H01_ders_notu - WordPress.com

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
BİLGİSAYAR VE BİLİŞİM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
ORTAK BİLGİSAYAR DERSLERİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
Temel Bilgi Teknolojisi
Kullanımı
1.HAFTA
Bilgi Teknolojilerine Giriş
Öğr.Gör. Ömer Faruk SEYMEN
Bilgisayar Ağları ve İnternet
Yrd.Doç.Dr. İhsan Hakan SELVİ
Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili
kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka
şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Her hakkı saklıdır © 2013 Sakarya Üniversitesi
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
BİLGİSAYAR VE BİLİŞİM BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
ORTAK DERSLER KOORDİNATÖRLÜĞÜ
Temel Bilgi Teknolojisi
Kullanımı
1.HAFTA
Bilgi Teknolojilerine Giriş
Öğr.Gör. Ömer Faruk SEYMEN
Bilgisayar Ağları ve İnternet
Yrd.Doç.Dr. İhsan Hakan SELVİ
Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili
kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka
şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Her hakkı saklıdır © 2013 Sakarya Üniversitesi
B ÖLÜM 1
B İLGİ TEKNOLOJİLERİN E GİRİŞ
Teknolojideki gelişmeler baş döndürücü bir şekilde artmaktadır. Yakın zamana kadar en üst
sıralarda yer alan ürünler, aradan geçen kısa süreyle birlikte yerlerini daha teknolojik ürünlere
bırakmaktadır. Bilgisayar ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sosyal hayatta da yoğun bir
şekilde kullanılmaya başlanmış ve günlük yaşama yön veren faktörlerden biri haline gelmiştir.
Dokunmatik ekran teknolojileri tüm cep telefonu sektörünü etkilemiş, bu teknolojinin dışında
kalan firmalar zamanla ya bu teknolojiye uymak zorunda kalmış ya da sektör içinde yok olma
durumuyla yüz yüze gelmiştir. Bilgisayar dünyasında da depolama birimleri, işlemci hızları,
ekran kartlarının görüntü kalitesinde görülen artışlar, bu sektörün dinamik yapısını
göstermektedir. Bilgisayarlar aracılığı ile yapılan tüm işlemler de bu gelişmelerin beraberinde
çeşitlenmekte ve hızlanmaktadır. Ayrıca internet kullanımının yoğunlaşması ile bilgiye olan
erişim kolaylaşmış, teknolojik yeniliklerden anında haberdar olunması gibi getiriler hem
tüketicilerin hem de üreticilerin çağı yakalamak için her zaman değişime açık olmasını
beraberinde getirmiştir. Bu sebeple öğrencilerin bilgi çağında hem iş yaşamını hem de sosyal
hayatı sürükleyen bu teknolojilerin asıl yapıtaşı olan bilgisayarları tanımaları gerekmektedir.
Kitabın bu ilk bölümündeki amaç, bilgisayar ve birimleri ile bilişim teknolojilerine ilişkin
kavramların temel düzeyde tanımlanması suretiyle öğrencilerin bilgisayarı tanımaları,
bilgisayarı oluşturan fiziksel ve dijital nesnelerin çalışma mantığını öğrenmelerini temin etmeye
çalışmaktır. Böylece bu bölüm sonunda, öğrenciler bilgisayarı tüm birimleri ile tanıyacak,
edindikleri bilgilerle karşılaşmaları muhtemel teknik problemlerin çözümüne yönelik olarak
bilgisayarı daha etkin ve verimli bir şekilde kullanacak ve ayrıca bilgisayarın günümüz
dünyasındaki yerini daha yüksek bir bilinç düzeyinde kavrayabilecektir.
1.Bilgisayarın Tanımı
Bilgisayar, kısa, uzun veya karmaşık aritmetik hesapları kısa sürede ve hatasız yapabilen,
belirlenmiş mantıksal bağlantılara dayalı karar verebilen, kullanıcı tarafından giriş birimleri
aracılığıyla girilen ve işlenen her türlü veriyi ve bilgiyi düzenlemeye, depolamaya ve
istenildiğinde çıkış birimleri aracılığıyla çıktı olarak kullanıcılara sunabilen elektronik bir
aygıttır. Verilen bu tanım ışığında bilgisayarın özellikleri için şunlar söylenebilir:
1- Bilgisayar aritmetik ve mantıksal işlemleri hatasız bir şekilde yapabilir. Hatalı sonuç
kullanıcı kaynaklıdır, çünkü bilgisayar düşünmez sadece verilen komutlara göre hareket
eder.
2- Bilgisayar, insanın çok uzun sürelerde yapabileceği karmaşık hesap ve işlemleri çok kısa
sürede yapabilir.
3- Bilgisayar yapılan işlemleri ve girilen verileri saklayabilir. İstenildiğinde de bu verileri
bir çıkış birimi yardımıyla kullanıcıya sunabilir.
Kısaca bilgisayar, sosyal hayatta ve iş hayatında ihtiyaç duyulan işlemleri hızlı ve hatasız yerine
getirerek insan hayatını ve iş hayatını kolaylaştıran tarihin en önemli buluşudur.
1
2.Bilgisayar ve Bilgisayar Teknolojilerinin Tarihi
Bilgisayarların gelişimi elektronik alanındaki gelişmelere paralel olarak ilerlemiştir. Elektriksel
işlemlerin devamında silikon teknolojisi ve transistörler ile bilgisayar işlemcileri de gelişmiş ve
böylelikle günümüzdeki bilgisayar teknolojisine ulaşılmıştır. Hayatı olumlu olarak etkileyen bu
gelişmeler sürekli ve hızlı bir şekilde artmakta, bilgisayarların boyutları her geçen gün
küçülmekte, kullanılan teknolojik parçaların maliyetlerinin düşmesi ile herkesin satın alabileceği
ürünler haline dönüşmektedir.
İlk olarak Pascal, Leibniz Hesap Makinesi, Nopier Çubukları gibi mekanik bilgisayarlar
üretilmiştir. İlerleyen yıllarda nüfus sayımlarında, sınıflandırmada kullanılan elektromekanik
bilgisayarlar üretilmiştir.
1950li yıllara kadar IBM, Harvard Mark I, ENIAC, EDVAC ve UNIVAC adlı birinci kuşak sayılan
elektronik bilgisayarlar üretilmiştir. IBM, otomatik sıralı-kontrol hesap makinesi olarak ve
Harvard sadece hesap makinesi olarak kullanılmıştır. ENIAC Harvard’dan 1000 kat hızlı işlem
gücüne sahip 30 ton ağırlığında ve neredeyse bir ev kadar alana yayılan bir mimariye sahipti.
ENIAC’ın çalışması için 150 bin watt enerji gerekirken saniyede 5 bin işlem yapabilen EDVAC
veri ve programın aynı anda bellekte depolandığı bir mimariyle üretildi. UNIVAC ise verileri
manyetik teyplerle depolayabiliyordu. Bu bilgisayarların tümünde işlemci olarak çok yüksek
enerji harcayan büyük vakum tüpleri kullanılmıştır.
Elektronik bilgisayar tarihinin ikinci kuşağında ise transistörlerin gelişimi gerçekleşmiştir. Daha
az enerji tüketen, daha ucuza üretilen ve daha hızlı çalışan transistörler ile bilgisayarların
boyutları ve maliyetleri düşmüş, işlem hızları ise artmıştır. Devre kartları üzerine binlerce
transistörlerin monte edilmesi yardımıyla bilgisayarlar daha az enerji kullanmak suretiyle dış
ortama daha az ısı yayarak daha hızlı işlemler gerçekleştirmeye başlamıştır.
Üçüncü kuşakta silikon teknolojisinin devreye girmesiyle bilgisayarların maliyetleri daha da
azalmış, boyutları ise oldukça küçülmüştür. Bilgisayar hızları ise önceki kuşaklara göre oldukça
fazla olmuştur. Bilgisayarlarda işlemci olarak entegre devreler kullanılmış, manyetik diskler
verilerin saklanmasında kullanılmaya başlanmıştır.
Dördüncü kuşak olan mikroişlemciler ile bilgisayarlar bugünkü halini almıştır ve her geçen gün
bilgisayarların hızı, yapabildikleri işlem sayısı ve depolayabildikleri hacim sürekli artmaktadır.
Disk, CD ve DVD gibi harici veri depolama kaynaklarının kullanıldığı bu kuşakta bilgisayarların
kullanımı iş hayatında ve kişisel bazda yaygınlaşmıştır. Ağ teknolojileri ile birbirine bağlanan
bilgisayarlar ile bugünkü bilgisayar çağı gelişmiştir.
3.Bilgisayarın Çalışma Mantığı
Bilgisayarlar girilen veriyi işlemek üzere tasarlanmışlardır. Hesap makinesi de bir bilgisayar
tanımı içine girebilir. Günümüzde bilgisayar denince akla ilk gelen ise çevre birimleri ile
bütünleşik, karmaşık işlemleri çok kısa bir süre içinde gerçekleştiren dizüstü veya masaüstünde
kullanılan bilgisayarlardır. Bu türdeki bilgisayarlar, bir işlemci, rasgele erişim belleği (RAM),
hafıza birimleri, bilgisayar ağı birimleri, yazıcı, CD ve/veya DVD sürücüleri, monitör, ses ve
ekran kartları, klavye, fare gibi birimlerden oluşmaktadır. Doğal olarak bir bilgisayar sistemi
oldukça karmaşık bir yapıdadır. Tüm bu birimler elektriksel akımı gösteren I/O çalışma mantığı
ile çalışmaktadır. I/O çalışması, bilgisayardaki içindeki ve harici olan birimlerin üzerinde
2
bulunan bir devreden ya da transistörden akımın geçip geçmemesi durumunu gösterir. I
konumu elektrik devresinin kapalı olması yani elektrik akımının geçtiği, O konumu ise elektrik
devresinin açık olması ile elektrik akımının geçmediği durumu temsil etmektedir. Aşağıda basit
bir bilgisayar devresinin açık ve kapalı olması durumlarına göre ampulde gözlenen sonuç
gösterilmektedir.
Ampul yanmaz
Açık anahtar
Pil
Açık Devre
Ampul yanar
Kapalı anahtar
Pil
Kapalı Devre
Şekilde de görüldüğü gibi açık devre durumunda devre üzerinde bulunan ampüle akım
gelmeyeceğinden dolayı ampül yanmayacak, kapalı devre durumunda ise devredeki enerji
dolaşımı tamamlacağı için ampül yanar durumda olacaktır.
Bilgisayarda da verilerin işlenmesi, saklanması, çıktısının alınması gibi tüm işlemler bu
elektriksel akıma göre çalışmaktadır. I/O çalışma mantığı 1-0 olarak ikili sayı sistemine
çevrilerek tüm işlemler bu sayı sistemiyle oluşacak değerlerle yapılmaktadır. Örneğin üzerinde
çalışılan bir dosyanın kaydedilmesi komutu verildiğinde bilgisayarda fiziksel olarak bir takım
devre ve transistörlerin açılması veya kapanması ile ikili sayı sistemi içinde bu işlemi
tamamlayacaktır.
Bilgisayardaki bahsedilen bu elektriksel akıma sayısal (dijital) sistem adı verilmektedir. İkili
sistem sözü İngilizceden gelmiş olup, binary digit kelimelerinin kısaltılması yoluyla bit olarak
adlandırılmıştır. Akımdaki 1 ve 0 değerleri her biri bit şeklinde belirlenmiş ve sayısal bilgi birimi
olarak kullanılmaktadır. Dosya boyutu, depolama birimlerinin kapasiteleri, internet ve ağ
transfer hızları ifade edilirken bit ve byte birimleri ile bunların katlarına atıfta bulunulmaktadır.
Bu birimler arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda verilmiştir:
0 ya da 1
8 BIT
1024 BYTE
1024 MEGABYTE
1024 GIGABYTE
1 BIT
1 BYTE
1 MEGABYTE
1 GIGABYTE
1 TERABYTE
4.Bilgisayar Türleri
Bilgisayarlar temel olarak boyut ve işlevlerine göre iki şekilde sınıflandırılabilir. Geçmiş yıllarda
daha çok kullanılan boyutlarına (mini, süper vb.) göre sınıflandırma günümüzde bilişim alanında
meydana gelen çok hızlı gelişme ve değişmelere paralel olarak fiziksel boyutları küçük olmasına
rağmen işlevleri oldukça geniş kapsamlı olan bilgisayarların ortaya çıkmasıyla birlikte
geçerliliğini kaybetmiştir. Bunun yerine, bilgisayarların aşağıdaki başlıklarla ifade edildiği
biçimde işlevlerine göre sınıflandırılması daha uygundur.
3
Kişisel Bilgisayarlar (Personal Computer - PC)
1980’li yılların başında kişisel işletim sistemlerinin geliştirilmesiyle birlikte kişisel bilgisayarlar
da piyasaya sunulmuştur. Kişisel bilgisayarlar, belirli bir anda sadece bir kullanıcı tarafından
kullanılan bilgisayarladır. Kişisel bilgisayarlarda kullanılan ilk tür, bir masa ya da sabit bir yerde
duran sürekli taşınması gerekmeyen, uzun süre mevcut yerinde tutulan ve adını buradan alan
masa üstü bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar, diğer kişisel bilgisayar olan dizüstüne göre boyutları
açısından büyük ve ağırlardır ve yüksek güç harcarlar, fakat maliyet açısından dizüstü ve diğer
tüm bilgisayarlara göre daha düşük bir maliyete sahiptirler. Bu tip bilgisayarlar klavye, fare,
yazıcı, DVD/CD sürücü ve ekran birimleri ile birlikte kullanılmaktadır.
Masaüstü bilgisayarların dışında, taşınabilir özelliğe sahip kişisel dizüstü ve tablet
bilgisayarlarda geçtiğimiz 20 yıl içinde piyasaya sunulmuştur. Bu tür bilgisayarlar taşınabilir
olduklarından hafif ağırlıkta, ince bir ekrana sahip, fare ve klavyesi üzerine monte edilmiş olan
tek parça gövdeye sahip olarak tasarlanmışlardır. Bununla birlikte özellikle son yıllarda, çeşitli
bilişim firmaları farklılık sunmak ve rekabet güçlerini artırmak amacıyla hem dizüstü bilgisayar
gibi hem de tablet bilgisayar gibi kullanılabilen taşınabilir kişisel bilgisayar modelleri
geliştirerek piyasaya sunmuşlardır. Tablet bilgisayarlar sadece bir monitörden oluşan ve
dokunmatik olarak ya da dijital bir işaretleyici yardımıyla kullanılabilir. Sesli komutlar ile
kontrol edilebilen modeller de günümüzde piyasada mevcuttur. Taşınabilir bilgisayarlar
masaüstü bilgisayarlara göre daha az enerji harcarlar ve şarj edilebilen bir batarya yardımıyla
elektrik olmadan da bataryanın gücüne göre bir süre çalışabilmektedir. Günümüzde kullanılan
taşınabilir bilgisayarlar herkesin ihtiyaç duyacağı internete girme, müzik film indirme, dinleme,
izleme, ofis programlarını kullanma gibi her uygulamayı masaüstü bilgisayarlar gibi
yapabildiklerinden ve fiyatlarının da uygun hale getirilmesinden dolayı giderek daha yaygın
kullanıma sahip olmaya başlamışlardır.
Günümüz bilişim dünyasında artık, kişisel bilgisayarın içinde kendine hissettiren bir yer edinen
avuç içi bilgisayarlar (PDA - Personal digital assistants) da kullanıma sunulmuştur. Elektronik
bir ajanda görevi gören avuç içi bilgisayarlar, ajanda tutmak, ofis uygulamaları yapmak, internet
kullanmak gibi kullanımları içeren, cep telefonundan biraz daha büyük boyuta sahip, bazı
modellerinde tuş takımı, elektronik kalem veya fare ve klavyenin yer almadığı dokunmatik
ekran teknolojisinin kullanıldığı bir bilgisayardır. Özellikle son birkaç yıl içerisinde avuç içi
bilgisayarlar bir dönüşüm geçirmeye başlamıştır. Bu tip bilgisayarlar artık akıllı telefon olarak
adlandırılan mobil cihazlara dönüşmeye başlamıştır. Böylece cep telefonu özelliğini de
barındıran, ayrıca fotoğraf çekmek, video izlemek ve kaydetmek, ofis yazılımlarını çalıştırmak
gibi diğer uygulamaları da içeren taşınabilirliği en yüksek düzeyde kişisel bilgisayarlar olarak
kullanıcılara sunulmuş durumdadır.
Süper Bilgisayarlar
Çok sayıda paralel işlemcilerin birlikte bulunduğu süper bilgisayarlar, saniyede trilyonlarca
işlemi hızlı yapabilecek kapasiteye sahiptir. Yüksek sayıda veri içeren ve bu verilerin birbirleri
arasındaki büyük sayılardaki işlemleri gerçekleştirmede, nükleer enerji araştırmalarında,
animasyon tarzı çalışmalarda kullanılır. Süper bilgisayarlar, çok hızlı işlem ve hesaplama gücüne
ihtiyaç duyan günümüzde adı çokça duyulan CERN deneyi gibi deneylerde, güvenlik
teşkilatlarında (FBI, CIA, Pentagon, NATO), yüksek yoğunlukta ziyaretçisi olan internet siteleri
4
(gmail, google, amazon, ebay, facebook vb.) gibi kurumlarda ve yerlerde gereken işlemleri ve
süreçleri yapmak üzere tasarlanan bilgisayarlardır.
Sunucu (Server) Bilgisayarlar
Sunucu bilgisayarlar, bir ağa bağlı bilgisayarların ağ üzerinden işlem yapmalarını sağlayan
bilgisayarlardır. Donanımsal olarak sunucuların, sorunsuz çalışmak üzere inşa edilmiş, güvenilir,
çoklu kullanıcıya hizmet eden, güç kaynakları ile kesintisiz elektrik akışının sağlandığı bilgisayar
sistemleri olduğu söylenebilir. E-posta hizmeti sağlamak, bir şirket veritabanının kullanıcılara
paylaştırılması, bilgilerin saklanması ve bilgilerin dağıtılması gibi işlemler bu bilgisayarlar
tarafından yapılmaktadır.
5.Bilgisayarların Temel Bileşenleri
Temel bir bilgisayar sisteminin oluşabilmesi için yazılım, donanım ve kullanıcı gereklidir.
Kullanıcı başka bir bilgisayar olabileceği gibi insan da olabilir. Kullanıcı, örneğin fareyle tuşa
basma ve klavyeyle yazmak gibi eylemler ile bilgisayarın işlem yapabilmesi için gerekli giriş
verilerini sağlayarak başlangıç koşullarını sağlar. Bilgisayar donanımı kontrol eden ve işletim
sistemi adı verilen sistem yazılımı ile işlem yapar. İşletim sistemi ile ilgili detaylı bilgi için kitabın
üçüncü bölümüne bakılabilir. Bu kısımda temel bileşenlerden yazılım ve donanım ana hatlarıyla
ele alınmaktadır.
5.1.Yazılım
Bir bilgisayar için gerekli olan yazılımların başında işletim sistemi yer alır. İşletim sistemi,
bilgisayar donanımının yönetimini sağlayarak uygulama programlarının çalışabilmesi ve
kullanıcının bilgisayarı kullanabilmesi için gerekli ortamı oluşturur. Kullanıcılar bilgisayarı,
işletim sisteminin sağladığı olanaklar ve çeşitli uygulama programları vasıtasıyla kullanır.
İşletim sistemi olanaklarına örnek olarak ağa bağlanmak için gerekli parametrelerin girilip
yapılandırmanın yapılması, ofis programlarından kelime işlemci programı ile oluşturulmuş bir
dokümanın sabit diske kaydedilmesi, yazıcıdan bir çıktı alınması ve bilgisayara taşınabilir bir
bellek takılması gibi işlemler sıralanabilir. Uygulama programlarına ise çok sayıda örnek
verilebilir. Uygulama programları amaca yönelik olarak geliştirilmiştir ve bugün sayıları ancak
milyonlarla ifade edilebilir. Kelime işlemci (örnek Microsoft Word), hesap tablosu (örnek
Microsoft Excel), sunum (örnek Microsoft PowerPoint), veritabanı (örnek Microsoft Access) gibi
ofis programları, resim görüntüleme ve işleme (Microsoft Paint), ses/video işleme ve yürütme
(Adobe Premiere), vektörel çizim programları (AutoCAD, FreeHand) ve web tarayıcılar (Internet
Explorer, Google Chrome, Mozilla Firefox vb.) gibi örnekleri sayılabilecek daha yüzlerce farklı
kategori altında çok sayıda uygulama programı mevcuttur. Kullanıcılar bu uygulama
programlarıyla internette gezinip, müzik dinleyebilir ya da rapor hazırlayıp, animasyon
geliştirebilir. Tüm bu işlemlerin yürütülme aşamalarında temel yazılım olan işletim sistemi arka
planda çalışır durumdadır ve düşük seviyede (kullanıcının bilmesine ve müdahale etmesine
gerek olmayacak şekilde) bilgisayar donanımı ile gerekli iletişimi kurup uygulamaların etkin ve
doğru çalışması için gerekli organizasyonu yapar.
5.2.Donanım
Donanım, bilgisayarın fiziksel yapısını oluşturan tüm elektronik ve mekanik birimleri olarak
ifade edilmektedir. Bilgisayar donanımı, merkezi işlem birimi (CPU), ana bellek (memory), giriş5
çıkış birimleri ve depolama birimlerinden oluşur. Bu bileşenlerden depolama birimleri
bilgisayar sisteminin işleyişi için temel gereksinimlerden değildir ancak kalıcı veri saklamak
bilgisayar kullanımının temel amaçlarından olduğundan depolama birimlerine pratikte ihtiyaç
vardır. Donanım aygıtları bu kısımda aşağıda sıralana kategoriler altında ele alınarak, temel
özellikleri ve işlevleri hakkında bilgi verilecektir.

Ana Kart

İşlemci

Bellek

Depolama Birimleri

Giriş/Çıkış Birimleri
5.2.1.Merkezi işlem birimi (Mikroişlemci-CPU)
Merkezi işlem birimi yani kısa adıyla işlemci, bilgisayarın çalışmasını
düzenleyen ve programlardaki tüm komutları tek tek işleyen birimdir.
Bilgisayarın birimlerinin çalışmasını ve bu birimler arasındaki veri akışını
kontrol eden, veri işleme görevlerini yerine getiren elektronik aygıt olan
işlemci bilgisayarın beynidir, çünkü birçok işlem burada bulunan
milyonlarca transistör vasıtasıyla işlenmektedir. Daha önce bahsedildiği
gibi elektrik akımındaki açma-kapama işlemci üzerinde gerçekleşir. Şu anda dünyada Intel ve
AMD markaları mikroişlemci piyasasını ellerinde tutmaktadır.
5.2.2.Anakart (Mainboard)
Genel olarak bilgisayarlara özgü bir parça olarak bilinen anakart
televizyondan bilgisayarlara kadar birçok teknolojik aygıtta kullanılan bir
donanımdır. Bilgisayarı oluşturan tüm donanımların bağlandığı ve
birbirleri arasındaki iletişimi sağlayan bir parçadır. İşlemci, RAM, sabit
disk sürücüler, ekran kartı, ses kartı, ethernet kartı gibi tüm parçalar,
anakart üzerinde bulunan yuvalar ve giriş birimlerine takılmaktadır. Anakart bu parçaların
takılmasıyla aralarındaki elektronik iletişimi sağlamaktadır.
5.2.3.Bellek birimleri
ROM (Read Only Memory-Sadece Okunabilir Bellek): Değiştirilemeyecek olan programlar
bilgisayar üreticileri tarafından bu belleğe kaydedilir. Bu programlar bilgisayar donanımını test
eder ve bilgisayar açıldığında sistemi çalışır duruma getirir. Bu tür bir bellekte yazılı programlar
ve veriler değiştirilemezler.
RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişimli Bellek): RAM bilgilerin geçici olarak
depolandığı bir hafıza türüdür. Bilgisayarlar genellikle o an üzerinde çalıştıkları programlar ve
işlemlerle ilgili bilgileri RAM denen bu hafıza parçasında tutarlar. RAM ve sabit sürücü temel
olarak aynı bilgileri saklarlar, ancak işlemcinin RAM'deki bilgilere erişme ve onları işleme hızı,
sabit sürücüdeki bilgilere erişme ve onları işleme hızından çok daha büyüktür. RAM miktarı ne
6
kadar çok olursa, işlemci kullandığı bilgilerin o kadar fazla bir miktarını RAM'e yazabilir ve
oradan okuyabilir, bu da bilgisayarın performansını arttırır.
5.2.4.Depolama birimleri
Sabit disk sürücü
Sabit disk sürücü, bilgisayarda mevcut olan bilgileri, bilgisayar kapalı ya
da açık durumda iken saklamak için kullanılan hafıza aygıtıdır.
Bilgisayarın herhangi bir anda gereksinim duyduğu bilgiler geçici olarak
RAM'e yazılıp oradan okunurken, herhangi bir zamanda kullanılacak
diğer bilgiler sabit disk sürücüde tutulurlar. RAM'ler bilgiye erişim hızı
açısından sabit disk sürücüden çok daha hızlıdır, ancak maliyetleri de
sabit sürücülere göre fazladır. Son birkaç yıl içinde yeni sabit disk sürücü
teknolojileri ortaya çıkmıştır. Bunlardan en yenisi sayılabilecek SSD(Solid State Disk) artık
güncel bilgisayarlarda kullanılmaya başlamıştır. Bu disk teknolojisi taşınabilir bellekler gibi bir
yapıya sahiptir ve birkaç saniye içerisinde bilgisayarın açılıp kapanabilmesine imkan
vermektedir.
CD/ DVD sürücü
CD, "Compact Disc" kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır.
CD'ler sayısal verilerin makineler tarafından okunabilir bir şekilde
depolanabildikleri standart bir ortamdır. Lazer tabanlı bir okuyucu
tarafından okunabilirler. CD üzerindeki her ize veriler ardışık olarak
yazılmaktadır fakat CD üzerindeki izlere doğrudan ulaşılabildiğinden CD üzerindeki verilere de
herhangi bir sıra olmadan erişilebilmektedir. Bir CD üzerinde yaklaşık 700 MB civarında bilgi
depolanabilir.
Dış görünüşü CD ile aynı olan DVD, sayısal çok yönlü disk (Digital Versatile Disk) kelimelerinin
kısaltmasıdır. CD’ye göre daha fazla kullanılan DVD üzerinde uygulanan teknoloji ve farklı veri
depolama yöntemlerinden dolayı CD’nin 7 katı fazla, yaklaşık 4,5 GB kadar depolama
yapılabilmektedir. Günümüzde 25 GB’a kadar veri depolayabilen Bluray adı verilen diskler
mevcuttur ve güncel bilgisayarlar ya da ev sinema sistemleri ile birlikte satışa sunulmaktadır.
Hafıza kartı (Memory Card)
Cep telefonları, fotoğraf makineleri, kameralar gibi bir çok cihazda geniş
veri depolama olanağı sunan bu kartlar, taşınabilir ve küçük boyutlara
sahip birer bellektir. Boyutlarına göre yüksek hafıza kapasitesine sahip
olan bu kartlar, yeni nesil televizyonlar, tabletler gibi araçlara doğrudan
takılabilmekte ve içerdiği bilgilere ulaşılabilmektedir.
Disket ve disket sürücüler
Disket, diğer hafıza aygıtlarına göre oldukça düşük veri depolama
kapasitesine sahip dış yüzeyi plastik kaplama olan dörtgen biçimindeki
depolama
birimidir.
Günümüzde
bu
araçlar
neredeyse
7
kullanılmamaktadır, çünkü kapasitesi (1,44 MB) kullanılabilir bir durumda değildir. Disket
sürücü; disketleri okuyan aygıttır. Önceki zamanlarda bilgisayar kasası ile bütünleşik gelen bu
aygıt, yeni bilgisayarların kasalarında bulunmamaktadır.
Taşınabilir bellek (Flash disk)
Taşınabilir bellekler, yani birçok kişinin kullandığı isimle flaş diskler,
boyutları sebebiyle sık kullanılan, bilgilerin silinip tekrar üzerine
yazılabildiği ve yüksek depolama kapasitesine sahip birer bellek
aygıtlarıdır. Flaş disk, Evrensel Veri Yolu (Universal Serial Bus - USB)
girişi olan her teknolojik aygıta takılabilir. Günümüzde hemen hemen tüm
bilgisayar kullanıcıları bu tür belleklerin 2, 4, 8, 16, 32 GB ve daha büyük
kapasiteli modellerinden birisini depolama birimi olarak kullanmaktadır.
5.2.5. Giriş-çıkış birimleri
Klavye
Bilgisayar giriş birimlerinden biri olan klavye, üzerinde harf,
rakamlar, özel karakterler ve fonksiyon tuşlarının bulunduğu bir
aygıttır. Genelde veri girişi ve bilgisayar yönlendirmelerinin
yapıldığı bir birim olan klavye üzerindeki herhangi bir tuşa
basıldığında, o komutu içeren işlem, işlemci tarafından değerlendirilerek, ekran kartına oradan
da monitöre gönderilerek gösterilir. Klavyeler genelde Q ve F olmak üzere iki farklı dizilime
sahiptir.
Fare
Masaüstü bilgisayarların ayrılmaz bir parçası olan fareler, şekli ve
kullanımı ile bilgisayar kullanımını kolaylaştıran küçük ama yararlı bir
araçtır. Fare, ekrandaki imlecin hareket ettirilmesini sağlayan, klavyeyle
birlikte kullanım kolaylığı sağlayan bir giriş aygıtıdır. Genelde sağ-sol tuş
ve ortadaki tekerlekten oluşan farelerin, birçok farklı uygulamaya
doğrudan erişmeyi sağlayan ek tuşlara sahip çeşitleri de bulunmaktadır. İlk ortaya çıktığında
içinde bulunan plastik bir top aracılığı ile kullanılan fareler, şimdilerde topsuz ve lazer ile
yönetilen kablolu ya da kablosuz teknolojilerle kullanılmaktadır.
Ekran(Monitör)
Ekran veya diğer adıyla monitör mikroişlemciden işlenip gönderilen
verilerin gözle görülecek şekilde yansıtıldığı bir çıkış birimidir. Bir
ekranın en önemli performans ölçütü yatay ve dikey olarak ekranda
bulunan nokta sayısı yani çözünürlüğüdür Yüksek çözünürlüğe sahip bir
ekrandaki görüntü düşük çözünürlüğe sahip ekrana göre daha kalitelidir.
Bir ekranın boyutu çapraz köşeler arasındaki ölçü birimi olan inç (") ile
belirlenmektedir. İngiliz uzunluk ölçü birimi olan inç, 2,54 santimetreye karşılık gelmektedir.
Akıllı telefonlar için çoğunlukla 3-5 inç, tabletler için 7-10 inç, dizüstü bilgisayarlar için 10-17
inç, masaüstü bilgisayarlar için 15-25 inç günümüzde standart olarak kullanılan ekran
ölçüleridir.
8
Ekran kartı
İşlemci, sabit sürücü, RAM veya harici hafıza kartlarından aldığı dijital
bilgileri dönüştürüp ekranda gösterilebilir hale getiren aygıttır. Ekran
kartları diğer portlardan daha hızlı veri akışı ve transferi sağlayan AGP
veya PCI Express yuvalarına bağlıdır. Ekran kartı üzerinde işlemleri yapan
bir grafik işleme birimi ve bellek vardır. Ofis uygulamaları ya da birçok
uygulamada sorun olmasa da animasyon, oyun, film veya yüksek çözünürlüklü çoklu ortam
dosyalarında yapılan işlemler, ekran kartı üzerinde yoğunlaştığından dolayı bu aygıt çabuk
ısınmaktadır.
Ses kartı
Ses kartı, modemde olduğu gibi analog ve sayısal veri dönüşümü yapan
bir aygıttır. Bilgisayardaki anakartın genişleme yuvasına takılan ses kartı,
bilgisayar üzerinde olan sayısal verileri analog verilere aktararak
duyulmasını sağlar, aynı şekilde dışarıdaki analog sesleri de bilgisayarda
işlenebilir, kullanılabilir hale getirmek için sayısal hale getirmekte
kullanılır.
Yazıcı
Yazıcı, herhangi bir bilgisayar, fotoğraf makinesi vb. diğer teknolojik
araçlarla üretilen şekil, resim, grafik, metin, rapor gibi fiziksel olarak bir
kâğıda aktarılması istenen tüm bilgileri lazerle işaretleme, nokta vuruşla
işaretleme ya da mürekkep püskürtme gibi yöntemlerle kâğıda
aktarılmasını sağlamaktadır.
Yazıcılarda, kendilerine has bir
mikroişlemci ve yazdırılmak istenen belgeleri hafızasında tutan bir bellek
taşır. Yazıcının kalitesini baskı hızı, birim alandaki nokta yoğunluğu ve
renk tonları belirler.
Bu kısımda açıklanan bilgisayara ait temel donanımlar çok değişmese de her geçen gün daha
hızlı, daha küçük boyutlu ve daha işlevli hale gelmektedir. Depolama birimleri ve giriş-çıkış
birimleri ise teknolojideki gelişmelerle birlikte sürekli olarak yenilenmekte ve çok farklı işlevler
kazanmaktadır. Örneğin çok sayıda düğmesi olan ve kablosuz çalışan fareler, kablosuz çalışan
klavyeler, tablet bilgisayar ekranları üzerinde serbest çizim yapabilmeye olanak veren dijital
kalemler, 3 boyut destekli monitörler gibi çok sayıda farklı donanım gün geçtikçe bilgisayar
kullanıcılarına sunulmaya devam etmektedir.
9
B ÖLÜM 2
B İLGİSAYAR AĞLARI VE İNTERNET
Bilgisayarın bir ağa ve özellikle internet ağına bağlanması günümüzde vazgeçilmez bir ihtiyaç
durumundadır. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler neticesinde bilginin üretilmesi, dağıtılması
ve erişilmesinin oldukça kolay bir hale geldiği günümüzde bilgisayar kullanıcıları www, FTP, eposta gibi çeşitli internet servisleri üzerinden birbirleriyle iletişim kurabilmekte, dosya paylaşıp
ortak çalışma yapabilmektedir. Kitabın bu bölümünde bilgisayar ağları ve temel ağ cihazlarının
tanım ve işlevleri, internetin tanımı ve tarihi gelişimi, internet servislerine ilişkin kavramların
açıklamaları ve son olarak da popüler web tarayıcı yazılımlar ve sosyal ağlar ile birlikte önemli
bir internet servisi olan elektronik posta hakkında bilgi verilecektir. Böylece bilgisayar
kullanıcılarının ağa bağlanma ve internet servislerini etkin kullanma becerileri artırılarak
özellikle kitabın hitap ettiği öğrencilerin öğrenim hayatları boyunca karşılaşabilecekleri ağ
bağlantısı problemlerine yönelik çözüm geliştirebilmeleri ve internet üzerinden sunulan içerik
ve uygulamaları kolaylıkla kullanabilmeleri hedeflenmektedir.
1.Bilgisayar Ağı (Network)
İki veya daha çok bilgisayar arasında; metin, ses, resim ve video verilerinin birbirlerine bakır
kablo, fiber optik kablo, kızıl ötesi dalgalar veya radyo frekans dalgaları aracılığı iletilebildiği ve
paylaşıldığı yapılara bilgisayar ağı denir. Bir bilgisayar ağında bulunan bilgisayarlar aynı
ortamda yan yana duran iki bilgisayar olabileceği gibi kıtalar üzerine yayılmış binlerce
bilgisayarda olabilir. Bir bilgisayar ağında bilgisayarların yanı sıra yazıcı, tarayıcı, depolama
birimi gibi ortak kullanılabilen kaynaklarda bulunabilir. Bu şekilde ağda bulunan cihazlar kendi
başlarına iş yapmaz, ağdaki bilgisayarların komutlarına yerine getirirler.
1.1.Ağ bileşenleri
Bir bilgisayar ağı yazılım ve donanım bileşenlerinden meydana gelir. Bir bilgisayar ağında
bulunan temel parçalar şunlardır:
Fiziksel İletim Ortamı: Bir bilgisayar ağı için en önemli kararlardan biri fiziksel iletim ortamının
seçimidir. Fiziksel iletim ortamının seçiminde; iletişim hızı, ağın kurulacağı alan büyüklüğü,
mekan özellikleri, ağ kurulum ve işletim maliyetleri gibi unsurlar bilgisayar ağlarının fiziksel
iletim ortamının seçiminde etkin unsurlardır. Fiziksel iletim ortamı olarak metal (bakır)
kablolar, fiber optik kablolar veya hava kullanılabilir.
Fiziksel İletim Yöntemi: Fiziksel iletim yönteminin belirlenmesinde ana etken fiziksel iletim
ortamıdır. Eğer fiziksel iletim ortamı için bakır kablo seçilmişse elektrik sinyalleri, eğer fiber
optik kablo seçilmişse ışık, eğer hava seçilmiş ise radyo frekans dalgaları veya kızılötesi dalgalar
fiziksel iletim yöntemi olarak seçilmesi gerekmektedir.
Arayüz Donanımı: Bilgisayardan gönderilen komutların veya verilerin diğer ağ bileşenine
gönderilebilmesi için gerekli dönüştürme işlemlerini gerçekleştirilmesini sağlayan
10
donanımlardır. Bu donanımlar ağ kartı olarak adlandırılmaktadır. Ağ kartlarının çalışma
özelliklerini seçilmiş olan fiziksel iletim yöntemi belirler. Eğer fiber optik kablo fiziksel iletim
ortamı olarak seçilmişse arayüz donanımı tarafından diğer bilgisayara gönderilecek veri ışık
sinyallerine dönüştürülerek gönderilir gönderilen ışık sinyalleri de alıcı bilgisayardaki ağ kartı
tarafından tekrar veriye dönüştürülerek kullanılır.
Ağ İşletim Sistemi: Ağ üzerinde bulunan bilgisayarların birbirleriyle ve ağdaki diğer
donanımlarla iletişimini sağlayan yazılımdır. Ağ işletim sistemleri ağa bağlı bilgisayarlar
üzerindeki işletim sistemi tarafından işletilir. Novell NetWare, VINES, Microsoft NT ağ işletim
sistemlerine örnek olarak verilebilir.
1.2.Ağ çeşitleri
Yerel Alan Ağları (LAN, Local Area Networks)
Bir laboratuvar, bir bina, bir firma, bir bölüm benzeri küçük alanları kapsayan yüksek hızlı bir ağ
yapısıdır. Yerel ağ içinde bilgisayarlar, yazıcılar, çiziciler ve diğer çevre birimleri yer alabilir.
Kablosuz Yerel Alan Ağları (WLAN, Wireless Local Area Networks)
Yerel alan ağlarında yer alan bilgisayarların ve diğer kaynakların, radyo frekans dalgaları veya
kızıl ötesi dalgaları kullanarak kablosuz olarak birbirleriyle iletişim kurdukları yerel alan
ağlarına kablosuz yerel alan ağı denir.
Geniş Alan Bilgisayar Ağları (WAN, Wide Area Network)
Bir ülke içerisinde ya da ülkeler arasındaki yüzlerce veya binlerce kilometre mesafe uzaktaki
bilgisayarlar veya bilgisayar ağları arasındaki iletişimi gerçekleştiren ağlardır.
1.3.İç ağ(Intranet) / Dış ağ (Extranet)
İntranet (iç ağ) temel olarak, internette yer alan protokol ve hizmetlerin herkese açık olmadan
sadece kurum içinde özel amaçlı olarak kullanılmasına dayanır. İntranetler sadece bir kuruluşa
ait özel bir ağdır. İntranet bir güvenlik duvarı (firewall) aracılığı ile internetten ayrılır yani
intranet tarafından internete giriş yapılabilirken internet tarafından intranet tarafına giriş
yapılamaz.
Dış ağ, işletmelerin internet aracılığı ile uzaktaki iş ortaklarını, ofislerini veya şubelerini kendi iç
ağlarına bağlamalarıyla oluşan özel ağdır. Dış ağlarda işletmeye ait özel bilgiler internet
üzerinden gönderileceği için şifreleme ve gizliliğin sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla özel
sanal ağlar (VPN – Virtual Private Network) işletmeye ait özel bilgilerin ve verilerin internet
üzerinden aktarılmasına olanak sağlar.
1.4.Temel ağ cihazları
Ağ Arabirim Kartı (NIC): Bilgisayarın, yazıcının veya depolama ünitesi
gibi cihazların bir ağa bağlanmasını sağlayan donanımdır. Ağa
bağlanacak olan cihaz özelliklerine göre anakart üzerinde bütünleşik
olarak ya da anakart üzerindeki herhangi bir çevresel yuvaya takılı
olarak kullanılabilir. Ağ arabirim kartları ağa bağlanmada kullanılan
kablonun özelliğine göre sayısal verileri elektrik sinyallerine ya da ışık
11
sinyallerine ya da tam tersi şekilde sinyalleri sayısal verilere çevirir. Kablosuz ağ arabirim
kartları ise aldıkları elektromanyetik dalgaları sayısal verilere çevirir. Ağ arabirim kartlarının
kendine özgü başka bir kartta olmayan 48 bitlik fiziksel bir adresi vardır. Bu adrese MAC (Media
Access Control) adresi denir. MAC adresi kullanıcılar için ağ üzerindeki veri akışını kontrol
etmekte kullanılır.
Göbek (Hub): En basit ağ cihazlarındandır. 4 ile 24 arasında değişen
port sayısına sahip cihazlardır. Kendisine portlar aracılığı ile bağlı olan
bilgisayarlara paylaşılan bir yol sunar. Kendisine gelen veriyi bütün
portlarına gönderir. Bu nedenle aynı anda haberleşmek isteyen
cihazların, hattın boşalmasını beklemeleri gerekir.
Anahtarlama cihazı (Switch): Anahtarlama cihazları da göbek
cihazları gibi kendisine bağlı bilgisayarlara bağlantı yolu yol
sunar. Fakat göbek cihazlarından farklı olarak anahtarlamalı olarak bağlantı yolu sunarlar.
Göbek cihazların aksine ağ yapısına dâhil iki bilgisayar birbiri ile haberleşirken anahtarlama
özelliğinden dolayı diğer bilgisayarlar da aralarında iletişim kurabilirler. Bundan dolayı göbek
cihazlarına göre daha yüksek performans gösterirler. 4 ile 48 arasında değişen port sayısına
sahip ve şaseli modelleri vardır. Anahtar cihazı portlarına bağlanan bilgisayarları MAC
adreslerine bakarak bilgisayarı tanır. Dağıtım işlemini gerçekleştirmek için kendisine bağlı
bilgisayar ve cihazların MAC adreslerini yapısında bulunan tablolarda tutar. Kendisine ulaşan bir
veri paketindeki MAC adreslerini inceleyerek veri paketini sadece hedef MAC adresine sahip
bilgisayarın bağlı olduğu porta gönderir. Böylece ağdaki çakışmalar engellenir.
Tekrarlayıcı (Repeater): Tekrarlayıcılar, bir ağ kartı cihazından aldığı
elektriksel veriyi yenileyerek ve ikili koda dönüştürerek ileten ağ
cihazlarıdır. Bu yönüyle tekrarlayıcı, hem sinyal gücünün arttırılmasını,
hem de elektriksel olarak bozulmuş sinyallerin iyileştirilmesini sağlar.
Tekrarlayıcıların sık kullanıldığı ortamlar kablolu ortamların aksine
kablosuz ortamlardır. Çünkü kablolu ortamlarda bulunan her göbek,
anahtarlama, yönlendirici, vb. cihaz birer tekrarlayıcı olarak çalışır.
Köprü (Bridge): Köprü cihazları aynı protokolü kullanan iki veya daha
fazla ağı birbirine bağlamak için kullanılan cihazlardır. İki ağ arasına
konularak her iki tarafa da aktarılmak istenen verileri inceler. Eğer veri
adresi ağdaki bir adres ile örtüşüyorsa verinin o ağa geçmesine izin verir;
aksi durumlarda ise verinin ağa geçmesine izin vermez.
Yönlendirici (Router): Temel olarak ağlar arasında yönlendirme görevi
yapar. Yerel alan ağları arasında (LAN-LAN) ya da yerel alan ağları ile
geniş alan ağları arasında (LAN-WAN) bağlantı kurmak amacıyla
kullanılır. Üzerinde LAN ve WAN bağlantıları için iki ayrı port bulunur. Bu
portlara gerektiğinde yeni portlar eklenebilir. Yönlendiriciler kendi
üzerlerinde sahip oldukları işletim sistemleri ile programlanabilir ve gerekli ayarlamalar
yapıldığında uzak bir ağa erişmek için mevcut birden fazla yol arasından kullanabilecekleri en iyi
seçimi yapabilir.
12
Güvenlik duvarı (Firewall): Özel ağlar ile internet arasında her iki
yönde de istenmeyen trafiği önlemek amacı ile kullanılan ağ
cihazlarıdır. Verimli olarak kullanılabilmeleri için internet ile
özel ağ arasındaki tüm trafik cihaz üzerinden geçmeli ve gerekli erişim izinleri uygun bir şekilde
hazırlanmış olmalıdır.
Erişim noktası (Access point) Erişim noktası cihazları, göbek, anahtarlama veya
yönlendirici cihazlarına takılır ve bulundukları ortama kablosuz iletişim
sinyalleri gönderir. Ağ sinyali gönderdikleri ortamda bulunan bilgisayarların ve
aygıtların kablosuz olarak ağa bağlanmasını sağlar.
Modem: Modem, modulation-demodulation kelimelerinin kısaltılması ile
oluşturulmuş bir terimdir. Bilgisayardan aldıkları dijital verileri analog
sinyallere dönüştürerek telefon hatlarına aktarılmasını sağlar ve aynı şekilde
karşı taraftaki bilgisayardan gelen analog veriyi tekrar digital veriye çevirerek
bilgisayara iletir. Çevirmeli modem ve geniş bant modem olmak üzere iki sınıfa
ayırılabilir. Çevirmeli modemler telefon hatları üzerinden geniş bant modemlere
göre çok daha düşük hızlı bir bağlantı sunarlar.
Günümüzde en çok kullanılan modem teknolojisi ADSL modemlerdir. ADSL modemler
(Asymmetric Digital Subscriber Line-Asimetrik Sayısal Abone Hattı) standart bakır telefon
kabloları üzerinden daha fazla verinin (metin, ses, görüntü vb.) yüksek hızla transfer edilmesine
imkan vermek için geliştirilmiş bir modem teknolojisidir. ADSL teknolojisi, sayısal veri ve ses
bilgilerinin aynı anda kullanılmasına olanak sağlar. Ses ve veri bilgilerinin birbirlerini
etkilememeleri için bir ayırıcı (splitter) kullanılması gereklidir. Asimetrik kelimesi, veri alım
(download) ve veri gönderim (upload) hızlarının birbirinden farklı olduğunu ifade etmektedir.
ADSL modemler sayısal verileri analog verileri çevirmeden doğrudan olduğu gibi iletirler. Sistem
asimetrik olarak çalıştığından veri alma ve veri gönderme için kullanılan bant genişlikleri
birbirinden farklıdır.
2.İnternet
2.1.İnternet nedir?
İnternet, bilgisayarların ve bilgisayar sistemlerinin birbirine bağlı olduğu, sürekli büyüyen ve
dünya çapında yaygın olan bir bilgisayar ağıdır. İnternet üzerindeki bilgisayarlar birbirlerine
metal (bakır) veya fiber optik kablolar, uydu bağlantıları, kablosuz (radyo frekans, kızılötesi)
bağlantı vb. teknolojilerle birbirleriyle bağlıdır ve geliştirilen TCP/IP protokolleriyle birbirleri
arasında bilgi paylaşımına dayalı veri (metin, resim, ses, video vb.) alma/gönderme, vb. birçok
işleri gerçekleştirebilmektedir. İnternet; üniversiteler, araştırma kurumları, kamu ve devlet
kurumları, kar amacı gütmeyen kurumlar, ticari kurumlar, meslek kuruluşları, sivil toplum
kuruluşları, teknoloji geliştiren firmalar, internet bağlantısı ve altyapısı sunan işletmeler,
bireyler gibi akla gelebilecek her türlü kullanıcı tarafından kullanmaktadır. Bu nedenle internet
üzerinde her türlü bilgiyi bulmak ve ulaşmak mümkündür.
13
2.1.1.Dünyada ve Türkiye’de İnternet'in tarihi gelişimi
İnternet kavramının temeli 1962 yılına Massachusetts Institute of Tecnology (MIT) 'de J.C.R.
Licklider tarafından ortaya atılan ve “küresel olarak bağlanmış bir sistemde isteyen herkesin
herhangi bir yerden veri ve programlara erişebilmesini” ifade eden “Galaktik Ağ” kavramına
dayandırılabilir. 1965 yılında MIT'de araştırmacı olarak çalışan Lawrance Roberts ile Thomas
Merrill tarafından bilgisayarların ilk kez birbirleri ile konuşturulması sağlanmıştır Daha sonra
bugünkü internetinde temelini oluşturan ARPANET projesi 1966 yılı sonunda uygulamaya
konulmuştur. ARPANET çerçevesinde ilk bağlantı 1969 yılında dört merkez arasında yapılmış ve
ana bilgisayarlar arası bağlantılar ile internetin ilk şekli ortaya çıkmıştır. 1972 yılı elektronik
postanın ilk defa ARPANET içinde kullanılmaya başlandığı tarihtir. Daha sonraki süreçte,
ARPANET ağı üzerinde geliştirilen TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)
protokolü, 1983 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. 1986 yılında da ilk İnternet omurga
ağının oluşturulması NSFNet (National Science Foundation – Ulusal Bilim Vakfı) tarafından
gerçekleştirilmiştir. Bu süreci takiben, Internet’in halka açık hale gelmesi 1989 yılından sonra
olmuştur. 1990 Haziran’ında TCP/IP’nin ilk kullanıldığı ağ olan ARPANet kullanımdan
kaldırılmıştır. ARPANET ağının yerini ABD, Avrupa, Japonya ve Pasifik ülkelerinde ticari ve
hükümet işletimindeki omurgalar almıştır. 90'lı yıllardan itibaren TCP/IP protokolü ve İnternet
büyük bir ivme kazanmıştır. 1991 yılından itibaren ise İnternet’in ticari anlamdaki gelişimi
başlamıştır.
Türkiye internete Nisan 1993'ten beri bağlıdır. İlk bağlantı ODTÜ'den gerçekleştirilmiştir.
ODTÜ’den sonra 1994 yılında Ege Üniversitesi, Ekim 1995’de Bilkent Üniversitesi, Kasım
1995’de Boğaziçi Üniversitesi ve Şubat 1996’da İstanbul Teknik Üniversitesi bağlantıları
gerçekleşmiştir. 1996 yılı Ağustos ayında da TURNET çalışmaya başlamıştır. 1997 yılına
gelindiğinde, akademik kuruluşların internet bağlantısını sağlayan ULAKNET çalışmaya başlamış
ve üniversiteler omurga yapısıyla birbirlerine bağlanmış ve internet kullanır hale gelmişlerdir.
1999 yılı içerisinde, ticari ağ altyapısında büyük değişiklikler olmuş ve TURNET'in yerini TTNet
oluşumu almıştır. 2000'li yılların başından itibaren bireysel ve ticari kullanıcılar TTNet omurgası
üzerinden; üniversiteler, akademik kuruluşlar ve ilgili diğer birimler de ULAKNET omurgası
üzerinden internet erişimine sahiptir. TTNet ve ULAKNET omurgaları arasında yüksek hızlı
bağlantı mevcuttur.
2.2.WWW (World Wide Web) nedir?
World Wide Web, ya da kısaca Web, internet ortamı üzerinden bilgiye erişim yolu veya internet
üzerine kurulmuş olan bir bilgi paylaşım yöntemidir. WWW veri iletimi için internet üzerinde
bulunan HTTP (Hyper Text Transfer Protokol) protokolünü kullanır. WWW, internet ortamında
bilgilerin depolanması, biçimlendirilmesi, gösterilmesi ve geri çağrılması için uluslararası kabul
edilmiş standartların oluşturduğu sistemdir.
İnternet ile WWW arasındaki fark
Birçok kişi tarafından internet ile WWW ya da web kavramları aynı şey olarak düşünülmektedir.
Fakat internetin tanımından da anlaşılacağı üzerine çok sayıda bilgisayar ve bilgisayar
sistemlerinin oluşturmuş olduğu bir bilgisayar ağıdır. WWW ya da web ise internet üzerinde
çalışan bir HTTP protokolünü kullanarak web sayfalarının görüntülenebilmesini sağlayan bir
internet hizmetidir.
14
2.3.Temel kavramlar
2.3.1.TCP / IP protokol kümesi
TCP/IP internette veri transferi için kullanılan TCP (Transmission Control Protokol) ve IP
(Internet Protocol) protokollerini temsil eder. Bu protokoller internette veri transferi için
kullanılır ve internette kullanılan her türlü servisi sağlarlar. Bu servislere örnek olarak;
elektronik posta transferi, dosya transferi, WWW erişimi gibi servisler sayılabilir.
Sunucu(server) ve istemci(client) mimarisine göre tasarlanan protokoller, paket anahtarlama
tekniği adı verilen bir yöntemle çalışmaktadır. İnternet üzerindeki her bilgisayar, 65.536 farklı
TCP portu (iletişim kapısı) aracılığıyla birbirleri ile bağlantı kurabilmektedir.
IP (Internet Protocol) adresi
Internet ağı üzerinde bulunan her bilgisayarın (cihazın) tekil bir IP adresi vardır. Bu adres
bilgisayarların birbirlerini tanımalarını ve iletişim kurmalarını sağlar.
IPv4 adresleri noktayla ayrılmış birer byte lık dört byte uzunluğunda sayısal veriden oluşur. Her
byte’lık küme
arasındaki değerlerden oluşmaktadır. Mevcut standarda göre İnternet
üzerinde
(
) ayrı bilgisayara IPv4 adresi tanımlamak mümkündür.
Örnek IPv4: 193.140.253.2
IPv6
bitlik bir adres yapısına sahip olan IPv4'ün adreslemede artık yetersiz kalması ve ciddi
sıkıntılar
meydana
getirmesi
üzerine
geliştirilmiştir.
İnternet
üzerinde
(
) ayrı bilgisayara IPv6 adresi
tanımlamak mümkündür.
Örnek IPv6: 2001:0DB8:0000:2F3B:02AA:00FF:FE28:9C5A
2.3.2.Hiper metin işaretleme dili (Hyper Text Markup Language)
HTML (Hyper Text Markup Language) İnternet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılan
en yaygın metin tabanlı dildir. HTML, bir programlama dili olarak tanımlanamaz. Çünkü HTML
kodları ile kendi başına çalışan bir program yazılamaz. Ancak bu dili yorumlayabilen programlar
aracılığıyla çalışabilen programlar yazılabilir. HTML dosyalarının aktarımı için HTTP (Hyper
Text Transfer Protocol) kullanılır. HTML dosyaları “.html “ ya da “.htm” uzantısı ile kaydedilerek
saklanır.
2.3.3.Hiper metin transfer protokolü (HyperText transfer protocol)
İnternet üzerinde bulunan web sayfalarının sunucu tarafından istemci tarafına aktarılabilmesi
için çeşitli kural ve yöntemler gerekmektedir. Hiper metin transfer protokolü (HTTP) bu kural
ve yöntemleri düzenleyen sistemdir. Web tarayıcıları aracılığı ile bir web sayfasına istek
gönderilip sayfa görüntülenmeye çalışıldığında web tarayıcı tarafından otomatik olarak http://
ifadesi eklenir. Web sayfalarının adreslerinin başına eklenen bu ifade sunucu üzerinde bulunan
bilgilerin http kural ve yöntemleri çerçevesinde iletilmesi için gerekli komutları verir ve iletişim
gerçekleşir.
15
2.3.4.Dosya transfer protokolü (FTP- File transfer protocol)
İnternet üzerinde bulunan sunucu ve istemci bilgisayarlar arasındaki çift yönlü dosya
transferine olanak sağlayan protokoldür. Dosya transfer protokolü TCP tabanlı bir protokoldür.
İstemci, sunucu bilgisayara kendisine ait kullanıcı adı ve şifre ile kendisinin erişim izni olan
dizinlere ya da “anonymous” adı verilen herkes tarafından ulaşılabilecek ortak kullanım
alanlarına erişebilir.
2.3.5.Alan adı servisi (DNS-Domain name service)
İnternet üzerinde yer alan her web sitesinin bir alan adının (domain name) bulunması
zorunludur. Web sitelerine erişebilmek için alan adlarının karşılığı olarak bir IP adresine sahip
olması gerekmektedir. DNS (Domain Name System), IP adresleri ile günlük hayatta kullanılan
sözcüklerden oluşan internet adresleri arasındaki eşleştirmeyi ve çift yönlü sorgulamayı yapan
sistemdir.
2.3.6 URL
URL (Uniform Resource Locator), günlük hayatta web
adresi veya internet adresi olarak kullanılan yapının
adıdır. URL adresleri sayesinde sunucu bilgisayarlara
IP adresini bilmeden ulaşabilme olanağı sağlanır. Bir
URL sırasıyla; protokol, servis adı, sunucu adı, alan
uzantısı, ülke kodu, port numarası, dizin ve dosya
adresi olmak üzere bölümlere ayrılmıştır. Aşağıdaki tablolarda kurum ve kuruluşlar için
standart olarak belirlenen alan adı uzantıları ile bazı ülkeler için ülke kodları verilmiştir.
Uzantı
Kurum Kategorisi
Ülke
Kodu
.com
.edu
.ac
.gov
.int
.mil
.net
.org
Ticari kuruluşlar
Eğitim kurumları
Akademik kurumlar
Hükümet kuruluşlarının
Uluslararası kuruluşlar
Askeri kurumlar
Kendilerine ait özel ağa sahip kuruluşlar
Ticari amacı olmayan kurumlar
Türkiye
İngiltere
Kanada
Almanya
İtalya
Amerika
İspanya
İrlanda
.tr
.uk
.ca
.de
.it
.us
.es
.ie
2.3.7.Ortam erişim kontrolörü (Media Access Control)
Ağ erişim kartları üzerinde 48 bit’ten (0-1) oluşan bir MAC adresi olarak adlandırılan bu adres
bulunur. Ağ kartı üreten firmalar, ürettikleri her karta ilk 24 biti üretici kodu, son 24 biti ise her
kartta farklı olacak şekilde MAC adresini koyarlar. MAC adresleri onaltılık (hexadecimal) sayı
sistemine çevrilerek ifade edilir. Tipik bir MAC adresi 00:40:C5:1B:00:EF şeklindedir. Ağ kartları
bir diğer ağ kartına veri yollarken alıcıyı diğerlerinden ayırmak için bu MAC adresini kullanır.
2.4.Web tarayıcıları
Bu konu başlığı altında İnternet üzerinde bulunan web siteleri içeriklerinin görüntülenmesinde
kullanılan internet tarayıcıları hakkında bilgi verilecektir. Günümüzde en çok kullanılan internet
tarayıcıları Internet Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome, Safari ve Opera tarayıcılarıdır.
16
2.4.1. İnternet Explorer web tarayıcısı
Yaygın olarak kullanılan web tarayıcılarından Internet Explorer Windows işletim sistemleriyle
birlikte yüklü olarak gelir. Tüm web tarayıcılar benzer işlevleri yapmakla birlikte kendilerine
özel birtakım ek işlev ve eklentiler sunmaktadır. Yukarıdaki resimde Internet Explorer web
tarayıcısında bulunan önemli işlev düğmeleri (resimde numaralarla belirtilmiştir) kısaca
açıklanmıştır.
1. Görüntülenmekte olan sayfadan önce görüntülenmiş olan sayfaya geri gidilmesini sağlar,
2. Görüntülenmekte olan sayfaya geri düğmesi aracılığı ile geri gelinmiş ve tekrardan
sonraki sayfaya gidilmesini sağlar,
3. Görüntülenen sayfaya ait URL bilgisinin gösterildiği adres çubuğudur,
4. Bir tarayıcı içerisinde birden fazla sayfaya sekmeler aracılığı ile ulaşılabilir,
5. Görüntülenmekte olan web sayfasının tarayıcıya ana sayfa olarak atanmasını sağlar,
6. Görüntülenmekte olan web sayfası adresinin sık kullanılanlara eklenmesini sağlar,
7. Tarayıcı ile ilgili yazdırma, yakınlaştırma, güvenlik vb. seçeneklere erişilmesini sağlar,
8. Kaydırma çubukları görüntülenmekte olan web sayfasının dikey veya yatay olarak
kaydırılarak görüntülenmesini sağlar.
Tarayıcılarla ilgili temel kavramlar
Çerez (cookie) : Ziyaret edilen web sayfası bilgilerinin yerel bilgisayarda kaydedildiği
dosyalarıdır. Çerezler ziyaret edilen sayfanın daha sonraki ziyaretlerde kullanıcıyı tanımasını
sağlar.
Önbellek (cache): Ziyaret edilen web sayfalarının bilgisayarda tutularak daha sonraki
ziyaretlerde bu sayfaların hızlı bir şekilde açılmasını sağlar.
17
Temel tarayıcı ayarları
Internet Explorer web tarayıcısı diğer tarayıcı programların da temel işlevleri arasında
yer alan açılış sayfasını (ana sayfa) belirli bir sayfaya ayarlama, daha önce ziyaret edilen
sayfalarla ilgili bilgileri temizleme ve bazı web sayfalarında bulunan ve çoğu zaman kullanıcı
tarafından istenmeyen ek pencerelerin açılmasını engelleme gibi ayarlamaları destekler. Bu tür
ayarlamalar Internet Explorer program penceresinin sağ üst tarafında bulunan Araçlar düğmesi
tıklanarak erişilen İnternet Seçenekleri penceresi üzerindeki komutlar kullanılmak suretiyle
yapılır. Bu kısımda yapılabilecek ayarlamalardan bazıları aşağıda açıklanmıştır.
Ana sayfanın ayarlanması: Internet Explorer tarayıcısında giriş
sayfasının ayarlarının değiştirilmesi için açılan pencerede
bulunan ilgili alanlar doldurulduktan sonra pencerenin altında
bulunan Tamam düğmesine basılarak değişiklikler kaydedilir.
Gözatma geçmişinin temizlenmesi: Internet Explorer
tarayıcısı aracılığı ile görüntülenen web sayfalarının
görüntülenmesi esnasında kaydedilmiş olan geçici
dosyaların, tanımlama bilgilerinin, şifre ve parolalar
benzeri bilgilerin temizlenmesi istenilirse göz atma
geçmişi kısmında yer alan Sil seçeneği seçilir. Silinmek
istenilen seçenekler işaretlendikten sonra silinme
işlemi gerçekleştirilir.
Açılır pencere engelleyicisinin açılması/kapatılması: bazı
web sayfalarında kullanılmakta olan ve sayfa ile
beraberinde açılmakta olan ilave pencereler olarak
tanımlayabileceğimiz açılır pencereler (pop up) web tarayıcıları tarafından otomatik olarak
engellenebilmektedir. Eğer açılır pencere engelleyicisinin ayarlarının değiştirilmesi gerektiğinde
Gizlilik sekmesinde bulunan ilgili kısımdan gerekli düzenlemeler yapılır.
18
2.5.Web’de arama ve arama motorları
İnternet üzerinde yer alan ve her geçen gün artan
bilgiye ulaşmak için web sayfalarında tek tek gezinmek
zaman kaybına ve belki de farklı sayfalarda
kaybolmaya yol açacaktır. Bu nedenle ulaşılmak
istenilen bilgiye ait anahtar sözcükler vasıtasıyla ilgili
web sayfalarını listeleyerek kullanıcıya sunan web
sitelerine arama motoru denir. İnternet üzerinde çok
sayıda arama motoru bulunmaktadır. Bunların bir kısmı kendi alanlarındaki web sitelerini
listelemekte, bir kısmı yerel alanlarda hizmet vermektedir. Bir kısmı da dünya üzerindeki her
türlü web sitesini listelemektedir. www.google.com.tr, www.yahoo.com, www.yandex.com.tr
örnek arama motoru adresleridir.
Arama motorları tarafından internet üzerinde yer alan tüm web sayfaları tarandığı için doğru bir
aramanın yapılabilmesi için aranacak konu ile ilgili anahtar kelimelerin belirlenmesi
gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus çok genel anahtar kelimeler yerine daha
uygun anahtar kelimeler kullanmak gerekmektedir. Aranan bilgiyi mümkünse birkaç sözcükten
oluşan tümce olarak ifade etmek daha iyi olacaktır. Arama motorlarında daha iyi bir arama
sonucu elde edebilmek için kullanılabilecek arama parametreleri bulunmaktadır. En fazla
kullanılan parametrelerden birkaçı; + (artı), “ “ (çift tırnak), - (eksi), () (parantez), ve * (yıldız)
olarak sıralanabilir.





Sakarya + Üniversitesi yazılarak arama yapıldığında içerisinde Sakarya ve Üniversitesi
geçen web sayfaları listelenecektir.
“Sakarya Üniversitesi” yazılarak arama yapıldığında içerisinde sadece Sakarya
Üniversitesi geçen web sayfaları listelenecektir.
“Sakarya Üniversitesi” - Bilişim içerisinde sadece Sakarya Üniversitesi geçen ve Bilişim
kelimesi geçmeyen web sayfaları listelenecektir.
Sakarya (Üniversitesi veya Enfo) yazılarak arama yapıldığında içerisinde hem Sakarya
Üniversitesi hem de Sakarya Enfo geçen web sayfaları listelenecektir.
Sakar* yazılarak arama yapıldığında içerisinde Sakarya, Sakarlık vb. kelimelerin geçtiği
web sayfaları listelenecektir.
2.6.İnternet yoluyla iletişim kurma
İnterneti kullanarak kullanıcılar birbirleriyle e-posta, sohbet, haber grubu, forum, sosyal ağ gibi
farklı uygulamalar üzerinden iletişim kurabilirler. Bu bölümde e-posta ile iletişim konusu ele
alınacaktır.
2.6.1.E-posta
Elektronik posta(e-posta) iki ya da daha fazla kullanıcı arasında eş zamansız olarak mesaj
gönderilip alınması işlemlerini içerir. Elektronik posta alıp gönderebilmek için öncelikle bir eposta adresine sahip olunması gerekmektedir. E-posta ile yazı, resim, ses, video ve html
dokümanları almak/göndermek mümkündür.
E-posta adresleri @ işareti ile ayrılan iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım kullanıcı adı
ikinci kısım ise kullanılan sistemin internet adresini içerir. Kullanıcı adı ile ilgili olarak kullanılan
19
sistemin sınırlandırmalarına göre bir kullanıcı adı belirlenmesi gerekmektedir. Aşağıda Sakarya
Üniversitesi kullanıcılarına sağlanan e-posta adreslerinden iki örnek verilmiştir.
[email protected]
[email protected]
E-posta yönetim programları
e-posta yönetim programları ile birden fazla e-posta hesabı yönetilebilir, farklı kişilerden gelen
e-postalar farklı klasörlerde saklanabilir e-postalara önem derecesi verilebilir ya da istenmeyen
e-postalar için kurallar yazılarak bunların okunmadan silinmesi sağlanabilir. Elektronik posta
hesapları bunları sağlayan kurumların ilkeleri çerçevesinde IMAP, POP3, HTML standartlarında
olabilmektedir. e-posta yönetim programları üzerinde gerekli ayarlar yapıldığında tüm
standartlardaki elektronik postaların kontrolü yapılabilmektedir. E-posta yönetim programları,
e-posta işlevlerine ilave olarak adres defteri, takvim, hatırlatıcı gibi işlevler de sunabilmektedir.
Günümüzde kullanılan çok sayıda e-posta yönetim programı mevcuttur. Microsoft Outlook ve
Windows Live Mail gibi programlar Windows işletim sistemleri ile birlikte sıkılıkla kullanılan
elektronik posta yönetim programlarıdır.
E-postalara web tabanlı erişim
Elektronik posta hesaplarına e-posta yönetim programlarının yanı sıra bu servisi sağlayan
sistemlerin web sayfaları aracılığı ile de erişilebilmektedir. Bu tür erişim yapılması istendiğinde
aktif bir internet bağlantısına sahip olunması gerekmektedir. Web sayfası üzerinden erişilen eposta hesapları için de yukarıda bahsi geçen e-posta yönetim programlarına ait işlevlerin hemen
hemen hepsini uygulamak mümkündür. Aşağıdaki resimde Sakarya Üniversitesi’nin Google Mail
(gmail) servisi üzerinden kullanıcılarına sağladığı web-tabanlı e-posta hesabına ait arayüz
görülmektedir.
Bir e-posta nasıl yazılır?
E-posta günümüzde iş ya da sosyal amaçlı olarak insanların kullandığı önemli bir iletişim aracı
durumundadır. Her iki kullanım için de geçerli olan elektronik postanın kişisel kontrolüdür. Eposta hizmetinin iletişimdeki etkinliğinin korunması için elektronik posta gönderimlerinde
dikkate alınması gerekli bazı etik kurallar mevcuttur. Bu kurallar aşağıda sıralanmıştır.
E-posta gönderdiğiniz;
20
İnsanlar meşguldür, bu yüzden:




Konu satırını kullanın. Konu satırı sayesinde alıcı e-postanın içeriği hakkında bilgi sahibi
olacaktır.
Açık ve anlaşılır olun. E-posta mesajları içerisinde mecazi anlatımlardan kaçınarak açık
ve anlaşılır bir şekilde yazınız.
İletileri paylaşmayın. İletileri gereksiz yere başkaları ile paylaşarak onların vakitlerini
gereksiz yere meşgul etmeyiniz.
Hızlıca cevap verin. Size gönderilen e-postalara eğer cevap yazılması gerekiyorsa hızlıca
cevap yazınız.
İnsanlar çok hassastır, bu yüzden:




Noktalama işaretlerini peş peşe kullanmayın. Noktalama kurallarına uyarak yazınız.
Cümlelerin sonuna, ???? yada !!!! gibi noktalama işaretlerinin ardı ardına konularak
oluşturulan mesajlar yanlış anlaşılabilir.
Cümleyi büyük harfler kullanarak yazmayınız. Sadece büyük harf kullanarak yaptığınız
konuşmalar SİZİN BAĞIRARAK KONUŞTUĞUNUZ ANLAMINA GELMEKTEDİR.
Göndermeden önce, sesli bir şekilde okuyun. Anlatmak istediğiniz her şeyi tam olarak
yazdığınızı düşündüğünüz metni sesli olarak okuyarak doğru anlaşılıp anlaşılmayacağını
kontrol ediniz.
Kızgınken sakın yazmayın. Kızgınken yazılan mesajlar alıcı/alıcılarla aranızda çeşitli
sorunlara yol açabileceğini unutmayınız.

Herkes teknolojiyi sizin kadar takip etmiyor olabilir, bu yüzden: Çok fazla simge
kullanmayın. Herkes her kısaltmanın anlamını bilmiyor olabilir.

Kısaltılmış terimleri çok fazla kullanmayın. Karşınızdaki insanın sizin kullandığınız
kısaltmaları anlayabileceğinden emin değilseniz, kullanmayın.
2.7.Sosyal ağlar
İnsanlar yaşadıkları toplum içerisinde nasıl yeni insanlarla tanışıyor, arkadaşları ile ortak ilgi
alanlarına ait faaliyetlerde bulunuyor, ilgi çeken veya eğlenceli bulduğu olayları paylaşıyorsa
bunu internet aracılığı ile yapabiliyor. İnsanların interneti kullanarak; tanışmak, tartışmak, ortak
ilgi grupları ile iletişime geçmek, örgütlenmek gibi amaçlar ile kullandıkları platformlar sosyal ağ
olarak adlandırılmaktadır.
Kullanılmakta olan birçok sosyal ağ (facebook, google+ Linkedin, MySpace, Hi5 twitter, netlog,
vb.) platformu içerisinden facebook, twitter ve blog uygulamaları hakkında bu kısımda kısaca
bilgi verilecektir.
Facebook : İnsanların arkadaşlarıyla iletişim kurmasını ve bilgi alışverişi yapmasını
amaçlayan bir sosyal paylaşım web sitesidir.
Twitter: Kullanıcılarına “tvit” adı verilen 140 karakterlik metinler yazma imkânı veren
Twitter, çeşitli araçlarla daha etkin kullanılabilen yeni nesil bir iletişim aracıdır.
21
Blog: genellikle güncelden eskiye doğru sıralanmış yazı ve yorumların
yayınlandığı, web tabanlı bir yayını belirtir. Çoğunlukla her gönderinin
sonunda yazarın adı ve gönderi zamanı belirtilir. Yayıncının seçimine göre okuyucular yazılara
yorum yapılabilir.
22