genişbantın geleceğine yönelik bir model yaklaşımı

GENİŞBANTIN GELECEĞİNE YÖNELİK BİR
MODEL YAKLAŞIMI
Dr. Muhterem ÇÖL
Sektörel Araştırma ve Stratejiler Daire Başkanlığı
Telekomünikasyon Kurumu, Ankara
e-posta:[email protected]
Özetçe
Genişbant kavramı son yıllarda sık kullanılan ve günlük
hayatın vazgeçilemeyen kavramlarından biri haline
gelmiştir. Birçok ülke bunun önemini kavrayarak yakın
geleceğe ilişkin bir genişbant stratejisi ortaya
koymuşlardır. Ancak geçmişe ait çok fazla bilginin
olmadığı genişbantın geleceğine ilişkin tahminlerde
bulunmak oldukça zordur. Bu makalede, OECD
ülkelerinden yararlanılarak genişbant erişimini etkileyen
dört faktör belirlenmiş ve Endüktif (tümevarım) bir
yaklaşımla Türkiye’deki genişbant erişiminin geleceğine
ilişkin tahminler yapılmıştır.
Anahtar
Kelimeler : Genişbant erişim, İnternet,
Tümevarım (endüktif) öğrenme
Abstract
Recently, broadband concept have often been used and
have becomed vital concept of daily life. Many countries
have introduced a broadband strategy because of an
important subject. Since there are no downward data,
forecasting about broadband’s future is very difficult. At
this paper, using OECD countries’s data, four factor
which affect broadband access have been determined
and with an inductive approach, Turkey of broadband
access’s future have been forecasted.
1. Giriş
Günümüzde bilgi toplumu olma sürecinde olan ülkelerin
kısaca internete hızlı erişim olarak adlandırılan
genişbantın gelecek yıllara ilişkin olarak tahmin
edilmesi, özellikle politika belirleme, düzenlemelerin
yapılabilmesi, üretim ve yatırım planlamaları açısından
oldukça önemlidir. Genişbant pazarı ile ilgili olarak
belirsizliğin olması durumunda ve/veya ön görülemeyen
bir gelişme yaşandığında, düzenlemeler eksik olduğu
ve/veya uygun olmadığı için sosyal ve ekonomik açıdan
kayıplar büyük olacaktır, ya da önemli fırsatlar
kaçırılacaktır. Bu çalışmada, genişbant erişimle
aralarında sıkı ilişkisi olan dört parametreye dayalı
endüktif bir yaklaşım geliştirilmiştir. OECD ülkeleri
verilerinin ele alınarak geliştirilen bu modelle Türkiye
için yakın ve orta gelecekteki genişbant erişim
tahminleri ortaya konulmuştur.
2. ENDÜKTİF MODEL
Geçmişi henüz çok yeni olan genişbant konusunda,
geçmiş yıllara ait genişbanta ilişkin veriler yeterli
olmadığından geleceğe yönelik öngörüler sunan
modeller kurmak mümkün değildir. Genişbant yaygınlık
oranının yüksek olduğu ülkelerde söz konusu tahminin
genel olarak Delphi Survey 1 yöntemiyle yapılması da
bunu göstermektedir. Ancak bu çalışmada, Delphi
Survey yönteminin dışında, geleceğe yönelik tahminin
yapılabilmesine imkân veren modeller üzerinde
durulmuştur.
Genişbantın geleceği ile ilgili olarak endüktif
öğrenmeye [15] dayalı geliştirilen model, dört ana
adımdan oluşmaktadır.
İlk
Adım:
Genişbant
parametrelerin belirlenmesi
erişimi
etkileyebilecek
Genişbant yaygınlık oranını etkileyebilecek bir çok
parametre vardır, ancak dört büyük parametre dikkate
alınmıştır. Aşağıdaki Tablo 2.1’de genişbant yaygınlık
oranını en çok etkileyebilecek parametreler ve
1
Delphi Survey: Özellikle bir teknoloji ya da bilim alanında
bir grup uzmanın görüşlerini toplayıp özetleyerek gelecekteki
gelişmeleri tahmin etme yöntemidir.
istatistiksel yöntemlerle elde edilen ilişki (korelasyon)
oranı verilmiştir.
Tablo 2.1: Genişbant yaygınlık oranı ile parametrelerin
ilişki oranları
No
1
2
3
4
a.
b.
c.
PARAMETRELER
İnternet Kullanım Oranı
Bilgisayar Sahiplik Oranı
Kişi başına düşen GSMH
Telefon Yaygınlık Oranı
İNTERNET
KULLANIMI
BİLGİSAYAR
SAHİPLİĞİ
İLİŞKİ
ORANI
(%)
79,6
76,6
70,4
51,0
Genişbant ile İnternet arasındaki ilişki:
Genişbant ile en yakından ilgili kavram İnternettir.
İnternet kullanımı yaygınlaştıkça, daha hızlı ve
sürekli erişim talebi artacaktır.
Genişbant ile Bilgisayar arasındaki ilişki:
Genişbant hizmetlerinden yararlanabilmek için
genellikle bilgisayar kullanılmaktadır. Genişbant ile
bilgisayar sahipliği arasında da yakın bir ilişki olup,
bilgisayar sahipliği arttıkça genişbant yaygınlık
oranının da artacağı söylenebilir.
Genişbant ile Kişi başına düşen GSMH
arasındaki ilişki: Gelir seviyesi yüksek olan
ülkelerde, genişbant erişimi günlük yaşamın bir
parçası haline getirenler oldukça fazladır.
d. Genişbant ile Telefon (Sabit+GSM) arasındaki
ilişki: Genişbant platformlarından biri olan DSL
platformu sabit telefon hattı üzerinden sağlandığı için,
sabit telefon hattı ne kadar yaygın olursa, söz konusu
platform ile genişbant hizmeti sunumu da o kadar
yaygın hale gelebilecektir. Diğer taraftan, GSM’in
yaygınlaşması
da
genişbantı
yakından
ilgilendirmektedir.
Genişbant yaygınlık oranı (GYO) ile İnternet kullanım
oranı (İKO), bilgisayar sahipliği oranı (BSO), Gayri Safi
Milli Hasıla (GSMH), ve telefon yaygınlık oranları
(STO) arasında güçlü bir ilişki olduğu yukarıda
belirtilmiştir. Tespit edilen bu dört (İKO, BSO, GSMH
ve TYO) parametreye göre bir ülkenin genişbant
yaygınlık oranı hakkında bilgi sahibi olmak mümkün
olacaktır (Şekil 2.2).
GENİŞBANT
YAYGINLIK
ORANI
KİŞİ BAŞINA
DÜŞEN GSMH
TELEFON
YAYGINLIĞI
Şekil 2.2: Modelin girdi ve çıktı parametreleri
İkinci Adım :
oluşturulması
Faktörlerle ilgili eğitim setinin
Otuz OECD ülkesinin herbirinin sahip olduğu İnternet
kullanım oranı, bilgisayar sahipliği oranı sabit telefon
hattı ve GSMH’sı ile genişbant yaygınlık oranları temel
alınarak oluşturulmuş olan bir eğitim seti’ne (traning
set) ait bilgiler Tablo 2.2’de sunulmuştur.
Tablo 2.2: Ülkelerin İnternet kullanım oranı, bilgisayar
sahiplik oranı, telefon kullanım oranı ve kişi başına
düşen GSMH’sı ile genişbant yaygınlık oranları
a
b
Kişi
başına
TKO
GYOe
düşen
GSMHd
c
S.No
Ülkeler
İKO
BSO
1
Meksika
16,9
13,08 62,28
6,507
3,5
2
Türkiye
15,31
5,13
85,51
4,182
3,8
:
:
:
:
:
:
:
162
45,271
31,9
30
Danimarka 52,55 65,48
Kaynak: a,b,c,d ITU 2005, [1], eOECD 2006, [2]
Dört girdi parametresi olarak GSMH’sı, İnternet
kullanım oranı (İKO), bilgisayar sahipliği oranı (BSO)
ve sabit telefon yaygınlık oranı (STO) ile çıktı
parametresi olarak genişbant yaygınlık oranı (GYO)
değerleri için sınıf aralıkları tesbit edilmiştir (Tanlo 2.3).
Tablo 2.3: Modelin girdi ve çıktı parametrelerinin sınıf
aralıkları
Çıktı
Par.
Girdi Parametreleri
SINIF
GSMH
($)
DÜŞÜK (D)
ORTA (O)
YÜKSEK
(Y)
İKO
(%)
BSO
(%)
TYO
(%)
GYO (%)
X <14
X
<25.000
25.000≤
X
<34.000
X ≤34
X ≤36
X <125
34< X
<53
36 < X
<57
125≤ X
<160
14≤ X <25
X
≥34.000
X >53
X ≥57
X ≥55
X ≥25
ise GYO
6
Eğer İKO = O
=O
7
Eğer İKO = Y ve GSMH = Y ise GYO
=Y
8
Eğer İKO = Y ve BSO = O
=Y
ise GYO
9
Eğer BSO = Y ve TSO = O
=Y
ise GYO
ve TSO = O ise GYO
Geliştirilen modelin güvenilirliğini test etmek amacı
ile on beş AB ülkesi için 2002 yılına ait
parametrelerin tahmini değerleri alınarak modele
uygulanmış çıkan sonuç ile 2002 yılında
gerçekleşen
genişbant
yaygınlık
oranı
karşılaştırılmıştır (Tablo 2.6).
Tablo 2.4: Parametrelerin sınıflandırılmış durumu
b
Eğer İKO = O ve BSO = O
=O
Dördüncü Adım : Modelin test edilmesi
Tesbit edilen bu sınıflandırmaya göre eğitim seti tekrar
düzenlenirse aşağıdaki tablo (Tablo 2.4) elde edilir;
a
5
Kişi
başına
TKO
GYOe
düşen
GSMHd
c
S.No
Ülkeler
İKO
BSO
1
Meksika
D
D
D
D
D
2
Türkiye
D
D
D
D
D
:
:
:
:
:
:
30
Danimarka
O
Y
Y
Y
Tablo 2.6: Modelin test edilmesi
Model Test
Sonucu GYO
Gerçekleşen
(2004)
GYO
Avustralya
O
O
Belçika
O
Y
3
Kanada
Y
Y
4
Çek. cum.
D
D
5
Danimarka
Y
Y
6
Finlandiya
Y
Y
7
Fransa
O
Y
8
Yunanistan
D
D
9
Macaristan
D
D
10
İzlanda
Y
Y
11
İrlanda
O
D
12
İtalya
O
O
13
Japonya
Y
Y
14
Kore
Y
Y
15
Meksika
D
D
S.No
Ülkeler
:
1
2
Y
Üçüncü Adım : Modelin eğitilmesi
Sınıflandırma çalışmalarında başarılı sonuçlar veren
yapay zeka tekniklerinden biri olan Endüktif Öğrenme
(Inductive Learning) yöntemi ile aşağıdaki kurallar
tablosu (Tablo 2.5) elde edilmiştir.
Tablo 2.5: Genişbant yaygınlık oranı ile ilgili kurallar
seti
Kural
No
Kurallar
1
Eğer İKO = D ve TSO = O ise GYO
=D
16
Hollanda
Y
Y
17
Y.Zellanda
O
O
2
Eğer BSO = D ve GSMH = D ise GYO
=D
18
Norveç
Y
Y
19
Polanya
D
D
3
Eğer İKO = D ve BSO = D ise
=D
20
Portekiz
D
O
Eğer İKO = Y ve GSMH = O ise GYO
=O
21
Slovakya
D
D
4
22
İsveç
Y
Y
23
Türkiye
D
D
GYO
24
İngiltere
O
O
25
ABD
Y
Y
Bu durumda, 2010 yılı için elde edilen tahmini değerler,
kurallar çizelgesine göre dördüncü kurala karşılık
gelmektedir. Şöyle ki;
Eğer
Test edilen on beş ülkeden on iki adedi modelin
çıktısıyla aynı sonucu vermiştir. Dolayısıyla, geliştirilen
modelin
doğruluk
derecesi
%
80
olarak
değerlendirilebilir (Çizelge 2.7).
Tablo 2.7: Modelin doğruluk derecesi
Test
edilen
örnek
sayısı
25
•
1.
2.
3.
Sınıflandırılan
örnek sayısı
Doğruluk
derecesi
(accuracy) %
21
84
Parametrelerle ilgili sınıf aralıkları (özellikle
genişbant yaygınlık oranı) günümüz şartlarına göre
düzenlenmiştir. Gelecekte parametrelere ilişkin
oranlarda gerçekleşecek artışlar, sınıf aralıklarının
tekrar düzenlenmesini gerektirecektir.
Modelin girdi parametrelerine ait geleceğe ilişkin
değerlerinin
bilindiği
(tahmin
edildiği)
varsayılmaktadır.
ve GSMH = D
D ‘dir.
ise
GYO =
Türkiye’nin 2010 yıllında İnternet Kullanım Oranı
nüfusun % 34’den düşük (% 31) ve GSMH’ı 25.000
$‘dan daha düşük (8.397 $) bir seviyede olacağı tahmin
edildiğinden, Türkiye için genişbant yaygınlık oranı söz
konusu yılda düşük seviyede (% 14’ün altında)
gerçekleşmesi ön görülmektedir. Diğer ifadeyle,
genişbant kullanıcı sayısı 9.180.000’in altında olması
beklenir 1.
Tablo 3.2: 2015 yılı girdi parametrelerine ait tahmin
değerleri
İKO
(%)
44
(O)
Model varsayımı
Genişbant süreciyle ilgili olarak Türkiye’nin de
diğer OECD üye ülkelerinin sahip olduğu
gelişmeleri göstereceği varsayılmaktadır.
İKO = D
2015 yılı
BSO
TYO
(%)
(%)
10
155
(D)
(O)
GSMH
($)
11938
(D)
2010 yılı için yapılan tahminler, kurallar çizelgesinde
birinci kurala karşılık gelmektedir.
Eğer
İKO = O ve TYO = O
O
ise
GYO =
Geliştirilen modele göre Türkiye’de 2015 yılında
genişbant yaygınlık oranı % 14 ila % 25 arasında olması
tahmin edilmektedir. Kullanıcı sayısı olarak ifade
edilirse 9.660.000 ila 20.125.000 arasında kullanıcı
genişbant erişimine sahip olacağı söylenebilir2.
3. GENİŞBANT PAZARININ GELECEĞİ
Geliştirilen endüktif öğrenme tabanlı modele göre
Türkiye’nin kısa ve orta vadeye (2007 ve 2010) ilişkin
genişbant yaygınlık oranı tahmini yapılması için yıllar
bazında İYO’nın, BSO’nın, STO’nın ve GSMH’nın
bilinmesi gereklidir. Bu parametrelere ilişkin tahmin
değerleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur (Tablo 3.1).
Tablo 3.1: 2010 yılı girdi parametrelerine ait tahmin
değerleri
İKO
(%)
31
(D)
2010 yılı
BSO
TYO
(%)
(%)
8
119
(D)
(D)
GSMH
($)
8.397
(D)
4. SONUÇ ve ÖNERİLER
Genişbant pazarı kavramının henüz yeni yeni oluşmaya
başladığı ülkemizde, genişbant yaygınlık oranının,
OECD ülkeleri içinde son derece düşük bir değere sahip
olduğu görülmektedir. Geliştirilen modele göre 2010
yılında Türkiye’nin genişbant yaygınlık oranının %
14’ün altında, 2015 yılında ise % 14 ila % 25 arasında
bir değere sahip olacağı tahmin edilmektedir.
1
TUİK tarafından, 2010 yılında nüfusun 76,5 Milyon olması
tahmin edilmektedir.
2 TUİK tarafından, 2015 yılında nüfusun 80,5 Milyon olması
tahmin edilmektedir.
Türkiye’de kapsama alanı çok düşük olan DSL
platformunun, öncelikli olarak kapsama alanı
genişletilerek kitlelere ulaştırılması sağlanmalıdır. Türk
Telekom’un elinde bulundurduğu sabit telefon şebekesi,
yaygın olarak DSL hizmetinin sunumu için çok büyük
potansiyeldir. Sabit telefon şebekesinin durumuna göre
DSL platformunun altyapısı hazırlanarak kullanıcı
dağıtımına hazır hale getirilmelidir. Bununla birlikte,
diğer platformlarında, özellikle kablo platformunun, 3G
ve genişbant telsiz sistemelerinin de pazarda ciddi birer
rakip
olmaları
sağlanarak
rekabet
ortamı
oluşturulmalıdır. Mevcut kablo platformu, DSL ile
rekabet edebilecek şekilde genişbant hizmeti verebilir
duruma getirilmelidir. Ayrıca DSL hizmeti sunum
önceliği, kablo şebekesi ile genişbanda ulaşılamayacak
bölgelere verilmelidir. Türk Telekom’un sahip olduğu
yerel ağın, uygun modellerle paylaşıma ve erişime
açılmasıyla pazara yeni işletmecilerin hızla girmesi ve
rekabetin oluşması sağlanmalıdır. Yeni işletmecilerin
teşvik edilmesi ve rekabetçi bir yapının oluşmasıyla
yeniliklerin ortaya çıkmasına imkan verecektir.
Genişbant pazarında, yerel ağın paylaşıma açılmasının
avantajları sayesinde birçok yeni oyuncu ile rekabette
yüksek bir başarı elde edilebilecektir. Diğer taraftan
kablo platformunda, Türk Telekom ile yeni işletmeciler
arasında yapılacak ticari anlaşmalarla açık erişim
alternatifi değerlendirilerek, bu alanda hizmet vermek
isteyen İnternet Servis Sağlayıcılarına fırsat verilmelidir.
Her iki durumda da etkin bir rekabet ortamı
oluşturularak genişbant erişim yaygınlığının artması
sağlanmalıdır.
[6]
İyioğlu, E., “DSL Teknolojisi ve Türkiye’de
DSL:ADSL“
http://www.turk-hardware.com/adsl.htm
[7]
W. C Randall, Robert, 2003, “Broadband
Communications”, North-Holland
[8]
Kosmidis, S., 2002, Deployment of broadband
infrastructure in the EU: Is state intervention
necessary?, VA, USA
http://www.itu.int/ITUD/ict/statistics/at_glance/internet03.pdf
[9]
Netaş, 2004, Nortel Networks Netaş haber
bülteni
[10]
Criterion Economics, 2003, “Competition in
broadband provision and its implications for
regulatory policy, econ, A report for the Brussels
round table”
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_
id=463041 - 23k - 22 Ağu 2004
[11]
e-devlet, Temmuz 2004, “e-devlet dönüşümü ile
tek kapıdan hizmet”, Bthaber dergisi
[12]
ITU, 2003, “Promoting broadband: backgroud
paper, workshop on promoting broadband”,
Geneva
[13]
Positively broadband, 2002, “Any time, any
place, anywhere: broadband and the changing
face of work”
KAYNAKLAR
http://www.infometre.cefrio.qc.ca/fiches/fiche50
4.asp - 17k -
[1]
[14]
ITU, 2005, “Information Technology”
http://www.itu.int/ITUD/ict/statistics/at_glance/Internet03.pdf
[2]
OECD, 2006, “Broadband access in OECD
countries per 100 inhabitants”
http://assets.wharton.upenn.edu/~faulhabe/
790/Broadband%20Uptake%20in%20OECD.pdf
[15]
Çöl, Muhterem, 2003, “Endüktif öğrenme
yaklaşımı ile hücresel imalat sistem tasarımı”
doktara tezi, FBE, Sakarya Üniversitesi
[16]
Türk Telekom, Kablo TV üzerinden İnternet
erişimi,
http://www.telekom.gov.tr/kablotv/ktvİnternet.html
[17]
DPT, 2001, “Bilişim teknolojileri ve politikaları
özel ihtisas komisyonu raporu”, Sekizinci Beş
Yıllık Kalkınma Planı, Ankara
http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/oik576.pdf
http://www.oecd.org/sti/telecom
[3]
Commission of the European Communities,
2004, “Summary of broadband strategies and
country data”, Brussels.
http://www.si.dk/image.asp?page=image&objno
=148800153
[4]
TÜSİAD, 2001, “Avrupa Birliği yolunda bilgi
toplumu ve e-Türkiye”
[5]
Oftel, 2003, “Oftel’s Internet and broadband
brief”
http://www.broadbanduk.org/reports/
Oftel%20Int%20and%20BB%20Brief%20Jun03
%20broad0603.pdf
Kim, J.H et al.,2003, “Broadband uptake in
OECD countries”, Virginia, USA
[18]
Çetin, H., Aydoğan O., Ertuğrul Z. “e-Türkiye
durum analizi ve çözüm önerileri”
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/kdep/rapor/KDE
PHaziran2004.pdf
http://www.inettr.org.tr/inetconf7/eposter/aydogan.html
[21]
[19]
http://www.policyandresources.gov.je/content/pp
t/FMather.ppt
e-Sağlık Çalışma Grubu, Türkiye Bilişim Şurası
II
http://www.bilisimsurasi.org.tr/e-turkiye/docs/esaglik05042004.doc
[20]
DPT, 2004, “e-dönüşüm Türkiye Projesi Kısa
Dönem Eylem Planı”
[22]
European Commission/BDRC, 2002, “eEurope
Benchmarking“
Alfonsin, R., 2003, “Broadband Powerline
Communications”
endesa net factory, Brussels, Belgium