüzsüz kýrmýzý renkteki astar boyalarýdýr.
Antik metinlerde sözü edilen Arretine seramiði terimi,
Arezzo'daki birkaç atölye çöplüðünün keþfi sonucunda, esas
olarak geç 19.yüzyýlda Ýtalya sigillatasý ile eþ anlamlý hale
gelmiþtir. Alman uzmanlar Dragendorff, Loeschcke ve Oxé,
bezeme stilleriyle birlikte, çömlekçi mühürlerini ve düz kaplarýn
temel tipolojisini çalýþmýþlardýr. Yakýn zamandaki birçok
çalýþma, baþlýcalarý Ýtalyanlar tarafýndan yapýlmýþ, müze
koleksiyonlarý ve atölyeler üzerinde yoðunlaþmýþtýr. Roma
Ýmparatorluðu boyunca yaygýn olarak kullanýlan terra
sigillatalarýn, Ý.Ö.150 civarlarýnda üretilmeye baþlandýðý,
Ý.Ö.10-Ý.S.10 civarýnda ise Ýtalya örneklerinin taklit edildiði
kabul edilmektedir2.
Hayes, genel olarak Roma seramiði tiplerini incelerken, Batý
Terra Sigillata ve Doðu Sigillata ayrýmlarýný kullanmýþtýr3.
Doðu Terra Sigillata üretiminin Ý.Ö.150 civarlarýnda baþladýðý
ve üretiminin kaynaðýnýn Doðu Akdeniz olduðu kabul
edilmektedir. Temelde Batý ve Doðu Terra Sigillatasý olarak
yapýlan ayrýmýn yaný sýra, DTS da kendi içinde gruplara
ayrýlmýþtýr. Önceki yýllarda yapýlan çalýþmalarda "Samos tipiVasa Samia", "Pergamon tipi-Pergamene" olarak iki ana
gruba ayrýlmýþ, Loeschcke tarafýndan Çandarlý malzemeleri de
incelenerek, diðer iki gruptan farklý olduðu kabul edilerek,
üçüncü grup oluþturulmuþtur4.
Son yýllardaki araþtýrmalarla, Samos ve Pergamon grubu terra
sigillatalarýn üretim yerleri konusunda bazý yeni görüþler ileri
sürülmüþtür. Kenyon, Doðu sigillatalarý A B ve C olarak
gruplandýrmýþtýr . A, B ve C gruplarýna ek olarak, Filistin ve
Ýsrail sigillatalarý, Kýbrýs ve Kuzey Afrika sigillatalarý da ayrý
gruplar oluþturmaktadýr5.
DSA olarak adlandýrýlan Pergamon üretimleri, açýk krem veya
soluk kýrmýzý renkte, mikasýz veya çok az mikalý kilden ve koyu
kýrmýzý renkte boyalýdýr. Pergamon sigillatalarýnýn, Pergamon
ya da buraya yakýn bir baþka merkezde deðil, Doðu Anadolu,
Suriye ve Filistin'deki merkezlerde üretildiði düþünülmektedir.
En karakteristik formlarý dar, çok kalýn tabanlý tabaklardýr.
Küçük mühürlü palmetlerden oluþan bir bantýn çevrelediði rulet
daireler grubu, tabanlarý süsler. Ý.S.1.yüzyýlda düz tabanlý
formlar modadýr. Bunlarýn dipleri, bir ya da iki basamaklýdýr.
Son safhada, formlar metal iþçiliðini çok taklit etmiþlerdir.
Hem kil hem de boyada, Ýtalyan sigillatalarýna çok benzeyen
üretimleri, son derece kalýn ve aðýr tabanlarý ile ayýrt
edilmektedir.
Samos sigillatalarý DSB olarak adlandýrýlýr. Kahve-kýrmýzý
renkte, mikalý kildendir ve yüzeyleri turuncu veya sarýmsý
kýrmýzý renkte boyalýdýr. Son yýllarda yapýlan araþtýrmalarla
Samos sigillatalarýnýn Tralleis'te üretildiði düþünülmektedir ve
bu grup da kendi içinde iki alt gruba ayrýlmaktadýr (DSB1 ve
DSB 2) ve Ephesos'un ana ihracat merkezi olduðu kabul
edilmektedir. DSC ise Çandarlý üretimleridir. Açýk kýrmýzý, koyu
kahverengi, az mikalý kilden ve açýk veya koyu kýrmýzý
kahverengi boyalýdýrlar.
Yukarýda saydýðýmýz üç ana üretim yerinin dýþýnda Anadolu'da
Ephesos, Phokaia, Priene, Labraunda, Sagalassos, Antiokhia,
Tarsus ve Samsat'ta çok sayýda terra sigillata bulunmuþtur6.
1
2
3
4
5
6
Hayes1997, 41.
Hayes 1997, 52-53.
Hayes 1997, 41-58.
S. Loeschcke, AM 37, 1912, 344.
Kenyon 1957, 281-283.
Zoroðlu 1986, 61-100; Kaya 1996, 11-116;Meriç 1996, 79-81; Zoroðlu
1996, 121-123; Civelek 2006-1, 179-188.
Doðu sigillata üretimleri kendi içinde DSB1 ve DSB 2 olarak
gruplandýrýlmýþtýr. DSB 1 genellikle, ince cidarlýdýr ve pürüzsüz
yüzeye sahiptir. DSB 2 üretimlerinin ise daha kaba yapýldýðý
dikkati çeker. DSB 1'in DSB2'den biraz daha erken olduðu
kabul edilmekle birlikte, kesin bir ayýrýcý kriter yoktur. Hayes,
1985'te DSB serileri üzerine tipolojik çalýþma yapmýþ ve
genellikle formlarýn, tabaklar ve kaselerden oluþtuðunu
belirlemiþtir.
Anadolu'da yerel atölyeler kadar, Ýtalya'daki atölyelerin
þubelerinin de var olduðu, Anadolu'da ele geçen Ýtalya
atölyelerine ait mühürlerden anlaþýlmaktadýr.
Bütün seramiklerde olmamasýna raðmen, çift daldýrma tekniði
kullanýldýðý dikkati çeker. Ý.S.erken 1.yüzyýl kaplarýnda
mühürler, keskin þekilde kalýplar ve ruletli bezeme
kullanýlmýþtýr. Doðu üretimlerindeki mühürlerin formlarý çok
çeþitlidir ve bunlar her zaman Yunanca yazýlmaz. Doðulu
çömlekçilerin mühürleri, hemen hemen dörtgen veya
dikdörtgendir. Daha geç Ýtalyan seramikler üzerindeki ayak
biçimli mühürler (planta pedis) nadirdir ve Ý.S.30'dan sonraki
Ýtalyan modellerinin ithalinin azalmasýyla paraleldir. Ý.S.
2.yüzyýlda ise, genellikle yazýsýz örnekler çoðunluktadýr.
Doðu Terra Sigillatalar açýsýndan, Tralleis'in önemli bir üretim
merkezi olduðu kabul edilir. Tralleis'in seramik üretiminde ünlü
olduðundan Yaþlý Plinius söz etmiþtir ve günümüzde yapýlan
kazýlarda ortaya çýkarýlan malzemelerin çeþitliliði ve miktarý
göz önüne alýndýðýnda, Hellenistik ve Roma dönemlerinde
terra sigillata üretim merkezi olduðu rahatlýkla söylenebilir.
Ý.Ö.2.yüzyýl ortalarýndan baþlayarak, kaliteli terra sigillatalarýn
üretildiði görülmektedir7. Tiberius döneminden itibaren
Ý.S.1.yüzyýlýn sonuna dek Ephesos ile birlikte Doðu Sigillata B
üretim merkezi olarak gösterilir. Ý.S. geç 2.yüzyýlda da
yapýmýna devam edilen DSB üretimleri, genellikle turuncukahve renkte kil ve ayný renkte boyaya sahiptir.
Antik yazar Plinius ve gezginlerin de belirttiði gibi, çömlekçilik
burada her zaman önemli olmuþtur8. Kilin Tmolus (Bozdað) ile
Messogis yamaçlarýnda yamaçlarýnda ve Menderes ile Gediz
gibi vadilerde bolca bulunmasý, seramik endüstrisinin bu
bölgede her zaman önemini korumasýna yardýmcý olmuþtur9 .
Tralleis'in üretim merkezi olduðuna ait, Notion'dan gelen
EKKAI / CAPHS mühürlü bir parça, Tralleis'in Ýmparatorluk
dönemindeki resmi ismi olan KAESAREIA'ya iþaret eder.
Bunun yaný sýra, yapýlan kil analizleri de Tralleis'in üretim
merkezi olduðunu desteklemektedir10.
Ý.S. 150'lerden sonra üretimin giderek azaldýðý
düþünülmektedir. Ýmparatorluk dönemi boyunca cam
üretiminin yaygýnlaþmasý, yerel nedenlerle ekonomik
hareketlerin azalmasý, hastalýk gibi etkenlerin buna neden
olduðu düþünülmektedir.
Tralleis'te 2006 yaz sezonunda yaptýðýmýz kazý çalýþmalarýnda
olaðanüstü sayýda terra sigillatanýn ele geçmesi, mühürlü
parçalarýn bulunmasý, Tralleis'in bir üretim merkezi olduðunu
kanýtlamaktadýr. Malzemelerin tipoloji ve kronoloji çalýþmalarý
devam etmektedir.
KISALTMA VE KAYNAKÇA
· Civelek 2006-1 A. Civelek, "Phokaia 2004: Hellenistik
Dönem Seramiði Üzerine Gözlemler", OLBA XIII, 2006, 179198.
· Civelek 2006-2 A. Civelek, "Anti Çaðdan Günümüze Aydýn
ve Yöresinde Seramik Üretimi", Anadolu Arkeolojisine
Katkýlar, 65. Yaþýnda Abdullah Yaylalý'ya Sunulan Yazýlar,
Ýstanbul, 2006, 365-371.
· Hayes 1997 J.W. Hayes, Handbook of Meditarranean
Roman Pottery, London, 1997.
· Kaya 1996 N. Kaya, "Ankara Ulus Kazýsýnda Ele Geçen
Baskýlý Kaplar", VARIA ANATOLICA XV, 111-116, Pl. LXXIILXXIII .
· Kenyon 1957 J. F. Kenyon, The Objects From Samaria,
1957.
· Loeschcke 1912 S. Loeschcke, , AM 37, 344 vd.
· Lund 1996 J. Lund, "Eastern Sigillata B: A Ceramic Fine
Ware Industry in the Political and Commercial Landscape of
the Eastern Medittaranean", VARIA ANATOLICA XV, 125-133,
Pl. LXXXI-LXXXV.
· Meriç 1996 R. Meriç, "Efes Devlet Agorasý Kuyu Buluntularý:
Geç Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiði", VARIA
ANATOLICA XV, 79-81, Pl. XLVIII-XLIX.
· Zoroðlu 1986 L. Zoroðlu, "Samsat'ta Bulunan Doðu
Sigillatalarý Ýlk Rapor", S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3,
61- 100.
· Zoroðlu 1996 L. Zoroðlu, "Doðu Sigillatalarýn Ýmalat Yerleri
7 RE, Supp. 7, 1940, 1295-1352; Kenny 1971, 270; Plinius , NH, XXXV, 46;
Hayes 1997, 52-54.
8 Plinius, NH, 158-161, 319; Rayet-Thomas, 15, dipnot 5; Civelek 2006-2,
365-369. Günümüzde de Aydýn'ýn Karacasu ilçesinde sigillata tekniðinde
kaplarýn üretiminin devam ettiði görülür.
9 Plinius, NH, V, XXIX, 6.
10 Lund 1996, 127, 133.
TRALLEÝS BULUNTUSU ESB-1 GRUBU
TABAK VE BEZEMELERÝ
DERYA EROL
Dokuz Eylül Üniversitesi,Fen Edebiyat
Fakültesi, Araþtýrma Görevlisi
[email protected]
Eastern Sigillata B
Bu grup dahilindeki seramiklerin üretim merkezleri uzun süre
bilim adamlarýnca tartýþma konusu olmuþtur. Antik yazar,
Pilinius'un 'Naturalis Historie' adlý kitabýnda belirttiði
'Tralleis'te üretilen parlak astarlý masa kaplarý'1 tanýmlamasý,
bu grup sigillatalarýn üretim merkezinin B.Anadolu'da Tralleis
kenti olabileceði konusundaki görüþlerin geliþmesine sebep
olmuþtur2. Kenyon'un yaptýðý gruplandýrma dahilinde bu ismi
alan sigillatalar, hamur ve astar yapýlarýndaki farklýlýklara göre
ES-B1 ve ES-B2 diye iki farklý alt gruba ayrýlmýþlardýr3.
ES-B1 türü dahilinde üretilen sigillatalarýn hamurlarý, ince
elenmiþ, mikalý, iyi fýrýnlanmýþ ve pembemsi kahverengi
rengindedirler. Astar boya genellikle çift daldýrma boya
tekniði ile yapýlmýþtýr. Sabunumsu bir kayganlýkta ve
parlaklýkta çok kaliteli yapýlan astar, koyu turuncumsu
kahverengindedir. ES-B1 grubu sigillatalarýnda, tabaklar ve
kaseler sevilerek kullanýlan kap formlarýdýr. ES-B1 kaplarýnýn
yapýmýnda kalýp yapým tekniði de kullanýlmýþtýr4. ES-B1
türünde üretilen sigillatalar, MÖ. 1. yy.ýn sonlarýndan MS. 1.
yy.ýn ortalarýna dek yoðun olarak üretilmiþlerdir. Ancak
üretimleri MS.1. yy.ýn sonlarýnda tamamen son bulunmuþtur5.
Tralleis Eastern Sigillata B
Tralleis günümüz Aydýn ili sýnýrlarý içerisindedir. Aydýn
günümüzde, Karacasu ilçesi ile hala önemli bir seramik üretim
merkezi konumundadýr. Bu seramik geleneði antik dönemden
günümüze kadar kesintisizi devam etmiþtir.
Anadolu içlerinden Ephesos, Miletos ve Smyrna gibi liman
kentlerine ulaþmak ya da bu liman kentlerinden doðu
bölgelerine ulaþmak için baþlýca yollardan birisinin de
Tralleis'ten geçtiði bilinmektedir. Ticaret yolunun üzerine
kurulmasý þehrin, ekonomik ve kültürel olarak çok geliþmesine
sebep olmuþtur.
MÖ.26 yýlýnda Tralleis kentinde büyük bir deprem
yaþanmýþtýr. Bu depremde bütün kent neredeyse yerle bir
olmuþtur. Augustus'a önde gelen iki Tralleisli giderek, þehrin
yeniden yapýlandýrýlmasýný istemiþlerdir.
Augustus bu isteði geri çevirmeyerek kente parasal yardýmda
bulunmuþtur. Bu yardým sayesinde þehrin yeniden inþasý için,
Ýtalya'dan göçmenler getirilmiþtir6. Bu dönemde gelen
göçmenlerin çoðunluðunu tuðla ve seramik ustalarý
oluþturmakta idi.
Seramik ustalarý, o sýrada Ýtalya'da ve özellikle Arretin'de
yoðun olarak üretilen Sigillata geleneðini de beraberlerin de
getirmiþlerdir. Ustalar kendi sigillata geleneklerini Tralleis'li
yerel ustalarýn sürmekte olan gelenekleri ile karýþtýrarak yeni
bir sigillata türü ortaya çýkarmýþ olmalýdýrlar.
Ancak bu yeni sigillata türü, hamur, astar ve form özellikleri
açýsýndan Ýtalyan Sigillatalarý ile farklýlýklar içermektedir. MÖ.
1.yy.ýn son çeyreði içerisinde geliþen bu yeni gelenek, kýsa
süre içinde çok sevilmiþ ve tüm Batý Anadolu'da,
Karadeniz'de, Kýta Yunanistan'da, Akdeniz'de ve Suriye'de
pek çok yerleþime ihraç edilmiþtir7.
B grubu sigillatalarýnýn, Tralleis kentinde üretildiði, yapýlan kil
analizleri sonucunda da desteklenmektedir. Outschar 1996
yýlýnda, tüm B.Anadolu'yu içeren bir çalýþma yapmýþtýr. Bu
çalýþma sonucunda Tralleis'in kil yapýsý diðer yerleþimlerde
bulunan B grubu sigillatalarla birebir örtüþmüþtür8.
Bu çalýþma kapsamýndaki sigillata örneklerinin hiç birisi
herhangi bir tarih verebilecek kontex dahilinde bulunmadýklarý
için bunlarý tarihlendirirken çaðdaþý yerleþimlerde bulunan
örnekleri esas alýnmýþtýr. Efes, Bergama, Labraunda, Atina
Agora, Samos, Korinth, Knossos, Samaria, Tarsus, Berenice
gibi pek çok yerleþimden bulunmuþ ES-B türünde formlarý
Tralleis'te bulunanlar ile stil yönünden karþýlaþtýrýlarak
tarihlendirmeler yapýlmaya baþlanmýþtýr. Bu çalýþma içerisinde,
Hayes'in kullandýðý terminoloji ve form tipleri esas alýnmýþtýr.
ESB-1 Tabaklar
Tralleis ES-B1 grubu sigillatalarýnýn hamurlarý ince elenmiþ,
katkýsýz, mikalý ve iyi fýrýnlanmýþlardýr ve pembemsi kahverengi
rengindedirler. Ancak zaman zaman hamur yapýsýnýn biraz
daha kaba katkýlý ve bol mikalý olarak yapýldýðý örnekler de
bulunmaktadýr. Bu örnekler, ES-B1 hamur yapýsýnýn genel
özelliði olarak kabul edilmemelidir. Rengi MRK. na göre, 5
YR6/6 ya da 6/8 tonlarý arasýnda deðiþmektedir.
1
2
3
4
5
6
7
8
Pilinius, Naturalis Historie,s.35,160
J.Hayes, 1973, s.452
C.Meyer-Sclichtmann, 1988, s. 11
P.Hellström, age. s.31
V.Gassner, 1997, s.126
A.Burnette,1998, s,66
J.Hayes, 1972, s. 76
U. U. Outschar,1996 , s.99
Astar boya çok kaliteli yapýlmýþtýr. Turuncumsu kahverengi,
sabunumsu bir kayganlýkta ve parlak olarak yapýlmýþtýr.
Astar boya o kadar ince sürülmüþtür ki kabýn hamuruyla
özdeþleþmiþtir. Sigillata astarý genelde çift daldýrma adý
verilen bir teknikle yapýlmýþtýr. MRK. na göre, astar boyanýn
rengi 2.5 YR 4/8 ya da 5/8 tonlarý arasýnda deðiþmektedir.
Tabaklar en yoðun üretilen kaplardýr. Tabaklarý, kase ve
fincanlar izlemektedir. Bu formlarýn çok çeþitli tipleri yapýlmýþtýr.
Kap tipleri genellikle Ýtalyan sigillatalarýnda görülen formlarýn
benzerleridir ve pek çoðu týpký Ýtalyan sigillatalarýnda olduðu
gibi kalýpla yapýlmýþlardýr. Kaplarýn yapýmýnda bazen konkav
bazen konveks bazen de yuvarlak formlu kalýplar kullanýlmýþ
olmalýdýr. Genellikle bu profillerin üzeri rulet bezemeleriyle
süslenirdi. Ancak sade olarak yapýlmýþ örnekler de
bulunmaktadýr. ES-B1 grubu dahilinde tabaklar, yoðun
kullaným gören kap gruplarýdýr.
Tabaklar
Çalýþýlan malzeme içerisinde 169 tane parça, tabak formunda
bulunmuþtur. Bu parçalar yedi ana gruba ayrýlmýþtýr. Her
grubun, kendi içinde gösterdiði küçük deðiþikliklere göre alt
gruplarý belirlenmiþtir. Bu çalýþma içerisinde, diðer
yerleþimlere çok fazla ihraç edilmiþ olan o dönme içerisinde
Anadolu'da ve Akdeniz dünyasý içerisinde çok popüler olan
formlar esas alýnmýþtýr.
Resim- 1: T 1 form grubu dahilindeki tabaklar
T-7 olarak gruplandýrýlmýþ olan tabaklarýn aðýzlarý iki parçalý bir
kalýpla yapýlmýþtýr. Gövde konik olarak kaideyle
birleþmektedir(Çizim-2). Kaide basýk halka tipindedir. Bu
tabaklarýn aðýzlarý iç bükey ya da dýþ bükey profilli kalýplarla
yapýlmýþtýr. Gövde genellikle konik biçimlidir. Kaideler da
alçak halka kaide tipinde yapýlmýþlardýr. Aðýz tiplerinde
görülen küçük deðiþikliklere göre on bir alt grup halinde
deðerlendirilmiþtir. Burada bu tabaklarýn genel
özelliklerinden bahsedilecek tüm alt gruplarý verilmeyecektir.
T-1 olarak adlandýrýlmýþ olan bu grup, düz aðýzlý, hafif küresel,
küresel ya da konik gövdeli, halka kaideli tabaklardan
oluþmaktadýr. Aðýz, gövde yapýsýndaki küçük deðiþikliklere
göre dört alt gruba ayrýlmýþlarýdýr. Burada bu tipteki tabaklarýn
genel özellikleri ele alýnmýþtýr(Çizim-1).
Çizim- 2: ESB-1, T7 form grubunda bir tabak örneði
Çizim- 1: ESB-1, T1 form grubunda bir tabak örneði
Resim- 2-1: T7 form grubu dahilinde tabak örnekleri
Bu tipte benzer örnekler, Efes, Samaria, Antiochia'da
bulunmuþtur. Efes'te iki ayrý birimde yapýlan kazýlarda
bulunmuþtur. Bazilika'da Tiberius dönemine tarihlenen bir
kontex dahilinde bulunmuþtur9.
Yamaç evleri olarak adlandýrýlan yapýlardan ilkinden bulunan
parçalar da Tiberius dönemine ait bir kontex içinden
bulunmuþtur10. Hayes'in yaptýðý sýnýflandýrmada ise bu grup,
14 no.lu form dahilindedir. Tralleis örnekleri form olarak
Samaria'da, ES-A1 grubu dahilinde bulunan parçalarla da
benzeþmektedir11.
Bu parçalar MÖ. 30 yýlýna tarihlendirilmiþlerdir12. Samaria'da
ve Antiokhia'da olduðu gibi formlarýn MÖ. 30 yýlýndan daha
önce bir tarihe tarihlenme olasýlýklarý çok zayýftýr. Çünkü ES-B1
grubu dahilindeki sigillatalar, yaklaþýk olarak Tralleis'te MÖ.
26 yýlýndan önce üretilmeye baþlanmamýþ olmalýdýr13.
Bu türde terra sigillata üreten ustalar, görünen o ki A grubu
ve Bergama sigillatalarýndan çok iyi bilinen bu formu kendi
üretimlerinde de kullanmýþlardýr. Hayes'in sýnýflandýrmasýna ve
Efes buluntularýna göre bu parçalar, MS. 1. yy.ýn baþlarýna ya
da ortalarýna tarihlendirilmelidirler.
Bu tipteki benzer örnekleri, Hayes bu formu Atl 5-8 gruplarý
dahilinde incelemiþtir. Hayes 5-8 form gruplarýný Augustus
dönemine tarihlendirmektedir. Efes'te ise bu buluntular MS. 1.
yy.ýn 2.yarýsýna tarihlendirilmektedir14. Tralleis buluntusu,
Hayes'in yaptýðý tarihleme ile ayný olmalýdýr.
Bu çalýþma sonucunda B grubu sigillatalarý adýna önemli
verilere ulaþýlmýþtýr. B grubu sigillatalarýnýn üretim merkezinin
Tralleis olduðu antik dönem yazarlarýndan biri olan Pilinius
tarafýndan anlatýlmýþtýr15.
9
10
11
12
13
V. M. Leon, 1991, s. 99-100, Taf.116- H3,H5, Taf.117-H4, H8,Taf.120- H22
U. Outschar, 1996, s.48, Taf.15
M. Kenyon, 1957, s. 313, fig.73-10
M. Kenyon, age. s.312
A. Burnette, 1998, s. 438-439; Tralleis'te MÖ. 26 yýlýnda yaþanan büyük
deprem sonrasýnda, Ýtalyanlarýn Tralleis'e geldiði ve Tralleis'te ES-B adý verilen
yeni bir grup sigillata üretimini baþlattýklarý bilinmektedir. Sigillata kaplarýnýn bu
kentte üretimi, bu tarihten daha önce olmamalýdýr.
14 R. Meriç, 2003, s. 53, Taf.24-K247
15 Pilinius, Naturalis Historie, s.35-160
Roma seramiði ile ilgili önemli çalýþmalarda bulunan J.Hayes,
ES-B seramiklerinin üretim merkezini, Tralleis olarak
göstermektedir. Ýlk olarak Pilinius'un kitabýný delil olarak
gösterir. Bir diðer delili de, Notion adlý yerleþimde bulunan
üzerinde KAI/CAPI ismi baskýlý ES-B grubu dahilindeki parçaya
dayandýrmaktadýr16. Hayes bütün bu verilerden dolayý üretim
merkezi olarak Tralleis'i iþaret etmektedir.
Son yýllarda kentte yapýlan çalýþmalar sonucunda elde edilen
veriler de bu doðrultudadýr. 1996 yýlýnda Efes'te çalýþmalarda
bulunan Ulriche Outschar, tüm Batý Anadolu'yu kapsayan kil
analizleri yapmýþtýr. Bu araþtýrma sonucunda B grubu
seramiklerin hamurunun, Tralleis'ten alýnan kil örnekleri ile
ayný olduðu görülmüþtür.
Ýncelenen tabak formlarý ile diðer kentlerdeki buluntularla stil
kritik yoluyla deðerlendirilmiþlerdir. Genel olarak bakýldýðýnda
yerleþimlerdeki buluntularda þu sonuçlar ortaya çýkmaktadýr;
Efes'te ise B grubu sigillatalar oldukça çok sayýdadýr.
Efes buluntusu sigillatalar, hamur ve astar yapýsý bakýmýndan
Tralleis özellikleri göstermektedir. Ancak Efes'in kendi B grubu
taklit sigillatalarý da bulunmaktadýr. Priene, Labraunda ve
Notion kentlerinde yayýnlanmýþ olan B grubu sigillatalarýn
tümü Tralleis üretimidir.
Özellikle Notion'da bulunan Caiseria isimli baskýlý B grubu
sigillatanýn üretim merkezi, Hayes tarafýndan Tralleis olarak
gösterilmektedir. Çünkü Tralleis'in Erken Roma Ýmp.
Dönemindeki ismi Caiseria'dýr. Tarsus ve Antiokhia'daki
buluntular da tamamýyla Tralleis üretimidir.
Resim- 3: Ýsim baskýlý ESB-1 Tabak örnekleri.
Üretimin kalitesi, MS.1. yy.ýn sonlarýnda düþmeye baþlamýþtýr.
MS 2 yy.ýn ortalarýndan itibaren çok kötü kalitede ve çok
sýnýrlý sayýda C grubunda sigillatalar üretilmiþtir. Bu seramikler
çok kýsa süre üretilmiþ ve olasýlýkla ihraç edilmemiþlerdir.
Tralleis'te Sigillata üretimi MS 2. yy.ýn sonlarýnda MS. 3. yy.ýn
baþlarýnda sigillata üretimi son bulmuþ olmalýdýr.
BÝBLÝOGRAFYA
Atina Agora'da, Korint'de çok yoðun olarak bulunmuþlardýr.
Ancak B grubu sigillatalar bu kadar çok yere ihraç edilmiþken
Ýtalya'da, Gal, Haltern, Oberaden gibi diðer Batý Sigillata
üretim merkezlerinde yok denecek kadar az bulunmalarý
oldukça ilginçtir. Özellikle Tralleis'e gelen Ýtalyan ustalar ve
B grubu sigillatalarýndaki yoðun Ýtalyan etkileri bu konuyu
daha da ilginç bir hale getirmektedir.
· N.Atik 1995; Atik N., Die Keramik aus den Südthermen von
Perge, Ýstt.Mitt, Beiheft 40, 1995
· V.Gassner 1997; Gassner V., Das Südtor der Tetragonos
Agora Keramik und Kleifunde, Forschungen in Ephesus
XIII1/1,1997
· H.Goldman 1950; Goldman H., Excavations at Gözlukule,
Tarsus, Volume 1,New Jersey,1950
· J. Hayes 1972; Hayes,J, Late Roman Pottery, London 1972
· J. Hayes 1985; Hayes J., Sigillata Orientali, EAA Ceramique
· P.Hellström 1971; Hellström P., Pottery of Classical and
Later Date Terrocotta Lamps and Glass, 1971
· J.H. Ýliffe 1936; Ýliffe, J.H; Sigillata Wares in the Near East,
a List of Potters Stamps, QDAP,VI,1936,s; 4-53
· B. Kenrick 1985; Kenrick, B., Excavatýons at Sidi Khrebish
Benghazi (Berenice), Tripoli 1985
· M.Kenyon 1957; Kenyon M.N- Growfoot G.M, Samaria
Sebaste Objects, London1957
· R.Meriç 2003; Meriç R., Spaethellenistisch-römische
Keramik und Kleifunde aus einem Schactbrunnen am
Staatsmark in Ephesos, Forschungen in Ephesos IX/3
· V.M.-Leon1991; Mitsopoulos-Leon V.,Die Basilika am
Staatsmarkt in Ephesos, Kleifunde 1.Teil: keramik
hellenisticher und römischer Zeit, FÝE IX,1991
· H.Robinson1959; Robinson H., The Athenian Agora Pottery
of the Roman Period, New Jersey, 1959
· M.C.Schlichtmann; Schlichtmann M.C., Die Pergamenische
Sigillata aus der Stadtgrabung Von Pergamon, Berlin-New
York, 1988
Olasýlýkla Ýtalyan sigillata üreticileri, doðu Sigillata A grubu
Sigillata üreticilerinin kendilerinin Doðu Akdeniz ticaretine bir
süre girmelerine izin vermedikleri gibi onlar da B grubu
sigillatalarýnýn kendi ticaretlerine girmesine izin
vermemiþlerdir.
16 J. Hayes, 1972. s.10.
Resim- 2-2: T7 form grubu dahilinde tabak örnekleri.
KSuriye'de ise Samaria Sebaste, Hama ve Berenice
yerleþimlerinde B grubu sigillatalarý bulunmuþtur. Bu
yerleþimlerdeki seramiklerin yerel üretim olmadýklarý,
kentlerde çalýþan bilim adamlarý tarafýndan açýklanmýþtýr.
Karadeniz'de Olbia'da da Tralleis üretimi sigillatalar
bulunmuþtur.
ANTÝK SÝNTER ASTAR YAPIMINDA KULLANILAN KÝLLERÝN
KALSÝNASYONUNUN ASTAR KALÝTESÝNE ETKÝLERÝ
Prof. Sevim ÇÝZER, Doç. Halil YOLERÝ, Duygu KAHRAMAN
Dokuz Eylül Üniversitesi, G.S.F. Seramik Bölümü
Alman seramik Fizikokimyacýsý Dr. Helman Salmang, "die physikalischen und
chemischen grundlagen der keramik"1 adlý eserinde, Terra Sigillata astarý
hazýrlanmasý için seçilen özlü kilin kalsinasyona baðlý olarak, özlülüðünün azalmýþ
olduðunu, ama içine alkali ilavesiyle daha akýþkan hale getirilebildiðini
belirtmektedir. Bu kalsinasyon iþlemi en fazla 350 ºC'ye kadar yapýlýyordu.
Belki de kalsinasyon iþlemi için antik Çömlekçiler, fýrýnlarýnýn toprak tabanlarýný
kullanýyor idiler.
Adam Winter'e göre ise, kalsinasyon iþlemi, astar hazýrlama sýrasýnda, dinlendirme
kabýndaki katmanlaþmanýn oluþmasý sýrasýnda, bulanýk görünen kýsmýn, dibe
çökelen katmandan, daha kesin ve kolay ayrýlabilmesini saðlamakla kalmaz, ayný
zamanda parlak astar maddesinin, seramik yüzeylerde kavlama ve atmasýna
engel olur.
Bu bilgilerden yola çýkarak gerçekleþtirdiðimiz deneysel çalýþmalarda, uzun yýllardýr
Terra Sigillata hazýrlamak için kullandýðýmýz Karacasu kilini ve onun yaný sýra da
Avanos çömlekçilerinin çamur hazýrlamada katký maddesi olarak kullandýklarý,
Kýzýlöz denilen yöreden çýkarýlan ve bu yörenin adýyla da bilinen kili kullandýk.
Ham Karacasu Kili+Deflokülan 820º C
DENEYSEL ÇALIÞMALAR:
"Genel olarak sekonder killer ve illitler gibi ince levhacýklý mineral yapýsý bulunan
ve yüksek plastiklik özelliði taþýyan killer, parlak ve kendine özgü sonuçlar için
daha elveriþlidirler. Ancak montmorillonit, özlülük özelliði yüksek olan bir kil
olmasýna karþýn, büyük olasýlýkla levhacýklý bir mineral yapýsýna sahip olmamasý
nedeniyle iyi sonuçlar vermez. Kaolin tipi killerin çoðunda da pek parlak sonuçlar
alýnamaz. Oysa bu tip killer de çok ince tanecikli mineraller içerebilirler."2
Astarý hazýrlama aþamasýnda kullanýlan su miktarý, iyi bir sonuç almak için çok
önemlidir. Eðer karýþým aþýrý derecede kývamlý deðilse, ayrýþýp çökelme aþamasý
daha baþarýlý olur. Öte yandan gereðinden fazla su da tüm taneciklerin hýzla dibe
çökmesine neden olacaðýndan, düþük verimli bir astar elde edilmesine neden olur.
Bu koþullarda ince ve orta irilikteki taneciklerin uygun biçimde ayrýþabilmesi
mümkün olmamaktadýr.
Uygulamalarda, Karacasu, Menemen ve Avanos yöreleri killeri toz haline
getirilerek astar yapýmýnda kullanýlmýþtýr. Astar yapýmýnda kullanýlan kýrmýzý killer iki
þekilde hazýrlanmýþtýr. Birer kýsým Avanos ve Karacasu kili 300 ºC' de kalsine
edilmiþ ve sonrasýnda deflokülanlar eklenerek, astarlar hazýrlanmýþtýr. Diðer bir
yöntemde ise, killer kalsine edilmeden ham hallerinde iken deflokülanlar
eklenmiþtir. Birinci ve ikinci gün birer saat arayla karýþtýrýlan astarlar, yedi gün
süreyle bekletilmiþ, bu sürenin sonunda her astardan sifonlama yöntemiyle, ilk
önce saydamlaþmýþ olan suyu boþaltýlmýþ, sonrasýnda 20 ml kadar birinci
tabakadan astar çekilmiþtir.
Kalsine Karacasu Kili+Deflokülan 820º C
300 ºC'de kalsine edilmiþ Avanos kili ve deflokülan olarak Calgon ile hazýrlanmýþ
astarýn, birinci tabakasý da kendi içerisinde ikiye ayrýlmýþ ve en üst tabakadan 13
ml kadar astar çekilmiþ ve hemen altýndaki tabakadan ise 10 ml kadar astar
çekilerek, aralarýndaki fark gözlemlenmiþtir. Ayný iþlem kalsine edilmemiþ ve içine
Calgon eklenmiþ Avanos kiline de uygulanmýþ, ayný miktarda astarlar
hazýrlanmýþtýr.
SONUÇ:
Yaptýðýmýz deneysel çalýþmalarda; Dr. Helman Salmang ve Adam Winter'in
savladýklarý gibi, Terra Sigillata yapýmýna elveriþli olan killerin kalsine edilmesi
sonucu, astar hazýrlama sürecinde, katmanlaþma süresinin kýsaldýðý ve sifonlama
iþleminin kolaylaþtýðý, piþirim sonrasý, astar kalitesinde gözle görülür iyileþmeler
olduðu, parlaklýðýn arttýðý ve astar kap yüzeyine uygulandýðýnda, kavlama,
çatlama, dökülme gibi yüzey hatalarýnýn oluþmadýðý gözlenmiþtir. Böylece ortaya
çýkan sonuçta; astar kilinin hazýrlanmadan önce, kalsine edilmesinin astarýn daha
kolay hazýrlanmasý ve görsel kalitesi bakýmýndan önemli yarar saðladýðýný anlamýþ
bulunuyoruz.
Ham Karacasu Kili+Deflokülan 1000º C
1 Salmang, die physikalischen und chemischen grundlagen der keramik (1933), 29.
2 Sevim Çizer, "Antik zinter Astarýn Yeniden Canladýrýlýmasý, Günümüzde terra Sigillata", Seramik
Federasyonu Dergisi Seramik Türkiye, No:9, 2005 s.114
· Deflokulan madde: Kil taneciklerinin yumaklanmasýný önleyen ya da çözen madde. Böylece ince kil
tanecikleri su içinde asýlý kalýrlar; iri tanecikler ise kabýn dibine çökerler. Bu maddeler ayný zamanda sulu
bulamacýn akýþkanlýðýný da arttýrýrlar. Calgon, Cam suyu, Sodyum Karbonat gibi maddeler deflokülan
maddelere örnektirler.
Kalsine Karacasu Kili+Deflokülan 1000º C
These pieces are examples done as demonstrations in my
“Ancient Clay” workshops and my classes at Tennessee
Technological University, and were all fired in a blackware
bonfiring. The first is a direct copy of South American stirrup
vessels made by the Mochica culture, but the rest are all of
my own design, drawing from various cultural influences in
ancient and tribal clay. The last is a large multi-chamber
whistle of my own design, similar to the one in the exhibition
at the Ataturk Museum of Culture.
EXPERIMENTS IN TERRA SIGILLATA
Vince Pitelka, USA
My talk will focus on several things. First I will discuss the
use of terra sigillata in the classes and workshops I teach and
in my own work, and then I will present a short survey of
North American ceramic artists that use terra sigillata in
interesting ways.
Slab-Built Box - Ball-Clay Terra Sigillata, Soda-Fired - 2007
Blackware Bonfiring: An International Approach
I have been working with terra sigillata since 1986. My first
attempts were based on the recipes for terra sigillata
available in ceramics books and magazines, and I was not
satisfied with the results. I began a series of experiments,
working with advanced students in the ceramics program at
University of Massachusetts, Amherst. Through our research,
we discovered the work of German ceramic chemist Henrich
Schumann. In the late 19th century Schumann was searching
for an appropriate coating for sanitary sewer pipe, and he
analyzed shards of Roman pottery, discovering that there
was a micro-thin coating of fine clay particles on the surface.
Schumann’s subsequent research provided valuable data that
we incorporated into our own work at U-Mass. Ultimate, I
wrote an extensive handout on terra sigillata that has been
expanded and updated over the years to become the article
on “Super-Refined Terra Sigillata” that is now on my website.
At the same time that I was conducting research into terra
sigillata, I was also concerned that the techniques and
aesthetic of ancient and tribal clay were neglected in most art
history classes and ceramics classes, and began offering
workshops covering this material. Of special interest to me
were the various blackware firing processes by which a terra
sigillata could turn black, either by reduction of ferric iron, or
by impaction of carbon particles in the surface.
Bird Jar - Coil-Built - Fired in Blackware Bonfire - 2001
This series of images shows the blackware bonfiring process.
The pieces have been coated with a red earthenware terra
sigillata and polished by rubbing with plastic sheeting. The
pots are wrapped in newspaper and placed in a raised cage
constructed of rebar (steel reinforcing bar used in concrete
construction) and lined with scraps of sheet metal. A mixture
of dried cow manure and sawdust is interspersed among the
pots.
Once all the work is in the cage, the wares are covered with
more sheet metal scraps, and a small fire is kindled beneath
the cage. The fire is slowly built up over about 90 minutes
until it is a blazing bonfire completely encompassing the
cage. Once the fire has died down a bit, the same manuresawdust mix is shoveled quickly around and onto the cage,
and the whole thing is immediately buried in dirt, sand, or
ashes, trapping the rich carbon smoke. The resulting dirt pile
is watched carefully over the next few hours to make sure that
no smoke traces are escaping, which would indicate that
oxygen is entering at the base of the pile. This could damage
the blackware effect. After several hours, the cage is
unearthed, and if all has gone well, the wares will have
turned jet-black.
Coil-Constructed Pots
Most ancient and tribal pots are built using some variation of
the coil construction method, and this has been an important
process in my own work. These pots are built using the
Nigerian approach to coil construction, where the coils are
smeared together without using any slip or water. I have
always enjoyed large pots, and derive a great deal of
satisfaction from making these vessels. In my experiments
with terra sigillata, I have started soda-firing some pieces to
1250 centigrade. After the bisque-firing, this jar was coated
with a ball-clay terra sigillata and polished, and the orange
flashing is the result of the soda-firing. I do not recommend
applying terra sigillata after bisque-firing unless the piece is
going to be salt-fired or soda-fired, because otherwise there
will be problems with the terra sigillata flaking off. Vaporglazing processes like salt and soda tend to provide enough
flux to attach the terra sigillata securely to the surface.
Slab-Built Cruets - Colored Clays and Terra Sigillata Soda-Fired - 2004
Coil-Built Jar - Ball Clay Terra Sigillata - Soda-Fired - 2007
My fascination with variations in pattern and texture on
ceramic surfaces has led me to experiment with colored clays,
and these are just a few representative examples of large
coil-built pots laminated with complex colored clay patterns.
These pieces do not use any terra sigillata.
Slab-Constructed Pots Fired in Aluminum-Foil Saggers
My work with the blackware bonfiring process led me to
experiment with aluminum-foil saggers, where the terra
sigillata-coated pieces are wrapped in aluminum foil packets
along with sawdust, dry eaves, and other combustible
materials. The packets are tightly sealed by folding the
seams repeatedly, and are placed in a gas kiln, fired to
approximately 500 centigrade, and held at that temperature
for four hours. It is important not to exceed that temperature,
because the aluminum foil will start to decay, and oxygen will
be admitted to the saggers. These slab boxes were fired in
this way. The first three are coated with a red earthenware
terra sigillata, while the last two feature a ball clay terra
sigillata. Some pieces, including this slab-built teapot, were
coated with glaze inside and terra sigillata outside, and were
glaze-fired to 1060 centigrade in an electric kiln. After the
glaze-firing, they were fired as described above in the foil
saggers.
Slab-Constructed Pots Soda-Fired to 1250 Centigrade My
own work is mostly slab-constructed and soda-fired, and I
like the effects I get with a terra sigillata coating soda-fired to
1250 Centigrade. The red earthenware terra sig on this
boxes gives a nice dark red-brown lustrous finish, but the
most successful pieces have been those coated with a ball
clay terra sigillata, such as the coil pot you saw earlier, and
this slab box and small teapot.
I am especially interested in contrasting surfaces on the
vessels I make, and these teapots and cruets feature a
combination of terra-sigillata-coated surfaces on the textured
areas, laminated colored clay patterns, and bare clay on the
handles, spouts, and raised base. The soda firing affects the
various surfaces in different ways, and produces a rich variety
of effects and varying degrees of gloss.
North American Artists Using Terra Sigillata in Their Work
George McCauley, from Helena, Montana, uses terra sigillata
on his figurative sculptures. These examples are soda-fired to
1250 centigrade.
Anna K. Ramsburg, from Fairbanks, Alaska, creates retroindustrial interpretations of classic pottery forms, using
patterns and textures that look like industrial steel plate, and
various appendages that look like steel pipe fittings, all
coated with red or white terra sigillata and fired to 1060 in
an electric kiln.
Beth Cavener Stichter, from Columbus, Ohio, has received a
great deal of attention recently for her work, which addresses
cruelty to animals. Her large, aggressive, beautifullymodeled sculptures of rabbits, goats, and other animals are
coated with various terra sigillatas and fired in a number of
different firing processes.
Anna K. Ramsburgh,
"Ewer", 2006
Emmett Leader, from Northampton, Massachusetts, does
architectural sculpture that addresses the destroyed
synagogues visited by his ancestors in the villages of
Snyatin, Slonim, and Beltsy, Poland. His terra-sigillatafinished forms are all invested with Hebrew imagery and
symbolism from these sites. Some of these images depict a
large installation representing the inside of a synagogue,
using the same woodworking techniques and decorated with
Leader’s ceramic forms. On a high shelf are photographs of
some of the destroyed synagogues.
Edward Eberle, from New York City creates vessels decorated
with very precise, graphic, elaborate figurative imagery done
in stark black terra sigillata on a white surface.
The late Christine Federighi lived in south Florida and did
large-scale figurative sculpture vaguely referring to ancient
iconic forms, mummy bundles, and obscure figurative
references from a variety of cultures. Her pieces were
finished with a combination of fired ceramic materials
including colored terra sigillatas and glazes.
Beth Cavener, "Nowhere to go", 2003
Irina Okula, from Ipswich, MA, fires her polished terra
sigillata-coated bowls to 1000 centigrade in saggers with a
variety of combustible materials and chemicals, achieving a
remarkable range of color.
Linda Keleigh, from Neptune, NJ, also does sagger-fired
vessels, but packs combustible materials against certain parts
of the forms, achieving areas of jet black that contrast
dramatically with adjacent colored areas and bare clay.
Stephen Robison and Kathleen Guss, from North Carolina, do
unique functional pottery that is wheel-thrown and altered
using terracotta clay. The pieces are coated inside with lowfire glazes, outside with colored terra sigillatas, and fired to
around 1150 centigrade in an electric kiln.
Emmett Leader, "Trip to Snyatin", 2007
Marilyn Levine,
"Anne's Jacket", 1990
The late Marilyn Levine was Canadian by birth but lived and
worked in Hayward, CA. Levine became famous for her
“trompe l’oeil” clay imitations of leather garments, purses,
and luggage. She achieved extraordinarily-realistic leatherlike surfaces, finished with terra sigillatas.
Susan Low Beer, from Ottawa, Canada, does life-size
figurative sculpture that addresses the interaction of people
in groups, especially people who are controlled or
subjugated in a negative way. These images are of pieces
in her installation “Rocksbreath,” from 2001.
Bennett Bean, from Blairstown, NJ, has had a big influence on
contemporary North American ceramics due to his willingness
to use both fired and post-firing effects on his sculptural
vessels. He starts out with a coil-built vessel form, which is
coated with a white terra sigillata and sagger fired. After the
firing, he works the surface with finely-painted marks and
patterns using acrylic and oil paints, and often uses gold leaf
internally or externally. The result is a very rich mixed-media
combination of colors, patterns, and imagery.
Irina Okula, "Untitled", 2003
Brian Ransome, from St. Petersburg, FL, builds elaborate clay
whistles, flutes, and drums, many of which are coated with
terra sigillata and soda fired to 1150 centigrade.
Mary Hindman, from Eugene, OR, creates sculptural “pod”
forms that hang on the wall in groupings. The pieces are
coated with terra sigillata, and fired in saggers or with the
horsehair raku process. They do not refer to any specific
culture or tradition, but bring to mind ceremonial vessels or
mummy bundles seen in various ancient and tribal cultures.
This is just a short overview of recent and contemporary work
that incorporates terra sigillata. Many artists are looking for
surfaces that do not have the gloss and coldness of glaze, or
else they seek a connection to the work of ancient and tribal
cultures. Terra sigillata has proven to be an extremely
versatile medium that can be used in many ways in addition
to what is seen in ancient Greek and Roman wares.
Stephen Robison-Kathleen Guss,"Covered Jar", 2003
Mary Hindman, "Five Pods", 2000
Brian Ransome, "Three Whistles", 1998
OAXACA A FESTIVAL OF LIFE,
A FESTIVAL OF FOLK CRAFT.
Charles Wissinger, USA
OAXACA VALLEY
Flanked by the Pacific Ocean to the southwest, bordered by
the Guatemalan frontier to the south and surrounded by a
barrier of forbidding mountains, indigenous Oaxacan culture
evolved in relatively isolation. The first known artifacts found
exhibit Olmec influence. The earliest settlements seem to
have been a collection of Zapotecans who moved into the
region from the south east. Over time these people
coalesced into ever larger units resulting in the creation of
Monte Alban a grand city state that controlled all of the
Oaxacan highlands. Approx 500BC construction began with
the City reaching its zenith in 500AD and being abandoned
by the year 1000AD. At its peek The Central Oxacan Valley
hosted a population of perhaps 35,000. Mixtec influences
begin to appear around 300AD and by 900 to 1520 they and
the Zapotecs ruled Oaxaca. These two cultures were
primarily farmers who seemed to coexist in an uneasy
alliance that periodically flared for flared into violence. This
arrangement appears to have remained relative stable until
the1480's when the Aztec encroached. In 1494 they sacked
the ceremonial center of Mitla. Axtec dominance was short
lived as they were displaced Spanish Conquistadors in 1521.
Initially the Zapotecs and Mixtec hailed the Spanish as
liberators. In short order the intentions of these strange new
liberators became abundantly apparent. In a fevered lust for
riches, Spanish conquistadors set about destroying all that
was indigenous in the name of Christ and the king,. Thus
religion, tradition political and social structures were
supplanted by European models. Needless to say this
devastation of native culture at the hands of Spanish
overlords brought unimaginable hardship and despair to all
of Mexico's ingenious people.
Fifteen ethnic groups reside within the boarders of Oaxaca
and numerous variants of indigenous Zapotec or Mixtec
language are spoken in addition to Spanish. Over time
indigenous cultural and religious traditions have blended
with European Catholicism to produce a vibrant hybrid.
Myriad annual festivals provide a stage for folk traditions
and arts to animate the cultural milieu. An otherwise
oppressive existence is enlivened by an inner optimism that
speaks out with whimsy and satire, often in vivid color.
Oaxacans celebrate life and their cultural roots with a
passion that is unparalleled. A network of villages dots the
central valley. Nearly all villages are known for at least one
form of folk craft production. In many communities these
craft forms have evolved to be the principle source of
income for the habitants. This is particularly critical to this
arid environment that sustains unpredictable subsistence
farming at best. Few other viable means of generating
income are available of making a living are available.
Clay production, as practiced today, has relatively little
connection to pre Spanish conquest ceramic in terms of style
or tradition. The proliferation of folk craft production, as
witnessed today, is a relatively recent phenomena that is
tied directly to the expanding tourist trade and to limited
export. The Spanish conquest affectively destroyed the
character of most pre-Columbian clay making, replacing it
European sensibilities.
In time the incorporation of industrially manufactured
utilitarian goods became increasingly integrated into daily
life. This caused a further decline Oaxaca's ceramic
production. Metal, glass and later plastic utilitarian items
left little practical need for indigenously made clay vessels.
The imagines and material presented in this lecture are
limited primarily to the Central Valley of Oaxaca, its villages
and the capital city. The intent is to provide a brief overview
of the culture and folk traditions of a remarkable a people
who continue to persevere in the face of extraordinary
hardships. Far beyond merely surviving, they
celebrate life! .
The clay production that did survive later expanded as
tourism increased. By the mid 1900's Oaxacan folk was
being discovered by arts by international collectors such as
Rockefellers. The southern states of Chiapas and Oaxaca
continue to suffer greatly at the hands of a federal
government that has done little to improve the economy or
living conditions within the region. Thus living and working
conditions have been very slow to improve. or to promote
tourism and export.
Though pre Columbian styles and traditions virtually
disappeared clay processing and forming techniques have
changed little from pre conquest times. Clay is locally dug
from the earth and processing by hand, a very labor intensive
process that is often a carried out as a family activity. Clay
forming is limited to the most basic techniques as potters'
wheels, moulds or other labor saving devices are none
existent. Firing processes have changed little since ancient
times. Greenware pieces are once fired in kilns made of
local adobe brick and clay. These are generally cylinder
shaped and set completely above ground, or are partially
buried, or set completely under ground with the top of the
kiln being flush with the ground surface.
The most renowned pottery produced in Oaxaca is Barro
Negro (black pottery) originated in the Dona Rosa Studio in
the village of San Bartolo Coyotepec. This
work is hand made, produced without the aid of a potter's
wheel or any other modern processing equipment. Clay is
dug, wet to a liquid state, screened and poured into drying
beds where nature takes its course. Upon drying to a usable
consistency it is wedged and mad ready for the forming
process.
The round jar forms for which the family is famous are begun
by taking a ball of clay holding it in one hand and punching
out a cavity in the ball and stretching it down the arm to open
and thin the clay. This is then placed on the flat side of one
of two discs each with a flat and a concave surface. The two
discs are set on the earthen floor, The first one flat side down
and the second on top of it, flat side up. The top disc with
the clay is then rotated on the bottom disc as the potter
shapes the clay. Feet are often used to hold the discs in
place thus keeping the piece on center as it is rotated and
the vessel shaped. In this manner the clay is blown out and
up into a graceful bulbous form. Larger forms are made in
the same way with the addition of coils to increase the pots
size. In this fashion quite large elegant vessels are created.
Antonio Garcia, a meat market worker by trade, began
working in clay, as a pastime, a quarter century ago. The
village of San Antonio Ocotlan, is well known for numerous
forms of folk craft production and Mr. Garcia has freely
incorporated many area influences into his work.
Over time he has developed his own individual style and he
is now revered as one of Mexico's master folk artisans. In
particular he has been recognized for his large-scale
mermaids and later other monumental figures. With age he
has become increasingly hard of seeing.
Now other members of his family assist with much of the
work. Mr. Garcia roughs out the basic forms and his grand
daughters add the detailed finishing. Though occasionally
polychrome pieces are produced most work is
characteristically natural clay with no added surface treatment
other then the vagaries of wood firing.
Located in the town of Ocatlan de Morelos, the Aguilar family
caries on a clay tradition bequeathed to them by their mother
Dona Isaura who gained world renown for her whimsical
figurative polychrome and raw clay pieces. Four daughters
Guillermina, Josefina, Irene, and Conception Aguilar have
assumed the mantel. With the death of there mother in 1968
they all found their own unique niches and continue the
family legacy. Other members of the extended family have
joined in and now four generations of Aguilars busily work in
clay.
The village of Santa Maria Atzompa situated on the outskirts
of Oaxaca City boasts many fine clay artisans and is a major
pottery-producing in the state. Clay working has continued on
this site since the time of the Zapotecs. Poor soil quality, no
irrigation and frequent drought made agriculture too unstable
to support a population. Thus pottery- production emerged
as the primary means of community support. Atzompa lives
and breaths clay, the entire community is focused around clay
production. Thus tradition and skills are passed on
generation to generation. Many styles coexist.
These individuals have formed a cooperative which has led to
construction of, Mercado de Artesanias, an impressive craft
marketing center in the village.
Luis Garcia & Irene Blanco carry on the family tradition that
was made famous by Luis's mother Theodora Blanco. It was
Theodora's whimsical animal figures emerging from folklore
departed from the typical work produced in the village.
Here work received international attention and lead to a who
new style of clay working which was adopted by many
village craftsmen Angelica Vasquez and Dolores Porras, two
of Blanco"s prodigies, have emerged as master clay artists in
their own right parents potters age 10. As is customary,
both
Dolores and Angelica found their way into clay at an early
age as their families produced traditional domestic ware Both
have survived extreme poverty and appalling conditions.
Their epic perseverance, spirit and talent have matured into
unique individual styles. They have melded their rich culture
roots with a sense of whimsy and raw talent to create work
that has achieved international recognition and the flattery of
been widely copied.
It has only been in recent years that clay production
propelled primary through tourism has been able to raise
living standard any appreciable amount. In the case of the
arts mentioned here all came of age in abject poverty. Most
work is a family venture requiring extraordinarily effort. Most
still live subsistence lives and no one has become affluent
from the labor in clay.
HELLENÝSTÝK DÖNEM ZÝNTER ASTARLI BERGAMA SERAMÝKLERÝ
Yrd. Doç. Alp ÇAM, Lisans Öð. Didem AKDEMÝR
Dokuz Eylül Üniversitesi, G.S.F, Seramik Bölümü
Bergama, Ýzmir'in 100 km kuzeyinde, Bakýrçay Havzasýnda yer
almaktadýr. Ülkemiz uygarlýk tarihinin en eski
yerleþmelerinden biridir. Antik dönemin önemli saðlýk merkezi
olan Asklepeion, 300 metre yükseklikteki dik bir tepe
üzerindeki Akropol ve Serapis Tapýnaðý hala cazibesini
korumaktadýr. Fakat ne yazýk ki Zeus Sunaðý 1897 yýlýnda
Almanya'ya kaçýrýlmýþtýr.
3 üncü yüzyýl zinter astarlý seramik kullaným eþyalarý ve
kandiller büyük çoðunlukla Bergama' da üretilmiþlerdir. Bu
yerel seramikler tip olarak Attik seramikleriyle benzerlik
taþýmaktadýr. Ancak seramik bünyede kullanýlan çamur ve
zinter astar bakýmýndan Attik kalitesinde deðildir ve tamamen
geri durumdadýr. Bkz. Resim: 1.
Bergama'nýn asýl adý Pergamon'dur. Kale, burç, hisar, kapalý
yer anlamýna gelmektedir. Bu isim Akropol'ün yüksek bir
tepeye kurulmuþ olmasý ve yüksek surlarla çevrili olmasý
nedeniyle verilmiþtir.
Kazýlar sýrasýnda ele geçen seramik buluntulardan
Bergama'nýn bu günkü kurulmuþ bulunduðu yerde küçük bir
arkaik yerleþmenin var olduðu anlaþýlmaktadýr. Eski yazýlý
kaynaklar Bergama'yý bir süre Pers Kralý adýna Eretria'lý
Gongylos'un yönetmiþ olduðunu bildirmektedirler. Daha
sonralarý ise Philetairos Bergama Krallýðýný kurmuþtur ve
Bergama 150 yýl boyunca Hellenistik Dönemin en parlak
kültür merkezlerinden biri olmuþtur. ( M.Ö. 283 - 133 ).
M.Ö. 197 - 159 yýllarý arasýnda II. Eumenes'in Roma ile
kurduðu yakýn iliþki sonucu Bergama Krallýðý Hellenistik
Dönemin en güçlü devletlerinden biri haline gelmiþtir. Dönem
boyunca Bergama, dünyanýn baþta gelen kültür merkezleri
arasýnda yer almýþtýr. Bergama mimarlýk ve heykeltýraþlýk
konusunda bu dönemin önderi olmuþtur.
Çok büyük depremler geçirmiþ olan Bergama da kazýlardan
çýkarýlan eserler özellikle çeþitli yapýlarýn ve tapýnaklarýn
enkazlarý altýnda parçalanmýþ bir halde bulunan eserlerdir.
70'li yýllardan itibaren yapýlan kazýlarda ele geçen seramik
eserlerin çoðu ince seramik diye adlandýrýlan yiyecek-içecek
kaplarý (sofra seramiði) ve yað kandilleridir. Yiyecek ve
içecek kaplarý, diðer kaba seramik eserlere nazaran daha iyi
temizlenmiþ, rafine edilmiþ kilden yapýlmýþtýr ve üzerlerinde
de genellikle zinter astar bir kaplama bulunmaktadýr. Bu
zinter astar kaplama kabýn daha dikkat çekici olmasýný ve sývý
geçirgenliðinin azaltýlmasýný saðlamaktadýr.
Arkeolojik kazýlarda, 19 ve 20 inci yüzyýl baþlarýndaki
depremlerden dolayý Bergama þehir bölgesinde sýnýrlý sayýda
Hellenistik Döneme ait olduðu kabul edilen bazý seramik
parçalar ele geçmiþtir ve bu nedenle de bu parçalar çok
deðerli kabul edilmektedir. Burada yöresel olarak ilkel
biçimde bir çömlekçi tornasýnýn da olduðu düþünülmektedir.
Daha sonraki dönem açýsýndan önemli bir bilgi de Bronz
Dönemi sonlarýnda sütlü-gri renkte perdahlanmýþ kaplarýn
bulunmakta olduðudur.
Bergama da Yunanistan'dan gelen ithal parçalarda
bulunmuþtur. En fazla görülen küçük boyutlardaki Doðu Yunan
Korinth dekorlu kaplarýdýr.
Bergama'da bugüne kadar bulunmuþ eserler antik þehir
bölgesine ait en eski dekorlu yiyecek-içecek kaplarýdýr, 4
üncü yüzyýl civarý ve sonuna doðru yapýldýðý anlaþýlan bu
kaplarýn çoðu zinter astarlý eserlerdir.
Resim: 1 ) Bergama Seramiklerinden Örnekler.
Tüm Bergama seramik eserlerindeki ortak özellik; alçak
kabartma rölyeflerin ve mekânsal vurgulardan uzak bitkisel
motiflerin olmasýdýr. 3üncü yüzyýlýn geç döneminde üretilmiþ
olan rölyef süslemeli seramik eþyalar ve kalýplarla üretilen
kandiller yüksek kaliteleri, ince ve sade bitki süslemeleri ile
Bergama'ya özgü özellikler göstermektedirler. Bkz. Resim: 2.
Resim: 2 ) Bergama'ya özgü yaprak ve ýþýn desenli kandil.
300 - 190 yýllarý arasýnda Bergama mutfak kaplarýnýn genel
görünümü, üslup ve kalite yönünden ayný dönem Attik
seramiðinin etkisini yansýtmaktadýr. Bergama da zinter astar
hiçbir zaman Attik kalitesine ulaþamamýþtýr. Genellikle grisiyah, kahverengi ve lekeli yüzeylere rastlanmaktadýr.
Bergama seramiðini; koyu zeminli seramikler, açýk zeminli
seramikler, zinter astarlý seramikler ve rölyef dekorlu
seramikler olarak dört grupta inceleyebiliriz.
a) Koyu Zeminli Seramikler: Bu seramikler yapýldýðý dönemin
özelliði olarak mat siyah zemine sahiptirler. Klasik Dönemden
gelen formlar Hellenistik Dönemin baþýnda da yine
görülmektedir. Çan krater ve Hydria gibi formlar bunlara
örnek olarak gösterilmektedir. Ancak Hellenistik Dönemde bu
formlardaki incelme ve uzama dikkat çekicidir. Ayrýca bu
dönemde bodur amphora dediðimiz masa amphoralarý
ortaya çýkmýþtýr ve bunlarda mat siyah zinter astarlýdýr,
bezemelerde Hellenistik Dönem özelliði olan bitkisel motifler
kullanýlmýþtýr. Yine bu dönemde bitkisel motifli siyah zinter
astarlý Oinochoe'ler görülmektedir.
b) Açýk Zeminli Seramikler: Bu tür seramiklere örnek
Hydria'lardýr. Zemini açýk renkte olup, devetüyü ve beyaz
tonlarda astarlanmýþlardýr. Bezemeler bitkisel desenlerden
oluþmaktadýr. Yer yer boyanmýþ olan Hydria'larýn
yüzeylerinin büyük bir kýsmý da boþ býrakýlmýþtýr. Hydria'lar
genellikle mezar kaplarýdýr. Ölüler yakýldýktan sonra külleri
Hydria'larýn içine konmuþtur. Hydria'larýn üzerlerine ölen
kiþinin ismi ve ölüm tarihi yazýldýðý için kesin olarak tarihi
bilinen formlardandýr. Bkz. Resim: 3.
Fýrça izleri bezemelere çok güzel bir özellik vermektedir.
Kahverengi ve siyah astarlý bezemeler çok canlý bir görüntü
vermekte ve beyaz zeminin parlaklýðýný bastýrmaktadýr.
Yemek tabaklarý, çeþitli kâseler, Thymiaterion'lar da
(buhurdanlýk) yine açýk zeminli seramiklere örnek
gösterilmektedir. Bkz. Resim:5 ve 6.
Resim: 3 ) Hydria
Açýk zeminli seramiklere bir diðer örnek ise Lagynos formudur.
Bu form Helenistik Döneme özgü bir formdur. Fildiþi renginde
astarlanmýþ uzun boyunlu kaplardýr. Bkz. Resim: 4.
Resim: 5 ) Yemek Tabaklarý.
Resim: 4 ) Lagynos.
Ýnce, uzun boyunlu, tek ince kulplu, basýk omuzlu ve gövdeli
bir formdur. Üzerinde bitkisel bezemeler hâkimdir ve çok nadir
olarak bazýlarýnda hayvan veya insan figürü bulunmaktadýr.
Bezemeler omuz kýsmýnda yer almaktadýr. Lagynos'lar,
Bergama beyaz zeminli seramik türleri içinde önde gelen bir
kap formu olarak gösterilmektedir. Genellikle yükseklikleri 22
cm civarýndadýr. Kýrmýzý çamurdan bol mikalý bir bünyeye
sahiptir. Beyaz Zinter astara daldýrýlarak üzeri kaplanmýþtýr.
Zinter astar bazen hafif parlak ve bazen de donuk bir halde
olabilmektedir. Zinter astarlarla yapýlan bezemeler, siyahtan
parlak kahverengine kadar deðiþiklik göstermektedir.
Resim:6 ) Yemek Tabaðý.
c) Zinter Astarlý Seramikler: Mat siyah Zinter astarlý
seramiklerin devamýdýr. Bergama seramiklerinde kullanýlan
kýrmýzý çamur, Attik seramiðinin kýrmýzý çamuru kadar ince taneli
deðildir ve genellikle mika içermektedir. Zinter astarlar ise;
siyah, grimsi, kýrmýzý lekeli olabilmekte ve bazen de metalik
bir ýþýltý vermektedirler. Bkz. Resim:7.
2 - Aplike Seramikler: Barbotinin ve hazýrlanmýþ ince çamur
fitillerin doðrudan doðruya veya bir kalýp içersinde
þekillendirildikten sonra astarsýz seramik objenin üzerine
yapýþtýrýlmasý yoluyla elde edilen kabarýk (rölyef) dekorlu
kaplardýr. Dekor iþleminden sonra bu kaplar zinter astarla
astarlanýp piþirilmiþlerdir. Bu tür seramik kaplara en güzel
örnek 1 inci yüzyýldan beri görülmeye baþlanan
Skyphos'lardýr. Geniþ, hafif karýnlý ve dikey duvarlý bir
gövdesi vardýr. Ayak kýsmý alçaktýr. Gövdenin iki yanýnda
çekiç kulplarý vardýr. Kabýn tabanýndan dikey duvarlarýna
doðru yükselen bitkisel motifli aplike dekorlar dikkat çekicidir.
Siyah metalik ýþýltýlý zinter astarla kaplanmýþtýr. Bkz. Resim: 9
ve 10.
Resim: 9 ) Skyphos.
Resim: 7 ) Bergama Seramiklerinde Kullanýlan
Zinter Astar renkleri.
Kâse, tabak gibi seramik kaplarýn içlerinin orta kýsýmlarýnda
çoðunlukla zinter astarlarla yapýlan bezemeler bulunmaktadýr.
Bezemelerin uyumlu bir düzen içinde sýralanmasý Bergama
seramiklerine estetik bir çekicilik vermektedir. Bezemelerde
zaman zaman mühürlerde kullanýlmýþtýr. Genellikle tabak ve
kâselerde görülen mühürler etrafýndaki ince rulet dekorlarý
dikkat çekicidir. Hellenistik Dönem seramik kaplarýnýn basit
mühürlerle süslenmesi 7 inci yüzyýldan beri görülmektedir.
d) Rölyef Dekorlu Seramikler: Ýki ana gruba ayrýlýrlar;
1 - Kalýpta üretilen kâseler: Bunlar Megara kâselerdir ve M.Ö.
290'dan itibaren yapýlmýþlardýr. Zinter astarlýdýr. Bkz. Resim: 8.
Resim: 8 ) Megara Kâseler.
Resim: 10 ) Skyphos'lar.
(sað taraftaki seramik kap Kantharos'tur)
Bergama seramiðinin kendi sýnýrlarýný aþan etkisi, onun
Hellenistik Dönemde çok önemli bir yer tuttuðunu
göstermektedir. Üzeri rölyefli ve bitkisel motifli seramik
eserler, tipik olarak Bergama'ya has bir tür olarak Hellenistik
Dönemde ün kazanmýþ ve Bergama yiyecek-içecek kaplarýnýn
þöhretini saðlamýþtýr.
KAYNAKÇA:
· AKURGAL, Ord. Prof. Dr. Ekrem, "Anadolu Kültür Tarihi", TÜBÝTAK
Popüler Bilim Kitaplarý 67, Ankara, 1998. ISBN 975-403-107-X.
· AKURGAL, Ord. Prof. Dr. Ekrem, "Anadolu Uygarlýklarý", Net Turistik
Yayýnlar A.Þ., Ýstanbul,1989. ISBN 975-479-031-0.
· BROARDMAN, John, "Athenian Red Figure Vases The Classical
Period", Thames and Hudson Ltd., London, 1995. ISBN 0-50020244-3.
· BROARDMAN, John, "Athenian Figure Vases The Archaic Period",
Thames and Hudson Ltd., London, ISBN 0-500-20143-9.
· HÜBNER, Gerhild, "Die Applikenkeramik von Pergamon", Deutsches
Archäologisches Institut, Berlin, 1993.
· KOYDEMÝR, Lale Tijen, "Bergama Örneði Hellenistik Dönem
Seramiði ve Uygulamalarý", Lisans Tezi, Yöneten: Yrd. Doç. Alp ÇAM,
Ýzmir, 2007.
· ÖZYÝÐÝT, Prof. Dr. Ömer, "Ders Notlarý", Ege Üniversitesi, Edebiyat
Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Ýzmir, 2006.
· SCHAEFER, Jörg, "Hellenisticshe Keramik aus Pergamon", Walter De
Grugter & Co., Berlin, 1968.
· TULUK, Gamze Günay, "Ýonia Bölgesi'nde Hellenistik Dönem
Kandiller", Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve
Sanat Tarihi Anabilim Dalý, Doktora Tezi, Ýzmir, 1996
THE PRESENCE OF COLOR IN GREEK CERAMICS
MARO KERASSIOTI, Greece
Whenever I find myself amongst colleagues, I fell the need to narrate the myth of Keramos.
In this way, not only I do state my origin-being Greek by birth and belief-but also that because this myth binds all of us, who
deal with the art of Keramos, in a large family which has no nationality and frontiers, proves that such a humble material as clay
can do what most of us can only dream: Unite people.
The myth goes back to ancient Attica-Attica is still the name of the land where Athens is sited-when Keramos Atticos-son of
God Dionysos and Ariadne, was nominated protector of the tile makers, the potters and the clay artists of the time. Whenever
heavy clouds darkened the sky and raindrops started to fall, all of them begged him on their knees to protect their sensitive
production which was drying under sun.
And Keramos, always efficient, kept going everywhere, protecting and covering, until his name became synonymous to
'keramos'- the tile- and further on in time to the 'shelter', to the 'roof'. Protector of the guild of ' Kerameis'- ancestors of today's
ceramists- he is the eternal and unique patron of all the clay workers in our country and the whole world, where the Greek
word 'kerameiki' remains unchanged and the art flourishes. This primeval art, which has drawn a long line in the journey of man
from the caves to our era, appears to us broad and many faced since it is not only an art in the strict sense of the profession,
but a craft and a fine-art unified in one entity.
Surfing in the different eras of what we call 'Ancient Greek ceramics' is quite a task. It would require time and knowledge that I
do not possess. You see, admiring the Works of my ancestors has already been an unbearable weight, which, at a younger
age, often made me wonder:
-"What exactly am I doing"….
As time went by, an almost automatic, simple classification has put an order to the chaos. And this- I think can be useful to all of
us, the lucky ones, who have a profession, which at the same time happens to be our hobby. A classification by color, shape
and era for potters like myself, who can not remember, exact details and dates.
At the prehistoric era color is present in Greek ceramics, only as accidental fire Marks from an unintentional reduction. During
the early Neolitic age, 6000 B.C vessels found in different settlements of the Greek mainland, show this very case: pots
clumsily made of a coarse Brown or beige colored clay, poorly fired, sometimes unfired, dried in the sun, or transformed by
over firing. Bases and handles are absent.
During the middle Neolitic era (5000 -4000 BC) the quality of the vessels improves dramatically. They become thinner, finer and
better fired, in a variety of colors from almost black to white with many in between hews of beige and brown. They are
decorated not only with impressed and engraved, but also with painted lines, fort he first time vertical and horizontal, which
evolve to geometric designs and ornaments. They have - mostly - a reddish thick color on a light colored surface, which usually
follows the shape of the vessel. Sometimes they are scratched (sgraffito) fired in reduction with a characteristic grayish color
with darker decorations.
The shapes of these items become popular and are produced in many parts of Greece, Sesklo being the most well known.
Color is different clay, a slip applied by a brush made of animal's hair, by a pointed stick or by fingers.
In certain areas vessels with shiny surface appear which reveal the evolution of the craft.
The finding of the late Neolithic period (mid 5000 to the end of 4000 BC) show a great diversity. On the one hand coarse
vessels of a dark color (settlements Tsagli and Arapi) with lifeless and dull mat decorations and on the other hand the
blooming ceramics of Dimini, where unique technique, style and diversity of colors compete in imagination and perfection. The
first use of the meander and the spire together with the engraved designs filled with white paste are characteristic of this
episode in the long history of clay. The civilization of Dimini did not expand to other areas of Greece.
In the Islands of the Cyclades (3000-1900 BC), evolution follows that of the mainland. Similar techniques, impressed, engraved,
painted. The designs evolve from the grotesque to the most refined, sometimes though on different types of objects or vessels.
At this stage we have to point out the appearance of animal-like and anthropoid vessels and the appearance of the potter's
Wheel that enables him to obtain new means of expression.
In Minoan Crete, ( 2500-1100 BC.) the evolution of technical means such as the potters Wheel and new types of kilns, enabled
the potters-once more- to reach perfection. Well made eggshell ceramics appear, fired in the right way, with multi colored floral
or animal decorations, on a black shiny surface (Kamaraiki Kerameiki, Anaktorikos Rythmos)
Some of them have protruding elements, either light colored on a dark surface or the other way round bring Minoan ceramics
to the top.
In Mycenae,(1600-1100 BC) ceramics is at first, related to the late ceramic period of the mainland. But very soon, especially in
the area around the Kingdom of Argos pottery is influenced by Minoan ceramics which to some extent had an influence all over
Greece.
Later, simplicity and stylistic symmetry cause the restriction of liberal decoration to plain decorative zones. Fort he first time, we
find drawings of humans, mostly in battle.
Geometric period (1000-700 BC) is the border between the true Greek art and all the prehistoric forms of art in the mainland
and islands. The general spirit of simplicity and order is a fact.
The Doric ideals and influences coincide with the descent of the last Greek tribe of Dories, and art-once more-follows a new
path. Dark -on light colored, even white surfaces, decorations drawn with calipers and rulers by craftsmen and artists who seek
the ideal, create an unsurpassable style, which applies on the everyday use vessels and the monumental funerary urns as well.
Humans and animals are depicted in zones in more and more complex combinations which by repetition keep the general
Geometric idea
During the 7 th century B.C the eastern style appears, a style influenced by eastern prototypes. The art of Ionia, and Efxeinos
Pontos- the ancient Greek were exorcising the Black Sea calling it Efxeinos, meaning kind to strangers- with the characteristic
frivolous, rich decoration of the eastern coasts becomes familiar to the mainland because of the travelers and merchants who
move within the Mediterranean and Middle East coast for reasons of "Commerce and Theory" according to Herodotus.
Imaginary paintings of animal and stylistic ornaments like the " rodax" the trademark of that time, narrate the relations between
Greece and East.
Forms with rich curves with decorations based on the principles of the Melanomorphe or Black technique-black paintings on a
yellow or light red surface-starts the journey from the Greek colony of Militos and applies to some of the Cyclades Islands, to
Crete, Rhodes and Samos and of course Cyprus where we find unique pieces of ceramics of different periods.
The whole era is considered an interval in between the evolution of Greek art which by no means had a real influence on it.
And we come to7 th century B.C, when the leadership of Ceramic art passes from Corinthos to Athens where black ceramic art
meets the most eminent era of the Greek ceramic legend. The period from the 7 th to 4 th century -when painting on ceramic
surfaces starts to decline rapidly, can be undoubtedly considered the golden era of Ceramic art.
The secret of the black shiny color of the Greek vessels has been a riddle which for years on end ceramists and chemist tried to
solve. Substances like urine, vinegar and potash were the main suspects and had top priority in their research. However the
results were poor and unsuccessful.
Today we know that it was a kind of colloidal slip, made simply from very fine and pure red clay (the clay of Attica contains
eight to ten % red iron oxide) fired in a very special way. Vessels were decorated with a thin slip for the background and a
thick one for designs, fired to about 940-960 degrees on the Celsius scale, in an oxidizing atmosphere, giving a bright red for
the thin application, and a darker one for the thick slip.
The second stage was in a reducing atmosphere, which was created by the insertion of fresh leaves and branches in the kiln.
By this reduction the iron oxide is transformed to Magnetite which is trapped in vitrified surface.
In this way, two shades of black could be created in connection to the thickness of the application.
On a third stage, the insertion of dry wood in the kiln, caused a re-oxidation, and depending on the skill of potter who fired the
kiln, re-oxidation stopped when the first thin layer of paint had come back to its original red color, while the thick one remained
black. Around 530 BC the red decoration almost monopolizes any ceramic surface. The epitome of ceramic perfection has been
reached, at least as far as Greek art is concerned.
The creation of the white funerary Likithos- my favorite ones - are my humble opinion- "la creme de la creme" of anything I have
seen as far as now. Hews of violet color appear on them, probably due to manganese oxide.
I can speak for about ceramics, but I think patience is a virtue that one expects of himself and not from the others who sit in
front of him wondering how long will take that speech in order to finish.
Yet, I want to mention two more things..
First of all, I would like to address a post- mortem praise to all the potters of the far past in recognition, of the social
discrimination they suffered after having offered so much to the art of clay. It is known that the guild of the potters was
considered to be third class citizens, members of a lower caste separated by specialty to three more castes: the one who fired
the kilns belonging to the lower one, the throwers to middle, the Painters to the top.
And second when I speak of ceramics, I do not only refer to vessels. Idols and statuettes, play an important role in what we call
ceramic. With the beginning of the Roman period the decline of art is rapid and irreversible,
So we arrive to the years of the Byzantine Empire and the ceramics of this era, which are completely different, influenced from
the eastern ceramic tradition.
White slip over red bodies, transparent lead glazes with iron, copper and manganese oxides producing yellow, green and
brown colors, sgraffito techniques permitting the red clay to show underneath the glaze. Decorative designs, which vary through
the time, some of them real masterpieces. Which after the fall of the Byzantine Empire give their place to the Ottoman art and
its own characteristic ceramics .
ABAUT MY MODEST EXPERIENCES WITH HIGH-FIRE TERRA SIGILLATA AND METALLIC SALTS
RINA KIMCHE, Israel
The materials in use:
1. White terra sigillata as base cover coat.
2. Iron Sulfate
3. Iron Chloride.
4. Cobalt Chloride
5. Cupper Sulfate
6. Potassium Bi-Chromate
After I burnish my surface in the leather hard state I dry the
piece to bone-dry.
When dry I put the white terra sigillata white coat then I rub it
with a soft fabric or soft plastic.
White Terra Sigillata:
2,500 kg Ball clay
5.000 cc Water. (Rain water is best)
2,5 gr Calgon, dissolved in warm water.
125gr Frit
I use the white Terra Sigillata, as mentioned before, I score or
engrave a desired texture or some design
into the TS coating, than I fire the piece to 1230c.
After this firing the white Terra Sigillata turns Off White
(Yellowish).
Into the engraved texture or design, a white or colored
porcelain slip is inlayed and the whole piece is fired again to
1000c.
The result is a two colors or more beautiful design.
You need to experiment.
ANOTHER EXPERIENCE WITH HIGH FIRE TERRA SIGILLATA
I use the white Terra Sigillata, as mentioned before, I score or
engrave a desired texture or some design
into the TS coating, than I fire the piece to 1230c.
After this firing the white Terra Sigillata turns Off White
(Yellowish).
Into the engraved texture or design, a white or colored
porcelain slip is inlayed and the whole piece is fired again to
1000c.
The result is a two colors or more beautiful design.
You need to experiment.
Warnning!
Metallic Salts are never sprayed (poison!!!)
Use Gloves and a protective mask!
SUDA ÇÖZÜNEBÝLEN RENKLENDÝRÝCÝLER ÝLE TERRA SIGILLATA' DA RENK
TULLA ELIESON, Norway
KULLANDIÐIM RENK VERÝCÝ TUZLAR
Uzun zamandýr denediðim, suda çözünen renklendirici metal tuzlarý arasýnda, hem
parlaklýðý korumak, hem de zengin ve güçlü bir renk çeþitliliðine ulaþmak
konusunda hedeflediðim sonuçlara, sadece klorür ve sülfatlar ile ulaþabildim: Bu
sebepten dolayý, çalýþmalarýmýn aðýrlýðý, klorürler ve sülfatlar üzerine
yoðunlaþtýrýlmýþtýr. Bu çözeltilerin, ýsýya tabi tutulduklarýnda Terra Sigillata yüzeyde
tekrar yükseltgenmesi, astarýn parlaklýðýnýn kaybolmasýna veya azalmasýna sebep
olmamaktadýr. Bunlar, adeta klorür içerisindeki rengi çözerler veya tanecik
büyüklüðünü azaltýrlar, ya da rengin tamamen içe nüfuz etmesini saðlar ve
kullanýlan renk ile Terra Sigillata' nýn parlaklýðýnýn tamamen korunmasýna yardým
ederler. Bildirimin geriye kalan kýsmý, bu renkler üzerinde yoðunlaþacaktýr ve bu
renk yelpazesi ile ulaþabilecek alternatiflerden önce, onlarla nasýl çalýþýlmasý
gerektiði üzerinde durulacaktýr. Altta, yatak görevi gören materyallerin eriyebilen
renklendiriciler üzerindeki etkilerinden de bahsetme gereði duyuyorum.
BÜNYELER VE RENGÝ ETKÝLEYEN UNSUR OLARAK TERRA SÝGÝLLATA
Terra Sigillata astarýnýn altýndaki bünye, astarýn karýþýmý ve kalýnlýðý, çözeltilerin
renklendirme aþamasýnda etkili olacaktýr. Renk çözeltisinin altýndaki bünyenin rengi
önemlidir; Çünkü astar da renklendirici çözelti de saydam bir görünüþe sahiptir ve
kýrmýzý ya da beyaz Terra Sigillata kullanýlsa da fark etmez. Bu da deneyler
sýrasýnda göz önünde bulundurulmasý gereken bir gerçektir. Çözeltinin,
renklendirme becerisiyle kýyaslandýðýnda ,sýradan bir kil yüzeyine kýyasla, Terra
Sigillata, týpký bir sýr gibi, rengi önemli ölçüde pekiþtirmektedir,
Aþaðýda, çeþitli bünyeler üzerindeki Terra Sigillata renkleri hakkýnda kabaca bilgi
verilmiþtir:
Beyaz olanlar: Porselen veya beyaz bünyeler üzerine, kaolin, porselen veya ball
clay.
Açýk kahve, pembe ve soluk sarý olanlar: Açýk zemin üzerine, % 10-25
oranýnda, porselen tozu veya ball clay( özlü kil) ilaveli kýrmýzý Terra Sigillata ve %
75-90 oranýnda kaolin.
Turuncu olanlar: Kýrmýzý bünye üzerine, % 50-75 oranýnda kaolin ve porselen tozu
veya ball clay ile % 25-50 oranýnda karýþtýrýlmýþ kýrmýzý Terra Sigillata
Kýrmýzý olanlar: Kýrmýzý bünye üzerine kýrmýzý Terra Sigillata
Kahverengi olanlar: Kýrmýzý veya siyah bünye üzerine, siyah Terra Sigillata (bu
kýrmýzýmsý bir Terra Sigillata'dýr ve çamur rengini siyaha dönüþtürüp, aðýr tanecikleri
ile dibe çöken magnezyumun ilave edilmesiyle elde edilir).
Siyah olanlar: Kýrmýzý veya siyah bünye üzerine kýrmýzý Terra Sigillata - indirgen
piþirim.
KLORÜRLER VE SÜLFATLAR
Klorürler ve sülfatlar ile yaptýðým ilk testler, hemen baþarýlý olmuþtur. Beyaz ve
kýrmýzý Terra Sigillata ile astarladýðým beyaz, kýrmýzý ve siyah çamurdan, ham ve
bisküvi piþirimi yapýlmýþ test plakalarý hazýrladým. Renklendirici malzemenin
eriyebileceði miktar da suyla, çeþitli renk çözeltileri hazýrladým ve bunlarý plakalara
uyguladým. Renkler þöyleydi: demir klorür, kobalt klorür, nikel klorür, potasyum
kromat, magnezyum klorür, bakýr klorür ve vanadium sülfat (daha sonralarý bu
listeye, titanyum sülfat veya klorür ile altýn klorür de ilave oldu). Bu test yöntemi,
Terra Sigillata'nýn parlaklýðý korunurken, renklerin olanaklarýný ve çeþitli zeminler
üzerindeki renk hassasiyetini görmemizi saðlar. Bu testler ayný zamanda renklerin
ancak yarýsýnýn, piþmemiþ ürünler üzerinde kullanýlabileceðini ortaya koyar.
Bu ilk testlerden de, 5 ayrý test serisi daha geliþtirilmiþtir:
1. Renklerin karýþtýrýlmasý,
2. Renklerin üst üste uygulanmasý,
3. Renk yüzdelerinin büyük ölçüde azaltýlmasý,
4. Piþirim için, ideal sýcaklýk derecelerinin bulunmasý,
5. Yükseltgen ve indirgen atmosferdeki niteliklerinin denenmesi.
Baþka türlü belirtilmediði sürece, su oraný daima % 100 olarak alýnmalý ve kuru
renklendirici bu yüzdeye dýþarýdan ilave edilmelidir. Ancak kýsýtlý miktarda klorür
veya sülfatýn çözünmesinin mümkün olduðu durumlarda, rengin koyuluðu, üst üste
yapýlacak uygulamalar ile arttýrýlabilir.
Çözeltinin, daha uzun bir süre yüzeyde kalmasýný saðlamak için uygulanabilecek
diðer bir çözüm ise, daha yüksek bir bisküvi piþirimidir (1000º-1050ºC).
ÇÖZELTÝLERÝN UYGULANMASI, BÜNYENÝN GÖZENEKLÝLÝÐÝ
VE PÝÞÝRÝM SICAKLIÐI
Renk çözeltilerinin, geçirgen yüzeylere uygulanmasý sýrasýnda, altta yatan
malzemenin, renk, yapý ve gözenekliliðinin farklý olacaðý açýktýr. Daha az sýradan
olan ise, renklendirilecek olan parçanýn sýcaklýðýnýn önemli bir etkiye sahip
olmasýdýr. Altta bulunan Terra Sigillata'nýn ve çamurun renginin görünüþü ile daha
önce uðraþtým. Alttaki malzemelerden söz ederken, yüzeylerin bazý çözeltilerden
ne þekilde etkilendiðini kastediyorum.
Denemelerim, ayný zamanda, çözeltilerin, deri sertliðindeki çamura ve Terra
Sigillata'ya uygulanmasýnýn, kemik kuruluðundaki çamura uygulanmasýna göre
daha zayýf bir renk verdiðini göstermektedir. En güçlü renkler ise, bisküvi üzerine
uygulamalarda elde edilmiþtir Gözeneklilik, genelde (900º-1000ºC deki)
sýcaklýklarda bisküvi piþirimi yapýlmýþ iþlerde, çok daha iyi korunabilmiþtir.
Yüzeyler, çözeltileri, kolayca emebilmekte ve gözeneklilik, bisküvi derecesinin
ayarlanmasý ile kontrol edilebilmektedir. Bazý istenmeyen durumlarda, çözeltinin,
alttaki malzemece emilmesi sonucu ortaya çýkan görüntünün deðiþmeden
kalabileceðini unutmayýn. Atölyedeki soðuk ve nemli hava, rengin yüzey üzerinde
(bisküvi piþirimi yapýlmýþ olsa bile) kurumasýna engel olur. Þayet renklendirici
tekrar yüzeye çýkmazsa, kaybedilebilir. Fýrýnlamadan sonra, renksiz çýkan bir test
plakasýný kýrarsanýz, bünyeye emilmiþ rengi bir çizgi halinde görebilirsiniz. Bunun
çaresi ise, bir fan, saç kurutucu veya kýzýlötesi ýþýðý ile plakanýzý ýlýk tutmanýzdýr.
Kurutmayý da ayný þekilde yapýn veya bekletmeden fýrýnlayýn. Kuruma esnasýnda
rengin yüzeyde tekrar belirmesini, gözle kontrol edebilirsiniz (rengin
uygulanmasýndan önce plakalarýn, 100 ºC'a kadar ýsýtýlmasý uygulamayý daha
verimli kýlar ve ayrýca renk þiddetinin de artmasýný saðlar). Renklendiricinin, hýzlý
kuruyan yüzey üzerinde kabarcýklar oluþturmasý gibi dramatik etkilerle de
karþýlaþýlabilir. Ayrýca, sýcak Parçalar üzerinde çalýþmak pek de kolay deðildir.
Son piþirim için 1050º - 1150º C arasý öneririm, ben kiþisel olarak 1100ºC'yi tercih
ediyorum. Birçok çözeltide gördüm ki, renk hassasiyeti yüksek dereceler ile daha
da artmaktadýr.
RENKLERÝN KARIÞTIRILMASI
Deðiþik çözeltilerin karýþtýrýlmasý söz konusu olduðunda, bir klorit çözeltisi ile
diðerinin genelde 50 / 50 oranýnda kullanýldýðý reçeteler hazýrlarým. Belki uzun
vadede bu pek hassas bir oran gibi görünmeyebilir, fakat renk karýþýmlarýnýn
denenmesi söz konusu olduðunda, oldukça mantýklýdýr. Deðiþik ham klorür
çeþitlerinin rafýnýzda bulunmasý, karýþýmlarla deney yapmanýzý hýzlandýrýr.
% 10 kobalt klorür + % 10 demir klorürden oluþan bir çözeltinin deneme
reçetesinin hazýrlanmasýnda, 200 gr. su, 10 gr. kobalt oksit ve 10 gr. demir klorür
kullanýlýr. Beðendiðiniz reçetelerinizi bulduðunuzda da, devamlý ayný yüzdeleri
kullanabilirsiniz.
Farklý renk solüsyonlarýný karýþtýrmak, diðer renkleri birbirine karýþtýrmak kadar
kolay deðildir. Kimileri kolayca karýþýrken, kimileri tamamen karýþmýyor gibi
görünmektedirler. Yeni bir renk elde edersiniz, fakat sanki yeni rengin içinde iki
renk yan yana duruyormuþ gibi görünür. Bunu en iyi bir örnekle anlatabilirim: eðer
altýn klorürün pembesi ile nikel klorürün soluk gri yeþilini karýþtýrýrsanýz, bej yerine,
çiçek açan bir kaktüsün uzaktan görünüþünü andýran bir renk elde edersiniz. Her iki
renk de yan yana varlýklarýný korurlar, pembe-yeþildir ve gayet de güzel görünür.
Diðer bir durumda ise, istediðiniz sonucu alacaðýnýzý zannedersiniz, fakat ortaya
baþka bir renk çýkabilir veya umduðunuzu da elde edebilirsiniz.
ÇÖZELTÝLERÝN BÝRBÝRÝ ÜZERÝNE UYGULANMASI
Yukarýda bahsedilen sebepten dolayý, yüzey üzerine geleneksel renk karýþtýrma
yöntemleri ile farklý çözeltilerin uygulanmasý risklidir ve sonucun istendiði gibi
olmasý için bir takým denemelerin yapýlmasý gerekir.
Kimi renklerde iyi sonuç alýnýrken, kimilerinde alýnamayabilir. Sadece ikinci rengin
göründüðü deneme piþirimi sonunda, sanki birinci renk ikincisiyle yer deðiþtirmiþ
gibidir. Bu ayný zamanda, renklendirilmiþ bir yüzey üzerine renksiz herhangi bir
sývýnýn uygulanmasý ile - Terra Sigillata'nýn altýndaki klorürün yüzeye çýkmaya
çalýþmasý gibi - Terra Sigillata renginin tekrar ortaya çýkacaðý anlamýna
gelmektedir.
Su, gliserin veya diðer çözücüler ile boyama veya tamponlama yapabilirsiniz.
Çözeltinin ilavesinden önce ýslanmaya baþlayan iþiniz, açýk bir renk tonu verir,
ayrýca ýslak bölgelerde daha lekeli bir yüzey görürsünüz. Farklý incelticiler
kullanmanýz da mümkündür. Bir
çözeltinin, az ya da çok gözenekli bir yüzey tarafýndan emilmesinde ve tekrar
yüzeye çýktýðýnda ya da çýkmasý engellendiðinde neler olduðunu hatýrlarsak þu
sonuca varýrýz:
Kiþisel tercihler doðrultusunda, kombinasyonlar sýnýrsýzdýr.
Uygulamalar
Ben toz halindeki malzemeleri hacim olarak alýp karýþtýrýyorum. 1 Çay kaþýðý benim
temel ölçümdür.
Metalik tuzlarý olduklarý gibi ya da iki tuzun bileþiði halinde kullanýyorum.
Örneðin:
1 kýsým (çay kaþýðý) Demir sülfat
+ 100cc sýcak su
1 kýsým
1 kýsým
1 kýsým
1 kýsým
+
+
+
+
Demir Klorür
Kobalt Klorür
Bakýr Sülfat
Potasyum Bi-Kromat
100cc
100cc
100cc
100cc
sýcak su
sýcak su
sýcak su
sýcak su
Artýk herhangi iki metalik tuzu birlikte kullanabilirsiniz. Uygulamada fýrça, daldýrma,
baský vb. Yöntemler denenebilir. Farklý ton ve þiddette renkler elde etmek için
çözeltideki su miktarýný arttýrabilir veya eksiltebilirsiniz; ya da yumuþak veya canlý
renkler elde etmek için uygulamada tabakalarýn sayýsýný deðiþtirebilirsiniz.
Bu konuda daha fazla bilgi edinmek isterseniz " Ceramics Technical" dergisinin
2000 yýlý, 11 no:lu sayýsýndaki makaleme bakýnýz.
Metalik tuzlarý kullanmadaki zorluk, parça fýrýndan çýkana kadar sonucu görme
veya kestirebilme olanaðýnýn olmamasýdýr. Bu yüzden de istediðiniz sonuçlarý
alabilmek için çok sayýda deneme yapmanýz gerekebilir.
Sýcak bir portakal-pembe renk elde etmek için Demir Sülfat,
Mavi renk tonlarý için Kobalt Klorür,
Yeþil ve türkuaz renkler için Bakýr Sülfat,
Gri tonlarý için Potasyum Bi Kromat kullanýlýr.