Sınırlardaki Gümrük Kontrol ve İşlemlerinin

T.C.
BAġBAKANLIK
GÜMRÜK MÜSTEġARLIĞI
AB ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü
SINIRLARDAKĠ GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠNĠN
DÜNYA UYGULAMALARI VE TÜRKĠYE KARġILAġTIRMASI
UZMANLIK TEZĠ
Mehmet Ali ORAN
AB Uzman Yardımcısı
EKĠM 2007, ANKARA
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
ÖZET………………………………………………………………………………...3
ABSTRACT…………………………………………………………………………4
TABLO LĠSTESĠ…………………………………………………………………....5
ġEKĠL LĠSTESĠ………………………………………………………………..........6
RESĠM LĠSTESĠ…………………………………………………………………….7
KISALTMALAR………………………………………………………………........8
GĠRĠġ……………………………………………………………………………….10
1. SINIR KAPILARINDA GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠ:
DĠĞER ÜLKE UYGULAMALARI ………………………………………..15
1.1. Finlandiya ………………………………………………………………….15
1.2. Litvanya ……………………………………………………………………35
1.3. Polonya ……………………………………………………….…………….47
2.
SINIR
KAPILARINDA
GÜMRÜK
KONTROL
VE
ĠġLEMLERĠ:
TÜRKĠYE UYGULAMALARI …………………………………………….58
2.1. Genel Olarak Sınır Kapılarımız ………………………………………….58
2.2. Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri Projesi…………...........................68
2.3. Türkiye’de Sınırlarda Gümrük Kontrol ve ĠĢlemleri.................................75
2.4.Türkiye’de
Sınırlarda
Gümrük
Kontrol
ve
ĠĢlemlerinin
KolaylaĢtırılmasına Yönelik Ulusal Düzenlemeler………………………93
3. SINIR KAPILARINDAKĠ GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠNĠN
BASĠTLEġTĠRĠLMESĠNĠN
EKONOMĠK
ETKĠSĠ
…………………………………………………………...………………………98
1
4. YEġĠL KORĠDOR UYGULAMASI …………………………………………105
4.1. Sağladığı Avantajlar……………………………………………………...107
4.2. ġartları ve Sorumlulukları……………………………………………….108
4.3.YeĢil Koridor Yetkisi Verme Süreci……………………………………...109
4.4. Rusya ve Finlandiya Arasında YeĢil Koridorun Uygulamasının
AĢamaları…………………………………………………………….……109
5. ENTEGRE SINIR YÖNETĠMĠ KAVRAMI ……………………………...…118
5.1. Genel Olarak Entegre Sınır Yönetimi …………………………………...118
5.2. AB’nin Entegre Sınır Yönetimi’ne YaklaĢımı……………………...……126
5.3. Türkiye’de Yürütülen ÇalıĢmalar ve Eylem Planı…………………..….136
SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME …………………………..……………..….148
KAYNAKÇA ………………………………………………………………..….154
2
ÖZET
Sınır kapıları, yerine getirdikleri fonksiyonlar itibariyle bir ülkenin ekonomisi
ve güvenliği açısından stratejik bir öneme sahiptirler. Sınır kapılarında en donanımlı
idareler olan gümrük idarelerinin geleneksel olarak devlet hazinesine gelir toplama
görevleri
ön
planda
iken,
günümüzde
gümrük
idareleri
yasal
ticaretin
kolaylaştırılması ve yasa dışı ticaretin önlenmesi ilkesini etkin bir şekilde
uygulamaya çalışmaktadırlar. Gümrük idareleri bu görevlerini ifa ederken bir
taraftan otomasyona yönelik çalışmalar yürütmekte bir yandan da en nitelikli insan
gücünü kullanmaya çalışmaktadırlar. Sınırlardaki gümrük kontrollerinde teknolojik
cihazların artan bir şekilde kullanımı ve buna paralel yürütülen risk analizi
çalışmaları, toplum güvenliğini büyük ölçüde artırırken, araçların bekleme sürelerini
azaltarak ticareti de kolaylaştırmaktadır.
Bu çalışmada, sınırlarda yürütülen gümrük işlem ve kontrolleri ile idari
yapılanmalar hakkında Finlandiya, Litvanya ve Polonya gibi AB Ülkeleri ayrıntılı
olarak anlatılırken, Türkiye‟deki sınır kapılarına da genel olarak değinilmiş ve
gümrük işlem ve kontrolleri ile idari yapılanmalar ve otomasyon çalışmalarına
ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Çalışmada ele alınan diğer konular ise genel
olarak sınırdaki gümrük işlem ve kontrollerinin basitleştirilmesinin ekonomik etkisi,
İsveç, Finlandiya ve Rusya gümrük idareleri arasında yürütülen „Yeşil Koridor‟ ve
gerek sınır kapılarında gerekse de yeşil ve mavi sınırlarda yeni bir yapılanmaya
gidilmesini öngören „Entegre Sınır Yönetimi‟ kavramlarıdır.
3
ABSTRACT
Border Crossing Points have a strategic importance for the economy and
security of a country in terms of their functions. While the prior traditional role of
the Customs administrations which are the most completely equipped authorities at
the Border Crossing Points was collecting income for the state, in the current
situation customs administrations work to effectively implement the principle of
facilitating the legal trade and preventing illicit trade. To carry out these tasks and
responsibilities, Customs administrations maintain studies towards automation and
prefer to benefit from the most qualified human resources. The increasing usage of
technological equipment for the customs controls at the borders in parallel with risk
analysis studies, enhances the security of society to a large extent and facilitates
trade for reducing the waiting times of the vehicles.
In this study, customs transactions, controls, administrative structures and
infrastructure in Finland, Lithuania and Poland which are all EU Member States
were explained in detail. Besides, some general information was given on the Border
Crossing Points of Turkey, while the customs transactions, controls, administrative
structure and studies for automation were explained in detail. The other topics
covered by this study are the economic impact of the simplification of the customs
transactions and controls, the „Green Corridor‟ concept which is among Finland
Sweden and Russian Federation and the concept of „Integrated Border Management‟
that envisages new restructuring in terms of Border Crossing Points, land and
maritime borders.
4
TABLO LĠSTESĠ
Sayfa
Tablo 1: Türkiye’nin KomĢularına Göre Kara Sınırı Uzunlukları
58
Tablo 2: Türkiye’nin Kara Hudut Kapıları
59
Tablo 3: Türkiye’nin Hava Hudut Kapıları
61
Tablo 4: Türkiye’nin Deniz Hudut Kapıları
63
Tablo 5: Türkiye’nin Demiryolu Hudut Kapıları
65
Tablo 6: YeĢil Koridoru Kullanan Araç Sayısının Toplam Araç Sayısına
Oranı
115
5
ġEKĠL LĠSTESĠ
Sayfa
ġekil 1: Finlandiya Gümrük Ġdaresi ile Mükelleflerin ĠĢbirliği
33
ġekil 2: Mükellef Stratejisinin Risk ve Hizmet Ġhtiyaçlarına Göre
Ġfadesi
34
ġekil 3: Finlandiya ve Rusya Federasyonu Arasında YeĢil
Koridor Uygulamasının ġematik Anlatımı
116
6
RESĠM LĠSTESĠ
Sayfa
Resim 1: Mobil Ġmza Töreni
82
Resim 2: YeĢil Koridor Projesi AçılıĢ Töreni
105
Resim 3: YeĢil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen Hatlar
112
Resim 4: YeĢil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen ĠĢlem GiĢeleri
113
Resim 5: Barkod Okuyucular
114
7
KISALTMALAR
AB
: Avrupa Birliği
ABD
: Amerika BirleĢik Devletleri
ATA
: Temporary Admission (Geçici Kabul)
ATS
: Araç Takip Sistemi
BĠLGE
: Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri
CCTV
: Closed Circuit Television (Kapalı Devre Televizyon)
CEN
: Customs Enforcement Network (Gümrük Muhafaza Ağı)
CIS
: Customs Information System (Gümrük Bilgi Sistemi)
CITES
: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild
Fauna and Flora (VahĢi bitki ve hayvanlardan nesli tehlikede olan
türlerin uluslararası ticareti üzerine anlaĢma)
CMR
: Convention Merchandise Routier ( Karayolu Mal DolaĢım AnlaĢması
kapsamında hazırlanan belge)
DGÖ
: Dünya Gümrük Örgütü
DTÖ
: Dünya Ticaret Örgütü
EDI
: Electronic Data Interchange (Elektronik Veri DeğiĢimi)
ESY
: Entegre Sınır Yönetimi
GCS
: Guarantee Control System (Teminat Kontrol Sistemi)
GSM
: Global System for Mobile Communications (Mobil ĠletiĢim için
Küresel Sistem)
GSYĠH
: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
GTĠP
: Gümrük Tarife Ġstatistik Pozisyonu
GÜMSĠS
: Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri
8
KOBĠ
: Küçük ve Orta Boy ĠĢletmeler
LIPRE
: Licence Plate Recognition System (Plaka Okuma Sistemi)
MOR
: Measurement of Results (Sonuçların Değerlendirilmesi)
MoU
: Memorandum of Understanding (Mutabakat Zaptı)
NCTS
: New Computerized Transit System (Yeni BilgisayarlaĢtırılmıĢ Transit
Sistemi)
OECD
: Organization for Economic Cooperation and Development (Ekonomik
ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı)
POS
: Plaka Okuma Sistemi
RILO
: Regional Intelligence Liaison Office (Bölgesel Ġstihbarat Ġrtibat Ofisi)
SECI
: Southeast European Cooperative Initiative (Güneydoğu Avrupa
ĠĢbirliği GiriĢimi)
SIS
: Schengen Information System (Schengen Bilgi Sistemi)
TARIC
: Tariff Integré de la Communauté (Topluluk Entegre Tarifesi)
TCS
: Traffic Control System (Trafik Kontrol Sistemi)
TIR
: Transit International Routier (Uluslararası Transit Yol)
TĠB
: Tek Ġdari Belge
TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu
UND
: Uluslararası Nakliyeciler Derneği
9
GĠRĠġ
Sınır kapıları bir ülke için stratejik öneme sahip olan noktalardır. KiĢilerin ve
eĢyanın giriĢ çıkıĢ yaptıkları yerler olmaları sebebiyle de ait oldukları ülke için filtre
görevi görmelerinin yanı sıra ülke hakkında ilk izlenimin de edinileceği yerlerdir.
Sınır kapılarında bulunan otorite/kuruluĢ sayısı ülkeden ülkeye değiĢse de gümrük
idareleri en donanımlı ve en iyi konuĢlanmıĢ otorite olarak ön plana çıkmaktadırlar.
Gümrük idareleri geniĢ bir yelpazede yer alabilen devlet politikalarını ve yasal
düzenlemeleri uygulamakla yükümlüdürler. Bu politikalar, gelir toplanması, ticaret
düzenlemelerine uygunluğun kontrolü ve ticaretin kolaylaĢtırılması, yasak eĢyaya
geçit verilmemesi, kültürel mirasın korunması ve fikri ve sınai mülkiyet haklarının
korunması Ģeklinde ortaya çıkabilmektedir. GeliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülkelerde
ithalat üzerinden alınan vergilerin bütçede önemli bir yer tutması nedeniyle
gümrüklerin esas görevi gelir toplanması üzerine odaklanırken, geliĢmiĢ ülkelerde
sınırın ve dolayısıyla toplumun güvenliğinin sağlanması üzerine odaklanmaktadır.1
Geleneksel rollerinin yanında gümrük idareleri kuĢ gribi, deli dana ve diğer
benzeri bulaĢıcı hastalıklar gibi vakalar ve terörizme karĢı verilen mücadelelerde de
ifa
ettikleri
görev
gereği
etkin
olmak
zorunda
oldukları
bir
konumda
bulunmaktadırlar. Her geçen gün artan dıĢ ticaret hacminin yanında güvenli bir
1
Widdowson, David. “The Changing Role of Customs: Evolution or Revolution”, World Customs
Journal, 2007. s.1.
10
tedarik zincirinin sağlanması gereği de gümrük idarelerini dinamik bir yapıya sahip
olmaya zorlamaktadır.
Bütün dünyada gümrük idarelerinin bugün en fazla üzerinde durdukları konu
her geçen gün artan dıĢ ticaret hacmi kapsamında, yasal uluslararası ticaretin
kolaylaĢtırılmasını sağlarken, buna paralel olarak toplumun güvenliğini zedeleyecek
bir zaafa da meydan verilmemesi konusudur. Diğer bir deyiĢle ticaretin
kolaylaĢtırılması ve güvenlik konularının birbiriyle bağdaĢtırılması çabaları söz
konusudur.
21. asrın hemen baĢında, 11 Eylül 2001 tarihinde ABD‟de ikiz kulelere
gerçekleĢtirilen saldırıların bütün dünyada yarattığı dehĢetle, terör olaylarının ne
boyutlara varabileceği net bir biçimde ortaya konulmuĢtur. Uluslararası camiada
teröristlerin küçük ölçekli nükleer silahlarla yapabileceği saldırılar gibi daha kötü
senaryolar gündeme gelebilmiĢtir.
Bu saldırılar ve daha kötü senaryo beklentileri gümrük dünyasında da güvenlik
boyutunu daha fazla ön plana çıkarmıĢtır. Örneğin, 11 Eylül saldırılarının hemen
sonrasında ABD‟de gümrükler „1. Derece Dikkat (Level 1 Alert)‟ konumuna
geçmiĢlerdir. „1. Derece Dikkat‟; sürekli, yoğun anti-terörist sorgulama, yolcu ve
eĢyanın bütün giriĢ noktalarında artan bir Ģekilde kontrol ve muayenesini
içermektedir. ABD‟de gümrükler hala „1. Derece Dikkat‟ konumunda görevlerini
sürdürmektedirler.2
2
Ibid. s.5.
11
Gelinen noktada, Gümrük Ġdareleri halen bütçenin önemli bir kısmının gelirinin
toplanmasını
sağlamalarına
karĢın,
dürüst
mükellefler
açısından
ticaretin
kolaylaĢtırılması ve bu bağlamda, toplumun sağlık ve güvenliğinin risklere karĢı
korunması konusunda bu idarelerin rolleri daha önemli hale gelmiĢtir.
Gümrük idareleri, yukarıda değinilen ticaretin kolaylaĢtırılması ve güvenliğin
sağlanması konusundaki ikilem algılaması ile baĢ edebilmek için çeĢitli olanaklara
sahiptirler. Bu olanaklardan belli baĢlılarını; ülkelerin gümrük idareleri arasında
kurulan etkin iĢbirliği3, risk analizleri ve sonradan kontrol, teknolojinin azami ölçüde
kullanılabilmesi (EDI, X-Ray ve Gama Ray Tarama Cihazları, Radyasyon Ölçüm
Cihazları, Plaka Okuma ve Araç Takip Sistemleri vb.), uyuĢturucu, sigara ve
patlayıcı gibi çeĢitli alanlarda yetiĢtirilmiĢ detektör köpekleri ve elbette çok iyi bir
Ģekilde eğitilmiĢ insan kaynakları Ģeklinde sıralamak mümkündür
Gümrük MüsteĢarlığı da artan dıĢ ticaret hacmimiz ve ülkemizin coğrafi açıdan
hassas bir noktada bulunması nedeniyle gerekli etkin hizmeti verebilmek amacıyla
yoğun çalıĢmalarda bulunmaktadır. Bu doğrultuda, bir yandan sınır kapılarımız „yapiĢlet-devret‟ sistemiyle özel sektörle iĢbirliği içinde yenilenip modernize edilirken,
diğer yanda gerek ulusal kaynaklarla gerekse de Avrupa Birliği tam üyelik
hazırlıkları kapsamında geliĢtirilen AB Katılım Öncesi Mali Yardım projeleriyle
güçlendirilmeye çalıĢılmaktadır.
3
Bu iĢbirliği, KarĢılıklı Ġdari Yardım AnlaĢmaları, çeĢitli toplantılarda imzalanan mutabakat zabıtları
ve protokoller vb. mekanizmalar çerçevesinde Ģekillenebilmektedir.
12
Gümrük Birliği Faslı‟na iliĢkin Tarama Sonu Raporu‟nda katılımın sağlandığı
ilk günden itibaren Türk Gümrük Ġdaresi‟nin o zaman AB‟nin de dıĢ sınırları olacak
olan Türkiye sınırlarını bütün AB nüfusu ve ekonomik operatörlerinin çıkarlarına
göre yöneteceği ve kontrol edeceği ifadesine yer verilmiĢ ve gümrüğe iliĢkin AB
mevzuatının Birliğin sınırlarının her bir noktasında homojen ve uyumlu bir Ģekilde
uygulanması gerektiğine vurgu yapılmıĢtır.4 Bu ifadeler de sınır gümrüklerimizin
önümüzdeki dönemlerde de ne kadar büyük bir öneme sahip olacaklarını açık bir
Ģekilde ortaya koymaktadır.
Bir ülkenin sınır kapılarından söz ederken dört çeĢit sınır kapısından söz etmek
mümkündür: kara, hava, deniz ve demiryolu sınır kapıları. Bununla birlikte, sınır
kapısı dendiğinde insanların aklına genellikle sadece kara sınır kapıları gelmektedir.
Bu çalıĢmada da sınır kapılarındaki gümrük kontrol ve iĢlemleri kara sınır kapıları
çerçevesinde incelenmeye çalıĢılmıĢtır.
ÇalıĢma boyunca, birinci bölümde, AB üyesi ülkelerden Finlandiya, Litvanya
ve Polonya‟nın genel olarak gümrük iĢlem ve kontrolleri, sınır kapılarındaki idari
yapılanma, mevcut otoriteler, risk analizi, gümrük muhafaza kapsamındaki
faaliyetler ve komĢu ülke ile olan iĢbirliği açısından incelenmeye çalıĢılmıĢtır. Ġkinci
bölümde, genel olarak sınır kapılarımız, ülkemizdeki sınır gümrük iĢlem ve kontrol
uygulamaları, idari yapılanma, mevcut olan diğer otoriteler, modernizasyon
çalıĢmaları ve ticaretin kolaylaĢtırılmasına yönelik gerçekleĢtirilen çalıĢmalar
4
Türkiye Tarama Raporu, Fasıl 29: Gümrük Birliği, 9 Mart 2007, s. 10.
13
iĢlenmiĢtir. Üçüncü bölümde, ticaretin kolaylaĢtırılması ve gümrük iĢlemlerinin
basitleĢtirilmesinin ekonomik etkisinin değerlendirilmesi yapılmaya çalıĢılmıĢtır.
Dördüncü bölümde, Ġsveç Finlandiya ve Rusya Federasyonu arasında yürütülmekte
olan ve yeni denilebilecek bir konsept olan „YeĢil Koridor‟ uygulamasının dayanağı
ve amaçları, sağladığı avantajlar, Ģartları ve sorumlulukları ve fiili uygulaması
ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. BeĢinci bölümde, gümrük idarelerini de yakından
ilgilendiren Entegre Sınır Yönetimi kavramı ve ülkemizde bu yönde yürütülen proje
ile hazırlanan eylem planı incelenmeye çalıĢılmıĢtır. Sonuç kısmında ise, sınır
kapılarımızdaki uygulamaların geliĢtirilmesine yönelik bir takım öneri ve
değerlendirmelere yer verilmiĢtir.
14
1. SINIRLARDA GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠ: DĠĞER
ÜLKE UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER
Bu bölümde, Türkiye‟deki durum ve uygulamalardan söz etmeden önce,
karĢılaĢtırma yapılmasına imkan sağlanması ve farklı ülkelerden örnekler verebilmek
amacıyla biri eski denilebilecek ikisi de 5. geniĢleme dalgasıyla Avrupa Birliği‟ne
katılmıĢ olan Finlandiya, Litvanya ve Polonya Gümrük Ġdarelerinin sınır
kapılarındaki uygulamaları açıklanmaya çalıĢılacaktır.
1.1. Finlandiya
Customs
2007
Programı5
çerçevesinde
Polonya
Gümrük
Ġdaresi‟nin
koordinatörlüğünde yürütülen Avrupa Birliği’nin Doğu Sınırlarında Ulusal
Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında Helsinki – St
Petersburg yolu üzerinde yer alan Vaalimaa Sınır Kapısı‟nda Finlandiya Gümrük
5
Topluluk programlarından olan ve Türkiye‟de esas olarak Gümrük MüsteĢarlığı‟nın yararlanıcısı
olduğu Customs 2007 Programı mevzuatta uyum sağlanmıĢ alanlarda uygulamalardaki farklılıkların
giderilmesini amaçlamaktadır. Program, AB Konseyi ve Parlamentosu‟nun 11 ġubat 2002 tarih ve
253/2003/EC sayılı kararı ile onaylanmıĢtır.
Türkiye‟nin Topluluk Programlarına Katılımına Dair Çerçeve AnlaĢması 1 Eylül 2002 tarih ve 24863
sayılı Resmi Gazete‟de; Topluluk Programlarından Customs 2007 Programına katılım sağlandığına
dair Mutabakat Zaptı ise 4 Temmuz 2003 tarih ve 25158 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak
yürürlüğe girmiĢtir. Anılan program kapsamında Gümrük MüsteĢarlığı da 2003 yılından itibaren
program bünyesindeki faaliyetlere katılım sağlamıĢtır.
Söz konusu program, Avrupa Parlamentosu ve Konsey‟in 23.05.2007 tarih ve 624/2007/EC sayılı
kararları doğrultusunda 2008 yılından itibaren Customs 2013 adı altında devam edecektir. Komisyon
yetkilileri ve DıĢiĢleri Bakanlığı ile yapılan yazıĢmalarda, Türkiye‟nin daha önce imzalanan
Mutabakat Zaptı ile Customs 2013 Programına katılımının devam edebileceği ifade edilmiĢtir.
15
Ġdaresi‟nin sınırlardaki gümrük iĢlemleri, kontrolü ve altyapısını inceleme imkanı
bulunmuĢtur.
Mükellef tarafından gerekli olduğu Ģekilde sınır kapısındaki kurumlar 7 gün 24
saat faaliyet göstermektedirler.
Vaalimaa Sınır Kapısında gümrükten baĢka sürekli olarak sadece Sınır
Muhafızları görev yapmakta iken; Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Servisleri, gerekmesi
halinde hizmet vermektedirler ve daimi olarak Sınır Kapısında çalıĢmamaktadırlar.
Finlandiya‟da Sınır Muhafızları sadece 4 ana görevi ifa etmekle yükümlü
bulunmaktadırlar. Bu görevler; pasaport kontrolü, çalıntı araç kontrolü, sürücülerin
alkol kontrolü ve yasadıĢı göçle mücadele olarak sıralanabilmektedir.
Söz konusu sınır kapısında Gümrük Müdürü‟nün hiyerarĢisi altında dört birim
vardır: Gümrükleme Merkezi, Kontrol Birimi, X-Ray Ünitesi ve Ġdari Birim.
Bunların yanında, danıĢma organı niteliğinde bir de Kurul adı verilen bir birim görev
yapmaktadır. Bu birimlerin ana fonksiyonları aĢağıda özetlenmeye çalıĢılmıĢtır;
Kurul: DanıĢma görevini üstlenen ve Birim BaĢkanlarından oluĢan bir
gruptur. Ana fonksiyonu, Vaalimaa Gümrük Müdürünün karar almasını
sağlayacak desteği vermektir. Kurul, iki haftada bir toplanır.
Gümrükleme Merkezi: Bu birim uygulanan gümrük rejimleri çerçevesinde
gümrükleme iĢlemleri ve ayrıca yolcuların beraberinde taĢıdığı eĢyaların
iĢlemleriyle ilgilenir.
16
Kontrol Birimi: Bu birim esas olarak kontrol (eĢya ve yolcu kontrolü),
istihbarat ve soruĢturma ile ilgili faaliyetleri yürütür. Birim, Vaalimaa
Gümrüğünün muhafaza kısmıdır. SoruĢturma Birimi ve Gümrükler Suç
Önleme Birimi personelinin silah taĢıma izni vardır. Kaçakçılık olaylarının
araĢtırılması ve dosyaların savcılığa intikal ettirilmesinden de sorumludur.
X-Ray Birimi: Bu birimde araçların X-Ray sisteminde taranması ve buna
iliĢkin iĢlemlerin yürütülmesi sağlanır.
Ġdare Birimi: Bu birim; vezne, telefon santrali/ yazıĢma, halkla iliĢkiler gibi
görevlerden sorumlu olarak çalıĢmaktadır.
Bundan baĢka, Vaalimaa Sınır Kapısı‟nda “Ortak Ġstihbarat Merkezi (Joint
Intelligence Center)” bulunmaktadır. Bu merkezin bünyesinde Ulusal SoruĢturma
Bürosuna bağlı 2 Polis Memuru, 2 Gümrük Memuru ve bir de Sınır Muhafızı yer
alır. Bu merkezde farklı kurumlara mensup personel kendi veritabanlarını
kullanmakla birlikte, gerekli bilgi paylaĢımını da gerçekleĢtirmektedir.
Gümrükleme Merkezi‟nin ve Kontrol Biriminin personeli günde 3 vardiya
olarak çalıĢmaktadır. X-Ray personeli günde ortalama 8‟er saatten 2 vardiya halinde
çalıĢmaktadır. Bunun nedeni bazı teknik ve personel yetersizlikleri olarak ifade
edilmiĢtir. X-Ray ünitesinin vardiyalarının baĢlama ve bitiĢ süreleri caydırıcılık
amacıyla sürekli değiĢtirilmektedir.
17
Vaalimaa Sınır kapısında X-Ray ünitesi ayrı bir birim olarak yapılanmıĢ olup,
sabit (stationary) X-Ray cihazı kullanılmaktadır ve sistem, çift yönlü (dikey ve
yatay) tarama yapmaktadır.
Sınır Kapısında ÇalıĢma Yöntemi (ĠĢ AkıĢı):
EĢya Trafiği (Ġhracat tarafı):
Sınır GeçiĢ Noktasına gelen kamyon ve TIR‟lar ilk önce park/ bekleme alanına
alınırlar. Park alanının giriĢinde, her araç, üzerinde sıra numarası olan bilet almak
zorundadır. Biletler dört kategoriye ayrılır: Normal araçlar, boĢ araçlar, yeĢil
koridoru kullanan araçlar ve tehlikeli eĢya taĢıyan araçlar. Genel olarak, Gümrük
sahasına bir defada 10 araç giriĢ yapar. Araçlar Gümrük sahasına vardığında,
öncelikle ağırlıkları ölçülür ve daha sonra 10 araçlık bekleme alanına girerler. Bir
sonraki aĢamada, sürücüler pasaport kontrollerini ve malların gümrükten geçiĢiyle
ilgili iĢlemleri tamamlamak için ana binaya geçerler. Herhangi bir usulsüzlük tespit
edilirse, araçlar detaylı bir aramadan geçmek üzere Araç Muayene Birimi, X-Ray
Birimi ya da Veterinerlik Kontrol Binasına gönderilirler. Eğer kontrolde herhangi bir
problemle karĢılaĢılmazsa, Gümrük memurları ve/veya sınır muhafızları tarafından
onay verilir ve araçlar Rusya tarafına geçmek için Gümrük alanından ayrılırlar.
18
EĢya Trafiği (Ġthalat):
Aynı prosedürler giriĢ için de uygulanır. Aradaki tek fark sınır kapısının diğer
tarafında herhangi bir park alanının bulunmamasıdır.
Sınır kapısında uygulanan gümrük rejimleri olarak, Serbest Dolaşıma Giriş,
Transit, Geçici Kabul, İhracat ve Antrepo Rejimleri ile nadiren Dahilde ve Hariçte
İşleme Rejimleri sayılabilir. Vaalimaa Sınır Kapısında vergi iadesi ve basitleĢtirilmiĢ
usuller de uygulanmaktadır.
Sınır kapısında bekleme süreleri pasaport iĢlemleri de dahil olmak üzere
aĢağıdaki Ģekilde belirtilebilir:
Yolcular için: Hem giriĢ hem çıkıĢta 0‟dan 5 dakikaya kadar.
EĢya için : Genel bekleme süresi 0‟dan 5 dakikaya kadar
Veterinerlik ve bitki sağlığı kontrolü gerekiyorsa 30 dakikadan 2 saate kadar
(uzmanların mevcudiyetine göre açık uçlu olabilir)
X-Ray‟e tabi tutulacak araçlarda
Kırmızı hat için: fiziki muayene haricinde en fazla 8 saat
YeĢil hat için: en fazla 2 saat
Sarı hat için: en fazla 5 saat‟lik bir bekleme süresi söz konusu olmaktadır.
19
Beyanname iĢlemlerinin elektronik ortamda yürütülmesine iliĢkin kullanılan
sistemler:
ITU olarak adlandırılan ve ithalatta kullanılan bir gümrükleme sistemi
vardır. Bu sistemin amacı tek bir ITU sistemi ile tüm bilgileri bir araya getirmek
ve gümrüğün geliĢmesi için modern bilgi teknolojisi ve sistemlerin bir araya
getirilmesi ile sağlanan tüm imkanların kullanımını mümkün kılmaktır.
Uygulanan Gümrük Ġhracat Sistemi ve Gümrük Transit Sistemi kısmen aynı
kayıtları kullanan destekleyici sistemlerdir.
Ġthalat beyannamesi olarak, sadece Tek Ġdari Belge ve EDI beyannameleri
kabul edilmektedir. Vaalimaa gümrük iĢlemleri servisinde Tek Ġdari Belge‟den
edinilen bilgiler sisteme manuel olarak girilmek zorundadır. EDI aracılığı ile
gönderilen beyannamelerin yakın gelecekte artacağı söylenebilir. Beyannameler
mükellef tarafından EDI aracılığı ile tamamlanırsa, mesaj doğrudan network
operatörleri olan Elma, Elisa, IBM ve Sonera aracılığıyla gönderilir. Doğu Bölge
Gümrüğü‟nde (Lapperanta) sadece bir tane EDI merkezi bulunmaktadır.
ITU Sisteminde beyannameler verilir verilmez, ITU sisteminin risk göstergeleri
aracılığı ile kontrol edilir. Sistem otomatik olarak üç hattın birine yönlendirir.
Kırmızı hatta, eĢya fiziksel muayeneye konu olur ve örnekler alınır. Sarı hatta eĢya
belge kontrolüne tabi tutulur. YeĢil hatta eĢya bir iĢlem veya vergilendirme için
serbest bırakılır. Finlandiya‟da EDI aracılığı ile alınan beyannamelerin % 70‟i yeĢil
hatta gönderilir. Vaalimaa‟da bu oran yaklaĢık % 50‟dir.
20
EDI sisteminde ithalat beyannameleri dökümanlarının EDI mesajları ile aynı
zamanlı olması gerekli değildir. Mükellef doldurulmuş belgeleri sonradan
arşivlendikleri yer olan gümrüğe gönderir. Gümrük tarafından izin verilirse,
şirketlerin kendi binalarında dökümanları arşivlemeleri mümkündür.
Ayrıca, ITU; vergi, resim, harç vb. ödemelerin miktarını güvenlik sistemine
bildirir.
Finlandiya gümrükleri kendi NCTS programlarını kullanıyorlar ve AB
programına bağlıdırlar. Bu uygulamanın amacı, Finlandiya gümrüklerinde ithalat,
ihracat ve transit beyananmeleri ile ilişkili tüm bilgileri içeren tek bir sistem
yaratmaktır.
Sürdürülen bir baĢka proje Yeni Gümrük Ġhracat Sistemi projesidir. Bu
projenin amacı bilgisayarlı ihracat iĢlemleri sistemi uygulamasını geliĢtirmektir. Bu
projenin kullanıma hazır hale geleceği tarih 2008 olarak öngörülmektedir.
İthalatta gümrük beyannamelerinin % 85‟i elektronik sistem aracılığıyla işlem
görmektedir. Beyannamelerin kalan % 15‟i yolcular tarafından yapılıyor. Vaalimaaa
sınır kapısında beyannamelerin % 50‟si EDI aracılığı ile işlem görürken % 50‟si
manuel olarak işlem görüyor.
İhracatta, gümrük beyannamelerinin % 1‟den daha azı elektronik sistem
aracılığıyla işlem görmektedir.
21
Transitte, TIR Karneleri ve ATA Karneleri hariç beyannamelerin % 95‟i
elektronik sistem aracılığı ile işlenmektedir.
Yolcu Trafiği:
Her iki tarafta da, hem yolcu araçları hem de otobüsler için trafik ıĢıkları yer
almaktadır. Araçlar bu ıĢıklara göre hareket ederler. Rusya‟dan giriĢte, yolcu trafik
Ģeridi vizeye ihtiyaç duyulup duyulmamasına göre ikiye ayrılır.
Trafik akıĢının ani artıĢlarına cevap vermek üzere vardiyalar esnek olarak
düzenlenmektedir. Örneğin, eĢya bölümünde yoğun bir trafik akıĢı olması
durumunda, Yolcu Kontrolü ve X-Ray Birimlerinde çalıĢan personel Gümrükleme
Birimine transfer edilebilir. Tabi ki bu transferler esnasında, personelin yetenek ve
tecrübeleri göz önüne alınır.
Sınır kapısında ödemeler, nakit ya da banka kartı ile yapılabiliyor. Kredi kartı
kabul edilmiyor.
BasitleĢtirilmiĢ usuller olarak Finlandiya Gümrük idaresi‟nde Ġthalat tarafında;
tamamlayıcı beyanın periyodik gümrükleme kapsamında gümrük tarafından kabul
edilmesi ve yolcu trafiğinde
* vizeli ve vizesiz yolcular için ayrılmıĢ hatlar
*Kırmızı ve yeşil hat uygulaması
sayılabilir.
22
Bunların dıĢında, YeĢil Koridor Uygulaması bulunmaktadır ve konu önemine
binaen ayrı bir bölüm içinde ayrıntılı olarak incelenecektir.
Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nde Gümrük iĢlemlerine iliĢkin yasal düzenleme
yelpazesi oldukça geniĢtir ve gümrük iĢlemlerini ilgilendiren yaklaĢık 150 farklı
yasal düzenleme bulunmaktadır. Kanunların yanı sıra ulusal ve bölgesel düzeyde
düzenlemeler de mevcuttur. Bu bölgesel düzenlemeler Sınır Kapıları için de
geçerlidir. Ayrıca, sınır kapısı amiri de gümrük iĢlemlerine iliĢkin talimatlar
verebilme yetkisine sahiptir. Bunun yanında, Gümrük ve Sınır Muhafızları TeĢkilatı
arasında imzalanan protokolle, genel kurallar altında Sınır kapısının iĢleyiĢi
düzenlenmiĢtir.
Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza:
Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nde risk analizi; ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde
olmak üzere üç ayrı seviyede yapılmaktadır. Lapperanta‟da ve merkezde inceleme
grupları bulunmaktadır. Risk belirleniyor ve veriler ITU ve NCTS programına
aktarılıyor. ITU Programı mali olan (menĢe, tarife, kıymet) ve olmayan risk
kriterlerini birlikte içerir. Risk modeli, yol, malların yüksek riskli olması (örn.
kereste), taĢıma Ģirketleri gibi geniĢ bir çeĢitliliğe sahiptir.
Bunun yanında, gümrük kontrolünü ve gümrük işlemlerini yapan memurlar
davranışsal göstergeleri gözlemlerler ve anormal davranışlar olması durumunda
gerekli önlemleri alırlar. Bu memurlar, Lapperanta‟daki yeni riskler hakkında çalışan
23
ve bu riskleri genellikle ITU programına giren
inceleme gurubunu da
bilgilendirmektedir.
Gümrük memurlarının eşyayı detaylı fiziksel kontrol için kırmızı ve yeşil hatta
yönlendirme yetkisi vardır. Fiziksel kontrol ithalat ve ihracatta tüm araçlar için % 510 oranındadır. Tüm araçların % 1‟i X-Ray taramasından geçirilmektedir. (Yıllık
olarak yaklaĢık 12.000 araç X-Ray‟den geçirilmektedir) (TaĢıt araçlarının % 3‟ü)
Ġstihbarat çalıĢmaları Gümrük Kontrol Birimi ile Ortak Ġstihbarat Merkezi
tarafından yürütülmektedir. Kullanılan istihbarat metotları;
- Farklı veritabanları
- Teknik ve manuel gözetim
- Muhbir kullanımı
- Ġmzasız ihbarlar (delil ve tanık kullanılmadan)
- Gümrük telefon hattından ihbarlar Ġstihbarat Gurubu/NBC
- Gözlemleme
- SoruĢturma
- Diğer idarelerle bilgi değiĢimi
- Mükelleflerle anlaĢma (iĢbirliği)
- Casus Kullanımı
şeklinde sıralanabilmektedir.
24
Finlandiya‟nın sınır kapısında farklı kaçakçılık türleriyle karşılaşıldığı
anlatılmıştır. Genellikle karşılaşılan kaçakçılık türleri:
- Farklı türlerde vergi kaçakcılığı (ithalat tarafında)
- Sigara kaçakçılığı (ithalat tarafında)
- Fikri ve sınai mülkiyet haklarının ihlali (ihracat tarafında)
- Alkollü içecekler (Daha çok geçmiĢ yıllarda rastlanmaktaydı)
- Narkotik (nadiren var ve genellikle kiĢilerin küçük miktardaki kullanımları için
olduğunda para cezası uygulanmaktadır)
Finlandiya sınır gümrük idaresinde bu kaçakçılık faaliyetlerini önlemede
kullandığı karĢı önlemler de çeĢitlilik göstermektedir. Bunların belli baĢlıları;
- Risk değerlendirmesi
- X-Ray kullanımı
- Yolcuları gözlemleme ve konuĢma
- Fiziksel kontrol
- ġirketler ve idarenin iĢbirliği
- Diğer kurumlarla iĢbirliği olarak sayılabilir.
25
Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından kullanılan kaçakçılıkla mücadele
veritabanlarına da aĢağıda yer verilmiĢtir:
- LIPRE-(Plaka Okuma ve Tanıma Sistemi): LIPRE sistemi, “Plaka Tanıma
Sistemi”dir. Valimaa Sınır GeçiĢ Noktasına giren ve buradan çıkan tüm araçların
fotoğrafları Kapalı Devre Televizyon Sistemi ile üç ayrı yönden çekilmektedir.
Sistem; aracın plakasına, giriĢ-çıkıĢ tarihine, giriĢ-çıkıĢ saatine vb. (Ģoförlere iliĢkin
bilgi
bulunmamakta,
sadece
fotoğrafları
bulunmaktadır)
iliĢkin
bilgileri
kaydedebilmektedir. Sistem otomatik olarak çalıĢmakta ve herhangi bir insan gücüne
ihtiyaç duyulmamaktadır. Sistemde, sadece cari yılın ve bir önceki yılın verileri
(1+1)
tutulmaktadır.
Sistem,
Gümrük
Ġdaresi
tarafından
yönetilmekte
ve
kullanılmaktadır.
- LIPRE-alarm: Sınırda görev yapan üç ayrı sınır biriminin kullanımına yönelik
(ihbar ve operasyon gerektiren durumlar vb.) bir kontrol sistemidir. Ġlgili Ġdareler
tarafından oluĢturulan istihbarat, bu sisteme girilmekte, hakkında istihbarat bulunan
araç Sınır GeçiĢ Noktasına geldiğinde sistem bilgisayar üzerinden uyarı vermekte ve
hatta yetkilendirilmiĢ personelin cep telefonlarına uyarı mesajı göndermektedir.
Sistem Gümrük Ġdaresi tarafından yönetilmekte ve kullanılmaktadır.
- TIEDIS (Gümrük Muhafaza Sistemi): Program Kaçakçılık Bilgi Bankası gibi
çalıĢmaktadır. Sistem, merkezde kurulmuĢ olup, merkezden idare edilmekte; ancak
yerel olarak kullanılmaktadır. Kaçakçılık bilgileri, yakalama bilgileri, araç ve kiĢiler
hakkında bilgiler, arama sonuçları gibi çok çeĢitli bilgiler sisteme girilebilmektedir.
Polis veya Sınır Muhafızlarının sisteme eriĢim yetkisi bulunmamaktadır.
26
-
PATJA
(Polis
Bilgi
Sistemi):
Sistem,
Finlandiya
Polisi
tarafından
yönetilmektedir. Polis ile yapılan anlaĢmaya istinaden, Finlandiya Gümrük Ġdaresi de
PATJA Sistemini kullanmaktadır. Sistemde, ülke içerisinde gerçekleĢtirilmiĢ suç
olayları hakkında bilgiler yer almaktadır. Sisteme sadece kriminal olaylar hakkında
bilgi girilmektedir.
- RIKI-trip: PATJA‟nın sorgulama sistemidir. Bu sistem, kullanıcılara PATJA
üzerinden çoklu/çapraz sorgulama yapma imkanı vermektedir.
- ARK (Ulusal Trafik Tescil Sistemi): Sistem, araçların sahibine ve teknik
özelliklerine iliĢkin bilgiler içermektedir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin sisteme
eriĢim izni bulunmakta ve bu sistem üzerinden sorgulama yapabilmektedirler.
- VRK (Nüfus/VatandaĢlık Kayıt Sistemi): Sistem, Finlandiya vatandaĢlarının
kiĢisel bilgilerini içermektedir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin sisteme eriĢim izni
bulunmakta ve bu sistem üzerinden sorgulama yapabilmektedirler.
- POLI-tark: Vize almak zorunda olan kiĢilere iliĢkin sınır kontrol kayıt sisteminin
bir parçasıdır. Sınır Muhafızları tarafından yönetilmektedir. Vize almak için
müracaat eden kiĢilerin bilgileri tutulmaktadır.
- KUVA-minttu (Polisin KiĢisel Tanımlama Sistemi): Finlandiya Polisinin, suç
Ģüphesi bulunan veya suçtan hüküm giymiĢ kiĢilerin saç ve göz rengi, parmak izini
27
vb. eĢgalini kayıt altına aldığı bir sistemdir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin sisteme
eriĢim izni bulunmaktadır.
- VANKI: Finlandiya Polisinin tutuklu Ģahıs veritabanıdır. TutuklanmıĢ ve hapis
cezası almıĢ kiĢilere iliĢkin bilgilerin girildiği bir sistemdir. Finlandiya Gümrük
Ġdaresinin sisteme eriĢim izni bulunmaktadır. Sistem, Finlandiya Kriminal
Yaptırımlar Birimi (Criminal Sanctions Agency) tarafından yönetilmektedir.
- SIS (Schengen Bilgi Sistemi): Finlandiya Gümrük Ġdaresinin sisteme eriĢim izni
bulunmaktadır.
- CIS: Gümrük Bilgi Sistemi
Bu veritabanlarının yanı sıra, Avrupa Birliği Yolsuzlukla Mücadele Bilgi
Sistemi (AFIS) ve Dünya Gümrük Örgütü Gümrük Muhafaza Ağı Sistemi genellikle
yerel idareler tarafından kullanılmaktadır.
Gümrük Memurlarının Sahip Olduğu Yetkiler:
Gümrük
çalıĢanlarının
yetki
ve
sorumlulukları,
Finlandiya
Gümrük
Kanunu‟nun 14. maddesinde açıkça belirtilmiĢtir. Özetle, Gümrük Ġdaresi aĢağıdaki
yetkilere sahiptir:
Taşıtları durdurmak ve kontrol etmek
28
Kişileri durdurmak ve aramak
Usulüne uygun olarak beyan edilmemiş olan malları durdurmak ve el koymak
Malların üretildiği, depolandığı ve satışa sunulduğu antrepolara/geçici
depolama yerlerine, bina ve işyerlerine girmek
Malları, üretimlerini ve maddelerini incelemek
Olası kara para aklama olaylarını ortaya çıkarmak için, herhangi bir kişi
tarafından yürütülen fonları kontrol etmek
Gerekli belgeleri ve bilgileri almak, temin ettirmek
Gümrük mührü, gümrük kilidi veya diğer tanıtıcı damgaları vurmak
Mevzuata ve uluslararası anlaşmaların yükümlülüklerine uygun olarak,
Finlandiya‟nın gümrük bölgesinin dışarısına çıkarılacak olan malların ihracını
engellemek.
Ġlgili kamu kurumları tarafından Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟ne mevzuat
marifetiyle bu görevlerin devrinin yapılmıĢ olması sebebiyle, Gümrük Ġdaresi
tarımsal ve veterinerlik mallarına iliĢkin denetimler ile aynı zamanda radyasyon
güvenliğine iliĢkin kontrolleri de yürütmektedir.6
Rus Sınır Kapısı (Torfjanovka) ile olan iĢbirliği oldukça iyi düzeyde
bulunmaktadır. Haftada 1 gün Vaalima Sınır Kapısına gelen bir Rus görevli
evraklarında tutarsızlığa rastladığı veya Ģüphelendiği araçları X-Ray ünitesine sevk
edebilmektedir. Ayrıca, her iki sınır kapısı görevlileri arasında her düzeyde iletiĢim
6
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 22-24 Mayıs 2006‟da Finlandiya‟ya yapılan alan ziyareti raporu,
Ankara, 2006.
29
kurulabilmekte ve düzenli toplantılar yapılmaktadır. Toplantılara katılacak
personelin listeleri her iki tarafça da önceden belirlenmiĢtir. Ayrıca, her iki sınır
kapısından sınırı pasaportsuz ve vizesiz geçebilecek personelin de listeleri onaylı bir
Ģekilde önceden hazırlanmıĢtır.
Mükellef Stratejisi (Customer Strategy):
7
Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin, tüm gümrük personelinin katılımı ile
hazırlanan ve broĢür olarak basılmıĢ olan bir “Mükellef Stratejisi” belgesi
bulunmaktadır. Bu stratejiye göre, Finlandiya Gümrük Ġdaresi, riskleri ve
mükelleflerin ihtiyaç duydukları hizmetleri göz önüne alarak üç ayrı mükellef
kategorisi tespit etmiĢtir. Bu kategorilerin tespitini müteakip, Finlandiya Gümrük
Ġdaresi, bu kategorilerdeki mükelleflere ne tür hizmetin sunulabileceğine karar
vermiĢtir.
Mükellef
stratejisi,
gümrüklerde
müĢteri
odaklı
bir
iĢletimin
nasıl
geliĢtirilebileceğini tanımlamaktadır.
Hareket Noktaları:
Mükellef Ģirketlerin Gümrükten ihtiyacı olan hizmetler iĢ çevrelerindeki
geliĢmelere göre değiĢmektedir. Ulusal ve uluslararası ölçekte iĢ yapan Ģirketler
7
Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından bastırılan Gümrük Stratejileri kitapçığı.2005. s. 10-12.
30
rekabetçi konumlarını korumayı göz önünde bulundurarak hizmetlerini geliĢtirip ve
uzmanlaĢmaktadırlar.
Mükellef odaklı eylem ve talep odaklı üretim, dağıtım zincirinde tüm taraflar
için yeni gereksinimler yaratmaktadır. Bunun yanında, Finlandiya ve Rusya
arasındaki ticaretin güçlü bir Ģekilde büyümesi, lojistik ve gümrük güvenliğine yeni
zorluklar getirmektedir.
AB‟nin ve Dünya Gümrük Örgütü‟nde değiĢtirilen kurallar gibi Gümrüklerin
iĢletimindeki değiĢikliklerle birlikte, ulusal gümrük iĢlemlerinin geliĢtirilmesi
yönünde talep doğuruyor. AB‟nin e-Gümrük diye isimlendirilen geliĢim projesi, üye
devletler arasında gümrük hizmetlerinin kullanılabilirliğini geniĢletmekte ve
gümrüklerin hizmet sistemlerinde gümrükler ile mükellefler arası entegrasyonu
sağlamaktadır.
Hedefler :
Gümrükler, elektronik hizmeti sağlayarak, tüm çeĢitli kategorilerdeki
mükelleflerine gümrüklerle ilgili beyanlar ve iĢlemlerin her ikisini de en uygun ve en
verimli bir Ģekilde sunmayı amaçlamaktadır.
Mükellefler ile iĢbirliğinin amacı, mükellefleri, gümrük faaliyetleri ve
hizmetlerinin interaktif geliĢimine dâhil etmektir.
31
Ġç iĢleyiĢ açısından, amaç; gümrüklerin doğruluğunu, uyumluluğunu, fiyat
etkinliğini ve risk yönetimini geliĢtirmek ve mükellef memnuniyetini artırmaktır.
Usuller :
Mükellef stratejisi, mükelleflerin hizmet talepleri ve riskleri gerektirdiği
Ģekilde, gümrük ile olan iĢlerinin pürüzsüzlüğü ve doğruluğunun yönetimi için
uygulanan mükellef yönetimi önlemleri ve metotlarının geliĢtirilmesiyle uygulamaya
konulur.
Gümrüklerin mükellef yönetimi mükelleflerin kategorilere ayrılmasını,
hizmetleri ve hizmet süreçlerini ve bunun yanında da mükellef verilerinin ve
kalitesinin yönetimini içermektedir.
Gümrük mükelleflerinin farklı hizmet gereksinimleri ve beklentileri en iyi
onları
partner,
ana
ve
küçük
boyutlu
mükellefler
olarak
sınıflandırarak
karĢılanabilmektedir. Sınıflandırma gümrükçe tanımlandığı gibi mesela mükelleflerin
gümrüklerle ilgilenme ihtiyaçlarını ve bunun yanında mükelleflerin güvenilirliklerini
ve risklerini yansıtır.
Gümrük hizmetlerinin sunumu, gümrüklerin temel hizmetlerini kapsayan
hizmet paketleri tanımlanarak mükellef kategorisine göre geliĢtirilecektir. Bunlar, her
mükellef sınıfına hangi hizmetlerin sağlanabileceğini ve bu hizmetlerin nasıl
uygulanabileceğini ifade eder.
32
Mükellef iĢbirliği Ģekilleri mesela ülke çapında ve yerel mükellef iĢbirliği
gruplarını, mükellef geri bildirim sistemini (feed-back), eğitim ve mükellefler için
düzenlenmiĢ diğer faaliyetleri içerir.
ġekil 1: Finlandiya Gümrük Ġdaresi ile Mükelleflerin ĠĢbirliği.
Mükellef
sınıflandırılması
Mükellef veri
yönetimi
Mükellef iĢbirliği
Kalite
yönetimi
Hizmetler ve
hizmet süreçleri
süreösüreçleri
Mükellef kategorileri ve iĢletim biçimleri:
Partner mükellefler, çoklu müĢteri hizmetlerine ihtiyacı olan ve gümrüklerle
düzenli iliĢkileri olan Ģirketlerdir. Bu Ģirketlerin gümrük iĢlerine bir bütün olarak
bakılır. Hizmet süreçleri ve her bir mükellefin ihtiyaçlarını yerine getiren gümrük
hizmetlerinin tamamının çerçevesi önceden çizilmiĢ ve belirlenmiĢtir. Her partnerin
iliĢkileriyle ilgilenmek için bir kiĢi görevlendirilir.
33
Ana mükellefler, istikrarlı hizmetlere ihtiyacı olan ve gümrüklerle düzenli
iĢleri olan Ģirketlerdir. Bu Ģirketlere lisansa ve basitleĢtirilmiĢ gümrük iĢlemlerine
tabi kapsamlı gümrükleme ve vergilendirme iĢlemleri sunulur. Ayrıca, bu mükellef
türü için sorunları halletmek adına elektronik olanaklar geliĢtirilmektedir.
Küçük çaplı mükellefler, gümrük hizmetlerine ara sıra ihtiyacı olan Ģirketler
veya bireysel mükelleflerdir. Bu tür hizmet ihtiyaçları için temel elektronik hizmetler
geliĢtirilmesi planlanmaktadır.
AĢağıdaki Ģekilde mükellef tiplerinin risklere göre ve hizmet ihtiyaçlarına göre
durumu anlatılmaya çalıĢılmıĢtır.
ġekil 2: Mükellef Stratejisinin Risk ve Hizmet Ġhtiyaçlarına Göre Ġfadesi.
DüĢük
Küçük mükellefler
Ana mükellefler
Partnerler
Riskler
Yüksek
Küçük
Hizmet Ġhtiyaçları
Büyük
34
1.2. Litvanya
Yine, Avrupa Birliği‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 1 Mayıs 2004 tarihi itibariyle AB tam üyesi olan
Litvanya‟nın da Beyaz Rusya ile olan Medininkai Sınır Kapısı incelenmiĢ ve
uygulanan gümrük kontrol ve iĢlemlerini genel olarak inceleme imkanı bulunmuĢtur.
Medininkai Sınır Kapısı, Vilnius – Minsk yolu üzerinde konumlanmıĢ olup,
Vilnius‟a 33 km mesafede yer almaktadır. Ayrıca, Medininkai Sınır Kapısı
Litvanya‟nın en önemli karayolu sınır kapısı olma özelliğini taĢımaktadır. Mükellef
tarafından gerekli olduğu Ģekilde, sınır kapısındaki bütün kamu kurumları 7 gün 24
saat esasına göre faaliyet göstermektedirler. ĠĢlemler 4 vardiya Ģeklinde yerine
getirilmektedir. Vardiya değiĢimi sırasında iĢe ara verilmemektedir. Vardiyalardan
bir tanesi 24 saat çalıĢmaktadır.
Medininkai Sınır Kapısında, Gümrükten baĢka Sınır Muhafızları, Veterinerlik,
Bitki Sağlığı Servisleri olmak üzere 3 otorite görev yapmakta, sınır kapısında görev
yapan dört ayrı birim arasında her üç ayda bir zorunlu toplantılar düzenlenmekte,
bunun yanı sıra, bazı sorunlar gündeme geldiğinde, özel durumlarda nadiren (haftada
1-2 kez) görüĢmeler yapılmaktadır.
Sınır kapısında, ihracat ve ithalat tarafında TIR ve yolcu arabaları akıĢı yol
iĢaretleriyle ayrılmıĢtır. Bütün ülkelerin vatandaĢları ve bütün ulaĢım araçları
Medininkai sınır kapısını sınırlamalar olmaksızın geçebilmektedirler. Yasal olarak
35
taĢınan bütün eĢya, tüketim vergisine tabi eĢya, canlı hayvanlar ve ticari kullanıma
tahsisli eĢya Medininkai sınır kapısından geçiĢ yapabilmektedir.
Uygulanabilir genel ağırlık ve TIR trafiğinde dingil ağırlığına iliĢkin sınırlama
diğer AB ülkelerindeki gibidir. AĢırı yükleme durumunda gümrük memuru aĢırı
yükleme için vergi almaya yetkilidir.
Beyaz Rusya Cumhuriyeti‟nde uygulanan ağırlık 2 tondan azdır. Bu ülkede
Mart ayından Mayıs ayına kadar, yolların kötü durumlarına bağlı olarak genel ağırlık
ve dingil ağırlığı sınırı %10 civarında azaltılır. Genel ve dingil ağırlığı limitlerinin
her iki ülkede farklı olması ciddi zorluklar yaratmaktadır, çünkü Beyaz Rusya
tarafında dingil ağırlığı %10‟a kadar yüksekse yüksek ek ücretler alınmaktadır.
UlaĢım araçlarının dingil ağırlığının % 10‟dan fazla olması halinde ulaĢım araçları
AB‟ye geri gönderiliyorlar. Mart ayından Mayıs ayına kadar olan dönemde yük
sınırının azaltılması nedeniyle günde onlarca araç Medininkai sınır kapısından geri
gönderiliyor. Çok sayıda aracın bu Ģekilde yön değiĢtirmesi Medininkai sınır
kapısında uygunsuzluklara sebep olmaktadır (sürücülerin; veterinerlik, bitki sağlığı,
seyahat ruhsatı ve vizeleri olmamıĢ oluyor) ve TIR‟lar için ithalat tarafında sadece 7
park yeri mevcuttur.
Medininkai Sınır Kapısı‟nda gümrükten baĢka bulunan 3 otoritenin
fonksiyonları aĢağıda özetlenmiĢtir:
36
1. Sınır Muhafız Servisi: Bu servisin temel görev ve amaçları, sınır geçiĢlerinde
kiĢilerin ve araçların kontrolünü yapmak, göç kontrolünü ve sınır geçiĢ noktasının
düzenini sağlamaktır.
2. Veterinerlik Servisi: Bu servisin temel görev ve amaçları, hayvanların bulaĢıcı
hastalıklarının kaynağı olabilen yem ve hayvansal olmayan yiyeceklerin, hayvansal
ürünlerin, hayvanların, güvenli olmayan bitkisel ürünlerin, insan sağlığı için zararlı
ithalattan Avrupa Birliği topraklarının korunmasını sağlamaktır.
3. Bitki Sağlığı Servisi: Bu servisin temel görev ve amaçları, Litvanya Cumhuriyeti
ve Avrupa Birliği‟ne giren ve motorlu araçlarla taĢınan bitkileri ve sebze
mamullerinin bitki yetiĢtirme yerlerini etkileyebilen veya bitki ve sebze mamullerine
zarar verebilen, zararlı organizmaların (hayvan, mantar, bakteri, virüs vb.)
yayılmalarını önleyecek bitki sağlığı kontrolünü sağlamaktır.
Litvanya Gümrük Ġdaresinin Sınır Kapısındaki Gümrüğünün temel iĢlevleri
aĢağıda sıralanmıĢtır:
Buna göre sınır kapısında gümrük idaresi;
1. Gümrüğün uygulanmasından sorumlu olduğu kanun ve yönetmelikleri uygulamak.
2. Ġthalat, ihracat ve transit kısıtlamaları ve yasaklamalarının uygulanmasını kontrol
etmek.
3. Kaçakçılığı ve gümrüğün uygulanmasından sorumlu olduğu kanunların ihlalini
önlemek.
37
4. Tüzel ve gerçek kiĢiler tarafından motorlu vasıta ile taĢınan eĢyanın kontrolünü
yapmak, gümrükleme iĢlemlerini yerine getirmek için Gümrük makamlarınca sınır
kapısında gerekli gözetimi sağlamak.
5. Sınır Gümrüğünün yetkisinde olan ithalat ve ihracat vergilerinin ödenmesini
kontrol etmek ve bunları hesaplamak.
6. Veri tabanlarını belirli bir düzende kullanmak.
7. Gerçek ve tüzel kiĢilere AB ve Litvanya Cumhuriyeti‟nin kanunları hakkında bilgi
vermek ve Gümrük iĢlemlerini düzenlemek.
8. Sınır Gümrüğünün iĢleyiĢi ile ilgili kiĢilerden öneri ve Ģikayetler almak ve bunları
Gümrük yönetimine aktararak bu kusurların giderilmesi için önlemler almak.
9. Gümrük faaliyetiyle ilgili kanun projelerinin hazırlanması ve koordine edilmesine
katılmak ve öneri ve yorumlar getirmek.
10. Sınır Kapısında görev yapan kanun, düzen ve kontrol servisleriyle (Sınır
Muhafızları, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Servisleri) gerekli iletiĢimi sağlamak
ile yükümlüdür.
Sınır kapısında genel olarak kullanılan gümrük rejimleri, serbest dolaĢıma giriĢ,
ihracat ve transit rejimleridir.
Medininkai Sınır Kapısı gerektiğinde bazı yardımcı grupların desteğini de
sağlayabilmektedir. Medininkai Sınır Kapısı‟nın bağlı olduğu Vilnius Gümrük Bölge
Müdürlüğü‟nde 6 tane özel ekipmanlarla donatılmıĢ arabalı mobil grup vardır. Bu
gruplarda 12 gümrük memuru görev yapar. Kılavuz köpekler ve X-Ray kontrol
sisteminde çalıĢan gümrük memurları da mobil gruplardandır. Vilnius Gümrük Bölge
38
Müdürlüğü‟nde mobil gruplarda 27 gümrük memuru çalıĢır. Bu grupların yardımı ne
zaman gerekirse Sınır Kapısı bunu elde edebilmektedir. Mobil gruplar aylık
programlara göre çalıĢırlar. Bu program gerektiğinde değiĢtirilebilmektedir.
Gümrük idaresinde beyannamelere iliĢkin iĢlemlerin elektronik ortamda
yürütülmesine iliĢkin kullanılan sistemler:
- NCTS sistemi transit rejimi için kullanılır. Bu sistemi kullanırken mükellef çıkıĢ
gümrüğüne bir elektronik mesaj gönderir. Gümrük kontrol noktasına eĢyanın
varmasından sonra, memur iĢlemler için sunulan eĢya dokümanlarının mesajda
belirtilen dokümanlarla aynı olup olmadığını kontrol eder. Dokümanlar aynıysa ve
hatalı değillerse, gümrük memuru bir kabul mesajı gönderir ve gümrük kontrolü ve
formaliteleri yerine getirilir.
- ASYCUDA (1.18 a versiyonu) sistemi serbest dolaĢıma giriĢ (ithalat) ve ihracat
rejimleri için kullanılır. ĠĢleyiĢ prensipleri NCTS Sistemi ile benzerdir. Sadece, sınır
kapısına yapılan veri beyanının sadece elektronik mesaj yoluyla değil, (disket, USB
bellek yoluyla sunma gibi) diğer yollarla da sunulmasını sağlayan bir ek olanak daha
vardır.
- Teminat Kontrol Sistemi (GCS). Bu sistemin yardımıyla sınır gümrüğü bir
seferlik teminatları kaydeder.
- EĢyanın gümrük değerine iliĢkin veritabanı (PREMĠ). Bu sistemin yardımıyla
bir gümrük çalıĢanı, eĢyanın koduna göre beyan edilen eĢyanın gümrük tarafından
39
kabul edilen değerinin iĢlemleri hakkında bilgi alabilir. Veri tabanı gümrük
kıymetinin ve teminat miktarının hesaplanmasının kontrolü için kullanılır. Esas
olarak sonradan kontrol için kullanılır.
- TIR iĢlemlerinin prensipleri hakkında bilgi içeren internet bilgi sistemi. Bu
sistem, TIR iĢlemleri için izin belgesinin geçerliliği veya askıya alınması ve Ģüpheli
olması hakkında bilgi verir.
- Ġnternet Bilgi Sistemi “Çalıntı TIR Karnesi Veri Tabanı” Bu sistem çalıntı ve
geçersiz TIR Karneleri hakkında bilgi içermektedir.
- TARIC- Avrupa Birliği Entegre Tarifesi
- LITAR- Litvanya Entegre Tarifesi- Avrupa Birliği ve Ulusal gümrük vergi ve
resimleri, yasakları ve kısıtlamalarında bilginin veri tabanlı toplanması esasına
dayanır. TARIC‟in tamamlayıcı versiyonudur.
Temel gümrük rejimlerinde, bilgisayar sistemi aracılığıyla iĢlem gören gümrük
beyannameleri yüzdelik oranları aĢağıda belirtilmektedir:
-
NCTS‟te transit beyannameleri % 100
-
TIR Karnesi anlamında transit beyannameleri % 100
-
Ġhracat, ithalat beyannameleri % 100 oranında
bilgisayar sisteminde iĢlem görmektedir.
40
EĢya ve yolcu trafiğinde kullanılan basitleĢtirilmiĢ usuller:
Vilnius Gümrük Bölge Müdürlüğü Medininkai Sınır Kapısından eĢya taĢıyan 2
Ģirketin eĢyanın serbest dolaĢımına giriĢ rejimini kullanmasında basitleĢtirilmiĢ usulü
kullanması için izin vermiĢtir. Anılan Ģirketler Topluluk dıĢı statüye sahip eĢya
taĢınmasında eĢyanın serbest dolaĢımına giriĢi için özet beyan ve gümrükleme için
gereken diğer belgeler gibi basitleĢtirilmiĢ usul beyannamesi kullanabilmektedir.
Gümrüklemeden sonra Medininkai gümrüğündeki memurlar özet beyanın kontrol
nüshasını basitleĢtirilmiĢ usulü kontrol edecek gümrüğe teslim eder.
Haftada bir defa, fakat basitleĢtirilmiĢ iĢlemden sonra 10 günü geçmemek
kaydıyla Ģirket basitleĢtirilmiĢ usulleri kontrol eden gümrüğe Tek Ġdari Belgeleri
vermek zorundadır. Buradaki memur özet beyanların kontrol nüshalarını sunulan
belgelerle karĢılaĢtırır ve eĢyanın serbest dolaĢımına giriĢ rejimini tamamlar.
2454/93 sayılı Topluluk Gümrük Yönetmeliğinin 225-229‟uncu maddelerine
uygun olarak kiĢiler tarafından Medininkai Sınır kapısında sözlü beyanname de
verilebilmektedir.
Yolcu iĢlemlerinde beyan gerektirmeyen yeĢil hat uygulaması bulunmaktadır.
Sınır geçiĢ noktasında, tüm vergiler yolcular tarafından bankaya ödenmektedir.
Mükellefler vergileri bankaya nakit yatırabilecekleri gibi para transferi ya da
ödenmesi gereken miktarın teminat altına alınması ve ödemenin talimatla ertelenmesi
yoluyla da ödeme yapılabilmektedir.
41
Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza :
Litvanya
Cumhuriyeti
gerçekleĢtirilmektedir;
Gümrük
merkezi,
Ġdaresinde,
bölgesel
ve
risk
yerel.
analizi
üç
Riskin
seviyede
boyutları
değerlendirildikten sonra, risk profilleri oluĢturulmaktadır. Gümrük Ġdaresinin “Ġhlal
Önleme Birimi” altındaki “Risk Kontrolü Alt Birimi” merkezi risk profillerini
oluĢturmaktadır. BaĢmüdürlüklerdeki “Ġhlal Önleme Birimi”ne bağlı risk analizi
grupları bölgesel risk profilleri üzerinde çalıĢmaktadırlar ve gümrük sınır kapıları ise
kendi yerel risk profillerini oluĢturmaktadırlar. OluĢturulan risk profilleri, bilgi
sistemlerine aktarılmaktadır.
Seçicilik modülleri ASYCUDA sisteminde oluĢturulmuĢtur. Sistem; ithalat,
ihracat ve transit beyannamelerinde yer alan bilgilerin, oluĢturulan risk profillerine
uyup uymadığını değerlendirmektedir. Eğer uyuyor ise, ASYCUDA sistemi,
beyannameyi inceleyen memura beyan edilen eĢya ve sunulan belgeler ile ilgili
olarak yapılması gereken iĢleme iliĢkin bilgilerin yer aldığı bir mesaj göstermektedir.
NCTS sistemindeki transit iĢlemlerine iliĢkin risk seviyesi yüzde olarak tahmin
edilmektedir.
Yerel düzeyde, örneğin gümrük kapılarında, yüksek riskli malları çok sıkı bir
Ģekilde kontrol etmek amacıyla tartım iĢlemi yürütülmektedir.
Farklı taĢımacılık türlerinin gümrük kontrolü farklı olarak yapılmaktadır:
42
EĢya taĢıyan Kamyon/TIR‟lar: Ġncelenen sınır kapısında eĢya taĢımacılığında
çoğunlukla transit iĢlemleri yapılmakta ve bu eĢya kontrol edilmektedir. Buna paralel
olarak, taĢıtlar kantarda tartılmakta ve taĢıtlar açılmaksızın kontrol edilmektedir
(yaklaĢık % 70‟i görsel olarak kontrol edilmekte, yaklaĢık % 25‟i de X-Ray
taramasından geçirilmektedir).
BoĢ Kamyon/TIR‟lar, beyan dıĢı eĢya taĢıyıp taĢımadıklarını görmek amacıyla
kontrol edilmektedir (yaklaĢık % 35‟i görsel olarak kontrol edilmekte, yaklaĢık %
15‟i X-Ray taramasından geçirilmektedir).
Kırmızı hatta gelen araçlar ve yolcu bagajları % 100 kontrol edilmektedir.
YeĢil hatta gelen araçlar ve yolcu bagajlarının % 10‟u kontrol edilmektedir.
Turist ve yolcu otobüsleri ve minibüsler ve içinde bulunan bagajlar da aynı
zamanda kontrol edilmektedir. Otobüslerin ve yolcuların bagajlarının % 100‟ü, turist
otobüslerinin % 15‟i, minibüslerdeki bagajların % 5‟i kontrole tabi tutulmaktadır.
Tüm yolcu bagajları özel bir X-Ray ile taranmaktadır.
EĢyanın ağırlığında bir farklılık tespit edildiği takdirde fiziki kontrol
yapılmaktadır. Söz konusu sınır kapısı üzerinden geçiĢ yapan eĢya taĢımacılığının
yaklaĢık % 2‟sinde ağırlık farklılığı olmaktadır. Ağırlıkta bir farklılık söz konusu
olduğunda, bu yüklerin % 100‟ü fiziki kontrole tabi tutulmaktadır. Buna ek olarak,
bu tür yüklerin % 13‟ü X-Ray taramasından geçirilmektedir.
Ortalama olarak, giriĢ ve çıkıĢ yönünden geçen tüm eĢyanın % 5‟i fiziksel kontrole
tabi tutulmaktadır.
43
Fiziki kontroller, esas olarak Vilnius BaĢmüdürlüğü‟ne bağlı olarak çalıĢan
“Ġhlal Önleme Birimi”nde çalıĢan memurlar tarafından yerine getirilmektedir.
Vilnius
BaĢmüdürlüğü,
operasyonel
faaliyetlerin
kovuĢturmasını
yapmamaktadır. KovuĢturma iĢi, Gümrük Kriminal Biriminin görevidir.
Sınır kapılarında, genellikle sigara, alkollü içkiler, akaryakıt, ilaç ve uyuĢturucu
kaçakçılığı tespit edilmektedir (bu kaçakçılığın bir kısmı usulüne göre beyan
etmemek, bazılarında ise kaçak eĢyaların zulada saklanması Ģekillerinde cereyan
etmektedir).
Risk profilleri oluĢturulmaktadır. Beyan dıĢı yük taĢıma ihtimali olan taĢıtlar ve
kiĢiler hakkında toplanan bilgiler, Sınır Muhafızları Birimi ile paylaĢılmaktadır. Bu
bilgiler, Sınır Muhafızları Birimi‟nin bilgi sistemine aktarılmaktadır. Bu durum,
belge kontrolü ve taĢıt türünün teĢhisine yardımcı olmakta: sistem o Ģahsın ya da
aracın aranması konusunda bilgilendirmektedir.
Sınır Kapısında muhafaza ile ilgili kullanılan veri sistemleri:
Sınır kapısında veri sistemleri olarak, Merkezi Risk Profili, Bölgesel Risk
Profili, Çalıntı TIR Karneleri Kayıt Programı, Ġdari Olaylar Sistemi, Kaçakçılık
Bilgileri, Ġrtibat Noktaları tarafından bildirilen Risk Bilgi Formları kullanılmaktadır.
EĢya taĢımacılığının kontrolü amacıyla, “Ġhlal Önleme Birimi” çalıĢanları
“Heimann Systems SilhScan M 300” marka mobil X-Ray kullanmaktadırlar.
44
Yolcuların bagajlarının kontrolü amacıyla “VAN 101” sistemi kullanılmaktadır.
Yolcu bagajlarının denetimi için Medininkai sınır kapısında “LINESCAN 215-V”
sistemi kullanılmaktadır. Hava Ģartları ve radyasyon alanından ötürü, bu sistemin
kullanımı görece daha karmaĢıktır.
Sınır kapısında bulunan kontrol birimleri arasında iĢbirliği açısından esas
anlaĢma, Medininkai sınır kapısının iĢ yönetmeliğidir. Gümrük Ġdaresi ile Devlet
Bitki ve Hayvan Sağlığı Birimleri ile, gümrük denetimlerinde bu Birimlerin
altyapısının Gümrük Ġdareleri tarafından kullanılması amacıyla ayrı anlaĢmalar
yapılmaktadır.
Gümrük çalıĢanlarının yetki ve sorumlulukları, görev tanımları ile aĢağıda
açıklanmaktadır:
Ana yetkileri Ģunlardır: Litvanya Cumhuriyeti topraklarına gelen-giden
araçların ve kiĢilerin belgelerini sormak ve bunları incelemek ve gümrük iĢlemlerini
yürütmektir.
Gümrükleme iĢlemi esnasında:
-
Kontrol önlemlerini yerine getirmek,
-
EĢyayı kontrol etmek ve diğer soruĢturmaları yapmak,
-
EĢya taĢıyan araçları mühürlemek,
-
EĢyanın depolandığı yerleri mühürlemek,
-
Malları, tanımlarına göre sınıflandırmak,
-
Numune almak,
-
Mühürleri kırmak,
45
-
Uygulanmasından Gümrüğün sorumlu olduğu kanunların ihlaline sebep
olacak durumların ortadan kaldırılmasını kiĢilerden talep etmek yetkilerine
sahiptirler.
Ana sorumlulukları Ģunlardır:
Gümrükleme iĢlemlerini gerçekleĢtirmek ve sınır kapısından geçen veya sınır
kapısında beyan edilen eĢyayı, araçları, kiĢileri ve bagajlarını kontrol etmek.
Ġhlalin tespiti halinde- “Ġdari Mevzuatın Ġhlali Tutanağı” ve “Kaçak EĢya
Müsadere Tutanağı” tutarak kiĢileri gözaltına almak, eĢyaya ve taĢıtlara el koymak
Ģeklinde ifade edilebilir.
Sınır Kapısında mükelleflerle (ekonomik operatörler) olan iĢbirliği:
Gümrük Ġdaresi, gümrük müĢavirleri ile iĢbirliği yapmaktadır (sınır kapısında
10 adet gümrük müĢavirliği Ģirketi görev yapmaktadır). ĠĢbirliği, toplantılar ile
sağlanmaktadır. Kanunda değiĢiklik yapıldığında ve trafik akıĢında değiĢiklikler
olduğunda genel çalıĢma prensipleri koordine edilmektedir. Merkezi düzeyde, iĢ
çevreleriyle iĢbirliğinden sorumlu özel bir birim bulunmaktadır.8
8
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 31 Ocak-2 ġubat 2006‟da Litvanya‟ya yapılan alan ziyareti raporu,
Ankara, 2006.
46
1.3. Polonya
Avrupa Birliği‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında incelenen sınır kapılarından biri de Polonya‟nın
Beyaz Rusya ile olan sınırında yer alan Kuznica Sınır Kapısı‟dır.
Kuznica Sınır Kapısı‟nda çalışmalar, gümrük müdürünün emrinde 4 ayrı
vardiya şeklinde yürütülmekte olup, vardiyalar ihracat ve ithalat olarak ayrılmıştır.
Her bir vardiyanın ayrı ayrı lideri bulunur. Sorumlu bir genel birim, gümrük girişleri
birimi ve ödemelerin yapılacağı bir yer (cash-desk) bulunmaktadır. Genel birim daha
çok idari işlerden sorumludur.
Sınır kapısında, 12 saatlik vardiyalar halinde 24 saat boyunca hizmet
verilmektedir.
Sınır kaspısında gümrük idaresinden başka, Sınır Muhafızları, Veterinerlik,
Sağlık, Bitki Sağlığı, Mülki İdare Amirliği Ofisi (Voyvoda) ve Standart Denetçileri
(Fiili olarak mevcut bulunmamaktadırlar) bulunmaktadır.
Sınır Muhafızları, pasaportları kontrol edip güvenliği temin ederler. Mülki
İdare Amirliği Ofisi sınır kapsının bakımını yürütür. Diğer Servisler de kendi faaliyet
alanı ile ilgili çalışmalar yürütmektedir.
47
Trafik artışına bağlı olarak, vardiya içerisinde, ihtiyaca göre, ithalat ve ihracat
bölümleri ile eşya trafiği ile yolcu trafiği bölümleri arasında personel kaydırmaları
yapılabilmektedir.
Mobil gruplar mevcut olup, sadece kontrol görevinde yardımcı olmaktadırlar.
Gümrükleme işlemlerinde herhangi bir etkileri sözkonusu değildir.
Sınır kapısında kullanılan gümrük rejimleri, İthalat, Transit, İhracat (Gıda,
Ortak Tarım Politikası Ürünleri, Hayvancılık, taze sebze ve meyve ve yolcu üzeri
ihraç edilen eşya) ve Geçici İthalat‟tır.
Sınır kapısında geçirilen bekleme süreleri;
Yolcular için; girişte 10 dakika.
çıkışta 10 dakika.
Eşya için;
girişte 1 saat.
çıkışta 30 dakika.
Bununla birlikte, bu süreler gümrük ve sınır muhafızları ile ilgilidir. Bitki
sağlığı ve veterinerlik gibi servislerin kontrolünün gerekmesi durumunda süre
uzayabilmektedir.
48
Gümrük İşlemlerinde Bilgi Teknolojilerinin Kullanılması:
Gümrük idarelerinde beyannamelere ilişkin işlemlerin elektronik ortamda
yürütülmesi amacıyla kullanılan sistemler aşağıda sıralanmıştır;
-Gümrük beyannamelerinin işlenmesi için CELİNA sistemi kullanılıyor. Ayrıca,
ALINA, ZEFIR, NCTS, SEED, TCS (Traffic Control System) ve Tax Free sistemleri
mevcuttur.
CELİNA: (Gümrük Beyannamelerini İşleme Sistemi) Merkezi bir sistemdir.
İşlemler yerel „server‟ler üzerinden yapılmaktadır. Gümrük Beyannameleri internet
üzerinden, e-posta ile veya bir disketle gümrüğe iletilmektedir. Elektronik imza
kullanımı olmadığından Tek İdari Belge‟nin kağıt ortamında da sunulması
gerekmektedir. Varış öncesi beyanname kullanılmamaktadır. Sistem; yeşil, sarı ve
kırmızı hatlar, rastgele kontroller, tarife direktifleri ve Risk Analizleri içermektedir.
ZEFIR: (Mali Muhasebe Sistemi) Merkezi Krakow‟dadır.
NCTS: Merkezi Sistemdir. Bütün gümrük müdürlükleri bağlıdır.
Tax Refund System:(Vergi geri ödeme sistemi) Vergiden muaf eşya için
kullanılmaktadır.
TCS: (Trafik Kontrol Sistemi) Sınır geçiş noktasında eşya trafiği kontrol sistemidir.
Sistem, önemine binaen aşağıda ayrıntılı olarak irdelenmektedir.
49
Çip Kart: Sınır kapısında taşıt araçlarının hareketlerini takip etmek için bir çip kart
kullanılmaktadır. Araç, sürücü, park ve kontrollerle ilgili bilgi çip karta ve sisteme
yüklenmektedir. Çıkışta gerekli kontrol yapılıp çip kart geri alınmaktadır.
Gümrük memurlarında cep bilgisayarları bulunup, bu, onların sınır kapısının her
yerinden müdahalede bulunabilmelerini sağlamaktadır.
Bütün beyannameler elektronik olarak işlenmektedir. (% 100)
Sınır kapısında, vergi, harç ödeme işlemlerine ilişkin olarak, küçük miktarlar
gümrük memurları tarafından tahsil edilirken (Cash-desk), yüksek miktarlar bankaya
ödenmektedir.
Trafik Kontrol Sistemi (TCS):
Amaçlar:
TCS, eĢya trafiğinde gümrükleme iĢlemlerinin ve sınır geçiĢlerinde trafik
kontrolünün etkililiğini artırmak ve verilerin toplanması ve analiz edilmesi amacıyla
tasarlanmıĢ bir IT sistemidir.
Sistem, kamyonun plaka numarasına dayalı verilerin ve sürücülerin pasaport
verisine dayalı verilerinin kaydını temin etmektedir. Ayrıca, girilen verinin
arĢivlenmiĢ veri ile bağlantılı olarak kontrolüne de olanak sağlamaktadır. Sistem,
kendisi dıĢındaki araçlarla (Pasaport okuyucuları, yakınlık kartları, dinamik kantar
vb.) da iĢbirliği yapar ve otomasyonlu kontrol cihazlarıyla (kapalı devre televizyon
50
(CCTV) kameraları, bariyerler, trafik ıĢıkları vb.) da iĢbirliği yapar veya onları
kontrol eder.
ÇalıĢma Dayanağı:
TCS sistemi, birkaç kurala dayalıdır;
Sınır geçiĢinde her kamyonun, sürücünün verileri ve kamyonun bir resmi
sisteme kaydedilir.
Sistem, sınır geçiĢlerinde kamyonların plaka numaralarını tanımakta
kullanılan OCR modülüyle iĢbirliği yapar.
Her sürücüye her gümrükleme istasyonunda kolay ve hızlı tanınmasını
sağlayan bir yakınlık kartı (Proximity Card) verilir.
Kamyonlar tartılır ve tartı sonuçlarının konulmuĢ olan standartlarla uyumlu
olup olmadığını anlamak için bu sonuçlar değerlendirilebiliyor.
Gümrükleme esnasında kullanıcıların taĢıt aracının ve sürücünün tabi olduğu
prosedürleri (muayene, ikinci tartı, çıkma izni, bitki sağlığı kontrolü vs.)
düzenlenir. Bütün iĢlemler baĢarılı bir Ģekilde tamamlanmadan taĢıt aracının
sınırı terk etmesine izin verilmemektedir.
51
Avantajları:
Sistem, bütün sınır geçiĢleri ihtiyaçlarına göre gerekli düzeltmelerin
yapılmasına izin verecek esnekliğe sahiptir. Sistemin yazılımı, pek çok faydanın
gerçekleĢtirilmesine olanak tanımaktadır:
Gümrükleme süresi azaltılabilmektedir.
Mobil ve sabit platformlara sahiptir. Mobil platform (Cep Bilgisayarı),
gümrük
memuruna
sınır
kapısının
herhangi
bir
yerinden
gerekli
müdahalelerde bulunmaya fırsat tanımaktadır.
Basit ve rahat bir kullanıma sahiptir. Dolayısıyla iĢlemlerin hızlı ve kolay bir
Ģekilde yürütülmesini sağlar.
Verilerin manuel olarak girilmesinden kaynaklanan hataları ortadan
kaldırmaktadır.
Teknoloji:
TCS sistemi, mobil uygulamalar oluĢturabilen ileri teknolojiler ve iliĢkisel veri
tabanları kullanan uygulamaları meydana getiren üst düzey 4GI dilleri ileri
teknolojilerde uygulamaları kullanan iliĢkisel veri esaslarını yaratmak ve hareketli
uygulamalar ve yüksek düzey 4Gl lisanlarını yaratmak için temel alınır. Kullanıcılar
tarafından girilen bilgi, kararlarla ilgili bilgiler ve buna ek olarak otomatik sistemle
ilgili olayları merkezi veri tabanında depolanır.
52
Mevcut IT Sistemiyle ĠĢbirliği:
TCS sistemi, uluslararası sınır geçiĢlerinde kullanılan bazı IT sistemleri ile veri
değiĢiminde bulunabilen ara yüzlerle donanımlıdır.
Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza:
Polonya Gümrük İdaresinde risk değerlendirmesi iki düzeyde kullanılır;
Birincisi, risk alanlarını tanımlama ve tahmin etmede kullanılan “Risk Kaydı”,
ikincisi ise Risk Yönetimi birimindeki bilgi akışının analizi ve işlenerek
dağıtılmasıdır.
-Yolcu trafiğinde girişte araçların %100‟ü genel gümrük kontrolünden
geçmekle birlikte, %34‟u fiziki muayeneye tabi tutulmaktadır. Çıkışta ise % 60‟lık
bir fiziki muayene söz konusudur. (Vergi iadelerinden dolayı)
Eşya trafiğinde ise araçların %100‟ü X-Ray‟e tabi tutulmakla birlikte, ithalatta
% 30‟u, ihracatta ise Ortak Tarım Politikası ürünleri de dahil %10‟u fiziki
muayeneden geçirilmektedir.
Sınır Kapısında kullanılan istihbarat yöntemleri;
-Teşhis
-Gizli teşhis-İki yolu var (sabit gözlem ve dinamik gözlem)
53
-Pusu ve ani müdahale
-Kayıt cihazlarının kullanılması
-Deney
-Olay incelemesi yapmak
-Toplanan bilginin analizi
-Gümrükte çalışmayan kişilerin yardımını sağlamak
-Şüpheli eşyanın depolanması ve transferini gizlice izlemek
-İstihbarat faaliyeti için özel yapılar kullanmak
Kuznica Sınır kapısından genel olarak sigara, CD, DVD cihazları, dizel yakıt,
elbise, kozmetik, saat gibi taklit eĢya kaçakçılıkları yapılmaktadır. Kuznica Sınır
Kapısı‟nın modernizasyonundan önce insan kaçakçılığı da yapılmaktaydı. Alkol,
uyuĢturucu ve CITES ürünleri kaçakçılıklarına ve kara para aklanma vakalarına
rastlanmamıĢtır.
Kaçakçılıkla mücadelede ve kaçakçılığı önlemede kullanılan karĢı önlemler;
-Ayrıntılı kontrol
-Risk analizi veri tabanı
-Fiberoskop
-X-ray cihazları
-Termovizyon Kameralar
-Suç aletleri mahkeme kararıyla müsadere edilebilmektedir.
-Kaçakçılığın ortaya çıkarılması durumunda vizenin iptal ettirilmesi mümkün
olmaktadır.
54
Sınır kapısında muhafaza ile ilgili kullanılan veri sistemleri;
-Risk analizi veri tabanıyla benzer veri tabanı kullanılmaktadır.
-Risk analizi sistemi ve çip kart
-RILO, CIS
Kuznica
Sınır
Kapısı‟nda
çalıĢan
gümrük
personelinin
yetki
ve
sorumluluklarını da aĢağıda yer aldığı Ģekilde sıralamak mümkündür:
-Araç ve yolcuların kontrolü
-Parafiskal konularla ilgilenmek
-Çeşitli ceza uygulamaları
-Araç kapasitesini aşmadan kaynaklanan cezaları uygulamak
-Kurala uygun olmayan araçlara ayrı lisans verilmesini sağlamak
-Uluslararası düzenlemelere uymamaktan dolayı ceza uygulamak
-Yol vergisi uygulamak
-Numuneler almak
-Gümrük mühürleri koymak, kaldırmak ve kontrol etmek (tutuklama yetkileri
yoktur.)
Ġthalat ve Ġhracat kısmında taĢıt araçlarının taranması için yarı sabit X-Ray
cihazları kullanılmaktadır.
Yolcu trafiğinde de X- Ray var ve girişte % 72, çıkışta % 52 kullanım oranı
vardır.
55
Yolcu trafiğinde el bagajı için 2 X-Ray cihazı vardır. Girişteki sabit olup
2005‟te 1048 kontrol gerçekleştirilmiştir. 10 pozitif sonuç vardır. Daha çok sigara ve
taklit spor giyim tespit edilmiştir. Çıkıştaki sabittir. 2005‟te 62 kontrol
gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar negatiftir.
X-Ray cihazları haricinde, kaçakçılık dedektörleri, metal dedektörler,
endoskoplar, kameralar, laserli cihazlar (laser rangefinder), çatallı kaldırıcılar
(forklift), tekerlekleri sökmek için cihazlar, tanklardaki yakıtın miktarını ölçmek için
araç, kargo trafiğinde sabit ve dinamik tartılar ve yakıt kontrol istasyonu, ayrıca
sigara kaçakçılığına karşı 4 köpek, uyuşturucu kaçakçılığına karşı da 1 köpek
bulunmaktadır.
KomĢu ülke sınır kapısı ile iĢbirliği açısından ise, sınır kapısında ortak
kontroller için Beyaz Rusyalı gümrük memurları için Polonya tarafında yer ayrılmıĢ
olmasına rağmen, bu yerler kullanılmamakta, dolayısıyla ortak kontroller
yapılmamaktadır. Bilgi paylaĢımı vardır. Her iki tarafın vardiya liderleri arasında da
doğrudan iĢbirliği yapılmaktadır. Ayrıca, her iki tarafça da karĢı tarafın memurlarına
eğitim verilmesi ile ilgili düzenlemeler planlanmıĢtır.
Sınır kapısında Sınır Muhafızları ve diğer otoriteler arasında iĢbirliğini
amaçlayan düzenlemeler bulunmaktadır;
Gümrük Ġdaresi ile Sınır Muhafızları arasında merkezi düzeyde bir anlaĢma
bulunmaktadır. Yerel düzeyde de sınır muhafızlarının komutanları ile Gümrük
56
Müdürü arasında bir anlaĢma var ve yine sınır muhafızlarının komutanları ile
Gümrük Müdürü arasında 3 ayda bir toplantı yapılmaktadır.
Vardiya liderleri arasında bilgi alıĢveriĢi yapılmaktadır. Gümrük mevzuatı
üzerine ortak eğitim verilmektedir. Ayrıca, Gümrük Ġdaresi ihtiyaç duyulduğunda
kendi kontrol ekipmanlarını da kullandırabilmektedir.
Aynı türde iĢbirliği, Sağlık Servisi, Bitki Sağlığı Servisi ve Veterinerlik Servisi
ile de söz konusudur. Ayrıca, binaların ve ekipmanların bakımının sağlanması
amacıyla Mülki Ġdare Amirliği Bürosu (Office of Local Governor) ile de iĢbirliği
yapılmaktadır.
Sınır kapısında çalıĢmalarını kolaylaĢtırabilmek için mükelleflerle de yeterli
iĢbirliğinin
bulunduğunu
söylemek
mümkündür.
Mükelleflerin
ödemelerini
yapabilmeleri için bir banka veznesi mevcuttur. 4 gümrük müĢavirlik Ģirketi vardır.
Gümrük müĢavirlikleriyle toplantılar düzenlenebilmektedir. Ve genel olarak da
mükelleflere eğitim sağlanmaktadır. Ayrıca, mükellefler için bir el kitabı da
hazırlanmıĢtır. Bundan baĢka, fikri mülkiyet haklarının korunması ile ilgili de
Ģirketlere bilgi verilmektedir.9
9
J.ARSLAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 13-15 Aralık 2005‟te Polonya‟ya yapılan alan ziyareti raporu,
Ankara, 2006.
57
2. SINIR KAPILARINDA GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠ:
TÜRKĠYE UYGULAMALARI
2.1. Genel Olarak Sınır Kapılarımız
GiriĢ bölümünde de ifade edildiği gibi, sınır kapıları denildiğinde dört çeĢit
sınır kapısı anlaĢılmaktadır: Kara, Deniz, Demiryolu ve Hava Sınır Kapıları.
Türkiye‟nin 20 Kara, 49 Deniz, 7 Demiryolu ve 43 Hava Sınır Kapısı bulunmaktadır.
Bununla birlikte, daha önceki bölümlerde olduğu gibi bu bölümde de kara sınır
kapılarındaki gümrük iĢlem ve kontrolleri ile idari yapılanma incelenecektir.
Türkiye‟nin toplam 2.949 km. kara sınırı bulunmaktadır. Bu sınır uzunluğunun
komĢularına göre dağılımı aĢağıdaki tabloda sunulmuĢtur.
Tablo
1:
TÜRKĠYE’NĠN
KOMġULARINA
GÖRE
KARA
SINIRI
UZUNLUKLARI10
Komşu Ülke
Sınır Uzunluğu
Bulgaristan
269 km.
Yunanistan
203 km.
Suriye
911 km.
Irak
384 km.
İran
560 km.
10
Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı, s.11
58
Nahçivan (Azerbaycan)
18 km.
Ermenistan
328 km.
Gürcistan
276 km.
Toplam Kara Sınırı Uzunluğu
2, 949 km.
Türkiye engebeli bir arazi yapısına sahiptir. 2.949 km.lik kara sınırının % 65‟i
dağlık bölgelerde bulunmaktadır. Doğu ve güneydoğudaki sınırları dağlardan
geçmektedir.11 Türkiye‟nin toplam deniz sınırı uzunluğu ise 6530 km‟dir
AĢağıdaki tablolarda Türkiye‟nin kara ve deniz sınırları boyunca ve ülke
sathına yayılmıĢ kara, hava, deniz ve demiryolu hudut kapıları ayrıntılarıyla birlikte
verilmektedir.12
Tablo 2: TÜRKĠYE’NĠN KARA HUDUT KAPILARI
SI
R
A
N
O
HUDUT
KAPISI
1
2
GÜRBULAK
SARP
3
KAPIKULE
11
12
DAĠM
Ġ/GEÇ
ĠCĠ
GÜMRÜK ĠDARESĠ
GÜRBULAK GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
DAĠMĠ SARP GÜM.MÜD.
KAPIKULE TIR GÜM.
MÜD.
KAPIKULE YOL. SAL.
DAĠMĠ G. MÜD.
GÜMR
ÜK
ĠDARE
SĠNĠN
FAAL
OLUP
OLMA
DIĞI
BAġMÜDÜR
LÜK
FAAL
FAAL
GÜRBULAK
HOPA
FAAL
EDĠRNE
Ibid., s. 11.
http://www.gumruk.gov.tr, Gümrük MüsteĢarlığı Resmi Ġnternet Sitesi, Eylül 2007.
59
4
5
PAZARKULE
ĠPSALA
6
HAMZABEYLĠ
7
KARKAMIġ
8
ESENDERE
9
CĠLVEGÖZÜ
10 YAYLADAĞI
11 DEREKÖY
12 NUSAYBĠN
13 AKÇAKALE
14 HABUR
15 TÜRKGÖZÜ
16 DĠLUCU
17 ÖNCÜPINAR
18 AKTAġ
CEYLANPINA
19 R
20 ġENYURT
PAZARKULE GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
DAĠMĠ ĠPSALA GÜM. MÜD.
HAMZABEYLĠ GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
KARKAMIġ GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
ESENDERE GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
CĠLVEGÖZÜ GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
YAYLADAĞI GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
DEREKÖY GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
NUSAYBĠN GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
AKÇAKALE GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
DAĠMĠ HABUR GÜM. MÜD.
TÜRKGÖZÜ GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
DAĠMĠ DĠLUCU GÜM. MÜD.
ÖNCÜPINAR GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
ÇILDIR-AKTAġ GÜM.
DAĠMĠ MÜD.
GEÇĠC CEYLANPINAR GÜM.
Ġ
MÜD.
DAĠMĠ
YOK
FAAL
FAAL
EDĠRNE
EDĠRNE
FAAL
EDĠRNE
FAAL
GAZĠANTEP
FAAL
FAAL
HAKKARĠ
ĠSKENDERU
N
ĠSKENDERU
N
FAAL
EDĠRNE
FAAL
HABUR
FAAL
FAAL
GAZĠANTEP
HABUR
FAAL
FAAL
HOPA
GÜRBULAK
FAAL
FAAL
DEĞĠL
FAAL
DEĞĠL
……….
GAZĠANTEP
FAAL
GÜRBULAK
GAZĠANTEP
……………..
60
Tablo 3: TÜRKĠYE’NĠN HAVA HUDUT KAPILARI
SI
R
A
N
O
DAĠMĠ/
GEÇĠC
Ġ
1
HUDUT
KAPISI
ADANA
ġAKĠR PAġA
2
ĠNCĠRLĠK
DAĠMĠ
3
4
ESENBOĞA
ETĠMESGUT
DAĠMĠ
DAĠMĠ
5
6
7
ANTALYA
BALIKESĠR
BANDIRMA
EDREMĠT
KÖRFEZ
BURSA
YENĠġEHĠR
ÇANAKKALE
ÇARDAK
DĠYARBAKIR
ERZURUM
ESKĠġEHĠR
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
GEÇĠCĠ
8
9
10
11
12
13
14
15
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
16 GAZĠANTEP
17 S. DEMĠREL
DAĠMĠ
DAĠMĠ
18 ATATÜRK
DAĠMĠ
19 S. GÖKÇEN
DAĠMĠ
GÜMRÜK
ĠDARESĠ
YOK
ĠNCĠRLĠK GÜM.
MÜD.
ESENBOĞA GÜM.
MÜD.
YOK
ANTALYA
HAVALĠMANI G.
MD.
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
GAZĠANTEP
HAVALĠMANI
GÜMRÜK
MÜDÜRLÜĞÜ
YOK
ATATÜRK
HAVALĠMANI
YOL. SAL. GÜM.
MÜD.
ATATÜRK
HAVALĠMANI G.
M.
S. GÖKÇEN
HAVALĠMANI G.
MD.
GÜMRÜ
K
ĠDARESĠ
NĠN
FAAL
OLUP
OLMADI BAġMÜDÜRL
ĞI
ÜK
…………
…….
……………..
FAAL
MERSĠN
FAAL
…………
ANKARA
……………..
FAAL
…………
…………
ANTALYA
……………..
……………..
…………
…………
…………
…………
…………
…………
…………
…………
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
FAAL
…………
GAZĠANTEP
……………..
FAAL
ĠSTANBUL
FAAL
ĠSTANBUL
61
20
21
22
23
A.
MENDERES
ÇĠĞLĠ
GAZĠEMĠR
KARS
DAĠMĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
24 ERKĠLET
25 KONYA
26 ERHAÇ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
27
28
29
30
DAĠMĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
DALAMAN
BODRUM
KAPADOKYA
ÇARġAMBA
A. MENDERES
GÜM. MÜD.
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
DALAMAN
HAVALĠMANI G.
MD.
YOK
YOK
YOK
31 SĠNOP
32 SĠVAS
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
33 ÇORLU
GEÇĠCĠ
YOK
YOK
ÇORLU
HAVALĠMANI
GÜM. MÜD.
34 TRABZON
ÇAYCUMA
35 HAVAALANI
DAĠMĠ
YOK
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
YOK
UġAK
HAVALĠMANI
GÜMRÜK
MÜDÜRLÜĞÜ
GEÇĠCĠ
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
GEÇĠCĠ
GEÇĠCĠ
GEÇĠCĠ
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
YOK
UġAK
36 HAVAALANI
SĠVAS
37 HAVAALANI
38 FERĠT MELEN
39 BATMAN
40 AFYON
41 AKHĠSAR
42 MERZĠFON
FAAL
…………
…………
…………
…………
…….
…………
…………
ĠZMĠR
……………..
……………..
……………..
FAAL
…………
…………
…………
…………
…….
…………
ANTALYA
……………..
……………..
……………..
FAAL
…………
…….
…………
…….
EDĠRNE
FAAL
…………
…….
…………
…………
…………
………….
…………
ĠZMĠR
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
………………
………………
………………
62
Tablo 4: TÜRKĠYE’NĠN DENĠZ HUDUT KAPILARI
SI
R
A
N
O
HUDUT
KAPISI
DAĠMĠ/
GEÇĠCĠ
1
BOTAġ
GEÇĠCĠ
2
ANTALYA
DAĠMĠ
3
4
ALANYA
KAġ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
5
FĠNĠKE
DAĠMĠ
6
7
KEMER
HOPA
DAĠMĠ
DAĠMĠ
8
KUġADASI
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
YOK
10 AKÇAY
DAĠMĠ
11 AYVALIK
DAĠMĠ
12 BANDIRMA
DAĠMĠ
13 MUDANYA
DAĠMĠ
14 GEMLĠK
DAĠMĠ
15 ÇANAKKALE
DAĠMĠ
16 GĠRESUN
ĠSKENDERU
17 N
DAĠMĠ
18 MERSĠN
DAĠMĠ
YOK
AYVALIK GÜM.
MÜD.
BANDIRMA GÜM.
MÜD.
MUDANYA GÜM.
MÜD.
GEMLĠK GÜM.
MÜD.
ÇANAKKALE
GÜM. MÜD.
GĠRESUN GÜM.
MÜD.
ĠSKENDERUN
GÜM. MÜD.
YOLCU SALONU
GÜM. MÜD.
9
SÖKE
GÜMRÜK
ĠDARESĠ
BOTAġ GÜM.
MÜD.
ANTALYA GÜM.
MÜD.
ALANYA GÜM.
MÜD.
KAġ GÜM. MÜD.
FĠNĠKE GÜM.
MÜD.
KEMER GÜM.
ĠDARE MÜD.
HOPA GÜM. MÜD.
KUġADASI GÜM.
MÜD.
DAĠMĠ
GÜMRÜ
K
ĠDARESĠ
NĠN
FAAL
OLUP
OLMADI BAġMÜDÜRL
ĞI
ÜK
FAAL
DEĞĠL
ĠSKENDERUN
FAAL
ANTALYA
FAAL
FAAL
ANTALYA
ANTALYA
FAAL
ANTALYA
FAAL
FAAL
ANTALYA
HOPA
FAAL
…………
…………
….
…………
…………
….
ĠZMĠR
FAAL
ĠZMĠR
FAAL
BURSA
FAAL
BURSA
FAAL
BURSA
FAAL
BURSA
FAAL
TRABZON
FAAL
ĠSKEDERUN
FAAL
MERSĠN
………………
…
………………
…
63
19 TAġUCU
TAġUCU20 SEKA
DAĠMĠ
TAġUCU GÜM.
MÜD.
DAĠMĠ
YOK
21 ANAMUR
DAĠMĠ
YOK
22 BOZYAZI
DAĠMĠ
23 KARAKÖY
ĠSTANBUL (
24 Em-5 )
DAĠMĠ
25 PENDĠK
GEÇĠCĠ
ĠZMĠR ( Em-5
26 )
27 DĠKĠLĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
28 ÇEġME
29 FOÇA
DAĠMĠ
GEÇĠCĠ
30 ĠNEBOLU
DAĠMĠ
31 DERĠNCE
DAĠMĠ
32 MARMARĠS
DAĠMĠ
33 BODRUM
DAĠMĠ
34 FETHĠYE
DAĠMĠ
35 GÜLLÜK
DAĠMĠ
36 DATÇA
DAĠMĠ
YOK
DATÇA GÜM.
MÜD.
37 YALIKAVAK
38 TURGUTREĠS
39 ORDU
DAĠMĠ
DAĠMĠ
DAĠMĠ
YOK
YOK
ORDU GÜM. MÜD.
40 ÜNYE
41 RĠZE
GEÇĠCĠ
DAĠMĠ
42 SAMSUN
43 SĠNOP
DAĠMĠ
DAĠMĠ
ÜNYE GÜM. MÜD.
RĠZE GÜM. MÜD.
SAMSUN GÜM.
MÜD.
SĠNOP GÜM. MÜD.
DAĠMĠ
YOK
KARAKÖY YOLCU
SALONU G.M.
ĠSTANBUL ( Em-5
)GÜM. MÜD.
YOK
ĠZMĠR ( Em-5 )
GÜM. MÜD.
ĠZMĠR YOLCU
SALONU G. M.
DĠKĠLĠ GÜM. MÜD.
ÇEġME GÜM.
MÜD.
FOÇA GÜM. MÜD.
YOK
DERĠNCE GÜM.
MÜD.
MARMARĠS GÜM.
MÜD.
BODRUM GÜM.
MÜD.
FETHĠYE GÜM.
MÜD.
FAAL
…………
…………
…………
…………
…………
…………
….
MERSĠN
………………
…
………………
…
FAAL
ĠSTANBUL
FAAL
…………
…….
ĠSTANBUL
FAAL
FAAL
ĠZMĠR
ĠZMĠR
FAAL
FAAL
…………
…….
ĠZMĠR
ĠZMĠR
FAAL
ĠZMĠT
FAAL
ĠZMĠR
FAAL
ĠZMĠR
FAAL
…………
…….
ANTALYA
FAAL
…………
…….
…………
FAAL
FAAL
DEĞĠL
FAAL
ĠZMĠR
FAAL
FAAL
SAMSUN
SĠNOP
………………
…
……………..
……………..
……………..
……………..
……………..
SAMSUN
SAMSUN
TRABZON
64
44 TEKĠRDAĞ
DAĠMĠ
45 TRABZON
DAĠMĠ
46 ZONGULDAK
DAĠMĠ
EREĞLĠ
47 LĠMANI
DAĠMĠ
KEPEZ
48 LĠMANI
DAĠMĠ
DAĠMĠ
49 BARTIN
TEKĠRDAĞ GÜM.
MÜD.
TRABZON GÜM.
MÜD.
ZONGULDAK
GÜM. MÜD.
KARADENĠZ
EREĞLĠ GÜM.
MÜD.
YOK
BARTIN GÜM.
MÜD.
FAAL
EDĠRNE
FAAL
TRABZON
FAAL
SĠNOP
FAAL
…………
…………
….
SĠNOP
FAAL
SĠNOP
………………
…
Tablo 5: TÜRKĠYE’NĠN DEMĠRYOLU HUDUT KAPILARI
SI
R
A
N
O
DAĠMĠ/G
EÇĠCĠ
1
HUDUT
KAPISI
UZUNKÖPR
Ü
2
KAPIKULE
DAĠMĠ
3
ĠSLAHĠYE
DAĠMĠ
4
ÇOBANBEY
DAĠMĠ
5
AKYAKA
DAĠMĠ
6
NUSAYBĠN
DAĠMĠ
7
KAPIKÖY
DAĠMĠ
DAĠMĠ
GÜMRÜK
ĠDARESĠ
UZUNKÖPRÜ
GÜM. MÜD.
KAPIKULE GAR
GÜM. MÜD.
ĠSLAHĠYE GÜM.
MÜD.
ÇOBANBEY GÜM.
MÜD.
AKYAKA GÜM.
BAġMEMURLUĞU
NUSAYBĠN GÜM.
MÜD.
KAPIKÖY GÜM.
MÜD.
GÜMRÜ
K
ĠDARESĠ
NĠN
FAAL
OLUP
OLMADI
ĞI
BAġMÜDÜRL
ÜK
FAAL
EDĠRNE
FAAL
EDĠRNE
FAAL
FAAL
DEĞĠL
FAAL
DEĞĠL
GAZĠANTEP
FAAL
HABUR
FAAL
HAKKARĠ
GAZĠANTEP
GÜRBULAK
65
Kara Sınır Kapılarımızdan Gürbulak, Habur ve Ġpsala Sınır Kapıları geçtiğimiz
yıllarda özel sektörle iĢbirliği içinde Yap-ĠĢlet-Devret modeli ile modernize
edilmiĢlerdir. Aynı kapsamda, Cilvegözü, Dereköy, Hamzabeyli, KarkamıĢ,
Kapıkule ve Sarp Sınır Kapılarımızın da modernize edilmesi çalıĢmalarına devam
edilmektedir. Anılan sınır kapılarının Yap-ĠĢlet-Devret modeli çerçevesinde yeniden
yapılandırılmaları hususunda Yüksek Planlama Kurulunca Gümrük MüsteĢarlığı
yetkilendirilmiĢ bulunmaktadır.
Kara Sınır Kapılarımızdan Kapıkule Sınır Kapısı iĢlem hacmi ve gümrük
alanının geniĢliği bakımından Türkiye‟nin en büyük kara sınır kapısı iken, Meksika
ile Amerika BirleĢik Devletleri arasındaki Elpaso Sınır Kapısı‟ndan sonra da
dünyanın 2‟nci büyük kara sınır kapısı konumuna ulaĢmıĢtır. Kapıkule Sınır Kapısı
600 dönümlük bir alanı kaplamaktadır. 2006 yılında anılan sınır kapısından giriĢçıkıĢ toplamı olmak üzere 468 bin otomobil, 54 bin otobüs, 22 bin kamyon ve 477
bin TIR giriĢ-çıkıĢ yapmıĢtır.13
Gümrük MüsteĢarlığı ile komĢu ülke gümrük idareleri arasında zaman zaman
gerçekleĢtirilen toplantılarda sınır kapılarındaki iĢ akıĢının daha etkin bir Ģekilde
gerçekleĢtirilmesi ve mevcut sorunların çözülmesi amacıyla çeĢitli konularda kararlar
alınabilmektedir.
16 Aralık 2004 yılında Kapıkule‟de Türkiye ve Bulgaristan Gümrük Ġdareleri
BaĢkanlarının
13
da
katıldığı
bir
toplantı
gerçekleĢtirilmiĢtir.
Bu
toplantıda
Türkiye Gazetesi, “Kapıkule Sınırları AĢtı” 19.08.2007, s.5.
66
kararlaĢtırılan hususlardan bir tanesi sınırlarda bekleme sürelerinin düĢürülmesi için
Türk tarafının Kapıkule‟de bulunan X-Ray cihazı ile tarattığı araçlarla ilgili olarak
tekrardan kaçınabilmek amacıyla bunların Bulgar Gümrük Ġdaresine bildirilmesi
konusu olmuĢtur. Yine aynı toplantıda, Mart 2005 ortasında iki tarafın IT
uzmanlarının Kapitan Andrevo ile Kapıkule ve Lesovo ile Hamzabeyli sınır kapıları
arasındaki bilgi alıĢ veriĢini görüĢmek için bir araya gelmeleri kararlaĢtırılmıĢtır. 14
Gümrük MüsteĢarlığı ile Bulgaristan Gümrük Ġdaresi Bilgi ĠĢlem uzmanları
arasında Kapıkule ile Kapitan Andrevo sınır kapıları arasında karĢılıklı veri
değiĢimini yapmak için gerekli teknik alt yapının oluĢturulması için 17.11.2003
tarihinde bir toplantı yapılmıĢ ve bilgi değiĢiminin genel çerçevesi görüĢülmüĢtür. 16
Aralık 2004 yılında Kapıkule‟de gerçekleĢtirilen toplantı gereğince, 17 Mart 2005
tarihinde bilgi iĢlem uzmanları Kapitan Andrevo Sınır Kapısı‟nda bir araya gelmiĢ ve
bilgi alıĢ veriĢi için iki sınır kapısı arasında bakır tel döĢenmesi veya Radyo Frekanslı
iletiĢim kurulması konusunda görüĢ birliğine varılmıĢtır.15
Benzer görüĢmeler Türkiye ve Gürcistan Gümrük Ġdareleri BaĢkanları
arasında da gerçekleĢtirilmiĢtir. 24-26 Ocak 2005 tarihlerinde Sarp ve Batum‟da
gerçekleĢtirilen toplantılarda, iki sınır arasında karĢılıklı yolcu ve araç geçiĢi
konusunda her iki tarafça da önemli bir sorun yaĢanmadığı vurgulanmıĢ ve zaman
zaman yaĢanan sorunların yerel gümrük idareleri arasında en az ayda bir
gerçekleĢtirilecek toplantılar yoluyla karĢılıklı iyi niyet ve iĢbirliği içerisinde
çözümleneceği kararlaĢtırılmıĢtır. Bunun yanında, Türkgözü-Vale Sınır Kapısı‟nın
14
16 Aralık 2004 tarihinde Kapıkule‟de Türk ve Bulgar Gümrük Ġdareleri arasında gerçekleĢtirilen
toplantının tutanağı.
15
17 Mart 2005 tarihinde Kapitan Andrevo Sınır Kapısı‟nda gerçekleĢtirilen toplantının raporu.
67
çalıĢma saatlerinin Türkiye saatiyle 08.00-20.00, Gürcistan saatiyle 09.00-21.00
olarak yeniden düzenlenmesi konusunda görüĢ birliğine varılmıĢtır. Bu toplantıda,
ayrıca, her iki tarafça, gümrük muhafaza ve kaçakçılığın önlenmesi konularında
karĢılıklı iĢbirliğinin geliĢtirilmesinin önemi vurgulanmıĢ ve özellikle istihbarat
bilgilerinin iki ülke ulusal gümrük mevzuatları çerçevesinde gümrük idareleri
arasında karĢılıklı değiĢimi konusunda görüĢ birliğine varılmıĢtır.16
Bu aĢamada, sınır kapılarımızın kaçakçılıkla mücadele kapasitesinin
artırılmasını ve kontrollerin etkinleĢtirilmesini amaçlayan ve baĢarıyla yürütülmeye
devam edilen Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri Projesi (GÜMSĠS)‟nden söz
etmek yerinde olacaktır.
2.2. Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri Projesi (GÜMSĠS)
Gümrük MüsteĢarlığı, Dünya Bankası‟nın da yardımıyla etkin gümrük
kontrollerinin gerçekleĢtirilebilmesi amacıyla, gümrük kapılarının teknolojinin
sağladığı modern imkanlarla donatılması ve her bakımdan sağlıklı bir altyapıya
kavuĢturulması konusunda son yıllarda çalıĢmalarını hızlandırmıĢtır. Bu konu ulusal
güvenliğimiz açısından önemli olduğu kadar ekonomik ve jeopolitik unsurlar
açısından da büyük önem ve öncelik taĢımaktadır. Bu bilinçle, BaĢbakanlık
Makamının 23.10.2000 tarihli Oluru kapsamında Gümrük MüsteĢarlığı‟nın baĢta
uyuĢturucu olmak üzere yasadıĢı eĢya, araç ve insan trafiğiyle mücadelesinde
etkinliği artırmak amacıyla özellikle tarama sistemleri, haberleĢme ve güvenlik
16
24-26 Ocak 2005 Tarihlerinde Sarp ve Batum‟da GerçekleĢtirilen Türkiye-Gürcistan Gümrük
Ġdareleri Arasındaki Gümrük Ġdaresi BaĢkanları Toplantısı‟na ĠliĢkin Mutabakat Zaptı.
68
sistemleri olmak üzere gümrük kapılarındaki sistemlerin geliĢtirilmesi öngörülmüĢ
ve bu görev Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK)‟na
verilmiĢtir.
Söz konusu kurum yetkilileri ve MüsteĢarlık uzmanlarından oluĢan bir ekip,
belirlenen sınır kapılarında inceleme yaparak, ihtiyaçları tespit eden bir rapor
düzenlemiĢtir. Gümrük MüsteĢarlığı, gümrük kapılarının ulusal güvenliği ilgilendiren
boyutlarını da göz önüne alarak satın alınacak tarama cihazlarının Türkiye‟de
montajının yapılması ve üzerinde kullanılacak tüm yazılımların ulusal bir kuruluĢ
tarafından üretilmesi ve kurulmasını tercih etmiĢtir.
Bu kapsamda, TÜBĠTAK‟tan Gümrük Güvenlik Sistemlerini hazırlaması talep
edilmiĢ ve Gümrük MüsteĢarlığı ile TÜBĠTAK arasında bu konuda 13.11.2001
tarihinde bir protokol imzalanmıĢtır. Bu protokol kapsamında aĢağıda belirtilen iĢ
paketleri yer almıĢtır.
Proje Alt ĠĢ Paketleri
1- Komuta Kontrol Merkezi
2- Kapalı Devre TV Sistemi (CCTV)
3- Kriptografik HaberleĢme Sistemi (WAN Güvenliği)
4- Araç ve Konteyner Tarama Sistemi
5- Araç Takip Sistemi (ATS)
6- Plaka Okuma Sistemi (POS)
7- TümleĢtirme
69
1- Komuta Kontrol Merkezi:
Gümrük kapılarında kurulan her türlü güvenlik sistemi, Ankara‟daki merkezi
bir binadan kontrol ve komuta edilmektedir. Bu merkez, organizasyon ve iĢlev
açısından detaylı olarak tasarlanmıĢ olup Ģu an kullanılan ve proje kapsamında
geliĢtirilecek olan tüm sistemlerin kontrol ve komuta edildiği merkezdir. Merkez,
MüsteĢarlığımız Ek Binası 14. katta kurulmuĢtur.
Kontrol Merkezi, proje kapsamında geliĢtirilen güvenlik sistemlerinin (Araç
Takip Sistemi, CCTV Sistemi, WAN Güvenliği) ve Gümrük MüsteĢarlığı‟nın
mevcut yazılımları (Kara Kapıları Araç Takip ve Ġhbar Takip Programı) ile tümleĢik
olarak çalıĢtırılabildiği bir merkezdir.
2- Kapalı Devre Tv Sistemi (CCTV):
Gümrük sahasında belirlenen yerlere güvenlik ve kontrolü sağlamak amacıyla
yerleĢtirilen hareketli ve sabit kameralar ile bir Kapalı Devre TV Sistemi
kurulmuĢtur. Kamera görüntüleri saha içerisindeki bir merkezden izlenebilmekte ve
kayıt edilebilmektedir. Bilgisayar kontrollü olup istenen sayıda kamera ve alarm
giriĢine sahip bir sistemdir. Ġstenildiğinde seçilen bir kameradan alınan görüntüler
video kayıt sistemiyle gerçek zamanlı olarak kayıt edilebilmektedir. Sistemin
istenilen görüntüyü büyütme, iĢleme ve depolama kabiliyeti bulunmaktadır.
70
Kapıkule, Ġpsala, Gürbulak, Habur ve Sarp Sınır Kapılarına kurulumu
tamamlanarak faaliyete geçmiĢtir. Söz konusu Gümrük kapılarında alınan görüntüler
komuta kontrol merkezinden de izlenebilmektedir.
3- Kriptografik HaberleĢme Sistemi:
Merkez ile birimlerin her türlü ses, görüntü ve veri haberleĢmesi özel
kriptografik bir sistemle sağlanmaktadır. Gümrük Güvenlik Sistemlerinin ve
Gümrükler Muhafaza Otomasyonunun kurulu bulunduğu gümrük iĢlemlerinde
network ağının her iki ucuna kurulan “IP-Kripto” adı verilen bu cihazlarla her türlü
verinin güvenli iletiĢimi sağlanmaktadır.
IP Kripto cihazları Ankara (Merkez), Kapıkule, Dereköy, Ġpsala Kara Sınır
Kapılarına ve HaydarpaĢa ile Ambarlı Limanlarına kurulmuĢ olup, Habur, Sarp,
Gürbulak, Cilvegözü, Dilucu, Öncüpınar, Türkgözü Kara Sınır Kapıları ile Mersin
Limanına yerleĢtirilmiĢtir.
71
4- Araç ve Konteyner Tarama Sistemi:
Sınır gümrük kapılarından ve limanlardan geçiĢ yapacak her türlü boyut ve
biçimdeki motorlu taĢıtlar ile bu taĢıtların eklentilerinin ve konteynerlerin güvenlik
amacı ile taranmasını ve geçiĢi yasak olan maddelerin bulunmasını sağlayacak
sistemlerin kurulması planlanmıĢtır. Bu kapsamda, 28 Ocak 2002 tarihinde Dünya
Bankası Kredisinden karĢılanmak üzere 2 adet yarı sabit ve 1 adet mobil tarama
sisteminin ihalesi yapılmıĢtır. Kapıkule, Ġpsala ve Dereköy Gümrük Kapılarımıza
yerleĢtirilmesi planlanmıĢ olan tarama sistemleri 13.10.2002 tarihinde ülkemize
gelmiĢ olup, Dereköy Gümrük Kapısının o dönemde TIR trafiğine kapalı olması ve
yalnız yolcu giriĢ -çıkıĢ iĢlemlerinin yapılması nedeniyle Mobil Tarama Sisteminin
burada etkin kullanılamayacağı ve Ġstanbul Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü
bağlantı idarelerinde daha etkin çalıĢtırılabileceği düĢünülmüĢ ve bu amaçla Mobil
Tarama Sisteminin öncelikle iĢlem hacmi yoğun olan Ambarlı Gümrük Sahasında
konuĢlandırılmıĢ, ancak daha sonra Habur Sınır Kapısının stratejik öneminden dolayı
09.07.2003 tarihinde sistem bu sınır kapısına nakledilmiĢtir.
5- Araç Takip Sistemi (ATS):
Ülkemiz üzerinden geçiĢ yapacak olan transit araçların ülkemiz sınırları içinde
kaldıkları sürece izlenmelerini sağlayan bir sistem oluĢturulmuĢtur.
ÇeĢitli risk unsurlarına göre Mobil ünite (GPS cihazı) takılmasına karar
verilen transit araçların konum bilgisi ve güzergah boyunca izleyeceği yol komuta
kontrol merkezinden takip edilebilmektedir. Kontrol merkezinden araçlara ait hız-
72
konum ve Ģoför gibi bilgiler sorgulanabilmektedir. Ayrıca, izleme esnasında firma,
Ģoför ismi, güzergah, firma kodu, yük vb. bilgilere iliĢkin sorgulamalar
yapılabilmektedir.
Mobil ünite takılarak takibi yapılan transit araçların belirlenen güzergahtan
çıkması durumunda, mobil ünitenin yetkisiz kiĢiler tarafından çıkarılması
durumunda, aracın belirli bir sürenin üzerinde beklemesi durumunda kontrol
merkezinde alarm oluĢmaktadır.
Araç takip sistemi ilk aĢamada Ġskenderun ve Mersin‟den Irak‟a akaryakıt
taĢıyan araçlarda daha sonra ise Kapıkule-Gürbulak Gümrük Kapıları arasında ticari
eĢya taĢıyan TIR araçlarında kullanılmaya baĢlanılmıĢtır. Sistemin iyileĢtirilme
çalıĢmaları devam etmektedir.
6- Plaka Okuma Sistemi (POS):
Herhangi bir kaçakçılık olayına karıĢması nedeniyle aranan ve yurda giriĢ
veya çıkıĢında el konulması istenen araçların plakalarının tanınmasıyla otomatik
olarak alarm verebilecek bir sistem kurulmuĢ ve bu sistem sayesinde bu tür araçların
kontrolü sağlanmaktadır.
73
Kapıkule, Ġpsala, Gürbulak, Habur ve Sarp Sınır kapılarına kurulumu
tamamlanarak faaliyete geçmiĢtir.
7- TümleĢtirme:
Halihazırda kullanılan programlar ile bu proje kapsamında geliĢtirilecek olan
programların entegrasyonu yapılmıĢtır.
AB Projeleri
GÜMSĠS Projesinin yaygınlaĢtırılmasında AB Katılım Öncesi Mali Yardım
Projelerinden de yaralanılmıĢ ve halen de yararlanılmaya devam edilmektedir:
- AB Katılım Öncesi Mali Yardım 2003 Yılı Programlaması kapsamında, 8
Gümrük Kapısında CCTV ve Plaka Okuma Sistemi, 20 gümrük kapısında ise
Kriptografik iletiĢim sistemlerinin kurulumu yapılmaktadır.
- AB Katılım Öncesi Mali Yardım 2004 Yılı Programlaması kapsamında, 2
sınır kapısında soğuk hava depolu arama hangarı (Alsancak ve Mersin) ve 5 sınır
kapısında ise araç ve konteyner tarama sistemi kurulmaktadır (Alsancak, Ambarlı,
Gürbulak, Mersin ve Samsun).
74
- AB Katılım Öncesi Mali Yardım 2006 Yılı Programlaması kapsamında,
Ankara‟da Köpek Eğitim Merkezi ve AtıĢ Poligonu için ekipman alımı ve Araç
Takip Sistemi kapsamında ekipman ve araç alımı projeleri halen yürütülmektedir.
2.3.Türkiye’de Sınırlarda Gümrük Kontrol ve ĠĢlemleri
Yukarıda değinilen Avrupa Birliği‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük
Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında Türkiye‟nin Ġran ile olan
Gürbulak Sınır Kapısı incelenerek Türkiye‟nin sınırdaki gümrük iĢlemleri,
kontrolleri ve idari yapılanması hakkında bilgi alınabilmiĢ ve gözlemlerde
bulunulabilmiĢtir.
Gürbulak Gümrük Sahasındaki binalar ve eklentilerinin inĢaatı Uluslararası
Nakliyeciler Derneği-UND tarafından Yap-ĠĢlet-Devret Modeli ile yapılmıĢ ve sınır
kapısı 30.05.2003 tarihinde modernize edilmiĢ haliyle hizmete açılmıĢtır.
Sınır Kapısında gümrük haricinde bulunan diğer otoriteler ve görev ve
sorumlulukları:
1-Sınır Mülki Ġdare Amirliği, Gümrük sahasında görev yapan birimler
arasında koordinasyonu sağlamaktadır.
75
2-Hudut Emniyet Amirliği, giriĢ-çıkıĢ yapan yolcuların pasaport kontrol
iĢlemlerini yapmaktadır. Ayrıca, gümrüklü sahada asayiĢ ve emniyet hizmeti
görmektedir.
3-UlaĢtırma ġube Müdürlüğü, Karayolları TaĢıma Yönetmeliği hükümleri
uyarınca yük taĢıyan araçların izin, onay belgelerinin düzenlemesi ve kontrolünü
yapmaktadır.
4-Hudut Sağlık-Sıhhiye KuruluĢu; Türkiye‟ye giren yolcuların bulaĢıcı
hastalıklarının
olup
olmadığının
kontrolü,
gerekli
hallerde
aĢılanmasını
sağlamaktadır.
5-Tarım Ġlçe Müdürlüğü personeli, Türkiye‟ye giren bitkisel ve hayvansal
ürünlerin kontrolünü yapmaktadır.
6- UND ĠĢletmesi; sahanın temizliği, aydınlatılması, alt yapı tesislerinin
iĢletilmesi, bakımı gibi hizmetleri sunmaktadır.
7-Turizm Müdürlüğü; Turizm DanıĢma Müdürlüğü Gümrük GiriĢ
Kapılarında Turistik Enformasyon hizmeti vermek ve Turistlerin karĢılaĢtığı
zorluklara yardımcı olmaktadır. Her ay ülkemize giriĢ çıkıĢ yapan yerli ve yabancı
turistlerin istatistik bilgilerini ilgili Bakanlığa bildirmektedir.
76
8-Gürbulak Saymanlık Müdürlüğü; Kapsama dair Kamu Ġdarelerine ait
(Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü, Hudut Emniyet Amirliği v.s..) gelirlerin ve
alacakların tahsili, giderlerin ve borçların hak sahiplerine ödenmesi, para ve para ile
ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi,
gönderilmesi ve diğer tüm mali iĢlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanmasına
iliĢkin muhasebe hizmetlerini yürütmektedir.
9-Turing ve Otomobil Kurumu; Sınır kapılarında Türkiye‟den geçici olarak
çıkarılıp ve geri getirilmesi, Türkiye‟de kayıtlı taĢıtların Türk ve Yabancı
Gümrüklerden geçirilmesi için gerekli Gümrük GeçiĢ Karnesi (Triptik) kurumları
tarafından verilmektedir. Uluslararası TaĢıt Belgesi ve Uluslararası ġoför
Ehliyetnamesi kurumları tarafından verilmektedir. Yerli ve yabancı araçlara Trafik
Sigorta iĢlemleri de kurumları tarafından yapılmaktadır.
10-Ġhracatçılar Birliği; Ġhracat beyannamelerine kripto numarası vermek ve
ihracatçıları yönlendirmek gibi fonksiyonları bulunmaktadır.
Sınır kapısında görev yapan gümrük birimleri ve görevleri ise aĢağıda
sıralanmıĢtır:
1-Gürbulak Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü; Gümrük sahası ve
bağlantılarındaki iĢ akıĢı ve yönetim organizasyonu ve diğer kamu ve özel
kuruluĢlarla iliĢkileri yürütmek.
77
2- Gürbulak Gümrük Müdürlüğü; Her türlü ithalat, ihracat, transit, yolcu
iĢlemlerini baĢlatmak ve sonlandırmak, kendi bünyesindeki idari organizasyonun
düzgün olarak iĢleyiĢini sağlamak.17
3-Gürbulak Gümrük Muhafaza Müdürlüğü; Gümrük sahasına giriĢ-çıkıĢ
yapan araçları ve araç sürücülerini bilgisayara kaydetmek, sahanın güvenliğini
sağlamak ve kaçakçılıkla mücadele etmek.
4-Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğü; Sahaya
giriĢ-çıkıĢ yapan araçların risk kriterlerine göre araçlarda arama yapmak, kaçakçılıkla
mücadele etmek ve saha içerisinde kolluk görevini icra etmek.
Sınır kapısındaki otorite ve birimler arasında belli bir iĢbirliğinin mevcut
olduğu söylenebilir. Bilgisayar üzerinden Kara Kapıları TaĢıt programı, ulaĢtırma,
gümrük ve muhafaza birimleri arasında ortak kullanımlı, saha içi dahili telefon tüm
birimler arasında ortak kullanımlı, kamera sistemi Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük
ve Muhafaza tarafından kullanılmakta olup, hizmet amaçlı olarak tüm birimler ile
paylaĢılmaktadır.
Buna ek olarak, UlaĢtırma Bakanlığı ile UlaĢ-Net adında bir proje geliĢtirilmiĢ
olup, UlaĢtırma Bakanlığı‟nın bir program ile Kara Kapıları TaĢıt Takip Programı
arasında bir entegrasyon sağlanmıĢtır. Gümrüklü sahaya giriĢte Kara Kapıları TaĢıt
Takip Programına kaydedilen verilerden bazıları, UlaĢtırma Bakanlığı‟nın söz
17
BaĢbakanlığın ilerleyen bölümlerde incelenecek olan genelgesinden sonra sadece transit ve yolcu
iĢlemleri yapılmaktadır.
78
konusu programına aktarılmakta, UlaĢtırma Bakanlığı temsilcisinin iĢleminin
bittiğine dair bilgi ise çıkıĢ noktasındaki program ekranına gelmektedir.
Sınır Kapısındaki çalıĢma yöntemleri (iĢ akıĢı):
Gümrüklü eĢya taĢıyan bir araç gümrük muhafaza memuru tarafından plaka ve
diğer bilgiler bilgisayara iĢlendikten sonra sahaya alınır. Araç sürücüsünün
pasaportuna polis tarafından iĢlem yapıldıktan sonra araç kantarda tartılır. Tartım
iĢleminden sonra eĢyaya iliĢkin belge Gümrük Müdürlüğünün tescil-onay servisinde
tescil edilir. Muayene memuruna giden evrakta kayıtlı eĢyanın çeĢitli Ģekillerde
(fiziki ve/veya belge muayenesi) muayenesi yapılır ve eğer eĢya evrakına uygun
bulunursa gözetim memuruna tevdi edilir. Gözetim memuru araca kurĢun mühür
tatbik etmek suretiyle ilgili gümrüğüne sevk eder. Araç, mazot ölçümü yapıldıktan
sonra yurt dıĢı edilmek ya da yurda giriĢ yapmak üzere giriĢ veya çıkıĢ muhafaza
birimine gider. ġüpheli araç ve yolcu olduğunda gerekli araĢtırma yapılmak üzere
Gürbulak Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğüne sevk edilir.
Sınır Kapısında kullanılan gümrük rejimleri:
Serbest DolaĢıma GiriĢ Rejimi, Transit Rejimi, Antrepo Rejimi, Geçici Ġthalat
Rejimi, Ġhracat Rejimi, Dahilde ĠĢleme Rejimi kullanılmaktadır.18
18
Daha önce de değinildiği gibi bu rejimler BaĢbakanlığın 2006/11 sayılı Genelgesinden önce
uygulanmaktaydı ve Genelgeden sonra sadece transit ve yolcu iĢlemleri uygulanmaktadır.
79
EĢya trafiğinde ithalat iĢlemlerinde MüsteĢarlığımızca 10.07.2002 tarihli,
24812 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 16 Seri Nolu Gümrük Genel Tebliği
(Gümrük ĠĢlemleri) kapsamında Tam Beyanlı YaygınlaĢtırılmıĢ BasitleĢtirilmiĢ
Usullere göre iĢlemler yapılmaktadır.
Gümrükte beyannamelere iliĢkin iĢlemlerin elektronik ortamda yürütülmesi
amacıyla kullanılan sistemler:
Gümrük İdaresinin Modernizasyonu Projesi kapsamında Dünya Bankası
Kredisi ile gerçekleştirilen BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) Sistemi
kullanılmaktadır. BİLGE Client/Server mimaride çalışan bir uygulama olup her
gümrük idaresinde bir sunucu bulunmaktadır. Türkiye‟nin İthalat, İhracat ve Transit
işlemlerinin % 99.5‟i bu sistem ile yapılmaktadır. Yakın gelecekte işlemlerin %100‟ü
elektronik olarak yapılır hale gelecektir. Sistem; Özet beyan, Detaylı Beyan (Gümrük
Beyannamesi) ve Muhasebe işlemlerini gerçekleştirmektedir. Ayrıca, TIR Takip,
Taşıt Takip gibi ilave modülleri bulunmaktadır.
Bu sistemde, mükellefler gümrük idaresinden aldıkları kullanıcı kodu ile veri
giriĢi yapmak suretiyle beyanda bulunmaktadırlar. Onay Memuru, belgelerin
uygunluğunu karĢılaĢtırır ve uygunluğu halinde sistem üzerinden onaylar. Onaydan
sonra sistem tarafından atanan muayene memuru iĢlemi sonlandırır. TIR Transit
80
servisinde TIR Takip Programı, Yolcu iĢlemlerinde ise TaĢıt Takip Programı
kullanılmaktadır.19
Gümrük Ġdarelerinde oluĢturulan veri giriĢ salonlarından BĠLGE sistemini
kullanmak yerine beyanname bilgilerini kendi bürosundan aktarmak isteyen Gümrük
MüĢavirleri, ithalat-ihracat Ģirketleri ve taĢıyıcı firmalar farklı bilgisayar sistemleri
arasında yapısal veri transferi sağlayan EDI (Elektronik Veri DeğiĢimi) sistemini
kullanabilmektedir. 2007 yılının ilk altı aylık dönemi itibariyle EDI yoluyla
beyanname tescil oranı yaklaĢık % 85‟tir.20
Gümrük MüsteĢarlığı‟nda „elektronik imza‟ ve „mobil imza‟ kullanımına
yönelik çalıĢmalar da yürütülmüĢ ve belli bir sonuca ulaĢılmıĢtır.
Ġnternet üzerinden muayene iĢlemlerinin yapılabildiği „Muayene Onay ve TIR
Onay Programında‟ iĢlemler 1 Ağustos 2007 tarihinden itibaren elektronik imza ile
yapılmaya baĢlanmıĢtır. Muayene Onay Programı, Muhabere ve Elektronik Dairesi
BaĢkanlığı tarafından geliĢtirilmiĢ ve elektronik imza sertifikaları ve kart
okuyucularının temini için TÜBĠTAK ile iĢbirliği yapılmıĢtır.21
Ayrıca, bir GSM Operatörü ile yapılan anlaĢma ile mobil-imza uygulaması
baĢlatılmıĢtır. "Mobil Ġmza" Projesi kapsamında, internet üzerinden ıslak imza yerine
geçen mobil imza ile Gümrük Beyannameleri imzalanabilecek ve Gümrük idaresine
elektronik olarak gönderilebilecektir.
19
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 27-29 Mart 2006‟da Gürbulak Sınır Kapımıza yapılan alan ziyareti
raporu, Ankara, 2006.
20
Gümrükler Genel Müdürlüğü‟nün 24.08.2007 tarih ve 24832 sayılı yazısı.
21
Gümrük MüsteĢarlığı Ġntranet Sayfası http://medbim.gumruk.gov.tr Duyurular kısmı.
81
Resim 1: Mobil İmza Töreni. Yukarıdaki resimde o dönemde Gümrüklerden
Sorumlu Devlet Bakanımız Sayın Kürşad TÜZMEN konu ile ilgili açıklamalarda
bulunurken görülmektedir.
Bu durumda, Gümrüklerde iĢlem yapan Ticaret Erbabının Internet üzerinden
elektronik veya mobil imzalı olarak Gümrük Beyannamesi doldurabilmesi için 2
yöntem bulunmaktadır:
1- Elektronik Ġmza:
Sistemden yararlanmak isteyenler, Telekomünikasyon
Kurumu‟nun yetkilendirdiği Elektronik Ġmza Sertifikası sağlayıcılarına baĢvuru
yaparak elektronik sertifikalarını ve kart okuyucularını temin edebilmektedirler.
2- Mobil Ġmza: Sistem Ģu an sadece Turkcell‟in Mobil Ġmza alt yapısını
desteklediğinden sistemden yararlanmak isteyenler Mobil Ġmza baĢvurularını bu
kuruma yapabilmektedirler.
82
Mükellefler, Elektronik Ġmza veya Mobil Ġmza sertifikaları alındıktan sonra
Beyanname sistemini kullanabileceklerdir.22
Sınır Kapısında vergi, harç ödeme iĢlemleri:
Tahakkuk ettirilen vergiler 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve 5018 sayılı Kamu
Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümleri uyarınca gümrük sahasındaki gümrük
saymanlık müdürlüğü veznesine yatırılmaktadır. Vergilerin bankalar aracılığı ile
yatırılıp, dekontların gümrük idaresine ibrazı da söz konusu olabilmektedir.
Yakın zamanda revize edilen banka tahsilat sistemi ile gümrük vergilerinin
bankalarca „on-line‟ olarak tahsil edilebilmesi de mümkün olmuĢtur.23
Sınır Kapısında gümrük iĢlemlerinin yapılmasında karĢılaĢılan problemler:
Sınır kapısında rastlanan problemler ve sebeplerine iliĢkin olarak; yeterli
teçhizat bulunmaması, sahanın fiziki Ģartlarının iĢlemlerin daha seri bir Ģekilde
yürütülmesi için elveriĢli olmaması, kaçak olarak yakalanan akaryakıtın (mazot,
benzin, vb.) muhafaza edilebileceği ayrı bir antrepo veya geçici depolama yeri ile
akaryakıt ölçüm cihazına ihtiyaç bulunduğu, soğuk hava deposunun olmadığı,
günübirlik olarak yurt dıĢına çıkıĢ ve giriĢ yapan yolcular ile ilgili problemler
yaĢandığı, sahanın ıĢıklandırılması ve çalıĢma yerlerinin ısıtmasının yetersizliği, iĢ
22
23
Gümrük MüsteĢarlığı Ġntranet Sayfası http://medbim.gumruk.gov.tr Haberler kısmı.
Gümrükler Genel Müdürlüğü‟nün 24.08.2007 tarih ve 24832 sayılı yazısı.
.
83
hacmine göre personel sayısının yetersizliği ve personel sayısının azlığından çalıĢma
saatlerinin arttığı gibi hususlar sayılabilir.
Ayrıca, Sınır Kapısına bağlı olarak çalıĢan Sarısu Sınır Ticaret Merkezi altyapı
ve üstyapı açısından gümrük iĢlemlerinin yapılmasına elveriĢli olmadığı ifade
edilebilir.
Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza:
Öncelikle,
kaydedilmekte
daha
ve
önceki
gereken
yakalamalar
hallerde
bu
“Kaçakçılık
Banka
Bilgi
üzerinden
Bankası”na
sorgulamalar
yapılabilmektedir. Buna ek olarak, Kaçakçılık Bilgi Bankasına kaydedilmeyen
asayiĢle ilgili bilgilerin tutulduğu bir defter de bulunmaktadır. Gürbulak Sınır GeçiĢ
Noktasında gerçekleĢtirilen yakalamalar, aylık olarak hazırlanan bültenlerde de yer
almaktadır. Ayrıca, gerçekleĢtirilen bazı yakalamaların görüntüleri de alınmaktadır.
Risk analizi çalıĢmalarına bir katkı da Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü
tarafından kullanılan uluslararası veritabanları ve projelerdir. Gümrük MüsteĢarlığı
olarak, ZKA tarafından yürütülen Balkan ve Cargo Info Sistemine, Dünya Gümrük
Örgütü Bölgesel Ġstihbarat Ġrtibat Ofisleri Projesine (RILO) ve Gümrük Muhafaza
Ağı (CEN) sistemine ve Güneydoğu Avrupa ĠĢbirliği GiriĢimi (SECI) Sınır AĢan
Suçlarla Mücadele Merkezi Projelerine üye olunmuĢtur. Bu projeler kapsamında
çeĢitli istihbari bilgiler Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü‟ne ulaĢmakta ve bu
bilgiler de sınır kapısına iletilmektedir. Sınır kapısı tarafından gerekli çalıĢmalar ya
84
da hazırlıklar yapılmaktadır. Bu bilgiler spesifik bir bilgi (ihbar) olabileceği gibi,
ilginç rotaları ve saklama yöntemlerini gösteren uyarı mesajları Ģeklinde de
olabilmektedir.
ġu an itibariyle, kaçakçılıkla mücadele açısından arzu edilen sistematik risk
analizi sürecine geçiĢ yapılmaktadır. Bu kapsamda, 2004 yılında Avrupa Birliği‟ne
sunulan “Türk Gümrük Ġdaresinin Modernizasyonu Projesi II kapsamında” merkezi
ve yerel bazda sistematik risk analizi sürecine geçilmek üzere bir teknik yardım
projesi alınmıĢtır. Proje kapsamında merkez ve taĢra teĢkilatında çeĢitli eğitimler
gerçekleĢtirilmiĢ ve Risk Yönetimi Politika Belgesi ve Eylem Planı hazırlanmıĢtır.
Bu eylem planının uygulanmasıyla Gümrük MüsteĢarlığı‟nda risk analizinin çok
daha sistematik bir Ģekilde yürütülebileceği öngörülmektedir.
Bunlara ek olarak, gümrüğe beyan edilen belgelerde, yolcu ve Ģoförlerin vücut
göstergelerinde Ģüphelenilen hususlar olduğunda da gerekli araĢtırma/arama
yapılmakta, Ģüpheli durumlarda Gümrük Müdürlüğü bilgilendirilmekte, bir suç
unsuruna rastlanılırsa dosya hazırlanarak adli makamlara iletilmektedir.
Gümrük kapısında Fiziki kontrole tabi tutulan araçların ortalama yüzdesi %
3‟tür.
85
MOR (Measurement of Results) Projesi24 verilerine göre Türkiye‟de ortalama
fiziksel muayeneye tabi tutulan beyanname sayısı ise ihracatta % 10, ithalatta %
30‟dur.
Sınır Kapısında kullanılan haber alma yöntemleri:
Yerel bazda yürütülen istihbarat çalıĢmaları, muhbir kullanımı, Genel
Müdürlükten alınan yabancı ülke yakalama bilgileri, uyarı mesajları, ikili iĢbirliği
anlaĢması bulunan ülkelerden talep edilen bilgiler vb.‟dir. Ayrıca, Sınır Kapısı
tarafından elde edilen ihbarlar, Ġhbar ve Kara Kapıları TaĢıt Takip Programına
kaydedilerek takip edilmektedir.
Sınır Kapısında genel olarak karĢılaĢılan kaçakçılık türleri;
ÇıkıĢ kaçakçılığı olarak: uyuĢturucu, altın, tıbbi ilaç, döviz, kimyevi madde, oto
parçası, çay v.s. GiriĢ kaçakçılığı: Akaryakıt, sigara, uyuĢturucu (baz, morfin, esrar
afyon sakızı), çay, kilim, tütün, uyarıcı ilaçlar, kozmetik, veteriner ilaçları, insan
kaçakçılığı v.s. yapılmaktadır.
24
Topluluk programlarından olan ve Türkiye‟de Gümrük MüsteĢarlığı‟nca yürütülen Customs 2007
Programı çerçevesinde yürütülen Sonuçların Değerlendirilmesi (Measurement of Results) Projesi ile
gümrüklerin uygulama performanslarının ölçülerek, AB genel ortalamasının bulunması, her bir
ülkenin bu yapı içerisinde hangi aĢamada ve hangi performansta olduğu belirlenmektedir. Söz konusu
projeye 1 Temmuz 2002 tarihinden itibaren aday ülkelerin de dahil edilmesine karar verilmiĢ ve Türk
Gümrük Ġdaresi de 29.06.2002 tarihli 4357 sayılı MüsteĢarlığımız Makam Onayı ile dahil olmuĢtur.
Projeye iliĢkin olarak ilgili birimlerden sağlanan üç aylık ve yıllık veriler Gümrük Beyannameleri,
Kontroller, Koruma (CITES), Ekonomik Operatörler, Ġzinler, Personel ve Eğitim Konuları ile MüĢteri
Tatmini baĢlıkları altında Avrupa Komisyonuna iletilmektedir. Komisyon tarafından bu veriler
konsolide bir tablo haline getirilmektedir.
86
Kaçakçılıkla mücadelede ve kaçakçılığı önlemede kullanılan karĢı önlemler:
Zamanlı-zamansız yapılan arama ve kontroller, yapılan yakalamaların adliyeye
intikali ile medyaya duyurulması, narkotik detektör köpeklerin faaliyet gösteriyor
olması, belli zamanlarda saha içerisinde lüzumsuz dolaĢan insanların takip edilmesi,
bilgisayar sistemi üzerinden taĢıt ve Ģahısların giriĢ-çıkıĢlarına yönelik risk analizleri
yapılması, yapılan analiz neticesinde araçların yerel takibat bazında ihbar kaydına
alınması ile bu tür araçların hangarda detaylı kontrolünün yapılması gibi iĢlemlerden
ibarettir.
Sınır Kapısında muhafaza ile ilgili kullanılan veri tabanı sistemleri:
1- Ġhbar ve Kara Kapıları TaĢıt Takip Programı kullanılmaktadır. Program
iki modülden oluĢmaktadır:
a- İhbar Modülü: Ġhbarlar, Merkez ve TaĢra TeĢkilatlarında kurulmuĢ olan
Ġhbar Değerlendirme Komisyonu tarafından kaynak, güvenilirlik ve doğruluk
açısından değerlendirilir. Ġhbarın iĢleme konulmasına karar verilirse, KiĢi, TaĢıt,
Firmalara iliĢkin ihbarlar Ġhbar Modülüne kaydedilir.
b- Kara Kapıları Taşıt Takip Modülü: Gümrüklü sahaya giriĢ ve çıkıĢta
taĢıtlar, sürücüler ve taĢımacılık Ģirketlerine iliĢkin bilgiler programa girilmekte ve
herhangi bir zamanda takip edilebilmektedir. Veri giriĢi, gümrüklü sahanın hem
giriĢinde
hem
de
çıkıĢında
yapılmaktadır;
böylece,
taĢıtlar
kolaylıkla
87
izlenebilmektedir. Veri giriĢi sonucunda program operatöre ikaz verirse, araç ihbar
doğrultusunda aranmaktadır.
Kara kapıları taĢıt takip programında geçmiĢe yönelik giriĢ ve çıkıĢlar
sorgulanabildiği gibi, yakalamalarla ilgili istatistiki bilgiler de mevcuttur.
2- Kaçakçılık Bilgi Bankası bulunmaktadır. Program 1994 yılında
uygulamaya baĢlamıĢtır. Ġhtiyaçlar ve KiĢisel Verileri Koruma Kanun Tasarısı
kapsamında 2004 yılında gözden geçirilmiĢtir. Bu veritabanına gümrük ve diğer
kolluk kuvvetleri (jandarma, polis, sahil güvenlik, vb.) tarafından gerçekleĢtirilen
uyuĢturucu madde, silah ve mühimmat ve ticari eĢya yakalamalarına iliĢkin bilgiler
girilmektedir. Risk analizi için kullanılmaktadır. Uluslararası Örgütlerden alınan
yakalama bilgileri de dahil edilmektedir. Ġntranet üzerinden çalıĢmaktadır (sınırlı
eriĢim). Kaçakçılık Bilgi Formları elektronik ortamda doldurulmakta ve onaylanmak
üzere
internet
üzerinden
Genel
Müdürlüğe
gönderilmektedir.
Sürekli
güncellenmektedir.
Kara Kapıları TaĢıt Takip Programında geçmiĢe yönelik giriĢ ve çıkıĢlar
sorgulanabildiği gibi, yakalamalarla ilgili istatistiki bilgiler de mevcuttur.
Sınır Kapısında çalıĢan gümrük personelinin yetki ve sorumlulukları:
Gümrük çalıĢanları yetki ve sorumluluğunu kanun ve yönetmeliklerden
almaktadır. Her mevki ve birim yapmıĢ olduğu iĢlemlerden dolayı bir üste ve
kanunlara karĢı sorumludur.
88
1-Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğü’nde görevli
tüm personel kaçakçılığı izleme ve önleme konusunda, idarecilerle koordinasyonlu
bir Ģekilde her türlü istihbari bilgi toplama, risk analizi yapma, riskli görülen kiĢi,
eĢya ve taĢıtları arama, takip baĢlatma, bir kısım personel kendi uzmanlık alanına
giren konu ve hususlarda daha detaylı çalıĢma yapma, suç Ģüphesiyle adli makamlara
intikal ettirilecek dosyaları hazırlama, bu dosyalar kapsamında araĢtırma yapmak,
bilgi ve belge toplama yönlerinde hizmet akıĢı sağlamakla görevlidir. Yaptığı
istihbarat çalıĢmalarını bilgisayarda ihbar kayıtlarına alarak takibini yapmak,
kaçakçılığın ortaya çıkarılmasında ilgili kuruluĢlarla iĢ birliği yapmak da
fonksiyonları arasındadır.
2-Gürbulak Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü; Gümrük sahası ve
bağlantılarındaki iĢ akıĢı ve yönetim organizasyonu ve diğer kamu ve özel
kuruluĢlarla iliĢkileri yürütmektedir.
3-Gürbulak Gümrük Müdürlüğü; Her türlü ithalat, Ġhracat transit, yolcu
iĢlemlerini baĢlatmak ve sonlandırmak, kendi bünyesindeki idari organizasyonun
düzgün olarak iĢleyiĢini sağlamak.
4-Gürbulak Gümrük Muhafaza Müdürlüğü; Gümrük sahasına giriĢ-çıkıĢ
yapan araçları ve araç sürücülerini bilgisayara kaydetmek, Sahanın güvenliğini
sağlamak ve kaçakçılıkla mücadele etmekle görevlidir.
89
Gümrük Birimleri Ġle Ġlgili Olarak;
1-Gümrük Müdürü; Gümrük iĢlemlerinin kanun, yönetmelik ve sair
mevzuata uygun olarak yürütülmesini sağlaması için personelin sevk, idare ve
yönlendirilmesini sağlamakla yükümlüdür.
2-Gümrük Müdür Yardımcısı; Gümrük iĢlemleri ile bu iĢlemlerin aksamadan
yürütülmesinde Gümrük Müdürüne yardımcı olmaktadır.
3-Onay Servisleri; Ġhracat, Ġthalat, Transit, TIR karneli giriĢ-çıkıĢ iĢlemleri ile
ilgili belgelerin birbirine uyumlu olması ve BĠLGE ve TIR takip Programına veri
giriĢ iĢlemlerinin yapıldığı birimdir.
4-Muayene Memurları; 4458 sayılı Gümrük Kanununa bağlı Gümrük
Yönetmeliğinin 184. maddesi gereği gümrük vergileri ile gümrük idaresince
tahakkuku gereken diğer vergileri tahakkuk ettirmek veya muafiyet hükümlerini
uygulamak, gümrük, dıĢ ticaret, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı ile 5607
Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ile diğer mevzuat hükümleri bakımından
iĢlemleri yürütmek, eĢyayı muayene ve kontrol etmek, GTĠP belirlemek, ithalat,
ihracat, kıymet, tarife, menĢe ile ilgili mevzuatlara göre araĢtırma yapmak ve
uygulamak, tüm gümrük iĢlemlerinde sözlü ya da yazılı olarak beyanların
doğruluğunu denetlemek, sınır ticareti kapsamında ithalat, ihracat iĢlemlerini sınır
kapımızdan yapmakla sorumludurlar.
90
5-Gözetim Memurları;
Muayene Memurlarının kendilerine tevdi ettiği
iĢlemleri yapmakla görevlidirler.
6-Servis Memurları: Gümrük Ġdaresi tarafından kendilerine verilen iĢlemler
ile servisleri ile ilgili yazıĢmaları yapmakla sorumludurlar.
Gümrük Muhafaza birimleri ile ilgili olarak:
1. Gümrük Muhafaza Müdürü; Gümrük sahası ve bağlantılarındaki görev ve
sorumluluğuna giren konularda gereği gibi, tüm yetkilerini kullanmak, takip ve
kontrolden sorumludur.
2- Gümrük Muhafaza Müdür Yardımcısı; Gümrük Muhafaza Müdürünün
görev ve sorumluluğuna giren bütün konularda Müdür'e yardımcı olur.
3-Gümrük Muhafaza Bölge Amiri: Bölge Amirliğine bağlı Kısım
Amirliğinin, Amiri sıfatı ile görevin düzenli ve verimli bir biçimde yürütülmesini
sağlar. Sorumluluğundaki birimleri ve personeli sevk ve idare eder, denetler,
aksaklıkları giderir, operasyonların planlanması ve icraattan sorumludur.
4-Gümrük Muhafaza Kısım Amiri: Kısım Amirliklerinde görevli personeli
sevk ve idare etmek, denetleme, çalıĢma iliĢkilerini ve düzenini sağlamakla
görevlidir.
91
5-Gümrük Muhafaza Memuru: Gümrük sahasına giriĢ yapan, kiĢi eĢya
taĢıtların kontrolünü yapmak, gümrük sahasına giriĢ ve çıkıĢ yapan araçların
bilgisayar kayıtlarını yapmak, gümrük sahasından çıkıĢ yapan kiĢi, eĢya ve taĢıtların
gümrük ve polis iĢlemlerinin bitirilmeden gümrüklü sahadan çıkıĢlarını önlemek,
gümrüklü sahanın takip ve muhafazasını sağlamak, kaçakçılığı men ve takip
etmekten sorumludurlar.
Mevcut Ekipman:
Gürbulak sınır kapısında kullanılan teknik cihazları; Ionscan Cihazı, Arama
Çantası (matkap, anahtar, vb.), Videoscope Cihazı, Yoğunluk Ölçüm Cihazı,
Radyasyon El Detektörü, Co2 Ölçüm Cihazı (Gaz Data), Fork-lift, Arama Hangarı,
Araç Takip Sistemi, Plaka Okuma Sistemi ve Kapalı Devre TV Sistemi (CCTV)
olarak sıralamak mümkündür.
ġu an itibariyle Gürbulak sınır kapısında X-Ray cihazı bulunmamaktadır.
Ancak, MüsteĢarlığımız tarafından hazırlanarak “Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali
ĠĢbirliği Programı” kapsamında sunulan ve 2004 yılında kabul edilen “Türk Gümrük
Ġdaresinin Modernizasyonu II” konulu Proje kapsamında, Gürbulak sınır kapısı için
yarı-sabit bir X-Ray cihazının alımı yapılmıĢ olup kurulum aĢamasında
bulunmaktadır. Söz konusu X-Ray sisteminin Kasım 2007 sonunda kullanıma hazır
hale getirilmesi planlanmaktadır.25
25
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 27-29 Mart 2006‟da Gürbulak Sınır Kapımıza yapılan alan ziyareti
raporu, Ankara, 2006.
92
2.4.
Türkiye’de
Sınırlarda
Gümrük
Kontrol
ve
ĠĢlemlerinin
KolaylaĢtırılmasına Yönelik Ulusal Düzenlemeler
BaĢbakanlığın 2006/11 sayılı Genelgesi ile ülkemiz ile sınır komĢularımız
arasında kara sınır kapılarından yapılan giriĢ ve çıkıĢ iĢlemlerindeki bürokrasi ve
kırtasiyeciliğin azaltılması; giriĢ ve çıkıĢların güvenli, hızlı ve kolay bir Ģekilde
gerçekleĢtirilmesi amacıyla birtakım yeni tedbirler getirilmiĢtir.
Bu tedbirlerin bir kısmı “Özel Kullanıma Mahsus Kara TaĢıtları”na yöneliktir.
Buna göre; Türkiye gümrük bölgesi dıĢında yerleĢik kiĢilerin, geçici ithalat rejimi
kapsamında turistik kolaylıklardan faydalanmak ve gümrük vergilerinden tam
muafiyet uygulanmak suretiyle Türkiye‟ye getirdikleri özel kullanıma mahsus kara
taĢıtlarının
geçici
ithaline
iliĢkin
iĢlemlerde
aĢağıda
belirtilen
hükümler
uygulanmaktadır:
1 - Gümrük muhafaza görevlileri, kara sınır kapısından giriĢ yapan taĢıtların
harici kontrolünü yaparak ve yolcuları herhangi bir kayıt yapmaksızın pasaport
polisine yönlendirmektedir.
2 - Pasaport polisi, yurda giriĢ yapan kiĢilere ait kimlik bilgilerini kaydettikten
sonra taĢıtı gümrük iĢlemi yapılmak üzere gümrük memuruna sevk edecektir.
3 - Gümrük memuru, pasaport polisi tarafından bilgisayar ortamında yapılan
kayıtlardan kendisine ulaĢan kısma ilave olarak taĢıta iliĢkin bilgileri taĢıt takip
programına kaydettikten sonra pasaporta taĢıtın yurtta kalma süresini de iĢleyerek
kayıt iĢlemini tamamlayacaktır.
93
4 - Yurda geçici olarak getirilen özel kullanıma mahsus kara taĢıtlarının geçici
ithaline iliĢkin bilgiler, taĢıt takip programı üzerinden izlenecek ve taĢıt giriĢ-çıkıĢ
formu uygulamasına son verilecektir.
Bu kapsamda, Genelge ile ilgili idareler arasında taĢıt takip programının
kurulmasına iliĢkin koordinasyonun BaĢbakanlık Ġdareyi GeliĢtirme BaĢkanlığı
tarafından sağlanacağı belirtilmiĢtir. Uygulamaya 1.6.2006 tarihi itibariyle geçilmiĢ
bulunmaktadır.
Genelge ile getirilen kolaylıklar arasında en çarpıcı olanları ithalat ve ihracat
iĢlemlerine yönelik olanlarıdır. Bu hükümlerle sınır kapılarında trafiğin oluĢması
büyük ölçüde engellenmiĢ ve ithalat ile ihracat iĢlemlerinin daha uygun koĢullarda
gerçekleĢtirilmesine iliĢkin bir düzenleme getirilmiĢtir.
Bu düzenleme, Ġhracat ve Ġthalat ĠĢlemlerinin Ġç Gümrüklerde Yapılmaya
baĢlanmasına dayanmaktadır. Bu doğrultuda, ihracat ve ithalata iliĢkin gümrük
iĢlemlerini kolaylaĢtırmak ve kara sınır kapılarında yaĢanan yoğunluk ve gecikmeleri
önlemek amacıyla aĢağıda belirtilen tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiĢtir.
Buna göre;
1- 1.5.2006 tarihinden itibaren kara sınır kapılarında sadece transit iĢlemlerinin
yapılması, ithalat ve ihracata iliĢkin gümrük iĢlemlerinin ise iç gümrüklerde
gerçekleĢtirilmesi,
94
2 - En yakın iç gümrüğe uzaklığı 100 kilometreden fazla olan sınır kapılarında,
ihracat ve ithalata iliĢkin gümrük iĢlemlerinin 31.12.2006 tarihine kadar yapılmaya
devam edilmesi, ve
3 - Gümrük MüsteĢarlığı‟nın, Türkiye genelinde ithalat ve ihracat iĢlemlerinin
iç gümrüklerde yapılmasını sağlayacak düzenlemeleri 31.12.2006 tarihine kadar
tamamlaması karara bağlanmıĢtır.
Genelge ile getirilen bir baĢka düzenleme Kara Sınır Kapılarındaki
Dezenfeksiyon iĢlemlerine iliĢkindir. Buna göre;
Gümrük iĢ ve iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi, giriĢ ve çıkıĢların kolaylaĢtırılması
amacıyla dezenfeksiyon uygulamasına iliĢkin olarak aĢağıdaki tedbirlerin alınması
istenmiĢtir. Bu düzenlemeye göre;
1 - Dezenfeksiyon, sadece salgın ve bulaĢıcı hastalık riski bulunan ülkelerden,
bitki ve bitkisel ürünler ile canlı hayvan ve hayvansal ürün taĢıyan ticari kara
taĢıtlarına uygulanacağı, insan taĢımaya mahsus kara taĢıtları ile diğer taĢıtlara
uygulanmayacağı,
2 - Salgın ve bulaĢıcı hastalık bulunan ülkelere açılan sınır kapılarında, salgın
süresiyle sınırlı olmak üzere sınırın kapatılacağı ve karantina dahil her türlü tedbirin
alınacağı,
3 - Dezenfeksiyonun gümrük sahasında iĢ ve iĢlem süreçlerini uzatmayacak ve
yığılmalara yol açmayacak Ģekilde uygulanması konusunda sınır mülki idare
amirlerinin gerekli tedbirleri alacağı vurgulanmıĢtır.
95
Söz konusu Genelge kapsamında getirilen bir baĢka düzenleme Transit Geçen
Araçlardaki Muafiyetlere iliĢkindir.
Bu düzenleme ile, üçüncü bir ülkeden bir baĢka ülkeye eĢya taĢımak amacıyla
ülkemiz üzerinden transit geçiĢ yapan Türk ve yabancı plakalı TIR araçlarının
standart depolarında bulunan akaryakıta uygulanacak muafiyet miktarında, Türk ve
yabancı plakalı araçlar arasında ayrım yapılmayacağı belirtilmiĢtir. Söz konusu
araçların depoları, giriĢ kapısında mühürlenecek ve çıkıĢ kapısında kontrol edilerek
çıkıĢlarına izin verilecektir.26
Genelge Çerçevesinde Gümrük MüsteĢarlığı‟nca Yapılan Bazı ÇalıĢmalar:
Bu Genelge çerçevesinde Gümrük MüsteĢarlığı‟nca yapılan çalıĢmalar
neticesinde Habur ve Gürbulak Sınır Kapılarımız dıĢındaki diğer sınır kapılarımızda
iç gümrük kurulmasına gerek olmadığı hususu 31.07.2006 tarihli, 51 sayılı Gümrük
MüsteĢarlığı yazısı ile BaĢbakanlığa bildirilmiĢtir. BaĢbakanlık Ekonomik ve Mali
ĠĢler Dairesi BaĢkanlığı‟ndan alınan 10.08.2006 tarihli, 10898 sayılı yazıda Gürbulak
ve Habur Kara Sınır Kapıları için iç gümrük kurulması uygun bulunmuĢtur.
Gürbulak Kara Sınır Kapısı için 07.01.2007 tarihli, 26396 sayılı Resmi
Gazete‟de yayımlanan 2006/11515 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Doğubeyazıt
Gümrük Müdürlüğü27; Habur Sınır Kapısı için 02.03.2007 tarihli, 26450 sayılı Resmi
26
27
24.03.2006 tarih ve 26118 sayılı Resmi Gazete.
07.01.2007 tarih ve 26396 sayılı Resmi Gazete.
96
Gazete‟de yayımlanan 2007/11733 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ġpek Yolu
Gümrük Müdürlüğü28 kurulmuĢtur.
Bu noktada değinmeye değer bir baĢka husus, Gümrük MüsteĢarlığı‟nın,
gümrük iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi ve harmonizasyonuna yönelik 1982 BM
EĢyanın Sınır Kontrollerinin UyumlaĢtırılması Uluslararası SözleĢmesi ve Gümrük
ĠĢlemlerinin BasitleĢtirilmesine ĠliĢkin Revize Kyoto SözleĢmesi gibi önemli
uluslararası anlaĢmalara da bu anlaĢmaların onaylanmasıyla taraf olmasıdır.
Gümrük MüsteĢarlığı‟nın yoğun bir Ģekilde yürüttüğü çalıĢmalar neticesinde,
gümrük beyannamelerinin elektronik ortamda iĢlenme oranı da neredeyse % 100‟ü
bulmuĢtur. Bu çerçevede, daha önce de değinildiği gibi „Elektronik Ġmza‟ ve „Mobil
Ġmza‟nın uygulanmasına yönelik somut adımlar da atılmıĢ durumdadır.
Gümrük MüsteĢarlığı, mükellefler tarafından bilgi ve belgelerin sadece bir kez
verilmesini ve bu otoriteler arasında paylaĢılmasını sağlayan „Tek Pencere‟
kavramının
ülkemizde
de
uygulanmasına
yönelik
bir
pilot
projenin
koordinatörlüğünü yürütmektedir.
Bu anlattıklarımızdan da anlaĢılacağı üzere Gümrük MüsteĢarlığı iç
düzenlemeler yoluyla ticaretin kolaylaĢtırılmasına yönelik adımlar atarken,
dünyadaki geliĢmelere de kayıtsız kalmayarak bunları uygulama yönünde gerekli
adımları atmaktadır.
28
02.03.2007 tarih ve 26450 sayılı Resmi Gazete.
97
3.
SINIRDAKĠ
GÜMRÜK
KONTROL
VE
ĠġLEMLERĠNĠN
BASĠTLEġTĠRĠLMESĠNĠN EKONOMĠK ETKĠSĠ
Gümrük idarelerinin geleneksel fonksiyonu, devlet idaresine gelir temin etmek,
yerli sanayileri korumak ve ülkenin yabancı ürünlerin kolayca girebildiği bir pazar
durumuna gelmesini önlemek iken, günümüzde ise, bu geleneksel fonksiyon da
büyük ölçüde devam ederken, daha çok „yasal ticaretin kolaylaĢtırılması ve yasadıĢı
ticaretin engellenmesi‟ prensibinin etkin uygulanması Ģeklinde ortaya çıkmaktadır.
Bu prensiple hedeflenen iki ana unsur; toplumun refahını artırmak ve aynı zamanda
topluma maksimum düzeyde bir koruma sağlamaktır.
Güvenliğin sağlanması ve ticaretin kolaylaĢtırılması birbiri ile çeliĢen amaçlar
değildir. Bilakis, modern ve etkin sınır kontrolleri sadece ticareti kolaylaĢtırmakla
kalmamakta aynı zamanda güvenliği de artırabilmektedir.
Ticaretin kolaylaĢtırılması, ticaret iĢlemleri bütününde etkinliği artırma ve
maliyetleri düĢürme üzerine odaklanmaktadır.
Ticaretin kolaylaĢtırılması, 1996‟da Singapur‟daki ilk Dünya Ticaret Örgütü
Bakanlar Konferansı‟ndan beri DTÖ‟nün gündemindedir. DTÖ‟nün internet
sitesinde, ticaretin kolaylaĢtırılması; uluslararası ticarette eĢyanın dolaĢımı için
gereken verilerin, toplanması, sunulması, iletilmesi ve iĢlenmesi için uluslararası
ticaret prosedürlerinin basitleĢtirilmesi ve harmonizasyonu olarak açıklanmaktadır.
Doha Bildirisinde ise biraz farklı bir yaklaĢımla transitteki eĢya da dahil olmak üzere,
98
eĢyanın serbest dolaĢıma giriĢi ve gümrüklemesinin hızlandırılmasına vurgu
yapılmaktadır.29
Ticaretin kolaylaĢtırılması;
- Formalitelerin basitleĢtirilmesi (ve mümkünse kaldırılması),
- Kanun ve diğer düzenlemelerin uyumlaĢtırılması,
- Fiziki altyapı ve tesislerin, ulaĢım ve gümrük iĢlemlerini de kapsayacak Ģekilde
iyileĢtirilmesi ve standartlaĢtırılması
gibi hususları kapsamaktadır.30
Bu kapsamda, Sınırlardaki gümrük kontrol ve iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi ve
harmonizasyonu, ticaretin kolaylaĢtırılması çabalarının en önemli unsurlarından
birini oluĢturmaktadır.
Gümrük iĢlemlerinin etkinliğinin ve verimliliğinin artırılmasının, ülkelerin
ekonomik rekabet edebilirliği, uluslararası ticaretin büyümesi ve küresel pazarın
geliĢmesi üzerinde büyük etkisi vardır. Yüksek rekabet içindeki dünya pazarlarında,
uluslararası ticaret ve yatırımın, verimli, destekleyici ve kolaylaĢtırıcı bölgelere
akması kaçınılmazdır.31 Buna paralel olarak, fazla kırtasiyeciliğin, hantallığın hüküm
sürdüğü yüksek maliyetli yerlerden de iĢ çevrelerinin kaçıĢının yaĢanması
beklenmelidir.
29
Kleitz, Anthony, “Costs and Benefits of Trade Facilitation”, Trade Facilitation, 2003, s.165.
Butterly, Tom, “Trade Facilitation in a Global Trade Environment”, Trade Facilitation, 2003, s.43.
31
http://www.wcoomd.org “Trade Facilitation Initiatives and Simplification of Customs Procedures”
30
99
Ticaretin KolaylaĢtırılmasının dünya ekonomisi açısından önemi birkaç
maddede ele alınabilmektedir:
1- Birkaç ülkede gerçekleĢen üretimin bir baĢka ülkede birleĢtirilip nihai ürüne
dönüĢebilmesi sonucu, yavaĢ ve verimsiz sınır iĢlemleriyle uğranılan gecikme
ve maliyetler katlanabilmektedir.
2- „Tam zamanında (just-in-time) üretim‟ ve „tam zamanında teslimat‟a artan
güven, „tam zamanında gümrük iĢlemleri‟ni de iĢ çevreleri ve mükellefler için
en önemli faktörlerden biri haline getirmiĢtir.
3- Kaynak ve personel sıkıntısı yaĢayan küçük ve orta boy iĢletmelerin maliyeti
artıran sınır iĢlemlerinden dolayı, pek çok iĢ fırsatlarından yararlanamayacağı
da açık bir husustur.
4- Ticaretin serbestleĢtirilmesi çabalarının sonucu olarak tarifelerdeki azalma
veya sıfırlanmalar sonrasında, tarife dıĢı engellerin kaldırılması ve özellikle
gümrük iĢlemlerinin etkin hale getirilmesi çabaları daha bir ön plana
çıkmıĢtır.32
5- Yine, yatırım kararlarının alınmasında üretim merkezine ham madde ve diğer
üretim unsurlarının rahat bir Ģekilde girip çıkabilmesi de ülkeye olan
„doğrudan yabancı yatırımları‟ etkileyebilmektedir.
Ticaretin
kolaylaĢtırılması,
rekabet
edebilirlik
ve
pazara
entegrasyon
konusunda dinamik bir etkiye sahiptir. Öte yandan, tam zamanında (just-in-time),
hava taĢımacılığının artan kullanımı gibi modern taĢımacılık teknikleri ve küresel
32
Livanos Cattaui, Maria, “The Importance of Trade Facilitation to Business”, Trade Facilitation,
2003, s.185.
100
tedarik zincirlerinin ortaya çıkması ve e-ticaret gibi küresel ekonomide etkili bir
Ģekilde rekabet edebilmek için uluslararası sınırlarda Ģeffaflık ve hızı gerekli
kılmıĢtır. E-ticaretin uygulama alanının geliĢtiği bir durumda, eĢyanın sınırlarda
günlerce beklemesi elbette ekonomik etkinliğe büyük bir engel oluĢturmaktadır.
Bundan dolayı, ticaretin kolaylaĢtırılması stratejisinin, ulusal ve bölgesel ticaret
politikaları ile ekonomik kalkınma planlarına entegre edilmesini sağlamak
gerekmektedir. Bunun uzun dönemli amacı, uluslararası düzeyde bütünleĢmiĢ
ticaretin kolaylaĢtırılması yapısı ve destekleyici „network‟ün oluĢturulması olabilir ki
bu da üzerinde anlaĢmaya varılmıĢ uluslararası standart ve araçlara dayanacaktır.33
Ticaretin kolaylaĢtırılması, Ģirketler için bürokrasi yükünün azalması, küçük ve
orta boy iĢletmelerin uluslararası ticarete katılımının kolaylaĢması ve artması,
yolsuzluğu azaltıp, bütün ülkelerin küresel ticaretten faydalanmasına yardımcı olur.34
ĠĢlemlerin basitleĢtirilmesinin KOBĠ‟lere daha büyük oranda faydası vardır.
Çünkü, KOBĠ‟lerin genellikle formaliteleri karĢılamaya ayıracak derecede büyük
bütçeleri yoktur. Bunun yanında, iĢlemlerin basitleĢtirilmesinin ilgili ülkeye
yapılacak reel yatırımlara da etkisi olmaktadır. Bu yatırım, duruma göre milyonlarca
veya milyarlarca YTL ile de ölçülebilecek kazançlara ulaĢabilmektedir.
Daha etkili prosedürler ve daha düĢük iĢlem maliyetleri, statik ve dinamik
yoldan ekonomiye önemli faydalar sağlayabilmektedir.
33
34
Butterly, T., s.29.
Ibid. s.31.
101
Bu faydalar;
-
eĢya ve hizmet ticaretinin artırılması,
-
rekabetin artırılması ve bu sayede kaynakların etkin kullanımının sağlanması,
teknoloji transferinin teĢviki ve üretkenlik kazançlarının gerçekleĢtirilmesi,
-
uluslararası yatırımları teĢvik edici unsur oluĢturulması, ekonomik büyüme ve
daha yüksek yaĢam standartlarına katkıda bulunulması,35
-
ticaretin kolaylaĢtırılması ve artan rekabet ile fiyatların düĢmesi,
-
artan Doğrudan Yabancı Yatırımların iĢsizliği düĢürmesi,
-
gıda ürünlerinin tüketicilere daha taze bir Ģekilde ulaĢması Ģeklinde ortaya
çıkmaktadır.
Ticaretin kolaylaĢtırılması çabaları çok çabuk sonuçlanamayabilmektedir.
AB‟nin kendi içinde gümrük birliğini sağlaması (1968) ile Tek Ġdari Belge‟nin
kullanılmaya baĢlanması (1988) arasında 20 yıl geçmiĢtir. Belge, kullanılan 50
kutucuğuyla yaklaĢık 150 farklı belgenin yerini almıĢtır.36
Ticaretin kolaylaĢtırılmasının sağladığı faydaları niceliksel olarak ortaya
koymak güçse de bir takım veriler mevcuttur:
Singapur‟da ticaretin kolaylaĢtırılması „network‟ün uygulanmasıyla mükellefler
elektronik ithalat ve ihracat beyannameleri verebilme imkanına kavuĢmuĢtur. Bu
durum, Singapur‟un GSYĠH‟sının yaklaĢık %1‟i oranında bir tasarruf sağlamıĢtır.
ġili‟de EDI (Electronic Data Interchange)‟nin kullanılmaya baĢlanmasıyla iĢ
35
36
Kleitz, A. s. 167.
Komaz, Alfred, “New Instruments Simplifying Trade Procedures”, Trade Facilitation, 2003, s.250.
102
çevrelerinin ayda 1 milyon dolar tasarruf ettikleri tahmin edilmektedir.37 Slovakya
Gümrük Ġdaresi‟nde modernleĢtirme çalıĢmaları ve bilgi iĢlem teknolojilerinin etkin
bir Ģekilde kullanılmaya baĢlanmasıyla 1995‟ten beri ithalattaki gümrükleme zamanı
yarı yarıya azalmıĢtır.38 OECD‟nin bir çalıĢmasında verimsiz sınır iĢlemlerinin,
toplam iĢlem değerinin %2‟si ile %15‟i arasında bir miktar oluĢturduğu sonucuna
varılmıĢtır.39
Purdue Üniversitesi‟nden David Hummels tarafından yapılan ve daha çok
taĢımacılıkta geçen zamanın ticaret üzerindeki etkisinin anlatılmaya çalıĢıldığı „Bir
Ticaret Engeli Olarak Zaman‟ baĢlıklı çalıĢmada, üretilen eĢya için nakliye sırasında
geçen her bir günün eĢyanın % 0,8‟lik değerine eĢit olabildiğini ifade etmektedir.40
Yine aynı çalıĢmada, gümrük muayenesi için eĢyanın 4 günlük bir bekleme süresinin
pek çok eĢyaya uygulanan tarifeye eĢdeğer bir rol oynadığının tahmin edildiği ifade
edilmektedir.41
Ticaretin kolaylaĢtırılmasına iliĢkin yasal ve yapısal düzenlemelerin kendisi de
kısa vadede maliyet unsuru olabilmesine karĢın, uzun vadede maliyetleri düĢürücü ve
tasarruf sağlayıcı etkiye sahiptir.42
Ticaretin kolaylaĢtırılması, kamu sektörüne de katkılar sağlayabilmektedir. Bu
konuda,
iĢlemlerin
basitleĢtirilmesi
ve
otomasyonun
artmasıyla
gümrükte
37
Butterly, T., s..38.
Bruno, Peter, “Trade Facilitation in the Accession to the European Union”, Trade Facilitation,
2003, s.308.
39
Cattaui, M.L., s.184.
40
Hummels, David, Time As A Trade Barrier, Purdue Üniversitesi, 2001, s. 4.
41
Ibid. s. 5.
42
Kleitz,A., s.166.
38
103
kırtasiyeciliğin azaltılması ve personel sayısından tasarruf edilebilmesi örnek olarak
verilebilir.43
Sınırlarda gümrük kontrol ve iĢlemleri basitleĢtirildiği ölçüde sonradan kontrol
mekanizması ön plana çıkarılmalıdır. Sonradan kontrolün mümkün olduğu
durumlarda ve ölçüde sınırdaki kontrollerin yerini alabilmesi de önemli bir
kolaylaĢtırma aracı olabilmektedir. Etkin bir sonradan kontrol sistemi, hem devlet
gelirlerinin etkin bir Ģekilde toplanması hem de usulsüzlüklerin saptanması açısından
etkin bir mekanizma iĢlevini görmektedir.
Yukarıda
kolaylaĢtırılması
değinilen
ve
hususlardan
özelde
yola
sınırlardaki
çıkarak
iĢlemlerin
genel
olarak
ticaretin
basitleĢtirilmesi
ve
harmonizasyonunun; ekonomik büyüme ve refahı artırmaya ve yoksulluğu ortadan
kaldırmaya yardımcı olan etkili bir araç olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, bu
kolaylaĢtırma ve basitleĢtirmeler yapılırken dikkat edilmesi gereken husus toplum
güvenliğini sağlarken herhangi bir zaafa meydan verilmemesidir.
43
Ibid.s.168.
104
4. YEġĠL KORĠDOR UYGULAMASI
YeĢil Koridor, Rusya, Ġsveç ve Finlandiya gümrük idareleri tarafından sağlanan
ve Finlandiyalı ve Ġsveçli ihracatçıların Rusya‟ya yapılacak ihracat nakliyatı
hakkında elektronik ortamda önceden bilgi iletmelerini gerektiren basitleĢtirilmiĢ bir
sistemdir. YeĢil Koridor uygulaması; Finlandiya, Ġsveç ve Rusya Gümrük Ġdareleri
arasında 3 Aralık 2002 tarihinde Göteburg‟da imzalanan bir anlaĢmaya
dayanmaktadır.
Resim 2: Yeşil Koridor Projesi Açılış Töreni. Yukarıda soldan sağa Rusya, İsveç ve
Finlandiya Gümrük İdareleri Başkanları Yeşil Koridor uygulamasının açılışını
yaparken görülmektedir.
105
Taraflar arasında akdedilen Protokole göre Yeşil Koridor Projesi; Avrupa
Birliği'nden Rusya Federasyonu’na doğru eşya nakliyatına yönelik bir uygulamadır.
Protokolde de ifade edildiği gibi ticaret ve ulaşımın düzgün bir şekilde işlemesi
hususunda ortak çıkarlarının korunmasını göz önünde bulundurarak tarafların
gümrük idareleri arasında işbirliğini artırmayı amaçlamışlardır.
Protokolün 1'inci maddesinde Yeşil Koridor Projesi'nin amacı ortaya
konmaktadır. Buna göre; Yeşil Koridor, yasal bir şekilde işleyen firmalarca ihracatı
yapılacak eşyanın hem Rusya Federasyonu gümrük bölgesinin ithalat noktalarında
hem de varış gümrük idaresinde gümrükleme işlemlerini hızlandırmak, AB üye
ülkelerinden Rusya Federasyonu’na olan eşya nakliyatına ilişkin gümrük işlemlerini
basitleştirmek ve etkinliğini artırmak olarak formüle edilmektedir.44
Protokolün 2'nci maddesinde 1'inci maddede ifade edilen genel amacın nasıl
elde edilebileceğine yönelik ipuçları verilmeye çalışılmaktadır. Bu doğrultuda, Yeşil
Koridor Projesi kapsamında yer alan ihracatçılara uygun koşullar yaratılması
gerektiği, beyan edilen bilginin doğruluğunun teyit edilebilmesi, tarafların merkez
gümrük idareleri arasında taşımacılığa ilişkin bilgi alış verişinde bulunulabilmesi ve
taşımacılığın Finlandiya ile Rusya Federasyonu arasındaki sınırdan yapılmasına
müsaade edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Protokolün 4'üncü maddesinde Yeşil Koridor’un tüketim vergisi damgalı
eşyaya uygulanmayacağı belirtilmektedir.
44
Finlandiya, Ġsveç ve Rusya Federasyonu arasında imzalanan Protokol, Göteburg, 2002.
106
Protokolü imzalayan ülkeler haricindeki ülkelere proje kapatılmamış, diğer
ülkelerin de projeye dahil olmak istemeleri halinde, bunu düzenleyen bir ek
hazırlanarak bu anlaşmaya ek olarak konulacağı ifade edilmiştir.
Yeşil koridor uygulamasından ayrılmak isteyen taraf, en az altı ay öncesinden
diğer taraflara yazılı bildirimde bulunarak ve varsa mevcut olan yükümlülüklerini
yerine getirerek ayrılabilmektedir.45
Uygulama, Rusya‟ya ihracat yapan ve Rusya‟ya olan ihracat faaliyetleri ve o
ülkedeki iĢ iliĢkileri köklü (well-established) Finlandiya ve Ġsveç Ģirketlerine hitap
etmektedir. Rusya Federasyonu, YeĢil Koridor Projesi‟ne çifte faturalandırmaya
engel olması nedeniyle büyük önem atfetmektedir. Bu kapsamdaki ilk nakliyatlar
2003 yılının sonlarında pilot uygulamalar olarak baĢlatılmıĢtır.
4.1. Sağladığı Avantajlar
Nakliyat belgesi olarak TIR Karnesi gerekmemektedir.
Finlandiya tarafında daha pürüzsüz sınır geçiĢi sağlanmaktadır.
Rusya tarafında daha hızlı sınır geçiĢi ve gümrük iĢlemlerini mümkün
kılmaktadır.
Rusya Gümrük Ġdaresi transit geçiĢ teminatı talep etmemektedir.
45
Ibid.
107
Finlandiya Gümrük Ġdaresi kanalıyla ön bilgi iletilmektedir ki bu da verilerin
güvenilir olduğunu garanti etmektedir. Ġletilen bilgi sınır geçiĢ noktalarında
ve Rusya‟daki varıĢ gümrük idaresinde hazır kılınmaktadır.
Mesaj trafiği, pahalı olmayan ve ayrı lisanslar gerektirmeyen XML
(Extensible Mark-up Language) teknolojisine dayanmaktadır.
YeĢil koridor kullanıcılarının kendilerine ayrılmıĢ hizmet noktaları vardır.
Ġç transitin baĢlatılması hızlıdır.
4.2. ġartları ve Sorumlulukları
YeĢil
Koridor
uygulaması
gümrük
tarafından
verilecek
bir
yetkiyi
gerektirmektedir. Yetki verilmesinin Ģartları ise (Finlandiya için) aĢağıda sıralandığı
gibidir;
- baĢvuru sahibinin Finlandiya‟da aktif bir ihracatçı Ģirket olması
- baĢvuru sahibinin ihracat faaliyeti köklü (well established) ve ihracat hacminin
yeterli olması,
- baĢvuru sahibinin gümrük mevzuatını ciddi bir Ģekilde veya tekrar edecek bir
biçimde ihlal etmemiĢ olması,
- baĢvuru sahibinin XML mesajları iletebiliyor olması.
Yetki; yerel ihracat gümrükleme yetkisi ve kullanıcının Rusya‟daki alıcı ile
kurulmuĢ bağlantısı ile kolaylaĢtırılmaktadır.
108
4.3. YeĢil Koridor Yetkisi Verme Süreci
- Firma, Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nde yer alan DıĢ Ticaret Dairesi‟ne yazılı
baĢvurusunu yapmaktadır.
- Ġlgili gümrük bölgesinin beyanına dayanarak Finlandiya Gümrük Ġdaresi,
Rusya Gümrük Ġdaresi‟ne Ģirketin YeĢil Koridor kapsamında kabul edilmesi için
öneride bulunur.
- Rusya Gümrük makamları firmanın YeĢil Koridor kapsamında kabul edilip
edilmemesi hususunda karar verir.
- Rusya Gümrük Ġdaresi‟nin olumlu karar vermesi halinde, Finlandiya Gümrük
Ġdaresi firmaya YeĢil Koridor lisansı verir.
- Teknik açıdan denemenin yapılması aĢaması vardır.
- Bir sonraki bildirime kadar yetki yürürlükte kalmaktadır.
- Yetkinin verilmesi ücrete tabi değildir.
4.4. Rusya ve Finlandiya Arasında YeĢil Koridor Uygulamasının
AĢamaları
1- Finlandiya ihracat Ģirketi, Finlandiya‟dan Rusya‟ya ihraç edilecek eĢya ile ilgili
Helsinki‟de bulunan Finlandiya Gümrük Ġdaresi IT birimine bilgi gönderir. Bilgi,
FTP (File Transfer Protocol) bağlantısı aracılığıyla XML formatında gönderilir.
2- Finlandiya Gümrük Ġdaresi, bilgi mesajına bir tanıtma numarası (identification
number) verir ve Rusya Gümrük Ġdaresindeki Bilgisayar Merkezine (Main
109
Scientific Information Computer Center) gönderir. Bağlantı, güvenli VPN
(Virtual Private Network) bağlantısıdır.
3- Moskova‟daki Rusya Gümrük Ġdaresi Bilgisayar Merkezi bilgi mesajını alır.
Bilgi, otomatik olarak YeĢil Koridor veri tabanına kaydedilir ve FinlandiyaRusya sınırında yer alan gümrük müdürlüğüne gönderilir. Bilgisayar Merkezi,
Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟ne bilgi mesajının baĢarılı bir Ģekilde alındığına dair
sonuç mesajı gönderir. Sonuç mesajı, aynı zamanda, mesajda mantık hataları
bulunmadığını da teyit etmektedir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi de sonuç mesajını
ilgili ihracatı gerçekleĢtiren firmaya iletir.
4- Ġhracat firması olumlu sonuç mesajını alınca nakliyatı baĢlatmasına izin verilir.
Eğer sonuç mesajı orijinal bilgi mesajında hatalar olduğunu ifade ederse,
düzeltilerek yeniden gönderilmesi gerekir. EĢya, ihracatı yapan Ģirketten
ayrılmadan önce araç sürücüsüne;
- fatura,
- bilgi mesajının tanıtma numarasını da gösteren barkodlu CMR belgesi,
- gümrük ihracat belgelerinin teslim edilmesi gerekmektedir.
- TIR karnesine gerek bulunmamaktadır.
- YeĢil koridor uygulaması “home declaring” adı verilen bir basitleĢtirilmiĢ
usulle de birleĢtirilebilmektedir. Buna göre, ihracatçı gümrük belgelerini
gümrüğe gitmeden de teyit edebilmektedir.
110
5- Nakliye aracı sınırı geçer: Bu aĢamada YeĢil Koridor uygulamasını kullanan
firmaların sınıra giderken kuyruğa girmelerine gerek olmamaktadır. Finlandiya
tarafında gümrük iĢlemleri normal süreci takip etmektedir. Rusya tarafında ise,
YeĢil Koridor uygulamasını kullanan firmalara ayrı iĢlem giĢelerinde hizmet
verilmektedir. Gümrük memuru Rusya transit veri tabanından elektronik bilgiyi
çeker. Bilgi CMR belgesine yazılan barkod numarası ile bulunur. Gümrük
memuru transit belgesine gerekli bilgiyi ekler ve çıktısını alır. Rusya‟nın
Finlandiya ile olan sınır kapısı Torfyanovka (Finlandiya tarafında Vaalimaa Sınır
kapısı) gümrük müdürünün beyanatına göre normal nakliyatın iĢlemleri 25
dakika sürerken, yeĢil koridor uygulaması kapsamında bu süreç yaklaĢık 5 dakika
sürmektedir.
Sisteme yönelik program hükümet yardımı alınarak, katılımcılar tarafından
hazırlanmıĢ, ayrıca uygulamaya yönelik olarak içerisinde Bilgi Teknolojileri (IT)
bölümünde çalıĢan personelin de yer aldığı özel bir grup oluĢturulmuĢtur. Sistem,
günde 24 saat aralıksız çalıĢmakta ve oluĢturulan grup tarafından sürekli kontrol
edilmektedir.46
Verilerin güvenliği için IPSec protokolü kullanılıp, veriler internet bağlantısı
üzerinden “VPN” veya “SSL” kullanılarak gönderilebilmekte, mesajlarda daha önce
bahsettiğimiz
“XML”
standardı
kullanılmakta,
veriler
“Asenkron”
olarak
iletilmektedir. Yazılımlar IBM Websphere yazılımı ile geliĢtirilmiĢ, yazılım
46
S. B. TASOLUK, ve diğerleri, Rusya Federasyonu Gümrük Ġdaresi ile Gümrük Konuları ve “YeĢil
Koridor” konusunda Rusya‟da gerçekleĢtirilen 27-31 Ağustos 2007 tarihli Toplantı Raporu, Ankara,
2007, s. 3.
111
dıĢarıdan
bir
firmaya
yaptırılmıĢ,
iĢletmesi
ise
Bilgi
ĠĢlem
Merkezince
yürütülmektedir.47
Resim 3: Yeşil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen Hatlar. Resimde görüldüğü
üzere Torfyanovka (Rusya) Sınır Kapısında Yeşil Koridor‟dan yararlananlar için
ayrı hatlar belirlenmiştir.
47
Ibid. s. 3.
112
Resim 4: Yeşil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen İşlem Gişeleri. Torfyanovka
(Rusya) Sınır Kapısında Yeşil Koridor‟dan yararlananlar için ayrı işlem gişeleri de
mevcuttur.
113
Resim 5: Barkod Okuyucular. Bu resimde ise daha önce bahsedilen barkod
numaralarının okunmasında kullanılan barkod okuyucular görülmektedir.
6- YeĢil Koridor uygulamasını kullanan firmalar güvenilir olarak addedildiklerinden
Rusya Gümrük Ġdaresi eĢya için herhangi bir teminat ödemesi talep
etmemektedir. VarıĢ gümrük müdürlüğünde beyan sahibinin verdiği bilgiye göre
eĢya beyan edilir. YeĢil Koridor yoluyla verilen bilgi karĢılaĢtırma kontrolleri
amacıyla kullanılmaktadır.
114
Normal ticaret hacmi dikkate alındığında, sistemden faydalanan Ģirketlerin
sayısı oldukça düĢük kalmaktadır. Bunun sebebi, Rus yetkililerin yeni Ģirketleri
kabul etmeyiĢidir. ġu anda Finlandiya Ģirketlerinden henüz kabul edilmemiĢ 8 yeni
baĢvuru bulunmaktadır. ġirketleri bilgilendirme bakımından yaklaĢık 60 Finlandiya
Ģirketi 2004-2005 yılında YeĢil Koridor hakkındaki bilgilendirici faaliyetlere
katılmıĢlardır.48
Finlandiya ile Rusya arasında YeĢil Koridor uygulamasını kullanan araçların
yıllara göre dağılımı ve toplam araç sayısına oranı ise aĢağıdaki tablodan
izlenebilmektedir.49 AĢağıdaki tabloda görüleceği üzere sistemden yararlanan
araçların oranı oldukça düĢük kalmaktadır.
Tablo 6: YEġĠL KORĠDORU KULLANAN ARAÇ SAYISININ
TOPLAM ARAÇ SAYISINA ORANI
YeĢil Koridoru Kullanan
Araç Sayısı
Tüm Araç Sayısı
%
2005
2468
162.186
1,52
2006
2962
203.181
1,46
200750
1815
130.985
1,39
48
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu
Benchmarking Projesi kapsamında 22-24 Mayıs 2006‟da Finlandiya‟ya yapılan alan ziyareti raporu
eki, Ankara, 2006.
49
S. B. TASOLUK, ve diğerleri., s. 5.
50
2007 yılının ilk altı aylık verilerini kapsamaktadır.
115
ġekil 3: Finlandiya ve Rusya Arasında YeĢil Koridor Uygulamasının ġematik
Anlatımı
Yeşil Koridor
Finlandiya Gümrük
İdaresi
İhracat
Şirketi
Rusya Gümrük
İdaresinde Bilgi
Teknolojileri Merkezi
Finlandiya Sınırındaki
Gümrük Müdürlüğü
Rusya Sınırındaki
Gümrük Müdürlüğü
Varış Gümrük
İdaresi
İthalat
Şirketi
Taşımacılık
Şirketi
14.04.2005
Finlandiya ve Rusya Arasındaki Sınır
The Green Channel
2
Halihazırda Gümrük MüsteĢarlığı ile Rusya Federasyonu ve Ukrayna Gümrük
idareleri ile ayrı ayrı yeĢil koridor uygulanmasına iliĢkin görüĢmeler ve çalıĢmalar
sürdürülmektedir. Bu bağlamda, Gümrük MüsteĢarlığı‟ndan bir heyet 27-31 Ağustos
2007 tarihlerinde Rusya Federasyonu Gümrük Ġdaresi‟ni ziyaret etmiĢtir.
Konu ile ilgili Rus Gümrük Yetkilileriyle yapılan görüĢmelerde uygulamada
herhangi bir sorunun yaĢanmayacağının düĢünüldüğü ve bilgileri güvenli olarak
değiĢtirme konusunda altyapımızın ve kullandığımız programların yeterli olacağı
heyetimiz tarafından dile getirilmiĢtir. Ancak, kesin olarak belirli bir Ģey
116
söyleyebilmek
için
elektronik
mesajlarda
doldurulması
gereken
alanların
belirlenmesine ihtiyaç duyulduğu da vurgulanmıĢtır.
Aynı ziyarette heyetimiz tarafından sistemin uygulanmasındaki en büyük
sorunun dil problemi
olacağı vurgulanmıĢtır. “Text” olarak gönderilecek
ihracatçının, ithalatçının, taĢıyıcının adı ve adresi gibi bilgilerin sağlanmasında Latin
alfabesinin kullanılması ve ağırlık birimlerinde galon, pound gibi ifadelerin yerine
kg, ton gibi ifadelerin kullanılması durumunda herhangi bir problem yaĢanmayacağı,
ancak GTĠP‟in yazılması aĢamasında Ġngilizce probleminin olacağının düĢünüldüğü
vurgulanmıĢtır. Finlandiya ile uygulanan sistemde HS kodunun ilk dört rakamının
talep
edildiği,
Türkiye
ile
uygulanması
planlanan
sistemde
de
bunun
kullanılabileceği ancak sorunun dört rakamdan sonraki aĢamada ortaya çıkabileceği,
eĢyanın dört rakamdan sonraki bölümünde ayrıntılı tanımının yapılmasının Ġngilizce
açısından problem olabileceğinin düĢünüldüğü ifade edilmiĢtir.51
51
Ibid. s. 4.
117
5. ENTEGRE SINIR YÖNETĠMĠ KAVRAMI
5.1. Genel Olarak Entegre Sınır Yönetimi
Entegre Sınır Yönetimi (ESY), kiĢilerin ve eĢyanın sınır geçiĢlerindeki
iĢlemlerini kolaylaĢtırırken, güvenli sınırlar ve ulusal hukuki gerekliliklerin de yerine
getirilmesi gibi hususları bağdaĢtırabilmek için sınırdaki kuruluĢların organizasyonu
ile sevk ve idaresini kapsamaktadır.
ESY iki ayrı anlamda düĢünülebilmektedir. Ġlk olarak, bir ülkede veya gümrük
birliğinde kamu kuruluĢlarının ulusal entegrasyonu; ikincisi ise komĢu ülkeler
arasında uluslararası entegrasyonun sağlanması durumlarıdır. Bununla birlikte, her
iki durumda da sınır kuruluĢlarının genel olarak etkinliği için havalimanlarında,
deniz limanlarında ve sınır geçiĢ noktalarında iĢbirliğine, paralel çalıĢmaya ve
eĢgüdüme ihtiyaç göstermektedir. GiriĢ noktalarında eĢya ile ilgili iĢlemlerin
yapılması için gümrük idareleri en iyi konumlanmıĢ durumdadır. Sınır polisi ise daha
çok kiĢilerle ilgili iĢlemlere odaklanır ve kiĢilerin sınırı yasadıĢı yollardan geçmesini
engellemeye çalıĢır. Bu nedenle, ESY‟de ağırlık gümrük idarelerinde olmaktadır.
Yukarıda değinilen her iki ESY biçiminde de eĢya ve kiĢiler ile ilgili
sorumlulukların açık bir Ģekilde tarifinin yapılması gerekmektedir. Bu sorumluluklar
farklı iĢlemler gerektirirken (örn. EĢyanın sınıflandırılması, araç ve eĢyanın
muayenesi, gelir toplama ve gümrük açısından iĢlemin tesciline karĢılık vize tescili,
118
sağlık ve yasadıĢı göç konusundaki iĢlemler) eğitim ve teknoloji kullanımının
geliĢimi sınırdaki entegrasyonu artırmıĢtır. 52
Hangi entegrasyon biçimi söz konusu olursa olsun, ilgili ülkenin komĢu ülke
veya ticaret ortağı ile bir uyumlaĢtırma veya entegrasyona gitmeden önce kendi iĢ
süreçlerini entegre edebilmelidir.
Siyasi Ġrade:
ESY geliĢtirmek için gerekli organizasyonel değiĢikliklere giriĢmeden önce
konunun en üst düzeyde siyasi destek bulabilmesi gerekmektedir. Bu konudaki istek
ve irade pek çok ülkede baĢbakan veya ilgili kuruluĢlar üzerinde otoriteye sahip bir
yetkili tarafından ortaya konmaktadır.53 Bu konuda atılacak adım her iki tür ESY için
de bir çalıĢma grubu veya görev gücü kurulmasını içermektedir. Bundan baĢka,
ESY‟nin uygulanabilmesi için baĢka bir otorite belirlemenin gerekli olup olmadığına
da yasalar ve diğer yasal düzenlemeler de incelendikten sonra karar verilmesi
gerekmektedir. Daha sonra, sürece liderlik etmek için bir kuruluĢ belirlenmektedir.
Etkili ve baĢarılı bir ESY, genellikle ulusal kuruluĢlar arası iĢbirliği ile
baĢlamaktadır.54
52
http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for
Transportation and Trade (GFP))
53
Ġlerleyen bölümlerde görüleceği üzere Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik
hazırlanan Ulusal Eylem Planı da Sayın BaĢbakanımızın onayına sunulmuĢ ve Plan onaylanmıĢtır.
54
http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for
Transportation and Trade (GFP))
119
ESY Programları aynı zamanda ulusal ve uluslararası ESY programları
Ģeklinde de düzenlenip uygulanabilmektedir.
Ulusal ESY Programlarının Uygulanması:
Ulusal düzeyde, kuruluĢlar arası eĢgüdüm sadece devlet içerisindeki kuruluĢlar
arası iĢbirliğine iĢaret etmektedir. Bu durumda, bütün düzenleyici sınır kuruluĢlarının
görev ve sorumlulukları belirlenerek, sistemler, veri unsurları ve uygulanacak
süreçler üzerine anlaĢmalara varılması söz konusu olmaktadır. En güncel ve etkili
haliyle ulusal entegrasyon, bir „tek pencere (single window)‟ye varabilir. Bununla
birlikte, etkili bir ESY, sadece iĢ akıĢlarının ve iĢlemlerin iyileĢtirilmesiyle de
baĢlayabilmektedir.
Pek çok ulusal entegrasyon, önce, bir kuruluĢun kendi görevleri ile ilgili iĢleri
tek düze (uniform) bir Ģekilde uygulanan bir iĢlemler, süreçler ve veri unsurlarına
dönüĢtürmesi ile meydana gelmektedir. Daha sonra, kuruluĢlar, görevler ile ilgili
iĢleri karĢılaĢtırarak gereksiz olanları belirlemek ve güvenlik açısından düĢük katma
değere sahip olanları tespit etmek için birbirleriyle çalıĢmaktadırlar.55
KuruluĢlar; tek bir sınır kuruluĢu olarak örgütlenebilecekleri gibi birbiriyle
çakıĢan ve gereksiz düzenlemeleri de daha küçük alt gruplara tevdi ederek azaltan ve
Mutabakat Zaptı (MoU) olarak adlandırılan anlaĢmalara varabilmektedirler. Örn. 11
Eylül 2001 olaylarından sonra, ABD Ġç Güvenlik Bakanlığı (Department of
55
Ibıd.
120
Homeland Security) ABD Tarım Bakanlığı ile bir MoU imzalayarak daha önce
Tarım Bakanlığı yetkisine giren bazı muayene ve kontrollerin kendilerine
bırakılmasını sağlamıĢtır.
Sınır Yönetimi sorumluluklarının yakınlaĢtırılması geçtiğimiz birkaç yılda
geliĢme göstermiĢtir. Bu geliĢimin baĢlıca iki örneği Tek Ġdari Belge (TĠB) ve Tek
Pencere (Single Window) kavramlarıdır. TĠB halihazırda öncelikle AB‟de eĢyanın
giriĢi için gümrük tarafından gerekli görülen verilerin toplanması amacıyla
kullanılmaktadır. MenĢe ġahadetnamesi, ATA Karneleri ve diğer bazı gümrük
verilerini kapsamasına rağmen henüz gümrükle ilgili olmayan giriĢ verilerini
içermemektedir.
Bu konuda geliĢme gösterilen ikinci bir alan „Tek Pencere‟ kavramıdır.56 Tek
Pencere, ithalatçının veya ihracatçının gerekli bütün bilgi ve belgeleri belirlenmiĢ bir
giriĢ ülkesi kuruluĢuna sadece bir kez vermesidir. Bilgi ve belgeleri alan kuruluĢ,
bunları diğer ilgili kuruluĢlara iletir. Bu kuruluĢlar, eĢyanın muayene için
durdurulması veya geçiĢine izin verilmesi hususunda karar verebilmek için risk
yönetimi faktörlerini uygulayabilmektedirler. Tek Pencere‟de, her ne kadar yüksek
teknolojili bilgi ve iletiĢim sistemleri daha etkili olsalar da tek pencere uygulaması
için bu sistemler bir zorunluluk değildir.
57
Tek pencere ile aynı çerçevede ele
alınabilecek bir baĢka kavram, „Tek Durak Noktası (One Stop Shop)‟dır. Bu kavram,
56
Dünya Gümrük Örgütü tarafından „Tek Pencere‟ kavramı, ticaret ve taĢımacılık ile iĢtigal eden
tarafların ithalat, ihracat ve transit ile ilgili düzenleyici gereklilikleri yerine getirebilmek için
standartlaĢtırılmıĢ bilgi ve belgeleri tek bir giriĢ noktasından yükleyebilmesi Ģeklinde
tanımlanmaktadır. Ayrıca, Tek Pencere kavramının ticareti kolaylaĢtırıcı bir unsur olduğu da
vurgulanmaktadır. (http://www.wcoomd.org/ie/wto/Single%20Window%20Concept)
57
http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for
Transportation and Trade (GFP))
.
121
ilgili otoritelerce eĢyanın aynı zamanda ve aynı yerde kontrol edilmesinin
sağlanmasını ifade etmektedir.
TĠB ve Tek Pencere gibi sistemlerin entegrasyonunu kuran mevzuat, kamu
kuruluĢları tarafından gerek duyulacak minimum ve maksimum bilgi listesini de
belirleyebilmektedir.
Tek Pencere‟nin kullanımı dünya çapında yaygınlaĢmaktadır. Avustralya
versiyonu (Tradegate), ihracat dokümantasyonunu ve gümrüklemeyi hızlandırmak
için e-ticaret sistemine ulusal çıkarları entegre etmektedir.
Çin‟deki e-port (e-liman) ulusal entegrasyonun baĢka bir örneğini vermektedir.
Bu sistem, beyanname vermeyi ve diğer ticaretin kolaylaĢtırılması iĢlemlerini çevrim
içi (on-line) olarak mümkün kılmak için uzaktan dosyalama ve ihracat vergisi geri
ödemelerini uygulamayı amaçlamaktadır.58
58
Türkiye‟de de Tek Pencere (Single Window)‟ye yönelik adımlar Gümrük MüsteĢarlığı‟nın
koordinasyonunda atılmaya baĢlanmıĢtır. Ülkemizde yürütülen DıĢ Ticarette e-Belge Projesi ile dıĢ
ticarette kullanılan belgelerin basitleĢtirilerek elektronik ortama taĢınması, elektronik ortamdaki
çalıĢmanın hızlı, güvenilir ve etkin biçimde gerçekleĢtirilmesi hedeflenmektedir. Ġlgili kurumlarca dıĢ
ticaret iĢlemleri sırasında düzenlenen belgeler birbirleri ile uyumlu hale getirilerek, elektronik ortama
taĢınacak ve dıĢ ticarette taraf olan kurum ve kuruluĢların bu belgelere hızlı ve güvenilir bir biçimde
eriĢimi sağlanacaktır. Bu projeyi tek pencereye giden bir yol olarak yorumlamak mümkündür. DıĢ
ticarette kullanılan belge akıĢının elektronik ortama taĢınması amacıyla, proje daha dar kapsamda
simülasyon uygulaması olarak Gemlik Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü‟nde 04.01.2006 tarihinde
baĢlatılmıĢtır. Beyanname ekinde istenen belgeler ile ilgili bilgiler belgeyi veren kurumdan elektronik
ortamda alınabilmektedir.
DıĢ Ticarette e-Belge Projesi ÇalıĢmaları kapsamında yer alan, Gümrük Beyannamesi ekinde aranan
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından verilen Garanti Belgesi bilgilerinin Bakanlıktan elektronik
ortamda
alınabilmesi,
Gümrük
MüsteĢarlığı‟ndan
ekinde
Garanti
Belgesi aranmıĢ
kapanmıĢ ithalat beyannameleri bilgilerinin Bakanlığa elektronik ortamda iletilebilmesi amacıyla
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile MüsteĢarlığımız arasında 29.05.2007 tarihinde bir Protokol
imzalanmıĢtır.
122
EĢyanın gümrüklemesinin entegrasyonuna benzer bir yaklaĢım kiĢilerin giriĢini
düzenlemek için de kullanılabilmektedir. Buna AB‟nin Schengen uygulaması örnek
olarak verilebilir. Ulusal sınır entegrasyonuna uygun bir baĢka yaklaĢım bütün sınır
sorumluluklarıyla donatılmıĢ bir sınır kuruluĢu oluĢturulmasıdır. ABD‟deki Ġç
Güvenlik Bakanlığı (Department of Homeland Security) bunun bir örneğidir. Bu reorganizasyon daha önce 22 farklı kuruluĢ tarafından yapılan iĢlemleri bir tek
kurumda toplamıĢtır. Ve bu düzenleme ile ABD‟nin sınırlarında bir “tek yüz” ile
karĢılaĢılmaktadır.
Uluslararası ESY‟nin Yararları:
Uluslararası ESY, çok sayıda ülke arasında ortak sınır iĢlemlerini
uyumlaĢtırmak ve entegre etmeyi kapsamaktadır. Önemli bir yönetim fonksiyonu,
DGÖ
Revize
Kyoto
UyumlaĢtırılması
kolaylaĢtırılabilecek
SözleĢmesi
Uluslararası
katılımcı
ve
BM
SözleĢmesi
ülkeler
EĢyanın
gibi
arasındaki
Sınır
Kontrollerinin
anlaĢmaların
politikaların
kabulü
ile
eĢgüdümüdür.
Entegrasyonun bitiĢik komĢu ülkeler arasında olması daha olası iken ortak sınır
iĢlemlerinin entegrasyonu daha uzak ikili ticaret ortakları arasında da olabilmektedir.
Bunun gerçekleĢebilmesi için katılımcı ülkelerin kendi içerisinde (ulusal entegrasyon
gibi) bazı hususların gerçekleĢmesi gerekmektedir. Bu durum, ayrıca, ortak
standartlar,
muayene
yöntemleri
ve
çalıĢma
saatleri
gibi
hususların
uyumlaĢtırılmasının kabulünü kapsamaktadır.59
59
http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for
Transportation and Trade (GFP))
123
Uluslararası ESY Programlarının Uygulanması:
Uluslararası ESY programlarının uygulanması için en iyi seçenek spesifik sınır
yönetimi sorunları ve hedeflerine dayalı bölgesel ve ulusal stratejilerin müzakere
edilmesidir. Bu stratejilerin uygulanabilmesi için eylem planları genellikle ayrı ayrı
ülkelerce geliĢtirilir. Fakat, bunların komĢu ülke planlarıyla tutarlı olabilmesi
gerekmektedir.
Uygulama için Ģöyle bir çerçeve önerilebilir:
BaĢbakan veya bir diğer üst düzey otoritenin ricası veya talimatı üzerine;
- Her bir sınır kuruluĢu görev amaçlarının bir envanterini çıkarır.
- Her bir ilgili kuruluĢun görev amacını incelemek üzere bir görev gücü veya
çalıĢma grubu oluĢturulur.
- Grup, sınır gerekliliklerinin ortak bir tablosu ve bu tablonun mükelleflere en
az maliyetle verimli bir Ģekilde yönetilebileceğine iliĢkin bir plan geliĢtirmekle
görevlendirilir.
-Gerekli
ve
uygun
olduğu
ölçüde,
giriĢ
noktalarında
düzenleyici
sorumlulukların bir tek kuruluĢ tarafından yerine getirilmesini sağlayabilmek için,
her bir kuruluĢun bir anlaĢma, sözleĢme veya bir mutabakat zaptına dahil olması
teĢvik edilir.
Bu hususta hazırlanacak bir eylem planının ise aĢağıdaki unsurları içermesi
beklenmelidir:
124
- Veri sunumu için tek nokta; her bir kuruluĢa verilerin ayrı ayrı sunulması,
giriĢ noktalarında sınır geçiĢlerini yavaĢlatır ve trafiği arttırır. Bu nedenle, bir tek
yerden, tek bir kuruluĢ tarafından bilgi toplanması ile daha fazla verimlilik sağlanır.
Bu kuruluĢ ilgili kuruluĢlarla bu bilgileri paylaĢabilecektir.
- Gümrükleme öncesi programlar; giriĢ noktalarında eĢyanın veya kiĢilerin
daha önceden incelenebilmesi fazla trafiği veya kuyrukta beklemeyi azaltabilir.
- Kapasitenin geliĢtirilmesi de eylem planlarında değinilebilecek bir baĢka
unsurdur.60
Sonuç ve Verimliliğin Değerlendirilmesi ve Ölçülmesi:
Bir ESY programının önemli bir unsuru sevk ve idaresidir. Performans ve
verimlilik; azalan maliyetler ve sınır geçiĢlerinde minimize edilmiĢ sürelerle
belirlenebilmektedir. Bu faktörlerin ölçülmesi için, gerekli ölçümlerin yapılabilmesi
ve bilgilerin toplanması gerekmektedir. Performansın ölçülebilmesi için bir baĢka
yöntem çeĢitli paydaĢlarla diyaloğa girilmesidir. MüĢteri tatmini daima bir programın
baĢarısının iyi bir ölçüm kriteridir.
ESY Stratejilerinin ve prosedürlerinin ulusal çapta uygulanması maliyetleri
düĢürür, verimlilikleri yükseltir, güvenliği artırır ve ticareti kolaylaĢtırır. Sınır
yönetiminin uluslararası düzeyde entegre edilmesiyle yine bilgi ve sınırdaki
kaynaklar paylaĢılabilirken, maliyetler düĢürülerek performans artırılabilmektedir.
Tek Pencere programı pek çok ESY projelerinin amacı iken, önemli giriĢ
60
Ibid.
125
noktalarında sınır yönetiminin entegrasyonuna yönelik daha basit iyileĢtirmeler
yapılması da mükellefler için iĢ ortamını önemli ölçüde iyileĢtirebilmektedir. 61
5.2. AB’nin Entegre Sınır Yönetimine YaklaĢımı
Avrupa Birliği‟nde iç sınırların kalkmasıyla, dıĢ sınırlarda alınacak güvenlik ve
kontrol önlemlerinde bir „tekdüzeliğe‟ gidilmesi ve bu tekdüzeliğin bütün AB
toplumlarına eĢit ve üst düzeyde güvenlik sağlaması ve AB ülkeleri arasında
sorumluluk ve görevlerin paylaĢımını gerektiren bir sisteme ihtiyaç duyulmuĢtur. Bu
ihtiyacı karĢılayacak bir kavram olarak „Entegre Sınır Yönetimi‟ kavramı ortaya
çıkmıĢtır.
AB müktesebatında Entegre Sınır Yönetimi kavramına özellikle 15-16 Ekim
1999 tarihli Tampere Zirvesi‟nin 25. maddesi, Laeken Avrupa Konseyi (14-15 Aralık
2001) kararları, Sevilla Avrupa Konseyi (21-22 Haziran 2002) kararları ve Schengen
Müktesebatı temel teĢkil etmektedir. Bu geliĢmelerden ilki olan Tampere Zirvesi
Kararlarının 25. maddesi, “Avrupa Birliği Sığınma ve Göç Ortak Politikası” baĢlığı
altında yer almakta olup,
“Schengen Müktesebatının Birliğe entegrasyonunun bir sonucu olarak, aday
ülkeler bu müktesebatı ve daha sonra bunun üzerine inşa edilecek önlemleri
tamamıyla kabul etmek zorundadırlar. Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği‟nin
61
Ibid.
126
gelecekteki dış sınırlarının uzmanlık eğitimi almış profesyoneller tarafından etkin
denetiminin önemini vurgulamaktadır”
ifadesiyle konunun önemi belirtilmiĢtir.
Tampere Zirvesi Kararlarının 25. maddesinin baĢlığından da anlaĢılacağı üzere,
AB‟nin gelecekteki dıĢ sınırlarının askeri olmayan profesyonel birimlerce
denetlenmesi yönündeki amacın gümrük kaçakçılığı ile ilgisi bulunmamakta olup,
doğrudan sığınma ve göç politikası ile ilgilidir.
Ayrıca, Laeken Avrupa Konseyi (14-15 Aralık 2001) kararlarının 42.
maddesinde Ģöyle denmektedir: “Birliğin dış sınır kontrollerinin daha iyi yönetilmesi
terör, yasadışı göç ve insan ticaretine karşı mücadelede yardımcı olacaktır. Avrupa
Konseyi, Konsey ve Komisyondan dış sınır kontrolünden sorumlu hizmetler arasında
işbirliği düzenlemelerini oluşturmalarını ve dış sınırları kontrol edecek bir düzenek
veya ortak hizmetlerin yaratılabileceği koşulları incelemelerini istemektedir.”
Sevilla Avrupa Konseyi (21-22 Haziran 2002) kararlarının 31. maddesinde,
yasadıĢı göçle mücadele etmek için alınacak önlemlerin önemi, dıĢ sınırların
eĢgüdümlü ve entegre yönetiminin aĢamalı olarak baĢlatılması ve Birliğin üçüncü
ülkelerle iliĢkilerine göç politikasının entegrasyonun önemi özellikle vurgulanmıĢ,
33. maddesinde, yasadıĢı göçle mücadele için önlemlerin uygulanmasının AB‟nin
daimi uzun süreli bir hedefi olduğu hatırlatılmaktadır.
127
Laeken‟deki Avrupa Konseyi‟nin çağrısına bir cevap olarak Komisyon, Mayıs
2002‟de konunun çok boyutlu doğasını yansıtan, dıĢ sınırlarının yönetimi için bir
Entegre Avrupa Stratejisi hazırlamıĢtır.62 Bu stratejiyle esas amaç, dıĢ sınırlarda
güvenliği ve diğer kontrolleri iyileĢtirmek ve yasal ticaret ile yolcuların
hareketlerinin kolaylaĢtırılması olarak benimsenmiĢtir. Bununla birlikte, bu strateji
daha çok kiĢilerin kontrolü üzerine odaklanmıĢtır.
Bu stratejiyi tamamlamak üzere, Komisyon 24.07.2003 tarihli bir Tebliğ
(Communication) yayımlamıĢtır.63 “DıĢ Sınırların Entegre Yönetiminde Gümrüğün
Rolü” konulu, Konsey, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Ekonomik ve Sosyal
Komitesine Yönelik Tebliğ‟in önsöz kısmında, kiĢilerin kontrolünü ana sorumluluk
olarak bilen Sınır Muhafızları ve eĢyanın kontrolünden sorumlu olan Gümrük
makamlarının; özgürlük, güvenlik ve adalet vadeden bir alanda vatandaĢların üst
düzeyde korunmasını sağlamak konusunda ortak bir amaca sahip oldukları ifade
edilmektedir. Ayrıca, görevlerinin tamamlayıcı niteliğinin, aralarındaki sinerjiyi
artırmayı, birbirlerinin farklı güçlerinden yararlanmayı ve daha etkili iĢbirliğini
garanti eden mekanizmalar oluĢturulmasını arzu edilir kıldığı ifade edilmektedir.
Tebliğde, daha çok eĢya trafiğine odaklanılmıĢ ve Gümrüğün eĢya trafiği için
kullandığı mevcut yöntemlerin artan güvenlik endiĢesini gidermeye yetmediği
belirtilmiĢtir. Bu nedenle, Tebliğ, yasal ticarete engeller çıkarmadan güvenliğe iliĢkin
tehditlerle mücadele yöntemlerinin temelden değiĢmesi gerektiğini belirtmiĢtir.
62
63
COM(2002) 233 final, 7.5.2002.
COM(2003) 452 final, 24.07.2003.
128
Bütün üye ülkelerin bu alanlarda aktif olduğu, fakat önlemler, öncelikler,
ekipman ve diğer kaynaklar konusundaki yatırımların bir üye ülkeden diğerine
değiĢtiği belirtilmiĢtir. Topluluk düzeyinde güvenlik kontrollerine iliĢkin bir
tekdüzelik ve uyum bulunmadığı belirtilmiĢtir. Bu nedenle, eĢya üzerindeki mevcut
güvenlik kontrollerinin Topluluğun dıĢ sınırları boyunca bütün noktalarda yüksek ve
eĢit düzeyde bir koruma sağlaması için iyileĢtirmeler gerektiği ifade edilmektedir.
Tebliğde, Gümrüğün sınırda bazen kiĢilerin kontrolünden sorumlu birimlere
yardım ettiği, bununla birlikte, eĢya üzerinde yeterli güvenlik kontrollerini yürütmek
için yeterli uzmanlığa sadece Gümrüğün sahip olduğu bilgisine de yer verilmiĢtir.
Bunun yanında, Gümrük ve polis ile diğer otoritelerin kendi bilgi, kaynak ve
sistemlerine sahip oldukları belirtilmiĢ ve bu bilginin daha büyük oranda
paylaĢılmasıyla suçun tespitinde anahtar rol oynarken, her otoritenin de kendi
yetkilerini korumaya devam edebileceği ifade edilmektedir. Bu tebliğe göre
Gümrüğün iki ayrı rolü olacaktır:
-
Topluluk ve ulusal ekonomik ve mali çıkarları korumak için vergi ile ilgili
ticari rol,
-
Avrupa toplumunu korumak için güvenlik ve emniyet rolü.
Bu rollerden birincisi kapsamında yer alacak kontrollerin büyük bir kısmı sınır
kapısı haricindeki yerlerde de yapılabilecekken, ikincisi kapsamına girenler sadece
sınır kapısında yapılabilmektedir.
129
Tebliğde bir husus özellikle vurgulanmıĢtır. Buna göre, Gümrük kontrollerinde
Topluluk hukuku ile düzenlenen kısıtlamalar ve yasaklamalar da dahil olmak üzere
Topluluk kurallarının tekdüze bir Ģekilde uygulanması gerekmektedir. Bu gereklilik,
Topluluğun dıĢ sınırlarının herhangi bir noktasında oluĢacak zaafın sadece o zaafa
yol
açacak
üye
ülkeyi
değil
bütün
Topluluğu
etkileyebilmesinden
kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, üye ülkelerin kontrolleri uyumlaĢtırılırken belli bir
standardın altında olmamasına da dikkat edilmesi diğer bir önemli husus olarak
ortaya çıkmaktadır. 64
Söz konusu Tebliğ‟de üye ülkelerin uyumlu bir Ģekilde hareket edebilmeleri
için bazı unsurlara yer verilmiĢtir. Buna göre;
-
Ortak ve akılcı bir risk yönetimi stratejisi temel bir baĢlangıç noktası
olabilecektir.
-
Yeterli düzeyde insan kaynağı ve ekipmanın mevcut olması da önemli bir
husustur.
-
Üçüncü bir unsur ticaretin kolaylaĢtırılmasının güvenliğin zaafa uğratılmadan
yapılmasıdır.
-
Diğer bir unsur olarak “sorumluluğun paylaĢılması” kavramına yer
verilmiĢtir. Burada, ticaret ortakları arasındaki kontrollerde sorumluluk
paylaĢımı söz konusudur. Amerika BirleĢik Devletleri‟nin konteyner
güvenliği ile ilgili ve eĢya bir ülkeden diğerine hareket ederken verilerin
64
Ibid.s.8-9.
130
paylaĢılmasını öneren giriĢimi de yüksek riskli trafiğin daha etkin teĢhisi
amacıyla ortaya atılmıĢtır.
-
Son olarak Topluluk dıĢı ülkelerle yakın iĢbirliği ve eĢgüdümün önemine de
vurgu yapılmaktadır. 65
Anılan Tebliğin “Sonuç ve Değerlendirme” bölümünde Gümrüğün, Topluluğun
güvenliğini ve ekonomik geliĢimini korumak için eĢya kontrolünde baĢlıca
sorumluluğu taĢıdığı belirtilmiĢ, bununla birlikte, gümrük kontrol ve çalıĢma
yöntemlerinin de Topluluğu ve vatandaĢlarını suçlulara ve teröristlere karĢı korumak
için yeniden yapılandırılması gerektiği vurgulanmıĢtır. Bunun da sadece yeni
organizasyonel yapılar değil, otoriteler arasında yakın iĢbirliği ve eĢgüdüm için yeni
mekanizmalar da gerektireceği ifade edilmiĢtir. Son olarak, bu stratejinin baĢarılı
olabilmesi için Gümrüğün öncü ve dinamik koordinatör güç olması tavsiye
edilmektedir. 66
Entegre Sınır Yönetimi kavramının bir baĢka boyutunu Schengen Müktesebatı
oluĢturmaktadır. Schengen SözleĢmesinin amacı, kısaca, Schengen‟e üye ülkeler
arasında iç sınırların kaldırılması, bunun yanında, Schengen bölgesinin dıĢ sınırlarını
en üst düzeyde güvenlik önlemleri ile donatmak ve güvenliği temin etmektir. AB‟ye
aday ülkeler, üyelik öncesinde Schengen SözleĢmesinin yükümlülüklerini yerine
getirmekle yükümlüdürler. 1997 yılında Amsterdam‟da Schengen Mevzuatı AB
mevzuatına dahil edilmiĢtir. Amsterdam AntlaĢmasına ek olarak hazırlanan
Amsterdam Protokolü‟nün 8. maddesinde “Avrupa Birliği‟ne yeni üye ülke alımına
65
66
Ibid. s.11-15.
Ibid.s.16.
131
iliĢkin müzakerelerde Schengen Mevzuatı‟nın tamamen kabul edilmesi gereken bir
mevzuat olduğu” hüküm altına alınmaktadır.67
Schengen kurallarının daha iyi uygulanmasına yönelik olarak ġubat 2002‟de
Schengen Değerlendirme Grubu tarafından aday ülkelere en iyi Schengen
uygulamalarını tanıtmak, aynı zamanda üye ülkelerin de aynı standartlara ulaĢmasını
tavsiye etmek amacıyla Schengen Kataloğu hazırlanmıĢtır. Kataloğun “Tavsiyeler ve
En Ġyi Uygulamalar”ın tanıtıldığı B-Bölümü, 1 no‟lu “Strateji ve Organizasyonel
Yapı” baĢlığı altında “Sınır yönetiminin genel stratejisi ve risk yönetiminin
gerçekleştirilmesinde” en iyi uygulamanın “askeri güç olmayan-Yetkili Kamu
Makamının
Profesyonel
Polis/Sınır
Muhafız
Gücü
olması
gerektiği”
vurgulanmaktadır.
Gerek Tampere Zirvesi Kararlarının 25. maddesinin yer aldığı “Avrupa Birliği
Sığınma ve Göç Ortak Politikası” bölümünün ve ilgili diğer Avrupa Konseyi
kararlarının gerekse Schengen Kataloğunun bir bütün olarak incelenmesinden de
anlaĢılacağı üzere, bu profesyonel birimin, özellikle yolcu giriĢ-çıkıĢlarında seyahat
belgelerinin kontrolü ile ilgili görev yapacağı açıktır. Zira, Kataloğun 6 no‟lu
“Ulusal/Dahili ĠĢbirliği” baĢlıklı bölümünde ise, Gümrük, Polis ve Sınır Muhafızları
arasında da sıkı bir iĢbirliği ve bilgi değiĢiminin olması gerektiği belirtilmektedir.68
67
http://ec.europa.eu, Avrupa Komisyonu, Abolition of internal borders and creation of a single EU
external frontier, Belçika, 2005.
68
Betil BAYAR KOCACIKLI, „Entegre Sınır Yönetimi’ Uzmanlık Tezi, T.C. BaĢbakanlık
Gümrük MüsteĢarlığı, 2005, Ankara. s.107.
132
5 Aralık 2006‟da Finlandiya ĠçiĢleri Bakanı Kari RAJAMAKI baĢkanlığında
toplanan AB Adalet ve ĠçiĢleri Konseyi, “Entegre Sınır Yönetimi” ile ilgili “Entegre
Sınır Yönetimi Stratejisi” olarak da adlandırılan bazı kararlar almıĢtır. Buna göre, bir
üye devletteki sınır kontrolü düzeyi bütün Schengen bölgesini etkileyeceğinden,
AB‟de “Entegre Sınır Yönetimi”nin devamlı olarak geliĢtirilmesi gerekliliğine yer
verilmiĢtir.
Konsey; sınır kontrolünü, kiĢilerin sınır aĢırı hareketi ile ilgili Tüzükte (the
Schengen Borders Code) de değinildiği gibi “Entegre Sınır Yönetimi”nin en temel
parçası olarak nitelemiĢtir. Ayrıca, sınır yönetiminin üçüncü ülkeler, AB‟ye komĢu
ülkeler ve üye devletlerin kendi topraklarındaki önlemlerden oluĢtuğu ifade
edilmiĢtir. Kararlar kapsamında, aynı zamanda, Avrupa Sınırlar Ajansı (European
Borders Agency) Frontex‟in69 alması gereken en acil geliĢtirme tedbirlerini de
saymıĢ ve bu tedbirlerin; ortak operasyonların etkili uygulanması, bölgesel iĢbirliği
düzenlemeleri ve özellikle operasyonel düzeyde daha ileri seviyede ortak risk analizi
sisteminin geliĢtirilmesini kapsadığı belirtilmiĢtir. Kararlar, Akdeniz bölgesindeki
özel duruma özellikle dikkat çekmiĢ ve en kısa zamanda ortak operasyonel tedbirlere
çağrıda bulunmuĢtur.
Üye devletler, Finlandiya modeli doğrultusunda; polis, Gümrük ve sınır
muhafızları kurumları arasındaki iĢbirliğinin güçlendirilmesini taahhüt etmiĢlerdir.
69
Üye ülkelerin dıĢ sınırlarında operasyonel iĢbirliğini yönetmek amacıyla kurulan Avrupa DıĢ
Sınırlar Ajansı FRONTEX, geniĢleyen AB‟nin dıĢ sınırlarında görevli ulusal sınır muhafaza
birimlerinin bütün faaliyetlerini koordine etmekle yükümlüdür. Kasım 2004‟te yapılan bir
düzenlemeyle oluĢturulmuĢ ve uzun süren tartıĢmalardan sonra Nisan 2005‟te VarĢova‟da
merkezlendirilmiĢtir. Schengen alanındaki sınır geçiĢlerinde kiĢilerin hareketlerini düzenleyen ve
serbest geçiĢleri kolaylaĢtıran güncelleĢtirilmiĢ sınır yasalarını uygulayacaktır.
133
Öte yandan, bilgi değiĢimi ve sınır trafiğinin pürüzsüz bir Ģekilde iĢlemesinin
önemine de vurgu yapılmıĢtır.
Konsey, Schengen değerlendirme sisteminin devam ettirilip geliĢtirilmesi
gerekliliğini ifade etmiĢ, ihtiyaç duyulduğunda bütün üye devletlerden uzmanların
söz konusu olacak üye ülkenin sınır yönetimi sistemini bu değerlendirme sistemine
göre değerlendirmesi gerektiğini belirtmiĢtir. Bu kapsamda, Konsey, Komisyonu,
değerlendirmelerin geliĢtirilmesi ve habersiz incelemelerin yapılması amacıyla bir
öneri hazırlamaya davet etmiĢtir.70
14-15 Aralık 2006 tarihlerinde gerçekleĢtirilen AB Devlet ve Hükümet
BaĢkanları Zirve toplantısı Sonuç Bildirgesinde, yine, 2006 yılında Konsey
tarafından kabul edilen entegre sınır yönetimi stratejisi kapsamında, Avrupa
Birliği‟nin dıĢ sınır yönetiminin iyileĢtirileceği vurgulanmıĢtır.71
Diğer Ülke Uygulamaları:
Avrupa Birliği üye ülkelerinin sınır denetimleri uygulamalarına bakıldığında;
Fransa‟da hudut kapılarında (ve mobil ekipler ile ülke sathında) kaçakçılıkla
mücadele görevinin Fransız Gümrük Ġdaresi tarafından, pasaport ve seyahat
belgelerinin kontrollerinin ise Fransız sınır polisi tarafından, hatta bazı sınır geçiĢ
70
71
http://www.eu2006.fi
http://www.dtm.gov.tr (14-15 Aralık 2006 tarihli AB Zirve Toplantısına Dair Not)
134
noktalarında pasaport ve seyahat belgelerinin kontrollerinin de Fransız Gümrük
Ġdaresi tarafından,
Ġngiltere‟de hudut kapılarında kaçakçılıkla mücadele görevinin Ġngiliz Gümrük
Ġdaresi (Her Majesty‟s Revenue and Customs) tarafından, pasaport ve seyahat
belgelerinin kontrollerinin ise BirleĢik Krallık Göç Servisi (UKIS & IND) tarafından,
Hollanda‟da hudut kapılarında kaçakçılıkla mücadele görevinin Hollanda
Gümrük Ġdaresi, pasaport ve seyahat belgelerinin kontrollerinin ise Marrachaussé
adındaki pasaport polisi tarafından,
Finlandiya‟da da daha önce ifade edildiği gibi, yolcu giriĢ ve çıkıĢlarında
pasaport ve seyahat belgelerinin kontrolü ile yasadıĢı göç konularının Sınır
Muhafızları
tarafından,
ancak
kaçakçılıkla
mücadeleye
yönelik
gümrük
kontrollerinin Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından,
Polonya, Estonya, Litvanya, Letonya, Slovakya gibi yeni üye olan ülkelerde de
sınır kapılarında eĢya (yolcu beraberi eĢya dahil) ve taĢıt kontrolleri ile dolayısıyla
kaçakçılıkla mücadele görevlerinin Gümrük Ġdareleri tarafından, pasaport ve seyahat
belgelerinin kontrolleri, iltica, göç gibi görevlerin AB‟ye uyum sürecinde tesis edilen
Sınır Muhafız Birimleri tarafından yerine getirildiği görülmektedir.
Dolayısıyla, mevcut uygulamalardan da anlaĢılacağı üzere, Avrupa Birliği‟ne
üye ülkelerde hudut kapılarında (kara kapıları, deniz limanları, demir yolu kapıları ve
135
havalimanları) kaçakçılıkla mücadele görev ve yetkisi ülkenin Gümrük Ġdaresi
tarafından icra edilmektedir. Ancak, hudut kapılarında pasaport, seyahat belgeleri,
iltica, göç gibi görevler “Pasaport Polisi (Marrachaussé), Sınır Muhafızları, Sınır
Polisi, vb.” çeĢitli adlar altındaki sivil birimler tarafından yerine getirilmekte, bu
birimler aynı zamanda yeĢil sınır ve mavi sınır olarak adlandırılan gümrük kapısı
bulunmayan yerlerde de sınır gözetimi görevlerini yerine getirmektedirler.
5.3. Türkiye’de Yürütülen ÇalıĢmalar ve Eylem Planı
Sınır yönetimi alanında AB mevzuatı ve uygulamalarına uyum sağlamak
amacıyla Genelkurmay BaĢkanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü,
Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı), DıĢiĢleri Bakanlığı,
Gümrük MüsteĢarlığı olmak üzere sınır yönetimi, iltica ve göçten sorumlu farklı
kurumları bir araya getiren bir Görev Gücü kurulmuĢ ve bu alanlarda genel bir
strateji geliĢtirmek için üç farklı çalıĢma grubu (sınırlar, iltica ve göç)
oluĢturulmuĢtur. Bu Görev Gücünün gerçekleĢtirdiği etkinliklerin bir sonucu olarak
aĢağıdaki raporlar üretilmiĢtir:
Nisan 2003 tarihli “Türkiye‟deki Dış Sınırların Korunması Hakkında Strateji
Raporu”,
Ekim 2003 tarihli “Türkiye‟nin Avrupa Birliğine Katılım Süreci içinde İltica
Alanında Öngörülen Etkinlikler Hakkında Strateji Raporu”,
Ekim 2003 tarihli “Türkiye‟de Göç Yönetimi Eylem Planına Katkı Sağlamak
için Strateji Raporu”.
136
“DıĢ Sınırların Korunmasına Yönelik Strateji Belgesi”nde; AB müktesebatının
esas itibariyle tüm sınır kontrollerinin askeri olmayan, uzmanlaĢmıĢ ve tek bir
otoriteye bağlanmıĢ bir teĢkilat tarafından yürütülmesini öngördüğü; kara ve deniz
sınırlarında önleyici ve caydırıcı amaçlı olarak kaçakçılık ve yasadıĢı geçiĢlerle
mücadele faaliyetleri ile hudut kapılarının güvenliği, yolcu giriĢ-çıkıĢ, pasaport
kontrolü ve sahteciliğin önlenmesi iĢlemleri, geri gönderme ve sınır dıĢı iĢlemleri,
sınırın güvenliği ve fiziki tedbirlerin alınması gibi görevlerin profesyonel kolluk
birimlerince yerine getirilmesinin büyük önem taĢıdığı vurgulanmakta; ülkemizde de,
tüm sınır koruma hizmetlerinin, askeri olmayan özel eğitimli profesyonel kolluk
güçlerince yerine getirilmek üzere, ĠçiĢleri Bakanlığı bünyesinde yeni bir
teĢkilatlanmaya gidilmesi önerilmektedir.72
DıĢ sınırların korunması hususları, AB‟nin Türkiye‟ye iliĢkin hazırladığı belge
ve raporlarda ve ülkemizin hazırladığı programlarda da yer almıĢtır.
2001 yılı Türkiye Ġlerleme Raporu‟nda “DıĢ sınırlarla ilgili olarak, Schengen
SözleĢmesine uyum hazırlıkları ve sınır yönetiminin güçlendirilmesi çalıĢmalarının
sürdürülmesi, sınır kontrolünden sorumlu olacak askeri olmayan bir profesyonel
birimin kurulması konusunun not edilmesi gerektiği ve tüm Türkiye sınırlarının
yönetimi ve etkin kontroller için bir strateji geliĢtirilmesinin önemli görüldüğü ifade
edilmiĢtir.73
72
73
Türkiye‟de DıĢ Sınırların Korunmasına Yönelik Strateji Belgesi, s.2-3.
2001 Yılı Ġlerleme Raporu, Bölüm 24: Adalet ve ĠçiĢleri Alanında ĠĢbirliği, 2001, s.82.
137
AB‟nin ülkemiz için hazırladığı 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi‟nde ise
“Schengen müktesebatının tam olarak uygulanabilmesine hazırlık amacıyla, sınır
yönetimine iliĢkin AB müktesebatına ve iyi uygulamalara uyum sağlanmasına devam
edilmesi” gerektiği belirtilmektedir.74
AB Müktesebatının UyumlaĢtırılmasına Yönelik Türkiye‟nin Bakanlar
Kurulu‟nca revize edilen 24 Temmuz 2003 tarihli Ulusal Programda; sınır yönetimi
ile ilgili AB mevzuatına uyum sağlanmasına devam edilmesi ve Schengen
müktesebatının uygulanması için hazırlık yapılması, bu kapsamda kısa ve orta
vadede, askeri olmayan ve profesyonel bir sınır muhafız teĢkilatının kurulmasına
kadar, AB ülkelerindeki en iyi uygulamalar çerçevesinde, Jandarma Sınır Birlikleri
ve Sahil Güvenlik Birimleri de dahil olmak üzere sınır yönetiminden sorumlu olan
kurumların idari ve teknik yapılarının güçlendirilmesi ile personelinin eğitimi, orta
vadede, askeri olmayan ve profesyonel bir sınır muhafız teĢkilatının kurulması için
mevzuat, teĢkilatlanma, idari yapı ve alt yapı ihtiyaçlarının karĢılanması
öngörülmektedir.75
Entegre Sınır Yönetimi Projesi:
Yukarıda değinilen Strateji Belgesinde yer alan hedeflerin hayata geçirilmesi
amacıyla, Türkiye‟de ĠçiĢleri Bakanlığı, AB Entegre Sınır Yönetimi Stratejisi‟nin
uygulanması için Eylem Planı hazırlanması projesi yürütmüĢtür.
74
75
Türkiye için 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi, 2003, s.21.
2003 Yılı Türkiye Ulusal Programı “24: Adalet ve ĠçiĢleri” s. 660-661.
138
Genelkurmay BaĢkanlığı (KKK), Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel
Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Gümrük MüsteĢarlığı proje ile ilgili
kuruluĢlar olarak yer almıĢlardır.
Türkiye'de 'entegre sınır yönetimi' stratejisinin uygulanmasına yönelik bir
Eylem Planı'nın geliĢtirilmesine katkıda bulunmayı amaçlayan Avrupa Birliği
destekli proje, 19 Temmuz 2004 tarihinde resmen baĢlamıĢtır. Proje, Avrupa
Komisyonu‟nun Aday Ülkelerin kapasitesini arttırmaya yönelik aracı olan ve
kurumlar arası iĢbirliğini içeren “Twinning (EĢleĢtirme)” mekanizması yoluyla
uygulanmıĢtır.
Adalet ve ĠçiĢleri alanındaki bu proje, AB tarafından verilen üyelik öncesi
fonlar ile desteklenmiĢtir. Bu projeye iliĢkin eĢleĢtirme anlaĢması, üç ülke (Türkiye,
Fransa, BirleĢik Krallık) kurumu arasında 19 Temmuz 2004 tarihinde imzalamıĢtır.
Bu eĢleĢtirme projesi için Avrupa Topluluğu bütçesinden 800.000 € ayrılmıĢtır.
Proje, ĠçiĢleri Bakanlığı koordinasyonunda yürütülmüĢtür.
Projenin amacı, Türkiye‟nin sınır yönetimi sistemini AB mevzuatına
uyumlaĢtırmak, Türkiye‟nin entegre sınır yönetimi stratejisini, Schengen Mevzuatı
ve sınır yönetiminden sorumlu kuruluĢların operasyonel kapasitesini (koordinasyon,
insan kaynakları, ekipman) geliĢtirmek olarak belirlenmiĢtir.76
76
Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı, s. 33.
139
Proje; genel olarak, entegre bir sınır yönetimi stratejisinin sağlanması amacıyla,
Türkiye'deki sınır kontrolü mevzuatı ve uygulamalarını, ilgili AB mevzuatı ile
uyumlu bir hale getirmeyi amaçlamıĢtır.
Proje kapsamında, Fransa ile Ġngiltere'nin yanı sıra, 2005 yılı boyunca Ġtalya,
Finlandiya ve Polonya gibi ülkelerden gelen 30'dan fazla kısa dönemli uzman Ulusal
Eylem Planı'nın hazırlanmasına katkıda bulunmuĢtur.
AB'ye üyelik sürecinde, ĠçiĢleri Bakanlığı'na bağlı olarak, sınır yönetimi ve
korumasıyla ilgili tüm konularda çalıĢacak olan, yeni ve tek bir otoritenin
oluĢturulması öngörülmektedir. Bu otoritenin personelinin asker menĢeli değil,
profesyonel kolluk kuvveti unsurlarından meydana gelmesi istenilmektedir.
Proje neticesinde, ESY konusundaki stratejinin uygulanması amacıyla,
Türkiye'nin bu alanda AB ile uyumlu hale gelmesini sağlayacak ve bir yol haritası
iĢlevi görecek olan bir Eylem Planı geliĢtirilmesi öngörülmüĢtür.
Proje çerçevesinde 4 ülke örneği incelenmiĢtir:
1. Fransa
2. Ġspanya (mavi sınırlar için altyapı ve ekipman ihtiyaçları)
3. Ġngiltere (sınır otoritelerinin teĢkilatlanma ve personel sistemleri)
4. Finlandiya (sınır polisinin en iyi uygulamaları ve eğitimi )
140
Fransa incelemesine Gümrük MüsteĢarlığı‟ndan temsilci davet edilmemiĢtir.
Bunun dıĢında, Ġspanya, Ġngiltere ve Finlandiya incelemelerine ise Gümrük
MüsteĢarlığı‟nca da katılım sağlanmıĢtır.
Projenin ilk aĢamada sınır kapılarında ve Batıdan baĢlayarak uygulanması
öngörülmektedir. Ġkinci aĢamada Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve Jandarma sınır
birliklerinin (Sahil Güvenlik önceleri bu kapsamda değerlendirilmesine rağmen
sonradan çıkartılmıĢtır) kademeli olarak kurulacak yeni birime devredilmesi
planlanmaktadır.
Eylem Planı, 27.03.2006 tarihinde BaĢbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN
tarafından onaylanmıĢtır.
Eylem Planı‟nın giriĢ bölümünde “AB, en iyi uygulama olarak, İçişleri
Bakanlığı‟nın, askeri olmayan uzman bir kolluk/sınır muhafız gücü tarafından
yürütülmekte olan sınır güvenliği ve kontrolü ile ilişkili tüm faaliyetlerin
koordinasyonu ile sınır yönetimi konusunda farklı makamların yetkili olması halinde
bile, etkin bir sınır yönetiminin sağlanması için ilgili kurumlar arasında yakın
koordinasyon/işbirliğinin sağlanmasında başlıca sorumluluğu üstlenmesini tavsiye
etmektedir.”77 ifadesine yer verilmektedir.
Eylem Planında sınır kapılarındaki mevcut durum anlatılırken “Türkiye‟ye giriş
ve Türkiye‟den çıkış işlemlerinin hudut kapısı olarak belirlenmiş olan yerlerden
77
Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı, s. 6.
141
yapıldığı ve gerek Türk vatandaşları, gerekse yabancıların bu kapılardaki giriş çıkış
işlemlerinin polis tarafından yerine getirildiği”78 belirtilmekte olup, “Gümrük
kontrolüne tabi kişi, eşya ve araçların muayene ve kontrolünü yapmak, bu işlemlerin
etkin ve süratli yapılmasını sağlayacak tedbirleri almak, kara sınırlarındaki gümrük
kapıları ile pasavan kapılarında, gümrük teşkilatı bulunan hava ve deniz
limanlarında ve serbest bölge ve çeşitli antrepo ve iç gümrük sahalarında ve gümrük
bölgelerinde gümrük muhafaza görevleri ile kaçakçılığın men, takip ve tahkik
görevlerini yerine getirmek, diğer yer ve sahalarda da gerektiğinde ilgili
kuruluşlarla işbirliği yaparak kaçakçılığı men, takip ve tahkik etmek görevlerinin
Gümrük Müsteşarlığı‟nın yetki ve sorumluluğunda bulunduğu”79 ifade edilmektedir.
Planda, AB ile ilgili değinilen belgelerden hareketle bir takım önerilerde
bulunulmaktadır. Bu öneriler aĢağıda sıralanmıĢtır:
1. ĠçiĢleri Bakanlığı bünyesinde, kara ve deniz sınırları ile hudut kapılarında;
kaçakçılık ve yasadıĢı geçiĢlerle mücadele faaliyetleri ile hudut kapılarının güvenliği,
yolcu giriĢ-çıkıĢ, pasaport kontrol ve sahteciliğin önlenmesi iĢlemleri, geri gönderme
ve sınır dıĢı iĢlemleri, sınırın güvenliği ve fiziki tedbirlerin alınması gibi görevlerin
yürütülmesi amacıyla AB müktesebatına uygun bir sistemin kurulması için gerekli
değiĢiklikler yapılmalıdır,
2. Türkiye‟de sınır güvenliğine iliĢkin ĠçiĢleri Bakanlığı bünyesinde yapılacak
teĢkilatlanma Ģeklinin nasıl olacağına siyasi otorite tarafından karar verilmelidir,
78
79
Ġbid. s. 17.
Ġbid. s. 18.
142
3. Eylem planı; Türkiye‟nin Avrupa Birliğine katılım çalıĢmaları paralelinde, AB fon
ve ulusal kaynaklarından sağlanan mali kaynaklara bağlı olarak aĢamalı olarak
uygulanmalıdır,
4. Entegre sınır yönetimi çalıĢmalarında sorumlu kurumlar arasında, yetki çatıĢması
ve yinelemelerinden kaçınılarak, ulusal kaynakların en verimli ve ekonomik
kullanımının sağlanması amaçlanmalıdır,
5. Sınır denetim ve kontrolünde Avrupa Birliği müktesebatına uygun bir sistemin
kurulmasından sonra hudut kapıları dıĢındaki yetki ve sorumluluk devri günün
koĢullarına göre yeniden değerlendirilmeli ve gerektiğinde öncelik sıralamaları
değiĢtirilmelidir.80
Planda, ayrıca, sınırlarda gözetim ve kontrollerin AB standartlarında yapılması
için teknolojik yatırımlara öncelik verilmesi, bu sebeple, eylem planına ek olarak
hazırlanan “Finansman Planı”nda yer alan yatırım projelerinin uygulanmasına
baĢlanması gerektiği vurgulanmıĢtır.
Planda, gerekli yasal ve kurumsal altyapı çalıĢmalarının tamamlanmasından
sonra siyasi iradenin vereceği karar doğrultusunda strateji belgesinde yer alan
yapılanmaya gidilmesi gerektiği de belirtilmektedir.
Kara sınırları ile ilgili olarak ilk önce 3497 sayılı “Kara Sınırlarının Korunması
ve Güvenliği Hakkında Kanun”u görev ve yetki devri tamamlandığında yürürlükten
80
Ġbid. s. 37.
143
kaldıracak ve bu kanun yerine ikame olacak yeni bir kanun çıkarılması gerektiği ve
bu kanun çıkarılırken dikkat edilmesi gereken hususlardan birinin Türkiye‟nin kara
sınırları, tüm sahilleri ile kara, deniz ve hava hudut kapılarının korunması, kontrolü
ve güvenliğinin sağlanması görevinin ĠçiĢleri Bakanlığı‟nca yerine getirilmesi olduğu
belirtilmektedir.81
Eylem planında uzun vadede yeni oluĢturulacak sisteme uygun olarak, Kara
Kuvvetleri Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü,
Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü‟nün sınır gözetim ve kontrolü ile hudut
kapılarının güvenliği konularındaki görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi
gerektiğine de yer verilmiĢtir.82
AB ülkelerinde olduğu gibi gümrük görevleri hudut kapılarında eĢyalar ile
araçların denetim ve muayenelerinin kontrolünü kapsamalıdır. Ancak ortak alanlarda
birlikte çalıĢma zorunluluğu nedeniyle Gümrük MüsteĢarlığı ile yeni kurulacak
teĢkilat arasında iyi iĢleyen bir eĢgüdüm sağlanmalıdır.83
Eylem Planında, ayrıca, sınır güvenliğinde ana sorumluluğa sahip olacak yeni
yapılanma ve Gümrük MüsteĢarlığı‟nın ortak hedefinin bulunduğu ve bunun Türkiye
sınırları içindeki vatandaĢlar için yüksek koruma seviyesi sağlamak olduğu
belirtilmiĢtir.
81
Ibid. s.39.
Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı s.41.
83
Ibid. s.42.
82
144
Bunun yanında, Gümrük MüsteĢarlığı‟nı yakından etkileyen aĢağıdaki
önerilerde bulunulmaktadır. Buna göre;
- Sınır kapılarındaki eĢgüdüm, sınır kontrol iĢlemlerinde daha etkili bir
örgütlenmeye sahip olunması açısından kesin olarak tanımlanmalıdır.
- Sınırlarda kiĢiler üzerindeki kontrollerin yapılmasında iki idarenin izleyeceği
yeni standartlar ve iĢlemler belirlenmelidir.
- Sınırlarda çalıĢan idareler arasında veri, bilgi alıĢveriĢi ve iĢleme konusunda
resmi bir süreç kabul edilmelidir.
- Yeni yapılanma ile sınır güvenlik birimlerine verilecek yetkiler ile Gümrük
MüsteĢarlığı‟na verilen yetkiler gözden geçirilerek yasal olarak uyumlaĢtırılmalıdır.84
Oluşturulması düşünülen yeni yapıya ise aşağıdaki görevlerin verilmesi
öngörülmüştür:
- Kaçakçılık ve yasadıĢı geçiĢlerle mücadele etmek,
- Hudut kapılarının güvenliği, yolcu giriş-çıkış, pasaport kontrol ve sahteciliğin
önlenmesi görevlerini yerine getirmek,
- Geri gönderme ve sınır dıĢı iĢlemlerini yürütmek,
- Sınırın güvenliği ve fiziki tedbirlerin alınması gibi görevleri yapmak,
- Türk Hükümeti‟nin göç ve vatandaĢlık politikasını uygulamak ve yönetmek,
- YasadıĢı göç ve insan ticaretine karĢı mücadele etmek,
- Sınır güvenliği alanında uluslararası iĢbirliğini geliĢtirmek ve koordine etmek.
-Genel suçluluğa karĢı mücadelede sorumlu kolluk birimine yardımcı olmak. 85
84
85
Ibid. s.42.
Ibid. s.42.
145
Eylem Planında, oluĢturulması planlanan Sınır Yönetimi Yönetim Sisteminde,
kurumlar arası veri değiĢimi, bilgi paylaĢımı, veri toplama ve bu verileri ilgili
kurumlara dağıtma konusunda gerekli IT altyapısının hayati bir rol oynayacağı da
vurgulanmıĢtır.
Eylem Planına ek Finansman Planında Gümrük MüsteĢarlığı‟nın eĢya ve
araçları kapsayan gümrük kontrolü için ihtiyaç duyacağı teknik ekipman bedeli
128,81 Milyon Euro olarak belirlenmiĢtir.
ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yine ESY faaliyetleri kapsamında, 8 Eylül 2006
tarihinde baĢlayan "Sınır Polisi Ġçin Yeni Bir Eğitim Sistemi GeliĢtirilmesi Projesi"
yürütülmüĢtür.
Avrupa Komisyonunca hazırlanan 2005 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi‟nde
“Schengen müktesebatının tam uyumuna hazırlanmak amacıyla Sınır Yönetimine
iliĢkin Ulusal Eylem Planı doğrultusunda müktesebat ve en iyi uygulamaya uyuma
devam edilmesi”86 tavsiyesinde bulunulmaktadır.
Komisyon tarafından hazırlanan 2006 yılı Türkiye Düzenli İlerleme Raporunda
Adalet, Özgürlük, Güvenlik Faslı altında Entegre Sınır yönetimine değinilmiştir.
Buna göre; Schengen ve dış sınırlar konusunda bir miktar gelişme kaydedildiği, 2006
Mart ayında Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetim Stratejisinin uygulanmasına yönelik
bir Ulusal Eylem Planı kabul edildiğine yer verilmektedir. Anılan Planın, AB
standartlarına uyum konusunda olumlu bir adım teşkil etmekte olduğu, sınırların
86
2005 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi. „Adalet özgürlük Güvenlik”. s.24.
146
yönetimi bağlamında bütüncül bir yaklaşım geliştirilmesinin bu fasıl bakımından
üyelik müzakerelerinde kilit bir unsur arzettiği belirtilmektedir.
Bununla birlikte, bu alanda halen ciddi eksiklikler mevcut olduğu, halihazırda,
kara kuvvetleri, polis, jandarma ve sahil güvenlik makamlarının, ülke sınırlarının
belirli bölümleri üzerinde sorumlulukları bulunduğu, Başbakanlığa bağlı Gümrük
Müsteşarlığı‟nın ise, malların ve kişilerin denetimi ile görevlendirildiği ifade
edilmektedir. Bunun yanında, kurumlar arası eşgüdümün erken bir safhada olduğu ve
çeşitli makamlar arasında bilgi paylaşımı ve sorumlulukların sınırlandırılması
hususunda önemli iyileştirilmeler yapılması gerektiğine değinilmiştir.
Bu çerçevede; Sınır güvenlik görevlilerinin eğitiminin ve profesyonelliğinin
geliştirilmesine, özellikle askerlik hizmetini yerine getirenlerin görevlendirilmesi
bağlamında ihtiyaç duyulduğu, risk analizi kapasitesinin daha fazla arttırılmasının
öncelikli bir husus olarak telakki edildiği; araçların ve malların kontrolüne ilişkin
uygulamaların gözden geçirilmesi gerektiği, bazı sınır geçiş noktalarında altyapının
önemli ölçüde yenilenmesine ihtiyaç duyulduğu, ekipmanların eksik veya
gelişmemiş olduğu, Sınır geçiş noktalarında ve kara sınır hatlarında bulunan izleme
ekipmanlarının, Türkiye‟nin özel koşullarına uygun hale getirilmesi gerektiği
vurgulanmıştır. 87
87
2006 Yılı Türkiye Düzenli Ġlerleme Raporu (24. Fasıl: Adalet, Özgürlük, Güvenlik).
147
SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME
Ülke sınırlarının korunmasında pek çok kamu kuruluĢu sorumluluk
üstlenmesine rağmen, son yıllarda da kaydedilen geliĢmelerle birlikte gümrük
idareleri, sınırları aĢan eĢya akıĢını kontrol etmeyi sağlamada önderlik edici ve
yegane bir role sahip olmuĢtur.88 Türkiye‟de de bu rolün bilinciyle, Gümrüklerimiz
21. yüzyılda fiziki Ģartlardan baĢlayarak kendilerini yenileyip, değiĢtirme ve
geliĢtirmenin gayreti içindedir. 89
Bütün dünyada ve AB‟de Gümrükler her geçen gün artan dıĢ ticaret hacminin
gerektirdiği etkinliğe sahip olabilmek için sürekli modernleĢtirme ve dinamik bir
yapıya sahip olma doğrultusunda çalıĢmalar yürütmektedir. Gümrük Ġdareleri
arasında ve diğer ilgili otoritelerle bilgilerin elektronik değiĢimi, ticaret erbabı
tarafından bilgilerin sadece bir kez verilmesini ve bu otoriteler arasında
paylaĢılmasını sağlayacaktır ki bu „Tek Pencere (Single Window)‟ uygulamasıdır.
Yine bu durum ilgili otoritelerce eĢyanın „aynı zamanda ve aynı yerde‟ kontrol
edilmesini sağlayacaktır ki bu da bizi „Tek Durak Noktası (One Stop Shop)‟
uygulamasına götürmektedir.90 Bu ve benzeri uygulamaların gümrükler tarafından
benimsenmesi ve gümrük idareleri ve diğer otoriteler arasında gerekli koordinasyon
ve iĢbirliğinin sağlanmasıyla gümrük iĢlemleri daha hızlı bir Ģekilde yapılabilecekken
toplumun ihtiyaç duyduğu güvenliği de arttırabilecektir.
88
Verrue, Robert, East West Institute Second Annual Worldwide Security Conefrence,
http://ec.europa.eu, Belçika, 08.02.2005, s.1.
89
Ertem, Bülent, “Gümrükler ve DeğiĢim”, Dünya Gazetesi, 06.09.2007, s.6.
90
Ibid. s. 4.
148
Sınır kapısında trafik akışının rahatlatılması ve işlemlerin hızlandırılabilmesi
açısından (yeşil-kırmızı, yolcu-eşya, dolu araç-boş araç, vizeli-vizesiz gibi) hatların
ayrımının iyi yapılması ve bu ayrımın gümrüklü sahaya çok yakın olmayacak şekilde
yapılması önemli bir faktördür.91 Yine sınır kapılarında muayenenin hatlar üzerinde
değil de sınır kapısının tasarım ve inşası aşamasında dikkate alınacak şekilde
platformlar/terminaller oluşturarak muayenenin bu platformlarda yapılmasına imkan
tanınması sınır kapılarında kuyruk oluşmasını önleyebilecek bir faktördür. Ayrıca,
bu konuda alınabilecek bir başka önlem de yine Finlandiya örneğinde değinildiği gibi
ihracat kısmında gümrüklü sahaya girmeden büyük bir park alanının bulunması ve
araçların elektronik sıra almak suretiyle sınır kapısına bölüm bölüm alınması yol
üzerinde kuyruk oluşumunu önleyebilecek bir uygulama olabilir.
Diğer ülkelerin sınır kapıları ile Türkiye‟nin sınır kapıları karĢılaĢtırıldığında
dikkat çeken baĢlıca hususlardan biri Türkiye‟nin sınır kapılarındaki otoritelerin
sayıca fazlalığıdır. Otorite sayısının fazla olması, sevk ve idaredeki karmaĢa
nedeniyle ciddi bir zaman kaybına neden olabilmektedir. AB‟ye üyelik gibi bir amacı
bulunmayan Rusya Federasyonu‟nun sınır kapısında bile 7 olan otorite sayısının AB
ülkeleri örnek alınarak azaltma çalıĢmaları devam ederken, Türkiye gibi AB‟ye tam
üyelik hedefine odaklanmıĢ bir ülkenin sınırlarındaki otorite sayısı diğer AB
ülkeleriyle açık bir farklılık ve uyumsuzluk teĢkil etmektedir.
AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi
nihai raporu, 2006.
91
149
Gümrüklerimizde incelenen ülkelerden farklılık arz eden bir baĢka husus
gümrük ve muhafazanın iki ayrı birim olarak yer almasıdır. ÇalıĢmamızda incelenen
ülke gümrük idarelerinde ise bir tek birim/yapı olarak yer alıp iĢlev ve görevlendirme
açısından bir ayrım söz konusudur. Gümrük MüsteĢarlığı‟nın taĢra yapılanmasında
ve dolayısıyla sınır kapılarımızda da böyle bir yapılanmaya gidilmesi gerek
görevlendirme esnekliği gerekse de koordinasyon açısından daha etkili ve verimli
olunabileceği değerlendirmeye değer bir husustur. Bununla bağlantılı bir diğer
durum, Gümrük MüsteĢarlığı‟nda sadece muhafaza memurlarının üniforma giymesi,
muayene memurlarının ise sivil kıyafetle çalıĢmaları konusudur. Bu noktada ise en
azından sınır kapılarındaki gümrük idarelerinde muayene memurlarının da
üniformalı bir Ģekilde görev yapmalarının otoritelerini ve kendilerine olan
güvenlerini artırmada olumlu bir rol oynayabileceği ileri sürülebilir.
Sınır kapılarında etkinliği artırabilecek en önemli unsurlardan bir tanesi komĢu
ülke gümrük idaresi ile gerekli iĢbirliğinin sağlanması durumudur. Sınır
gümrüklerindeki yetkililerin komĢu ülkenin gümrük yetkilileriyle periyodik
aralıklarla bir araya gelip karĢılaĢtıkları sorunları birbirlerine aktarabilmeleri,
elektronik ortamda yazıĢabilmeleri ve acil durumlarda birbirlerine telefonla doğrudan
ulaĢabilmeleri, çalıĢma saatlerini uyumlaĢtırmaları, güvenlik amacıyla bir takım
istihbari bilgileri paylaĢabilmeleri her iki taraf açısından da arzu edilir bir durum
olarak ortaya çıkmaktadır. Daha önce bahsettiğimiz Bulgaristan ve Gürcistan
Gümrük Ġdareleri ile yapılan görüĢmelerde olduğu gibi diğer komĢu ülkelerle de sınır
kapılarında uyumlu ve iĢbirliği içerisinde çalıĢmanın gerekliliğinin vurgulanması ve
150
daha hızlı, etkin ve güvenli çözümlerin birlikte aranması her iki tarafın da menfaatine
olabilecek hususlardır.
Sınır kapılarındaki gümrük iĢlem ve kontrollerinde etkinliği sağlamak için
çalıĢanlar ve mükelleflere yönelik anketler yapılması ve karĢılaĢılan sorunların
zamanında öğrenilerek çözüm önerileri geliĢtirilmesi için çalıĢmalar yürütülmesi
önemli katkılar sağlayacaktır.
Sınırlardaki gümrük kontrol ve iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi; gümrük
iĢlemlerinin elektronik ortama taĢınması, otorite sayısının azaltılması ve mükellefin
tek bir otorite ile muhatap olabilmesini sağlayan tek bir yapının kurulması, iç
gümrüklerde yapılabilecek iĢlemlerin iç gümrüklere çekilmesi, fiziki altyapı ve
tesislerin iyileĢtirilmesi ve standartlaĢtırılması, kanun ve diğer düzenlemelerin
uluslararası
mevzuat
ile
uyumlaĢtırılması
vb.
çok
yönlü
bir
Ģekilde
yapılabilmektedir.
Bu Ģeklide uluslararası ticaretin kolaylaĢtırılması, ülke ekonomisinin geliĢmesi
ve „doğrudan yabancı yatırımlar‟ için cazibe merkezi olunmasında önemli bir katkı
sağlamaktadır. Ayrıca, KOBĠ‟lerin bürokrasi yükünün ve masraflarının azalması ile
dıĢ ticarete daha kolay bir Ģekilde yönelebilmesi, rekabetin artıp kaynakların daha
etkin kullanılması, fiyatların düĢmesi, doğrudan yabancı yatırımlarla iĢsizliğin
azalması ve gıda ürünlerinin tüketicilere daha taze bir Ģekilde ulaĢmasını sağlama
gibi önemli faydaları ortaya çıkarabilmektedir. ĠĢlemlerin basitleĢtirilmesi, kamu
151
sektörü açısından da kırtasiyeciliğin azaltılması ve personel sayısından tasarruf etme
gibi faydalar doğurabilmektedir.
Türkiye‟de
Gümrük
MüsteĢarlığı,
BM
EĢyanın
Sınır
Kontrollerinin
UyumlaĢtırılması Uluslararası SözleĢmesi, Gümrük ĠĢlemlerinin BasitleĢtirilmesine
ĠliĢkin Revize Kyoto SözleĢmesi gibi önemli anlaĢmalara taraf olarak, gümrük
beyannamelerinin elektronik ortamda iĢlenme oranını neredeyse % 100‟e taĢıyarak,
„Tek Pencere‟ kavramını uygulamaya yönelik pilot projenin koordinatörlüğünü
üstlenerek, dürüst mükellefler açısından önemli bir ticareti kolaylaĢtırma
mekanizması olan „YeĢil Koridor‟ konseptini komĢu ülkelerle uygulamaya yönelik
adımlar atarak ve bu kısımda da değinmeye değer bir yenilik olarak sınır kapılarında
ithalat ve ihracat iĢlemlerinin yapılmasına son vererek, sadece transit ve yolcu
iĢlemlerinin yapılmasını sağlayarak bu yönde önemli adımlar atmıĢtır ve halen de
buna yönelik çalıĢmalarını yoğun bir Ģekilde sürdürmektedir.
Entegre Sınır Yönetimi Projesi neticesinde hazırlanan Eylem Planının
uygulanmaya baĢlanmasıyla sınır kapılarında gümrük ve sınır muhafızlarının sahip
olacağı yetkilerin açıkça tanımlanması ve yine Finlandiya Sınır Kapısı anlatılırken
değinilen „Ortak Ġstihbarat Merkezi (Joint Intelligence Center)‟ benzeri iĢbirliği
mekanizmalarının tesis edilmesi, mevcut yapıya göre daha etkili olabilecektir. Bu
noktada, gümrüğün eĢya kontrolü ve kaçakçılıkla mücadele konularında halihazırda
baĢarıyla ifa ettiği yetkilerinde bir gerileme yaĢanmaması da önemle vurgulanması
gereken bir husustur.
152
Günümüzde her ne kadar gümrük idarelerinin ticareti kolaylaĢtırma ve
güvenliği sağlama fonksiyonlarının bağdaĢtırılmasına yönelik yoğun bir çaba
gözlenmekteyse de, uluslararası terörün her geçen gün daha da profesyonelleĢmesi ve
eylemlerinin gittikçe daha dehĢet verici bir boyut kazanması toplum güvenliğinin
sağlanmasına yönelik çabalara daha fazla ağırlık kazandırmaktadır. Özellikle,
Türkiye‟nin; istikrarsızlığın istikrar halini aldığı Ortadoğu‟ya komĢu olması, Asya ve
Avrupa arasında geçiĢ noktasında bulunması güvenlik faktörünün ağırlığını
arttırmaktadır. Gümrük MüsteĢarlığı‟nın sınır kapılarını ileri teknoloji ile donatması
ve insan gücünü de buna paralel bir Ģekilde kullanabilmesi bu sorumluluğu yerine
getirmesindeki zorlukları azaltacaktır.
Türkiye‟nin AB‟ye tam üye olmasıyla birlikte üçüncü ülkelerle olan sınırları
AB‟nin de dıĢ sınırları özelliğini taĢıyacak ve bu sınırların etkili bir Ģekilde
korunması ve yönetimi doğrudan AB toplumunun güvenliğini de etkileyecektir. Bu
nedenle, bu alanlarda gerek altyapı ve ekipman gerekse de insan gücü ile arzu edilen
yeterliliğe sahip olunması, Türkiye‟nin tam üyelik müzakerelerindeki pozisyonunu
güçlendiren önemli bir unsur olacaktır.
153
KAYNAKÇA
Kitap ve Makaleler:
BAYAR KOCACIKLI, Betil, „Entegre Sınır Yönetimi’ Uzmanlık Tezi, T.C.
BaĢbakanlık Gümrük MüsteĢarlığı, 2005, Ankara
BRUNO, Peter, “Trade Facilitation in the Accession to the European Union”, Trade
Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York
and Geneva, 2003.
BUTTERLY, Tom, “Trade Facilitation in a Global Trade Environment”, Trade
Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York
and Geneva, 2003.
ERTEM, Bülent, “Gümrükler ve DeğiĢim”, Dünya Gazetesi, 06.09.2007
HUMMELS, David, Time As A Trade Barrier, Purdue Üniversitesi, 2001.
KLEĠTZ, Anthony, “Costs and Benefits of Trade Facilitation”, Trade Facilitation,
Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York and Geneva,
2003.
154
KOMAZ, Alfred, “New Instruments Simplifying Trade Procedures”, Trade
Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York
and Geneva, 2003.
LIVANOS CATTAUĠ, Maria, “The Importance of Trade Facilitation to Business”,
Trade Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New
York and Geneva, 2003.
VERRUE, Robert, East West Institute Second Annual Worldwide Security
Conefrence, http://ec.europa.eu, Belçika, 2005.
WIDDOWSON, David. “The Changing Role of Customs: Evolution or Revolution”,
World Customs Journal, 2007.
Toplantı Raporları:
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük
Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 22-24 Mayıs 2006‟da
Finlandiya‟ya yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük
Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 31 Ocak-2 ġubat 2006‟da
Litvanya‟ya yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.
155
J.ARSLAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri
konulu Benchmarking Projesi kapsamında 13-15 Aralık 2005‟te Polonya‟ya yapılan
alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.
J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük
Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 27-29 Mart 2006‟da Gürbulak
Sınır Kapımıza yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.
S. B. TASOLUK, ve diğerleri, Rusya Federasyonu Gümrük Ġdaresi ile Gümrük
Konuları ve “YeĢil Koridor” konusunda Rusya‟da gerçekleĢtirilen 27-31 Ağustos
2007 tarihli Toplantı Raporu, Ankara, 2007.
16 Aralık 2004 tarihinde Kapıkule‟de Türk ve Bulgar Gümrük Ġdareleri arasında
gerçekleĢtirilen toplantının Tutanağı.
17 Mart 2005 tarihinde Kapitan Andrevo Sınır Kapısı‟nda gerçekleĢtirilen toplantının
raporu.
24-26 Ocak 2005 Tarihlerinde Sarp ve Batum‟da GerçekleĢtirilen Türkiye-Gürcistan
Gümrük Ġdareleri Arasındaki Gümrük Ġdaresi BaĢkanları Toplantısı‟na ĠliĢkin
Mutabakat Zaptı.
156
Komisyon Belgeleri:
COM(2002) 233 final, 7.5.2002.
COM(2003) 452 final, 24.07.2003.
Türkiye Tarama Raporu, Fasıl 29: Gümrük Birliği, 9 Mart 2007.
2001 Yılı Ġlerleme Raporu, Bölüm 24: Adalet ve ĠçiĢleri Alanında ĠĢbirliği, 2001.
2006 Yılı Türkiye Düzenli Ġlerleme Raporu (24. Fasıl: Adalet, Özgürlük, Güvenlik)
Türkiye için 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi.
Türkiye için 2005 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi.
T.C. Resmi Gazeteleri:
24.03.2006 tarih ve 26118 sayılı Resmi Gazete.
07.01.2007 tarih ve 26396 sayılı Resmi Gazete.
02.03.2007 tarih ve 26450 sayılı Resmi Gazete.
Ġnternet Kaynakları:
Avrupa Komisyonu
http://ec.europa.eu
DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
http://www.dtm.gov.tr
Dünya Gümrük Örgütü
http://www.wcoomd.org
Finlandiya AB Dönem BaĢkanlığı Sitesi
http://www.eu2006.fi
157
Gümrük MüsteĢarlığı
http://www.gumruk.gov.tr
Gümrük MüsteĢarlığı Ġntranet Sayfası
http://medbim.gumruk.gov.tr
The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP)
http://www.gfptt.org
Diğer Belgeler:
AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi
nihai raporu, 2006.
Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından bastırılan Gümrük Stratejileri kitapçığı.2005.
Finlandiya, Ġsveç ve Rusya Federasyonu arasında imzalanan Protokol, Göteburg,
2002.
Gümrükler Genel Müdürlüğü‟nün 24.08.2007 tarih ve 24832 sayılı yazısı.
Türkiye Gazetesi, “Kapıkule Sınırları AĢtı” 19.08.2007.
Türkiye‟de DıĢ Sınırların Korunmasına Yönelik Strateji Belgesi.
Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı.
2003 Yılı Türkiye Ulusal Programı “24: Adalet ve ĠçiĢleri”
158