Tiroid Bezi Kılavuzunuz Ihr Schilddrüsen- Ratgeber

Tiroid Bezi
Kılavuzunuz
Ihr SchilddrüsenRatgeber
İZ OLSUıtN
BİLGİNso
r
rulara yan la
En önemli
i
zirme dönem
ve gebelik-em
Tiroid Bezi
Türkisch
Tiroid Bezi
Tiroid Bezi Kılavuzunuz
Bilginiz olsun – En önemli sorulara yanıtlar
ve gebelik-emzirme dönemi
Tiroid bezimde sorun yok.
İçim huzurlu.
Tiroid bezi hastalıklarının Almanya‘daki en yaygın hastalık tabloları arasında
yer aldığını biliyor muydunuz? Buna rağmen, bir tiroid hastalığına tutulan
insanların çoğu bu hastalığın farkında bile değildir. Çünkü hastalığın ilk
aşamasındaki semptomların farkına varmak genelde çok zordur ve belirtileri
aynı zamanda büyük bir çeşitlilik de göstermektedir. Dolayısıyla, bu hastalık
belirtilerini tiroid bezi ile ilişkilendirmek hiç kimsenin aklına gelmez.
Oysaki, tiroid bezi insan vücudundaki en önemli kumanda merkezlerinden biri
olduğundan, tiroid bezindeki hastalığın teşhis edilmemesi ciddi sonuçlara yol
açabilir. Birçok metabolizma sürecinden sorumlu olan, hayati önem taşıyan
hormonların üretildiği tiroid bezinde gerektiğinden biraz daha az veya biraz
fazla hormon üretilmesi bedensel ve ruhsal dengeyi altüst edebilir.
Bu broşürde, tiroid beziyle ilgili önemli sorulara yanıtlar bulacaksınız. Kendinizi
sağlıklı hissediyor olsanız dahi tiroid bezinize dikkat etmelisiniz. Çünkü vücut
sağlığı sadece sağlıklı bir tiroid beziyle mümkündür.
Broşürün başında yer alan kendi kendine test, tiroid bezinizin sağlık durumu ve
doktor tarafından muayene edilmenizin gerekli olup olmadığı konusunda size
ön bilgi edinme olanağı sağlayacaktır.
İçindekiler
Kendi kendine test: Tiroid bezim ne kadar sağlıklı?
Tiroid bezi
7
8
İyot 10
Hormonlar 14
Tiroid bezinin dahil olduğu dengeleme sistemi
Kan değerleri
17
Tiroid bezi hastalıkları
• Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması)
• Hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği)
• Guatr
Teşhis yöntemleri
16
18
18
19
21
23
Tedavi olanakları
25
Değişik yaşam evrelerinde tiroid bezi
2
9
Tiroid bezimde sorun yok. İçim huzurlu.
31
Faydalı kaynaklar • Sözlükçe • Kitap önerileri • İnternet
32
32
34
35
6
Kendi kendine test: Tiroid
bezim ne kadar sağlıklı?
Aşağıdaki test, tiroid bezinizde bir bozukluk olup olmadığı konusunda ön bilgi
sağlar. En az 5 soruyu “Evet” diye yanıtladıysanız, tiroid bezinizi doktora muayene ettirmeniz gereklidir.
Evet Hayır
Sebebini bilmediğiniz halde kilo verdiniz ya da aldınız mı?
Kendinizi halsiz ve eskiden daha kudretsiz hissediyor musunuz?
Konsantre olmakta güçlük çekiyor musunuz?
Uyku bozukluğu yaşıyor musunuz?
Herhangi bir dış etken olmadan sık sık sıcak basmasından
veya üşümekten şikayetçi misiniz?
Kuru cilt, mat saçlar ve tırnak kırılması gibi şikayetleriniz var mı?
Sık sık hiçbir neden yokken sinirli veya telaşlı oluyor musunuz?
Sizde sık sık kalp çarpıntısı oluyor mu?
Boğazınızda büyük bir düğüm varmış gibi bir his oluşuyor mu?
Nefes darlığı veya yutma zorluğu çekiyor musunuz?
Sık sık ishal veya kabız oluyor musunuz?
7
Tiroid bezi
Tiroid bezi nerededir?
Tiroid bezi, kelebek şeklinde küçük bir organdır. Nefes borusuna bitişik olan iki
yan lobu, kalkan kıkırdağın üzerinde birbirine bağlıdır. Sağlıklı bir tiroid bezi, o
kişinin başparmağı büyüklüğündedir. Normal bir tiroid bezinin hacmi kadınlarda
18, erkeklerde ise 25 ml‘nin altındadır.
Tiroid bezinin vücut için önemi nedir?
Tiroid bezi, çok küçük bir organ olmasına rağmen vücut için son derece
önemlidir. İki hormon üretir: tetraiyodotironin (kısaca “T4”) ve triiyodotironin
(kısaca “T3”). Tiroid bezi bu hormonları kan dolaşımına salgılar ve böylece
hayati önem taşıyan birçok metabolizma sürecini düzenler. Oksijen tüketimini,
şeker, yağ ve protein metabolizmalarını ve dolayısıyla vücudun enerji dengesini
kontrol eder. Isı dengesini, vücudun ısı derecesini, kalbi ve kan dolaşımını,
mide ve barsak sistemini, kasları ve sinir sistemini etkiler. Bedensel ve ruhsal
gelişimin tümü ona bağlıdır. Ayrıca insanın ruh halini de etkiler. Tiroid bezinin
fazla hormon salgılaması, bazal metabolizmanın ve ısı üretiminin artmasına
neden olur. Öte yandan, kana gerektiğinden daha az hormon salgılanır ve
organlara ulaşırsa tüm metabolizma yavaşlar.
Paratiroid salgı bezii
Arter (atardamar)
Gırtlak
8
Tiroid bezi kesiti
Tiroid bezi
Nefes borusu
9
İyot
İyodun tiroid bezi için önemi nedir?
Tiroid bezinin T3 ve T4 hormonlarını üretmek için iyoda ihtiyacı vardır. Bütün
metabolizma bu hormonlar aracılığıyla dengelenmektedir.
İyot, esansiyel (elzem) eser elementlerdendir. Esansiyel eser elementlerin eksikliği
ağır yetersizlik belirtilerine yol açabilir. Vücut iyodu kendisi üretemediğinden
iyodun besin ve içme suyu yoluyla alınması gereklidir.
İyot eksikliğine karşı nasıl önlem alınabilir?
Jeolojik gelişme süreçlerinde eser element iyot topraklardan yıkanarak büyük
ölçüde denizlere karışmıştır. Federal Risk Değerlendirme Enstitüsüne
(Bundesinstitut für Risikobewertung) göre, iyot yetersizliğinden kaynaklanan
guatr gibi rahatsızlıkların çok yaygın olduğu Almanya bir risk bölgesi olmaya
devam ediyor.
Günlük iyot ihtiyacınızı karşılamak için, yeterince iyot içeren gıda maddeleri ile
beslenmeye dikkat etmelisiniz. Ayrıca, iyot içeren maden sularını (aşırı miktarda
olmamak şartıyla) içmeniz ve düzenli olarak (haftada iki kez) deniz balığı yemeniz de guatr oluşumunun önlenmesinde yardımcı olur.
İnsanın günlük iyot ihtiyacı ne kadardır?
10
Günlük iyot ihtiyacınız yaşınıza ve yaşam koşullarınıza bağlıdır.
Büyüme çağında olan çocuklarda (en başta prematüre doğanlar ve yenidoğanlar
olmak üzere) ve ayrıca gebelik ve emzirme dönemlerinde iyot ihtiyacı normalden
daha yüksek olduğundan, vücuda özellikle bu yaşam evrelerinde yeterince iyot
alınması çok büyük önem taşır.
Alman Beslenme Kurumu (Deutsche Gesellschaft für Ernährung)
tarafından önerilen günlük iyot dozları şöyledir:
Kişi grubu
Önerilen günlük alım
Bebekler
40 – 80 µg
15 yaşına kadar çocuklar
100 – 200 µg
Gençler ve erişkinler
180 – 200 µg
Gebe kadınlar
230 µg
Bebek emziren kadınlar
260 µg
Hangi besin maddeleri iyot yönünden zengindir?
Deniz balıkları ve ürünleri
Diğer besinler
Mezgit balığı
243 µg
Ispanak
12 μg
Midye
170 µg
Tavuk yumurtası
10 µg
Morina balığı
130 µg
Çavdar ekmeği
8,5 µg
Karides
130 µg
Turp
8 µg
Pisi balığı
53 µg
Sığır eti
6,8 µg
Halibut (tütün balığı) 52 µg
Edamer peyniri
Ton balığı
(sıvı yağsız)
50 µg
(kuru maddesinde yağ
oranı % 45)
Ringa balığı
39 µg
Somon balığı
34 µg
İnek sütü
4 µg
3,3 µg
Besin maddesinin yenilebilir kısmının 100 gramında mikrogram (μg) olarak iyot
11
Kimlerin iyot tableti alması gerekir?
Gebe ve emziren kadınların iyot ihtiyacı özellikle yüksektir. Bu grupta iyot
yetersizliği çok ciddi sonuçlara yol açabilir. Eğer bu gruba dahilseniz, iyot
ihtiyacınızı iyot tabletleriyle karşılamalısınız. Konuyu doktorunuzla görüşün.
İhtiyacınız olan dozu tam olarak belirleyecektir.
İyotlu tuzun veya iyot tabletlerinin yan etkileri var mıdır?
12
İyotlu tuz ve iyot tabletleri sadece eksik olan iyot miktarının vücuda alınmasını
sağlar, yani doğal bir eksikliği karşılar. Normalde yan etkilerle karşı karşıya
kalınmaz.
Ancak, tiroid bezinizin aşırı derecede çalıştığı (yani hipertiroidi hastası
olduğunuz) biliniyorsa, ek olarak iyot tableti almanız tavsiye edilmez. Yaşlı
hastalarda ise, iyot tableti almaya başlamadan önce kendilerinde hipertiroidi
olmadığının güvence altına alınması önem taşır.
İçinde hormon üretilen (ve “sıcak nodül” olarak da adlandırılan) iyi huylu yumrusu olan veya tiroid bezinin bir bölgesinde kontrolsüz şekilde hormon üretilen
hastalar da iyot tableti kullanmamalıdırlar. Aksi halde, tiroid bezinde hipertiroidi
baş gösterebilir.
Hipertiroidi olan hastaların iyot yönünden zengin olan besinler
tüketmelerinde veya herhangi bir başka şekilde büyük miktarlarda
iyot almalarında sakınca var mıdır?
Evinizde iyotlu tuz kullanabilirsiniz, sağlık açısından sakıncasızdır. Ancak, tiroid
bezinizin fonksiyonu hipertiroidi tedavisi ile tekrar normale dönünceye kadar
balık ve deniz ürünleri tüketmekten kaçınmalısınız. Hipertiroidi hastaları, bol
iyot içeren ilaçlar da kullanamazlar. Aynı şekilde, hastalara röntgen ve tomografi
yapılmadan önce enjekte edilen iyotlu kontrast maddelerinden de kaçınılmalıdır.
Hashimoto (Haşimato) hastaları iyotlu tuz kullanabilir mi?
Evet, çünkü tutumlu bir şekilde iyotlu yemek tuzu kullanmanın hastalığın seyri
üzerinde herhangi bir etkisi olmaz. Yemek tuzundan sağlanan iyot alımının tiroid
bezi üzerindeki olumlu etkileri olumsuz etkilerinden çok daha büyüktür.
Ancak, hashimoto tiroiditi veya Morbus Basedow olan hastalar iyot tableti
kullanmaktan kaçınmalıdır.
13
Hormonlar
fT3 ve fT4 kısaltmalarının açılımı veya anlamı nedir?
Tiroid bezinde, tetraiyodotironin (kısaca “T4”) ve triiyodotironin (kısaca “T3”)
adlı hormonlar üretilir. Tiroid bezi bu hormonları kan dolaşımına salar ve böylece
hayati önem taşıyan birçok metabolizma sürecini düzenler.
Tiroid bezinin ürettiği hormonlar taşıyıcı proteinlere bağlanır. Ancak, hormonların küçük bir bölümü bağlanmayıp kanda serbestçe dolaşır. Bu serbest hormonlara fT4 ve fT3 denir (Not: “f” harfi, İngilizce olan “serbest” anlamındaki
“free” sözcüğünden gelmektedir). Bağlı ve serbest hormonların kandaki oranını
kan tahlili ile belirlemek mümkündür.
TSH değeri nedir?
TSH (tiroidi stimüle edici hormon) değeri, tiroid bezinin nasıl çalıştığının tespit
edilmesinde kullanılan önemli bir parametredir. Hipofiz bezi (diğer adıyla pitüiter
bez) tarafından üretilen bu düzenleyici hormon, tiroid hormonlarının üretimi
ve kana salgılanmasını kontrol eder. Laboratuvarların çoğunda bu düzenleyici
hormon için verilen referans aralığı 0,4 – 4 mU/l’dir. TSH değerleri yüksek çıkarsa
hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) var demektir. Değerlerin düşük olması durumunda ise hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması) söz konusudur.
Tiroid bezi hastalıklarının teşhisinde hangi antikorlar önem taşır?
14
Bazı tiroid bezi hastalıklarında bağışıklık sistemi yanlışlıkla kendi vücuduna karşı
tepki göstererek otoantikor adıyla bilinen antikorları üretir.
Bunlar, vücudun kendi yapılarına karşı yönlendirilen antikorlardır.
TPO antikoru, tiroid bezi hücrelerinin önemli bir enzimi olan tiroid peroksidaza
karşı etkili olan bir otoantikordur. Sağlıklı insanlarda TPO antikorunun oranı
100 U/ml‘nin altındadır. Tiroid bezlerinde otoimmün hastalık (diğer adıyla
“Hashimoto tiroiditi”) bulunan kişilerde bu oran oldukça yükselmiş durumdadır
(200 U/ml’nin üzerinde). Öte yandan Morbus Basedow hastalarında da yüksek
TPO antikoru değerleri tespit edilmektedir.
TRAK antikoru (TSH reseptör otoantikoru), Morbus Basedow hastalarında çok
yüksektir (2 U/l’nin üzerinde). Fakat bazı Hashimoto hastalarında da yüksek
değerler bulunabilir.
Tiroid bezinde hormon üretimi nasıl düzenlenir?
Tiroid bezi, otomatik olarak hormon salgılayan bir bez değildir. Aksine, hipofiz
bezinin ve arabeynin bir bölümü olan hipotalamusun belirleyici rol oynadığı bir
hormon dengeleme sistemi içerisinde yer alır. Bu dengeleme sisteminin görevi,
hormonların daima doğru miktarda salgılanmasını ve bütün vücut sistemlerine
yeterli miktarda ulaştırılmasını sağlamaktır.
Tiroid hormonlarının kandaki oranı azaldığında, hipofiz TSH (tiroidi stimüle edici
hormon) salarak tiroid bezini üretime geçmesi için uyarır. Eğer aksine hormon
düzeyi yüksekse, hipofiz tiroid bezinin hormon üretimini ve salınımını frenler.
Hipofiz bezi ise, kontrolü altında bulunduğu hipotalamus tarafından üretilen
TRH (Thyreotropin-Releasing-Hormon) adlı bir hormon üzerinden denetlenir.
15
Beyin
TRH
Hipotalamus
TSH
Hipofiz
Stimülasyon (uyarı)
İnhibisyon
Stimülasyon
(uyarı)
Yüksek
T4 ve T3
Düşük
T4 ve T3
Kan düzeyi
TSH, T4 ve T3
üretimini stimüle
eder (uyarır)
Tiroid bezinin, T3
ve T4 hormonlarını
üretmek için iyoda
ihtiyacı vardır
Hormonların kana
salınımı
Kan değerleri
Sağlıklı bir tiroid bezinde kan değerleri
Aşağıdaki tabloda sağlıklı bir tiroid bezinde kan değerlerinin hangi aralıklarda
olduğunu görebilirsiniz (μg = mikrogram, yani bir gramın milyonda biri,
ng = nanogram, yani bir gramın milyarda biri). Parantez içindeki rakamlar ise
moleküler ağırlıklara ilişkindir.
Bu normal değerler, teknik nedenlerden dolayı laboratuvardan laboratuvara
hafif farklılıklar gösterebilir.
Hormon değerlerinin referans aralığı
T3
0,9 –1,8 ng/ml (1,4 – 2,8 nmol/l)
fT3
3,5 – 8,0 ng/l (5,4 –12,3 pmol/l)
T4
5,5 –11,0 μg/dl (77–142 nmol/l)
fT4
0,8 –1,8 ng/dl (10 –23 pmol/l)
TSH
0,4 – 4,0 mU/l
TPO antikoru
<100 U/ml
negatif (100 U/ml‘nin altındaki değerler normaldir)
100 – 200 U/ml
sınır aralığı
>200 U/ml
pozitif (Hashimoto tiroiditine işaret eder ve
Morbus Basedow‘da da yükselmiş olabilir)
TRAK antikoru
negatif (1 U/l‘nin altındaki değerler normaldir)
1– 2 U/l
sınır aralığı
>2 U/l
pozitif (Morbus Basedow hastalığını kanıtlar)
17
<1 U/l
Tiroid bezi hastalıkları
Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması)
Hipertiroidi nasıl anlaşılır?
Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması) hastalığında tiroid bezi kan
dolaşımına gerektiğinden fazla hormon salgılar ve metabolizma süreçleri son
sürat çalışır. Bu durum aşağıdaki şikayetlere yol açar:
•
•
•
•
•
•
•
•
Sıcağa tahammülsüzlük ve sıcak, terli cilt
Saç dökülmesi
İştahın artmasına rağmen kilo kaybı
Asabiyet, uyku bozuklukları
Huzursuzluk, titreme
Sık sık tuvalete çıkma ve ishal
Kalp çarpıntısı, muhtemelen yüksek tansiyon
Göz şikayetleri (dışa çıkık gözyuvarları, göz kapaklarında şişlik, baskı ve
yabancı cisim duygusu, bulanık görme veya çift görme)
• Adet döngüsü bozuklukları
Genelde bu semptomlar ancak kısmen ortaya çıkar. Çoğu kez, tiroid bezi ile ilişkili
oldukları dahi düşünülmez. Kendinizde yukarıdaki şikayetlerden birini veya bir
kaçını hissediyorsanız mutlaka tiroid bezinizi muayene ettirmelisiniz!
18
Hipertiroidi nasıl meydana gelir?
Hipertiroidi çoğu zaman tiroid bezi otonomisi olarak adlandırılan bir olgunun
sonucudur. Bunun kapsamında tiroid bezinde değişime uğramış doku (“sıcak
nodüller”) meydana gelmiş durumdadır. Bu dokudan, düzenleyici organlardan
bağımsız olarak (otonom bir şekilde) tiroid hormonları salgılanır. Bu hastalık
çoğunlukla yaşlı insanlarda görülür. Şikayetler ise genellikle belirsizdir (örn.
yükselmiş istirahat nabzı gibi).
Hipertiroidinin ikinci yaygın nedeni Basedow hastalığıdır (Morbus Basedow
adıyla da bilinir). Bu otoimmün hastalıkta vücut kendi hücrelerine, daha
doğrusu TSH reseptörlerine karşı cephe alan savunma maddeleri (antikorlar)
üretir. Bunun sonucunda tiroid bezi aşırı oranda çalışmaya başlar. Çoğu
kez tiroid bezinde simetrik bir büyüme (guatr) gözlenir. Diğer muhtemel
semptomlar, gözyuvarlarının dışa çıkık olması ve buna benzer göz şikayetleridir.
Hastalar çoğunlukla genç insanlar ve kadınlardır. Hipertiroidinin teşhisi, tipik
şikayetlerin yanı sıra laboratuvar değerlerindeki değişimlere bakılarak konur.
Hastalığın teşhisi için kanda TSH değeri düşmüş, fT3 ve fT4 değerleri ise artmış
olmalıdır. Önemli olan, hipertiroidinin nedenini açığa çıkarmak ve hastalığı
tedavi etmektir.
Hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği)
Hipotiroidi nasıl anlaşılır?
Hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) hastalığında tiroid bezi kan dolaşımına
gerektiğinden az hormon salgılar. Bunun sonucunda metabolizma süreçleri
yavaşlar. Sık görülen şikayetler şunlardır:
19
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Halsizlik, bitkinlik, konsantrasyon bozukluğu
Soluk ve sarımtırak renkli, kuru ve soğuk cilt
Yüzde, elde ve ayaklarda şişkinlik
Fırça telleri gibi karışık saç, saç dökülmesi, tırnak kırılması
Ses kısıklığı, konuşmada yavaşlama
Dilin kalınlaşması
Tiroid bezi büyümesi
Kilo alma
Reflekslerde yavaşlama
Soğuğa tahammülsüzlük, üşüme
Depresyon
Uyku ihtiyacında artış
Kabızlık
Kaslarda katılık, kas ağrıları
Adet döngüsü bozuklukları
Hipotiroidi şikayeti olan bebekler ve küçük çocuklar olağanüstü sakin olur
ve az süt emerler. Küçük çocuklarda bedensel ve ruhsal gelişim olumsuz
etkileneceğinden, tiroid hormonlarının eksikliği çok daha tehlikelidir. Dolayısıyla,
gebe kadınlar daima yeterli miktarda iyot almaya dikkat etmelidirler. Gebelik ve
emzirme dönemlerinde günde ek olarak 100 – 200 μg arası iyot alınması tavsiye
edilmektedir. Günümüzde, hormon eksikliklerini zamanında belirlemek ve derhal
telafi etmek için yenidoğanların tiroid bezi fonksiyonu rutin olarak kontrol edilir.
20
Hipotiroidi neden kaynaklanır?
Hipotiroidinin çeşitli nedenleri vardır. Bunların en yaygın olanı tiroid bezi
iltihabıdır (tiroidit). Hashimoto tiroiditi olarak da adlandırılan kronik tiroid
bezi iltihabında vücut, tiroid bezinin hormon üreten hücrelerine karşı antikor
oluşturur. Bunun sonucunda tiroid bezi dokusu tahrip olur ve uzun vadede
tiroid bezinin çalışmasında yetmezlik meydana gelir. Genelde tek tedavi olanağı
ömür boyunca tiroid hormonu almaktır. Tiroid bezi iltihabının bundan başka
nedenleri de olabilir: Ağrılı subakut tiroid bezi iltihabı (de Quervain), normal
olarak birkaç ay içerisinde kendiliğinden iyileşir. Bu hastalık hemen her zaman
üst solunum yollarında meydana gelmiş olan (virüse bağlı) bir enfeksiyondan
kaynaklanır.
Hipotiroidinin diğer nedenleri, tiroid bezi ameliyatları veya radyoaktif iyot
tedavileridir (bakınız sayfa 25). Bu girişimlerin ardından, girişimin niteliğine
göre değişebilmek üzere tiroid bezinin hormon üretimi kısıtlanır ya da tamamen
durur. Bu hallerde duruma göre hormon eksikliğinin ömür boyu tiroid hormonu
içeren tabletlerle giderilmesini gerekmektedir. Hipotiroidi doğuştan da olabilir.
Bazı yenidoğanların tiroid bezi çok küçüktür ya da hiç yoktur. Bunun nedenleri
henüz tam olarak araştırılmamıştır.
Guatr
Guatr nedir ve nasıl oluşur?
Latince tıp dilinde “struma” olarak adlandırılan guatr, tiroid bezinin anormal bir
şekilde büyümesi ya da nodüllü bir yapı alması hastalığıdır. Guatr hastalarının
tiroid bezinin aşırı çalışması veya yetmezliği pek görülmez. Guatrın en yaygın
nedeni yetersiz iyot alınmış olmasıdır. Yetersiz miktarda alınan iyodu en iyi
şekilde değerlendirmek için tiroid bezi daha fazla doku oluşturarak büyür. Guatr
ayrıca bir tiroid bezi iltihabından da kaynaklanabilir. Basedow hastalığında da
çoğu zaman guatr görülmektedir. Bunların dışında bazı ilaçlar da (örn. lityum
ilaçları) guatra neden olabilir.
Guatrın belirtileri nedir?
Tiroid bezi dışarıya doğru büyüdüğünde boğazda görülen bir şişkinlik olarak belli
olur. İçeriye doğru büyümesi durumunda ise yemek ve nefes borularını etkiler.
Yutma güçlüğü ve boğazda baskı duygusu gibi şikayetler baş gösterebilir.
21
Guatr kalıtsal bir hastalık mıdır?
Guatrın bazı ailelerde daha sık oluştuğu gözlemlenmiştir. Bunun nedeni bir iyot
değerlendirme veya hormon sentezi bozukluğundan kaynaklanabilir. Ancak yemek
alışkanlıklarının da nesilden nesle “miras kaldığı” unutulmamalıdır. Bu nedenle iyot
yönünden zengin olan besinler ve iyotlu tuz tüketmeye dikkat edilmelidir.
Guatr kansere dönüşebilir mi?
Nadir hallerde mümkündür. Bu nedenle, soğuk nodüller ve kistler muayene edilmeli
ve iyi huylu mu kötü huylu mu oldukları açığa çıkarılmalıdır. Öte yandan, soğuk
nodül bulunan hastaların sadece % 3 ile 5,5’i arasında kötü huylu urlar meydana
gelmektedir.
“Sıcak nodül” ve “soğuk nodül” nedir? Kist nedir?
Almanya‘da tiroid bezinde nodül oluşma oranının % 50‘ye vardığı tahmin edilmektedir. Yaş ilerledikçe bu oran daha da yükselir. “Sıcak nodül” adı verilen yumrular
kontrolsüz şekilde tiroid hormonu üretir. “Soğuk nodüller” ise etkisiz olup hiç
hormon üretmez. Bazen de içi sıvı dolu boşluklar meydana gelir; bunlara “kist” adı
verilir. Büyük kistlerde bazı durumlarda sıvının ponksiyon ile boşaltılması gereklidir.
Guatra karşı nasıl önlem almalı?
22
Guatrın en yaygın nedeni iyot yetersizliğidir. Bu yüzden, siz ve aileniz daima
yeterli miktarda iyot almaya dikkat etmelisiniz. Haftada birkaç kez deniz balığı
yiyin ve üretiminde iyotlu tuz kullanılmış besin maddeleri tüketmeye özen gösterin.
Yaşamın ergenlik, gebelik ve emzirme dönemi gibi bazı devrelerinde iyot ihtiyacı
artar; burada yeterli iyot alımını iyot tableti kullanarak sağlamak mümkündür.
Teşhis yöntemleri
Tiroid bezi muayenesi için hangi yöntemler vardır?
Doktor sadece elle dokunarak muayene etmek suretiyle tiroid bezinde bir
değişiklik olup olmadığını hissedebilir. Sonografi muayenesi doktora tiroid
bezinin büyüklüğünü gösterir. Bu yöntemle doku değişimlerini ve nodülleri de
görmek mümkündür. Muayene tamamen ağrısızdır ve herhangi bir risk içermez.
Sintigrafi yöntemi ise tiroid bezinin nasıl çalıştığı hakkında bilgi verir. Bu yöntemle örneğin soğuk ve sıcak nodülleri birbirinden ayırt etmek mümkündür. Bu
amaçla hastaya, sadece tiroid bezinde biriktiği bilinen bir radyoaktif madde çok az
miktarda enjekte edilir. Radyasyon özel bir kamera ile kaydedilir. Maddenin vücuda
yaydığı radyasyon oranı düşük olduğundan ve madde bir gün içerisinde vücuttan atıldığından sağlık açısından endişeye kapılmanıza gerek yoktur. Radyasyonun
vücut üzerindeki olumsuz etkisi, röntgen muayenelerinin çoğundakinden daha
küçüktür.
23
Kan tahlili, tiroid hormonlarının miktarı, TSH değeri ve vücutta bulunabilen
antikorlar hakkında bilgi verir. Bu tetkikler, tiroid bezinin büyümüş olması ve
hormon üretiminde bir eksiklik veya fazlalıktan şüphelenilmesi durumunda
uygulanır.
Bir nodülün veya kistin iyi huylu mu kötü huylu mu olduğunu tespit etmek
için, çok ince bir iğne ile ponksiyon yapılarak bir doku örneği alınır ve
incelenir. Bu uygulama genelde kan almadan daha az acı verir. Dolayısıyla
lokal anesteziye gerek kalmaz.
24
Bazı hallerde, örneğin nefes borusunun olumsuz etkilendiği durumlarda
ya da tiroid bezinin çalışmasını düzenleyen hipofiz bezinde bir hastalık
olabileceğinden şüphelenildiğinde ayrıca bir röntgen çekimi de gerekli olabilir.
Kötü huylu tümör varsa veya tiroid bezinin konturlarında olağandışı bir
görünüm söz konusu olduğunda bilgisayarlı tomografi uygulanır. Manyetik
rezonans (MR; “emar”) tomografisi, kötü huylu tiroid bezi hastalıklarının
tespiti ve tedavi sonrası bakımında ve Basedow hastalarında göz muayenesi
için kullanılır. Manyetik rezonans tomografisi, hipofiz bezinde bir hastalık
olabileceğinden şüphelenilen durumlarda da tercih edilen bir muayene
yöntemidir.
Tedavi olanakları
Hipertiroidi nasıl tedavi edilir?
İlaç tedavisiyle tiroid bezinin aşırı miktarda hormon salgılamasının önüne
geçmek mümkündür. Tiroid blokerleri (tireostatik preparatlar) tiroid bezi
fonksiyonunu düzenler. Morbus Basedow‘ da normal olarak 12 –18 ay süreyle
tireostatik tedavisi uygulanır.
Bunun ardından hastaların yaklaşık % 50‘sinde tiroid bezi normal çalışmaya
devam ederken, geriye kalan hastalarda tekrar hipertiroidi gelişir. Bu durumda
kesin bir tedaviye (ameliyat veya radyoaktif iyot tedavisine) başvurulması
gereklidir. Tiroid bezi otonomilerinde hormonları normal düzeye getirmek için
tireostatik ilaç tedavisi uygulamak mümkündür. Burada da kesin tedavi seçenekleri olarak ya ameliyat ya da radyoaktif iyot tedavisi mevcuttur.
Radyoaktif iyot tedavisi son 50 yıl içerisinde milyonlarca tiroid hastasında
uygulanmıştır. Hastanelerin uzmanlaşmış ünitelerinde gerekli ön muayeneler
yapıldıktan sonra hastaya radyoaktif iyot içeren bir kapsül verilir. Bunun
sonucu olarak tiroid bezi küçülür ve sıcak nodüller ortadan kaldırılır. Radyoaktif
madde, tiroid bezi tarafından seçici yöntemle emilir ve ardından kısa süre içinde
vücuttan atılır. Almanya‘da radyoaktif iyot tedavisi için hastanın hastaneye
yatırılması zorunludur. Hastalar genellikle 2 ile 5 gün arası bir süre sonra,
radyoaktif maddenin konsantrasyonu belli bir sınırın altına düştükten sonra
taburcu edilir.
Radyoaktif iyot tedavisinin ardından genellikle tiroid hormonu kullanmak
zorunludur.
25
Tiroid blokerlerinin (tireostatik preparatların) yan etkileri var
mıdır?
Bu ilaçlar genelde iyi tolere edilir.
Seyrek görülen yan etkileri dozaja bağlı olup çoğu hallerde tedavinin ilk 3 ayı
içerisinde meydana gelir. Bilinen yan etkiler şunlardır:
•
•
•
•
Mide bulantısı
Koku alma bozuklukları
Alerjik reaksiyonlar
Kan üretimi bozukluğu
Hipotiroidi nasıl tedavi edilir?
Hormon yetersizliğini gidermek için tiroid hormonunu her gün gerekli miktarda
tablet şeklinde almanız gerekmektedir. Doktorunuz tiroid yetmezliğinin
derecesine ve sağlık durumunuza bakarak sizin için uygun olan dozu belirler.
Tedavinin ara verilmeden ömür boyu sürdürülmesi gereklidir. Aksi halde kısa
süre içinde tekrar bir hormon yetersizliği gelişebilir. Hormon düzeyinin düzenli
olarak (normalde 12 ayda bir) kontrol edilmesi önemlidir.
26
Guatr nasıl tedavi edilir?
Eğer tiroid bezi henüz çok büyümemişse, tiroid hormonu içeren tabletler ve
iyot alınarak tiroid bezinin küçülmesi sağlanabilir. Tedavinin ardından daima
yeterli iyot alımı güvence altına alınmalıdır. Çocuklarda guatr, devamlı iyot
tableti kullanılması şartıyla çoğu hallerde iyileşir ve tiroid bezi eski haline döner.
Eğer guatr iyice büyümüşse veya nodül varsa veya bir yıllık tiroid hormonu
tedavisine rağmen küçülme kaydedilmediyse ameliyat veya radyoaktif iyot
tedavisi uygulanmalıdır. Bunun ardından hasta, tedavinin kapsamına bağlı
olarak, yeniden guatr oluşmasını engellemek için tiroid hormonu ve/veya iyot
tableti almak zorundadır.
Tiroid hormonu içeren tabletlerin yan etkileri var mıdır?
Yan etki konusunda normalde endişeye kapılmaya gerek yoktur. Önemli olan,
iyi bir ayarlama yapılması, yani sizin için uygun olan hormon dozunun belirlenmesidir. Doz ayarı normal olarak birkaç hafta ile birkaç ay arası bir süre
içinde gerçekleşir. Doktorunuz dozaj konusunda kanınızdaki TSH değerini ve
sağlık durumunuzu dikkate alır. Nadir hallerde, tiroid bezi fonksiyonunun
düzelerek sağlamlaşması ve ötiroidi olarak adlandırılan normal metabolizma
durumuna dönmesi bir yıla kadar sürebilir. Tedavinin başlangıcında doz çok hızlı
arttırıldığında, bazı özel durumlarda dozun tolere edilmemesi veya doz aşımı
yaşanması mümkündür. O zaman, hipertiroidi hastalığında görülen semptomlar
meydana gelebilir. Burada kalp frekansında artış, kalp çarpıntısı, uykusuzluk,
aşırı terleme, kilo kaybı ve ishal gibi belirtileri saymak mümkün. Ancak dozun
azaltılmasıyla bu şikayetler ortadan kalkar. Özellikle koroner kalp hastalığı
olan hastalarda düşük bir dozla başlanması ve dozun yavaş yavaş, dikkatlice
arttırılması tavsiye olunur.
Başka ilaçlarla etkileşimler olabilir mi?
Tiroid bezi hastalıklarına karşı olan ilaçların da başka ilaçlarla çeşitli etkileşimlerinin olduğu bilinmektedir. Bu konudaki bilgiler, ilgili ilacın prospektüsünde yer
alır. Doktorunuzla daha önce geçirdiğiniz hastalıkları görüşün ve kullandığınız
tüm ilaçları kendisine bildirin.
27
Tiroid hormonu içeren tabletler uzun yıllar boyunca alınabilir mi?
Evet. Hatta bu uygulamanın, tiroid bezinin ameliyatla kısmen ya da tamamen
alınması veya radyoaktif iyot tedavisi gibi bazı durumlarda hormon yetersizliğini
gidermek için zorunlu olduğuna dikkat çekmek gerekir. Doktorunuz sizin için
uygun olan dozu belirleyerek hormon değerlerinizi belli aralıklarla kontrol edecektir.
Tiroid hormonu içeren tabletler kilo almaya neden olur mu?
28
Tiroid hormonları metabolizmayı hızlandırır. Normal beslenme durumunda kilo
almaktan korkmaya gerek yoktur.
Değişik yaşam evrelerinde
tiroid bezi
Gebe ve emziren kadınların özel önlemler alması gerekir mi?
Gebe ve emziren kadınlar çocuğa da iyot sağlamak zorunda oldukları için iyot
ihtiyaçları normalden daha yüksektir. İyot yetersizliği, doğmamış çocukta veya
süt emen bebekte ağır gelişim bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle kadınlar,
gebeliğin ilk başında mutlaka tiroid bezlerini kontrol ettirmeli, düzenli olarak balık yemeli, bol süt içmeli ve iyotlu tuz kullanmalıdır. Yeterli iyot alımını
güvence altına almak için ek olarak iyot tableti alınması tavsiye edilir. Tiroid
hormonları ile yapılan tedaviler gebelik ve emzirme dönemlerinde sorunsuzca
sürdürülebilir.
Tiroid bezi, çocuk arzusunun gerçekleşmemesinden sorumlu
olabilir mi?
Evet. Hipotiroidi hastalığı döllenme bozukluğuna yol açabilir. Tiroid hormonu yetersizliğinin olup olmadığı kan tahlili ile tespit edilebilir. Ortaya çıkan
yetersizliği gidermek için de tiroid hormonu içeren tabletler kullanılabilir.
Hashimoto hastası olan gebe kadınlarda iyot profilaksisi (ek olarak
iyot alınması) gerekli mi?
Evet, çünkü iyot gebelik sırasında doğmamış çocuk için çok önemlidir. Günde
100 μg iyodür alınmalıdır. Doktorunuzun yazdığı tiroid hormonlarını da almaya
devam etmeniz gerekmektedir.
29
Tiroid hormonu yetersizliği yenidoğanlarda ve çocuklarda hangi
sonuca yol açar?
Bu yaş grubunda iyot ve tiroid hormonu yetersizliğinin genel bedensel ve ruhsal
gelişim üzerinde son derece olumsuz etkileri vardır. Bu nedenle anne adayı,
tiroid bezi fonksiyonunu gebeliğin ilk aşamasında muayene ettirmelidir. Günümüzde, olası hormon yetersizliğini erkenden belirlemek ve derhal telafi etmek
için yenidoğanların tiroid bezi fonksiyonları rutin olarak kontrol edilmektedir.
Ergenlik çağında en çok neye dikkat edilmelidir?
Ergenlik çağında gerçekleşen büyüme ve hormonal değişiklikler gençlerde tiroid
bezinin büyümesine (guatra) yol açabilir. Bunları iyot tabletleriyle tedavi etmek
mümkündür. Guatr genellikle tedavi sayesinde küçülerek normale haline döner.
Yeterli iyot alımına ömür boyu dikkat edilmelidir.
30
Yaşlı insanların nelere dikkat etmesi gerekir?
Yaşlı insanlarda fonksiyon bozukluklarından kaynaklanan semptomlar çoğu
zaman tiroid bezi ile ilişkilendirilmeyip, hafıza bozukluğu ve depresyon gibi
olguların genellikle yaşlılıktan kaynaklandığı düşünülür. Metabolizmanın yavaşlaması, cildin kuru ve soluk olması, halsizlik ve kabızlık gibi belirtiler için aynısı
geçerlidir. Oysaki bütün bu şikayetlerin altında hipotiroidi yatabilir. Bunun yanı
sıra, kalp şikayetleri veya tipik menopoz dönemi şikayetleri de aslında bir
hipertiroidinin sonuçları olabilir. Yaşlı insanlarda tiroid bezi fonksiyonundaki
bozukluklardan kaynaklanan şikayetler genelde hiç de tipik olmayan ve mide
şikayetlerine, safra kesesi ve romatizma semptomlarına benzeyen belirtilerdir. Diğer bir tehlike, yaşlı bir guatr hastasının vücuduna, iyot içeren röntgen
kontrast maddesi ya da iyotlu ilaç veya dezenfeksiyon maddesi şeklinde aniden
yüksek miktarlarda iyot girmesi ve bunun sonucu olarak kendisinde hipertiroidi
hastalığının tetiklenmesidir. Bu yüzden, yaşlı insanlarda daima tiroid bezi bozuklukları da göz önünde bulundurulmalı ve bu organ daha sık kontrol edilmelidir.
Tiroid bezimde sorun yok.
İçim huzurlu.
Tiroid bezi ile ilgili sorularınızın bir çoğunu bu broşürde yanıtlamış olduğumuzu
umarız. Vücudun önemli organlarından biri olan tiroid bezinden dikkatinizi
esirgememelisiniz. Bu organ hakkında ne kadar çok bilgiye sahip olursanız,
hastalıklara karşı da o kadar iyi önlem alabilir, mevcut bir tiroid bezi hastalığını
da erkenden tespit ettirerek tedaviye aktif olarak katkıda bulunabilirsiniz. Tiroid
bezi ile ilgili kavramları anlamanızı kolaylaştırmak için bu broşürün sonunda
küçük bir sözlükçe hazırlanmıştır. Broşürün sonunda ayrıca kitap önerileri ve
daha fazla bilgi bulabileceğiniz veya sizinle aynı durumda olan başka insanlarla bilgi ve fikir alışverişi yapabileceğiniz internet sitelerinin adreslerini de
bulacaksınız.
Tüm diğer sorularınızı, tedavinizi uygulayan doktor cevaplayabilecektir.
Size ve tiroid bezinize
sağlık ve esenlikler dileriz!
31
Faydalı kaynaklar
Sözlükçe
32
Antikor Vücudun bağışıklık sistemi tarafından, vücuda giren virüs ve bakteri gibi etkenlerle mücadele etmek amacıyla üretilen protein maddeleri
Otoimmün hastalık Vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokularına karşı antikor ürettiği bir hastalık
Otonom adenom Diğer adı “sıcak nodül” olan, kontrolsüz şekilde hormon üreten tiroid bezi dokusu
Basedow hastalığı Tiroid bezinin aşırı şekilde çalışmasına yol açan otoimmün hastalık
Fonksiyonel (işlevsel)
Tiroid bezinde “sıcak nodüller” tarafından
otonomi
kontrolsüz şekilde hormon üretilmesi
Hashimoto tiroiditi Kronik tiroid bezi iltihabına yol açan ve uzun
vadede tiroid bezi fonksiyonunun azalmasına neden olan bir otoimmün hastalık
Sıcak nodül Kontrolsüz şekilde hormon üreten tiroid bezi
yumrusu
Hormon Bir organ tarafından veya bir dokunun içerisinde üretilen ve bir veya birden fazla organın
fonksiyonunu düzenleyen madde
Hipertiroidi Tiroid bezinin aşırı derecede çalışması
Hipofiz Pitüiter bez. Bu bez TSH gibi hipofiz hormonları aracılığıyla en önemli vücut fonksiyonlarını
kontrol eder
Hipotiroidi Tiroid bezi yetmezliği
İyot Tiroid bezinin tiroid hormonlarını üretmek için ihtiyaç duyduğu esansiyel (elzem) eser element
Soğuk nodül
Çalışmayan hücrelerden oluşan tiroid bezi dokusu
Guatr Büyümüş veya nodüllü bir yapıya dönüşmüş tiroid bezi
Morbus Basedow Bakınız Basedow hastalığı
T3 Triiyodotironin, bir tiroid hormonu
T4 Tetraiyodotironin, bir tiroid hormonu
De Quervain tiroiditi Subakut tiroid bezi iltihabı
Tiroksin Bakınız T4
TSH Hipofiz bezi (pitüiter bez) tarafından üretilen ve tiroid bezini hormon üretmesi yönünde uyaran tiroid stimüle edici hormon
Kist
İnsanın organlarının herhangi birinde bulunan,
içi sıvı dolu boşluk
33
Kitap önerileri
Aşağıdaki eserler, Almanya’da Türkçe kitap satışı yapan www.tikla24.de ve
www.kitapyurdu.eu sitelerinden sipariş edilebilir.
Guatr ve Tiroid Rehberi
Yazar: Prof. Dr. Metin Özata
Yayınevi: Gürer Yayınları (yayın yılı: 2010)
ISBN: 6055785246
Tiroid Bezi Ve Hastalıkları
Yazar: Prof. Dr. Yusuf Orhan
Yayınevi: İstanbul Medikal Yayıncılık (yayın yılı: 2007)
ISBN: 9789944211116
99 Sayfada Tiroid Hastalıkları
Yazar: Prof. Dr. Metin Özata
Yayınevi: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (yayın yılı: 2008)
ISBN: 9789944 884631
ISBN 13: 9789944884631
Tiroit Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
Yazar: Prof. Dr. Metin Özata
Yayınevi: Epsilon Yayıncılık (yayın yılı: 2005)
ISBN 13: 9789753317597
34
Tiroid Problemlerinin Üstesinden Nasıl Gelebilirsiniz?
Yazarlar: Jeffrey R. Garber, Sandra Sardella White
Yayınevi: Optimist Yayım Dağıtım (yayın yılı: 2006)
ISBN 13: 9789756225486
İnternet
Faydalı web adresleri
Tiroid bezi ve hastalıkları:
www.tiroid.org.tr
www.tiroit.com
www.tiroidim.com
www.tiroid.ca
www.guatr.net
www.guatr.ca
www.guatrcenter.com
www.hasimato.com
İyodun önemi ve iyot yetersiziğli:
http://tiroit.com/default.asp?sayfa=7
http://www.bsm.gov.tr/acsap/iyot.asp?sira=16
35
Merck Serono‘dan Haberimiz olsun –
hizmet paketiniz
Tiroid Bezi Kılavuzunuz / Ihr Schilddrüsen-Ratgeber
Ihr Schilddrüsen-Kropf- und Knoten-Ratgeber
Ihr Radiojodtherapie-Ratgeber
Ihr Morbus Basedow-Ratgeber
Ihr Hashimoto-Thyreoiditis-Ratgeber
Ihr Hypothyreose-Ratgeber
Tiroid beziyle ilgili
konularda sorunuz
var mı?
Adresse / Praxisstempel
Daha fazla hizmet ve bilgi www.schilddruese.net adresinde
Merck Serono GmbH
64201 Darmstadt
www.schilddruese.net
W822276
Hashimoto-Thyreoiditis
Ihr Schilddrüsenoperations-Ratgeber