Full Text

Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Eylem GÜZEL1
TUNCELİ İLİ OYA ÖRNEKLERİ2
Özet
Örgü sanatında önemli bir yeri olan oyacılığın geçmişi oldukça eski
tarihlere dayanmaktadır. Anadolu kadınının geleneksel olarak günümüze taşımayı
başardığı oyalar, onların zekâsını ve estetik beğenilerini bugüne aktaran el sanatları
ürünleridir. “Süslemek ve süslenmek” amacıyla hazırlanan, ayrıca taşıdığı mesajla
bir iletişim aracı olarak kullanılan oyalar genel olarak tığ, iğne, mekik ve firkete
gibi araçlar kullanılarak yapılmaktadır. Anadolu’nun en yaygın el sanatları
örneklerinden biri olan oyalar, gerek kompozisyon gerek kullanılan malzemeler
bakımından birbirine benzer örnekler olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Oyaların en
güzel ve zengin örneklerinin görüldüğü illerden biri de Tunceli’dir. Bugüne değin
çok fazla araştırmaya konu olmayan Tunceli oyaları, alan taraması şeklinde yapılan
bu çalışma ile ortaya konulmaya çalışılmıştır3.
Anahtar kelimeler: Tunceli, oya, el sanatları, motif, süsleme sanatı
TUNCELI PROVINCE EMBROIDERY SAMPLES
Abstract
“Oya” (embroidery) making has a significant place in braiding art and its
history goes back to old ages. Embroidery, managed to be brought to the present by
Anatolian women traditionally, are hand crafts that present their intelligence and
aesthetic perspectives to us. Embroidery is made to decorate and to be decorated
and is used as a communication tool with their message, and is usually made by
using crochet needles, needles, hooks and pins. Embroideries are the most
Yrd. Doç. Dr.,Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi,Resim Bölümü.,[email protected]
Bu çalışma Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı tarafından desteklenen “Tunceli El
Sanatları (2013-GS-B052)” adlı proje kapsamında yapılmıştır. Katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
1
2
Eylem Güzel
widespread hand craft samples of Anatolia and they are interesting samples in
terms of both composition and used material and are important cultural values of
ours. Tunceli is one of the cities where we see the most beautiful samples of these
cultural assets that we encounter in almost every corner of Anatolia. Rather rich
samples of these are found in the region. These art works are not the subject of
many researches and general characteristics of them are revealed in this study
conducted by area search in the city.
Keywords: Tunceli, Embroidery, Hand Crafts, Motifs, Decorative art
GİRİŞ
Oya, “süslemek” ve “süslenmek” amacını taşıyan, ayrıca taşıdığı mesajla bir tür iletişim
aracı kabul edilen; tığ, iğne, mekik ve firkete gibi araçlar kullanılarak yapılan örgü tekniğinin
uygulandığı bir dantel türüdür4.
Anadolu’da oyalar süslenme ve iletişimin birer parçası olarak yüzyıllardır geleneksel el
sanatları içerisinde önemli bir yere sahiptir. Her ne kadar teknolojik gelişmeler el sanatlarının
üretiminin azalmasına neden olmuşsa da oyalar, bu yok oluşa en fazla direnen el sanatlarından
biri olarak varlığını günümüzde de devam ettirmektedir.
Genellikle kadınların boş zamanlarını değerlendirme, aile bütçesine katkı ve çeyiz amaçlı
olarak yaptıkları oyalar, Anadolu kadının rafine estetik anlayışının en bariz örnekleridir. Somut
olmayan kültürel bir değer olarak oyalar, Anadolu kadınının ince zevkinin, zekâsının ve
yaratıcılığının bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Herhangi bir sanat ve renk eğitimi
almamış olan kadınların yapmış oldukları oyalardaki ahenk ve duygu takdire değerdir5.Oyaların
yapımında kullanılan araç ve malzemeye göre isimlendirildiği bilinmektedir. Genel olarak
kullanılan araca göre tığ, iğne, firkete, mekik, mum gibi isimler alırken; kullanılan malzemeye
göre boncuk, iplik, pul ve koza oyalar şeklinde isimlendirilmektedir. Oyalar çoğunlukla tülbent
ve yazma kenarlarına işlenmektedir.
Anadolu’nun zengin kültürel yapısı, oya sanatında kullanılan motif, desen, renk
özelliklerini belirleyen bir etkiye sahiptir. Motifler diğer el sanatlarında da olduğu gibi bitkisel,
geometriksel, nesnel, sembolik, doğadan esinlenerek yapılan örnekler olarak ayrılmaktadır6.
Oyanın yapımı ve kullanımı konusunda Anadolu’nun birçok yeri, zengin bir geleneğe
sahiptir. Bu zenginliği bünyesinde barındıran kentlerden biri de Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer
alan Tunceli İli’dir. Anadolu’nun kültürel değerleri konusunda araştırmalar yapılmış olmasına
rağmen, Tunceli oyalarının özelliklerine pek değinilmediği dikkat çekmiştir. Oysaki Tunceli’nin
bu konuda oldukça fazla örneğe sahip olduğu bilgimiz dâhilindedir. Bu bilgilere dayanarak
Tunceli oyaları hakkında bir araştırma yapılmasının gerekliliği görülmüştür. Konuyla ilgili
gerekli bilgilere ulaşmak için Tunceli’ye gidilerek kentin genelinde alan taraması yapılmıştır.
Taciser, Osmanlı’dan Günümüze Oyalar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2005, s.4; Ayrıca
bkz. ONUK, Taciser, İğne Oyaları, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1988.
5YALÇINKAYA, Tomris - ERKAPLAN, Emel “Yozgat İli Tığ Oyalarından Örnekler”, I. Ulusal El Sanatları
Sempozyumu (24-26 Nisan 2008), Gazi Üniversitesi Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulaması Merkezi Yyınları-1,
Ankara, 2008, 486; ÖZBAĞI, Tevhide “Geleneksel Türk El Sanatlarımızdan Oyaları Dünü Bugünü Geleceğin
Sorunları”, El Sanatları Dergisi, (Türk El Sanatları’nın Dünü-Bugünü- Yarını Sempozyumu Tebliğleri- 4Nisan
1994) Sayı:1- Yıl:1997, Selçuk Üniversitesi Türk El Sanatlarını Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, 1997, s.
125-139.
6ONUK, a.g.e. (2005), s.5-11.
4ONUK,
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
94
Tunceli İli Oya Örnekleri
Kaynak kişilerden ve devlet kuruluşlarından konuyla ilgili bilgiler alınmıştır. Yapılan alan
araştırmasında oyaların hangi amaçlarla ve kimler tarafından yapıldığı, hangi malzemelerin
kullanıldığı, hangi oya çeşitlerinin yaygın olduğu ve anlamları, kaynak kişilerle7söyleşiler
yapılarak aktarılmaya çalışılmıştır.
Tunceli İli Oya Örnekleri
Günümüzde varlığını devam ettiren, kültürümüzün maddi öğeleri arasında yer alan oyalar
genç kız ve kadınlarının duygu, düşünce, his ve beğenisinin ince bir ürünü olarak ortaya çıkar.
Gelenek halinde kuşaktan kuşağa aktarılan oyalar sürekliliğini koruyarak sonraki
kuşaklara aktarılan önemli kültürel değerlerimiz arasındadır. Bu geleneğin devamlılığını
gözlemlediğimiz illerden biri Tunceli’dir. Kentte geleneksel giyimin süsleyici bir unsuru olan
oyalar, geleneksel bir yapı içerisinde çoğu özelliğini bünyesinde barındırarak kuşaktan kuşağa
aktarılıp günümüze kadar gelmeyi başarmıştır (Res. 1).
95
Resim 1. Oya örnekleri (Cumhuriyet Mah. Tunceli)
Giyim kuşamın birer parçası olan oyalar, Anadolu’nun birçok yerinde görüldüğü gibi
Tunceli merkezinde ve köylerinde de değişik amaçlar için yapılır. Oyaların yapılış amacı ve
oyalarda kullanılan araçlar, teknikler ve motifler genel olarak Anadolu’nun diğer kısımlarında
görülen örneklerle benzerlik göstermektedir8.
Oyalar genç kızların çeyizleri, kadınların kişisel kullanımları, hediye edilmek ve ticari
amaçla yapılmaktadır. Kentte gelenek halinde devamlılığını sürdüren genç kızların çeyizlerinde
mutlaka olması gerekenlerin başında oya ile süslü başörtüleri gelmektedir. Bunlar hem nişan ve
Kaynak kişilerin adları çalışmanın sonunda verilmiştir.
yörelerdeki oya örnekleri için bkz. ONUK, a.g.e. (2005); BARIŞTA, H. Örçün, Türkiye Cumhuriyeti
Dönemi Halk Plastik Sanatları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005, 70-71; AKPINARLI,
Feriha vd., Çankırı El Sanatları, Hazar Reklam Mat. Ltd. Şti., Ankara, 2008, s. 171-190.
YALÇINKAYA Tomris- ERKAPLAN Emel, a.g.m.,485-492; ÖZBAĞI, Tevhide, a.g.m, s. 125-139; KOYUNCU,
Ayşegül; “Bucak İlçesinde Oya İnsan İlişkisi”, 1. Burdur Sempozyumu (16-19 Kasım 2005 Burdur), Cilt: 1, Fakülte
Kitap Evi Baskı Merkezi, Burdur, 2007, s. 39-49.
7
8Diğer
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Eylem Güzel
düğün bohçalarında danteller, patik, çorap ve benzeri ürünlerle birlikte erkek tarafındaki yakın
akrabaların her birine hediye edilir, hem de yapan kişilerce de kullanılır. Aynı zamanda çeyiz
ürünleri, düğünden birkaç gün önce evde serilerek gelin adayının mahareti tüm konu komşunun
görüşüne sunulmaktadır.
Oyalı başörtüleri çeyiz sandığının içinde saklandığı gibi bunlar günlük giyim kuşamın bir
parçası olarak da kullanılmaktadır. Kadınların başlarına örttükleri bu eşyalar yaşa ve kullanım
durumuna göre kimi zaman “puşi” denilen örtü ile beraber, kimi zamansa tek başına; kimi
zaman beyaz ve renkli tülbent, kimi zamansa renkli yazmalar olarak karşımıza çıkmaktadır
(Res. 2).
Resim 2. Oya ve tülbentlerin günlük hayatta kullanımı
Oyaların kullanımı genel olarak yazma ve tülbent adı verilen başörtü kenarlarıdır.
Bunların yanında boyun bağı ve şal gibi diğer örtülerin kenarlarına da işlendikleri görülmektedir
(Res. 3).
96
Resim 3. Oyalı boyunbağı örneği, (İstiklal Mah.- Pertek-Tunceli)
Yöredeki oyaların yapımında genel olarak sentetik /naylon iplik ve çok azda olsa ipeğin
kullanıldığı görülmektedir. Kullanılan ipin renginin satın alınan yazma ile uyumlu olmasına
özen gösterilmektedir. Oyalarda model-renk ve ipliğin rengi devamlı olarak, bir bütünlük içinde
verilmeye çalışılmaktadır. Kullanılan renkler yapan kişinin beğenisi ve motifin renk özelliği ile
farklılıklar göstermektedir. Koza oyaları olarak da bilinen, kozadan elde edilen ipeğin
kullanıldığı örnekler de mevcuttur. Piyasada çamaşır ipeği, ibrişim, kordone ve floş9 olarak
bulunan ipeklerden yörede çoğunlukla floş ipek tercih edilmiştir (Res. 4). Kolalama işlemi ile
motiflerin düz durması sağlanmıştır.
9
ONUK, a.g.e. (2005), s.6.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Tunceli İli Oya Örnekleri
Resim. 4. Yelpaze motifli, ipek oya örneği, (Cumhuriyet Mah.-Tunceli)
Kentte yapılan oyalar, motif, teknik, malzeme, kompozisyon ve renk özellikleri
bakımından çeşitlilik göstermektedirler. Teknik olarak iğne, tığ, mekik, şiş ve firkete oyalarının
farklı örneklerini görmek mümkündür. Bu örneklerde kullanılan araçlar daha çok iğne ve tığdır.
Gereç olarak tığın kullanıldığı tığ oyaları, zincirlerin tığ ile birbirine eklenerek veya
birbirinin üstüne sıra ile tutturularak istenilen şekillerin verilmesinden oluşmaktadır10.Yörede
çoğunlukla naylon ipliğin (sentetik) kullanıldığı görülmektedir. İki sıra zincir çekilerek
başlanılan oyalarda motif bunun üzerine işlenir. Bazı örneklerde harici olarak tığ oyası yapılıp
daha sonra iğne ile yazma veya tülbendin üzerine dikilir. Bazılarında ise doğrudan yazmanın
üzerine yapılır. Tekli motif olarak veya suyolu şeklinde motifler, hazırlanan yazma üzerine iğne
ile işlenmiş olan sıçandişinin üzerine eklenir. Çoğunlukla tek başına kullanılmış olsa da iğne
tekniği ile beraber kullanıldığı örnekleri de görmek mümkündür. Oyalarda, farklı motiflerin ana
motif veya ana ve ara örnekler şeklinde bir kompozisyon oluşturduğu görülmektedir (Res. 5).
Resim. 5. Tığ oyası örneği, (Karşılar Köyü-Tunceli)
10Tığ
bir ucu çengelli diğer ucu düz olan örgü aracıdır. Türk El sanatları, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme
Genel Müdürlüğü, Ankara, 1993, s. 155.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
97
Eylem Güzel
Tunceli yöresinde görülen diğer bir oya çeşidi iğne oyasıdır. İğne oyası gereci iğne olan,
iğne ile meydana gelen ilmeklerin üst üste tutturulma işlemiyle elde edilir. İğne oyasında iki
farlı yöntem uygulanmaktadır. Bunlar yazmanın bütününün sıçandişi ile kaplanması veya
sıçandişinin motif ile birlikte yapılmasıdır. Sıçandişi üzerine köprü/sık köprü kurulur bunun
üzerine de motif işlenir. Bu ana motifin devamında boşluk bırakılarak ara motif işlenir. Bu ara
motif genellikle çıprızlı veya sık köprü olarak karşımıza çıkmaktadır. İğne oyası için aranılan en
önemli özellik sık ve muntazam olmasının vurgulanmasıdır. Bunun için ince ve küçük iğneler
tercih edilmektedir. Tunceli yöresinde iğne oyaları çoğunlukla tülbent ve yazma kenarlarına
işlenmiştir. Ancak bunun yanında fular, mevlit örtüsü üzerine de uygulanmıştır (Res. 6-7).
Resim 6. İğne oyalı mevlit örtüsü, tabak örneği (Yeşilyazı Köyü-Ovacık-Tunceli)
98
Resim 7. Türkan Şoray Kirpiği motifli iğne oyası (Yeşilyazı Köyü, Ovacık, Tunceli)
Tunceli yöresinde görülen oyaların bir kısmı da mekik11 ile yapılmıştır. Mekik ile yapılan
oyalarda, belli uzunlukta bir ipliğe işlenmek istenen motifin şekli verilerek mekikteki iplikler
halkalanmak suretiyle işlenir. Naylon iple yapılan mekik, hacimli motiflerin örülmesinde pek
elverişli olmadığından, bu teknikle yapılan oyaların motifleri diğerlerine nazaran sınırlıdır.
Mekik oyasının güzel olması mekiğin uçlarının iyi ayarlanması ile ilgilidir. İpliğin dışarı
çıkmaması için, iplik mekiğe doluncaya kadar sarılmalıdır. Yapılan sıçandişinin üzerine tek
parça olarak veya suyolu şeklinde yapılmış olan mekik oyası işlenmektedir (Res. 8). Oya yapımı
sırasında motifleri birleştirmede tığ veya iğne kullanılmaktadır.
11Mekik;
kemik, fildişi, tahta, gümüş ve plastikten yapılmış, genellikle 2 cm eninde 4-5 cm boyunda, ortasındaki ip
sarılan birleşme noktası ise 5 mm civarında olan bir örgü aracıdır. Ayrıntılı bilgi bakınız. ONUK, a.g.e. (2005), s. 11.;
Mekik oyası çeşitleri için ayrıca bkz. AYDIN, Semiha “Beypazarı Mekik Oyaları” Gazi Üniversitesi I. Ulusal El
Sanatları Sempozyumu (24-26 Nisan 2008), Gazi Üniversitesi Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi
Yayınları-1, Ankara, 2008, 15-18.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Tunceli İli Oya Örnekleri
Resim 8. Kasım oya motifli, mekik oyası, (Atatürk Mah.- Tunceli)
Tunceli yöresinde uygulanan tekniklerden bir diğeri de firkete12 ile yapılan oyalardır
(Res. 9). Bir firketenin sapına iplikler geçirilerek tığ ile orta kısmından birbirine bağlanıp
işlenen bu oyalar, diğer tekniklerden farklı olarak, bağımsız bir suyolu şeklinde örülüp daha
sonra etrafına geçirilecek malzeme üzerindeki sıçandişine iğne veya tığ yardımıyla işlenir.
99
Resim 9. Firkete tekniğiyle yapılmış olan boncuklu boyunbağı, (İstiklal Mah.-Pertek- Tunceli)
Oyaların işlenişinde boncuk, düğme, pul gibi çeşitli malzemeler kullanılmaktadır. Yörede
boncuk kullanımı son derece fazladır. Özellikle, beyaz tülbentlerin kenarları renkli boncuklarla
işlenmektedir. Boncuk her ne kadar yazmalarda da görülse de sıklık açısından en fazla
tülbentlerde uygulanmıştır (Res. 10).
Resim. 10. Oya işlemeli tülbent örnekleri (Yeni Mah. Hozat-Tunceli)
Firkete oya yapımında kullanılan U şeklinde yuvarlak, uzun bir metal alettir. Ayrıntılı bilgi için bkz. ONUK, a.g.e.
(2005), s. 11.
12
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Eylem Güzel
Yörede kullanımı görülen diğer bir malzeme olan pullar ise daha çok boyun bağı ya da
fularların yapımında karşımıza çıkmaktadır (Res. 11).
Resim 11. Firkete tekniğiyle yapılmış olan oya örneği, (İstiklal Mah. Pertek-Tunceli)
Düğme ve kurdele, oyalarda kullanılan diğer bir unsurdur (Res. 12-13). Bunlar başa atılmalık
olsa da sehpa örtüsü olarak da kullanılmaktadır.
100
Resim. 12. Kurdeleli oya örneği, (Karşılar Köyü- Tunceli)
Resim. 13. Düğmeli oya örneği, (Atatürk Mah.- Tunceli)
Tunceli yöresinde kullanılan teknik ve malzemelerin yanında oyaları ilginç kılan en
büyük özelliklerden biri de kullanılan motiflerdir. Motifler, genellikle bitkisel bezeme,
geometrik bezeme ve çevrede görülen hayvan motiflerinin stilize biçimleri ve şöhret sahibi
insanların adları kullanılarak isimlendirilmiştir. Oyalardaki adlandırmalarda bu uygulamaların
sonucunda Türkan Şoray kirpiği, halaylı kızlar/halay çeken kızlar kaynanadili, zengin salatası,
horozibiği, kelebek, yelpaze, örümcek ağı, köprü, çırpızlı, göz, papatya, böğürtlen, sepet, dut
yaprağıve güneş gibi farklılıklar göstermektedir (Res. 14-16).
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Tunceli İli Oya Örnekleri
Resim 14. Halaylı kızlar motifli oya örneği, (Yeni Mah. Hozat, Tunceli)
Resim 15. Papatya Örneği, (Doğan Köy, Çemişgezek, Tunceli)
Resim 16. Şeftali çiçeği, motifli yazma örneği (Karşıyaka Mah. Pülümür-Tunceli)
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
101
Eylem Güzel
SONUÇ
Anadolu’da çok eski bir geçmişi olan oyalar, ince ve zarif işlemelerdir. Süslemek ve
süslenmek için yapılan oyalar, Anadolu kadınlarının duygu ve düşüncelerini, gelenek ve
göreneklerini yansıtan el emeği göz nuru olan kültürel değerlerimizdir. Çoğunlukla benzer
özellikleri gösteren oyalar, Anadolu’nun pek çok yerinde olduğu gibi Tunceli İli’nde de yapan
kişinin zevkine ve dikilecek materyale göre değişik alanlarda kullanılabilmektedir. Bu oyalar
yöre kadınlarının zekâsı ve estetik duygularının birer ifadesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tunceli’de geleneksel el sanatları açısından oyalar, çeşitlilik ve zenginlik göstermektedir.
Her ne kadar teknolojik gelişmeler bazı el sanatlarının üretiminin azalmasına neden olsa da
günümüzde yörede oyacılığın yaşadığı gözlenmektedir. Yapılış amacı olarak kimi zaman çeyiz
sandığı için kimi zaman hediye, aile ekonomisine katkı sağlamak bakımından satış amaçlı ve
daha yaygın kullanım şekli olan yöresel kıyafetlerin bir bütünü olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tunceli İli ve ilçelerinde yürütülen araştırmada tespit edilen oyalar, kentte kullanılan araç
gerece göre iğne oyası, tığ oyası, mekik oyası, firkete oyası, kullanılan malzemeye göre de
boncuk oyası, pul oyası, düğme oyası gibi örneklerle karşımıza çıkmaktadır. Kentte yaygın
olarak, tığ, iğne ve boncuk oyası yaygın olarak kullanılmaktadır. Boncuk oyasının daha çok tığ
ile beyaz tülbent kenarlarında uygulandığı görülmektedir. Kurdele de alternatif bir malzeme
olarak kullanılmıştır.
İplik olarak çoğunlukla sentetik/naylon iplikler kullanılmakla birlikte ipek- floş ipek
kullanımı da bazı örneklerde karşımıza çıkmaktadır. Renkler, her oyada, kişinin estetik görüşü
ve kullanılan motifin özelliğine ve yazmanın rengi ile uyumuna bağlı olarak farklılık
göstermektedir. Yazmalarda; genellikle desenlerdeki renklere uygun iplikler seçilmiştir. Beyaz
tülbentlerde kullanılan oyalarda ise beyaz iplikle beraber canlı renkliboncuklar tercih edilmiştir.
Renk olarak kırmızı, mavi, mor, yeşil, siyah, beyaz, pembe gibi renklerin kullanıldığı
görülmektedir.
Oyalar kompozisyon olarak incelendiğinde, ana ve ara motiflerden meydana gelen, ana
motiflerin tekrarından meydana gelen ve aralıklı ana motiflerin tekrarından meydana gelen
kompozisyonlar oldukları görülmektedir. Ana motifler çoğunlukla köprü olarak adlandırılan ara
motiflerle birbirine bağlanmaktadır. Yöre oyalarında doğa, canlılar ve nesneler yöre kadınına,
çok zengin bir motif kaynağı oluşturmaktadır. Doğadaki bitkilerden; çiçek, yaprak, sebze,
meyve ve ağaçlar ustaca stilize edilerek yalın bir ifadeyle kullanılmıştır. Anadolu’nun diğer
yörelerinde de karşımıza çıkan menekşe, papatya ve karanfil gibi çiçekler oyalarda
kullanılmıştır. Ana motif olarak kullanılan bu motiflerle birlikte tamamlayıcı olarak yaprak
motiflerine de zaman zaman yer verilmiştir. Yine kaynağını doğadan alan güneş, dağ, tepe, ayyıldız motifleri ve küpe gibi nesneler tavuskuşu, kelebek, örümcek gibi figüratif öğeler oyalarda
yerini almıştır. Ayrıca kişi özelliklerinin vurgulandığı Türkan Şoray kirpiği gibi örnekler de
mevcuttur.
Yöreden yöreye çok büyük farklılıklar göstermeyen, Anadolu kadınının kırsal ve kentsel
yaşamında yer tutan oyalar, kısa bir zaman diliminde örneğinin alınıp kullanılması nedeniyle
Türkiye’nin birçok yöresinde benzer özellikler taşımakla beraber sürekliliğini de korumuştur.
Tunceli yöresinde görülen oyalar gerek teknik gerek malzeme gerekse kompozisyon olarak
Anadolu’nun diğer yörelerinde görülen oyalarla benzerlik göstermektedir. Tunceli ilinde
yapılan oyalarda motiflerin iletişim özelliği ile ilgili ne yazık ki pek fazla bir şey öğrenme
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
102
Tunceli İli Oya Örnekleri
imkânımız olmamıştır. Genel olarak motiflerin adları bilinmekte anlamları konusunda pek fazla
bir bilgi yoktur. Örneklerin daha çok kuşaktan kuşağa geçtiği ve seçilen renklerde anlamdan çok
kullanılan yazmanın rengi ile uyumlu olmasından kaynaklı olarak yapıldığı ifade edilmektedir.
Kaynak Kişiler
Fatma Şenli- Cumhuriyet Mahallesi, Tunceli
Zekeriya Elma-İstiklal Mahallesi-Pertek, Tunceli
Besi Ağlar- Karşılar Köyü, Tunceli
Fatma Dinler, Yeşilyazı Köyü, Ovacık, Tunceli
Elmas Kahraman, Yeni Mahalle, Hozat, Tunceli
Sabriye Erdoğan, Doğanköy-Çemişgezek, Tunceli
Aysel Şen, Karşıyaka Mah. Pülümür, Tunceli
Derya Doğan, Yeni Mahalle, Hozat, Tunceli
Saniye Tosun, Atatürk Mahallesi, Tunceli
103
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
Eylem Güzel
KAYNAKLAR
AKPINARLI, Feriha vd., Çankırı El Sanatları, Hazar Reklam Mat. Ltd. Şti., Ankara, 2008, s.
171-190.
AYDIN, Semiha “Beypazarı Mekik Oyaları” Gazi Üniversitesi I. Ulusal El Sanatları
Sempozyumu (24-26 Nisan 2008), Gazi Üniversitesi Türk El Sanatları Araştırma ve
Uygulama Merkezi Yayınları-1, Ankara, 2008, 15-18.
BARIŞTA, H. Örçün, Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatları, T.C. Kültür ve
Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
KOYUNCU, Ayşegül; “Bucak İlçesinde Oya İnsan İlişkisi”, 1. Burdur Sempozyumu (16-19
Kasım 2005 Burdur), Cilt: 1, Fakülte Kitap Evi Baskı Merkezi, Burdur, 2007, s. 39-49.
ONUK, Taciser, Osmanlı’dan Günümüze Oyalar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara,
2005. ONUK, Taciser, İğne Oyaları, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1988.
ÖZBAĞI, Tevhide “Geleneksel Türk El Sanatlarımızdan Oyaları Dünü Bugünü Geleceğin
Sorunları”, El Sanatları Dergisi, (Türk El Sanatları’nın Dünü-Bugünü- Yarını
Sempozyumu Tebliğleri- 4 Nisan 1994) Sayı:1- Yıl:1997, Selçuk Üniversitesi Türk El
Sanatlarını Uygulama ve Araştırma Merkezi, Konya, 1997, s. 125-139.
Türk El sanatları, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara, 1993.
YALÇINKAYA, Tomris - ERKAPLAN, Emel “Yozgat İli Tığ Oyalarından Örnekler”, I.
Ulusal El Sanatları Sempozyumu (24-26 Nisan 2008), Gazi Üniversitesi Türk El
Sanatları Araştırma ve Uygulaması Merkezi Yayınları-1, Ankara, 2008, 485-492.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 93-104
104