Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü

9.1
Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu
Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü’nün (OIV – Organisation Internationale de la Vigne
et du Vin) tarafından Haziran 2008’de yapılan 6ıncı Genel Kurul toplantısında yayınlanan
verilere göre, dünyada en yüksek miktarda bağ Avrupa’da bulunmaktadır. Avrupa,
zengin bağcılık ve şarapçılık tarihi ve gelişmiş üretim ile bağcılık ve şarapçılığın merkezi
konumundadır. Ancak bununla birlikte Avrupa kıtasında bağ arazilerinin azaldığı
görülmektedir. Özellikle İspanya (2007 yılı tahmini verilerine göre 867.000 hektar) ve
Fransa’da (2007 yılı tahmini verilerine göre 1.169.000 hektar) bağ alanları azalmaktadır
(OIV, 2008).
2007 yılı tahmini verilerine göre İtalya 800.000 hektar ve Türkiye 525.000 hektar ile
belirgin bir düşüş göstermeyerek, bağ alanlarında istikrarını korumaktadır. 2007 yılı
tahmini verilerine göre Çin 500.000 hektar, ABD 400.000 hektar, İran 338.000 hektar,
Portekiz 248.000 hektar, Arjantin 231.000 hektar ve Avustralya 174.000 hektar bağ
arazisi ile artış gösteren ülkelerdir (OIV, 2008).
Tablo 9.1: Dünya Genelinde Bağların Dağılımı %
Bölgeler
1986-1990 Dönemi
1998
2007 (tahmini)
Avrupa
69
64.4
57.8
Asya
16
18.8
21.7
Amerika
9.9
11.3
12.8
Afrika
4.3
4.1
5
Okyanusya
0.7
1.4
2.6
Kaynak: OIV, 2008
Dünya üzüm üretimi ise 2005-2007 dönemi verileri karşılaştırıldığında İtalya, Fransa,
ABD, Güney Afrika, Avustralya ve Mısır da azalırken, Çin, Türkiye, Arjantin, Şili,
Hindistan, Almanya ve Brezilya’da artış görülmektedir (OIV, 2008)
Ancak taze kullanıma yönelik üzüm üretim verileri farklılık göstermektedir. Yaş üzüm
kullanımında %55.1 ile Asya birinci iken Avrupa dünya genelinde %17.9, Amerika
%15.6, Afrika %10.9 ve Okyanusya %0.5 oranında paya sahip olmaktadır.
1
Tablo 9.2: Dünya Genelinde Üzüm Üretimi Dağılımı %
Bölgeler
1986-1990 Dönemi
1998
2007 (tahmini)
Avrupa
63.6
53.5
44.6
Asya
14
21.2
25.7
Amerika
17.2
18.2
20.8
Afrika
4
5.1
5.9
Okyanusya
1
2
3
Kaynak: OIV, 2008.
Dünya genelinde şarapçılık sektörü son yıllarda uluslararası karakterini güçlendirmiş ve
sayıları gün geçtikçe artan farklı bölgesel oyuncular ve piyasaya sürülen farklı ürünler ile
zenginleşmiştir. Küresel şarapçılık pazarında hiçbir büyük firma %1’den daha büyük paya
sahip değildir. Ancak piyasada büyük oyuncuların devralma ve satın alma yolu ile pazar
paylarını yükseltme gayesinde oldukları da gözlemlenmektedir.
1998-2003
döneminde
dünya
şarap
satışlarının
%12
oranında
yükseldiği
gözlemlenmiştir. Ancak özellikle İtalya, Fransa, Portekiz ve İspanya gibi şarap
tüketiminde belirleyici olan ülkelerde genç nüfusun geleneksel günlük şarap içme
alışkanlıklarını değiştirme eğilimleri şarap tüketiminde farklılıklara neden olmuş ve özel
günlere yönelik tüketimde artış kaydedilmiştir. 1975 yılında Fransa ve İtalya’nın dünya
pazarındaki payı %50 civarında iken 2010 yılında bu oranın %25 olması beklenmektedir.
Bu noktada dünyanın diğer ülkelerinde gelişen ve markalaşarak büyüme elde eden yeni
bağcılık ve şarapçılık merkezlerinin etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin
ABD’nin, Avustralya’nın ve Güney Afrika’nın, pazara sundukları yeni ürünler ve yenilikçi
yaklaşımları ile dünya şarap pazarındaki payları yükselmektedir (Market Analysis, 2006)
Tablo 9.3: Ülkeler ve Şarap Üretim Bölgeleri
Fransa
Bölge
Alsas
Özellik
%90 oranında beyaz şarap üretilmektedir. En popüler olanlar Riesling ve
Gewürztraminer’dir. Ayrıca Pinot Blanc, Tokay Pinot Gris, Sylvaner ve
köpüklü şarap olan Crémant d’Alsace bu bölgede üretilmektedir.
Bordo
Fransa’nın şarap üretiminde en tanınan bölgesidir ve bölgede 20 marka
2
bulunmaktadır.
Burgundy
Fransa’nın en beğenilen iki şarabı
Beaujolais ve Chablis bu bölgede
üretilmektedir.
Champagne
Chardonnay, Pinot Noir ve Pinot Meunier üzümlerinden köpüklü, dünyaca
ünlü olan ve bölgesel markaya sahip meşhur şarap üretilmektedir.
Côtes du Rhône
Grenache ve Clairette üzümleri yetişmektedir.
Languedoc
Dünyanın en büyük şarap bölgesidir. Akdeniz’den Pirene dağlarına
Roussillon
uzanmaktadır. Daha çok kırmızı şarap üretilmektedir. Yılda 2 milyar şişe
şarap üretilmektedir.
Loire Valley
Beyaz şarapları ile ünlüdür.
Provence
Côtes de Provence, Bandol ve Bellet markaları ile ünlüdür.
Korsika
Güzel Ada olarak adlandırılır, taze, genç rose ve beyaz şarap üretimi
yapılmaktadır.
Güney Batı
Bordo ve Pireneler arasındadır. Cabernet, Merlot ve Tannat üzümleri ile
beyaz kategorisinde Semillon, Sauvignon ve Ugni Blanc kullanılmaktadır.
İspanya
Bölge
Özellik
Rioja
Tarihi şarap bölgesi.
Navarra
Zengin şarap bölgesi. Modern ve geleneksel şarap üretimi bulunmaktadır.
Firma yapıları gelişmiştir.
Penedes
Barselona’nın güneyinde tarihi şarap üretim bölgesi.
Ribera del Duero
İspanya’nın en ünlü şarabı Vega Sicilia bu bölgede üretilmektedir.
Priorato
Yüksek kalite kırmızı şarap üretilmektedir.
Rias Baxias
Beyaz şarap üretilmektedir.
Somontano
Genç şarap üreticilerinin merkezi konumundadır.
Ribeiro
Portekiz sınırında kırmızı şarap üretim bölgesi.
Valencia
Kırmızı sofra şarabı ve tatlı yanında verilen beyaz şarap üretimi
yapılmaktadır.
Jerez
Bu bölge Sherry şarabı ile ünlüdür.
Valdepeñas
Sıcak nemli yazları ve soğuk kışları bölgede Reserva ve Gran Rserva
şarapları üretilmektedir.
Rueda
Beyaz şarap üretilmektedir.
La Mancha
Bu bölgede iklimsel derece farkları üretimde etkili olmaktadır.
İtalya
Bölge
Özellik
3
Abruzzo
33.252 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 4.184.000 hektolitre. Bölge
üretimi Avusturya, Şili, Macaristan ve Yunanista’ın toplam üretiminden
fazladır.
Aosta Vadisi
635 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 22.000 hektolitre.
Apulia
107.715 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 7.236.000 hektolitre.
Basilicata
10.848 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 481.000 hektolitre. Tarihi
şarap üretim merkezidir.
Calabria
24.339 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 752.000 hektolitre. Güney
İtalya’nın antik Yunan’dan kalma şarap merkezi.
Campania
41.129 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.971.000 hektolitre. Antik
Roma ‘dan bu yana şarap üreticisi bölge.
Emilia-Romagna
58.237 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 4.733.000 hektolitre. Kolay
içilebilen, makul fiyatlı, yemeklik şarap üretimi.
Friuli-Venezia-Giulia
18.704 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.018.000 hektolitre.
Latium
47.884 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 2.940.000 hektolitre. Beyaz
şarap üretimi %90 paya sahiptir.
Liguria
4.837 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 165.000 hektolitre.
Lombardia
26.951 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.665.000 hektolitre.
Marches
24.590 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.815.000 hektolitre. Beyaz
şarap üretimi yaygındır.
Molise
7.650 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 360,000 hektolitre.
Piemonte
57.487 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 3.405.000 hektolitre.
Sardunya
43.331 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.062.000 hektolitre.
Sicilya
133.518 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 8.073.000 hektolitre.
Trantino-Alto Adige
12.810 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 953.000 hektolitre. Beyaz
şarap bölgesi.
Toskana
63.633 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 2.156.000 hektolitre.
Floransa ve çevresi modern kırmızı şarap üretimi yapmaktadır.
Umbria
16.503 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 740.000 hektolitre. Orvieto
şarapları çok ünlüdür.
Veneto
73.314 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 6.785.000 hektolitre.
Bardolino, Soave ve Valpolicella yılda yüz milyon şişenin üzerinde şarap
üretmektedir.
ABD - Kaliforniya
Bölge
Özellik
4
Kuzey
Kaliforniya
Sahili
Mendocino, Lake County, Sonoma, Napa ve Carneros şarap bölgeleri
buradadır. 800 şarap üreticisi bulunmaktadır ve bunun dışında sayısız
bağcı vardır. Napa Valley en önemli ve meşhur şarap üretim merkezidir.
Yüksek kalite şarap üretilmektedir. Çok önemli bir turizm cazibe merkezi
olup
gün
geçtikçe,
turizm
açısından
da
uluslararası
popülerliği
artmaktadır.
Merkezi
Kaliforniya
Sahili
300 şarap üreticisi firma bulunmaktadır. Livermore Valley, Santa Cruz
Mountains, Monterey County, Paso Robles, San Luis Obispo County ve
Santa Barbara County şarap bölgeleri buradadır.
Güney Kaliforniya
Küçük Temecula
şarap bölgesi buradadır ve 20 şarap üreticisi
bulunmaktadır.
Sierra Nevada
Turizm merkezidir ayrıca Amador, Calaveras ve El Dorado’da 70 şarap
üreticisi bulunmaktadır.
Central Valley
Kaliforniya’nın
tarım merkezidir. 50 şarap üreticisi ve 750 bağ
bulunmaktadır. Lodi ve San Joaquin Valley iki önemli şarap üretim
merkezidir.
Avustralya
Bölge
New South Wales
Özellik
Avrupalılar
tarafından
kolonileştirilen
ilk
alan
ve
ilk
şarapçılık
merkezidir. Canberra District, Cowra, Gundagai, Hastings River,
Hilltops, Hunter, Mudgee, Orange, Perricoota, Riverina, Shoalhaven
Coast, Southern Highlands ve Tumbarumba bölgeleri bu alan
içerisindedir. Avustralya’nın en iyi şarap üretimi burada yapılmaktadır.
Güney Avustralya
Dünyanın en eski şarap üretim merkezlerinden biridir. Ülkenin şarap
üretiminin büyük bir kısmı burada yapılmaktadır. Bu bölgedeki şarap
üretim alanları Adelaide Hills, Adelaide Plains, Barossa Valley, Clare
Valley, Coonawarra, Currency Creek, Eden Valley, Kangaroo Island,
Langhorne Creek, McLaren Vale, Mount Benson, Padthaway, Riverland,
Southern Fleurieu, Southern Flinders Ranges ve Wrattonbully’dir.
Tazmanya
Hava daha soğuktur. Bölgede kaliteli köpüklü şarap üretimi vardır.
Bölgedeki şarap alanları Alpine Valleys, Beechworth, Bendigo, Geelong,
Gippsland, Glenrowan, Goulburn Valley, Grampians, Heathcote, Henty,
King Valley, Macedon Ranges, Murray Darling, Pyrenees, Rutherglen,
Strathbogie Ranges, Sanbury, Swan Hill, Upper Goulburn ve Yarra
Valley’dir.
5
Güney Afrika
Bölge
Özellik
Cape Agulhas ve Elim
Deniz kıyısındaki bu bağlarda Sauvignon Blanc, Semillon ve shiraz
üretilmektedir.
Cape
Point,
Cape Town ülkenin şarap merkezlerinden biridir. Constantia vadisinde
Constantia, Durbanville
17inci
yüzyıldan
ve Philadelphia
seviyesinden
bu
380
yana
metre
şarap
yüksekte
üretimi
bağlar
yapılmaktadır
bulmak
Deniz
mümkündür.
Okyanusa yakınlık burada üzüm kalitesinde etkili olmaktadır. Sauvignon
Blanc ve Semillon üretilmektedir.
Citrusdal Valley
Kumlu toprağı ve güneydeki Table Mountain dağlık bölgesi yüksek su
kalitesi sağlamaktadır.
Darling,
Groenekloof
Geleneksel olarak tahıl üretimi yapılmaktadır. Yüksek kaliteli Sauvignon
ve Swartland
Blanc üretilmektedir.
Franschhoek Valley ve
Elma ve armut bahçeleri arasında bağlar bulunmaktadır.
Villiersdorp
Calitzdorp, Montagu ve
Muscat üzümleri yetişmektedir. Bölge tatlı şarapları ile ünlüdür.
Upper Langkloof
Bölgede kırmızı şarap üretimi yükselmektedir. Ayrıca Klein Karoo
brendileri ile uluslararası üne sahiptir.
Elgin ve Wanormaler
Elma üretim merkezidir ancak Sauvignon Blanc, Pinot Noir ve Shiraz da
Bay Esasen
üretilmektedir. Bu bölgede yeni şarap üreticilerinin yatırım yaptığı
görülmektedir.
Paarl,
Franschhoek
Uzun ılık yazları ve çok çeşitli üzümleri ile tanınmaktadır.
Valley, Simonsberg ve
Wellington
Bu bölgede şarap üreticilerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır.
Stellenbosch,
Banghoek,
Jonkershoek
Bottelary,
Stellenbosch bölgesi Jonkershoek, Papegaaiberg, Simonsberg ve
ve
Stellenbosch & Bottelary şarap merkezlerini içermektedir ve çok
Papegaaiberg
popüler bir turizm varış noktasıdır.
Tulbagh
Buğday tarlaları arasında bulunan bağlarda Shiraz yetiştirilmektedir.
Worcester Ülkenin en geniş şarapçılık merkezidir. 17.097 hektar bağ
alanı ile ülkenin toplam bağlarının %25’i buradadır. Ayrıca ülkenin
toplam şarap üretiminin %35’i burada yapılmaktadır.
Kaynak: www.wineguides.co.uk verilerinden derlenmiştir.
6
Günümüzde dünyanın belli başlı şarap üreticilerine bakıldığında Fransa ilk sıradadır.
Fransa’da 10 şarap bölgesi bulunmaktadır. İspanya, toplamda 1.2 milyon hektar bağ
alanı, 5.500 şarap üreticisi ve 33 hektolitre yıllık şarap üretimi ile Fransa’nın ardından
dünyanın ikinci büyük şarap üreticisidir. İtalya 20 şarap bölgesi ile dünyanın en eski ve
üçüncü büyük şarap üreticisi konumundadır.
Tablo 9.4: Dünya Genelinde Şarap Üretimi Dağılımı %
Bölgeler
1986-1990 Dönemi
1998
2007 (tahmini)
Avrupa
78
71.6
68.2
Asya
1.5
5
5
Amerika
16
17
18.5
Afrika
3
3.4
4.2
Okyanusya
1.6
3.1
4.1
Kaynak: OIV, 2008.
OIV tarafından yayınlanan 2007 tahmini verilerine göre şarap üretimi azalan ülkeler
Fransa, İtalya, İspanya, ABD, Arjantin ve Portekiz iken şarap üretimi artan ülkeler
Almanya, Güney Afrika, Şili ve Rusya Federasyonu’dur. Fransa’da şarap tüketimi
azalmakta ve Fransız üreticiler yeni pazarların taleplerine cevap verememektedirler. Eğer
Fransa’daki bu düşüş eğilimi devam ederse, 2015 yılında Fransa’nın yerini İspanya’ya
bırakacağı tahmin edilmektedir. İspanya’nın şarap sektörüne yönelik yenilikçi stratejiler
ile bu süreci daha iyi yönettiği düşünülmektedir (Credoc, 2008).
Tablo 9.5: Dünya Genelinde Şarap Tüketimi Dağılımı %
Bölgeler
1986-1990 Dönemi
1999
2007 (tahmini)
Avrupa
73.8
69
67.3
Asya
1.9
6.6
7.1
Amerika
20.2
19.7
20.7
Afrika
2.5
2.8
2.6
Okyanusya
1.6
1.9
2.3
Kaynak: OIV, 2008.
Dünyanın en büyük şarap ihracatını Avrupa kıtası gerçekleştirmektedir. Dünya pazarının
%60’ının beş ihracatçı ülkenin (Fransa, İspanya, İtalya, ABD, Avustralya) kontrolünde
7
olduğu görülmektedir. Ancak Avrupa şaraplarının ihracatında görülen belirgin düşüşün en
büyük nedeninin Avrupa şarap sektörünün küresel yenilikçi şarap pazarına uyumda
karşılaştığı sorunlardan kaynaklandığı görülmektedir. Özellikle ABD, Güney Afrika ve
Avustralya menşeli ürünlerin dünya piyasalarında çoğalması ve bu bölgelerden kaliteli
şarap üretimi ve markalaşma sürecini başarı ile tamamlamış firmaların çıkması rekabeti
artırmaktadır.
Tablo 9.6: Dünya Genelinde Şarap
İhracatı Dağılımı %
Bölgeler
1998
2007
Tablo 9.7: Dünya Genelinde Şarap
İthalatı Dağılımı %
Bölgeler
1998
(tahmini)
2007
(tahmini)
Avrupa
83.5
70.8
Avrupa
76.8
74.8
Asya
0.6
0.4
Asya
7.2
4.7
Amerika
8.7
15.4
Amerika
12
17
Afrika
2.5
3.9
Afrika
2.9
2.4
Okyanusya
2.9
9.5
Okyanusya
1.1
1.2
Kaynak: OIV, 2008.
9.2
Kaynak: OIV, 2008.
Avrupa Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu
Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü (OIV – Organisation Internationale de la Vigne et
du Vin) tarafından Mart 2008’de yayınlanan Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü
Raporu’na göre Avrupa Birliği’nde (AB) son yıllarda gözlemlenen bağların yeniden
yapılanması ve bölgelere göre üretilen şarapların ayrıştırılması çalışmaları sonucunda AB
genelinde bağ arazilerinde ve şarap üretiminde bir düşüş yaşanmaktadır. 2007 yılı
üretimi AB’de (hem 15 üyeli hem de 27 üyeli set içerisinde) son 15 yılın en düşük
oranındadır. 2007 yılı üretimi 15’li üye setinde 148.6 milyon hektolitre, 27’li üye setinde
161.7 milyon hektolitre olarak kaydedilmiştir (OIV, 2008a).
8
Tablo 9.8: AB’de (15 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre)
Almanya
Avusturya
Yunanistan
İspanya
Fransa
İtalya
Portekiz
AB 15
2006
8916
2256
3938
38173
52276
53462
7532
166699
2007
10500
2628
3500
34700
45400
45900
5762
148650
1584
372
-438
-3473
-6876
-7562
-1770
-18049
(tahmini)
20062007 fark
Kaynak: OIV, 2008a.
Tablo 9.9: AB’de (27 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre)
8 Yeni Üye
Macaristan
Romanya
Bulgaristan
AB 27
2006
11663
3271
5014
1757
178362
2007 (tahmini)
13122
3700
5300
2090
161772
2006-2007 fark
1459
429
286
333
-16590
Kaynak: OIV, 2008a.
OIV Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü Raporu’nda 2007 yılında şarap fiyatlarının
yükselme eğilimi gösterdiği de ifade edilmiştir. Özellikle coğrafi işarete sahip olmayan
sofra şaraplarında Fransa, İspanya ve İtalya’da üretimin azalması ve stoklarda görülen
düşüş nedeniyle fiyatların yükseldiği gözlemlenmiştir.
Şekil 9.1: AB’de Coğrafi İşareti Olmayan Kırmızı Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre)
İtalya
Fransa
İspanya
Kaynak: OIV, 2008a.
9
Şekil 9.2: AB’de Coğrafi İşareti Olmayan Beyaz Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre)
İtalya
Fransa
İspanya
Kaynak: OIV, 2008a.
AB’de Şarap Sektörüne Yönelik Yeni Düzenleme
AB’de şarapçılık sektörüne yönelik mevzuat Ortak Pazar düzenlemeleri içerisinde yer
almakta olup, 1999 yılından bu yana uygulanmakta olan rejim, 29 Nisan 2008 tarihli ve
479/2008 tarihli Konsey Yönetmeliği ile yeniden düzenlenmiştir (Avrupa Toplulukları
Resmi Gazetesi, 2008). Yapılan yeni düzenlemenin esas amacı sektörün sahip olduğu
uluslararası rekabet gücünü korumak ve artırmaktır. Bu doğrultuda yeni düzenlemenin
AB şarap pazarına denge getirmesi ve ayrılan bütçenin daha etkin olarak kullanılması
sonuçlarını doğurması beklenmektedir. AB şarap pazarının yeniden yapılanması ve
rekabet gücü düşük işletmelere üç yıl süre ile destek verilmesi öngörülmektedir. Özellikle
çevrenin korunması, inovasyon, bağların modernizasyonu konuları üzerinde durulmakla
birlikte, AB şarap sektörünün kalbini oluşturan geleneksel, kaliteli şarap üretiminin
güvence altına alınması ve etiketleme kurallarının basitleştirilerek üreticileri yüksek
kaliteli şarap üretmeye sevk eden bir uygulamaya geçilmesi istenilmektedir. 1 Ocak 2016
tarihinden itibaren kısıtlayıcı ve oldukça sıkı bir denetime dayanan ekim hakları
yürürlükten kalkacaktır. Yeni düzenlemenin 1 Ağustos 2008 tarihinde yürürlüğe gireceği
ifade edilmiştir. Yeni düzenlemedeki ana hususlar aşağıda verilmektedir:
•
Ulusal Finansal Zarflar: Üye Ülkelerin karar alma alanlarını genişletmekte ve
üçüncü ülkeler dahil olmak üzere Üye Ülkelere, gerekli gördükleri yerlerde, bağ
yeniden yapılandırması, bağ dönüşümü, üretim modernizasyonu, inovasyon, yeşil
10
hasatın desteklenmesi ve kriz yönetimi önlemleri gibi farklı alanlarda ihtiyaç
önlemleri alma yetkisi vermektedir.
•
Kırsal Kalkınma Önlemleri: Bu kapsamda ar-ge çalışmaları amacıyla bölgelere
belli oranlarda finansman aktarımında bulunulacaktır. Özellikle genç çiftçilerin ve
girişimcilerin pazarlama ve yönetim yeteneklerin artırılması, meslek içi eğitim,
üretici birliklerine yönelik destekler, erken emeklilik ve kültürel dokuya yönelik
destek programları bu kapsamda fonlanacaktır.
•
Dikim Hakları: 2015 yılı sonunda bu haklar yürürlükten kalkacaktır ancak
dileyen Üye Ülkelerin 2018 yılına kadar bu hakları uygulamada bırakma
seçenekleri bulunmaktadır. Bu noktada AB’de azalan bağ alanlarının yeni
girişimciler tarafından yapılan kaliteli bağ yatırımları ile artırılması önem
kazanmaktadır.
•
Distilasyon Şemalarının Sona Ermesi: 2011/2012 yılları sonuna kadar kriz
distilasyonu olarak anılan ve AB pazarında görülen aşırı fiyat hareketleri, üretimde
kalitenin belirgin olarak düşmesi gibi kriz dönemlerinde üreticilere yardım
edilmesini öngören mekanizma kapsamında yer alan harcamalar Üye Ülkelerin
kararına bağlı olmakla birlikte, ulusal finansal zarfın ancak %20’si oranında
geçekleşebilecektir.
•
Tek Çiftlik Ödemelerine Geçiş: Üreticilere yapılan ödemeler, şaraplarını
gruplamış olan üreticilere verilecektir.
•
Bağ Sökme Toplamda 175.000 hektarlık bir alan için üç yıllık gönüllü bir bağ
sökümü şeması yapmak mümkünüdür ancak primler ilk yıldan itibaren
düşmektedir. Bir Üye Ülke bağ sökümünü eğer arazi o Üye Ülkenin toplam
bağlarının %8’inden daha fazla veya o bölgenin toplamının %10’undan daha fazla
ise durdurma hakkına sahiptir. Ayrıca dağlık ve eğimli bölgelerin Üye Ülkeler
tarafından bağ sökümünden muaf tutulması da mümkündür.
•
Şarap Yapım Teknikleri: Yeni veya modifiye edilmiş tekniklerin onaylanmasına
ait sorumluluk Komisyon’a verilmektedir. Ayrıca OIV tarafından kabul edilen
teknikler de AB tarafından kabul edilen teknik listesinde yer alacaktır.
•
Daha İyi Etiketleme Kuralları: Bu noktada amaçlanan kaliteli AB şarapları için
coğrafi işaretleme korumaları sağlamak ve çok iyi yapılandırılmış ulusal kalite
politikaların hayata geçirilmesidir. Bununla birlikte AB şaraplarının küresel rekabet
11
güçlerini artırmak amacıyla coğrafi işaret taşımayan şaraplara da üretildikleri
bölge adına ve özelliğine etiketlerinde yer verme hakkı tanımaktadır.
•
Zenginleştirme: İzin verilmekle birlikte, zenginleştirmenin azami değerleri
(şeker) düşürülecektir. Bazı mevsimsel koşullarda Üye Ülkelerin Komisyon’dan
zenginleştirme seviyesini yükseltme talebinde bulunmaları mümkün kılınmıştır.
Yeni düzenlemede üçüncü ülkelere yönelik bazı hükümler yer almaktadır. Bunlardan ilki
Madde 10’da yer alan AB şarap üreticilerinin ürünlerinin üçüncü ülke pazarlarında
rekabet güçlerini yükseltmek amacıyla tanıtım ve pazarlamasına yönelik çalışmaların
azami
%50’sinin
finansmanını
öngören
destekleme
hükmüdür.
Bu
kapsamda
desteklenecek olan faaliyetler halkla ilişkiler, AB ürünlerinin kalitesini, çevre dostu
kimliğini ve gıda güvenliğini öne çıkartan reklam çalışmaları, coğrafi işaretlendirmeye ve
organik tarıma yönelik bilgilendirme kampanyaları, uluslararası fuar, sergi katılımları, yeni
pazarlara ilişkin çalışmalar, bilgilendirme ve promosyon çalışmalarını değerlendiren ve
etkilerini ölçen çalışmalardır. Üçüncü ülke menşeli şarapların Topluluk menşeli bir şarapla
kupajı yasaktır. Aynı şekilde üçüncü ülke menşeli bazı tip üzümler için, üzüm suyunun ve
taze üzümlerin AB içerisinde şaraba dönüştürülmesi veya karıştırılması yasaklanmıştır.
Üçüncü ülkelere yönelik en belirleyici kurallar ticaret hükümlerinde yer almaktadır.
Konsey Yönetmeliğinin 5inci başlığında Üçüncü Ülkeler ile Ticaret altında bu hükümler ile
açıklık getirilmektedir. Buna göre; üçüncü ülke menşeli şaraplar Ortak Gümrük Tarifesine
tabidirler. GTİP kodu 2009 61, 2009 69 ve 2204 olan ürünlerde AB’ye ithal veya ihraç
eden kişi ve kurumların gerekli izin ve lisanslara sahip olmaları gerekmektedir. Bu
lisansları Üye Ülkeler vermektedir ve lisanslar tüm AB pazarında geçerlidir.
9.3
Türkiye Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu
Türkiye İstatistik Kurumu 2004 yılı verilerine göre Türkiye’de işlenen tarım alanlarının
%1,96’sında bağcılık yapılmaktadır. FAO 2005 yılı istatistiklerinde ise, Türkiye’nin yaklaşık
550 bin hektar bağ alanına ve yaklaşık 4 milyon ton üzüm üretimine sahip olduğu yer
almaktadır. Türkiye bağcılık sektöründe dünyada bağ alanlarında 4üncü, üretimde ise
6ıncı sırada bulunmaktadır. Türkiye’de bağ alanlarının %57,7’sinde sofralık, %13,5’inde
şıralık-şaraplık ve %28,8’inde kurutmalık üzüm yetiştirilmektedir. Elde edilen üzüm
12
üretiminin %54,3’ü sofralık, %35,1’i kurutmalık ve %10,6’sı şıralık-şaraplık çeşitlerden
oluşmaktadır. Türkiye alan ve üretim miktarları bakımından AB Üye Ülkelere dikkate
alındığında 4üncü sırada gelmektedir (Kiracı ve diğerleri, 2008).
Tablo 9.10: Türkiye, AB ve Dünya Bağcılığı(2000-2006 Yılları)
YILLAR
2000
Bağ Alanı (ha)
535.000
Üzüm Üretimi (ton) 3.600.000
TÜRKİYE Verim
6.729
Bağ Alanı (ha)
3.921.594
Üzüm Üretimi (ton) 29.950.228
AB 27 + Verim
7.637
Bağ Alanı (ha)
7.379.008
Üzüm Üretimi (ton) 64.780.723
DÜNYA Verim
8.779
Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.]
2001
525.000
3.250.000
6.190
3.864.123
27.611.486
7.146
7.430.847
60.779.690
8.179
2002
530.000
3.500.000
6.604
3.872.010
26.041.986
6.726
7.507.443
61.702.359
8.219
2003
530.000
3.600.000
6.792
3.855.735
27.018.280
7.007
7.515.615
63.286.245
8.421
2004
530.000
3.500.000
6603.77
3.688.978
29.516.422
8.001
7.360.576
67.552.834
9.178
2005
530.000
3.850.000
7.264
3.670.131
26.531.709
7.229
7.385.314
67.695.894
9.166
2006
550.000
4.000.063
7.273
3.689.947
26.935.831
7.300
7.399.546
68.952.793
9.319
Türkiye kuru üzümde net ihracatçı ülke konumundadır. Ancak şarap ihracatında
Türkiye’nin var olan üzüm üretimine rağmen uluslararası pazarlarda belirleyici bir
konumu bulunmamaktadır.
Tablo 9.11: Üzüm ve Ürünleri Dış Ticaretinde Türkiye ve AB'nin Dünyada Yeri(2005)
ÜLKELER
DIŞ TİCARETTE PAYI
Üzüm Ürünleri Toplam
DÜNYA +
İhracat Payı(%)
Üzüm Ürünleri Toplam
İhracatında Ürün Payı(%)
AB 27 +
Ürüne Ait Dünya
İhracatında Payı(%)
Üzüm Ürünleri Toplam
İhracatında Ürün Payı(%)
TÜRKİYE
Ürüne Ait Dünya
İhracatında Payı(%)
Üzüm Ürünleri Toplam
İthalat Payı(%)
DÜNYA
Üzüm Ürünleri Toplam
İthalatta Ürün Payı(%)
AB 27 + Ürüne Ait Dünya
İthalatında Payı(%)
Üzüm Ürünleri Toplam
İthalatta Ürün Payı(%)
TÜRKİYE Ürüne Ait Dünya
İthalatında Payı(%)
Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.]
SOFRALIK KURU
YAŞ ÜZÜM ÜZÜM
ÜZÜM
SUYU
ŞARAP
TOPLAM
13,1
3,5
2,1
81,3
100,0
9,5
0,6
1,6
88,2
100,0
48,8
11,4
51,6
72,8
67,1
26,9
70,5
0,1
2,5
100,0
2,80
27,30
0,08
0,04
1,30
17,0
3,4
2,0
77,6
100,0
15,8
3,3
1,4
79,4
100,0
50,5
52,5
37,8
55,4
54,1
2,8
47,5
5,6
44,1
100,0
0,00
0,31
0,06
0,01
0,02
13
Türkiye iklim ve toprak koşulları açısından bağcılığa ve şaraplık üzüm yetiştirmeye çok
uygundur. Bağcılık ve şarap üretimin Hititler’den beri yapıldığı bilinmektedir. Şaraplık
üzüm çeşitlerinin bol ve kaliteli olması şarap üretimi açısından büyük önem taşımaktadır.
Türkiye’de şaraplık üzüm yetiştirilen iller; Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Bilecik,
Balıkesir, Ankara, Yozgat, Çorum, Amasya, Tokat, Nevşehir, Kırşehir, Aksaray, Niğde,
Konya, Mersin, İzmir, Manisa, Denizli, Burdur, Isparta, Erzincan, Tunceli, Elazığ, Malatya,
Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin’dir (Tarımsal Ekonomi
Araştırma Enstitüsü, 2007).
Türkiye’de yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri adakarası, cinsaut, gamay,
karalahana, papazkarası, pinotnoir, kalecik karası, alicante bouschet, öküzgözü, dimrit,
sergi karası, cabarnet sauvginon, carignan, çalkarası, syrah, granache, horozkarası,
merlot ve cabernet franc’tır (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Türkiye’de
yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; beylerce, clairette, chardonay, riesling, semillon,
Anadolu yapıncağı, yapıncak, narince, dökülgen, kabarcık, rumi, emir, Bornova misketi,
hasandede, maccaben, sultaniye çekirdeksiz, sauvignon blanc, ugni blanc, colombard ve
sungurludur (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007).
Tablo 9.12: Türkiye’de Şarap Üretimi (bin litre)
Yıllar
Üretim
2000
46.500
2001
47.400
2002
48.100
2003
51.300
2004
57.100
2005 (tahmini)
70.000
Kaynak. Karabayır, 2007 [TUİK verileri]
Türkiye’de şarap sektörünün toplam kapasitesinin 120 milyon litre olduğu tahmin
edilmektedir. Şarapta markalaşma ve kaliteli üretim sektörün ve iç piyasanın gelişiminde
önemli rol oynamaktadır. Ancak bununla birlikte henüz Türkiye’nin şarap ihracatında
dünyada belirgin bir konuma sahip olmadığı görülmektedir. 2006 yılında Türkiye’nin
şarap ihracatının 8.5 milyon ABD doları olduğu görülmektedir. Birçok şarabın uluslararası
ödüller almasına
rağmen henüz Türkiye’nin şarapta marka
bir ülke
olmadığı
görülmektedir. Büyük miktardaki üzüm üretimine rağmen şarapta görülen yavaş
ilerlemenin sektördeki oyuncuların uluslararası rekabet güçlerinin yükseltilmesi ile
14
mümkün olacağı düşünülmektedir. Türkiye’nin şarap ihracatı öncelikle Almanya ve
Belçika odaklı olarak gelişme göstermiştir. Belçika’ya yapılan ihracat %27.6 paya sahip
iken, Almanya’ya yapılan ihracat %20.4 oranında gerçekleşmektedir. Türkiye’nin şarap
ihraç ettiği diğer ülkeler Kuzey Kıbrıs, Rusya Federasyonu, İngiltere, ABD, Fransa ve
Japonya’dır (Karabayır, 2007)
Tablo 9.12: Türkiye’nin Şarap İhracatı (2006)
Ülke
Miktar (1.000 litre)
Belçika
1.565
Almanya
763
Kuzey Kıbrıs T. C.
795
İngiltere
378
Rusya Federasyonu
1.953
ABD
168
Fransa
73
Japonya
66
Toplam (diğerleri dahil)
6.258
Kaynak. Karabayır, 2007 [Dış Ticaret Müsteşarlığı verileri]
9.4
Değer (1.000 ABD doları)
2.328
1.719
1.492
716
380
368
193
147
8.535
Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu
Şekil 9.3: Trakya Bölgesi Önemli Bağ Alanları
K.eli
Kırklareli
Edirne
Edirne
U.Köprü
Tekirdağ
U.Köprü
Malkara
Malkar Şarköy
T.dağ
Şarkö
Kaynak: Kiracı, 2008.
15
Tekirdağ’da ekonomik yaşamı içerisinde bağcılık ve şarapçılık sektörü özel bir konuma
sahiptir. Öncelikle bölge bağcılık açısından dünyanın üzüm ve şarap üretimine en elverişli
coğrafi ve iklimsel şartları barındırmaktadır. Tekirdağ bölgesinde bağcılık ve şarapçılık
kültürü, tarihi ve ekonomik yapı içerisindeki etkin konumu ile önemli bir rekabet gücüne
sahiptir. Tekirdağ’da bağcılık ve şarapçılık sektörü ile ilgili yerel bilgi ve veriler Tekirdağ
Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde Sayın Mehmet Ali KİRACI tarafından
yürütülen çalışmalara ait olup, bölgenin detaylı ve güncel panoramasını sunmaktadır.*
Trakya bağ alanları Türkiye bağ alanlarının yaklaşık %1,7 ‘sini oluşturmaktadır. İllerin
bağ
alanlarının
işlenen
tarım
arazileri içindeki payı
ise
%0,2-%1,6
arasında
değişmektedir. Bölge Tarım İl Müdürlükleri 2006 yılı kayıtlarına göre yaklaşık
9.321
hektar bağ alanı ve yine yaklaşık 80-100 bin ton yaş üzüm üretimi bulunmaktadır.
Tekirdağ diğer iki ile oranla daha fazla bağ alanına sahip olmaktadır. Bölge bağ
alanlarının yaklaşık %69’u Tekirdağ’ da bulunmaktadır. Şarköy’de 2005 Yılı itibariyle Çiftçi
Kayıt Sistemine kayıtlı 2.554
üreticinin 1.944 adedi, yaklaşık %76’sı bağcılık
faaliyetlerinde bulunmaktadır (Kiracı, 2008).
Tablo 9.13: Trakya Bağ Alanlarının Gelişimi(dekar)
YILLAR
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
Toplam
1979
7.960
4.512
3.337
15.809
1980
7.059
4.540
3.487
15.086
1981
7.092
4.096
2.841
14.029
1985
7.270
2.832
2.263
12.365
1990
7.550
2.501
931
10.982
1995
6.449
2.462
764
9.675
2001
6.503
2.050
477
9.030
2004
7.087
2.371
448
9.256
2005
6.581
2.397
448
9.426
2006
6.405
2.402
514
9.321
Kaynak: Kiracı, 2008. [1995 yılına kadar DİE Tar.Yapı ve Ür., 2001-2006 yılı Bölge Tarım İl
Müdürlükleri Kayıtları.]
*
Bilimsel çalışmalar sektörün rekabet gücüne yönelik tespitler için büyük önem
taşımaktadır. Sayın Mehmet Ali KİRACI’ya ve Tekirdağ Bağcılık Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü’ne çalışmamıza gösterdikleri bilimsel destek ve paylaşımcı
yaklaşımları için teşekkür ederiz.
16
Tablo 9.14: Tekirdağ Bölgesinde İlçelere Göre Bağ Alanları (dekar)
MERKEZ
ÇERKEZKÖY
ÇORLU
HAYRABOLU
MALKARA
MARMARA ER.
MURATLI
SARAY
ŞARKÖY
TOPLAM
9.420
230
350
14
1.000
50
300
300
52.385
64.049
Tüm Trakya İlleri Toplamı
93.208
Kaynak: Kiracı, 2008. [Tarım İl Müdürlükleri ve TBAE Kayıtları (2006)]
Tablo 9.15: Tekirdağ Bölgesinde Yerleşim Birimlerine Göre Bağ Alanları (dekar)
İlçesi
Merkez
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
Şarköy
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
Malkara
"
"
Yerleşim Birimi
Merkez
Barbaros
Naip
Işıklar
Dağyenice
Kumbağ
Karaevli
Yeniköy
Semetli
Yazır
Çanakçı
Merkez
Mürefte
Hoşköy
Eriklice
Çınarlı
İğdebağları
Kirazlı
Tepeköy
Mursallı
Gaziköy
Yayaköy
Güzelköy
Yukarıkalamış
Çengelli
Aşağıkalamış
Yörgüç
Ballı
Yürük
Hereke
Bağ Alanı(da)
4.250
1.000
750
550
520
315
300
250
250
180
150
6.430
5.165
4.880
3.400
3.010
2.570
2.440
2.300
2.265
1.555
1.300
1.000
1.000
930
600
510
150
150
150
17
Kaynak: Kiracı, 2008. [Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü verileri]
Tablo 9.16: Tekirdağ Bölgesindeki Bağ Alanlarının Ulusal ve Uluslararası Durumu
Dünya
AB 27
Türkiye
Tekirdağ
(Türkiye’deki payı)
Kaynak: Kiracı, 2008
Bağ Alanı
Miktar (ha)
7.399.546
3.689.947
483.858
4.164
%
100
49.8
6.5
0.8
Üzüm Üretimi
Miktar (ton)
%
68.952.753
100
26.935.831
39
3.612.781
5.2
39.952
1.1
Tekirdağ’da yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri; cinsaut, gamay, karalahana,
papazkarası, pinotnoir, cabarnet sauvginon, merlot ve cabernet franc’tır. Tekirdağ’da
yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; clairette, chardonay, riesling, semillon, yapıncak
ve sauvignon blanc’tır. (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007).
Tekirdağ Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 46 firma il sınırları içerisinde şarapçılık
alanında faaliyet göstermektedir. Çalışan sayısı 524 olup sektörün kurulu kapasite oranı
yıllık 62.901 ton ve üretim miktarı yıllık 24.909 tondur.
9.5
Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Elmas (Diamond)
Modeli Rekabetçilik Analizi
Aşağıdaki şekilde “Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü”nün uluslararası rekabetçilik
analizinde kullanılan Elmas Modeli (Diamond Analysis) gösterilmektedir. Model’de
gösterilen ana ve bunların alt değişkenleri, konuyla ilgili literatürün incelenmesi ve saha
çalışmaları neticelerinin değerlendirmesi sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Bu değişkenlerin
değerlendirilmesi sonucunda sektörün Tekirdağ ilinde yüksek düzey rekabetçilik özelliği
gösterdiği belirlenmiştir.
18
Şekil 9.4: Tekirdağ İli Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü Rekabetçilik Analizi (Yüksek/+1)
DEVLET
Devlet (Orta)
( 0) Sek tö rel Po litik a v e Dü zen lemeler
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek)
(+1 ) İç Piy asad a Rekab et
(0 ) Yatırım
(+1 ) Ar-Ge / Yen ilik çilik Kab iliy eti
Talep Koşulları (Orta/)
(1 )
(1 )
(1 )
(0 )
Hammad de
Nitelikli İşg ücü
Fizik i Altyap ı
Bilimsel ve Tek n o lo jik Alty ap ı
( 0) Yur td ışı Talep
( 0) Yur tiçi Talep
FİRMA
STRA TEJ İSİ VE
R EKABET YAPISI
Girdi Koşulları (Yüksek)
TALEP
KOŞU LLAR I
GİRDİ
KOŞULLA RI
İLGİLİ VE
DESTEKLEYİC İ
KUR ULUŞLAR
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek)
(+1 ) Araştırma v e Eğitim Ku ru mları
19
9.5.1
•
Girdi Koşulları (Yüksek/+1)
Hammadde (Yüksek/+1)
Tekirdağ bağcılık ve şarap üretiminde kullanılan üzüm üretimi açısından çok şanslı bir bölge
olarak kabul edilmektedir. Bölge coğrafya, toprak ve iklim özellikleri ile ideal bir üretim
merkezidir. Bağcılık ve şarapçılık birbirlerine bağımlı sektörlerdir. Ancak bölgede bağcılık ve
şarapçılık odaklı bir tarım stratejisi ve planlamasının bulunmaması hammadde de istenilen
kalitenin üretici tarafından sağlanmasını oldukça güç kılmaktadır.
Hammadde başlığının bölgede faaliyet gösteren kaliteli ve markalaşmış şarap üretimine
geçmiş firmalar açısından farklı değerlendirilmesi gerekmektedir. Tekirdağ da Türkiye’nin en
büyük şarap üreticilerinin tümü bulunmakta, gerek kendi bağları veya anlaşmalı bağcıları yolu
ile hammadde temininde bulunmaktadırlar. Bu tip firmalar kendi ziraat mühendisleri ve
ekipleri ile anlaşmalı oldukları üreticilerden hammadde teminini gerçekleşmekte ve böylece
yenilikçi, kalitesi yüksek hammaddeye erişmektedirler. Bu işletmeler ile çalışan bağcıların,
gerek üretim maliyetlerinin karşılanması gerekse avans mekanizması nedeniyle göreceli
olarak daha iyi durumda oldukları görülmektedir. Sektörün öncü firmalarından biri bağcılarına
bir sene öncesinden mahsul alınmadan %50 ödeme yaptığını ifade etmiştir. Anlaşmalı
bağcılar ile çalışılması, üretim kalitesinin yükseltilmesini sağlamaktadır. İyi ve kaliteli üzüm
üreten bağcının iyi kazandığı düşüncesi büyük firmalar da hakim bir görüş olarak karşımıza
çıkmaktadır.
2005 yılında Tekel’in özelleştirilmesi bölgede ürün alımında yeni bir ortamın gelişmesine
neden olmuştur. Tekel bir yerde üretimin devamını sağlamış ve küçük yerel üreticiler için bir
garanti ortamı yaratmıştır. Sektörde özelleştirme ardından hammadde fiyatları genel olarak
sektörün öncü firmaları tarafından açıklanan fiyatlar doğrultusunda gelişmekte ve ufak yerel
firmalar bu fiyatları takip etmektedirler. Ufak yerel firmaların da devamlı çalıştıkları ve zaman
içerisinde geliştirdikleri ilişkiler çerçevesinde alımlar yaptıkları bağcılar bulunmaktadır. Ancak
iki yıl öncesinde kadar tıpkı büyük firmalar gibi yerel firmalar da bağcılara ihtiyaca bağlı ön
ödeme veya avans verebilmekte iken günümüzde zorlaşan piyasa koşulları (artan vergi
maliyeti, düşen şarap tüketimi vb) nedeniyle bu pek mümkün olamamaktadır.
Küçük ve düşük fiyatlı şarap üreten yerel firmalar açısından hammaddeye erişim elbette
ancak sahip oldukları mali güç ile orantılı olarak gerçekleşebilmektedir. 2007 yılı hammadde
temini açısından sorun yaşanan ilk yıl olmuştur. Bölgede yetiştirilen üzümlerde şaraplık
20
çeşitlerin ağırlığı %90 iken %70’e düşmüştür. Genelde yaşlı bağlarda kalitesiz ürün nedeniyle
bağların sökülmesi buna neden olmuştur. Tarım sektöründe teşvik olmaması, gübre ve mazot
maliyetlerinin çok yükselmesi, üretim merkezlerinde elektrik ücretlendirmelerinin artması yani
kısaca ziraat giderlerinin artması bağcılıkta ve şarap üretiminde üreticinin zayıf düşmesine
neden olmakta ve ekonomik olarak istenilen kaliteli üzüm üretimine seri ve etkin bir şekilde
geçişin engellemektedir. Bununla birlikte şarap sektöründe yaşanan dönüşüm ve kaliteli şarap
üretimine yönelim sonucunda artık bağ sahipleri de kalitesiz üründen uzaklaşmaktadır.
Yapıncak ve semillon gibi sofra şaraplarında tercih edilen üzümlerin üretimine devam
edilmesinin en önemli nedeni daha düşük maliyetli olmaları ve üreticilerin bu üzümleri daha
kolay alabilmeleridir. Bağcıların çok düşük gelir elde etmesinin ardında yatan neden dürüst
çalışan ancak mali güce sahip olmayan firmaların şarabı iyi bir fiyata satamamasıdır. Firmalar
bağcıdan iyi fiyata ürün alma esnekliğini kazanamamaktadırlar.
Hammaddede çözülmesi gereken temel sorun bağcının gelirini artıracak ve üreticiyi bağcılık
sektöründe kalmaya ikna edecek gerekli ekonomik iyileşmenin sağlanmasıdır. Bağcılık ve
şarapçılık arasındaki birbirine bağımlılık ancak birbirlerinin iş ortakları olduğu ve bu stratejik iş
ortaklığı her iki taraf için de verimli ve gelir getirici bir şekilde olduğu takdirde bölgenin
ekonomik büyümesine faydalı olacaktır. AB ile rekabet edebilmek için AB kalite ve
normlarında çok daha yüksek kalite ürün yetiştirilmelidir.
• Nitelikli İşgücü (Yüksek/+1)
Sektörde nitelikli işgücü ihtiyacı farklı aşamalarda farklı düzeydedir. Üretim aşamasında
çiftçilerin bilgilendirilmesi ve kaliteli ürün üretimi hakkında bilinçlendirilmeleri gerekmektedir.
Ancak görüşülen kurumlar işgücü konusunda sorun yaşamadıklarını belirtmişlerdir. En fazla
işçilik ve bakım gerektiren üretim bağdadır. Bu insan gücü yüküne karşılık ürün çok düşük
fiyatla satıldığı için bağcılıktan daha fazla gelir getiren ürün üretimine yönelim bulunmaktadır.
Kampanaya zamanında işçi sayısı artmaktadır.
Bununla birlikte büyük üreticiler açısından değil ancak küçük üreticiler açısından işçiler yöre
halkından oluştuğu için bu alanda hiç sorun bulunmamakla birlikte küçük üreticiler yüksek
ücretli kaliteli eleman çalıştıramamaktadır. Bu tip elemanlara yeterli maaş verilememektedir.
Fermantasyon takipleri için laboratuarda teknik eleman 1 kişi olsa da üreticiye bu eleman
yetmektedir. Bununla birlikte son zamanlarda şarapçılık sektöründe görülen dönüşüme bağlı
olarak birçok kişi işsiz kalmıştır. Denetime yönelik işgücünün ise kendi içerisinde geliştirilmesi
gerekmektedir. İmza karşılığında gıda denetimi etkin bir şekilde işlememektedir.
21
• Fiziki Altyapı (Yüksek/+1)
Tekirdağ bölgesinin özellikle Şarköy-Mürefte-Uçmakdere hattının dünyanın bağcılık ve
şarapçılığa en uygun bölgesi olduğu tespit edilmiştir. Bölge coğrafi yapısı ile ürün geliştirmeye
çok uygundur. Ülkedeki tüm şarap üreticilerinin ya tesisleri buradadır ya da üzümlerini
buradan almaktadırlar. Burada en büyük sorun bağ arazilerinin yapılaşma tehlikesidir. İskan
planlarının bağ arazilerinin korunması ve özellikle bağ söküm süreçlerinin bölgeye yönelik bir
planlamaya uygun olarak yapılması gerekmektedir. Özellikle Mürefte bölgesinde arazi
yapılarının ufak olması, ailevi nedenler ile parçalanan bağların bir kısmının inşaata açılması
bağların bütünlüğünü bozmakta ve verimli tarım arazilerinin konutlaşarak yok olması
sonucunu doğurmaktadır. Bölgenin bin yıllardır bağcılık yaptığı bilinmektedir. Bölgede var
olan tarihi kalıntılar, İstanbul gibi bir metropole olan yakınlık ve özellikle Yunanistan ve
Bulgaristan’a olan ulaşım ağları bölgenin bağ-şarap ekseninde gelişmiş bir turizm merkezi
olmasına da imkan sağlayacaktır. Bununla birlikte Hoşköy’de bulunan manastır ve diğer tarihi
kalıntıların Ortodoksların hac mekanı olması buraya yönelik turist akışını da yükseltecek bir
imkandır.
Diğer taraftan bölgede mahzencilikle ilgili altyapı problemi bulunmaktadır. Mevcut durumda
firmalar kendi imkanlarıyla stok yapabilmektedirler. İleride talep artışından kaynaklanan bir
üretim artışı olması durumunda stoklama ile ilgili problem yaşanabilir. Örneğin, Moldova ile
karşılaştırıldığında bölgenin mahzencilik bakımından oldukça geri olduğu görülmektedir.
Halihazırda bazı üreticiler stoklarda bekletilen şaraplar satılmadan yeni şarap üretimi
yapmakta zorlandıklarını ve sirkeye dönmüş şarapların sirke üretimine yönlendirilmesine
kadar olan süre zarfında bu şarapların mahzenlerinde tutulması nedeniyle yeni üretimlerini
saklamada güçlük çektiklerini ifade etmişlerdir.
9.5.2
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek/+1)
• İç Piyasada Rekabet (Yüksek/+1)
Sektörde
rekabet
büyük
firmalar
ile
küçük
yerel
firmalar
ayrıştırılması
yapılarak
değerlendirilmelidir. Büyük firmaların üretim giderleri içerisinde özel şişe tasarımı ve üretimi,
kaliteli mantar, etiket tasarımı, markaya yönelik ayrı pazarlama giderleri, reklam gibi farklı
maliyetler de ortaya çıkmaktadır. Bu firmalar açısından bandrol sisteminin hayata geçirilmesi,
merdiven altı olarak tabir edilen kayıt dışı şarap üretiminin azalmasına neden olmakta ve
piyasaya sundukları ürün fiyatlarında karşılaştıkları haksız rekabetin azalmasını sağlamaktadır.
22
İç piyasada rekabeti bozan en büyük etken kayıt dışı “şarap” olarak ifade edilen ancak
gerçekte şarap üretim tekniklerinden bağımsız olarak üretilen “merdiven altı ucuz şarap”
üreticileridir. Ancak bununla birlikte bandrolü ürün bazında kullanılması üretici açısından güç
bir uygulama olarak nitelendirilmektedir.
Tüketicinin bilinçlenmesi ve markalaşma gerekmektedir. Ancak gerçek markalaşmanın
merdiven
altı
üretimin
durması
ve
tüketicinin
bilinçlenmesi
ile
mümkün
olacağı
düşünülmektedir. Son iki yıldır bir dönüşüm yaşanmaktadır. Geçiş sürecinde kaliteli, bilinçli
üreticiye geçiş olmak zorundadır. Geçiş döneminde ayakta kalan firmalar kaliteye yönelmek
istemekte ve kurumsallaşma yönünde adım atmaktadırlar. Firmaların genel yaklaşımı günü
kurtarmak ve kısa vadeli üretim üzerinde olurken dönüşüm ile birlikte uzun vadeli üretim
hedeflerinin ve pazar açılımlarının firmalarca kabul edilmesi beklenmektedir.
• Yatırım (Orta/0)
Sektörde birleşme ve stratejik ortaklıklar bulunmamaktadır. Tarihi olarak aile şirketleri
önemlidir ve sektörde güçlüdürler. Sektöre büyük firmaların ve yatırımcıların girdiği
görülmektedir. Mürefte yatırımda geriye gidiyor denilmektedir. Bunun en büyük nedeni son
zamanlarda yaşanan sorunlardır. Ancak bununla birlikte bölge yatırımcıları ve üreticileri
Bulgaristan örneğine de dikkat çekmektedir. Günümüzde Bulgaristan’a yabancı yatırım
yönelmekte ve ülkenin ucuz işgücü, verimli toprakları değerlendirilerek şarap üretimi
geliştirilmektedir. Şarap üretimi katma değeri çok yüksek olduğu için kaliteli ürünlerde kar
marjı çok yükselmektedir. Türk firmalar Bulgaristan’a yatırım yapma şansını fark etmemelerini
sektörün içine kapalı profile sahip olmasının bir sonucu olarak değerlendirmişlerdir. Sektör iç
dinamiklerin etkin olması nedeniyle sadece Türkiye odaklı düşünmektedir. Yabancı markaların
Kırklareli’nde bağ aldıkları ve yatırım yapacakları bilinmektedir. Yabancı sermaye güçlü
sermaye
yapısı
ile
kolaylıkla
tesis
inşa
edip
Türkiye’nin
potansiyelini
kolaylıkla
kullanabilecektir. Bu iç piyasada rekabet açısından önemli bir gelişmedir. Bağcılıkta kredi
kullanımı çok düşük düzeyde (%0,8) olup, şarap işletmelerinden üreticilerin avans kullanımını
(%21,1) zorunlu olabilmektedir. Bu durum ürün satışında pazarlık gücünün kaybolmasına
neden olabilmektedir.
• Ar-Ge Yenilikçilik Kabiliyeti (Yüksek/+1)
Teknoloji, laboratuar tarım için çok önemlidir. Araştırma önemlidir ancak ar-ge maliyetleri
nedeniyle ancak büyük firmaların yapabildiği bir yatırım olmaktadır. Bununla birlikte
23
sektördeki dönüşüm ve özellikle merdiven altı üretimin azalması ile birlikte şarap üretim
tekniklerini geliştiren ve yenilikçi üretim yapan firmaların piyasa koşullarının iyileşmesini
takiben yatırımlarına devam etmesi beklenmektedir. Ar-ge kaliteye yönelme küçük
işletmelerde de görülmekte ancak laboratuar bazılarında bulunmaktadır. Bu noktada yine en
önemli sorun denetimden geçmektedir. Birçok firma kendi şarabının alkolünü, kimyasal
boyutunu bilmiyor önemsemiyor denilmektedir. Ancak dönüşüm ve rekabetçi yapının gelmesi
ile bu firmaların ayakta kalamayacağı ve bilimsel olarak üretim yapan firmaların gelişme
göstereceği düşünülmektedir. Şarap üreticileri üretim teknik bilgileri gelişmek zorundadır.
Tüzükte belirtilen oranlar piyasaya çıkan üründe geçerli olmamaktadır. 1932 yılında bu yana
üretim yapan bir kuruluş, şarap üreticilerinin laboratuarsız üretim yapamayacaklarını ancak
maliyetin çok yüksek olması nedeniyle ortak laboratuar kurma yoluna gidilebileceğini ifade
etmiştir. Böylelikle ürün kalitesine göre fiyatlandırma yapılabilecektir.
9.5.3
Talep Koşulları (Orta/0)
• Yurtiçi Talep (Orta/0)
Yurtiçi talepte düşüş
yaşanmaktadır.
Görüşülen
tüm şarap
üreticileri 1990’lar ile
karşılaştırıldığında iç piyasada şarap satışlarında oldukça belirgin (bazı üreticiler %50’ye yakın
olarak ifade etmişlerdir) düşüşlerin yaşandığını belirtmişlerdir. Büyük firmalardan biri
tarafından yapılan açıklama oldukça dikkat çekicidir. Firma temsilcisi şarap satışlarında
restoranların yüksek fiyatlandırma politikalarının olumsuz etkilerine dikkat çekmektedirler.
Öte yandan ithal şaraplar yerli şaraplardan daha düşük fiyata satılmaktadır. Üstelik tüketici
açısından aynı kalitedeki bir Türk markalı şarap yerine yabancı markalı bir şarabı almak daha
cazip görünmektedir. Türkiye’de ikili bir piyasa yapısı bulunmaktadır. Yıllardan beri şarap
üreticileri sofralık şarap ve kaliteli yüksek fiyatlı şarap olarak ikiye bölünmüş durumdadır. Bu
tüketici ile ilgilidir. Tüketici de sofralık ve ucuz şarap üreticisi ve şarabı damak zevkiyle içen
ve daha yüksek fiyat verebilen bir kesim olarak iki grupta toplanmaktadır. Şarap tüketicisine
yönelik çalışmalar, şarap kültürünün geliştirilmesi amacıyla yapılmamıştır. Şaraba kültür içkisi
olarak bakılmamış, tüketiciye yönelik bilgilendirme etkin bir şekilde hayata geçirilememiştir.
Şarap bölgeleri de yeni yeni kültür ve gurme turları ile şarap tüketicisini kendi bölgelerine
çekmeye başlamaktadırlar. Örneğin bir üretici Mürefte şarap memleketi olduğu halde
bölgenin bu yönde hiç tanıtımı olmadığına dikkat çekmiştir. Genel olarak iç pazarda ürün
satışında rakı ile rekabet edilmektedir. Yurtiçi satışlarda genel olarak tüm katılımcılar belirgin
bir düşüş olduğunu ifade etmişlerdir. Satışların azalması sonucunda stoklar ve depolar büyük
24
oranda doludur ve yeni ürünlerin saklanabilmesi için eskilerin satılması da gerekmektedir. Bu
üretici açısından gerek maliyet gerekse pazarlama alanında önemli bir sorundur. Yurtiçi
satışları Ülkenin Batı kesimlerinde özellikle turizm tesisleri odaklı olarak gerçekleşmektedir.
Dini inanışlar nedeniyle şarap çok yaygın bir şekilde tüketilmemekte olup yabancı turist şarap
tükettiği için turizm bölgeleri en yüksek şarap tüketilen bölgeler olmaktadır.
• Yurtdışı Talep (Orta/0)
İhracat artmamakta ancak 1.5 milyon ton civarında artan bir ithalat gerçekleşmektedir.
Türkiye’nin aslında markalaşmış şarapları olduğu halde dünya piyasalarındaki yeri oldukça
kısıtlıdır. Birçok firmaların yurtdışı ihracatı bulunmaktadır ancak bunlar hacim olarak düşük
olduğu gibi çoğu kendi markaları yerine başka marka altında bu ihracatı gerçekleştirmektedir.
Türk şarabı ile ilgili ciddi bir markalaşma ve bölgesel farklılaşma çalışmalarına gidilmesi ve
kaliteli şarap üretiminin dünya pazarlarındaki payının yükseltilmesi gerekmektedir.
İhracat aşamasında yaşanan en büyük sorun analizde ortaya çıkmaktadır. Türkiye’ye ithal
edilen şaraplar büyük bir kolaylık ile ülkeye sadece 2 analiz ile sokulabilirken ülke dışına
yapılan ihracatta bu sayı oldukça fazladır ve maliyet çok yüksektir. Bununla birlikte bağımsız
akredite bir laboratuarın bulunmaması büyük sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bölgede bir
laboratuar vardır, analiz yapılıyor ancak şarabın yeniden devlet tarafından denetlemesi
gerekirken Mey şirketi laboratuarı bu görevi üstlenmiştir. Rakip firmanın şarabı onaylaması
rekabet açısından tehlikeli bulunmaktadır. Bağımsız denetleme mercileri oluşturulması
gerekmektedir. Tarım İl Müdürlüğü kontrolünde denetim yapılmakta ve her üç ayda bir
denetleyerek ihracatçı firmaları onaylanmaktadır. Oysa tüm ihracatçıları Mey firması
denetlemektedir. Firmalar bunun rekabet açısından rekabeti bozucu bir etkisi olduğu
düşünmektedir zira her bu belge firmaya gitmektedir. Laboratuarın bağımsız olarak
oluşturulması gerekiyor. Akreditasyonda ihracat açısından maliyet sorunu da yaşanmaktadır.
İhracatta Fransa, İspanya, İtalya ile rekabet etmek çok zor olarak görülmektedir. İhracat
yapılan ülkelerden başında İngiltere gelmektedir.
9.5.4
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek/+1)
• Eğitim ve Araştırma Kurumları (Yüksek/1)
Bölgedeki eğitim ve araştırma kurumlarının çok etkin, detaylı ve güncel çalışmaları
bulunmaktadır. Bununla birlikte sektörün iyileştirilmesine yönelik çok ortaklı projeler
yürütülmekte ve üreticiler ile ortak çalışmalara gidilmektedir. Sektör temsilcilerinin eğitime
25
destek verdikleri görülmektedir. Bölgedeki eğitim ve araştırma kurumlarının iyi eğitimli,
yüksek kaliteli bir insan gücü bulunmaktadır. Bu bölge için büyük şanstır. Bölgenin
gelişiminde eğitim ve araştırma kurumları ile yürütülen çalışmaların geliştirilmesi büyük önem
taşımaktadır. Özellikle Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Namık Kemal Üniversitesi
Ziraat Fakültesi ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu bu konuda önem verilmesi gerekmektedir.
Örneğin 2007 yılında Şarköy İlçesi bağcılığında özellikle son yıllarda üzüm üreticileri aleyhine
yaşanan olumsuz gelişmeler sonucunda üreticilerin gelirlerinin düşmesi nedeniyle bağ
alanlarının hızla azalmakta olduğunun belirlenmesi üzerine, “Şarköy Bağcılığını Geliştirilmesi
Projesi” adı altında bir proje geliştirilmiştir. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar: Tekirdağ Valiliği İl
Özel İdaresi, Tekirdağ İl Tarım Müdürlüğü, Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Namık
Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Şarköy İlçe Tarım Müdürlüğü, Şarköy Meslek Yüksek
Okulu, Şarköy Ziraat Odası ve Şarköy Belediyesi ve Yörenin Diğer Belediyeleridir. Bu projenin
çok ortaklı yapısı bölgedeki işbirliği ve ortak çalışma kültürünün de bir yansıması olarak kabul
edilmektedir.
Proje tespitleri Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Şarköy Tarım
İlçe Müdürlüğü ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu tarafından yapılan çalışmalar ile yapılmış ve
yöre bağcılığının mevcut durumu ile teknik, ekonomik ve sosyal boyutları itibariyle sorunları
belirlenmiştir. Yörede pazar değeri son yıllarda oldukça düşen çeşitlerin ağırlıkta olduğu,
üreticilerin üzümlerin satış fiyatlarının belirlenmesinde pazarlık gücünün olmadığı, kooperatif
ve birlik şeklindeki üretici örgütlenmelerinin olmadığı ve üzümü şarap dışında değerlendirme
olanaklarının çok düşük düzeyde olduğu ve bu durumun yörede bir pazarlama ve işleme
sorunlarının varlığını ortaya çıkardığı belirlenmiştir. Ayrıca; telli terbiye sistemleri kullanılarak
modern bağcılığın oldukça düşük oranlarda yapıldığı, mekanizasyon düzeyinin düşük olduğu,
bağ hastalık ve zararlıları ile yetersiz mücadele, bakım vb. uygulamalardaki yetersizlikleri
üzüm üretiminde miktar ve kalite kayıplarına yol açmaktadır. Üzüm üreticileri ve üzümü
hammadde olarak işleyen ilgili gıda sanayi sektörünü ilgilendiren bu sorunlar ile yöre
bağcılığının mevcut durumu mevcut durum aşağıda belirtilen kuruluşların katkısı ile yapılan
toplantılarda sektördeki yöre ve ülke boyutundaki gelişmeler dikkate alınarak tartışılıp analiz
edilmiş ve yine aşağıda ana faaliyetleri yer alan projenin uygulanması kararına varılmıştır. Bu
şekilde oluşturulan projenin tanıtımı, 11 Ocak 2008 günü Şarköy İlçesi Öğretmen Evi’nde
köylerin muhtarları, çeşitli tarımsal kooperatif yöneticileri ile üreticilerin katıldığı toplantıda
yapılmıştır. Bu toplantıda aynı zamanda, fidan aşı kalemi, bağ direği, tel vb. destekleme
materyali taleplerinin toplanması muhtarlar aracılığıyla toplanmaya başlanmıştır.
26
Şarköy Bağcılığını Geliştirilmesi Projesi
Proje Faaliyetleri:
1-EĞİTİM ÇALIŞMALARI:
1. Bağcılığı ana faaliyet konusu alan bir üretici örgütünün kurulması için Tarımsal Örgütlenme Eğitimi, Sağlıklı
materyal kullanımından başlayan üzümün ismine doğru olarak yetiştirilmesine, değerlendirmesine ve
pazarlanmasına kadar tüm konularda üzüm üreticilerine ve üzümü işleyen gıda sanayi müteşebbislerini hedef
alan konu uzmanları desteğinde Eğitim Toplantıları,
2. Konu uzmanları ile Uygulamalı Pratik Eğitim Çalışmaları,Konu uzmanları desteğinde Teknik Geziler,
3. Yöre tanıtımı için Bağ Bozumu Etkinliği,
2-ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI:
1. Yöreye uygun telli terbiye sistemlerinin belirlenmesi denemesi,
2. Yöreye uygun yeni üzüm ve anaç çeşitlerinin adaptasyonu denemesi,
3. Yörede sofralık üzüm yetiştiriciliğinde sulama olanakları,
3- DESTEKLEME ÇALIŞMALARI:
1. Üzüm Üreticilerine Amerikan Asma Fidanı Dağıtımı,
2. Üzüm Üreticilerine Aşılı Asma Fidanı Dağıtımı,
3. Üzüm Üreticilerine Kaliteli Üzüm Çeşitlerden Aşılama Materyali Dağıtımı,
4. Telli Terbiye Sisteminde Bağ Direği ve Tel vb. Malzeme Desteği için Üzüm üreticilerinden talep toplanması ve
verilen destekleme materyalinin üretici tarafından bakım ve yetiştiricilik uygun olarak yapılmasının teknik
personel tarafından yapılacak denetimler ile sağlanması esaslarına dayandırılmıştır.
4- ALTYAPI OLANAKLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ:
1. Hastalıklar ve zararlılarla mücadelede erken uyarıya olanak tanıyacak meteorolojik rasat istasyonlarının
kurulması,
2. Gübreleme ve anaç seçimine yönelik uygulamaları yönlendirecek toprak tahlillerinin yapılması.
Proje ile ilgili tespitler:
•
Yukarıda sayılan proje faaliyetleri yürütücü kuruluşların personelinden oluşturulan ve görev tanımları yapılan;
Proje Yürütme Kurulu(5 kişi), Proje Teknik Komisyonu(12 kişi), Destekleme Materyali Dağıtım ve İzleme
Komisyonu(8 kişi), Eğitim-Yayım ve Tanıtım Komisyonu(5 kişi) ile Hastalık ve Zaralılarla Erken Uyarı Sistemi
Komisyonu(4 kişi) tarafından gerçekleştirilmiştir.
•
Toplam 29 yerleşim birimi Şarköy Merkez, Mürefte, Hoşköy ve Çınarlı ve Yörgüç olmak üzere toplam 5 gruba
ayrılmış ve bu noktalarda aşağıda belitlen konularda toplam 20 eğitim toplantısı yapılması programlanmıştır.
Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve Şarköy
Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü’nde görevli toplam 23 eğitici uzmanın görevli olduğu bu eğitim toplantıları
gerçekleştirilmiştir. Bugüne kadar eğitim toplantılarından 10 adedi gerçekleştirilmiş olup katılan üretici sayısı
427 üretici katılmıştır.
•
Eğitim toplantılarına üretici katılımlarının, bağcılığın yerine alternatif ürün zeytin yetiştiriciliğinin söz konusu
olduğu Şarköy Merkez, Mürefte ve Hoşköy’de bir miktar düşük olduğu gözlemlenmiştir.
•
Yörede planlanan araştırma denemelerinin tesis edilmesi için uygun üretici ve arazi tespiti çalışmaları
yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Telli Terbiye Sistemleri ile Sofralık Üzüm Yetiştiriciliğinde
Sulama denemeleri için uygun üretici ve arazi belirlenmiştir. Bu konular için proje teklifleri Tarımsal
Araştırmalar Genel Müdürlüğü’nün uygun görüşleri ile başlamak üzere hazırlanmıştır. Yöreye Uygun Yeni
Çeşitlerin Adaptasyonu denemesi için arazi tespiti başta olmak proje teklifi hazırlanması ile ilgili ön
değerlendirmeler devam etmektedir.
•
Yöre üreticilerinin desteklenmesi amacıyla daha önceden belirlenen destekleme şartları çevresinde üretici
tarafından geri ödemesiz olarak dağıtılmak üzere Amerikan Asma Fidanı, Aşılı Asma Fidanı, Aşılama
Materyali(Aşı Gözü) ve yine belirlenen şartlarda geri ödemeli olarak dağıtılmak üzere Bağ Direği, Tel vb.
talepleri araziye dayalı gözlemlere dayalı olarak incelenmiştir. Bu amaçla Proje Teknik Komisyonu tarafından
oluşturulan ekip çalışmaları ile arazide toplam 7 gün süreli incelemeleri ile taleplerin değerlendirilmesi
yapılarak desteklemelerden faydalanması gereken üreticiler belirlenmiştir. Dönem içerisinde Amerikan asma
fidanları ile aşılama materyali dağıtımları gerçekleştirilmiş olup aşılı fidan ile bağ direği, galvanizli tel vb. temini
sonrası dağıtılacaktır.
•
Proje çalışması içerisinde üreticilere bağ hastalık ve zararlılarla mücadelede erken uyarılar yapılmasına olanak
tanıması amacıyla Proje Yürütme Kurulu kararıyla Şarköy Merkez ve Çınarlı yerleşim birimlerinde 2 adet
meteorolojik rasat istasyonu tesis edilmesi planlanmıştır. Bu istasyonların temini ve tesisi konusunda Tarım İl
Müdürlüğü Bitki Koruma Şube Müdürlüğü çalışmalarını yürütmektedir.
•
Yeni tesis alanlarda uygun anaç seçimi yanında, mevcut bağ alanlarında uygun gübreleme tavsiyeleri
yapılmasına olanak tanıması amacıyla 52 üreticinin arazilerinden alınan toplam 141 numune alınmıştır. Bu
numunelerin Tekirdağ Ticaret Borsası laboratuarında analizleri yapılmaktadır. Bu analizlerin tamamlanması
sonucunda Proje Teknik Komisyonunca düzenlenecek bitki besleme programları üreticilere iletilecektir.
Kaynak: Şarköy Bağcılığı Geliştirme Projesi, Dönem İzleme ve Değerlendirme Raporu (01.01.2008-27.02.2008)
9.5.5
Devlet (Orta/0)
• Sektörel Politika ve Düzenlemeler (Düşük/-1)
27
Türkiye’de şarap üretimine ilişkin belirli bir mevzuat yoktur; şarap 4733 sayılı “Tütün, Tütün
Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumunun Kurulması Kanunu” ile 4250 sayılı
“Alkol ve Alkollü İçecekler Kanunu” kapsamında ele alınmaktadır. Piyasa Tütün, Tütün
Mamulleri ve Alkollü İçecekler Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) ve Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir. Üzüm bağları kaydı bulunmaması nedeniyle,
arazilerle ilgi bilgi bulunmamaktadır. Üretim verisi oldukça sınırlıdır; veri sadece ortalama
239.000 hektolitre üretim olduğunu gösteren 2003-2005 yılları için mevcuttur. Üzüm
yetiştiriciliği içi izin alınması gerekmemektedir. Üzüm bağlarındaki değişiklikler ve asma
yoğunluğu kayıt altına alınmamıştır. Önolojik (şarap bilimi) uygulamalar ve etiketleme AB
standartlarına göre düzenlenmemiştir. Şeker ve diğer tatlandırıcılarla tatlandırmaya izin
verilmemektedir. Sektöre hiçbir piyasa müdahalesi veya fiyat desteği sağlanmamaktadır. Türk
üzüm üretimi esas olarak taze sofralık üzümler (%45), kurutulmuş üzümler(%35) ve %15lik
kısım da alkollü içecekler için kullanılmaktadır. Alkollü içecekler için kullanılan üzüm üretiminin
çoğu distile alkollü içkiler, sadece dörtte biri ise şarap için kullanılmaktadır (Tarama Raporu,
2006).
Türkiye AB müzakere sürecinde OTP’ye uyum sağlama amacıyla bir takım düzenlemeler
yapmaktadır. 10.04.2005 tarih ve 25782 sayılı resmi gazetede yayımlanan Uluslararası Bağ ve
Şarap Örgütüne üyelik anlaşması, 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu, 08.09.2004
tarih ve 25777 sayılı resmi gazetede yayımlanan İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik,
13.06.2004 tarih ve 25491 sayılı resmi gazetede yayımlanan Revize TS 101 Sofralık Üzüm ve
Standardının Dış Ticarette Zorunlu Olarak Uygulamaya Konulmasına İlişkin Tebliğ, 2002 tarih
ve Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurulunun (TAPDK)
Teşekkülüne İlişkin Kanun, 23.10.2004 tarih ve 25622 sayılı resmi gazetede yayımlanan
Şarap Üretimi ve Piyasaya Arzı ile İlgili Tebliğ ile 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı resmi
gazetede yayımlanan Bağcılık Yönetmeliği önemlilerinden bazılarıdır (Kiracı ve diğerleri, )
Özelleştirilmiş ürünlerle ilişkili olarak yasal çerçeve ve kurumsal gereksinimler kısıtlı ölçüde
müktesebatla uyumlu durumdadır. Şarap sektöründe Türkiye, devam eden Ortak Piyasa
Düzenlemeleri reformunun gelecekteki sonuçlarını da göz önünde tutarak, AB ile uyumlu
şaraplık bağ kaydı kurmalı ve önolojik uygulamalarla uyumu sağlamalıdır Coğrafi işaret
koruması TRIPS anlaşmasının 23.maddesiyle uyumludur. (Tarama Raporu, 2006).
Türkiye üzüm ve ürünleri desteklemelerinde tüm tarımsal ürünlere yapılan Doğrudan Gelir
Desteği, mazot ve gübre destekleri haricinde bir destek bulunmamaktadır. Dış ticaret
açısından ise, sofralık üzüm ihracatında ton başına 2003 yılında 50 $,2004’te 45 $ olarak iade
verilirken, 2005’te bu iade girdilerden muafiyet şeklinde uygulanmaya başlamıştır(Uysal,
28
2007). 2003 yılından itibaren şarap ithalinin serbest bırakılmıştır. ÖTV, KDV ve gümrük
vergileri alınmaktadır. Fakat gümrük birliği tercihli ticaret rejimi çerçevesinde şaraplarda kota
dahilinde ürünler için sıfır gümrük vergisi uygulaması bulunmaktadır. Kota harici miktarlar için
%50 ad valorem vergi alınmaktadır (Kiracı, 2008).
Sektör ile ilgili olarak Tarım Bakanlığı ve TBMM’ye yönelik sektör bilgileri iletilmiş ve lobicilik
Türkiye genelinde faaliyet gösteren üretici ve sektör örgütleri vasıtasıyla gerçekleştirilerek
ÖTV’nin azaltılmasında etkili oldu görüşü hakimdir. Üreticiler sivil toplum örgütlerinin
bulunduğunu ancak bu lobilerin genelde sofralık üzüm için çalıştıkları düşüncesindedirler.
Sektörün gelişiminde devlet desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. AB’de var olan kaliteli menşei
esaslı köken kontrollü bağcılığa geçiş gerekmektedir. Bu büyük önem taşımaktadır. AB’nin
istediği kalite ve normlarda çok daha yüksek kalite ürün yetiştirilmelidir. Ancak bu öncelikle
AB norm ve kalite kurallarının bilinmesi ve Türkiye’nin rekabet gücünün tespitinde bu
etkenlerin de göz önüne alınarak gerekli destek ve teşviklerin hayata geçirilmesi ile
mümkündür. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artması, maliyetlerin yükselmesine neden olmuştur.
Şarap firmalar bu noktada yaş üzüm fiyatlarını düşürerek maliyetlerini dengelemek
istemektedirler. Bu nedenle üreticiye yönelik teşviklerin sadece çiftçiyi değil aynı zamanda
şarap sektörünü de hedeflemesi önem taşımaktadır.
Bandrol uygulaması merdiven altına yönelik olarak çıkartılan etkili bir uygulamadır ancak
sistemin üretici açısından açık, net ve işletebilir hale getirilmesi gerekmektedir. Denetim
Tarım İl Müdürlüğü Bandrol Şubesi yapmaktadır. Denetimlerin ve sistemin işleyişi hakkında
bilgilendirme ve üreticiler ile ortak bir strateji dahilinde merdiven altı ile mücadele
gerekmektedir.
9.6
Sonuç ve Öneriler
Tekirdağ bölgesi bağcılık ve şarap sektörleri açısından çok yüksek rekabet gücüne
sahiptir. Bu sektörlerin bölgenin ekonomik kalkınmasına aktif ve etkin rol almaları gereği
tartışmasızdır. Bölge deniz kenarında, verimli bağ arazilerine, en ideal eğim ve iklimsel
özelliklere sahiptir. Tekirdağ gerek tarihi dokusu ve bölgesel kültürü ile gerekse İstanbul gibi
dev bir metropole ve Avrupa’ya olan yakınlığı ile strateji oluşturmada büyük önem taşıyan
erişilebilirlik-yakınlık kriterlerinin hepsini yerine getirmektedir. Yapılması önemle önerilen
bölge için bağcılık ve şarap üretimi sektörü odaklı stratejik kalkınma mastır planının
hazırlanmasıdır. Bölge, yenilikçi, istekli ve iyi niyetli sektör temsilcileri ve sahip olduğu
29
akademisyen kalitesi ile bu tip bir çalışmanın hazırlanması ve hayata geçirilmesi için gerekli
tüm nitelikli insan gücü koşulları barındırmaktadır. Bu noktada Tekirdağ Valiliği’nin vizyoner
yaklaşımı ve bölgenin rekabet gücüne yönelik öncelikli çalışmalarının, planlanma, yönetim ve
uygulama süreçlerinde ilgili tüm tarafların katılımları ve öngörülen stratejilerin hayata
geçirilmesinde büyük önem taşıyacaktır.
Bölgeye yönelik öneriler aşağıda verilmektedir. Bölgenin ve sektörün sahip olduğu
potansiyelin doğru bir şekilde kullanılmasının Tekirdağ’da yaşanan kırsal bölgelerde genç
işsizliği, iş tatminsizliği, gelir düşüşü ve tarım arazilerinin sanayiye bölgelerine daha da kötüsü
emlak pazarına dönüşümü sorunlarına çözüm olacağı düşünülmektedir. Önerilen bölgenin
(Şarköy-Uçmakdere arasında kalan bölge ekseninde) bağcılık ve şarap alanlarının
“bağ ve şarap kültürü, üretimi ve turizmi bölgesi” olarak yapılandırılmasıdır. Bu
yapılanma çalışmasının dayandığı en temel unsur bağcı ve şarap üreticisi arasında stratejik iş
ortaklığı ortamının yaratılması ve ekonominin tüm oyuncularının bu yeni iş ortamından fayda
sağlayarak sürdürülebilir tarım ve büyümeyi elde edebilmeleridir. Önerilen yeniden
yapılanmanın ana başlıkları aşağıda belirtilmektedir:
•
Bölgede öncelikle bağ alanlarının tam olarak belirlenmesi ve bu arazilerin analizlerinin
yapılarak hangi tip üzüm üretiminde en yüksek kalitenin elde edileceği konusunda
çalışmaların yapılması, üzüm çeşitlerinin en uygun yetiştiği agro ekolojik zon
tanımlamalarının yapılması ve bağların sınıflandırılmasına yönelik kayıtlar tutulması;
•
Bağ ekim ve söküm işlemlerinin bölgenin coğrafi yapısı ve rekabetçi konumu göz
önünde bulundurularak Tekirdağ ili bağcılık ve şarap sektörü için özel olarak
yapılandırılmış bir mastır plan dahilinde kontrol edilerek yapılması (AB örneğine
olduğu gibi izne tabi olmak koşulu getirilebilecektir.);
•
Bağ arazilerinin (bu uygulama tüm tarım arazileri için geçerli olabilecektir)
yapılaşmasına yönelik kuralların bölgenin gelişimi göz önünde bulundurularak ve tarım
arazilerinin bütünsel yapısına zarar vermeyecek şekilde, doğal panorama ile uyumlu
olarak belirlenmesi ve uygulanması;
•
Bölgenin dönüşüm sürecinde üreticilerin, sektör temsilcilerin ve ilgili tüm kurum ve
kişilerin desteklenerek bölgenin dönüşümünde aktif rol almalarının sağlanması,
•
Üretim kalitesinin yükseltilmesi aşamasında bölgenin markalaşması ve bölge
üreticisinin gerek bağ gerekse şarap sektöründe uluslararası tanıtımının yapılması;
•
Bölgesel
fonlar
ile
meslek
içi
eğitim,
laboratuar,
şarap
üretim
teknikleri,
kurumsallaşma, pazarlama, marka yaratma, uluslararası satış gibi farklı alanlarda
işletmelere destek verilmesi;
30
•
Bölge için bağcılık ve şarap odaklı yeni turizm yaklaşımının hazırlanması, ilgili
stratejilerin, eylem planlarının ve kullanılacak olan fonların tespit edilerek, turizmde
bölgenin ulusal/uluslararası tanıtımının, İtalya’da Toscana veya ABD’de Napa Vadisi
örneklerinde olduğu gibi bölgenin coğrafi, kültürel ve tarihi yapısı ile birlikte bütünsel
bir şekilde yapılması,
•
Bölgenin bağcılık ve şarap merkezi olma sürecini hızlandırmak amacıyla bölgede AB’ye
akredite olmuş bağımsız merkezi bir laboratuar kurulması,
Öte yandan bağcılık ve şarapçılık sektörlerine yönelik olarak makro düzeyde ulusal düzenleme
gerektiren bazı hususlar da bulunmaktadır. Bu hususlar öncelikle ÖTV yükünün azaltılması,
bandrol kontrollerinin etkin ve daha sistemli bir şekilde yapılması, merdiven altı üretimin
önüne
geçilmesi,
ihracata
yönelik
denetim
mekanizmasının
gelişmesi
ve
bağımsız
akreditasyon merkezlerinin kurulması, sektörün AB mevzuatı konusunda ve uyum süreci
dinamiklerinin etkileri hakkında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, AB müzakerelerinde bağ
alanlarının önemli bir kısmının yaşlı olması ve ticari üretim potansiyelinden uzak olması
nedeniyle müzakerelerde yeni üye ülkelerin bazılarına tanınan istisnalar benzeri bağ dikim
kısıtlamalarından muafiyet talep edilmesi gerekmektedir.
31