ALTERNATİF PRİNA GERİ KAZANIM TESİSİ PROJESİ PROJE

ALTERNATİFPRİNAGERİKAZANIMTESİSİPROJESİ
PROJETEKNİKSONUÇRAPORU
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ.............................................................................................................................................4
2. ÖZET.............................................................................................................................................5
3. SEKTÖRELDURUM..................................................................................................................7
3.1. KarasuProblemi............................................................................................................................7
3.2. PrinanınDeğerlendirilmesi...........................................................................................................8
3.3. İkifazlısistemedönüşümünavantajları......................................................................................10
3.4. İkifazlısistemedönüşümvesonrasındayaşanabilecekproblemler..........................................11
4. ALTERNATİFPRİNAGERİKAZANIMTESİSİPROJESİ...............................................13
4.1. Ar-GeÇalışmalarımız...................................................................................................................13
4.2. PilotUygulamalarımız.................................................................................................................14
4.3. San-TezProjesiSonuçları............................................................................................................16
4.4. AlternatifPrinaGeriKazanımTesisi............................................................................................18
5. EKONOMİKHESAPLAMALAR............................................................................................20
5.1. ZeytininvePrinanınKütleDengeHesabı....................................................................................20
5.2. Projeekonomikanalizi................................................................................................................21
5.3. Giderler.......................................................................................................................................22
5.4. YatırımMaliyeti..........................................................................................................................24
6. SONUÇ.......................................................................................................................................25
2
ŞEKİLLERDİZİNİ
Şekil1-Prinafabrikasıhekzanpatlatmaanı....................................................................................10
Şekil2-Kurutmaveayrıştırmaar-geprototiptesisi.......................................................................13
Şekil3-Çekirdeksizkuruzeytinposasıvezeytinçekirdeği............................................................14
şekil4-Ayvalıkpilottesisi.................................................................................................................16
Şekil5-San-TezKuzuBesiDenemeleri............................................................................................17
Şekil6-San-TezUygulamasıTarfaşA.Ş.EğitimÇiftlii.....................................................................18
Şekil7-ProjeİşAkışŞeması..............................................................................................................19
Şekil8-ZeytinÇeşidineGöreKütleDengeOranları.............................................................................20
Şekil9-Kuzey-güneyegemarmarayağlıkzeytinkompozisasyonunagöre1kgzeytininkütle-denge
oranları..........................................................................................................................................20
Şekil10-1TonZeytinin1.ve2.SıkımİşlemindenGeçişiveÜretilenler.......................................21
Şekil11-Kurutmaiçingereklienerjininhesaplanması.........................................................................21
Şekil12-KurutmaveAyrışrımtaİşlemiSonucuÜretilenler.................................................................22
TABLOLARDİZİNİ
Tablo1-MesafelereGöreNakliyeMaliyetiAnalizi..........................................................................23
Tablo2-İşçilikGiderleri........................................................................................................................23
Tablo3-KurutmaveAyrıştırmaSistemiElektrikTüketimi...................................................................24
Tablo4-GiderlerToplamı....................................................................................................................24
Tablo5-Yatırımmaliyeti......................................................................................................................24
Tablo6-YatırımGeriÖdemeSüresi.....................................................................................................25
3
1.
GİRİŞ
Firmamız, Dünyanın en sağlıklı gıdası zeytinyağının üretimi sırasında oluşan prina ve
karasuyun, değerlendirilmesi ve çevreye verdiği zararın önlenmesi amacıyla başlattığı
“Alternatif Prina Geri Kazanım Tesisi” projesi dört yıllık çalışma sonunda
tamamlanmıştır.
ProjesonucundaikiAr-Ge,birSan-Tez,ikipilotuygulamaprojesi,ikiyükseklisanstezi,
birpatentbelgesiveuluslararasıpatentbaşvurusuortayaçıkmıştır.
Projemizedestekveren,Bilim,SanayiveTeknolojiBakanlığı’naUludağÜniversitesi’ne,
Tarfaş AŞ’ ye , Tübitak’a , Kosgeb’e, Güney Marmara Kalkınma Ajansı’na, Batı Akdeniz
Kalkınma Ajansı’ na .Kurumlar bünyesinde, projemiz ile ilgili görev alan herkese
teşekkürederiz.
4
2.
ÖZET
Bir ülkenin diğer ülkelere karşı prestiji enerji, gıda, yaşanabilir çevre ve ürettiği yeni
teknolojiler ile doğru orantılıdır. Bu sebeple firma olarak zeytinyağı sektöründeki
prinanın yüksek katma değer ile geri kazanımını, karasuyun yarattığı büyük çevresel
zararın önlenmesini, hayvansal gıda ve enerji üretimini sağlayan ve bunun yanında
yaşanabilir çevreye büyük destek veren bir proje ortaya koyduk. Bu proje ile ülkemiz
zeytinyağısektöründekarasubertarafıveprinanıngerikazanımıkonusundaöncüülke
konumunda olacak, zeytin çekirdeği gibi kaliteli yakıt üretilecek, et ve süt ürünlerini
fiyatlarınınyükselmesinesebepolankarmayemaçığınınazalmasınakatkısağlanacaktır.
Firmamız 2012 yılında prinanın geri kazanımı ve karasu bertarafı konusunda
çalışmalarına başlamıştır. TÜBİTAK-TEYDEB ve KOSGEB’ in destekleri ile
gerçekleştirilen iki Ar-Ge projesi başarı ile tamamlanmıştır. Yapılan Ar-Ge çalışmaları
sonucunda, ülkemizde kurutma teknolojileri konusunda yeterli bilgi birikiminin
olmadığı görülmüş. Dünyada uygulanılan teknolojiler incelenmiş, yapılan deneysel
çalışmalar ile kurutma verimliliğini artıracak yöntemler geliştirilmiştir. Tasarlanan
kurutma sistemi ve kuru çekirdek ayırıcı ile prinanın kurutularak çekirdeklerinden
tamamenayrıştırılmasısağlanmıştır.
Avusturya Patent Ofisinin hazırladığı Araştırma raporu ile kurutulan prinanın
çekirdeğini ayıran kuru çekirdek ayırıcı ve elde edilen yem maddesinin dünyada bir
benzerininbulunmadığıtespitedilmiştir.TürkPatentEnstütüsütarafından,buluşumuz
olan yöntem ve elde edilen ürün için patent belgemiz verilmiştir. PCT Uluslararası
patent başvuru dosyamız ULUSLARARASI OFİS tarafından WIPO veritabanında
02/07/2015tarihiitibariyleilanedilmiştir.
Ar-GeçalışmalarımızileortayaçıkanpilotuygulamalarolarakGüneyMarmaraKalkınma
AjansıveBatıAkdenizKalkınmaAjansı’nındestekverdiğiikiadet2fazlıprinakurutma
ve ayrıştırma tesisinin imalatı, montajı ve devreye alınması başarı ile
gerçekleştirilmiştir. Yapılan uygulamalarda kurutma ve ayrıştırma sisteminin hedef
çıktıları başarıyla elde edilmiştir. Çalışmalardan elde edilen çekirdeksiz kuru zeytin
posası San-Tez projesi kapsamındaki araştırmalarda kullanılmak üzere Uludağ
Üniversitesineyollanmıştır.
5
Pilot uygulamalar sonucu ortalama bir zeytinyağı işletmesinin prina üretme
kapasitesinin, kurutma ve ayrıştırma tesisi için yeterli olmadığı, prina fabrikası
işletmeciliğizeytinyağıfabrikasıişletmeciliğindençokdahakarmaşıkbirsistemolduğu,
sistemde çalıştırılacak ekibin eğitimi ve deneyiminin üst düzeyde olması gerektiği
sonucunavarılmıştır.
Ar-Ge uygulamaları ve pilot uygulamalarda üretilen çekirdeksiz kuru zeytin posasının
hayvan beslemesinde kullanım olanaklarının ve yem değerinin belirlenmesi amacıyla
başlatılan Bilim , Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı desteği, Uludağ Üniversitesi ve Sütaş
A.Ş.’nin alt kuruluşu Tarfaş A.Ş. birlikteliği ile yürütülen San-Tez projesi başarı ile
tamamlanmıştır. Proje kapsamında iki yüksek lisans tezi çıkmış. Bu proje ile farklı
üretim sistemlerinden elde edilmiş çekirdeksiz kuru zeytin ezmesinin NDF
sindirilebilirliğinin % 59 civarında olması ve ADL (%20) içeriklerinin ise standart bir
yem hammaddesine yakın olması, firmamız buluşu kuru çekirdek ayırıcının prinanın
çekirdeğiniayırabildiğive“çekirdeksiz”zeytinezmesinibaşarıylaüretiltiğigörülmüştür.
Yapılan kuzu besi denemesi sonunda, kuzu besi rasyonlarına %20 düzeyine kadar
çekirdeksizzeytinposasınınkatılmasınınuygunolduğu,ettelezzetveduyusalözellikleri
olumlu etkilemesi nedeniyle alternatif yem kaynağı olarak önerilebileceği sonucuna
varılmıştır.Sütinekleriileyapılanbeslemedenemesisonundasütineklerininsağlığı,süt
verim ve kalitesine olumsuz bir etkide bulunmaksızın süt yemlerine %10 ÇKZP
katılabileceği, %10 ÇKZP’nin sütte yağsız kuru madde, yağ, protein ve laktoz oranını
arttırdığı,kurutmaileürünündahauzunsürebozulmadansaklanabileceği,karmayem
sektöründe ve hayvan beslemede pirinç kepeği vb. yemlerin yerine kullanılabileceği,
ürünün çekirdeksiz kuru zeytin posası (ÇKZP) olarak tanımlanmasının uygun olacağı
sonucunavarılmıştır.
6
3.
SEKTÖRELDURUM
3.1.
KarasuProblemi
Çok eski çağlardan beri sürekli gelişim içinde olan zeytinyağı üretim sistemleri
günümüze kadar değişmiş ve gelişmiştir. Gelişen sistemlerin hepsinde bulunan ortak
nokta, yağın sadece mekanik yöntemler kullanılarak çıkarılmasıdır. Mekanik yöntem
haricindeki kimyasal uygulamalar ile ancak prinadan prina yağı elde edilmesi
gerçekleştirilmektedir.
Ülkemizdezeytinüretimi,Marmara,Ege,AkdenizveGüneyDoğuAnadoluBölgelerinde
ılıman iklim koşullarının yaşandığı yerlerde yapılmaktadır. Zeytinyağı üretimi yaklaşık
1100 küçük ve orta boy işletmede 1500 den fazla kontini sistem üretim hattıyla
yapılmaktadır. İşletmelerin en büyük sorunu üretim sonrası oluşan karasudur. Bir çok
işletmeyüksektutardacezalaramaruzkalmıştır.BusorunuçözmekamacıylaÇevreve
Şehircilik Bakanlığı için “Zeytin Sektörü Atıklarının Yönetimi” Projesi, TÜBİTAK MAM
Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü tarafından tamamlanmıştır. Bakanlık proje verilerine
dayanarak yayınladığı genelge (2015/10) ile oluşan atıksuların alıcı ortamlara
arıtılmadan verilmesinin ciddi çeveresel sorunlara neden olduğu bahsedilmiş, yasal
zorunlulukhatırlatılarakikiseçeneksunulmuştur;
1.
Zeytinyağı fabrikalarının İki fazlı dekantasyon sistemine geçişi ile zeytin
karasuyununprinadakalmasıvebuekolojikprinanınprinatesislerinegönderilmesi
2.
Üç fazlı dekantasyon sistemiyle devam edecek işletmelerde oluşan zeytin
karasuyunun üniversitelerce hazırlanan ve İl Müdürlüklerince onaylanan sızdırmaz
lagünlerdebiriktirilerekbuharlaştırılmasınınsağlanması
Genelgede1000ton/sezonüretimyapanbirişletmenininşaetmesigerekenlagünhacmi
1200 M3 yüzey alanı 800 M2 maksimum derinliğin 1,5 metre olması belirtilmiş.
Karasuyungeçiciolarakstoklanarakyazınbuharlaştırılması,heryılınAğustosayındada
lagünlerin durumlarının raporlanması görevi, Bakanlıkça İl müdürlüklerininde
verilmiştir.
Bu durumda vurgulanması gereken konu lagünlede stoklanan karasuyun ne kadarının
buharlaşacağıdır.MeteorolojiGenelMüdürlüğüaçıkyüzeybuharlaşamaverilerinegöre
Mayıs–Ekimaylarıgünlükortalamabuharlaşma6,1mmdir.
Örnektedeki lagüne temiz su stoklansa dahi en fazla 110 cm i buharlaşabilirken
karasuyun rengi, kirliliği ve yüzeyi kaplayan yağ ve askıda kalan katı maddeler
buharlaşmayıyüksekorandaengelleyecektir.Lagünlerdestoklanankarasuyunyeterince
buharlaşmayacağısektörüyelerinintecrübeleriylesabittir.
7
Karasuyun lagünlerde yeterince buharlaşmayacağı bilinmesine rağmen, zeytinyağı
işletmelerine üretim sistemi konusunda, bakanlığın zorunluluk getirmesi hukuken
mümkün olmayacağından, lagün seçeneğinin geçici bir çözüm olarak önerildiği
düşünülmektedir. Bunun yanında İki fazlı dekantasyon sistemine geçiş yapılması,
beraberindeprinanınstoklanması,nakliyeveişlenmesiproblemlerinigetirecektir.
3.2.
PrinanınDeğerlendirilmesi
Karasu probleminin yanısıra günümüzde prinanın değerlendirilmesi konusunda birçok
uygulama gündeme gelmiştir. Genel olarak prinanın en yaygın değerlendirilme
alternatiflerişunlardır;
-DoğalKurutma
Sezonda stoklanan 3 fazlı prina yaz aylarında kurutularak, dökme yada odun biriket
formunda satılır.Yatırım gerektirmesede yüksek alana ihtiyaç duyulur. Yüksek yağ
içeriği yakacak olarak satışını engellemektedir. 2 fazlı prinanın doğal kurutma için
stoklanmasımümkündeğildir.
-Prinadançeşitliteknolojilerkullanılarakenerjieldeedilmesi
Gazlaştırma, yakma, piroliz, sıvılaştırma, anaerobik yöntemlerle prinadan enerji elde
edilmesi gibi yöntemler ise halen yaygınlaşmış yöntem olmayıp, araştırmaları yürüyen
yöntemlerdir.
-Prinadankomposteldeedilmesi
GıdaTarımveHayvancılıkBakanlığı,prinadaneldeedilecekkompostunkullanımınaizin
vermemektedir.
-YaşÇekirdekAyırıcı
Yaş çekirdek ayırıcı ile çekirdeklerin büyük bölümü alındıktan sonra kalan posanın 2.
Sıkımyapılarakprinafabrikasınasatılması,günümüzdeuygulananveyenibaşlayanbir
uygulama olup yaygınlaştığında posanın (entegre prina) satışı zorlaşacaktır. Kısmen
çekirdeği ve yağı alınmış prina, prina işleyen tesisler tarafından yüksek rutubet oranı
nedeniylealınmazisesorunlubiratıkdurumunadönüşmeihtimalimevcutdur.
Bazı işletmeler 2. Sıkımda elde edilen posayı kurutarak peletlemekte, yakacak olarak
satmak isteselerde; Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde
Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’in 25. Madde’sindeki Tablo 14’e göre ve
‘03.07.2009 tarihli ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Sanayi Kaynaklı Hava
Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nin Ek-5’teki kriterlere göre, kuru bazdaki yağ
8
içeriğinin en fazla %1,5 olması gerektiğinden prinanın solvent ekstraksiyonuna tabi
tutulmasıgerekmektedir
Fiziksel yöntemlerle prina bünyesindeki yağ içeriğinin, bu değerin altına düşürülmesi
mümkün olmamaktadır. Atık olarak tanımlanmış zeyinyağı üretimi ile oluşan prinanın
yasalsınırlardahilindebugüniçintekgerikazanımyöntemininhekzanekstraksiyonu
olduğuaçıkçagörülmektedir.
Pelet formunda kurutulup, hayvan yemi olarak satılmak istense de % 20 si çekirdek
içermesi ile oransal olarak yağ ve besin değerleri düşer, sindirimi zor ve hayvanların
sindirimsisteminezararvermeriskiniarttırır.
-Prinayağıveyakıteldeedilmesi
Zeytinyağı üretim tesislerinde, üretim sonrası elde edilen yağı alınmış zeytin hamuru,
fabrikalarda bir süre stoklandıktan sonra pirina olarak adlandırılmakta ve pirina
fabrikalarına satılmaktadır. Pirina fabrikaları zeytinyağı fabrikalarında stoklanan bu
ürünü,kepçelervasıtasıylakamyonlarayükleyerekkendistoksahalarınanakilederler.
Pirinafabrikalarındapirinastoksahalarındayığınolarakstoklanır.Pirinafabrikalarıiki
ayrı bölümden oluşur. Birinci bölümde pirinanın kurutulduğu, bir veya birden fazla
döner tanburlu kurutma sistemi bulunur. Bu bölümde pirina % 8-10 rutubet içerecek
şekilde kurutulur. Rutubet oranı istenilen seviyeye düşen pirina, fabrikanın ikinci
bölümüolankimyasalekstraksiyonünitesinetaşınır.Bubölümbuharkazanı,patlatma
kazanları, distilasyon ve soğutma kulelerinden oluşur. Buhar kazanında elde edilen
buhar,kurutulmuşyağlıpirinailebirliktesolvent(hekzan)patlatmakazanlarınaverilir.
Çok zehirli bir kimyasal olan hekzanın etkisiyle pirinanın içinde bulunan yağ çözülür.
Hekzan,çözülenyağvebuharpatlatmakazanınınüstbölümündendistilasyonünitesine
alınır. Distilasyon ünitesinde yağ hekzandan ayrılır, buhar ve hekzan sisteme geri
dönerken ham pirina yağı elde edilmiş olur. Patlatma kazanında sıkışan buhar ve yağı
alınmış kuru pirina kazanın alt kapağından kazanın dışına alınır. Sistemde dolaşan
hekzanın bir kısmı buhar ile atmosfere karışırken bir kısmıda yağ ve kuru pirnada
kalıntıolarakkaybauğrar.Hekzankaybısonucukaybedilenhekzankadarsistemeilave
yapılır.
9
Şekil1-Prinafabrikasıhekzanpatlatmaanı
Çevre ve Şehircilik Banakanlığı yayınladığı genelge ile zeytinyağı üreten işletmeleri
neredeyse 2 fazlı dekantasyon sistemine dönüşmelerini zorunlu hale getirmiş aynı
zamandaatıkyönetiminiyönetmeliğindezeytinyağıüretimisonucuoluşanaprinayıatık
olarak değerlendirmiş, atık üreten işletmeleri atıklarını en yakın geri kazanım tesisine
yollanılması gerektiği belirtilmiştir. Hal böyle olunca zeytinyağı üretim sektörünün
prinasını değerlendirmek için ‘’Alternatif Prina Geri Kazanım Tesisi Projesi’’nin hayata
geçirilmesizaruretiortayaçıkmıştır.
3.3. İkifazlısistemedönüşümünavantajları
a.
2fazlıdekantasyonkullanılmasıhalindekarasupirinanıniçerisindekaldığından
işletmedenKOİbazında3000-15000mg/Larasındadeğişençokdahaazkirlilikyüküne
sahipveçokdahakolayarıtılabilenveyakanalizasyonakabulkritelerineuygunolması
durumunda kanalizasyon şebekesine bağlanabilen yıkama ve seperatör suları
çıkmaktadır. Yapılan araştırmalar, üç faz olarak işlenen zeytinin iki faz işlenen zeytine
göre70-80katdahakirliatıksuyasebepolduğunugöstermektedir.
b.
İkifazlısistemlerde,karasuprinanıniçerisindekaldığından,busularınbertarafı
içinarıtmayapılmasınaveyalagüninşaedilmesinegerekkalmamaktadır.
c.
İki fazlı sistemlerde üç fazlı sistemlere kıyasla yanlızca 1/3 oranında su
kullanılmaktavesutasarufusağlanmaktadır.
d.
Zeytinin iki faz olarak işlenmesi durumunda yaklaşık 5 kat daha az atıksu
üretilmektevedahaazçevreproblemlerinesebepolunmaktadır.
e.
İki fazda, doğal antioksidan niteliğindeki fenollerin yağın içinde kalmasından
dolayı elde edilen zeytinyağının kalitesi yüksek olmakta, raf ömrü uzamakta, iç ve dış
pazarlardadahafazlatercihedilmektedir.
(Kaynak:ZeytinAtıklarıYönetimiProjesiNihaiRaporu)
10
3.4.
İkifazlısistemedönüşümvesonrasındayaşanabilecekproblemler
1992 yılından bu yana İspanya’da 2 fazlı çalışabilen dekantörler ile çevreye zeytin
karasu salınımı azaltılmıştır. Ülkemizde karasu probleminin yegane çözümü, mevcut
dekantörlerin3fazlısistemden,2fazlısistemedönüşmesiveeldeedilen2fazlıprinanın
değerlendirilmesiiçinkurutmaveayrıştırmamüdahalesiyapılmasıdır.2fazadönüşüm
sırasında yaşanacak zorluklar ve sektörün dönüşüm sırasında yaşayacağı teknik ve
ekonomik zorluklar göz önünde bulundurmalı, dönüşüm sonrası yaşanacak ekonomik
kayıplar,uygulamasırasındakarşılaşılacakfizikivetekniksorunlariyiirdelenmelidir.
1- Zeytinyağı fabrikalarının ve müşterileri olan zeytin çiftçisinin son yıllarda yaşanan
gelir gider dengesinin olumsuz yönde değişmesi , sektörü ekonomik sıkıntıya
sokmuştur. Ekonomik sıkıntı çeken bir firmanın çevresel bir problemi çözmeyi
amaçlayarak,ekonomikbirgelirb<eklemedenyatırımyapmakiçingönüllüolmayacağı
aşikardır.
2- Bir çok iş kolunda aynı işi yapan firmalar ortak sorunlarını kümleşerek
çözebilmektedir. Ülkemizde maalesef ihtiyacımızdan fazla zeytinyağı fabrikası yatırımı
yapılmıştır.Zeytinyağıfabrikalarınınçalışmaları,zeytinhasatıvezeytinağacınınyapısı
ile ilintili olarak dönemsellik ve periosite içermektedir. Kurumsal bir yapıyı
sağlayamamış zeytinyağı fabrikaları çalışma dönemlerinde, panik duygusuyla rekabet
davranışları geliştirmektedir. Bu da sektör mensublarının kümeleşerek ortak
problemlerineortakçözümbulmalarınınönündekibüyükbirengeldir.
3-Sıralısistemzeytinişlemefabrikalarınınenönemliünitesidekantörbölümüolmasına
rağmensisteminherşeyideğildir.Sisteminbirparçasıolandekantörün3fazdanikifaza
dönüşümü,dekantörünteknikdizaynıileilgilidir.Kısaca3000devir/dakikaçalışabilen
her dekantör 3 fazlı sistemden 2 fazlı sisteme dönüşebilinir. 2001 yılından itibaren
üretilmiş dekantörlerin tamamında dönüşüm sağlanabilinir. Ülkemizde yapılmış
yatırımların büyük bölümü 2001 yılından sonra yapılmış, 2001 yılından önce yapılmış
yatırımların bir kısmı ise yeni teknolojiye dönüşmüştür. Dönüştürülemeyenler ise
ekonomikömrünütamamlamaküzeredir.
4-Sektörün, en büyük çekincesi dönüşüm sonrası kaybedeceği ekonomik faydadır.
Çünkübirzeytinyağıfabrikasınınatıkürüngeliribirmarangozuntalaşgelirindendaha
önemlidir.Dolayısıylabudönüşümlekaybedeceğiekonomikfaydanedeniile,zatenzor
durumdakisektörmensubları,budönüşümekarşıduracaklardır.
11
5- Üç fazlı sistemde %45-50 rutubet içeren atık ürün tabana 45 derecelik açıyla
kurulmuş bir taşıma helezon ile istiflenebilmektedir. Fakat dönüşüm sonrası artık
ürünün rutebeti % 60-65 e çıkacağından taşıma helozonunun teknik dizaynı ile
taşınmasısağlansadakonikistiflenmesimümkündeğildir.Ayrıcadönüşümsonrasıartık
ürünmiktarındadaartışolacaktır.Dolayısıylamevcutartıkürünsahalarıyetmeyecekve
dahahızlıtransferihtiyacıdoğacaktır.Transferinzamanındasağlanmamasıdurumunda
üretimini durdurmak zorunda kalacaktır. Artık ürününü satma konusunda pirina
fabrikalarıilepazarlıkgücüolmayansektörüyeleribudönüşümüistemeyecektir.
6-Dönüşüm sırasında stoklama problemleri, stoklanan ürünün yağmurdan
etkilenmemesi ve sızıntıları önlemek için gerekli yatırımlar yapılmalıdır. Yapılacak
yatırımlarınmilliekonomiyevesektöregetireceğiyükiyihesaplanmalıdır.
7- İki fazlı ekolojik pirinanın stoklanması, çevreye verebileceği zararın önlenmesi için
gerekli yatırımlar yapılsa bile, bu ürünün nakliyesi de önemli bir sorundur. Üç fazlı
sisteminartıkürününormalstandartLardadamperlikamyonlarlataşınabilir.Dönüşüm
sonrası elde edilen ürün doğru bir şekilde stoklansa da bu ürünün nakliyesi ciddi bir
problemdir. Bu problemin çözümü için gerekli araç ve techizat yatırımı yapmak
gerekecektir.
8-Mevcuthekzanyöntemiileyağalmaişlemiyapanpirinafabrikalarınınçoğununteknik
kapasiteleri 2 fazlı ekolojik pirinaları kurutacak düzeyde değildir. Çevre Bakanlığı
kimyasal yöntem ile (hekzanlı) üretim yapacak yeni pirina tesislerine lisans ve ruhsat
vermemektedir. Mevcut ruhsatlı pirina fabrikaları kurutma bölümlerindeki
teknolojilerini 2 fazlı ekolojik pirinayı kurutabilecek hale gelmesi için yatırım yapmak
zorundakalacaklardır.
12
4.
ALTERNATİFPRİNAGERİKAZANIMTESİSİPROJESİ
4.1.
Ar-GeÇalışmalarımız
BugünekadaryaptığımızveyapmayadevamettiğimizAr-Geçalışmalarısonucu,yüksek
katma değer üreten projeler üretmek ve ülkemizin dışa bağımlılığını azaltmak Ar-Ge
çalışmalarımızın daima odağında olmuştur. Bu çalışmaları herzaman sürdürülebilir
kalkınmanın temel ilkelerinden olan çevreyi koruma, iş sağlığı ve güvenliği yönetimi
anlayışını benimseyerek gerçekleştirdik. Bu anlayış doğal kaynakların ve enerjinin
kullanımıatıklarınetkinyönetimi,emisyonizlenmesi,çevreyeuyumluürünveteknoloji
geliştirilmesiyleilgiliAr-GeprojefaliyetLerimizledesteklenmektedir.
Sektörün dolayısıyla zeytinyağı fabrikamızın en büyük sorunu, çevre zararı oluşturan
karasu atığı ve pirinanın geri kazanımıdır. Firma olarak zeytinyağı üretim sektörünün
problemini çözmek için 2012 yılında ar-ge çalışmalarımızı başlattık. Hedefimiz
yapacağımızAr-Geçalışmalarıile2fazlıve3fazlıprinayıverimlibirşekildekurutmak,
kuruttuktansonraiçindekiçekirdekparçacıklarındantamamenayırmakveeldeedilen
zeytininetvekabukkısmınıhayvanyemiolarakkullanılmasınısağlamaktı.
Şekil2-Kurutmaveayrıştırmaar-geprototiptesisi
13
Ar-Ge çalışmalarımız sonucunda, ülkemizde kurutma teknolojileri konusunda yeterli
bilgi birikiminin olmadığı görülmüş. Dünyada uygulanılan teknolojiler incelenmiş.
Yapılandeneyselçalışmalarilekurutmaverimliliğiniartıracakyöntemlergeliştirilmiştir.
Tasarlanan kurutma ve çekirdek ayırıcı ile prinanın kurutularak çekirdeklerinden
tamamenayrıştırılmasısağlanmıştır.
Şekil3-Çekirdeksizkuruzeytinposasıvezeytinçekirdeği
4.2.
PilotUygulamalarımız
BatıAkdenizKalkınmaAjansının“YenilikçilikOdaklıİktisadiKalkınma”öncelikliproje
cağrısına“ManavgatİlçesindekiZeytinyağıFabrikalarındaPrinadanHayvanYemive
TemizKatıYakıtÜretimiİleKarasuyunBertarafı”Adlıprojeileyatırımdesteği
alınmıştır.
AynıdönemdeEkbirZeytinyağıFabrikasınınGüneyMarmaraKalkınmaAjansının
“ÖncelikliSektörlerMaliDestek”projeçağrısına“ZeytinyağıFabrikasınınAtıkÜrünü
OlanKarasuyunDeğerlendirilmesivePrinaYanÜrünüileDeğerininArttırılması”Adlı
projesidesteklenmesinelayıkgörülmüştür.
Pilottesisuygulamalarıtekniksonuçları
BAKAtarafındandesteklenenprojeiçinaçılanihalede1adetkurutmaveayrıştırma
ünitesiimalatı,montajıvedevreyealmaişiuhdemizdekalmış,kısabirsüredeimalat,
nakliyevemontajıtamamlanmıştır.15Kasım2015tarihindedevreyealınmıştır.Proje
14
kapsamında2fazlıekolojikprinayagöretasarlanankurutmaveayrıştırmatesisinin
sağlıklıçalışmasıiçinzeytinyağıüretimhatlarının3fazlısistemden2fazadönüşümü
sağlanmasıgerekiyordu.Fakat2fazlısistemedönüşümişlemi,firmanınzeytinyağı
üretimfaliyetleriniaksatabileceğiendişesiyleyapılamamıştır.Tesisteoluşanpirinanın
kurutmaünitesinetransferihamurpompasıileyapılmasıplanlanmış,2fazadönüşüm
sağlanamayacağıanlaşılıncatransferişleminin,helezonlartarafındanyapılmasınakarar
verilmiştir.3fazlıprinanınyüksekviskositesinedeniylekurutmasisteminemalaktarma
konusundasorunlaryaşanmıştır.Busorunöncedışardanmüdahaleiledahasonra
pirinanıniçinebirmiktarkarasuilavesiilepirinanınviskositesiartırılarakgeçiciolarak
çözülmüş.Önce3fazlıkarasulupirinakurutularakçekirdeklerindenayrıştırılmış.Elde
edilen3fazlıçekirdeksizkuruzeytinposasıSan-TezprojesiiçinUludağÜniversitesine
gönderilmiştir.Karasuilavesiileeldeedilenyüksekrutubetlipirinadenemeüretimleri
sırasındakurutulmasıveçekirdeklerindenayrıştırılmasıbaşarıylasağlanmıştır.
GMKAnındesteğiileyürütülenprojeninkurutmaveayrıştırmaünitesiihalesi
uhdemizdekalmasıveteslimininhasatsezonunadenkgelmesinedeniylekarşılıklı
mutakabatlaertelenmiş.Firmaüretimsisteminiyenihasatsezonuöncesidönüşümünü
sağlamış.Karştırıcıbunkeryerine40tonpirinayıstoklayacakbirhavuzvekarıştırıcı
imalettirmiş.Pirinatransferinidonkeypompailesağlamasıiledahaönceyaşanan
pirinatransfersorunuyaşanmamıştır.Sezonunbaşlamasıylabirlikteüretimdebüyük
ölçüdesorunsuzdevametmiştir.2fazlıpirinanınkurutulupçekirdeklerinden
ayrıştırılmasıbaşarıilesağlanmışfirmanınçevreselzararanedenolankarasu
problemineköklübirçözümgetirilmiştir.
Pilottesisuygulamalarıyla;
•
Pirinakurutmauygulamasıuzmanlıkgerektirmekte,sisteminsağlıklıçalışması
içinuzmanbirkadroyayadayeterliteknikeğitimeihtiyaçduyulacağı,
•
Yüksekrutubetlipirinanınkurutulmasıiçingerekenısılenerji,yakılmasıgereken
çekirdekmiktarıyapılanteorikhesaplarlauyumluolduğunungörüldüğü,
•
Ar-geçalışmalarıeldeedilenteknikkazanımlarınpilotuygulamalarınbaşarısında
etkiliolduğu,
•
2fazlıpirinanın3fazlıdekantasyonlayenidenyağınınalınarakrutubetoranında
azalmasağlanmasınındahauygulanabilinirveçokdahakarlıbiryöntemolacağı,
•
ÜlkemizdebirkaçzeytinyağıüretimtesisivebazıTarişkooperatifleriharicindeki
tesislerintekbaşlarınabuyöntemiuygulamakiçinteknik,malivepirinaüretim
kapasitelerininyetersizolduğu,ancaklokasyonolarakbirbirineyakıntesislerin
kümelenmeileentegrasyonlarınınsağlanmasıylaekonomikolacağı,
•
sıkımsonrasısonrası%70oranındaazalankarasuyunbertarafınısağlayacak
ekonomikbirçözümiçinçalışmalaradevamedilmesigerektiği,
Sonucunavarılmıştır.
15
Şekil4-Ayvalıkpilottesisi
4.3.
San-TezProjesiSonuçları
Prinanınhayvanyemiolmasıileilgilidahaöncedenyapılmışliteratüraraştırmalarının
yolumuzatuttuğuışıksayesindegeliştirdiğimizprinakurutmasistemlerivepatenTLi
kuruçekirdekayırıcıile2veya3fazlıprinayıkurutupçekirdeklerindentamamen
ayrıştırarakkalitelibirhayvanyemiüretmeyibaşardık.Buürününhayvanyemiolarak
karmayemendüstrisindekideğeriancakbirüniversitevebukonudasözsahibibir
hayvancılıkşirketitarafındanbelirlenebileceğinekararverdik.Bunedenlebaşlattığımız
UludağÜniversitesiZiraatMühendisliğiZootekniBölümüYemlerveHayvanBesleme
AnaBilimDalıbaşkanıProf.Dr.İbrahimAK'ınyürütücülüğünde,firmamızınproje
önerisivefinansalkatkısı,SÜTAŞ'ınbiraltkuruluşuolanTARFAŞTarımsalFaaliyeTLer
ÜretimSan.veTic.A.Ş.'ninaynikatkısıveBilimSanayiveTeknolojiBakanlığınındesteği
ile"FarklıÜretimSistemlerindenEldeEdilenÇekirdeksizKuruZeytinEzmesininYem
DeğerininveHayvanBeslemedeKullanımOlanaklarınınBelirlenmesi"konuluSAN-TEZ
projesibaşlattık.
16
Şekil5-San-TezKuzuBesiDenemeleri
BİLİM,SANAYİveTEKNOLOJİBakanlığıdesteği,ULUDAĞÜniversitesiveSÜTAŞA.Ş.’nin
alt kuruluşu TARFAŞ A.Ş. birlikteliği ile yürütülen San-Tez projesi başarı ile
tamamlanmıştır. Proje kapsamında iki yüksek lisans tezi çıkmış. Bu proje ile farklı
üretim sistemlerinden elde edilmiş çekirdeksiz kuru zeytin ezmesinin NDF
sindirilebilirliğinin % 59 civarında olması ve ADL (%20) içeriklerinin ise standart bir
yem hammaddesine yakın olması, firmamız buluşu kuru çekirdek ayırıcının prinanın
çekirdeğiniayırabildiğive“çekirdeksiz”zeytinezmesinibaşarıylaüretiltiğigörülmüştür.
Yapılan kuzu besi denemesi sonunda, kuzu besi rasyonlarına %20 düzeyine kadar
çekirdeksizzeytinposasınınkatılmasınınuygunolduğu,ettelezzetveduyusalözellikleri
olumlu etkilemesi nedeniyle alternatif yem kaynağı olarak önerilebileceği sonucuna
varılmıştır.Sütinekleriileyapılanbeslemedenemesisonundasütineklerininsağlığı,süt
verim ve kalitesine olumsuz bir etkide bulunmaksızın süt yemlerine %10 ÇKZP
katılabileceği, %10 ÇKZP’nin sütte yağsız kuru madde, yağ, protein ve laktoz oranını
arttırdığı,kurutmaileürünündahauzunsürebozulmadansaklanabileceği,karmayem
sektöründe ve hayvan beslemede pirinç kepeği vb. yemlerin yerine kullanılabileceği,
ürünün çekirdeksiz kuru zeytin posası (ÇKZP) olarak tanımlanmasının uygun olacağı
sonucunavarılmıştır.
17
Şekil6-San-TezUygulamasıTarfaşA.Ş.EğitimÇiftliği
4.4.
AlternatifPrinaGeriKazanımTesisi
Projemizde 2 fazlı prina, 3 fazlı 2. dekantasyonla susuzlaştırma sağlanırken prinanın
içinde bulunan yağın yaklaşık 3 te 1’i alınabilmekte, sistemde prinanın bozulmasına
müsade edilmediği için elde edilen yağ düşük asitli ve rafinajlık ham yağ ile birlikte
değerlendirilebilecek nitelikte olmaktadır. Rutubet oranı düşen prina daha ekonomik
şekilde kurutulması sağlanıp çekirdeklerinden tamamen ayrıştırılması ile biyo kütle
enerji kaynağı olarak kullanılacak çekirdek parçacıkları ve hayvancılık sektörüne veya
karmayemsanayisinealternatifyemmaddesiüretilmişolacaktır.
Projemizde1.sıkımsonucuişlenenprinanınyanındakarasuçıkmamasıiçinbuişlem2
fazlı yapılır. Eğer 1. sıkım 3 fazlı yapılırsa 1000 kg zeytin işlendiğinde ortaya yaklaşık
900 kg ile 1000 kg arası bir karasu ortaya çıkacaktır. 2 fazlı prinanın 3 fazlı 2.
dekantasyonunda işlem suyu olarak karasu kullanıldığında sadece 319 kg karasu
çıkması beklenir. Bu durumu yaklaşık % 70 oranında karasuyun bertarafı olarak
yorumlayabiliriz. Kalan karasuyun ise lagünde buharlaştırılması bunun yanında güneş
enerjisi ile sprey kurutucu gibi alternatif çözümler yardımı ile kurutulması mümkün
olacaktır.
18
Şekil7-ProjeİşAkışŞeması
19
5.
EKONOMİKHESAPLAMALAR
5.1.
ZeytininvePrinanınKütleDengeHesabı
Şekil8-ZeytinÇeşidineGöreKütleDengeOranları
Şekil9-Kuzey-güneyegemarmarayağlıkzeytinkompozisasyonunagöre1kgzeytininkütle-dengeoranları
20
5.2.
Projeekonomikanalizi
Şekil10-1TonZeytinin1.ve2.SıkımİşlemindenGeçişiveÜretilenler
Yukarıdakişekildegörüldüğüüzere1000kgzeytinönce2fazlı1.sıkımatabitutulmuş
ortaya çıkan 823 Kg % 70 rutubetli 2 fazlı prina 3 fazlı 2. sıkım ile 8 kg yağı alınmış,
ayrıca rutubet oranı % 51 oranına gerilemiştir. Bununla beraber 319 kg karasu ortaya
çıkmışvebukarasu2.sıkımişlemindeby-passyöntemiileişlemsuyuihriyacınıdüzenli
olarakkarşılamaktadır.
Şekil11-Kurutmaiçingereklienerjininhesaplanması
Yukarıdakihesabagöre496kg%50,8rutubetliprinayı%13rutubetinegetirmekiçin;
215,5Kgsuyunbuharlaştırılmasıgerekir.
Kurutmaişlemisonucu280,5Kg%13rutubetliürüneldeedilir.
Buişlemigerçekleştirmekiçinsaatlik154.864Kcalenerjiharcanır.
21
bu enerjiyi elde etmek için 31 Kg 5000 kcal’lik çekirdek yakılır. (31 Kg = 154.864
kcal/5000kcal/kg)
Şekil12-KurutmaveAyrışrımtaİşlemiSonucuÜretilenler
5.3.
Giderler
NAKLİYEGİDERLERİ
Prina işleme yöntemlerinin en önemli gider kaleminin nakliye olduğu görülmüş. Gider
analiziyapılmadanöncenakliyemaliyetanaliziyapılmasıgerekmiştir.
Tesisemesafe;zeytinyağfabrikasınınprinanınişlemetesisineuzaklığı.Nakilmesafesi;
nakliyeyapacakaracınbirseferdekatedeceğimesafe.Nakliyesüresi;nakliyeyapacak
aracın 50 km/saat hızla gittiği varsayılarak nakil süresi hesaplanmıştır. Yükleme
boşaltma; prinanın zeytinyağı fabrikasında yüklenmesi ve prina tesisinde boşaltma
süresi 120 dakika alınmış ve nakliye süresine ilave edilerek 1 seferin süresi
bulunmuştur.Günlüksefersayısı;nakliyeyapanaraç2vardiya18saat(1080dakika)
çalışacağı varsayılmış,yol,yükleme ve boşaltma süresine bölünerek bulunmuştur.
Taşınan pirina; kamyon taşıma kapasitesi 20 ton/sefer seçilmiş ve günlük sefer
sayısıyla çarpılarak bulunmuştur. Kat edilen km ;nakil mesafesinin,günlük sefer
sayısıylaçarpımıylabulunmuştur.
GÜNLÜKMALİYET;Katedilenkm.önce100kmde35ltmazot(1ltmazot3,5TL)ve
kmbaşına0,48TLlastik,yağvbgiderleriçintoplam1,70değişkengider.Günlüksabit
gider(şöföryevmiyesi,kiravekarvb)1000TLolarakalınmıştır.
22
1 TON MALİYET; Günlük maliyetin taşınan prinaya bölümü ile Zeytinyağı fabrikasının
prinaişlemetesisineolanmesafesinegörenakliyemaliyetibulunmuştur.
TESİSE NAKİL
MESAFE MESAFESİ
KM
KM
NAKLİYE
SÜRESİ
DAKİKA
YÜKLEME
GÜNLÜK TAŞINAN
BOŞALTMA SEFER
PİRİNA
DAKİKA
SAYISI
TON
15
30
36
156
6,9
138
30
60
72
192
5,6
112
60
120
144
264
4,1
82
120
240
288
408
2,6
52
200
400
480
600
1,8
36
Tablo1-MesafelereGöreNakliyeMaliyetiAnalizi
KAT
EDİLEN
KM
GÜNLÜK
MALİYET
TL
1
TON
MALİYET
TL
207
336
492
624
720
1352
1571
1836
2061
2224
9,80
14,03
22,39
39,63
61,78
2fazveentegreprinasilobusveyatankerletaşınmakzorundadır.Maliyetlerbunagöre
çıkarılmış fakat 3 fazlı prina açık kamyonlarla taşınabildiğinden taşıma maliyeti % 25
dahadüşükbedeletaşınabileceğidüşünülmüştür.
Aynıbölgedebulunan15zeytinyağfabrikasının10tanesinin30kmçaplıbirçemberin5
tanesininde birinci çemberin dışında 60 km çaplı ikinci çemberin içinde olduğu
varsayılmıştır.Ortalamanakliyemaliyeti11.3TL/tonolarakhesaplanmıştır.Bututarın
üstüne%25hatapayıkoyduğumuzdanakliyemaliyetini15TL/tonolarakbuluruz.
İŞÇİLİKGİDERLERİ
Daimipersonel2*12ay*2000TL
Geçicipersonel15*5ay*1500TL
İşçilikGiderler
Tablo2-İşçilikGiderleri
48.000TL/yıl
112.500TL/sezon
160.000TL/YIL
BAKIMGİDERLERİ
Yatırımmaliyetininyaklaşık%2‘siolaraksenelik40.000TLbelirlenmiştir.
İDARİGİDERLER
Yatırımmaliyetininyaklaşık%1‘iolaraksenelik20.000TLbelirlenmiştir.
23
ELEKTRİKGİDERİ
Tablo3-KurutmaveAyrıştırmaSistemiElektrikTüketimi
120Günx24Saat=2.880Saattoplamçalışmasüresivesaaik21TLelektrikücretiile
elektriktüketimiortalama60.000TLbulunur.
İşçilikGiderler
Nakliyegideri(15TL/Ton)
2FazPrinaalışbedeli(45TL/Ton)
Elektirikgideri75Kw
Bakımgideri
İdarigiderler
GİDERLERTOPLAMI
Tablo4-GiderlerToplamı
5.4.
160.000TL/sezon
247.500TL/sezon
742.500TL/ton
60.000TL/sezon
40.000TL
20.000TL
1.270.000TL/YIL
YatırımMaliyeti
PrinaHavuzu
2.SıkımÜnitesi
3geçişlikurutmaveayrıştırmaünitesi
ÇelikKonstrüksiyonÇatı
AtıksuHavuzu
TransferElemanları
TOPLAMYATIRIMMALİYETİ
Tablo5-Yatırımmaliyeti
100.000TL
1.000.000TL
1.000.000TL
100.000TL
50.000TL
50.000TL
2.300.000TL
Yatırım maliyetleri örnek bir tesis üzerinden varsayılmış olup yatırımcının ihtiyaçları
doğrultusunda farklı şekillenebilir. Bunun yanında bu hesaplamada 15 tesisin 2 faz’a
dönüşümvedepolamaileilgilimasraflarıhesabakatılmamıştır.
24
2FAZPİRİNADANYEMÜRETİMTESİSİGELİR,GİDER,YATIRIMTUTARIEKONOMİK
ANALİZİ;
GELİRLERTOPLAMI
GİDERLERTOPLAMI
YILLIKGELİR-GİDERFARKI
YATIRIMTUTARI
GERİÖDEMESÜRESİ
Tablo6-YatırımGeriÖdemeSüresi
2.530.000TL
1.270.000TL
1.234.000TL
2.300.000TL
2YIL
6. SONUÇ
Sonyıllardazeytinyağıfiyatlarınınartmasızeytinçiftçisiniyenidenağacınavetarlasına
dönüşünü sağlayacak elde ettiği gelirin bir kısmını bakım, gübre, ilaçlama gibi zirai
faaliyetlerdeharcayarak,ağaçverimliliğiniarttıracaktır.Öteyandansonyıllardadikilen
fidanların da ürün vermesiyle, zeytin üretimi daha yüksek rekoltelere ulaşacaktır.
Yapılan araştırmalarla mevcut zeytinyağı fabrikalarının düşük kullanım kapasiteleriyle
çalıştığı ortaya çıkmış, destek mekanizmaları içerisindeki zeytinyağı işleme tesislerine
verilecekhibedesteklerineskisigibiolmayacağıdüşünülmektedir.
Çevre bakanlığının yayınladığı genelge ile zeytinyağı işletmelerinin 2 faza dönüşümü
artacak, rekolte artışı ile birlikte prina üretimi ciddi miktarlara ulaşacaktır. Ülkemizde
zeytinyağı üretimi yaklaşık 1100 işletmede 1500 kontini sistem üretim hattı ile
gerçekleştirilmekte,buişletmelerinkurulumuveyamodernizasyonununtamamıson30
yıliçerisindegerçekleştirilmiş,busürezarfındaişletmelerdeoluşanprinayıişlemekiçin
hekzan ekstraksiyonuyla işlem yapan tek bir prina işleme tesisi kurulmamış, mevcut
işlemetesisisayısıhalen14’tür.
Hekzanekstraksiyonuylaprinaişlemetesisininyatırımveişletmemaliyetininyüksekliği
düşük kapasiteler için kurulmasının ekonomik olarak karlı olmadığı ayrıca hekzan ile
üretimin tehlikeli bir uygulama olduğundan 30 yıl içerisinde tek bir yeni yatırım
yapılmamıştır. Zeytinyağı sektöründe gelişen durum kesinlikle alternatif yöntemlerin
gelişmesinin önünü açacak, destek mekanizmalarının da bu tip yatırımları
destekleyeceğidüşünülmektedir.
25