İGEME - Kenya Ülke Raporu

KENYA ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Musa GÜLKAYA 2008 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
KENYA A­TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Resmi Adı Nüfus (2007 Tahmin) Yüzölçümü Dil Din Etnik Yapı Kenya Cumhuriyeti 37,5 milyon 569.259km 2 İngilizce (resmi), Kisvahili (resmi), çeşitli yerel diller Protestan %40, Katolik %30, yerel inanışlar %10, Müslüman %20 Kikuyu %21, Luhya %14, Luo %13, Kalenjin %11, Kamba %11, Kisii %6, Meru %6, diğer Afrikalı %15, Afrikalı olmayan (Asyalı, Avrupalı ve Arap) %1 Komşu Ülkelerle Sınırları Etiyopya 861 km, Somali 682 km, Sudan 232 km, Tanzanya 769 km, Uganda 933 km Bağımsızlık 12 Aralık 1963 Başkent Nairobi (1,346 milyon) Başlıca Şehirler Mombasa (465bin), Kisimu (185 bin), Nakuru (163 bin) GSYİH sektörel dağılımı Tarım(%2,3), İmalat sanayi (%6,3), Hizmetler (%6,7) (2007 Tahmini) GSYİH(2007 Tahmin) 27,5 milyar $ GSYİH/Kişi (2007Tahmin) 1.569$ GSYİH Büyüme Hızı 7.0 (%)(2007 Tahmin) Tüketici Fiy. Enflasyonu % 9,7 (2007) İhracat (2007 Tahmin) 4,1 milyar $ İthalat (2007 Tahmin) ­8,54 milyar $ Toplam Dış Borç (2007 6,7 milyar $ Tahmin) Cari İşlemler Dengesi 2007 ­1,1 milyon $ Tahmin) Para Birimi Kenya Şilini (KSh) Döviz Kuru (2007 – ort) 67,32 KSh=1$ Doğal Kaynaklar Soda, flor, tuz, kireçtaşı, orman ürünleri, su ürünleri Başlıca Tarım Ürünleri Çay, kahve,kesme çiçek, bahçe bitkileri, şeker kamışı, tahıl, mısır, Başlıca Sanayi Sektörleri Çimento, rafine şeker, bira, mineraller ve orman ürünleri Başlıca İhraç Ürünleri Çay, bahçe bitkileri, kahve, demir&çelik, balık&balık ürünleri, tütün&tütün ürünleri, plastikler, soda, çimento Başlıca İthal Ürünleri Makineler ve aksamı, rafine ve ham petrol, motorlu araçlar, bitkisel&hayvansal yağlar, eczacılık ürünleri, tahıl, gübre, kağıt&kağıt ürünleri v.b. Üyesi olduğu uluslararası ACP, AfDB, C, EADB, ECA, FAO, G­15, G­77, IAEA, IBRD, ICAO, kuruluşlar ICCt (imza), ICFTU, ICRM, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, IGAD, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ISO, ITU, MINURSO, MONUC, NAM, OAU, OPCW, UN, UNAMSIL, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNIKOM, UNMEE, UNMIBH, UNMIK, UNMISET, UNMOP, UNU, UPU, WCO, WHO, WIPO, WMO, WToO, WtrO Kaynak: The Economist Intelligence Unit Kenya Country Report July 2008 CIA­The World Factbook
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 1 Nüfus­Etnik Yapı Kenya, tüm dünyada nüfusu en fazla artan ülkelerden birisiydi. Ancak, nüfus artış oranı 1975­1984 yıllarında %3,8 iken 1985­1994 yılları arasında %3,1’e ve 1995­2002 yılları arasında ise %2,3’e düşmüştür. Nüfus artış oranındaki bu azalma aile planlaması kampanyalarının başarılı olmasının yanısıra, 1999 yılında ulusal felaket olarak ilan edilen HIV/AIDS etkisinden de kaynaklanmaktadır. 2004 yılında Kenya’nın nüfusu 33,5 milyon olup, 2005 yılında ise 34,3 milyon olarak tahmin edilmektedir. Kenya’nın nüfusu büyük ölçüde merkezde ve tarım bakımından daha verimli alanları kapsayan batı bölgelerde yoğunlaşmıştır. Bir liman kenti olan Mombasa, Doğu Afrika’nın en önemli liman­şehirlerinden birisidir. Kenya’da aynı zamanda çok çeşitli kabileler mevcut olup, bunların en önemlileri şunlardır: Kikuyu (%21), Luhya (%14), Luo (12), Kalenjin (%12) ve Kamba (%11). Kenya’da gelir dağılımında büyük eşitsizlikler görülmektedir. Nüfusun %20’sini oluşturan en zengin kesim ulusal gelirden %49,1 oranında pay alırken, nüfusun %20’sini oluşturan en fakir kesim ulusal gelirden sadece %6 oranında pay almaktadır. Toplam nüfusun yarısı Hristiyanlardan oluşmakta olup, 3,5 milyona yakın Müslüman ülkede yaşamını sürdürmektedir. Nüfus Dağılımı 2000* ‘000 % Rift Valley Eastern 6 991 4 643 24,4 16,2 Nyanza 4 397 15,3 Cenral 3 705 12,9 Western 3 354 11,6 Coast 2 491 8,7 Nairobi 2 137 7,5 961 3,4 North Eastern Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 *Tahmin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 2 Eğitim Özellikle Mwai Kibaki hükümeti döneminde eğitime ayrılan kaynakların artması, düşen eğitim standartlarında bir artışa neden olmuştur. İlk okula kayıtlar 2003 yılında artarak 7,2 milyona ulaşmış olup, 2004 yılında 7,4 milyona çıkmış ve 2005 yılında da 7,6 milyona ulaşmıştır. Orta okula kayıtlar da 2002­2005 yılları arasında 780.000 den 928.000’e ulaşmıştır. Ayrıca Kenya’da 2004­2005 yıllarında 90.000 üniversite öğrencisi bulunmaktadır. Aynı zamanda özel üniversiteler de mevcuttur. Diğer öğrenim biçimi ise teknik eğitim enstitüleri (2005 yılında 68.000 öğrencisi mevcuttur.) ve öğretmen yetiştiren enstitülerdir. (2005 yılında 22.000 öğrencisi vardır.) Okur yazarlık oranı ise giderek artmaktadır. Okur yazarlık oranı 1990 yılında %71 iken, 2004 yılında da %74’e çıkmıştır. Sağlık 2003 yılında, hükümetin sağlık harcamaları GSYİH’nın %1,7’sini, özel sektörün sağlık harcamaları ise GSYİH’nın %2,6’sını oluşturmaktadır. 1990 lı yıllarda, hükümetin sağlık sektörüne tahsis ettiği kaynaklardaki azalma neticesinde özel sektör yatırımları artmıştır. Nüfusun büyük çoğunluğunun özel sağlık harcamalarını karşılayamayacak kadar fakir olmasına rağmen, özel sektörün yatırımları devam etmektedir. 2003 yılında 4.557 olan sağlık kuruluşlarının sayısı artarak, 2005 yılında 4.912’ye çıkmıştır. Yatak sayısı da %4 oranında artarak yaklaşık 66.000 olmuştur. Pek çok Afrika ülkesinde olduğu gibi Kenya’da da HIV/AIDS ciddi bir problemdir. HIV/AIDS hastaları hastane yataklarının büyük bir bölümünü işgal etmekte olup, ulusal sağlık sisteminin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. 2005 yılında 140.000 kişi sözkonusu hastalıktan ölmüştür. Bu rakam 2003 yılı rakamları ile aynıdır. HIV/AIDS aynı zamanda ortalama yaşam süresinin de azalmasında önemli bir rol oynamıştır. 1990 yılında 57 olan ortalama yaşam süresi 2003 yılında 45 yaşına inmiştir. HIV/AIDS hastalığının yanısıra, sıtma da bir numaralı öldürücü hastalıktır. Siyasî­İdarî Yapı Kenya Devlet Başkanı Mwai KIBAKI (30 Aralık 2002’den beri) ve Devlet Başkan Yardımcısı Moody AWORI’dir ( 25 Eylül 2003’den beri); Kenya’da Devlet Başkanı hem devletin hem de hükümetin başındadır. Bakanlar Kurulu, Devlet Başkanı tarafından atanır. Seçimler her 5 yılda bir halk oyuyla yapılır. Devlet Başkanı seçilmek için halk oylamasında en çok oyu almanın yanı sıra Kenya’nın 7 bölgesinden en az 5’inde oyların en az yüzde 25’inin alınması gerekmektedir. Son seçimler 27 Aralık 2002 tarihinde yapılmış olup, Devlet Başkan Yardımcısı Devlet Başkanı tarafından atanmıştır. 27 Aralık 2002 seçimlerinde 24 yıldır ülkeyi yöneten Daniel Arap MOI dönemi bitmiştir. Parlamentoda seçimle gelen 188 milletvekilinin yanı sıra 12 adet Cumhurbaşkanı tarafından atanan kontenjan milletvekilliği vardır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 3 Coğrafya ve İklim Kenya; kuzeyde Etiyopya, kuzeybatıda Sudan, batıda Uganda­, güneyde Tanzanya ve kuzeydoğuda Somali ile komşudur. Doğusundan Hint Okyanusu ile denize çıkışı vardır. İklim, rakıma bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte, kıyı kesimleri sıcak ve rutubetli, 20°C­32°C arasında iken, deniz seviyesinden yükselen bölgelerde sıcaklık düşmektedir. Kuzey kesimi kurak olan ülkenin diğer bölgeleri ortalamanın üzerinde yağış alır. Altyapı Ülke genelinde karayolu ulaşımı ağırlıktadır. Demiryolu ulaşımı yetersizdir. Ticaretin libere edilmesi çalışmaları çerçevesinde motorlu taşıt sayısındaki artış, karayollarını daha da ön plana çıkarmıştır. Kenya, ülkenin büyük bir bölümünü birbirine bağlayan 64.000 km’lik karayolu ağına sahiptir. Ancak, bu yolların sadece 9.000 km’lik kısmı asfaltlanmıştır. Kibaki hükümeti ve hibede bulunan devletler tarafından ülkenin kalkınma stratejisinin önemli bir parçası olarak yol altyapısının onarılmasına öncelik verilmiştir. 2004 yılı Nisan ayında dünya bankası Kuzey Koridoru Ulaşımı Geliştirme projesini (NCTI) desteklemek için 207 milyon $’lık fonu kabul etmiştir. Sözkonusu fonun %80’i yollar için harcanmıştır. Nayrobi’den Mombaza’ya ve Uganda sınırından Malaba’ya kadar uzanan Kuzey Koridoru Kenya’nın sadece en önemli ticaret rotası olmayıp, aynı zamanda bölgedeki diğer ülkeler için hayati bir giriş noktasıdır. Hükümet aynı zamanda kuzey koridorunun bölümlerini onarmak ve uzun süreli bakım için özel yatırımları çekmeyi ummaktadır. Nayrobi yoluyla Mombasa’dan Uganda sınırına kadar uzanan Kenya’nın tek hatlı demiryolu sistemi Kenya Demiryolu Şirketi (KRC) tarafından yönetilmektedir. Sözkonusu demiryoluna yeterince yatırım yapılamamıştır. Demiryolu sisteminin yeniden canlandırılması için, Kenya ve Uganda Rift Valley Railways (RVR) adlı özel şirkete yönetimi 1 Kasım 2006’dan geçerli olmak üzere 25 yıl süreyle vermiştir. Sözkonusu firma 300 milyon $’lık yatırım yapma taahhüdü vermiştir. Sözkonusu hatta 1999­2003 yılları arasında ortalama 2,4 milyon ton yük ve 4,7 milyon yolcu taşınmıştır. 2005 yılında ise 1,9 milyon ton yük taşınmıştır. Demiryolu ulaşımı 1.920 km’lik bir şebekeye sahip olup, Mombasa’dan Nayrobi’ye kadar uzanmaktadır. Kenya’da üç adet uluslararası havaalanı mevcuttur. Bunlar, Nairobi’s Jomo Kenyatta International Airport (JKIA), Mombasa’s Moi International Airport (MIA) ve Eldoret International Airport tur. Havaalanlarıının geliştirilmesi için çalışmalar bulunmaktadır. Sözkonusu iyileştirmenin amacı, turizmi ve ticareti geliştirme ve Amerikan havaalanları ile doğrudan uçuşa imkan vermektir. Toplam yükün %12,6’sının limanlardan elleçlendiği (handling) ülkede en önemli liman doğu bölgesindeki Mumbasa kentidir. Limanlardaki yüklemelerde gecikmeler sözkonusu olup, etkinlik bulunmamaktadır. Bununla birlikte, 2005 yılında limanlardaki elleçleme kapasitesi %2,8 oranında artırılarak 1,3 milyon tona çıkarılmıştır. Hükümet Mombasa Limanını beş yıl içinde serbest limana dönüştürmeyi planlamaktadır. Kenya’nın telekomünikasyon firması Kenya Telkom (TK) bir kamu kuruluşu olup, idarede sorunlar yaşanmakta ve aşırı istihdama sahip bulunmaktadır. Kuruluşun kısmi özelleştirilmesi planlanmaktadır. Mobil telefonların gelişmesiyle sabit hat sayısında azalma olmuştur. 2002 yılında 320 bin olan abone sayısı 280 bin civarına inmiştir. 2003 yılında 2,6 milyon olan mobil telefon sayısı ise 2004 yılında 4,3 milyon olmuştur. 2006 yılının ilk altı
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 4 ayında ise mobil telefon sayısı 6,5 milyon olmuştur. Mobil telefon sektörü Safari Com. Kenya Telekom Şirketi ile İngiliz Vodafon’un ortak girişimi olup, %60 pazar payına sahiptir. Diğer şirket ise Kencell yerel şirket ile Celltel’in bir ortak girişimidir. Telekomünikasyon altyapısının zayıf olduğu ülkede her 1.000 kişiye 10 sabit telefon hattı, 50 mobil telefon hattı düşmektedir. Yine her 1.000 kişiden sadece 13’ü internet kullanıcısıdır. Bu haliyle Uganda, Tanzanya ve Nijerya’dan daha iyi, Gana ile hemen hemen eşit, Zimbabwe ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nden daha geri durumdadır. Enerji Enerji kapasitesi 2001 ve 2003 yılları arasında sabit kalmış olup, 1.142 milyon watt’tır. Enerji üretiminde hidro elektrik santraller kapasitenin %59’unu, petrole dayalı santraller %36’sını, jeo termal kaynaklar ise %5’ini oluşturmaktadır. 2004 yılında bir yeni jeotermal santralının açılmasıyla, kapasite 1.199 milyon watt olmuştur. Yüksek enerji maliyetleri endüstriyi olumsuz etkilemektedir. Doğal Kaynaklar Kenya’nın maden kaynakları sınırlı olmakla birlikte, zengin bir tarımsal yapıya ve turizm için önemli olan vahşi bir yaşama sahiptir. Ancak, ülke son otuz yıldır ormanların azalması, toprak erezyonu ve endüstriyel kirlenme ile karşı karşıyadır. Önümüzdeki yıllarda en önemli problemlerden biri su kaynaklarındaki azalma olacaktır. Ormanların aşırı kullanımı ülkenin kereste kaynaklarını son otuz yılda yarı yarıya azaltmıştır. Mevcut arazilerin tarıma ve diğer ekonomik faaliyetlere tahsis edilmesi ülkenin geniş biyolojik çeşitliliğini azaltmaktadır. Su kaynakları da aşırı kullanım nedeniyle azalmaktadır. Ormanlar bakımından zengin durumda bulunan Kenya, 35 binden fazla hayvan türüne ev sahipliği yapmaktadır. B­EKONOMİK YAPI Tarım sektörü GSYİH’nın %24,2’sini oluşturmakta olup, ekonominin en önemli sektörüdür. Tarım doğrudan ve dolaylı olarak istihdamı sağlamaktadır. Kenya’nın verimli tarım alanları ülkenin orta ve batı kısmında yer almaktadır. Hayvancılık ise ülkenin yarı kurak kuzey ve doğu bölgelerinde yoğunlaşmıştır. 2005 yılı itibarıyla 18,7 milyar $ tutarındaki GSYİH’da sektörlerin payları aşağıda gösterilmiştir. Tarım %24,2 Taşımacılık , depolama ve haberleşme %10,9 Toptan ve parekende ticaret %10,8 İmalat % 10,5 İnşaat % 4 Mali hizmetler % 3,1 Restorantlar ve hoteller % 1,4 Diğerleri % 35,1 Sanayileşme hükümetin önemli hedeflerinden birisi olmakla birlikte, ülke bağımsızlığından beri bu alanda önemli bir ilerleme sağlanamamıştır. 2005 yılında imalat sektörünün GSYİH’daki payı %10,5’ tir. Enerji ve su sektörlerinin GSYİH’daki payı %2, madencilik
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 5 sektörünün GSYİH’daki payı ise %0,5 oranındadır. Sanayi sektörü üç büyük kent olan Nairobi, Mombasa ve Kisumu’da yoğunlaşmıştır. İmalat sanayinde değirmencilik, bira üretimi, süt ve şeker rafinasyonu gibi gıda işleme sanayi ön plandadır. Kenya Mombasa’daki rafineri yoluyla petrol ürünleri üretmekte olup, önemli bir çimento üretim kapasitesine de sahiptir. Hizmetler sektöründe ise ticaret, taşımacılık, turizm ve haberleşme hizmetleri önemli yer tutmaktadır. Kenya Doğu Afrika’daki en büyük ekonomidir. Kenya bölge içi rekabet ile karşılaşmakta olup, bu rekabet son yıllarda önemli ekonomik büyüme gösteren Uganda ile piyasa ekonomisi yolunda ekonomik reformlar yapan Tanzanya’dan gelmektedir. Ancak, Doğu Afrika Topluluğu (EAC) üyesi bu üç ülke ekonomileri 1 Ocak 2005 tarihli gümrük birliği nedeniyle birbirlerine daha bağımlı hale gelmektedir. Ekonomik Politika Sürekli olmayan reformlar ve borç veren ülkelerle kesintili ilişkiler, 1990’lar ve sonrasında ekonomik performansın potansiyelin altında kalmasına neden olmuştur. Yatırım eksikliği ve hızlı çıkar sağlama ve düzensizlik eğilimi fiziksel altyapıyı zayıflatmıştır. İstihdamı yüksek kamu kesimi de hazineyi tüketmiştir. Yoksulluk artmış, kişi başına gelir düşmüş ve HIV/AIDS bir sağlık problemi olarak ortaya çıkmıştır. Nüfusun %56’lık kısmı günde 1 $’ın altında gelir ile yaşamaktadır. 2002 Aralık ayında seçilen hükümet köklü refomlara önem atfetmiştir. Yoksulluğu önleme ve kalkınmayı sağlamak amacıyla 2003 yılı Haziran ayında ERSWEC programını başlatmıştır. IMF ise programı desteklemek için 250 milyon $ tutarında mali destek sağlamıştır. Sözkonusu destek hükümetin inandırıcılığı ve yatırım güvenini olumlu yönde etkilemiştir. Aynı zamanda Dünya Bankası ve AB’den yeni fon girişine imkan sağlamıştır. Borçların yeniden yapılandırılması konusunda Paris Klübü ile görüşmelere yol açmıştır. Ancak IMF anlaşması özelleştirme, çıkar sağlama ve rüşvetle mücadele, yapısal reformlar ve hükümetin karşılamaya çalıştığı performans kriterleri gibi çok sayıda koşulu içermektedir. Bunun sonucunda, 2004 yılının ortalarında ikinci kısım ödeme geciktirilmiş ancak, IMF 2004 yılı Aralık ayında ilk yıldaki performansı yeterli görerek ikinci ve üçüncü kısım borç miktarı olan 77 milyon $’ı serbest bırakmıştır. Özelleştirme ve rüşveti önlemedeki yetersizlikler nedeniyle dördüncü kısmın serbest bırakılmasında sorun bulunmaktadır. IMF ile 2003­2006 dönemini kapsayan anlaşmada hükümetçe yerine getirilmesi gereken temel taahhütler aşağıda gösterilmiştir. ­Üç yıl içerisinde iç borçlanmanın tamamen ortadan kaldırılması, ­Kamu kesimi maaş hesabında indirim, ­Harcamaların yoksulluğun azaltılmasına yönlendirilmesi, ­Mali sektörün güçlendirilmesi,bankacılık yasasının kapsamlı revizyonu, ­Kamu işletmelerinin özelleştirilmesi veya tasfiyesi, ­Yatırım yasasının yeniden düzenlenmesi, ­Ticaretin serbestleştirilmesi, ­İdarenin iyileştirilmesine yönelik adımlar, ­İşgücü piyasasında reform, ­Şirketler yasası ve diğer ticari yasaların güncelleştirilmesi. Borç veren ülkelerin tereddütlerine rağmen, özellikle Dünya Bankası tarafından projelere mali katkı sağlanmasında ilerleme bulunmaktadır. Dünya Bankası 2004 sonu itibarıyla Kenya’da 761 milyon $ tutarında 15 proje yürütmektedir. Sözkonusu projelerden 761
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 6 milyon $ tutarındaki 6 proje Dünya Bankası tarafından 2004 yılı içerisinde onaylanmıştır. Ayrıca, 2005 yılı içerisinde Dünya Bankası kamu harcama yönetimi, tarımsal verimlilik ve özel sektör rekabeti konularında 75 milyon $ tutarında proje destek kredisini onaylamayı planlamaktadır. Çıkar sağlamayı önleme konusunda hükümetçe bazı yasal düzenlemeler yapılmasına rağmen, çıkar sağlama halen ciddi bir sorun durumundadır. Bu nedenle mali kaynak sağlayan ülkeler ve kuruluşlarla ilişkiler kesintiye uğramaktadır. Gelişmelere bağlı olarak, International Transparency (IT) tarafından yapılan uluslararası yolsuzluklar endeksinde vahim ve geniş yolsuzlukların olduğu ülke kategorisinden çıkarılarak, yüksek yolsuzlukların olduğu ülke kategorisinde sınıflandırılmaktadır. Mali konsalidasyon reform programının temel öğesidir. Vergi tabanının genişletilmesi ve gelir idaresinin vergi toplama kapasitesinin arttırılması ile faiz ödemeleri ve ücretler kalemindeki harcamaların azaltılması yoluyla gelirlerin arttırılması amaçlanmaktadır. Harcamalar sosyal hizmetlere yönlendirilmektedir. Kenya Gelir İdaresi son iki yılda vergi gelirlerini arttırmıştır. 2005/2006 döneminde mali açığın GSYİH’nın %3,4’üne ulaşması öngörülmüştür. 2004/2005 mali yılında ise GSYİH’nın %3,9 oranında açık öngörülmesine rağmen, harcamalardaki azalış ve vergi toplamadaki başarılı sonuç neticesinde GSYİH’nın %0,5’i oranında fazla verilmiştir. Açığın dış kaynaklar, iç borçların yeniden yapılandırılması, özelleştirme ve iç borçlanma ile karşılanması planlanmaktadır. 2005/2006 yılı bütçesi yükselen ekonomik faaliyetler ve kurum karlarının artması neticesinde yüksek bir vergi geliri öngörmektedir. İlk sonuçlar olumlu olmakla birlikte vergi gelirlerinde hedeflere ulaşılmaması halinde iç borçlarda ve dolayısıyla faizlerde artış beklenmelidir. Özel sektörün işleyişini engelleyen düzenlemelerin gözden geçirilmesi öngörülmüştür. Ticaret lisansları, ithal ve ihraç lisansları konusunda 17 yönetmelik 2005/2006 döneminde yürürlükten kaldırılacaktır. 30 lisansın ise gözden geçirilmesi ve değiştirilmesi planlanmaktadır. Ancak halen 550 lisans uygulamada bulunmaktadır. Rekabet yasaları da gözden geçirilecektir. Özel sektör tarafından KDV iadelerindeki gecikme, yetersiz altyapı ve yüksek enerji maliyeti rekabet önünde engel olarak tanımlanmaktadır. Memur ücretleri harcama kaleminde önemli bir yer tutmaktadır. GSYİH’nın %8’ini oluşturmaktadır. Bu harcama kaleminde indirim planlanmaktadır. Reform programında özelleştirme gelirlerinde artış öngörülmektedir. Kenya Havayollarının özelleştirmesini müteakiben süreç yavaşlamış bulunmaktadır. Borsa yoluyla özelleştirmeye ağırlık verilmiş olup, enerji firması KenGen ‘in %30’unun 2005 yılı içerisinde, Telkom Kenya’nın ise belli bir oranının 2006’da özeleştirilmesi planlanmaktadır. 1996 yılında Hazine Merkez Bankasına para politikaları konusunda daha fazla kontrol yetkisini bırakmıştır. Merkez Bankasının amacı kur istikrarını ve düşük enflasyonu sağlamaktır. Sıkı para politikası sonucunda enflasyon 2002 yılında %2 olmuştur. Ancak, 2004 yılı sonunda petrol ve gıda fiyatlarındaki artış neticesinde %11,7 olarak gerçekleşmiştir. Özel sektördeki kredi artışı neticesinde enflasyon 2005 ortasında öngörülen %5 sınırını geçmiştir. Ekonomik Performans 1980 ve 1990’larda ülkenin ekonomik performansı aralıklı olarak süren kuraklık, kötü ekonomik yönetim, artan yolsuzluklar, yatırım eksikliği, kötüleşen altyapı, düzensiz kredi akışı nedeniyle potansiyelinin altında bir gelişme göstermiştir. Kişi başına GSYİH azalırken, yoksulluk artmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 7 Ancak, 2005 yılı rakamları değerlendirildiğinde ekonomide büyüme görülmektedir. Reel GSYİH büyümesi 2004 yılında % 4,9, 2005 yılında %5,8 olmuştur. Ekonomik verilerin değerlendirilmesinde baz yıl 1982 den 2001 yılına çekilmiştir. Yeni değerlendirmelerde resmi olmayan sektör ile daha önce hesaplamaya alınmayan sektörlerde dikkate alınmaktadır. GSYİH hesaplamaları faktör maliyetleri yerine piyasa fiyatları üzerinden hesaplanmaktadır. GSYİH büyümesine katkıda bulunan sektörler ulaştırma, haberleşme, toptan ve parekende ticaret ve turizmdir. 2004 yılında hazır giyim ihracatı ile imalat sanayi de katkı sağlamıştır. Ancak, tarım sektöründeki artış ise kuraklık nedeniyle sadece %1,4 olmuştur. 2005 yılında sözkonusu sektörlerdeki artışın devam etmesi ve tahıl üretiminde rekor bir hasat beklenmektedir. Ancak, yükselen petrol fiyatları ve ABD piyasasına hazır giyim ihracatında Çin rekabeti olumsuz faktörler olarak görülmektedir. Büyümeyi sınırlandırıcı diğer etkenler ise karayolu ağının yetersizliği, limanlardaki sıkışıklık ve yüksek elektrik maliyetidir. 2005 yılında büyüme ise %5,8 olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında büyüme daha geniş sektörlere yayılmış olup, restorantlar ve hotelleri de içeren turizm, ulaşım ve iletişim sektörlerinde daha fazla olmuştur. 2005 yılında turizm gelirleri GSYİH’nın %3,4’ünü oluşturmaktadır. 2005 yılında mali hizmetlerde %8,1 ve inşaat sektöründe de % 7,2 hızlı bir büyüme olmuştur. Tarım sektöründe ise 2005 yılında bir yıl önceki kuraklıktan sonra % 6,8 oranında büyüme mevcuttur. İmalat sanayi Sahra’nın güneyindeki Afrika ülkelerinden gelen ihraç talebi ve artan krediler nedeniyle büyüme göstermiştir. Ancak, imalat sanayi ucuz Asya mallarının rekabetinden, Kenya Şilini’nin değer kazanmasından ve yüksek petrol fiyatlarından olumsuz etkilenmiştir. Tekstil ve hazır giyim üretimi 2005 yılında %13 artmış olup, AGOA kapsamında A.B.D’ye olan ihracat duraklama sürecine girmiştir. 2006 yılının ilk altı ayında deniz aşırı ülkelerden gelen turist sayısı 611.000 e ulaşmıştır. Ayrıca, 2006 yılının ilk altı ayında mobil telefon kullananların sayısı da %41 oranında artarak 6,5 milyona ulaşmıştır. Enflasyon, tüketici fiyat endeksi içerisinde %50 paya sahip olan gıda fiyatlarından etkilenmektedir. 2002 yılında % 2 olan enflasyon, gıda ve petrol fiyatlarındaki artışla beraber 2003 yılında %9,8, 2004 yılında % 11,7, 2005 yılında ise %10,3 olmuştur. Gıda ve petrol dışındaki enflasyonda artış göstermekte olup, Haziran ayında hükümetin hedefi %5’i geçmiştir. Bu yükselişte son birbuçuk yılda özel sektör kredi kullanımındaki artış rol oynamıştır. GSYİH (milyar $) GSYİH Büyümesi (%) Tüketici Fiyat Enflasyonu (% yıl sonu) Nüfus (milyon) İhracat (milyon $) İthalat (milyon $) Carî Denge (milyon$) 2004 a 16,2 5,1 2005 a 19,1 5,7 2006 a 22,7 6,1 2007 b 27,5 7,0 162 76 156 96 a 34,7 2 721 ­4 351 ­137 35,6 3 455 ­5 602 ­161 36,6 3 502 ­6 768 ­526 37,5 4 075 ­8 540 ­1 134 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Report July 2008. a Gerçek b Tahmin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 8 Sermaye Akışı ve Dış Borçlar Kenya doğrudan yabancı sermayeyi (FDI) çekmek için çaba göstermektedir. Yabancı sermaye miktarı 2001 yılında 5 milyon $, 2002 yılında 28 milyon $ olmuştur. 2003 yılında bu miktar artış göstererek 82 milyon $’a ulaşmıştır. Ancak, 2005 yılında azalarak birkaç yılın en düşük seviyesi olan 21 milyon $’ a inmiştir. Alt yapı eksikliği, idari yapı, bürokratik engeller yatırımı olumsuz etkilemektedir. Dünya Bankası rakamlarına göre, 2003 yılı dış borç miktarı 6,9 milyar $’dır. Borçların önemli bir bölümünü uzun vadeli kamu garantili borçlar oluşturmaktadır. 2004 yılında dış borçlar sabit hale getirilerek 6,8 milyon $ olmuştur. 2005 yılı itbarıyla dış borç miktarının 6,5 milyar $ olduğu tahmin edilmektedir. Yabancı Rezervler ve Döviz Kuru Kenya 1993 yılında Merkez Bankası’nın döviz piyasasındaki kontrolünü kaldırmıştır. Kenya Şilini 1997 ve 2000 yılları arasında Dolara karşı değer kaybetmiştir. Ancak, 2003 yılında ise Dolara karşı değer kazanmıştır. 2004 yılında ise Dolar ve Euro karşısında değer kaybetmiştir. Mayıs 2005 itibarıyla döviz rezervleri 1,53 milyar $’dır. 2005 yılında ise Kenya Şilini Dolar karşısında %4,6 oranında değer kazanmıştır. 75,6 KSh=1$ olmuştur. 2006 yılının ilk üç ayında ise 72,5 KSh=1$ ‘dır. 2006 yılının Ekim ayı itibarıyla rezervler 2,3 milyar $ olmuştur. EKONOMIK SEKTÖRLER Tarım Çiftçilik ve sığır yetiştiriciliği Kenya’da halen önemli bir ekonomik faaliyettir. 2005 yılında ormancılık ve balıkçılık ile birlikte GSYİH’nın %24,2’sini, kayıtlı sektörde ücret karşılığı istihdamın ise %18,1’ini oluşturmaktadır. Diğer taraftan, sektör tarım ürünleri işleme ve geniş kayıtdışı sektör için iş imkanları sağlamaktadır. Ülkede üretilen ürünlerin %50’si üreticinin kendi ihtiyacını karşıladığından ticarete konu olmaz. Bahçecilik ürünleri ve çay en önemli iki ihraç ürünüdür. 2005 yılında ihracatın sırasıyla %23 ve %22’sini oluşturur. Kahvenin ihraç ürünleri içerisindeki payı uluslararası fiyatlardaki dalgalanmayla birlikte düşmüştür. İhracat içerisindeki payı %5’tir. Gıda üretimi iklimsel koşullara göre yıldan yıla farklılık göstermektedir. Ülke aralıklı olarak kuraklık ve sel baskınlarına maruz kalmakta ve gıda ihtiyacı bu duruma göre değişmektedir. Ancak, iyi yıllarda bile ülke temel hububat ürünlerinde kendi kendine yeterli değildir. Sorun mısıra aşırı bağımlı olunması ve kuraklığa dayanıklı darı gibi ürünlere yönelinmemesinden kaynaklanmaktadır. 2004 yılında sezon ortasında yaşanan kuraklık üretimi önemli ölçüde düşürdüğü gibi acil yardım çağrısı yapılmasına neden olmuştur. 2005 yılı hububat ürününün ise %37 oranında artış ile 2,3 milyon ton olması beklenmektedir. Çay üretimi dengeli bir yağmura ihtiyaç gösteren ve hava koşullarına bağlı bir üretim biçimidir. İhracatın en önemli kalemlerinden biridir. Sektörde piyasanın serbestleştirilmesi ve Kenya çay Geliştirme İdaresinin özelleştirilmesi gibi reformlar gerçekleştirilmekle
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 9 birlikte, sektör yetersiz altyapı ile kurumsal ve idari yapının yetersizliğinden kaynaklanan sorunlardan zarar görmektedir. 2004 yılı çay üretimi %10,5 oranında artarak rekor seviye olan 325.000 ton’a, 2005 yılında ise yeni bir rekor ile 328.503 ton’a ulaşmıştır. İhracat ise 339.000 ton’dur. İhraç pazarları ise Pakistan, Mısır, İngiltere ve Afganistan’dır. Üretim küçük işletme ağırlıklı yapılmaktadır. Bahçecilik ürünleri ihracatında hızlı bir artış olup, ihracat kesme çiçek, meyve ve sebze ağırlıklı olarak özellikle Avrupa piyasalarına yapılmaktadır. Kenya Avrupa’nın en önemli kesme çiçek tedarikçisi durumunda olup, piyasa payı %25 seviyesindedir. 2005 yılında, bahçecilik ürünleri ihracatı içerisinde kesme çiçek %50, sebze %39 ve meyva %11 paya sahiptir. 2000 yılında 279 milyon $ olan bahçecilik ürünleri ihracatı, 2005 yılında yaklaşık 590 milyon $ olmuştur. Sözkonusu ihracat artışı yabancı yatırımcıları da içeren özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir. Kesme çicek alanında İsrail ve Hollanda firmalarının yatırımları bulunmaktadır. İhracat artışı AB’nin sıkı standartları ve Kenya’daki yüksek vergi rejimi tarafından olumsuz etkilenmektedir. 120.000 tonluk üretim seviyesi ile 1980’lerin ortasında kahve ihracat içerisinde en önemli kalemi oluşturmakta iken, son yıllarda sektör kuraklık, üretim maliyetindeki artış ve uluslararası fiyatlardaki düşüşten olumsuz etkilenmiştir. 2004 yılında kahve üretimi 49,9 milyon ton’a, 2005 yılında %4,4 azalış ile 47,7 milyon ton’a düşmüştür. 2006 yılında da düşüş devam etmiş olup, Ağustos ayı itibarıyla yıllık bazda 37,3 milyon ton’a düşmüştür. Hükümet çiftçileri kredilendirmek amacıyla kahve geliştirme fonuna iki yıllık bir dönem için 49 milyon $ aktarmıştır. Kahve üretimi küçük üreticiler tarafından üretilmekle birlikte, sektörde önemli sayıda büyük işletmeler bulunmaktadır. Sektörde kısmi bir serbestleşme yapılabilmiştir. Sektörde yeni düzenlemeler yönünde girişimler olmakla birlikte üretimin arttırılması belirsizliğini korumaktadır. Kenya dahili talebi karşılayabilecek seviyede şeker üretimi ve rafinasyon kapasitesine sahip bulunmamaktadır. Talep ithalatı gerekli kılmaktadır. Yerli üretimi korumak için sert ticari önlemler alınmaktadır. Doğu ve Güney Afrika Ortak pazarının (Comesa) Kenya’ya şeker satışları kotaya tabi bulunmaktadır. 2005 yılı itibarıyla şeker üretimi 488.800 ton’dur. Tarımda Başlıca Üretim (1000 ton) Şekerkamışı Çay Bahçebitkileri Kahve 2005 2006 4 693,3 328,5 163,2 47,6 4 933,8 310,6 166,7 50,5 2006 2007 Ocak­Temmuz Ocak­Temmuz 2 918,0 3 035,7 157,9 221,5 98,3 106,8 36,9 40,0 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007. Madencilik Madencilik ve taşocakçılığı GSYİH’nın %0.5’ini oluşturmaktadır. En önemli üretim Magadi Gölündeki soda üretim faaliyetidir. 2001 yılında 636.000 ton olan üretim 2005 yılında 1,15 milyon ton’a yükselmiştir. Magadi Soda şirketi İngiliz Brunner Mond Grup bünyesinde olup, Afrika’daki en büyük soda üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. Grup tarafından 2004/2005 döneminde 97 milyon $ tutarında yatırım yapılması öngörülmüş olup, bu proje son yıllarda Kenya’daki en büyük yabancı yatırımdır. Magadi Soda cam sanayi hammaddesi olarak yüksek oranlı saflaştırılmış soda üretim tesisi kurmayı planlamaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 10 Kanada madencilik firması Tiomin ise 14 yıllık dönemde Coast eyaletinde 440.000 ton mineral kum üretimi için 178 milyon $ tutarında yatırım izni almıştır. Ancak yerel muhalefet yüzünden yatırım henüz başlamamıştır. Mevcut madencilik yasası 60 yıllık olup, yasanın 2005 yılında yeniden gözden geçirilmesine başlanmıştır. Mineral Üretimi (1000 ton) Soda külü Fluorspar Tuz Rafine edilmiş soda 2006 a 374,2 132 35 662,9 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007. Geçici Rakamlar a İmalat GSYİH’nın %10’unu oluşturmakla birlikte Kenya Doğu Afrika’nın en çok sanayileşmiş ülkesi durumundadır. Sektör bağımsızlıktan sonra ithal ikamesine dayalı olarak işlenmiş gıda, içecek, tütün, tekstil, petrol ürünleri, elektrikli aletler ve makina, kağıt ve baskı, şeker ve şekerleme alanında gelişme göstermiştir. Sanayileşme politikası 1980’lerin sonundan itibaren ithal ikamesinden ihracata dayalı sanayileşmeye kaymıştır. Mısır ve şeker sanayinde halen önemli koruma sağlayan tarife oranlarında, diğer sanayi ürünleri itibarıyla indirime gidilmiştir. Ülkede resmi olmayan sektör içerisinde küçük ölçekli imalat önemli yer tutmaktadır. Bu imalat ev eşyaları, motorlu araç parçaları ile zirai alet yapımında yoğunlaşmaktadır. Bu sektör hızla büyümekte olup, GSYİH’nın %18’ini oluşturduğu tahmin edilmektedir. İmalat sanayindeki büyüme taşımacılık altyapısındaki olumsuzluk, pahalı elektrik maliyeti ve kötü yönetim neticesinde 1990’lı yıllarda yavaşlama göstermiştir. İhracattaki talep artışı ile birlikte imalat sanayi reel olarak 2003 yılında %6, 2004 yılında ise %4,5, 2005 yılında da %5 oranında büyümüştür. İmalat sanayi ihracatı da 2003 yılındaki 218 milyon $ tutarından 2004 yılında 292 milyon $’a, 2005 yılında da 350 milyon $’a yükselmiştir. Son yıllarda hazır giyim ihracatındaki artış Kenya’nın ABD tarafından AGOA (African Growth and Opportunity Act) listesine dahil edilmesinden kaynaklanmaktadır. 2004 yılı itibarıyla ABD’ye yönelik hazır giyim ihracatı 275 milyon $’a yükselmiştir. 2005 yılında ise 269 milyon $’a düşmüştür. 2006 yılında ise 268 milyon $ olmuştur. Hazır giyim satışlarında bir azalma beklenmektedir. Hazır giyim endüstrisinde 40­50 firma bulunmakta olup, bunların %90’ı yabancı sermayelidir. Çoğu ise İhracat İşleme Bölgelerinde (EPZ) yer almaktadır. Bu bölgelerde çalışan işçi sayısı 2001 yılında 14.000 iken 2003 yılında 30.000’e ulaşmıştır. 2004 yılında AGOA’nın süresinin 2015 yılına kadar uzatılmış olması ve Kenya’nın tekstil hammaddesini AGOA’dan yararlanan ülkelerden tedarikine imkan tanınması ihracatı daha da arttırmıştır. Ancak sektör Çin başta olmak üzere Uzakdoğu Asya ülkelerinden kaynaklanan rekabetle karşı karşıyadır. Halen iç piyasadaki meşrubat sanayinde en büyük şirket olan Coca­Cola gelecek beş yıl içinde 135 milyon $’lık yatırım planlamaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 11 Meşrubat sanayi açısından Güney Afrika ve Nijerya’dan sonra Afrika’daki en önemli Pazar olarak görülmektedir. Endüstriyel Üretim (1000 ton aksi belirtilmedikçe)56 Rafine Petrol Ürünleri Çimento Şeker Mısır*** Buğday unu Pirinç Bira (1000 litre) Meşrubatlar (alkolsüz) (000 litre) Endüstriyel Çıktı Endeksi (1976=100) 2000 2 013 2001 1 696 2002 1 581 2003 1 492 2004 * 1 703 1 367 402 154 189 4,9 203 1 319 377 135 181 4,6 184 1 537 494 141 240 4,0 192 1 649 448 190 246 4,4 222 1 873 517 204 259 5,0 238 19 366 20 400 18 632 13 941 14 331 281,4 283,1 286,6 290,6 298,5 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007. *Geçici Rakamlar İnşaat 1990­1992 döneminde Nairobi’deki ofis binaları yapımı ile canlanan sektör, 1990’lardaki ekonomik durgunluktan olumsuz etkilenmiştir. Sektör, 1998 yılındaki ABD Elçiliğinin bombalanması olayından sonra tekrar bir atılım yapmıştır. İnşaat sektörü 2004 yılında GSYİH’nın %3,6’sını oluşturmaktadır. 2002 yılı sonunda Kibaki yönetiminin işbaşına gelmesi ve altyapı pojelerinin başlatılması ile konut sektöründeki talep neticesinde 2004 yılında %4, 2005 yılında %7,2 oranında reel olarak büyümüştür. Mali hizmetler Kenya’nın bankacılık sistemi 1990’larda takipteki alacaklardaki artış ve devlet kontrolu ile zayıflamıştır. 2002 sonundaki yönetim ile birlikte IMF destekli mali reforma gidilmiştir. 2006 Ağustos ayı itibarıyla 42 ticari banka mevcuttur. En önemli dört bankadan ikisi Barcylas ve Standard Chartered yabancı bankaların şubeleri olup, karlılık oranları yüksektir. Diğer iki banka ise devlet bankası olan Kenya Ticaret Bankası (KCB) ve Kenya Ulusal Bankası (NBK)’dır. İki devlet bankası yeniden yapılandırma içerisindedir. KCB kısmi özelleştirilmiştir. Özel sektöre borç vermede bir temayül görülmekle birlikte, bankaların risk algılaması ve aracılık marjları yüksektir. Verilen kredilerin ¼ ünü geri alınamıyan krediler oluşturmaktadır. Bu yüksek oran bankacılık için temel bir risk oluşturmaktadır. Bu oran Mayıs 2005 itibarıyla %19,7 olmuştur. Takipteki alacakların toplam kredilere oranındaki düşme bazı takipteki alacakların silinmesi ve sistemdeki iyileşmeden kaynaklanmaktadır. Yüksek olan takipteki alacakları nedeniyle kamu bankalarının yeniden yapılandırılması için Hazine içinde bir birim ihdas edilmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 12 Yakında gerçekleşmesi beklenmemekle birlikte, hükümet ticari bankacılıktan çekilmek istemektedir. Ayrıca, etkinlik ve rekabetin arttırılması, gözetimin geliştirilmesi için bir dizi mali sektör reformu planlanmaktadır. Menkul kıymetler borsası hükümetin özelleştirmede ağırlık verdiği araçlardan biridir. Nairobi menkul kıymetler borsası endeksi, şirket karlılıklarının artışı, GSYİH’daki yükseliş ve vergi teşvikleri nedeniyle 2005 yılı ikinci çeyreğinde %24,6 artışla 4000 puana erişmiştir. Turizm Turizm Kenya ekonomisi için hayati bir sektördür. Restoran ve otel faaliyetleri GSYİH’nın %1,1 ini oluşturmaktadır. Ancak, turizmin katkısı bundan çok daha fazla olup, özellikle taşımacılık sektörü olmak üzere birkaç sektör üzerinde etkisi bulunmaktadır. GSYİH içerisindeki payı %10 civarındadır. İstihdama da önemli bir katkısı vardır. 1990’ların sonunda ve 2000’lerin başında diğer Afrika ülkelerinden kaynaklanan rekabet, altyapıdaki olumsuzluklar ve terorist saldırılar neticesinde turist gelişlerinde bir azalma görülmüştür. Ancak, yapılan kampanyaların etkisi ile son zamanda turist sayısında tekrar bir yükseliş görülmekte olup, 2004 yılında gelen turist sayısı 2003 yılına göre % 21,1 oranında artarak 663.000’e, 2005 yılında ise %25 oranında artarak 833.224’e ulaşmıştır. 2006 yılının ilk altı ayında ise Kenya’yı ziyaret eden turist sayısı %13 oranında artarak 611.000 olmuştur. Ortalama otel doluluk oranı da şehirlerde % 80­90 oranına erişmiştir. Turizm gelirleri 2003 yılında 347 milyon $ iken, rekor bir artış ile 2005 yılında 579 milyon $’a ulaşmıştır. C­DIŞ TİCARET Kenya'nın Dış Ticareti (Milyon$) İhracat İthalat Hacim Denge 2003 2 412 ­3 569 5 981 ­1 157 2004 2 721 ­4 351 7 072 ­1 630 2005 3 455 ­5 602 9 057 ­2 147 2006 3 502 ­6 768 10 270 ­3 266 2007* 4 075 ­8 540 16 690 ­4 465 Kaynak:The Economist İntelligence Unit Country Report July 2008 *Tahmin Kenya’nın ihraç malları nispeten çeşitlilik arzetmekle birlikte, çay ve bahçe bitkileri en önemli ihraç kalemlerindendir. Diğer önemli ihraç malları ise hazır giyim, kahve, demir ve çelik, soda külü, balık, tütün ve petrol ürünleridir. 2004 yılında ihracatın %11 oranında artmasına rağmen, ithalat %21,9 ile daha hızlı artış göstermiştir. Dış ticaret açığı 2003 yılında 1,11 milyar $ iken, 2004 yılında 1,65 milyar $ olmuştur. 2005 yılında ise ihracat % 21,8 oranında artmasına rağmen, ithalat %29,2 oranında atmıştır. Dış ticaret açığı ise yaklaşık 2,5 milyar $’a ulaşmıştır. 2006 yılı Ağustos ayı itibarıyla ise dış ticaret açığı 3,3 milyar $’dır. 2005 yılında ithal edilen mallar ve artış oranları ise şöyledir: Petrol ürünleri (%34,6) 1,3 milyar $, mamul mallar (%22,9) 779 milyon $, kimyasallar (%16,8) 833 milyon $, makina ve ulaşım teçhizatı (%6,2 )1,8 milyar $. Diğer Afrika ülkeleri Kenya’nın ihracat yaptığı en önemli ülkeler olup, 2005 yılında toplam ihracatın %49’u bu ülkelere yapılmıştır. AB ülkelerine ihracatın %25’i, Asya ülkelerine ise
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 13 ihracatın %15,2’ si gerçekleştirilmiştir. Son on yılda ihracat içerisinde Afrika’nın payının artması Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı (Comesa) ve Doğu Afrika Topluluğu’nun (EAC) üyeleri arasında ticaretin arttığını göstermektedir. Tanzanya ve Uganda’nın da üyesi olduğu EAC’ye 2003 yılında dış satışların %26’sı yapılmıştır. AB’ne de aynı oranda dış satım mevcuttur. Kenya’nın AB’ne ihracatında daha temel mallar ağırlıkta olmasına rağmen, Comesa ve EAC üyelerine ihracatında mamül mallar ağırlıktadır. Kenya’nın ithalat profili farklılık arzetmektedir. 2005 yılında ithalatın %25’i Orta Doğu ülkeleri, %23’ü Uzak Doğu ülkeleri ve %22’si AB ülkelerinden yapılmıştır. 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren yeni gümrük birliğinin uygulanmasını müteakip, Kenya’nın EAC ile ticaretinin artmasının devam edeceği beklenmektedir. EAC üyeleriyle gümrük birliğinin amacı, beş yıl içinde tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması ve nihai mallarda %25, ara mamüllerde %10 ve ham maddelerde sıfır olmak üzere üç aşamalı Ortak Gümrük Tarifenin (CET) konmasıdır. Özellikle tarım ürünleri olmak üzere, bazı ürünlerde daha yüksek oranlar belirlenmiştir. Kenya Tanzanya ve Uganda’ya ait malların gümrüksüz olarak ülkelerine girmesini kabul etmesine rağmen, bazı Kenya menşeli ürünler Uganda’da %10, Tanzanya’da ise %2­20 arasında gümrük vergisine tabi tutulmaktadır. Bu asimetrinin nedeni de bu iki ülkedeki daha az gelişmiş sanayi sektörünün korunmasıdır. EAC bir serbest ticaret bölgesidir. Serbest ticaret bölgesi entegrasyonun ilk aşamasıdır. Bu aşamayı 2010 yılına kadar parasal birlik ve ortak piyasa düzeninin, 2013 yılına kadarda siyasi federasyonun takip etmesi öngörülmektedir. KENYA’NIN DÜNYA İLE TİCARETİ 2005yılı itibariyle Dış Ticaretinde Başlıca Ülkeler(%) İhracat Uganda İngiltere A.B.D Hollanda İthalat Birleşik Arap Emirlikleri Hindistan Suudi Arabistan Çin 2005 15,1 10,4 9,4 8,1 % 11,4 8,6 8,0 7,4 2006 15,8 10,3 8,2 7,8 11,9 8,9 8,4 8,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007. 2004­2006 yılları itibarıyla Kenya’nın mal bazında dış ticareti olarak aşağıdaki gibidir: (KSh m;fob) İHRACAT Çay Kahve Demir Çelik Tütün ve Tütün Ürünleri Plastik Petrol Ürünleri 2004 36,072 6,944 7,532 2,951 2005 42,372 9,061 8,852 5,137 2006* 47,349 9,138 9,025 7,869 3,136 1104 4,386 6465 4,941 4299 *Geçici Rakamlar
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 14 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 İTHALAT Sanayi makineleri Rafine Petrol Ürünleri Ham Petrol Motorlu Makineler Demir&Çelik 2004 48,856 2006* 62,079 46,113 64,540 51,529 25,251 55,016 36,936 21,084 21,340 *Geçici Rakamlar Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 Kenya’nın ithalatında kamu alımları önemli yer tutmaktadır. Hükümet bu alımları genellikle kamuya yönelik gelişim programları için gerekli teçhizat ve malzemeyi tedarik etmeye yönelik olarak yapmaktadır. Bu amaçla ilgili ithalatta sabit fiyat politikasının uygulandığı da gözlemlenmektedir. DIŞ TİCARET DÜZENLEMELERİ İthalat Uygulamaları Kenya’da ithal ikameci politikaların terk edilerek (nispeten) daha dışa açık politika uygulamalarına geçilmesini müteakiben ihracat ve ithalat işlemlerinin basitleştirilmesi hedefine yönelik olarak tedbirler alınmıştır. İthalat lisans kontrolleri 1993 yılında kaldırılmakla birlikte ithalatta halen bazı onay ve bürokratik işlemler devam etmektedir. Sermaye olarak ithal edilen makina ve teçhizatın ithalatında onay mekanizması bulunmaktadır. Mevcut uygulamaya göre Kenyalı ithalatçılarca gerçekleştirilen ithalatlar Kenya’da iş yapma yetkisine haiz firmalarca garanti edilmelidir. Hayvan, bitki ve tohum ithalatları karantina hükümlerine tabidir. 29 Eylül 2005 tarihinden itibaren hükümet tüm mallarda yükleme öncesi uygunluk onay proğramı başlatmıştır. Yeni sisteme gore, Kenya standartlarına uygunluğunu gösterir uygunluk belgesine sahip olan malların ülkeye girmesine izin verilmektedir. Tüm ithalat işlemleri için aşağıdaki belgelere ihtiyaç vardır. ­İthalat Deklarasyon Formu (IDF) ­Yükleme öncesi gözetim firmasından alınan sonuç raporu ­İhracatçı firmadan alınan proforma fatura Kenya’nın gümrük tarife cetveli, Armonize Sistem Nomenklatürüne uygun olarak düzenlenmiştir. Gümrük tarifeleri, gerek ülkenin ihtiyaç duyduğu mal grupları, gerekse Kenya’nın WTO kapsamındaki taahhütleri çerçevesinde şekillenmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 15 İthalatı Yasak Mallar 1­Sahte ve standartlara uymayan paralar, 2­Pornografik yayınlar, filmler, poster ve malzemeler, 3­Beyaz fosfor kullanılarak üretilen kibritler, 4­Gerekli mercilerce etiketlenmemiş ya da markalanmamış eşyalar, 5­Tıp alanındaki bilimsel yayınlar, ya da bu alanda hizmet veren kişilere yönelik bilgilendirici dokümanlar haricinde, herhangi bir alet ya da ilacın satışını arttırıcı amaçlı dokümanlar, 6­Benzoik anhidrit, salisilik asit, sağlığa zararlı kimyasalları içeren damıtılmış içkiler. 7­Harp silahları ile bunların aksamı, parça ve mermileri 8­ Kenya’da yerleşik bir yerin adı, herhangi bir üreticinin ticari markası, ünvanı ve adresini içerecek şekilde imal edilmiş mallar. İthali Kısıtlanmış Mallar 1­Göz yaşartıcı gaz, benzeri maddelerin ve bunların kullanılmasına yönelik araçların ithali ilgili Bakanlık onayına tabiidir. 2­Taşınabilir ispirtolu içkilerin ithalinde ilgili komisyondan izin alınması gerekmektedir. Komisyon en az dört sene tahta fıçılarda depolanan ve üretim ülkesinden onaylı imalat tarihini belirten sertifikaya sahip içkilere ithal izni verebilir. Yasaklı ve kısıtlı mallar sıklıkla değiştirilebildiğinden ilgili firmaların aşağıda adresi verilen gümrük bölümü ile temasında yarar bulunmaktadır. Customs and Excise Department Ministry of Finance P.O.Box 40160, 00100 Nairobi Kenya Tel: 254­20­310900 Fax:254­20­341217 Sözkonusu bölüm gümrük verilerinin hesaplanması ve tahsilinde yetkilidir. Standartlar Kenya Standartlar Bürosu, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde faaliyette bulunan, satılan, üretilen, ithal edilen ürünlerin uluslararası standartlara uygunluğunu kontrol eden bir birimdir. Yerel üretilen ve pazarlanan her malın büronun işaretini taşıması gerekmektedir. Standartlar Bürosu ithal mallarının örnekleme yöntemiyle kontrolünü yapar, standarda uygun olmayan malların dağıtımını durdurmak yetkisine sahiptir. Mal cinsine göre standartlar konusunda ayrıntılı bilgiler büroya başvurularak elde edilebilir. The Kenya Bureau of Standards, P.O.Box 54974, Nairobi, Kenya, Tel:254­2­502211, Faks:254­2­503293 SGS Kenya, Bureau Veritas, Cotecna Inspection ve InterTek Services Kenya’daki standartlara uygunluk değerlendirme firmalarıdır. Bu özel firmalar tüm tüketim malları test hizmetlerini sağlarlar. Cotecna Inspection ve InterTek Services dışındakiler sertifikalandırma da yapabilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 16 D­TÜRKİYE­KENYA İKİLİ İLİŞKİLERİ Anlaşma ve Protokoller ANLAŞMANIN ADI Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması İMZA TARİHİ 12.10.2004 İMZA YERİ R.G. TARİH VE SAYISI Nairobi AB’nin Ortak Ticaret Politikasına uyum kapsamında diğer Afrika­Karayip­Pasifik (ACP) ülkeleriyle olduğu gibi, Kenya ile de bir Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasını teminen Devlet Bakanı Sayın Kürşad Tüzmen tarafından imzalanan bir mektup 2004 yılı Mayıs ayında Kenya’ya iletilmiştir. Türkiye – Kenya İkili Ticareti (1000$) YIL İTHALAT İHRACAT 1989 402.500 1.243.441 1990 556.162 3.128.983 1991 484.260 1.038.005 1992 733.706 525.074 1993 1.113.052 427.316 1994 2.501.852 1.452.722 1995 1.811.442 3.716.589 1996 2.574.935 5.157.790 1997 3.979.885 9.396.258 1998 1.509.276 12.183.216 1999 1.767.611 11.219.227 2000 2.671.088 7.975.590 2001 3.034.947 10.441.039 2002 2.027.107 8.081.626 2003 1.991.735 13.134.240 2004 1.600.007 17.836.711 2005 1.722.335 50.599.527 2006 3.989.880 85.419.122 2007 12.328.447 98.044.406 DENGE 840.941 2.572.821 553.745 ­208.632 ­685.736 ­1.049.130 1.905.147 2.582.855 5.416.373 10.673.940 9.451.616 5.304.502 7.406.092 6.054.519 11.142.505 16.236.704 48.877.192 81.429.242 85.715.959 HACİM 1.645.941 3.685.145 1.522.265 1.258.780 1.540.368 3.954.574 5.528.031 7.732.725 13.376.143 13.692.492 12.986.838 10.646.678 13.475.986 10.108.733 15.125.975 19.436.718 52.321.862 89.409.002 110.372.853 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 17 Ülkemiz ile Kenya arasında ticaret daha ziyade ihracatımız yönü ile gerçekleşmektedir. İkili ticaretimiz fasıllar itibariyle ele alındığında, ihracatımızın daha çok sanayi ürünlerinden teşekkül ettiğini, ithalatımızın ise, yağlı tohumlar gibi üretiminde geleneksel olarak açık verdiğimiz ve gıda sanayimizin ihtiyaç duyduğu ürün gruplarından oluştuğu görülmektedir. Deri sanayimizin ihtiyacı olan ham postlar ve derilerin yanı sıra, kahve ve kimi minerallerin çok ciddi meblağlarda olmayan miktarlarda bu ülkeden karşılandığı görülmektedir. İhracat Kenya’ya 2004 yılında 17,8 milyon $ olan ihracatımız, 2005 yılında %186 oranında artarak 50,6 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılında ise ihracatımız bir önceki yıla göre % 69 oranında artarak 85,4 milyon $’ a ulaşmıştır. 2005 yılındaki bu artış, 32,6 milyon $’lık petrol yağları ve diğer bitümenli minerallerden elde edilen yağ ihracından kaynaklanmaktadır. Kenya’ya ihraç edilen belli başlı ürünler, petrol yağları ve diğer bitümenli minerallerden elde edilen yağlar, yolcu gemileri,gezinti gemileri, feribotlar, buğday ve mahlut, sentetik lif demetleri, azotlu mineral/kimyasal gübreler, kara taşıtları için aksam, parçaları, kauçuktan yeni dış lastikler, makarnalar, plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar’dır. Başlıca Maddeler İtibarıyla İhracatımız ($) GTIP GTIP 94 27 28 87 21 85 70 63 55 72 61 19 48 57 39 40 11 73 MADDE ADI MADDE ADI Mobilyalar,Aydınlatma,Reklam Mineral Yakıtlar,Mineral Yağlar Ve Lambaları,Prefabrik Yapılar Müstahsalları,Mumlar İnorganik Kimyasal Motorlu Kara Müstahsallar,Organik,İnorganik Taşıtları,Traktör,Bisiklet,Motosiklet Ve Bileşikler Diğer Yenilen Çeşitli Gıda Müstahzarları Elektrikli Makina Ve Cihazlar,Aksam Cam Ve Cam Eşya Ve Parçaları Mensucattan Mamul Diğer Sentetik Ve Suni Devamsız Lifler Eşya,Kullanılmış Eşya,Paçavralar Demir Ve Çelik Örme Giyim Eşyası Ve Aksesuarları Esasını Hububat,Un,Nişasta,Süt Teşkil Eden Müstahzarlar Kağıt Ve Karton;Kağıt Hamurundan Kağıt Ve Kartondan Eşya Halılar Ve Diğer Dokumaya Elverişli Maddeden Yer Kaplamaları Plastik Ve Plastikten Mamul Eşya Kauçuk Ve Kauçuktan Eşya Değirmencilik Ürünleri,Malt,Nişasta,İnülin,Buğday Gluteni Demir Veya Çelikten Eşya 2005 2006 2007 2005 2006 2007 692.958 1.485.230 1.064.747 32.802.401 25.208.661 53.455.346 652.976 2.163.250 660.358 2.803.849 996.570 5.577.653 386.423 942.079 79.500 7.093 1.490.953 629.259 2.805.764 162.344 146.028 3.497.558 936.767 5.338.461 645.547 484.900 3.909.005 1.091.801 134.707 817.068 2.134.704 250.801 1.413.942 3.311.514 457.348
3.234.222 325.480 80.896 2.737.783 543.784 601.642 2.220.650 2.001.391 1.033.084 6.323 1.952.753 1.659.500 314.026 1.979.112 1.894.390 1.751.051 408.311 702.836 1.444.513 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 18 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları. İthalat 2004 yılında Kenya’dan 1,6 milyon $ olan ithalatımız, 2005 yılında % 0,7 oranında artarak 1,7 milyon $ olmuştur. 2005 yılında ise ithalatımız bir önceki yıla göre %129 oranında artarak 3,9 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Kenya’dan ithalatımızda önem arz eden ürünler, çay, sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri, sisal ve agave cinsi dokumaya elverişli diğer lifler, vb, diğer hayvanların dabaklanmış derileri, hazırlanmış/konserve edilmiş balıklar, balık yumurtası ve havyar, sığır ve at cinsi hayvanların derileri­ham, debagatte kullanılan bitkisel menşeli hülasalar ve türevleri, kahve; kahve kabuk ve kapçıkları’dır. 2005 yılında, anılan ülkeden ithalatımızda sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri ithalatının payı % 55,5dir. Başlıca Maddeler İtibarıyla İthalatımız ($) GTIP 6 41 09 26 24 53 32 44 08 68 95 94 98 92 62 42 71 70 MADDE ADI 2005 2006 Canlı Bitkiler Ve Çiçekçilik Müstahsalları 8.250 25.797 Ham Postlar,Deriler (Kürkler Hariç) Ve Köseleler 156.335 2.438.877 Kahve,Çay,Paraguay Çayı Ve Baharat 1.048.734 953.543 Metal Cevherleri,Cüruf Ve Kül 0 32.944 Tütün Ve Tütün Yerine Geçen İşlenmiş 103.136 0 Maddeler Dokumaya Elverişli Bitkisel Lifler,Kağıt İpeği Ve 98.186 252.483 Dokumaları Debagat Ve Boyacılıkta Kullanılan 72.827 49.372 Hülasa,Boya,Macun,Sakızlar Ağaç Ve Ağaçtan Mamul Eşya;Odun Kömürü 39.018 22.379 Yenilen Meyvalar,Kabuklu Yemişler,Turunçgil 0 661 Ve Kavun Kabuğu Taş,Alçı,Çimento,Amyant,Mika Vb Maddelerden 14.796 17.439 Eşya Oyuncaklar,Oyun Ve Spor Malzemeleri,Aksam 454 4.700 Ve Parçaları Mobilyalar,Aydınlatma,Reklam 0 1.049 Lambaları,Prefabrik Yapılar Harp Silahları 0 7.026 Müzik Aletleri;Bunların Aksam,Parça Ve 227 2.254 Aksesuarı Örülmemiş Giyim Eşyası Ve Aksesuarları 1.413 1.835 Deri Eşya,Saraciye Eşyası,Seyahat 110 1.330 Eşyası,Bağırsaktan Eşya İnciler,Kıymetli Taş Ve Metal Mamulleri,Madeni 2.000 2.441 Paralar Cam Ve Cam Eşya 0 0 2007 32.014 9.286.745 1.311.916 834.641 396.382 251.753 77.677 46.853 38.083 17.488 16.569 6.318 2.853 2.321 1.886 1.555 1.004 545 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 19 Fuar­Sergi­Alım Heyetleri * 7 Temmuz­20 Ağustos 2000 tarihleri arasında Nairobi’de yaklaşık 200 firmanın katılımıyla makine ve ekipmanları, gıda ve gıda makinaları, ev eşyaları, inşaat malzemeleri ve otel ekipmanları, otomotiv, yedek parça, ve elektrik ve elektronik, kimyasal ürünler, temizlik ürünleri, tıbbi malzeme ve kozmetik sektörlerini içeren bir “Sektörel Türk İhraç Ürünleri Fuar”ı gerçekleştirilmiştir. * 8­11 Kasım 2005 tarihlerinde Kenya’dan bir Alım Heyeti Programı düzenlenmiştir. * 16­19 Ağustos 2006 tarihlerinde Nairobi’de Türk İhraç Ürünleri Fuarı düzenlenmiştir. Üst Düzey Temaslar Dış Ticaret Müsteşarı Sayın Tuncer Kayalar 11­16 Ekim 2004 tarihleri arasında Kenya ve Tanzanya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret sırasında Kenya ile ülkemiz arasında Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. Ulaştırma THY ve Kenya Havayolları arasında imzalanan anlaşma uyarınca, Kenya Havayolları tarafından 1 Ağustos 2006 tarihinde Nairobi­İstanbul­Nairobi seferleri başlatılmıştır. İşbirliği Olanakları Potansiyel Sektörler ve Müteahhitlik Kenya, uzun yıllar boyunca donör ülkelerden gelen hibe ve yardımlar ile ekonomisini idare etmeye çalışmış ve ülke kıt kaynakları ile daha çok turizm ve tarım ekonomisine dayalı bir büyüme modeli izlemek durumunda kalmıştır. Ülkenin verimsiz üretim modelleri ve kıt kaynakları ile yaratmaya çalıştığı katma değer, yolsuzluklar ve etkin olmayan yönetimlerden dolayı yanlış kullanılmış ve tüketilmiştir. Ülke ekonomilerinde yaratılan katma değerin harcamaları karşılayacak düzeyde olmayışı ve ülkeye yurtdışından hibeler ve net sermaye akışında meydana gelen azalmalardan ötürü ortaya çıkan gelir açığı daha çok yüksek gümrük vergileri ve tarife dışı engeller ile kapatılmaya çalışılmıştır. Tüm bu nedenlerin bir sonucu olarak, ülkede geleneksel tarım ürünleri haricindeki tarım kesimi de dahil olmak üzere bir çok sektörde üretim kısıtları oluşmuş ve bu sektörlere olan talep ithalat yoluyla karşılanmıştır. Ülke ekonomisinin geleneksel olarak karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu kahve, çay, bahçecilik ürünleri ve büyük ve orta baş hayvancılık ve bunların müstahzarları dışında kalan ürünlere olan talep, ithalatı zorunlu hale getirmekte ve bu noktada ülkemizin öncü ve tali ihracat sektörlerinin bu ülkelerde şansı bulunmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 20 Tarım mamullerinin işlenmesi konularında Kenya’da ciddi bir yatırım bulunmamaktadır. Ülkemizde bulunan bazı tarımsal ürün işleme fabrikalarının (örneğin, konserve fabrikaları) sökülerek bu ülkelere götürülmesi ve bu ülkelerde yaratılan katma değerden pay alınması ekonomik bir davranış olacaktır. Bunun yanı sıra, Kenya’da et işleme konusu oldukça zayıftır. Et işleme konusunda yapılacak bir yatırım oldukça iyi fırsatlar yaratacaktır. Et maliyetleri oldukça düşüktür. Müteahhitlik hizmetleri alanında, ülkenin bilhassa kuzey bölgelerinin kuraklık tehdidi ile karşı karşıya bulunması, sulama, direnaj ve kanal inşaatları alanlarında yüklenici firmalarımıza iş olanakları sunmaktadır. Kenya ekonomisinin altyapı ve üstyapı projeleri için dış kredilere ve yardımlara bağlı olması müteahhitlik ve müşavirlik firmalarımızın dış finansman imkanları ile birlikte gelmesini gerekmektedir. Kenya hükümeti tarafından yaratılacak gelir veya dış finansman temininin sağlanması durumunda bir çok altyapı ve üstyapı projelerine girilebilir. Yollar, köprüler, petrol rafinerisi, toplu sosyal konutlar vs. gibi bir çok yatırım imkanı bulunmaktadır. Özellikle Kuzey Koridoru denen projeler grubunda bir çok müteahhitlik ve müşavirlik imkanı bulunmaktadır. Bunların yanısıra, Liman şehri olan Mombasa ile Nairobi arasındaki mal taşımacılığının önemli bir kısmı demiryolları ile yapılmaktadır. Ancak, Kenya demiryolları ve taşıma araçlarının ciddi rehabilitasyona ihtiyacı bulunmakta ve yeni lokomotif ve vagonlar alınması gündemdedir. Karşılıklı Ticaret Olanaklarının Değerlendirilmesi Kenya’ya geleneksel tarım ürünleri dışında her türlü ürünün bu ülkelere ihracatı mümkün görülmektedir. Kenya ekonomisi uzun yıllar dünya ekonomilerine entegre olamayışı ya da ülkenin karşılaştığı içsel ve dışsal nedenlerle entegrasyon dışı bırakılması göz önüne alındığında, bir çok üretim modeli ve teknolojisi 20 yıl öncesine dayanan ve bazı geleneksel ürünler dışında her şeye ihtiyaç duyan bir ekonomik yapılanma ile karşı karşıya kalındığı görülmektedir. Ülkede sanayi üretimi, sınırlı sayıdaki ürünlerde yetersiz miktarda ve eski teknoloji ile yapıldığından üretim iç piyasanın ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Üretimi olan ürünlerin kalitesi ise çok düşüktür. Ülkede üretimin yetersiz olması nedeniyle neredeyse her türlü sanayi ürünü ithal edilmektedir. Bu ülke pazarlarında bulunan Çin, Hindistan ve Malezya menşeli ürünler ucuz olmasına karşın kaliteleri çok düşüktür. Avrupa menşeli ürünler ise hem kaliteli hem çok pahalı, Türk malları ise Avrupa kalitesinde fakat daha ucuz olarak tanınmaktadır. Son yıllarda Güney Afrika Cumhuriyeti ürünlerinin bu pazarlara daha fazla miktarlarda girmekte olduğu gözlenmektedir. Kenya’da yapı ve inşaat malzemeleri eski ve geleneksel ürün yelpazesi şeklindedir. Diğer gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin üretmekte olduğu yeni teknolojilerin kullanıldığı ve maliyet düşürücü etkiye sahip yapı ve inşa malzemelerinin son dönemlerde tanınmaya ve talep edilmeye başlaması bu sektörde ülkemizin ihracat şansının yüksek olduğuna işaret etmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 21 Otomotiv ve yan sanayi sektöründe sadece Kenya’da değil, Afrika ülkelerinin genelinde binek araçlar Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilmektedir. Toyota, Daihatsu, Kia, Hyundai gibi markaların piyasa payları oldukça yüksektir. Son zamanlarda Avrupa menşeli araba üreticilerinin pazar paylarının artmakta olduğu gözlenmektedir. Binek araç sektöründe ülkemizde bu araçlar için üretilen yedek parçalar için ciddi bir ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Öte yandan, kamyon, otobüs, minibüs ve midibüs gibi yük ve yolcu taşımacılığı amaçlı araçlarda ve ayrıca, iş makinelerinde üretici ve ihracatçılarımızın bu ülkelerin pazarlarında ciddi pazar paylarına sahip olabileceği düşünülmektedir. Tekstil ve hazır giyim sektörü potansiyel arz eden sektörlerdendir. Bu ülkede pamuk üretimi konusunda ciddi potansiyel bulunmakla beraber ürün kalitesindeki kısıtlar ve teknoloji yetersizlikleri gibi nedenlerle üretim istenilen düzeylerde değildir. Mevcut olan bazı yerel fabrikaların üretim teknolojilerinin oldukça eski oluşu üretim maliyetleri ve ürün çeşidi açısından karşılaştırmalı üstünlüğün kaybolmasını beraberinde getirmektedir. Tekstil sektöründe nihai ürünlerin yanısıra tekstil makineleri ve ekipmanlarının da ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Halihazırda, Çin, Hindistan, Malezya ve Endonezya’dan ithal edilen tekstil ürünlerinin yakın bir gelecekte Türkiye’den sağlanmaya başlanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca A.B.D.’nin uygulamakta olduğu "African Act" (AGOA) kapsamında bu ülkelerde üretilen tekstil ürünlerinin A.B.D.’ye kota sorunu olmaksızın girmesi mümkündür. Kenya, gıda sektöründe kendi kendine yeterli olmalarına rağmen tarımsal üretimin yapıldığı bölgeler ile talebin daha yoğun olduğu diğer bölgeler arasında mal aktarımının çok kısıtlı kalması, ekilebilir arazilerin sulama projeleri ile desteklenememesi ve bunun yanı sıra ülkede ürün dağıtım kanallarının tam olarak işlememesi sonucunda geleneksel ürünler dışında, birçok gıda maddesini dışarıdan ithal etmek durumundadır. Ülkemiz açısından avantaj teşkil eden ürünler çikolatalar, şekerlemeler, makarna, domates salçası, zeytinyağı, bisküvi, mısır nişastası, maya ve cikletler gibi işlenmiş gıda ürünleri olmakla birlikte buğday ve mercimek gibi ürünlerin de ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Kenya’da tarım sektöründe her türlü tarımsal alet, ekipman ve makineye ihtiyaç duyulmaktadır. Ülkemizin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu tarımsal makineler ve ekipman sektöründe bu ülkelerin her türlü ihtiyacını karşılayacak ürün yelpazesine sahip olması, bu sektörde ülkemizden Kenya’ya ciddi ihracat imkanlarının olduğu yönünde fikir vermektedir. Bunların yanısıra, sözkonusu ülkede sık sık yaşanan kuraklık nedeniyle, sulama sistemleri ve ekipmanları konusunda da önemli potansiyel bulunmaktadır. Tarım sektörü ile ilgili olarak zirai ilaçlama, tarım kimyasalları ve gübre alt sektörlerinde de ciddi ihtiyaç bulunmaktadır. Ekili arazilerin zararlı böceklere karşı ilaçlanamaması ve verim artışı sağlayacak gübre ve tarım kimyasallarının kullanılamaması sonucunda tarımsal ürün hasılasında arzulanan seviyeler elde edilememektedir. Bu tür ihtiyaçların ülkemizden karşılanması mümkündür. Kenya, önemli miktarlarda büyük ve küçük baş canlı hayvan nüfusu bulunan ülkedir. Hayvan tüketimi oldukça yüksektir. Bununla beraber, kesilen hayvanların derileri ve diğer müstahzarları, eğitim ve teknik yetersizlikler nedeniyle tam değerlendirilememektedir. Deri işleme makineleri ve ekipmanları konusunda ciddi yatırım ve ihracat imkanları bulunmaktadır. Bunun yanısıra, ülkemizin talep fazlası nedeniyle ithalatçı durumda olduğu yarı işlenmiş ya da tam işlenmiş deri mamulleri ihtiyacının bu ülkelerde yapılacak yatırımlar yoluyla da karşılanması mümkündür.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 22 Kenya ekonomilerinde son yıllarda yaşanan olumlu gelişmeler halkın alım gücünü artırmaya başlamış ve artan alım gücü daha önce lüks mallar olarak sınıflandırılan elektrikli­elektronik ev eşyaları sektöründe de etkilerini göstermeye başlamıştır. Bunun yanısıra, geçmiş yıllardaki elektrik kesintilerinin yeni yapılan ve yapımı süren hidro, petrolgazı ve petrol güç çevrim birimleri ile azaltılmaya başlanmış olması da elektrik ve elektronik ev eşyalarına olan talebin artışında etkili olmaktadır. Öte yandan, özellikle sanayi tesislerinde ve kısmen de meskenlerde elektrik kesintilerine karşı kullanılan jeneratörlere olan talep devam etmektedir. Kenya’da ilaç, tıbbi malzeme ve ekipman üretimin çok sınırlı seviyede oluşu bu sektörde üretim yapan firmalarımıza avantaj sağlamaktadır. İlaç ihracı Tanzanya’da ilaç üretimi konusunda bürokratik işlemlerin uzun bir zaman süreci gerektirmesi dışında, sağlık sektöründe ciddi yatırımı ve ihracat imkanları bulunmaktadır. Bunların yanısıra, tıbbi sarf malzemeleri konusunda da oldukça önemli pazar potansiyeli bulunmaktadır. HAVA, DENİZ VE KARA ULAŞIM, BÖLGESEL DEPOLAMA OLANAKLARI Kenya ile Türkiye arasındaki mal taşımacılığı deniz yolu ile yapılmaktadır. Kenya’da Mombasa Limanına kadar gelen mallar Nairobi’ye kara ve demiryolu ile taşınmaktadır. Bununla beraber, Kenya limanı gibi Doğu Afrika limanlarına direkt ve düzenli gemi seferlerinin olmaması ihracatı zorlaştırmaktadır. Ancak, bu ülkeler ile ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi yönünde uygulamaya başlanmış bulunan faaliyetlerin sonucu olarak ülkemiz ile bu ülkeler arasındaki mal ticaretinin önümüzdeki dönemlerde gözle görülür ölçüde artmaya başlaması ile düzenli gemi seferlerinin başlaması beklenmektedir. E­PAZARA GİRİŞTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Türk mallarının Kenya’lı sanayiciler ve tüccarlar arasında hemen hemen hiç tanınmadığı müşahade edilmekte, öte yandan bilhassa KOBİ’lerimiz açısından bu ülkede tercih edilen segmentteki mal gruplarına rahatlıkla pazar bulunabileceği düşünülmektedir. Bu ülkenin firmalarımız arasında yeterince tanınmıyor olmasının ikili ticarette menfi etkisi olmasına rağmen, Avrupa bankaları üzerinden sağlanan akreditifler komisyon masraflarını bir miktar artırmakla birlikte güvenli ticarete zemin hazırlamaktadır. Kenya’ya ulaşım maliyetleri yüksek olmakla birlikte bu ülkede depolama masrafları çok yüksek boyutlarda değildir. O nedenle firmalarımızın her talep için ayrı sevkiyat yapmak yerine ilk aşamada ürün çeşitlemesine giderek tek bir konteyner mal gönderimi beklentisinde olmaları faydalı olacaktır. Kenya’ya gidişlerde “İhracatta Pazar Araştırması Desteği / İPAD” ve ülkedeki depolama faaliyetlerinde “Yurt Dışında Ofis Mağaza Açma ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi” çerçevesindeki teşviklerden faydalanılması yerinde olacaktır. Kenya’nın ithalatçısı olduğu makina gruplarının üreticisi olan firmalarımız, satış sonrası servis ve yedek parça temini konularında hazırlıklı ve organize olmak durumundadırlar. Türk mallarının Kenya’lı sanayiciler ve tüccarlar arasında hemen hemen hiç tanınmadığı gerçeği göz önüne alındığında, bu ülkede düzenlenecek ihtisas fuarlarına ve genel amaçlı fuarlara iştirak edilmesi isabetli olacaktır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 23 Ülke ekonomisinde mal ve hizmet dağıtım kanallarının yeterince gelişmemiş olması ve geleneksel anlamda ticari faaliyetler yapılıyor olması ülkemiz üretici ve ihracatçıları için yeniden tecrübe edilecek bir pazar olma özelliğini beraberinde getirmektedir. Hayati öneme sahip ürünlerde az sayıda distribütör firmanın pazarda faaliyet göstermesi nedeniyle ihracatçılarımızın, Kenya’daki ithalatçı firmalarla anlaşmaya varmadan önce firma hakkında iyi bir araştırma yapmaları ve güvenilir firmalara ulaşmaları açısından büyük önem taşımaktadır. Kenya pazarına girişte gözönüne alınması gereken hususlardan birisi pazarda özel sektör sermaye birikiminin yetersizliği ve karşılaşabilecek bürokratik yavaşlıktır Eşik Ülke Konumu Kenya’ya komşu olan Etiyopya ve Uganda’nın denize kıyısı olmaması, Güney Sudan’a Kenya üzerinden mal geçiş kolaylığı ve iç karışıklıklardan ötürü Somali’nin birçok ihtiyacını Kenya yoluyla karşılaması bu ülkeyi avantajlı konuma getirmektedir. Aynı şekilde Tanzanya, Dar es Salaam limanı yoluyla denize kıyısı olmayan komşu ülkeler Malavi ve Zambia için tedarik noktası durumundadır. Kambiyo Mevzuatı Ekim 1993’de piyasa ve Merkez Bankası döviz kurları serbest bırakılmıştır. Bu tarihten itibaren Kenya Şilini en yüksek değerine ulaşmıştır. Kasım 1993’de 1 $ = 83 KSh iken bu oran 1994 Mart’ında 63 KSh; 1994 Aralık’ında 45 KSh oldu. 1996 Aralık itibariyle 1 $ = 55 KSh’dir. 2005 yılı Ağustos ayı itibarıyla ise 1$=75,7KSh’dir. Şubat 1994’de hükümet Kambiyo Kontrol Yasasındaki sınırlamaları kaldırarak daha liberal döviz ve kambiyo tedbirlerini ilan etmiştir. Yeni düzenlemeye göre bütün ihracatçıların döviz gelirlerini Kenya’daki ticari bankalarda tutmalarına izin verilmiştir. Bankalar da kendi adlarına döviz alıp satmakta, ithalatçı/ihracatçılar piyasa oranlarına göre dövize endeksli sözleşmeler yapabilmektedirler. Yapılan bu değişiklikler sonucu Kenya’lılar döviz hesabı açabilmekte ve hükümet garantisi olmaksızın LİBOR faiz oranlarından olmak üzere off­shore piyasalardan borç alabilmektedirler. Yeni tedbirlerle Kenya’daki yabancı yatırımcılar yerel kredi imkanlarına kavuşmakta, turistler de harcamalarını, biletlerini döviz olarak ödeyebilmektedirler. Yeni yabancı yatırım gelirlerinin transferi üzerindeki sınırlamalar kaldırılmıştır. Bloke hesaplardaki fonların transferi yıllık 100.000 $’a kadar ticari bankalar kanalıyla yapılabilmektedir. Turistler 100.000 KSh’ini yanlarında bulundurabilmektedirler. Son zamanlarda açılan döviz büroları da alış­satış fiyatı arasındaki farklılığı düşürmektedirler. Vergi Mevzuatı Tüm yerli firmalar gelirleri üzerinden %35 oranında vergiye tabidirler. Yabancı firmaların Kenya’daki şubeleri %42.5 oranında vergi vermektedirler. Zararlar müteakip yıllara yayılabilmektedir. Kenyalılara ve yabancılara dağıtılan kar payları %5 stopaja tabidir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 24 KDV ithal edilen ya da Kenya’da üretilen mallardan alınmakta olup, Kenya’da sağlanan veya ithal edilen vergiye tabi hizmetlere uygulanır. İmalat ile ilgili ticaret yapanların kaydı için minimum hasılat 2.000.000 KSh’dir. Standart KDV oranı %16’dır. Makina ve ekipman, restoran hizmetleri %6 oranında vergiye tabidir. Öte yandan; işlenmemiş tarımsal ürünler ve hava taşıtları KDV’den muaftır. Sağlık, eğitim ve tarım sektörlerinin yanısıra tüm ihraç mal ve hizmetleri sıfır vergiye tabidir. Bira, tütün mamülleri, şarap, soda ve bisküvilere özel tüketim vergisi uygulanmakta ve oranı ürünlere göre değişiklik göstermektedir. Gelir vergisi, Kenya’da ikamet edenlerin kazançlarına uygulanan vergidir. Kenya’da daimi bir evi olmamasına rağmen 183 gün ya da daha fazla süreyle Kenya’da çalışanlar Kenya’da ikamet ediyor kabul edilirler. Kenya’daki yabancı bir şirkette çalışan bir yabancı vergi mükellefidir. Ancak Kenya’lı olmayıp Kenya’daki bölge merkezlerinde çalışanlar gelirlerinin 1/3’ü oranında indirim uygulayabilmektedir. (yılda en az 120 gün iş dolayısıyla Kenya dışında bulunmaları şartıyla) Gelir vergi oranları %10­%30 arasında değişiklik göstermektedir. 1993 yılında en yüksek vergi dilimi yıllık geliri 20521 KSh olanlardan başlayacaktır. Vergiye tabi gelir; tüm işletme gelirleri, istihdam geliri, kar payları ve gayrimenkul gelirlerinden oluşmaktadır. Kenya şirketlerinden alınan kar payları %5 stopataja tabidir. F­YABANCI YATIRIMLAR Yabancı Yatırımı Koruma Yasasına göre yabancı yatırımcı kar transferi yapmakta serbesttir. Döviz işlemleri ticari bankalar ve döviz bürolarında yapılabilmektedir. Yerel ve yabancı yatırımcılar döviz alıp satmakta serbesttir. Kenya 1993 yılından beri dalgalı döviz kuru uygulamaktadır. Kurumlar vergisi %30’dur. Yerleşik olmayan firmaların şubeleri için ise %37.5 oranında uygulanmaktadır. Vergilendirilebilir gelir Kenya’dan sağlanan gelir olarak tanımlanmaktadır. Kenya’da üretilen mallar ve ithal mallar KDV’ye tabidir. Standart oran %16’dır. Yabancılar için çalışma müssadesi alınması gerekmektedir. Hükümetin ihracatı teşvik programlarında yerli ve yabancı mal ayırımı yapılmamaktadır. Yeni yatırım yasasında yatırımcıların işlemlerinin tek bir yerde yapılacağı “one­stop office” uygulamasına yer verilmektedir. Bu uygulama Yatırımları Teşvik Merkezince (Investment Promotion Center ­IPC) gerçekleştirilecektir. Devlet tekelinin olduğu haberleşme, enerji ve liman hizmetleri, enerji üretimi ile medya yabancı sermayeye kısıtlamalar uygulanan alanlardır. Kenya anayasası telafi ödemesi yapılmadan özel mülkün kamulaştırılmasını öngörmemektedir. Genel ve hayat sigortası alanında şirketler için minimum sermaye 1.3­2 milyon $ seviyesindedir. Kenya, üye ülkelerdeki ticari olmayan riski garanti eden Dünya Bankası’na bağlı Çoktaraflı Yatırım Garanti Ajansı üyesidir. Ticari anlaşmazlıklar konusunda ülke Dünya Bankası himayesindeki konvansiyonu (Convention on the Settlement of Investment Disputes
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 25 Between states and Nationals of Other States ­ ICSID) imzalamıştır. Kenya’da iflas yasası bulunmamaktadır. İmalat ve otel sektöründe bina ve sermaye olan makinaların maliyeti vergiden düşülebilmektedir. Yeni yatırımlar ve yatırımların genişletilmesi amacıyla kullanılan sermaye mallarına KDV muafiyeti uygulanabilmektedir. İhracata yönelik girdiler ithal vergisinden muaftır. İhracata Yönelik Üretim Bölgelerinde işletmelere teşvikler sağlanmıştır. Bu teşvikler 10 yıllık vergi muafiyeti, akabinde 10 yıl tek vergi oranı üzerinden (%25) vergiye tabi olmak, ilk on yılda yerleşik olmayanlara ödenecek kar paylarından ve diğer ödemelerde vergi muafiyeti, makina ve hammaddeler için gümrük vergisi muafiyeti, yönetim ve teknik düzenlemelerde herhangi bir kısıtlama getirmeme, damga vergisi ve KDV muafiyeti, aramalı girdilerinde sınrlamaya gitmeme, belli başlı sanayi düzenlemelerinden ve lisans uygulamasından muafiyettir. Gerek bu teşvikler gerekse ABD’ye gümrük vergisiz tercihli rejimle tekstil ürünleri ihraç etme imkanı sağlayan African Growth and Opportunity Act nedeniyle bu bölgedeki yatırımcı sayısında artış sağlanmıştır. Ancak, kırtasiyecilik, yetersiz iç piyasa ve üretim maliyetlerdeki artış gelişmeyi sınırlamaktadır. Kenya’da üretilen işlenmiş ürünlerin önemli bir bölümü Kanada ve AB tarafından tercihli rejime konu edilmiştir. Yatırımcının iç piyasadan finans sağlamasında bir kısıtlama yoktur. Parekende ticaret esas itibariyle Kenya firmaları ağırlıklıdır. Fikri mülkiyet hakları itibarıyla Kenya, Paris Birliği üyesidir. (International Convention for the Protection of Industrial Property) Kenya kendi mevzuatını WTO TRIPS Anlaşmasına uydurma sürecindedir. Ülke göreceli ufak devlet kontrolunda sermaye piyasasına sahiptir. Nairobi Menkul Kıymetler Borsasında kote edilen şirketlerin değeri Haziran 2004 itibariyle 3.7 milyar $’dır. G­ÜYE OLDUĞU ULUSLARARASI KURULUŞLAR Afrika Birliği: (AU) Afrika Birliği, Afrika Birlik Organizasyonu’nun yerini almış, merkezi Adis Ababada olan bir kuruluş olup, 2001 yılı Mayıs ayında üye ülkelerin 2/3’ünün kurucu yasayı onaylaması ile 2002 yılında kurulmuştur. AU, AB’ni model almış olup parlamento, merkez bankası, tek para birimi, adalet divanı ve yatırım bankası gibi hedefleri bulunmaktadır. İlk gerçekleşmesi Pan Afrika parlametosudur. Parlamento ilk toplantısını Ekim ayında yapmış olup, 5 yıl yasama yetkisini kullanmayacaktır. AU ayrıca ortak savunma ile dış ve haberleşme politikalarını öngörmektedir. Günlük işler ise AB Komisyonu örneği AU Komisyonunca sürdürülmektedir. Ancak kuruluşun önündeki engel bu oluşumların belirli kaynağa ihtiyaç göstermesidir. Bu konuda üye ülkeler 2004 yılında GSYİH’larının %0.5 i kadar kuruluşa katkı yapmayı kabul etmişlerdir. Ancak, bir kısım üyeler üyelik miktarlarını ödeyememişlerdir. Ayrıca, AU’nun bir önceki kuruluşu Afrika Birlik Organizasyonu gibi girişimlerini gerçekleştirmede etkisiz kalabileceği yönünde görüşler bulunmaktadır. Kuruluş BM Güvenlik Konseyi gibi Barış ve Güvenlik Konseyi oluşturmuştur. Konsey üye ülkelerdeki soykırım, yönetimin yasal olmayan şekilde değiştirilmesi ve toplu insan hakları
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 26 ihlallerinde askeri müdahalelerde bulunabilecektir. Kuruluş 2003 yılından beri Burundi iç savaşında gözlemci görevi yapmaktadır. 2004 yılında Sudan’da da görev üstlenilmiştir. Doğu Afrika Topluluğu: (EAC) Doğu Afrika Topluluğu (EAC), Kenya, Tanzanya ve Uganda’dan oluşan üç üye ülkeli bölgesel hükümetler arası organizasyonudur. EAC resmi olarak 15 Ocak 2001 tarihinde yeniden kurulmuştur. EAC’nin amacı, tarifelerin tedrici olarak azaltılması, emek dolaşımının kolaylaştırılması, ekonomik politikanın uyumu ve para birliğinin sağlanması suretiyle Avrupa Birliği benzeri bir ortak pazar yaratmaktır. Pratikte ilerleme yavaş olmuştur. Sınır ticaretindeki bazı tarife dışı engellerin kaldırılmasını ve bölgedeki malların özellikleri ve standartlarının uyumunu içeren bazı üç taraflı anlaşmalar henüz yürürlüğe konmuştur. İşbirliği anlaşması imzalandığından beri, Kenya, Uganda ve Tanzanya mali ve parasal politikaların uyumuna çalışmaktadırlar. Bu, çifte vergilendirmenin ve vergiden kaçınmayı önlemeye ilişkin tedbirleri içermektedir. Ticaret ve yatırımı teşvik etmek için Batı Afrika İş Konseyi kurulmuştur. Avukatlar da Doğu Afrika Hukuk Kurumunu oluşturmuştur. Doğu Afrika Menkul Kıymetler Düzenleme Otoritesi de kurulmuştur. Bu üç ülke enerji, yol ve demiryolu ticareti gibi ortak projelerin içinde yer almaktadırlar. EAC üyeleri Mart 2004 tarihinde gümrük birliği anlaşmasını imzalamışlardır. Bu tüm tarife ve tarife dışı engellerin beş yıl içerisinde kaldırılmasını ve mamül mallar için ortak gümrük tarifesinin %25, ara malları için %10, hammaddeler için sıfıra indirilmesini içermektedir. Üye ülkeler ortak gümrük tarifesine konu olmayacak hassas ürünleri belirleyebilecektir. Serbest dolaşımda olan mallarda menşe kuralı geçerli olup, %35 oranında yerel girdi şartı aranacaktır. Sözkonusu gümrük birliğinin Doğu Avrupa Parlementosu ve üye ülkeler parlementolarında onaylanması gerekmektedir. Henüz bu konuda bir gelişme olmamıştır. Bu üç ülke gümrük birliği ile 95 milyon nüfuslu 22 milyar $ GSYİH’sı olan bir topluluk oluşturmuştur. Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı: (Comesa) Comesa 12 üye ülke ile 1994 Aralık ayında kurulmuştur. Halihazırda 19 üyesi vardır. Bunlar, Angola, Burundi, Komoros, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Cibuti, Mısır, Eritre, Etiyopya, Kenya, Madagaskar, Malavi, Mauritius, Rwanda, Seyşel Adaları (Seychelles), Sudan, Swaziland, Uganda, Zambia ve Zimbabwe’dir. Comesa ülkede 95 milyon nüfusu ve 170 milyar $’lık GSYİH’ya sahiptir. Lesotho, Mozambik ve Tanzanya 1997 yılında üyelikten çekilmişlerdir. 2003 yılında ise Namibya üyelikten ayrılmıştır. Comesa’nın temel amacı, üye ülkelerin yapısal ve kurumsal zayıflıklarını ortadan kaldırmak, sürdürelebilir bir gelişme için gerekli politik güvenlik ve istikrarı teşvik etmek ve bölgesel bir blok oluşturmaktır. Bu amaç, tek paraya dayalı parasal birlik ve ortak Merkez Bankası yoluyla gerçekleştirilecektir. Bu amaçla serbest ticaret alanı Ekim 2002’de kurulmuş olup, 2004’ün ortalarına kadar 19 üye bu serbest ticaret alanına katılmıştır. 2003 yılı içerisinde bölge içi ticaret 5,3 milyar $’dır. Üye ülkelerin çoğu tarife indirimine hazır durumda değildir. Diğer bir kısıtlayıcı konu, menşe kurallarıdır. Bu engellerin yanısıra üye ülkeler arasında siyasi gerginlikler de bulunmaktadır. Comesa ticaretin entegrasyonuna yoğunlaşmasına rağmen, yatırım
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 27 yasalarında ve düzenleyici kurallarda birlik olmaması yatırım ve ticaretin önünde engeller durumundadır. 1997 yılında Comesa Doları uygulamaya konmuş olup, Amerikan Dolarına bağlanmıştır. Comesa mahkemesi ise Mart 2001 yılında açılmıştır. Mahkemenin amacı, ticari anlaşmazlıklarda bağımsız arabulucu olmaktır. Ulusal mahkemelerin üzerinde bir yetkiye sahiptir. Comesa 2001 yılında Afrika Ticaret Sigorta Kuruluşunu dünya bankasından alınan krediyle kurmuş olup, amacı tüm üye ülkelerdeki yatırımcının politik riskini karşılamaktır. Kalkınmada Hükümetlerarası Otorite:(IGAD) 1986 Ocak Ayında kurulmuştur. Altı üyesi vardır. Bunlar, Cibuti, Etiyopya, Kenya, Somali, Sudan ve Uganda’dır. Amacı tarımsal kalkınma ve kuraklığın azaltılması için kaynak aktarımı ve koordinasyonun sağlanmasıdır. Bölgesel İşbirliği İçin Hint Okyanusu Birliği :(IOR­ARC) Birliğin anlaşması 1997 yılında Port­Louis, Mauritius’te imzalanmıştır. Amacı, ticaret ve yatırımın serbestleştirilmesi, altyapı ve turizmin geliştirilmesi yoluyla bölgesel ekonomik işbirliğini geliştirmektir. 18 üyesi vardır. Bunlar, Avusturalya, Bangladeş, Hindistan, Endonezya, İran, Kenya, Madagaskar, Malezya, Mauritius, Mozambik, Umman, Singapur, Güney Afrika Cumhuriyeti, Sri Lanka, Tanzanya, Tayland, Birleşik Arap Emirlikleri ve Yemen’dir. Cotonou Konvansiyonu: 2000 yılı Haziran ayında, 77 tane Afrika, Karayip ve Pasifik ülkesi (ACP ülkeleri), Avrupa Birliği ile tercihli ticari ve yardım bağlarını öneren yeni bir anlaşma imzalamıştır. Cotonou Konvansiyonu, 1975, 1979, ve 1984 yıllarında imzalanan anlaşmaları geçersiz kılan ve 1989 yılında imzalanan Lomé IV’ün yerine yürürlüğe girmiştir. Lomé Kongresiyle aynı olmasına rağmen, Cotonou’nun güçlü bir siyasi yönü vardır. İnsan haklarına saygı, demokratik prensipler ve hukukun üstünlüğü kuralları Lomé IV ‘ün temel unsurlarıdır. Cotonou anlaşmasıyla birlikte ise ACP ülkeleri, iyi yönetimleri destekleyeceklerini, yolsuzluklara karşı savaşacaklarını, ve Avrupa Birliği’ne yasal olmayan göçü önlemeye çalışacaklarını kabul etmiştir. Önceki anlaşmalarla, dört tarım ürünü­ sığır eti, şeker, muz ve rom(içki)­ sıkı tarife kotasına tabi olurken, tarımsal veya sanayi ACP ürünleri Avrupa Birliği’ne gümrüksüz olarak girmeye başlamıştır. Cotonou Konvansiyonu ile ortaya konan anlaşma, Dünya Ticaret Örgütü’nün kurallarına uygun olmadığı için, bölgesel serbest ticaret anlaşmalarının imzalanması gerekmektedir. Anlaşmalar ile ülkeler iç pazarlarını giderek artan biçimde AB ürünlerine açacaktır. 2000­2008 döneminde eski tercihli sistemin geçerli olacağı bir geçiş dönemi öngörülmüştür. 33 Afrika ülkesi en az gelişmiş ülke statüsü ile AB’nin GSP sistemine girme seçeneğine sahiptir. 2003 yılında Cancun’da DTÖ ile ACP Ülkeleri karşılıklı işbirliği alanında bir anlaşma imzalamışlardır. Avrupa Kalkınma Fonu (EDF), ACP ülkelerine yapılan Avrupa yardımlarının ana kaynağı olmaya devam edecektir. Yeni konvansiyonla yardımlar yeniden gruplandırılmış olup, ya uzun dönemli gelişme programları desteklenecek ya da özel sektöre kredi sağlanacak veya risk finanse edilecektir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 28 Cotonou Kongresi 2003 yılı Nisan ayında 15 Avrupa Birliği üyesi ülke ve 76 ACP ülkesinin (Somali dışında) katılımıyla yürürlüğe girmiştir. Bir ay sonra ise ACP temsilcileri, EDF fonlarının zamanında ve etkin uygulanmasını öngören Brüksel Anlaşması’nı imzalamıştır. Diğer Traftan, Kenya, 1 Ocak 1995 itibariyle WTO üyesidir. IMF ve Dünya Bankası ile yakın ilişkileri olan Kenya, özellikle son 10 yıldaki pek çok ulusal projeye Dünya Bankası (IBRD) kanalı ile kaynak temin etmiş ve başarıya ulaştırmıştır. H­İŞADAMLARI İÇİN YARARLI BİLGİLER Piyasaya giriş için fiyat önemli bir unsurdur. Yüz yüze görüşmelere önem verilmektedir. Malın zamanında teslim edilmesi ve satış sonrası hizmetler önem arzetmektedir. Ülkeye girerken sarı humma ve menenjit aşısının yapılması zorunlu olup, aşı kartı gereklidir. Ayrıca, Kenya’ya girerken çok sıkı güvenlik ve gümrük kontrolü yapılmaktadır. Vize İşlemleri Umuma Mahsus Pasaport hamilleri vizeye tabidir. Vizelerini Kenya sınır kapılarında alabilmektedir. Diplomatik, Hizmet ve Hususi Pasaport hamilleri ise, anılan ülkeye yapacakları seyehatlerinde vizeden muaftır. İklim ve Giyim Kıyı kesimlerdeki sıcak 20 C – 32 C arasında değişirken, deniz seviyesinden 1500 metre yükseklikteki iç kesimlerde sıcaklık 7 C – 27 C arasında değişmektedir. Genelde bahar havası hüküm süren ülkeyi ziyaret eden işadamlarının her mevsim ani yağışlar için gerekli giysileri yanlarında bulundurmaları yararlı olur. Resmî görüşmelerde takım elbise ve şık bir kıyafet muhatap olunan kişiyi etkileyen önemli bir faktördür. İş Saatleri / Adetleri ve Tatiller Ofis çalışma saatleri 08.00­ 17.00 arası olup, 13.00­14.00 arası öğle tatilidir. Bankalar 09.00­15.00 arasında çalışmaktadırlar. Perakende satış yapan dükkanlar 09.00­18.00 arası açıktır. Aşağıdaki liste resmî tatil günleri göstermektedir. Bu tarihlerde kamu/özel kurum ve kuruluşlarının tamamı kapalıdır. ­ Yeni Yıl ­ Uğurlu Cuma ­ Paskalya Paartesi ­ İşçi Günü ­ Midaraka Günü ­ Moi Günü 1 Ocak Nisan (günü değişir) Nisan (günü değişir) 1 Mayıs 1 Haziran 10 Ekim
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 29 ­ Kenyatta Günü ­ Bağımsızlık Günü ­ Noel Yortu Günü ­ Noel Ertesi 20 Ekim 12 Aralık 25 Aralık 26 Aralık I­YARARLI ADRESLER Turkish Embassy (Nairobi Büyükelçiliği) Gıgırı Road, off Lımuru Road P.O. Box: 64748 NAIROBI­KENYA Tel: 00 254 20 712 25 62 / 00254 20 712 04 04 Faks: 00 254 20 712 27 78 E­posta: [email protected] Export Promotion Council (İhracatı Geliştirme Konseyi) Centre for Business Info.(CBIK) University Way P.O. Box 40247 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 228534/(0025420) 228538 Fax : 0025420) 218013/ (0025420) 228539 E­mail:[email protected] Web : http://www.cbik.or.ke. Kenya Industrial Research & Development (Kenya Sanayi Araştırma ve Kalkınma) Lusaka/Dunga Road P.O. Box 30650 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 557762 Fax : (0025420) 540166 African Regional Organization for Standardization (ARSO) (Afrika Bölgesel Standardizasyon Organizasyonu) Mama Ngina Street City Square P.O. Box 57363 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 224561/(0025420) 330895 Fax : (0025420) 218792 Email : [email protected] Web : http://www.arso­oran.org Eastern and Southern Africa Business Organization (ESABO) (Doğu ve Batı Afrika İş Organizasyonu) P.O. Box 47024 44940 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 340190 Fax : (0025420) 340664 Eastern and Southern Africa Trade Prom. and Training Centre (ESATPTC) (Doğu ve Batı Afrika Ticareti Teşvik ve Eğitim Merkezi) Ngong Road P.O. Box 30462 NAIROBI Kenya
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 30 Tel : (0025420) 716234 Fax : (0025420) 729255 Kenya Association of Manufacturers (Kenya İmalatçılar Kurumu) Peponi Road, Westlands P.O. Box 30225 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 3746005/7/ (0025420) 7460021­2 Fax : (0025420) 746028/(0025420) 746030 Email : [email protected] Web : http://www.kenyamanufacturers.org Ministry of Trade and Industry (Ticaret ve Sanayi Bakanlığı) Department of External Trade Kenyatta Avenue P.O. Box 30027 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 331030 Fax : (0025420) 315001­7/ (0025420) 710459 Email : [email protected] Web : http://www.tradeandindustry.go.ke The Kenya National Chamber of Commerce and Industry (Kenya Ulusal Ticaret ve Sanayi Odası) Ufanisi House Haile Selassie Avenue P.O. Box 47024 NAIROBI Kenya Tel : (0025420) 220867/ (0025420) 333468 Fax : (0025420) 334293 Email : [email protected] HUMAN HEALTH (İnsan Sağlığı) NAIROBI P.O. Box 30016 NAIROBI Kenya Tel : +254 20 717 077 Fax : +254 20 715 239 KENYA BUREAU OF STANDARDS (KEBS) (Kenya Standartlar Bürosu) Kapiti Road ­ Off Mombasa Road Behind Belle Vue Cinema P.O. Box 54974 00200 NAIROBI Kenya Tel :+ 254 20 60 54 90(ISO)/502211 (CODEX/+254 20 60 55 50 / 60 56 10 (TBT) Fax :+ 254 20 60 40 31(ISO)/+254 20 60 96 60 (TBT, CODEX) Email : [email protected] / [email protected] Web : http://www.kebs.org Ministry of Agriculture and Rural Development, Kenya Plant Health (Tarım ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 31 Kenya Bitki Sağlığı Bölümü) Inspectorate Service (KEPHIS) P.O. Box 49592 00100 GPO Nairobi Kenya Tel : +254/2 440087 Fax : +254/2 448940 Email : [email protected] Web : http://www.kephis.org PLANT HEALTH Kenya Plant Health Inspectorate (Bitki Sağlığı, Kenya Bitki Sağlığı Denetimi) P.O. Box 49592 NAIROBI Kenya Tel : +254 20 444 0087 / 8663/ +254 20 444 2340 / 1804 Fax : +254 20 444 8940 Email : [email protected] Web : www.kephis.org WEIGHTS AND MEASURES DEPARTMENT Ministry of Commerce and Industry (Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, Ağırlıklar ve Ölçü Bölümü) P.O. Box 41071 NAIROBI Kenya Tel : +254 02 504 634 / 664 / 665 Fax : +254 02 504 633 Central Organization of Trade Unions (COTU) (Ticari Birliklerin Merkez Organizasyonu) P.O. Box 13000, Solidarity House, Digo Road, Nairobi, Kenya Tel : +254 (20) 267­ 61375/7 Faks: +254 (20) 267­62695 E­mail : info@cotu­kenya.org Marketing Society of Kenya (Kenya Pazarlama Kurumu) P.O.Box 69826, Witu Road, Nairobi Kenya Tel : +254 (20) 551­600/10 ­ 559920 Faks:+ 254 (20) 535­390 E­mail : [email protected] Ministry of Agriculture (Tarım Bakanlığı) P.O.Box 30028, 00100 Kilimo House, Cathedral Road, Nairobi, Kenya Tel :+254 (20) 271­8870/2710­817 Faks: + 254 (20) 271/1149 E­mail : [email protected] Web: www.agriculture.go.ke
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 32 Customs and Excise Department Ministry of Finance (Maliye Bakanlığı Gümrük ve Vergi Bölümü) P.O. Box 40160 00100 Nairobi Kenya Tel : +254 (20) 310­900 Faks: +254 (20) 341­217 E­mail : customs&[email protected] Web: www.revenue.go.ke Export Processing Zones Authority (İhracat İşleme Bölgeleri Otoritesi) P.O. Box 50563, 00200, British­American Center Building Nairobi, Kenya Tel : 254­045­26421­6 Faks: 254­045­26427 E­mail : [email protected] Web : www.epza.go.ke Ministry of Energy (Enerji Bakanlığı) P.O. Box 30582, 00100 Nyayo House Kenyatta Avenue, Nairobi, Kenya Tel : +254 (20) 310­112 Faks: +254 (20) 240­910/228­314 E­mail . [email protected] Web: www.energy.go.ke Ministry of Finance (Maliye Bakanlığı) P.O.Box 30007 Treasury Building Harambee Avenue, Nairobi, Kenya Tel : +254 (20) 252­299 Faks: +254 (20) 219­365 E­mail : [email protected] Web : www.treasury.go.ke Industrial & Commercial Development Corporation (Sanayi ve Ticari Kalkınma Şirketi) P.O.Box 45519, 00100, Uchumi House, Aga Khan Walk, Nairobi Kenya Tel : +254 (20) 229­213/ 222­031 Faks: +254 (20) 317­456 E­mail : [email protected] Web : www.icdc.co.ke Investment Promotion Center (Yatırımı Geliştirme Merkezi) P.O. Box 55704, 00200, National Bank Building Nairobi,Kenya Tel :+254 (20)221­4014 Faks: +254 (20) 243­862 E­mail : [email protected] yada [email protected] Web : www.ipckenya.org
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 33 Kenya Ports Authority (Kenya Liman Otoritesi) P.O.Box 96009 Mombasa, Kenya Tel : +254­041­312­211/220­255 Faks: +254­041­311­867/230­906 E­mail : [email protected] Web: www.kenya­port.com African Development Bank (Afrika Kalkınma Bankası) BP 323, 1002 Tunis Belvedere Tunisia Tel : (216) 713­33511/7110­3450 Faks: (216) 713­51933 E­mail : [email protected] Web: www.afdb.org International Finance Corporation (Uluslararası Finans Şirketi) P.O. Box 30577, 00100 Nairobi Kenya Tel : +254 (20) 272­0467 Faks: +254 (20) 322­6383 E­mail : [email protected] Web: www.ifc.org The Kenya Association of Manufacturers Directory (Kenya İmalatçılar Kurumu) P.O.Box 30225, 00100, Nairobi, KENYA Tel : +254 (20) 374­6005/7/21/22 Faks: +254 (20) 374­6028/30 E­mail : [email protected] Web: www.kenyamanufacturers.org Nation Marketing & Publishing Ltd. (Ulusal Pazarlama ve Yayın Ltd.) P.O. Box 49010, 00100, Nation Center, Kimathi Street, Nairobi, Kenya Tel : +254 (20) 520­88589/91/64/75 Faks: +254 (20)249­976 E­mail : [email protected] African IT Exhibitions and Conferences Kenya (AITEC) (Afrika Uluslararası Ticaret ve Konferanslar) P.O.Box 13891, Nairobi, KENYA Tel : +254 (20) 374­9771 Faks: +254 (20) 374 (20) 375­1438 Web: www.aitecafrica.com Nairobi International Trade Fair (Nairobi Uluslararası Ticaret Fuarı) P.O. Box 21340, 00505 Nairobi, Kenya Tel : 254 (20) 573­804/13 Faks: 254 (20) 573­838 E­mail : [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 34 African Trade Insurance Agency (ATI) P.O. Box 10620 00100 Nairobi Kenya Tel : 254 733 636 099 Email :csakubu@ati­aca.com Banki Kuu Ya Kenya (Central Bank of Kenya) Haile Selassie Avenue P.O.Box 60000 Nairobi Kenya Tel : 254 2 226 431 Fax : 254 2 340 192 Email : [email protected] Web : http://www.centralbank.go.ke Barclays Bank of Kenya Limited (BBK) Loita Street P.O.Box 30120 Nairobi Kenya Tel : 254 2 241 270/+254 2 313 405 Fax :254 2 212 630 Email :[email protected] Web : http://www.barclays.com/africa/kenya/ CFC Bank Limited CFCC Centre, Chiromo Road P.O.Box 72833 Nairobi Kenya Tel : 254 2 34 00 91/+254 2 74 18 61 Tlx : 22814 Fax : 254 2 22 30 32/+254 2 22 50 73 Citibank NA (Branch & Representative Office) P.O.Box 30711 Nairobi Kenya Tel : 254 2 333 524 Tlx : 22051 Fax :254 2 337 340 Commercial Bank of Africa Limited (CBA Ltd.) Commercial Bank Building Standard/Wabera Streets P.O. Box 30437 00100 Nairobi Kenya Tel : 254 2 228 881 Tlx : 23205 (COMAFBANK) Fax : 254 2 340 157 Email : [email protected] / [email protected] Web : http://www.cba.co.ke Credit Reference Bureau Limited (CRB Kenya) General Mathenge Drive Westlands
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 35 P.O.Box 46406 00100, GPO Nairobi Kenya Tel : 254 2 580 671, 537 106/mobile: +254 733 513 646 Fax : 254 2 580 927, 533 696/mobile: +254 72 513 646 Email : [email protected] / [email protected] Web : http://www.crbkenya.com Development Bank of Kenya Limited (DBK Ltd.) Loita Street P.O.Box 30483 Nairobi Kenya Tel : 254 2 340 401­3 Tlx : 22662 Fax : 254 2 338 426 Email : [email protected] Diamond Trust Bank Kenya Ltd. 8th Floor, Nation Centre Kimathi Street P.O.Box 61711 Nairobi Kenya Tel : 254 2 210 988­8 Tlx : 23177 Fax : 254 2 336 836 Industrial and Commercial Development Corporation (ICDC) Aga Khan Walk P.O.Box 45519 Nairobi Kenya Tel : 254 2 229 213 Fax :254 2 333 880 Email : [email protected] Industrial Development Bank Ltd. IDB 18th Floor, National Bank Build. Harambee Avenue P.O.Box 44036 00200 Nairobi Kenya Tel : 254 2 337 079 Tlx : 22339 Fax : 254 2 334 594 Email : [email protected], / [email protected] Investments & Mortgages Bank Ltd. (I & M Bank Ltd.) 2, Ngong Avenue P.O.Box 30238 Nairobi Kenya Tel : 254 2 711 994­9 Tlx : 23004 Fax : 254 2 713 757 Email : [email protected] Web : http://www.imbank.com Kenya Commercial Bank Limited (KCB Ltd.) 6th Floor, Kencom House Moi Avenue P.O.Box 48400 Nairobi Kenya Tel : 254 2 339 441 Tlx : 23085
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 36 Fax : 254 2 336 832 Kenya Commercial Finance Company Limited (KCFC Ltd.) Operations, Information Systems 6th Floor, Kencom House Moi Avenue P.O.Box 21984 Nairobi Kenya Tel : 254 2 33 90 74/+254 2 33 94 00, 33 90 33 Fax : 254 2 21 58 81 Kenya Industrail Estates Ltd. Likoni Road 78029 Nairobi Kenya Tel : 254 2 530 551 Fax : 254 2 534 625 Kutz Corporation Ltd. Gathani House, Homa Bay Road Industrial Area P.O.Box 40756 Nairobi Kenya Tel : 254 2 558 616/+254 2 558 747, 542 469 Fax : 254 2 544 261 National Bank of Kenya Ltd. (Banki ya Taifa la Kenya Ltd.) National Bank Building Harambee Avenue P.O.Box 72866 Nairobi Kenya Tel : 254 2 339 690/+254 2 226 471 Tlx : 25743 Fax : 254 2 330 784 National Industrial Credit Bank Ltd (NICB Ltd.) Masaba Road P.O.Box 44599 Nairobi Kenya Tel : 254 2 718 200 Fax : 254 2 718 232 Email : [email protected] PTA Bank 23rd Floor, NSSF Building P.O. Box 48596 Nairobi Kenya Tel : 254 2 712 250­8 Fax : 254 2 717 979 Standard Chartered Bank of Kenya Limited (SCBK Ltd.) Standbank House Moi Avenue P.O.Box 30003 Nairobi Kenya Tel : 254 2 330 200 Tlx : 22209 Fax : 254 2 214 086
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 37 İ­KAYNAKLAR : Economist Intelligence Unit Country Profile 2007. Economist Intelligence Unit Country Report July 2008. Dış Ticaret Müsteşarlığı Anlaşmalar Genel Müdürlüğü çeşitli ülke notları. Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları. İGEME Kenya Ülke Raporu,2007, Sevilay Bayar Kullanılan İnternet Kaynakları www.ita.doc.gov www.stat­usa.gov www.intracen.org/menus/countries.htm
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi,2008 38