Önsöz

Transkript

Önsöz

BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST REHBERİ
KODU:BL.RH.01
YAYINLANMA TARĠHĠ:08.10.2015
REVĠZYON TARĠHĠ:
REVĠZYON NO:00
SAYFA SAYISI:63
Önsöz
Rehberimiz, hastanemizdeki laboratuvar hizmetlerinin örnek alımından sonuç hastaya
ulaşana kadar olan süreçte kaliteli bir şekilde gerçekleştirilmesi için hazırlandı.
Laboratuvar güvenliği, laboratuvarımızda çalışılan testler için uygun örnek alımı, örnek ret
kıstasları, test çalışma prensipleri ve kritik değerler ile ilgili bilgiler rehberimizde sunulmuştur.
Rehberin hem laboratuvar çalışanlarımızın çalışma esaslarını belirlemek, hem de laboratuvar
dışı personelin laboratuvar süreçlerini daha yakından tanıması adına yararlı olacaktır. Laboratuvar
sonuçlarındaki hataların en aza indirgenmesi, en kısa zamanda en doğru sonuçlara ulaşabilmemiz için,
laboratuvar süreçleri kadar, laboratuvar öncesi işlemlerin de uygun yürütülmesi gerekmektedir.
Rehberimizdeki bilgilerin tüm çalışanlarımıza ve hastalara faydalı olacağını umuyoruz.
1
Önsöz .......................................................................................................................................... 1
1
Laboratuvar güvenliği ........................................................................................................ 5
1.1 Acil Durum Kılavuzu .................................................................................................. 5
1.2 KiĢisel ve Genel Laboratuvar Güvenliği ..................................................................... 5
1.3 Ġlave güvenlik kuralları ................................................................................................ 6
2
Pre-analitik dönem ............................................................................................................. 7
2.1 Biyokimya Tetkikleri Öncesinde Hastaların Dikkat Etmesi Gereken Kurallar .......... 7
2.1.1
Genel hususlar .................................................................................................. 7
2.1.2
Kanda lipid tayini (kolesterol, trigliserid) öncesi dikkat edilmesi gereken
noktalar: 7
2.2 Örnek için istem yapılması, örnek kaplarının hazırlığı ............................................... 8
2.2.1
Ayaktan Hastaların Laboratuvar Testleri Ġçin Örnek Alınması ve
Laboratuvara UlaĢtırılması ĠĢlemi ...................................................................................... 8
2.2.2
Yatan Hastaların Laboratuvar Testleri Ġçin Örnek Alınması ve Laboratuvara
UlaĢtırılması ĠĢlemi ............................................................................................................ 8
2.2.3
Acil Hastaların Laboratuvar Testleri Ġçin Örnek Alınması ve Laboratuvara
UlaĢtırılması ĠĢlemi ............................................................................................................ 8
2.3 Örnek alımı .................................................................................................................. 9
2.3.1
Örnek türleri / Örnek kapları ............................................................................ 9
2.3.2
Venöz kan alınması ........................................................................................ 10
2.3.3
Kapiller kan alınması ...................................................................................... 11
2.3.4
Ġdrar numunesi toplanması ............................................................................. 11
2.3.4.1
0-3 yaĢ bebeklerde idrar toplanması ........................................................... 11
2.3.4.2
EriĢkinlerde idrar toplanması (Ġdrar biyokimyası için) ............................... 11
2.3.5
Gaita numunesi alınması ................................................................................ 11
2.4 Numunelerin Laboratuvara TaĢınması ...................................................................... 12
2.5 Numunelerin Laboratuvara Kabulü ve AyrıĢtırılması ............................................... 12
2.5.1
Numune kabul kriterleri.................................................................................. 13
2.5.2
Numune ret kriterleri ...................................................................................... 13
2.6 Numune saklanması ................................................................................................... 13
3
Analiz ve raporlama ....................................................................................................... 155
4
Panik Değer Bildirim Prosedürü ...................................................................................... 16
4.1 Amaç .......................................................................................................................... 16
4.2 Kapsam .................................................................................................................... 166
4.3 Sorumlular ................................................................................................................. 16
4.4 Uygulama................................................................................................................... 16
5
Laboratuvarımızdaki testler.............................................................................................. 17
5.1 Biyokimyasal testler .................................................................................................. 17
5.1.1
GLUKOZ ........................................................................................................ 17
5.1.2
TOKLUK KAN ġEKERĠ (TKġ): ................................................................... 17
5.1.3
ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTĠ (75 gr) .............................................. 18
5.1.4
ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTĠ (100 gr) ............................................ 19
5.1.5
HbA1c ............................................................................................................. 20
5.1.6
ÜRE ................................................................................................................ 20
5.1.7
KREATĠNĠN .................................................................................................. 21
5.1.8
ÜRĠK ASĠT: ................................................................................................. 211
5.1.9
TOTAL PROTEĠN ......................................................................................... 22
5.1.10
ALBUMĠN...................................................................................................... 23
5.1.11
TOTAL BĠLĠRUBĠN: ..................................................................................... 23
5.1.12
DĠREKT BĠLĠRUBĠN .................................................................................. 244
5.1.13
TOTAL KOLESTEROL .............................................................................. 255
5.1.14
KOLESTEROL (HDL)................................................................................. 255
5.1.15
KOLESTEROL (LDL) ................................................................................. 266
5.1.16
TRĠGLĠSERĠD: .............................................................................................. 26
5.1.17
ALANĠN AMĠNOTRANSFERAZ................................................................. 27
5.1.18
ASPARTAT AMĠNOTRANSFERAZ ........................................................... 28
5.1.19
ALKALEN FOSFATAZ ................................................................................ 28
5.1.20
GAMA GLUTAMĠL TRANSFERAZ ........................................................... 29
5.1.21
KREATĠN FOSFOKĠNAZ ............................................................................. 29
5.1.22
KREATĠN KĠNAZ MB: ................................................................................. 30
5.1.23
LAKTAT DEHĠDROGENAZ ........................................................................ 30
5.1.24
POTASYUM: ................................................................................................. 31
5.1.25
SODYUM: ...................................................................................................... 31
5.1.26
KLORÜR: ....................................................................................................... 32
5.1.27
ĠNORGANĠK FOSFOR ................................................................................. 32
5.1.28
KALSĠYUM ................................................................................................... 33
5.1.29
AMĠLAZ ......................................................................................................... 33
5.1.30
DEMĠR ........................................................................................................... 34
5.1.31
DEMĠR BAĞLAMA KAPASĠTESĠ: ............................................................. 35
5.1.32
KREATĠNĠN KLĠRENSĠ: .............................................................................. 35
5.2 Hormon Testleri ......................................................................................................... 36
5.2.1
SERBEST T3 .................................................................................................. 36
5.2.2
SERBEST T4 .................................................................................................. 37
5.2.3
TROĠD STĠMULAN HORMON.................................................................... 38
5.2.4
FOLĠKÜL STĠMULAN HORMON:............................................................ 399
5.2.5
ÖSTRADĠOL: ................................................................................................ 40
5.2.6
LUTEĠNĠZAN HORMON: ............................................................................ 41
5.2.7
PROGESTERON: .......................................................................................... 42
5.2.8
PROLAKTĠN: ................................................................................................ 43
5.2.9
BETA HCG .................................................................................................... 44
5.2.10
FERRĠTĠN: ..................................................................................................... 44
5.2.11
TOTAL TESTOSTERON: ............................................................................. 45
5.2.12
ALFA FETOPROTEĠN: ................................................................................. 45
5.2.13
CEA: ............................................................................................................... 46
5.2.14
CA15-3 ........................................................................................................... 46
5.2.15
CA19-9 ........................................................................................................... 47
5.2.16
CA 125 ............................................................................................................ 47
5.2.17
TPSA .............................................................................................................. 48
5.2.18
KORTĠZOL .................................................................................................... 49
5.2.19
PARATĠROĠD HORMON (Intact) ................................................................ 49
5.2.20
D VĠTAMĠNĠ .................................................................................................. 50
5.2.21
B12 VĠTAMĠNĠ .............................................................................................. 50
Hematolojik tetkikler............................................................................................................ 51
5.2.22
HEMOGRAM ................................................................................................ 51
5.2.23
ABO / RH D GRUP TAYĠNĠ: ........................................................................ 52
5.2.24
PROTROMBĠN ZAMANI (PT) ..................................................................... 52
5.2.25
AKTĠVE PARSĠYEL TROMBOPLASTĠN ZAMANI (APTT): ................... 52
5.2.26
PERĠFERĠK YAYMA: ................................................................................... 53
5.2.27
ERĠTROSĠT SEDĠMENTASYON HIZI (ESR): ............................................ 53
5.3 Ġdrar / Gaita ................................................................................................................ 54
5.3.1
ĠDRAR STRĠPĠ ĠLE BĠYOKĠMYASAL / MĠKROSKOPĠK ANALĠZ:........ 54
5.3.2
GAĠTA MĠKROSKOPĠSĠ .............................................................................. 55
5.4 Manuel çalıĢılan testler için Standard Operasyon Prosedürleri ................................. 56
5.4.1
Kan Grubu Tayini (Slayt Aglütinasyon) ........................................................ 56
5.4.2
Tifo (Anti-S.typhi IgM, TUBEX TF) ............................................................. 56
5.4.3
Brucella Rose Bengal (Lam aglütinasyon) ..................................................... 57
5.4.4
Periferik yayma............................................................................................... 57
5.4.5
Ġdrar biyokimyası (Ġdrar Stribi ile) ................................................................. 58
EK 1
Laboratuvar Panik Değer Listesi ...................................................................... 59
EK 2
Örnek alım sırası ve tüpler ............................................................................... 60
EK 3
Acil çalıĢılan testlerde sonuç çıkma süreleri .................................................... 62
1 Laboratuvar güvenliği
Detaylı laboratuvar güvenliği prosedürleri, Laboratuar Güvenliği Prosedürü kılavuzunda
bulunmaktadır. Burada temel prensipler aktarılacaktır.
Laboratuvardaki kişisel güvenliğiniz büyük oranda size bağlıdır. Bir laboratuvarda güvenlik için iyi bir
ortak duyarlılığa ihtiyaç vardır. Her çalışan, ortak duyarlılıkla ve sorumluluk duygusuyla hareket
etmelidir. Eğer belirli bir durumda nasıl davranılması gerektiğini bilmiyorsanız, sorumlunuza danışınız.
1.1 Acil Durum Kılavuzu




Acil bir durumda güvenlik ve yangın alarm uyarılarını okumak ve talimatları izlemek kendi
sorumluluğunuzdadır.
Laboratuvardaki yangın söndürücülerin ve diğer güvenlik ekipmanlarının bulunduğu yerleri ve
nasıl kullanıldıklarını öğreniniz.
Herhangi bir yaralanma, yangın, patlama veya parçalanma durumunda sorumluya haber
veriniz.
Bina tahliye yöntemini öğreniniz.
1.2 Kişisel ve Genel Laboratuvar Güvenliği













Laboratuvar ortamında, hiçbir şey yemeyiniz, içmeyiniz.
Uyarıları dikkatle okuyunuz.
Tehlikeli malzeme ve/veya ekipmanla çalışırken emniyet gözlüklerini ve yüz koruma
maskelerini giyiniz.
Tehlikeli veya zehirleyici maddeleri kullanırken eldiven giyiniz.
Kıyafet: Tehlikeli maddeleri taşırken, eldiven, laboratuvar kıyafeti ve emniyet gözlüklerini
giyiniz. Kısa pantolonlar ve terlikler laboratuvarda hiçbir zaman giyilmemelidir.
Saçlarınız uzunsa ve bol elbise giyiyorsanız, saçlarınızı ve elbiseleriniz topladığınızdan emin
olun.
Çalışma alanında test için gerekli malzemeler dışında herhangi bir malzeme bulundurmayınız.
Çıkarılan elbiseler dolaba ve dinlenme odasında asılmalıdır.
İlave kitaplar, çantalar, gelişigüzel bırakılmamalı, hava akımı gerektiren cihazlardan uzak
tutulmalıdır.
Kullanılmış malzemeler uygun şekilde uzaklaştırılmalı ve atılmalıdır.
Kesici ve delici aletler sert plastikten yapılmış kesici ve delici alet atık kutusuna, hastaların
vücut sıvılarıyla temas etmiş ve kullanım özelliğini yitirmiş diğer malzemeler tıbbi atık
torbalarına atılmalıdır.
Ekipman hasarı – Eğer bir ekipman çalışırken bozulursa, bununla ilgili tutanak tutunuz, .
Sorunun çözümünü bilmiyorsanız, kendinize zarar vermemek için sorunu asla kendiniz
çözmeye çalışmayın.
Çalışma günü sonunda çalışma alanını temizleyiniz.
Laboratuvarı terk etmeden ve herhangi bir şey yemeden önce ellerinizi mutlaka yıkayınız.
1.3 İlave güvenlik kuralları






Laboratuvarda, tüm çıkışlara, yangın söndürücülere, el ve göz temizleyici lavabolara
ulaşımı engelleyen cisimleri uzaklaştırın.
Koridorları depolama veya çalışma alanı olarak kullanmayın
Ağır cisimleri yüksek raflarda depolamayın.
Tüm yangın söndürücülerin etrafında 1 m’lik bir mesafenin açık bırakılması gerekir.
Ağır nesneleri kaldırırken dikkatli olun.
2 Pre-analitik dönem
2.1 Biyokimya Tetkikleri Öncesinde Hastaların Dikkat Etmesi
Gereken Kurallar
Günlük biyolojik ritmin yanı sıra diyet uygulamaları, ilaç alınması, sigara kullanılması, bir
şeyler yemek-içmek, sabah sporu gibi pekçok aktivite laboratuvar tetkiklerinin sonuçlarını
etkilemektedir. Özellikle demir ve TSH tetkiklerinde günlük biyolojik değişkenlik oldukça belirgin
olabilmektedir. Bu nedenle, özellikle bu tetkikler başta olmak üzere laboratuvar tetkikleri için
genellikle sabah kan verilmesi önerilmektedir.
Fiziksel aktivitenin tetkikler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri izlenmektedir. Egzersiz sonrası
kısa ve uzun süreli etki olarak CK, AST, LDH yükselir. Bu değişiklikler egzersiz sonlandırıldıktan kısa bir
süre sonra normale döner. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı
egzersizden kaçınılması, kan vermeden önce de yarım saat kadar dinlenmiş olması önerilir. Et
yenmesi plazmada potasyum, trigliserid ve ALP enzimini yükseltir. Yüksek proteinli beslenme
serumda üre, amonyak ve ürik asit değerlerini artırabilmektedir. Alkol kullanımı plazma laktat, ürik
asit ve trigliserid düzeylerini artırabilmektedir. Ayrıca kan lipidlerinin tetkikleri için 12 saatlik açlık
gerekmektedir. Uzamış açlık ise bilirubin, trigliserid, glukoz düzeylerini değiştirmektedir.
2.1.1 Genel hususlar





Genel olarak tüm laboratuvar tetkikleri için 10-12 saatlik açlık sonrası sabah kan
verilmesi,
Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, kan
vermeden önce yarım saat kadar dinlendirilmesi,
Gece saat 21.00’dan sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi,
Düzenli kullanılan ilaçlar var ise kesilmeden önce doktora danışılması,
OGTT testi için gebelerin 16-24. haftalarda laboratuvara başvurmaları ve teste
gelmeden 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir diyet
almaları önerilir
2.1.2 Kanda lipid tayini (kolesterol, trigliserid) öncesi dikkat
edilmesi gereken noktalar:



En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi, kilonun sabit
olarak korunması (ani ve hızlı kilo değişikliklerinden kaçınılması),
12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi,
Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması
önerilir.
Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması), bulanık (yüksek
şilomikron ve lipid düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin düzeyi) olması laboratuvarımızda yapılan tüm
tetkiklerin ölçümünü etkileyebileceğinden sonuçların bu durumlar göz önünde bulundurularak
değerlendirilmesi gerekmektedir.
2.2 Örnek için istem yapılması, örnek kaplarının hazırlığı
1. Tedavi ve takibi hastanemizde yapılan hastaların laboratuvar testleri için istem/orderlar
hastanın hekimi hazırlanır. Bu istemler hastane bilgi işlem sistemi ile yapılır.
2. Laboratuvar acil durumlarda ve bilgisayar arızası nedeni ile isteklerin sisteme girilemediği
durumlarda tercihen yazılı, mümkün olamazsa sözlü istem/order kabul eder.
2.2.1 Ayaktan Hastaların Laboratuvar Testleri Ġçin Örnek Alınması
ve Laboratuvara UlaĢtırılması ĠĢlemi
1. Ayaktan tedavi gören hasta, doktor /veya bilgi işlem personeli tarafından poliklinik
numune alma yerine yönlendirilir
2. Numune alma birimi test işlemleri için gerekli olan doktor istemini ve hasta bilgilerini
sistemde görür.
3. Kan alma Teknisyeni, istem doğrultusunda örneğin etiketini yazdırarak doğru kişiye işlem
yapıldığını kontrol eder ve ilgili talimata göre örnek alır.
4. Kan Alma Teknisyeni/hemşire, örnek alma işlemi bittikten sonra hastaya sonuçların
çıkacağı saat hakkında bilgilendirilir.
2.2.2 Yatan Hastaların Laboratuvar Testleri Ġçin Örnek Alınması ve
Laboratuvara UlaĢtırılması ĠĢlemi
Yatan hastaların laboratuvar testlerinin istemi yatışı yapan doktor tarafından istemi yapılır. İstem
üzerine ilgili servis hemşiresi veya ebeleri hastadan örnek alır ve örneğe barkod ya da hasta bilgileri
yazılarak ,örnek bekletilmeden pnömotik sistem üzerinden örnekler laboratuvara gönderilir.
2.2.3 Acil Hastaların Laboratuvar Testleri Ġçin Örnek Alınması ve
Laboratuvara UlaĢtırılması ĠĢlemi
Acil servis hastaların laboratuvar testlerinin istemi acil hekimi veya konsültan hekim tarafından
yapılır. İstem üzerine acil servis personeli tarafından kan örneği alınır, üstüne barkod yapıştırılır ve
hastanın hayatı tehlikesi yoksa ve hasta yakını var ise örnek hasta yakınına verilerek laboratuvar
ulaştırması istenir. Eğer hasta acil ise, acil servis personeli tarafından örnekler laboratuvara ulaştırılır.
2.3 Örnek alımı
2.3.1 Örnek türleri / Örnek kapları
1. Biyokimya tetkikleri:
Serum / Jelli kuru tüp (sarı kapaklı), 4-5 ml (kan alındıktan sonra 10 dakika süreyle pıhtılaşması
beklenir).
2. Hormon tetkikleri
beklenir).
3. Hemogram
Tam kan / EDTA’lı tüp (mor kapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst
edilir ve pıhtı oluşması engellenir).
4. Koagülasyon tetkikleri:
Plazma / Sitratlı tüp (mavi kapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst
5. Sedimentasyon:
Tam kan / Sitratlı tüp (siyah kapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst
6. Periferik yayma:
7. Kan gruplama:
8. Kan gazları tetkikleri:
Arteryel tam kan / Heparinli enjektör veya kan gazı pipeti, 0.5-1 ml (numune alındıktan hemen
sonra birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).
9. Serolojik tetkikler:
beklenir).
10. Kapiller kan tetkikleri:
Topuk kanı / Hematokrit pipeti (alınan kan ışığa maruz bırakılmamalı ve hemen laboratuvara
ulaştırılmalıdır).
11. İdrar biyokimyası:
İdrar (orta akım idrarı tercih edilir) / Yetişkinler için non-steril vidalı kapaklı idrar bardağı, bebekler ve
3 yaş altı çocuklar için pediatrik steril plastik idrar kültür poşeti.
12. Dışkı tetkikleri:Dışkı / Yetişkinler için non-steril kapaklı dışkı kabı (0-3 yaş arası çocuklar için
çocuk bezi ters çevrilerek dışkı toplanır).
2.3.2 Venöz kan alınması
1. Hasta 10-12 saat öncesinden itibaren aç olmalıdır.
2. Kan almadan önce hasta en az 15 dakika dinlendirilmelidir.
3. Büyük yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki
koldan kan alınmamalıdır.
4. Kol omuz hizasında düz durmalıdır.
5. Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir.
6. Hastaya intravenöz infüzyon yapılıyorsa, infüzyona 5 dakika ara verildikten sonra kan
alınmalıdır.
7. Damar palpe edildikten sonra uygun bölge uygun dezenfektan ile temizlenmelidir.
8. Palpasyonun yukarı kısmına (10-15cm üzerinden) turnike uygulanır (en fazla 1 dakika).
Sürenin uzatılması hatalı sonuçlara neden olacaktır (total protein, demir, kolesterol, AST,
bilirubin, potasyum vb.).
9. Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat
ve laktat konsantrasyonlarını artırır.
10. Vene girmek için iğne, kan alınacak venle hizalanmalı ve deriye yaklaşık 15 derecelik açı
yapacak şekilde venin içine itilmelidir.
11. Kan almak için özel olarak üretilmiş vakum uçları kullanılmalıdır. Zorunlu hallerde kan
enjektöre alınmışsa iğnesi çıkarıldıktan sonra tepe yavaşça ve tüp kenarından kaydırılarak
boşaltılır, örneğin pıhtılaşmaması için kan enjektörde bekletilmemelidir. İğne ince olduğunda
kan iğneden tazyikli olarak püskürtme şeklinde boşaltılırsa hemoliz kaçınılmaz olacaktır.
Yanlış numune alınması hatalı sonuçlara yol açacaktır.
12. Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağı belirlenmeli, istenen tetkikler için uygun sayıda ve
türde tüp ve uygun iğne seçilmelidir.
13. Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine başka tüp
sokulur. Önce katkı maddesiz tüplere sonra katkı maddeli tüplere kan alınmalıdır.
14. Tüplerde antikoagülan varsa numune alındıktan hemen sonra tüpler hafifçe 5-6 kez alt üst
edilir ve pıhtı oluşması engellenir.
15. Kan alma işlemi tamamlandığında, iğne geri çekilir ve sızıntı olmaması için hastaya kuru gazlı
bez veya pamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutması
söylenir.
16. Kullanılan ve kirlenen malzemeler uygun atık kaplarına atılır.
2.3.2.1 Etanol (Alkol) testi için venöz kan almada dikkat edilecek noktalar:
1. Kan alınacak bölgenin çevresi, alkol (etanol, metanol ve izopropanol) içermeyen
dezenfektanlarla temizlenmeli ve steril kuru gazlı bez ile kurulanmalıdır.
2. Adli Tıp’a gönderilecek ise, mutlaka üç tüp kan alınmalı (en az 2’şer mL); bu tüplerden ikisi
Adli Tıp için, bir tanesi kurumda şahit numune olarak Adli Tıp Raporu savcılığa ulaşana kadar
saklanacaktır.
3. Kan mutlaka gri kapaklı NaF ve Na2EDTA içeren tüplere alınacaktır, 5-6 kez alt üst edilir ve
kapağı asla tekrar açılmamalıdır.
4. Tüp üzerinde mutlaka hasta bilgisi bulunmalıdır ve “Kan Alma Tutanağı” mutlak surette
doldurulmalıdır.
2.3.3 Kapiller kan alınması
1.
2.
3.
4.
Genellikle parmak ucu (3. ve 4. parmaklar) tercih edilir. Bebeklerde ise topuk tercih edilir.
Kan alınacak bölge %70’lik alkolle temizlenir, kurutulur sonra lanset ile delinir.
Parmağa masaj yapılmaz.
Kanın ilk damlası pamuk ile silinir. Sonraki damla mikropipetle alınır.
2.3.4 Ġdrar numunesi toplanması
Herhangi bir zamanda ve kantitatif analiz amacıyla idrar numunesi için sabah idrarı olması
uygundur. Bu idrar daha konsantredir;
Tek numune (spot idrar, random idrar numunesi) metabolik anormalliklerin belirlenmesinde
kullanılır.
İdrar numunesinin biyokimyasal tetkik açısından menstrüasyon zamanında verilmemesi
önerilir.
2.3.4.1 0-3 yaş bebeklerde idrar toplanması
1. Laboratuvar kayıt / kan alma biriminden beyaz kapaklı idrar kabı temin edilir. Kabın üstündeki
barkodun hastaya ait olduğundan emin olunur.
2. Eczaneden idrar toplama torbası temin edilir (ağzı yapışkan kağıt ile kapalı, tek kullanımlık,
sterl plastik torbalar).
3. Üretra (idrarın geldiği delik) etrafı temizlenir.
4. İdrar toplama torbasının yapışkan bandını açarak üretra etrafına düzgünce yapıştırılır.
5. Torbayı yerinden oynatmadan çocuk bezi bağlayıp giysilerini giydirip kendini rahat
hissetmesini temin edilir.
6. Sık sık kontrol edilerek dolu torba, beyaz plastik kaba aktarılır.
7. Kap, İdrar / gaita laboratuvarına teslim edilir.
2.3.4.2 Erişkinlerde idrar toplanması (İdrar biyokimyası için)
1. Laboratuvar kayıt / kan alma biriminden beyaz kapaklı idrar kabı temin ediniz. Kabın
üstündeki barkodun hastaya ait olduğundan emin olunuz.
2. İdrar kabının dörtte üçünü geçmemek üzere idrar kapta toplanır.
3. İdrar toplama kabının kapağını sıkıca kapatılır.
4. Kap, İdrar / gaita laboratuvarına teslim edilir.
2.3.5 Gaita numunesi alınması
1. Hastaya laboratuvar kayıt / kan alma biriminden gaita toplama kabı verilir ve kabın içine ceviz
büyüklüğünde gaita konulması istenir.
2. Parazitik araştırmalar için taze dışkı incelemesi gerektiğinden gaita kabı bekletilmeden idrar /
gaita laboratuvarına teslim edilmelidir.
2.4 Numunelerin Laboratuvara Taşınması



Numunenin alınacağı tüp üzerine hasta adı soyadı, tarih ve saat gibi tanıtıcı bilgiler yazılmalı
ve istem otomasyona da eksiksiz girilmelidir.
Numune alımı veya toplanması sırasında istenen analizi etkileyecek şartların oluşumu
önlenmeli ve numune 30 dakika içinde laboratuara ulaştırılmalıdır.
o Bilirubin testleri güneşten etkilenmektedir. Bu testin ışıkta bekletilmemesi
gerekmektir.
o Parathormon (PTH) testinin oda sıcaklığında yarı ömrü kısa olduğu için, bu testin
istendiği örnek en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalı, bunun mümkün olmadığı
durumda buz üstünde tutulmalıdır.
Numune servis görevlisi tarafından veya pnömotik sistem ile laboratuvara ulaştırılmalı hasta
veya yakınıyla gönderilmemelidir. Sadece Acil Servis’te durumu acil olmayan hastaların
örnekleri için hasta yakınları ile örnek taşınabilir.

Hemşire, Teknisyen ya da temizlik çalışanı tarafından kan alma yerlerinden hasta
yoğunluğuna göre laboratuvar numuneler laboratuvara ulaştırılır. Eğer çok yoğunsa
10 dakikada bir laboratuvardan personel gelerek örnekleri laboratuvara ulaştırır. Eğer
yoğunluk yoksa kan alma personeli örnekleri bekletmeden laboratuvara ulaştırır.

Numune istenen analizde değişikliğe neden olmayacak koşullarda, numune taşınma kabında
veya güvenli şekilde taşınacak bir kapta ve en kısa zamanda laboratuara ulaştırılmalıdır.
2.5 Numunelerin Laboratuvara Kabulü ve Ayrıştırılması
Numuneler laboratuvara geldiğinde, LİS’den yapılan tetkik istemlerine bakılarak numune
kabının uygunluğu, numune miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon vb. kontrolü yapılmalıdır. Uygun
olmayan numuneler kan alma birimine geri gönderilir. Uygun olan ve laboratuvara kabul edilen
numunelerden serum veya plazmada çalışılacak tetkikler için gelenler santrifüj edilir. Serum
ayrıştırma için, en az 10 dakika biyokimya tüpünde bekletilmiş kan 4000 devirde 10 dakika santrifül
edilmelidir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmamalı; hastadan tekrar kan alınması
için kan alma birimi, acil polikliniği veya servisler bilgilendirilmelidir.
2.5.1 Numune kabul kriterleri






Çalışılması istenen tetkiklerin LİS kaydının olması,
Numunenin alındığı tüp üzerinde hastanın adı-soyadı, protokolü ve tetkik grubunun
belirtildiği barkod etiketinin bulunması,
Numunelerin tetkiklere uygun tüplere alınmış olması,
Kanın hemolizli olmaması (özellikle biyokimya ve hormon için),
Kanın pıhtılı olmaması (özellikle hemogram ve sedimantasyon için),
Numunenin, tüpte veya kapta belirlenen seviyede (çizgi, işaret vb.) alınmış olması.
2.5.2 Numune ret kriterleri








Çalışılması istenen tetkiklerin LİS kaydının olmaması,
Numunenin alındığı tüp üzerinde barkod etiketi bulunmaması,
Kanın hemolizli, lipemik veya pıhtılı olması,
Numunenin 30 dakikadan daha geç sürede laboratuvara getirilmesi,
Numunenin yanlış tüpe alınması,
Numunenin, tüpte veya kapta belirlenen seviyede (çizgi, işaret vb.) alınmaması,
Hastanın numune alınması için belirlenen süreye uymaması,
Uygun saklama koşullarının sağlanmaması.
2.6 Numune saklanması






Analiz hemen yapılmayacaksa serum +4, -20 veya -700 C’ta ağzı kapalı olarak saklanmalıdır.
Serum veya plazma elde edildikten sonra en geç 4 saat içinde çalışılmayacaksa +4 0C’de ağzı
kapalı olarak 1 gün saklanabilir. Ancak bilirubin gibi ışığa ve havaya duyarlı maddeler hemen
çalışılmalıdır.
Numunenin bulunduğu ortamın sıcaklının fazla olması numunede buharlaşmaya ve
serumdaki analitlerin konsantrasyonunda rölatif artışa neden olabilir.
24 saatten fazla bekletilen serum ve idrarda +40 C’de saklansa bile bakteri üremesi olabilir. Bu
yüzden serumun dondurulması daha doğrudur ve bu sayede serumdaki birçok analit
bozulmadan aylarca saklanabilir.
Dondurulmuş serum çalışılacağı zaman eritilip oda sıcaklığına getirilmelidir.
Kanı dondurmak hemolize neden olur. Serum veya plazması ayrılmadan kanı
dondurulmamalıdır.

3 Analiz ve raporlama
Cihaz kullanımı ile yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve ‘internal kalite kontrol’
çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta numuneleri çalışılmaya
başlanır. Sonuçlar ‘geçersiz’ olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve ilgili prosedürler
gerçekleştirilir. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak LİS’e gönderir. LiS’de
hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır.
Onaylanmayan testler yeniden çalışılır. LİS bağlantısı olmayan cihazlarla çalışılan tetkikler ve cihazlarla
çalışılmayan (manuel) tetkiklerin analiz sonuçları manuel olarak LİS’e girilip onaylanır. Acil numuneler
rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Elde edilen tetkik
sonucu, eğer Panik Değer Listesinde belirtilen sınırlar içerisinde ise, hastanın önceki sonuçları ile
uyumlu değilse analiz tekrarlanır. Tekrarlama sonrası elde edilen sonuçlar da Panik Değer Listesinde
belirtilen sınırlar içerisinde ise Panik Değer Bildirim Prosedürü uygulanır.
Üyesi olduğumuz ‘Eksternal Kalite Kontrol’ programlarının belirlediği takvim günlerinde
programlar dahilinde olan tetkikler için eksternal kalite kontrol serumları hasta tetkikleriyle birlikte
çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan tetkiklerin büyük çoğunluğu dış kalite kontrol programlarına
dahildir.
Laboratuvarımıza gelen acil tetkiklerin sonuçları ise numunenin kabul edildiği saatten itibaren en
geç 1 saat içinde raporlanır. Rutin tektik sonuçları saat 11:00’da onaylanmaya başlanır. 12:00’den
önce alınan rutin örnekleri saat 14:30’ten önce raporlanır. Saat 12:00’dan sonra verilen örnek için,
örnek verildikten sonra 150 dakika (iki buçuk saat) içinde raporlanır. Sonuç için mesai saati aşılan
örneklerin sonuçları, ertesi iş gününde saat 10:00’dan önce raporlanır.
Tetkik sonuçları LİS’de onaylandığı zaman otomatik olarak Hastane Otomasyon Sistemi’ne
(HOS) geçer ve poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir.
4 Panik Değer Bildirim Prosedürü
4.1 Amaç
Hasta güvenliği açısından panik değer bildirimlerinin takibinin sağlanmasıdır. Panik değerler, rehberin
EK kısmında listelenmiştir.
4.2 Kapsam
Laboratuarda çalışılan biyokimya, hemogram ve koagülasyon testlerindeki bazı parametreler.
4.3 Sorumlular


Laboratuar doktoru
Laboratuar teknisyeni
4.4 Uygulama
1. Panik değer aralığında çıkan hasta sonucu hastanın bir önceki sonucu ile karşılaştırılır.
2. Sonuç eski sonucu ile uyumsuz ise analiz işlemi tekrarlanır.
3. Tekrar sonucunda değerde değişme olmaz aynı sonuç gelirse hastanın ilgili doktoru
aranarak hasta sonucu hakkında sözlü bilgi verilerek sonucun hasta kliniği ile uyumlu olup
olmadığı sorulur. Panik değer bildirim hastane bilgi işlem sistemine gerekli bilgiler
kaydedilir.
4. Eğer çıkan sonuç hastanın kliniği ile uyumlu değil ise tekrar numune gönderilmesi istenir,
çalışma tekrarlanır.
16
5 Laboratuvarımızdaki testler
5.1 Biyokimyasal testler
5.1.1 GLUKOZ
Sinonim: Açlık Kan Şekeri,AKŞ
Çalışma zamanı: Her gün
Sonuç Verme Zamanı: Saat 15:00’a kadar verilen örneklerde aynı gün içinde (Acil dışında)
Numune türü: Serum, BOS ve diğer mailer
Numune Kabı: Sarı kapaklı tüp
Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 10-12 saatlik sabah açlığı gereklidir.
Kullanımı: Karbonhidrat metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır.
Numune Ret Kriteri: Serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte beklemiş kan. Hemolizli numune, yetersiz
serum, Numunenin alınan saati yazılmamışsa.
Referans Aralığı:
74-106 mg/dl (Yetişkin)
20-60 mg/dl (Prematür)
30-60 mg/dI (Yenidoğan)
5.1.2 TOKLUK KAN ġEKERĠ (TKġ):
Çalışma Zamanı: Her gün
Sonuç Verme zamanı: Saat 15:00’a kadar verilen örneklerde aynı gün içinde
Numune Türü: Serum
Hastanın Hazırlanması: Yemekten 2 saat sonra ancak bu sürede hasta dinlenme
periodunda olur.
Numune Ret Kriteri: Serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte beklemiş kan,
hemolizli numüne, yetersiz serum.
Referans Aralığı: <120 mg/dL
> 200 mg/dL olması DM düşündürür.
120-200 mg/dL arasında başka testlerin yapılmasını gerektirir.
17
5.1.3 ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTĠ (75 gr)
Sinonim: 75 gr OGTT
Çalışma Zamanı: Hafta içi
Sonuç verme zamanı: Saat 15:00’a kadar verilen örneklerde aynı gün içinde
Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 10-12 saatlik sabah açlığı gereklidir. Çok gerekli
olmayan tedaviler kesilir. Kahve ve sigaraya izin verilmez. Açlık örneği alındıktan sonra hastaya 400500 ml su içinde 75 gr glukoz içeren solüsyon 5 dk. İçerisinde içirilir. 60 ve 120 dk’larda tekrar kan
örneği alınır. Test sırasında hasta sakin ve dinlenme durumunda olmalıdır. Su,sigara ve ilaç dahil
hiçbir şey yiyip içmemelidir. Bulantı, kusma olması durumunda test sonlandırılır.
Kullanımı:Açlık kan şekeri değeri 120-140 mg/dl arasında olan gebe olmayan erişkin
hastalarda DM veya bozuk glukoz toleransı tanısı koymak için uygulanan testtir. Numune Ret Kriteri:
Serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte beklemiş kan, hemolizli numune, yetersiz serum, diyet listesine
uyulmaması.
Açlık:
60-110 mg/dl
60. dk:
< 170 mg/dl
120. dk:
< 120 mg/dl
18
5.1.4 ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTĠ (100 gr)
Sinonim: 100 gr OGTT
Çalışma Zamanı: Hafta içi
Sonuç Verme Zamanı: Saat 15:00’a kadar verilen örneklerde aynı gün içinde
Hastanın Hazırlanması: Numune alınması için 10-12 saatlik sabah açlığı gereklidir.Non esansiyel
medikasyonlar kesilir. Kahve ve sigaraya izin verilmez.Açlık örneği alındıktan sonra hastaya 400-500
ml su içinde, 100 gr glukoz içeren solüsyon 5 dk.içerisinde içirilir. 1,2,3.saatlerde kan örneği alınır.Test
sırasında hasta sakin ve dinlenme durumunda olmalıdır.Su, sigara ve ilaç dahil hiçbirşey yiyip
içmemelidir.Bulantı kusma olması durumunda test sonlandırılır.
Kullanımı: 50 gr Glukoz yükleme testi sonucu >140 mg/dl çıkarsa hastaya 100 gr.lık
OGTT uygulanır.
Numune Ret Kriteri: Serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte beklemiş kan,
hemolizli numune,yetersiz serum, diyet listesine uyulmaması.
Açlık: 60-110 mg/dl
60 dk: <190 mg/dl
120.dk: <165 mg/dl
180.dk: <145 mg/dl
Bu değerlerden 2 tanesi yüksek ise DM; AKŞ <140, 2 saat 140-200 ve en az 1 tanesi
> 200 ise bozulmuş glukoz tolerans testi denir.
19
5.1.5 HbA1c
Sinonim: Glukohemoglobin
Numune Türü: EDTA’lı tam kan
Numune kabı: Mor kapaklı tüp
Kullanımı: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4-8 hafta içindeki ortalama kan
glukoz konsantrasyonu dalgalanmasını gösterir.
Numune Ret Kriteri: Pıhtılı numune gelmesi, yanlış tübe kan alınması.
Referans Aralığı: % 4,8-6
5.1.6 ÜRE
Sinonim: Üre
Kullanımı: Konjestif kalp yetmeliğine bağlı renal perfüzyon azalması, kusmaya, diüreze aşırı terlemeye
bağlı su tuz eksikliği, GI sisteme kanama, akut MI, stress, yanıklar gibi artmış protein
katabolizmasında artar. Böbrek fonksiyon testlerinden biridir. Protein metabolizmasının
değerlendirilmesinde kullanılır.Yaş ve diyetteki protein içeriği arttıkça üre düzeyi artar. Renal
perfüzyon azaldığı durumlar, akut ve kronik intrensek böbrek hastalığı, postrenal obstriksiyon, ve
yüksek proteinli diyet, gebeliğin son dönemleri, infarktlar, akromegali, ağır karaciğer hastalıkları ve
Çölyak’ta üre düzeyi artar.
Numune Ret Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan sarı
kapaklı tüpte beklemiş kan.
Referans Aralığı: 10-50 mg/dl
20
5.1.7 KREATĠNĠN
Numune türü: Serum
Kullanımı: Akut ve kronik renal fonksiyon bozuklukları, akromegali, gigantizm, hipertroid, et
yemeklerinden sonra artar. 1. ve 2. trimester gebelikte, yaşa bağlı hareketsizlik veya azalmış kas
kitlesine bağlı olarak azalır. Böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Böbrek
hastalıkları, şok, maligniteler, SLE, diabetik nefropati, konjestif kalp yetmezliği ve akromegalide serum
kreatinin düzeyleri artarken, musküler distrofi ve diabetik ketoasidozda düşer.
Numune Ret Kriteri: Hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte beklemiş
kan.
E: 0.6-1.3 mg/dl
K: 0.5-1,1 mg/dl
5.1.8 ÜRĠK ASĠT:
Sinonim: Ürat, ÜA
Kullanımı: Gut ve diğer pürin metabolizma bozukluklarının tanı ve takibinde kullanılır. Gut, Down
sedromu, böbrek yetmezliği, lösemi, multiple myeloma, polisitemi, lenfoma, gebelik toksemisi,
psöriasis, polikistik böbrek hastalığı, Pürinden zengin diyet (karaciğer, böbrek vb.) ve ağır egzersizden
sonra, serum ürik asit düzeyi yükselirken, Wilson hastalığı, Fanconi sendromu, ksantinüri ve düşük
pürin içeren diyetle beslenmede ise ürik asit düzeyi düşer.
kan.
E: 3,5-7,2 mg/dl
K: 2,6-6 mg/dl
21
5.1.9 TOTAL PROTEĠN
Sinonim: TP
Hastanın Hazırlanması: Turnikenin uzun süre tutulmasına bağlı olarak oluşan venöz staz ve ayakta
durmak,serum total protein düzeyini yükseltirken, gebeliğin son trimesteri, ve uzamış yatak istirahati
total protein düzeyini düşürür.
Kullanımı: Nutrisyonel durumun değerlendirilmesi ile böbrek karaciğer hastalıklarının takibinde
kullanılır. Hiperimmunglobilinemi, poliklonal veya monoklonal gammopatiler ve aşırı
dehidratasyonda serum protein düzeyi artarken, protein kaybettiren gastroenteropatiler, yanıklar,
nefrotik sendrom, kronik karaciğer hastalıkları, malabsorbsiyon, malnütrisyon agammoglobilinemi ise
protein düzeyi düşer.
kan, uzamış turnike uygulaması,
Referans Aralığı: 6.4-8.3 gr/dl
22
5.1.10
ALBUMĠN
Kullanımı: Nutrisyonel durum ve ve onkotik kan basıncı hakkında bilgi verir.
Dehidratasyon, ve ampisilin kullanımı albumin yüksekliğine neden olurken, ıv beslenme, hızlı
hidrasyon, siroz ve diğer karaciğer hastalıkları, alkolizm, gebelik, nefrotik sendrom, alkolizm, gebelik ,
nefrotik sendrom, malabsorbsiyon, malnutrisyon, neoplaziler, protein kaybettiren enteropatiler (
crohn hast, ülseratif kolit ) hipertiroidizm, yanıklar, uzamış immobilizasyon, kalp yetmezliği, ve diğer
kronik hastalıklarda albumin seviyesi düşer. Sıvı tedavisi verilmiyor veya karaciğer, böbrek hastalığı
yoksa, serum albumin düzeyinin düşük olması vücuttaki protein rezervinin azaldığını gösterir.
Albumin, prealbumin, ve transferrin, birlikte negatif akut faz reaktanı olarak kabul edilir. Akut
enflamatuar olaylarda serum albumini düşer. Numune Ret Kriteri: Uzamış turnike uygulaması,
hemolizli numune, eksik serum, serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte beklemiş kan .
Referans Aralığı: 3.5-5.5 gr/dl
5.1.11
TOTAL BĠLĠRUBĠN:
Numune Kabı: Sarı kapaklı tüp, numune alındıktan sonra direk ışıktan korunmalıdır.
Kullanımı: Karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. İntrahepatik ve
ekstrahepatik safra yolları tıkanıkları, hepatosellüler hasar, hemolitik hastalıklar, neonatal fizyolojik
sarılık, Criggler-Najar sendromu, Gilbert hastalığı, Dubin Johnson Sendromu, ruktoz intoleransı ve
hipotroidizmde serum direk bilirubin düzeyi artar.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune, yetersiz serum, serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte uzun
süre beklemiş kan.
Referans aralığı: 0-2 mg/dl
23
5.1.12
DĠREKT BĠLĠRUBĠN
Sinonim: Konjuge bilirubin
Çalışma zamanı:Her gün
Numune kabı: Sarı kapaklı tüp, numune alındıktan sonra direk ışıktan korunmalıdır.
Kullanımı: Karaciğer ve safra kesesi fonksiyonlarının değerlendirilmesinde
kullanılır.İntrahepatik ve ekstrahepatik safra yolları tıkanıkları, hepatosellüler hasar, Dubin Johnson
Sendromu, rotor sendromunda da artar.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune, yetersiz serum,serumu ayrılmadan sarı kapaklı tüpte
beklemiş kan.
Referans aralığı: 0-0,5 mg/dl
24
5.1.13
TOTAL KOLESTEROL
Sinonim: Kolesterol (Total)
Numune kabı: Sarı kapaklı tüp
Hastanın hazırlanması: Sonbahar ve kış aylarında serum total kolesterol düzeyi
daha yüksektir. Ayrıca kan alma postürü en son yenilen yemek emosyonel stres ve menstrüel siklus
serum total kolesterol düzeyi üzerinde etkilidir.
Kullanımı: Hipolipidemi ve hiperlipidemi tanısı ile atherosklerotik riskin
değerlendirilmesinde kullanılır.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune, uzamış turnike uygulaması
Referans Aralığı:130-200 mg/dl
5.1.14
KOLESTEROL (HDL)
Sinonim: HDL-C
Kullanımı: Koroner kalp hastalığı riskinin değerlendirilmesinde kullanılır.
E: 30-70mg/dl K. 30-85 mg/dl
25
5.1.15
KOLESTEROL (LDL)
Sinonim: LDL-C
Hastanın hazırlanması:Numune alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir.
Kullanımı: Koroner kalp hastalığı riskinin değerlendirilmesinde kullanılır.
5.1.16
TRĠGLĠSERĠD:
Sinonim: TG
Hastanın hazırlanması:Numune alınması için 12 saatlik sabah açlığı gereklidir.
Kullanımı: Hiperlipideminin değerlendirilmesinde kullanılır.
26
5.1.17
ALANĠN AMĠNOTRANSFERAZ
Sinonim: ALT, SGPT, Serum glutamik piruvat transaminaz
Kullanımı: Karaciğer fonksiyon testlerinden biridir. Karaciğer hastalıkları, safra yolları
obstrüksiyonu, kas zedelenmeleri, muskuler distrofiler, akut pankreatit, konjestif kalp yetmezliği,
böbrek yetmezliği ve hepatotoksik ilaçlar, yoğun egserzis, ayakta durma, ALT düzeyinde artışa neden
olur.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune,
Referans aralığı:
Yetişkin: 6-50 U/L
0-12 ay: < 60 U/L
27
5.1.18
ASPARTAT AMĠNOTRANSFERAZ
Sinonim: AST, SGPT, Serum glutamik oksaloasetikasit transaminaz
Kullanımı: Bütün vücut dokularında bulunmakla beraber karaciğer kalp ve iskelet kası en çok
bulunduğu dokulardır. Herhangi bir nedene bağlı karaciğer zedelenmesi veya hasarı kolestatik ve
obstrüktif sarılık, kronik hepatitler, enfeksiyöz mononükleoz, kalp veya iskelet kası, nekroz veya
travması, kalp veya iskelet kası inflematuar hastalıkları, akut MI, agır egsersiz, kalp yetmezlği, ciddi
yanıklar, hipotiroidizm, intestinal obstriksiyon, malign hipertermi, ve talasemi majorde serum AST
düzeyi artar.
Numune Ret Kriterleri: Hemoliz
Yetişkin: 0-50 U/L
0-10 Gün: < 150 U/L
<2 Yaş: < 80 U/L
5.1.19
ALKALEN FOSFATAZ
Sinonim: ALP
Kullanımı: Karaciğer, safra kesesi, ve kemik dokusuna bağlı hastalıkların değerlendirilmesinde
kullanılır. Bilier obstriksiyon, bilier atrezi, siroz, osteitis deformans, hiperparatiroidizm, Paget
hastalığı, infiltratif karaciğer hastalıkları, enfeksiyoz mononükleoz, metastatik kemik tümörleri,
metabolik kemik hastalıkları, va,iral hepatitler, gebelik konjestif kalp yetmezliği ve çocukların büyüme
dönemlerinde ALP düzeyi artar.
Numune Ret Kriteri: Hemoliz
Referans Aralığı: 80-270 IU/L
28
5.1.20
GAMA GLUTAMĠL TRANSFERAZ
Sinonim: Gama GT, GGT, Gama glutamil transpeptidaz
Kullanımı: Karaciğer fonksiyon testlerinden biridir. Alkol ve ilaçların karaciğer üzerine toksik etkisini
takip etmede kullanılır. Obstrüktif sarılık, intrahepatik kolestaz pankreatit ve karaciğerdeki metastatik
karsinomların tanısında da değerlidir. Serum GGT düzeyi karaciğer hastalıklarında ALP ile paralel
seyrederken kemik hastalıklarında etmez.
Numune Ret Kriteri: Hemoliz
Referans aralığı: 0-50 IU/l
0
5.1.21
KREATĠN FOSFOKĠNAZ
Sinonim: CK, CPK, Kreatinin kinaz
Kullanımı: İskelet ve kalp kasında dejenerasyona yol açan durumların değerlendirilmesinde kullanılır.
Akut MI, progressif muskuler distrofi, polimyozit, yanıklar, travma, ağır eksersiz, status
epilepticus,postop dönem yaygın beyin enfaktüsü, gebeliğin son dönemleri, doğum, malign
hipertermi, IM enjeksiyonlar, konvülsüyonlar, kardiak defibrilasyon sonrası CK düzeyi artar.
E: 40-226 IU/L K: 33-197 IU/L
29
5.1.22
KREATĠN KĠNAZ MB:
Sinonim: CK-MB
Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün içinde
Kullanımı: AMI tanısında kullanılır. CK/CK-MB oranı tercih edilir. AMI sonrasında 4-8 saatte
yükselmeye başlar. 24 saatte pik yapar. Ayrıca kardiak travmalar, myokardiak konjestif kalp
yetmezliği, koroner anjiografi, kalp cerrahisi, muskuler distrofi, polimiyozit, SLE, yanıklar, Reye
sendromu, hipotermi, hipertermide de düzeyi artar.
5.1.23
LAKTAT DEHĠDROGENAZ
Sinonim: LDH, LD, Laktik asit dehidrogenaz
Kullanımı: Kalp ve karaciğer hastalıklarının tanısında kullanılır. AMI, megaloblastik ve pernisiöz
anemi, karaciğer hastalıkları, şok , hipoksi, siroz, obstrüktif sarılık, böbrek hastalıkları, kas hastalıkları,
neoplastik hastalıklar, konjestif kalp yetmezliği, lösemi, hemolitik anemi, orak hücreli anemi, lenfoma,
renal enfaktüs, akut pankreatitte LDH düzeyi artar.
Referans Aralığı: 0-450 IU/L
30
5.1.24
POTASYUM:
Sinonim: K
Hastanın hazırlanması: Diurnal varyasyonu vardır. Sabah saat 08:00’de maksimum, akşam saat
22:00’de minimum düzeydedir.
Kullanımı: Elektrolit, asit baz değerlendirilmesinde ve böbrek fonksiyonlarınıntabinde kullanılır.
Trombositoz, lösemi, hemoliz, doku hasarı, status epilepticus, malign hiperpreksi, asidoz, akut böbrek
yetmezliği, addison hastalığı, pseudohipoaldostronizm, ağır egzersiz, şok ve dehidratasyonda serum K
konsantrasyonu artar. Kronik açlık daire kusma intestinal fistüller, renal tubuler asidoz, primer
sekonder aldostronizm, cushing sendromu, Bartter sendromu alkoloz, osmotik diürezde
konsantrasyon düşer.
Referans Aralığı: 3,5-5,1 mmol/ L
5.1.25
SODYUM:
Sinonim: Na
Kullanımı: Elektrolit ve su dengesinin değerlendirilmesinde kullanılır.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune,
Referans Aralığı: 130-150 mmol/ L
31
5.1.26
KLORÜR:
Sinonim: CL
Kullanımı: Elektrolit dengesi ve asit baz ile su metabolizmasının değerlendirilmesinde kullanılır.
Dehidratasyon, renal tubuler asidoz, akut böbrek yetmezliği, diabetes insipidus, salisilat
intoksikasyonu ve respiratuvar alkaloz, serum CL düzeyi artarken, aşırı kusma, aldosteronizm,
respiratuvar asidoz ve su intoksikasyonu gibi durumlarda düşer.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune
Referans Aralığı: 90 - 108 mmol/ L
5.1.27
ĠNORGANĠK FOSFOR
Sinonim: fosfor, PO4, fosfat, P Çalışma Zamanı: Her gün
Hastanın hazırlanması:Numune açlıkta alınmalı ve mümkün olduğunca serum çabuk ayrılmalıdır.
Sirkadiyen ritm gösterir. Yemek ile mensturasyon döneminde fosfat bağlayan antiasitlerin
kullanımında seviye düşer.
Kullanımı: Fosfor metabolizmasının ve kalsiyum fosfor dengesinin değerlendirilmesinde kullanılır.
Osteolitik kemik metastazları, sarkoidoz, süt alkali sendromu, vitamin D entoksikasyonu, böbrek
yetmezliği, hipoparatiroidizm, akromegali, pulmoner emboli, laktik asidoz, respiratuar asidozda
serum fosfor düzeyi artar. Osteomalazi, steatore, renaltübuler asidoz, gram (-) bakteriyel septisemi,
hipokalami, vitD eksikliği, malnütrüsyon, malabsorbsiyon, ağır kusma, primer hiperparatroidizm,
hiperkalsemi, salisilat zehirlenmesi, respiratuvar enfekiyonlar, hiperinsülinemi, respiratuar alkoloz,
osteoplastik kemik metastazları, renal tübuler defektlerde fosfor düzeyi düşer.
Numune Ret Kriterleri: Hemolizli numune, ikter, lipemi
Yetişkin: 2,5-4,8 mg/ dl
Çocuk: 4- 7 mg/ dl
32
5.1.28
KALSĠYUM
Sinonim: Ca
Hastanın hazırlanması: Numune alınması için 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Numune alımı
sırasında turnike 10 dk’dan uzun süre tutulmamalıdır. Kan kalsiyum seviyesi 02:00-04:00 saatleri
arasında en düşük saat 20:00 de ise en yüksek seviyede bulunur.
Kullanımı: Çeşitli endokrin ve metabolik bozuklukların değerlendirilmesinde kullanılır. Primer ve
tersiyer hiperparatiroidizm, kemik metastazları, çeşitli maligniteler, polistemia vera, feokromasitoma,
sarkoidoz, vitamin D intoksiyonu, sütalkali sendromu, tirotoksikoz, akromegali, dehidratasyona yol
açan durumlarda serum Ca düzeyi artar. Hipoparatiroidizm, Vit D eksikliği, kronik böbrek
yetmezliği,mg eksikliği, akut pankreatit, hiperfosfatemi, osteomalazi, alkolizm, hepatik siroz,
hipoalbuminemi durumlarında serum Ca düzeyi azalır. Ayrıca total Ca düzeyi, kandaki protein
konsantrasyonundan da etkilenir. Protein miktarı 1 g/dl artarsa kalsiyum miktarı yaklaşık 0,8 mg/dl
artar. Tetani total serum Ca düzeyi 6-7 mg/dl altına düşünce meydana gelebilir. Hem metabolik hem
de respiratuvar alkalemi de serum total kalsiyum düzeyi normal olsa da düşük iyonize Ca düzeyine
bağlı olarak meydana gelebilir.
Numune Ret Kriterleri: Aşırı hemoliz
Referans Aralığı: 8,4-10,8 mg/dL PANİK DEĞER: <7 ve > 12
5.1.29
AMĠLAZ
Kullanımı: Pankreas fonksiyon testlerinden biridir. Pankreatit, pankreatik kist ve psödokist, paratis
bezi enfeksiyonları, intestinal obstrüksüyon ve infaktüsler, ektopik gebelik, safra yolları hastalıkları;
diyabetik ketoasidoz, peritonit, baı akciğer ve over tümörleri, böbrek yetmezliği, abdominal travma,
kafa travması, alkol kullanımı, serum amilaz düzeyini artırır. Pankreas yetmezliği, kistik fibroz, ağır
karaciğer hastalıklarında düşer.
Numune Ret Kriterleri: Hemoliz, ikter, lipemik numune.
Referans Aralığı: 0 - 100 U/L
33
5.1.30
DEMĠR
Sinonim:Fe
Hastanın hazırlanması: 10-12 saatlik açlık sonrasında numune alınmalıdır. Ayrıca
sabah örneklerindeki serum demir konsantrasyonu öğleden sonra alınanlara göre daha yüksek
olduğundan numunenin sabah alınmasına dikkat edilmelidir. Enfeksiyon varlığında serum Fe
düzeyinin geçiçi olarak düşebileceği unutulmamalıdır.
Kullanımı: Her türlü anemi, demir eksikliği, talasemi, sideroblastik anemi, ve demir zehierlenmesinin
değerlendirilmesinde kullanılır. Pernisiöz, aplastik ve hemolitik anemiler, hemokromatozis, akut
lösemi, kurşun zehirlenmesi, akut hepatitler, vitamin B6 eksikliği, talessemi, tekrarlayan
transfüzyonlar, akut demir zehirlenmesinde serum demir düzeyi yükselirken, demir eksikliği anemisi,
akut kronik enfeksiyonlar, hipotroid, postop dönemlerde serum demir düzeyi düşer.
Numune Ret Kriterleri:Hemoliz, ikter, lipemik numune, uzamış turnike uygulaması.
Erkek:
60-160 mg/dl
Kadın:
45-145 mg/dl
Çocuk:
50-160 mg/dl
34
5.1.31
DEMĠR BAĞLAMA KAPASĠTESĠ:
Sinonim:TIBC, Total demir bağlama kapasitesi.
Hastanın hazırlanması: 10-12 saatlik sabah açlığı sonrası kan alınmalıdır. Serum demir düzeyi sabah
saatlerinde en yüksek düzeyde bulunur.
Kullanımı: Hipokrom anemiler, akut hepatitler, gebeliğn son dönemlerinde TIBC artarken demir
eksikliğine bağlı olmayan anemiler, kronik enfeksiyonlar, maligniteler, siroz, hemakromatozis, renal
hastalıklar, talesemilerde düşer.
Numune Ret Kriterleri: Hemoliz, ikter, lipemik numune, uzamış turnike uygulaması.
5.1.32
KREATĠNĠN KLĠRENSĠ:
Hastanın hazırlanması:Test öncesinde çay, kahve, ilaç alımı, eksersiz önerilmez.
Kullanımı:Böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesinde ve böbrek hastalıklarının takibinde kullanılır.
Glomerüler filtrasyon hızını azaltan her türlü böbrek hastalığı, şok, hipovolemi, nefrotoksik ilaçlar,
Konjestif kalp yetmezliği dehidratasyon Kreatinin klirensinde düşmeye neden olur.
Numune Ret Kriterleri: Numunenin yanlış toplanması
Erkek:
80-137ml/dk
Kadın
70-125 ml/dk
35
5.2 Hormon Testleri
5.2.1 SERBEST T3
Sinonim:FT3
Kullanımı: Troid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Hipertroidizm ve T3
tirotoksikozunda serum FT3 düzeyi artarken hipotroidizmde azalır. Ayrıca kronik hastalığı olanveya
uzun süre hastanede yatmış olan kişilerde ötroid olsalar bile FT3 düzeyi düşük bulunabilir. Total T3
yaklaşık % 0,2-0,5 ‘i FT3’dür.
Numune Ret Kriterleri: Hemoliz, lipemi, ikter
12 ay:
2,9-6,8 pg/ml
1-6 y:
2,5-5,3 pg/ml
7-12 y:
2,5-5,6 pg/ml
13-17 y:
2,4-5,0 pg/ml
Yetişkin:
2,0-4,4 pg/ml
36
5.2.2 SERBEST T4
Sinonim: FT4
Kullanımı: Troid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Hipertroidde serum FT4 düzeyi
artarken hipotroidde azalır. Total T4’ün yaklaşık %0,02-0,04’ü serum FT4’dür.
Referans Aralığı::
<12 ay:
1,1-2 ng/dl
1-6Yaş:
0,9-1,7 ng/dl
7-12 y:
1,1-1,7 ng/dl
13-17Y:
1,1- 1,8 ng/dl
Yetişkin:
0,9-1,7 ng/dl
37
5.2.3 TROĠD STĠMULAN HORMON
Sinonim: TSH
Hastanın Hazırlanması: Diurnal ritmi vardır. Saat 02:00-04:00 arasında maksimum, 17:00-18:00
arasında minumum düzeydedir. Hipotroidizm, Hashimato troiditi, ektopik TSH salınan durumlar,
subakut troidit, ve troid hormon rezistansında serumTSH düzeyi artarken hipotalamik ve hipofizer
hipotroidizmde düzeyi azalır.
Kullanımı: Troid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde ve tedavi takibinde kullanılır.
Referans Aralığı::
<12 ay: 1,36-8,8 µIU/ml
1-6Y: 0,85-6,5 µIU/ml
7-12 Y: 0,28-4,3 µIU/ml
Yetişkin: 0,27-4,2 µIU/ml
38
5.2.4 FOLĠKÜL STĠMULAN HORMON:
Sinonim: FSH
Kullanımı: Hipofiz fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Özellikle primer sekonder over
yetmezliğinin ayırıcı tanısında değerlidir. Primer gonadal yetmezlik, ovarian ve testiküler agenezis,
Turner, Kleinifelter sendromu, kastrasyon, alkolizm, menopoz, orşit, serum FSH düzeylerini artırır.
Anterior hipofiz hipofonksiyonu, hipotalamik hastalıklar, gebelik, anoreksia nervosa, polikistik over
sendromu, hemokromatozis, orak hücreli anemi, hiperprolaktinemi, östrojen ve androjenlerle tedavi
edilenlerde FSH düzeyi düşer.
Foliküler faz:
3,5-12,5 mIU/L
Ovulator faz:
4,7-21,5 mIU/L
Luteal faz:
1,7-7,7 mIU/L
Postmenopoz:
26-135 mIU/L
Erkeklerde:
1,5-12,4 mIU/L
39
5.2.5 ÖSTRADĠOL:
Sinonim: E2
Kullanımı: Vücuttaki en potent östrojendir. Puberte prekoks, amenore, ovulasyon indüksüyonunun
takibi, erkeklerde jinekomastinin değerlendirilmesinde kullanılır.
Foliküler faz:
12,5-166 pg/mL
Ovulator faz:
85,5-498 pg/mL
Luteal faz:
43,8-211 pg/mL
Postmenopoz:
5-54,7 pg/mL
Erkeklerde:
7,6-42,6 mIU/ml
40
5.2.6 LUTEĠNĠZAN HORMON:
Sinonim: LH
Numune türü: Serum Numune kabı: Sarı kapaklı tüp
Kullanımı: Hipofizden salınan ve cinsiyete göre farklı etki gösteren hormondur. Erkeklerde FSH’LA
beraber olgun spermatozoonların gelişimini kolaylaştırmakla beraber erbezlerindeki leyding
hücrelerinde testosteron üretimini artırır. Kadınlarda yumurtalık hormonlarının üretimini ve
yumurtalık foliküllerinin olgunlaşmasını denetler. Adet çevrimi ortasında yumurtlamadan hemen
önce en yüksek düzeyine çıkar.
Foliküler faz:
2,4-12,6 mIU/mL
Ovulator faz:
14-96 mIU/mL
Luteal faz:
1-11,4 mIU/mL
Postmenopoz:
7,7-59 mIU/mL
Erkeklerde:
1,7- 8,6 mIU/mL
Çocuklarda:
0,2 – 1,4 mIU/mL
41
5.2.7 PROGESTERON:
Sinonim: PGN
Kullanımı: Ovulasyon, corpus luteum fonksiyonları ve gebelik plecantal fonksiyonların
değerlendirilmesi, indüksüyon takibi, progesteron tedavisi takibi, erken abortus riski olan hastaların
takibinde kullanılır. Konjenital adrenal hiperplazi lipoid ovarian tümör, teka lutein kisti, molar gebelik,
ve over korioepitelyomalarında düzeyi artar. Abortus riski veya sekonder hipogonadizm ve kısa luteal
faz sendromunda düzeyi azalır.
Foliküler faz:
0,2-1,5 ng/mL
Ovulator faz:
0,8-3,0 ng/mL
Luteal faz:
1,7-27 ng/mL
Postmenopoz:
0,1-0,8 ng/mL
Erkeklerde:
0,2- 1,4 ng/mL
42
5.2.8 PROLAKTĠN:
Sinonim: PRL
Hastanın Hazırlanması: Uyku, stres, egzersiz, gebelik ve koitus sonrasında artar. Sabahları en yüksek
seviyesindedir. Bu nedenle hasat uyandıktan 3-4 saat sonra kan alınmalıdır. Ayrıca hastanın aç olması
tercih edilir.
Kullanımı: PRL salgılayan tümörler, hipotalamopitüiter hastalıklar, primer hipotroidizm, anoreksia
nevroza, polikistik over sendromu, böbrek yetmezliği, insülin kaynaklı hipoglisemi, adrenal
yetmezlikte, artar. Sheean sendromunda azalır. PRL salgılayan tümörlerde tedavi takibinde kullanılır.
Kadın: 6-29,9 ng/ml
Erkek: 4,6-21,4 ng/ml
43
5.2.9 BETA HCG
Sinonim: β-HCG, Human chorionic gonadotropin, kanda gebelik testi
Kullanımı: Gebelik teshisi, ektopik gebelik şüphesinin değerlendirilmesi, invitro
fertilizasyon hastalarının takibinde kullanılır. Ayrıca mol hidatiform, koriokarsinom, testis tümörü,
over germ hücreli tümörlerinin değerlendirilmesinde ve takibinde kullanılır.
Premenopazal:
<1 mIU/mL
Postmenopazal: <7 mIU/mL
5.2.10
Erkeklerde:
<2 mIU/mL
3.hafta gebelik:
5,8-7,1 mIU/mL
4.hafta gebelik:
9,5-750 mIU/mL
5.hafta gebelik:
217-7138 mIU/Ml
FERRĠTĠN:
Kullanımı: Demir eksikliği anemisi, kronik hastalık anemisi, talasemi,
hemokromatozis, demir yükleme tedavisinin takibinde kullanılır. Karaciğer hastalıklarının varlığında
demir eksikliği olmasına rağmen ferritin normal düzeylerde bulunabilir. Ayrıca akut faz
reaktanlarından birisidir.
Kadın:
13-150 ng/ml
Erkek:
30-400 ng/ml
44
5.2.11
TOTAL TESTOSTERON:
Hastanın Hazırlanması: Total testosteron düzeyi saat 07:00’de maksimum 20:00’de minumum
düzeydedir. Egzersiz sonrası düzeyi artar. İmmobilizasyon ve glukoz yüklenmesi sonrası düzeyi düşer.
50 yaşın üzerinde progresif bir düşüş olur.
Kullanımı: Adrenal hiperplazi, adrenokortikal tümörler, testiküler feminizasyon, idiyopatik hirsutizm,
ve virilizan over tümörlerinde total testosteron düzeyi artar. Down sendromu, primer ve sekonder
hipogonadizm, üremi, myotonik distrofi, karaciğer yetmezliği, kriptorşidizm, puberte gecikmesinde
düşer.
5.2.12
Erkek:
241,821 ng/dl;
Kadın:
14-76 ng/dl
ALFA FETOPROTEĠN:
Sinonim: AFP,α-Fetoprotein
Kullanımı: Hepotosellüler ve germ hücreli (nonsemimolar) karsinomlarda kullanılan bir tümör
belirleyicisidir. Özellikle hepatosellüler karsinomlarda prognozun ve tedavinin etkinliğinin takibinde
değerlidir. Germ hücreli karsinomların sınıflandırılması ve derecelendirilmesinde HCG ile beraber
kullanılır. Diğer bazı kanserlerde de ( örn: mide pankreas, kolon,ac vb) düzeyi artabilir. Ayrıca siroz,
hepatit, alkolik karaciğer hastalığı gibi bazı benign durumlarda da düzeyi artabilir. Gebelik sırasında
maternal AFP düzeyinin ölçümü önemlidir. Maternal AFP 12. haftadan itibaren artmaya başlar.
Referans Aralığı: 0-14 ng/ mL
45
5.2.13
CEA:
Sinonim:
Karsinoembriyojenik antijen
Kullanımı: Kolon, rektum akciğer, meme, karaciğer,pankreas, prostat, mide ve over kanserlerinde
artar. Özellikle kolorektal kanserlerde, ileri evre meme kanserlerinin takibinde kullanılabilir. Benign
karaciğer hastalıkları, ülseratif kolit, ve polipozis, gibi bazı benign gastrik ve intestinal durumlar,
benign meme hastalıkları pulmoner enfeksiyonlar, amfizem ve böbrek yetmezliklerinde artabilir.
Ayrıca sigara içenlerde hafif yüksektir. Bu nedenlerle tarama testi olark kullanılmamalıdır.
5.2.14
CA15-3
Sinonim: Kanser antijen 15-3
Kullanımı: Meme kanserli hastalarda tanı, takip, tedavide kullanılır. Özellikle metastatik meme
kanselerinin %80’inde artar. Ayrıca diğer bazı tümörlerde ( pankreas, akciğer, kolon, over, karaciğer
vb) hepatit, tbc, SLE, siroz, da artabilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır.
46
5.2.15
CA19-9
Sinonim: Kanser antijen 19-9
Kullanımı: Tüm GIS kanserleri ve diğer adenokarsinomlarda artar. Pankratik kanserlerde sensivitesi
%70-80’dir. Düzeyi ile tümör kitlesi arasında ilişki yoktur. CEA ile beraber kullanıldığında mide CA
rekürrensinin tespiyinde sensitivitesi %94’e kadar yükselir. Ayrıca kronik pankreatit, kolanjit, siroz gibi
bazı benign durumlarda düzeyi yükselebilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır.
Referans Aralığı: 0-39 U/ml
5.2.16
CA 125
Sinonim: Kanser antijen 125
Numune alma: Ovulasyon ve menstürasyon zamanları dikkate alınmalıdır.
Kullanımı: Özellikle over tümörlerinin takibinde kullanılır. Bazı nonjinekolojik maligniteler, bazı
benign durumlar, (hamilelik, menstürasyon, peritoneal veya plevral inflamasyon, over kistleri,
endometriozis) artar. Ayrıca sağlıklı insanların %1’inde de yüksek olabilir. Bu nedenle normal
bireylerde tarama amaçlı olarak kullanılmamalıdır.
Referans Aralığı: 0-35 U/ml
47
5.2.17
TPSA
Numune türü: Serum Numune kabı: Sarı kapaklı tüp
Numune alma: Rektal muayene ve sonda takılmasından sonra numune alınması için 72 saat
beklemek gerekir.
Hastanın Hazırlanması: PSA günden güne değişebilir. Yaşla birlikte artar. Ayrıca supin pozisyon PSA
düzeyini düşürürken, prostat manipulasyonu PSA düzeyinde artışa neden olur.
Kullanımı: Prostat hastalıklarının, özellikle prostat CA ve hiperplazisi, tanı takibinde kullanılır.
Referans Aralığı: 0-4 ng/mL
48
5.2.18
KORTĠZOL
Kullanımı: Pitüiter ve adrenal bez fonksiyonlarının değerlendirilmesi için kullanılır.
5.2.19
PARATĠROĠD HORMON (Intact)
Sinonim: İntakt PTH, Parathormon
Numune kabı: Sarı kapaklı tüp - PTH yarı ömrü kısa olduğundan 1 saat içinde santrifüj edilmelidir.
Kullanımı: Primer hiperparatroid ile malignite kaynaklı hiperkalseminin ayırıcı tanısında kullanılır.
İyonize kalsiyum tarafından regüle edilir.
Numune Ret Kriterleri: Hemoliz, lipemi, ikter ve numunenin 1 saatten fazla oda ısısında beklemesi.
Referans Aralığı: 15-65 pg/mL
49
5.2.20
D VĠTAMĠNĠ
Sinonim: 25-OH Vitamin D
Kullanımı: D vitamin eksikliklerin veya toksisitesinin belirlenmesinde kullanılır.
Referans Aralığı: 30-100 ng/mL
5.2.21
B12 VĠTAMĠNĠ
Kullanımı: B12 vitamin eksikliklerin belirlenmesinde kullanılır.
Referans Aralığı: 193-982 pg/mL
50
Hematolojik tetkikler
5.2.22
HEMOGRAM
Sinonim: Tam kan sayımı
Numune türü: EDTA’lı tam kan
Kullanımı: Anemi ve diğer hematolojik hastalıklar, enfeksiyon, kanama bozuklukları, alerjik
durumların değerlendirilmesinde yararlıdır.
Parametre adı
Birim
6
3
Alt sınır
Üst sınır
4.0
5.5
RBC
10 /mm
Hgb
g/dL
12.0
16.5
Htc
%
36
48
80
100
3
MCV
µm
MCH
pg
26
34
MCHC
g/dL
32
36
RDW
%
12
15
180
400
3
3
PLT
10 /mm
MPV
µm
3
7.6
10.8
PDW
µm
3
0.1
99.9
PCT
%
0.01
9.99
WBC
10 /mm
Granülosit
10 /mm
Granülosit
%
Lenfosit
3
3
3.8
9.8
3
3
1.4
7.0
42
80
1.2
3.5
3
10 /mm
3
51
5.2.23
Lenfosit
%
Monosit
10 /mm
3
3
20
48
0.1
1.0
ABO / RH D GRUP TAYĠNĠ:
Kullanımı: Kan grupları ve Rh tiplendirmesinin tayininde kullanılır.
5.2.24
PROTROMBĠN ZAMANI (PT)
Numune türü: Sitratlı plazma
Numune kabı: Mavi kapaklı tüp
Kullanımı: Kanama ve pıhtılaşma bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılır.
Referans aralığı: 10-18 sn
5.2.25
AKTĠVE PARSĠYEL TROMBOPLASTĠN ZAMANI (APTT):
Numune türü: Sitratlı plazma
Numune kabı: Mavi kapaklı tüp
Kullanımı: Kanama ve pıhtılaşma bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılır.
Referans aralığı: 25-38 sn
52
5.2.26
PERĠFERĠK YAYMA:
Sonuç Verme Zamanı: Saat 14:00’a kadar gelen örnekler saat 15:00’da boyanmış şekilde testi isteyen
klinisyene ulaştırılır. Sonuç, değerlendirmeyi yapan klinisyen tarafından hastaya iletilir.
Kullanımı: Hematolojik hastalıkların değerlendirilmesinde yararlıdır.
5.2.27
ERĠTROSĠT SEDĠMENTASYON HIZI (ESR):
Numune türü: Sitratlı tam kan
Numune kabı: Siyah kapaklı tüp
Kullanımı: Enfeksiyon ve diğer enflamatuvar durumlarda, anemilerde, malignitelerde artar.
Referans aralığı: < 25 mm/saat
53
5.3 İdrar / Gaita
5.3.1 ĠDRAR STRĠPĠ ĠLE BĠYOKĠMYASAL / MĠKROSKOPĠK ANALĠZ:
Sonuç Verme Zamanı: Örnek verildikten sonra 30 dakika içinde
Numune türü: İdrar (Orta idrar tercih edilir)
Numune kabı: Beyaz vida kapaklı plastik kap
Kullanımı: Üriner enfeksiyon, ürolitiazis, hematüri, akut glomerülonefrit ile Diabetus Mellitus tanı ve
takibinde yararlıdır.
Ürobilinojen
0.2-1.0 mg/dl
Bilirubin
Negatif
Keton
Negatif
Eritrosit
Negatif
Protein
Negatif
Nitrit
Negatif
Lökosit
Negatif
Glukoz
Negatif
Dansite
1.005-1.030
pH
5.0-9.0
54
5.3.2 GAĠTA MĠKROSKOPĠSĠ
Sonuç Verme Zamanı: Örnek verildikten sonra 30 dakika içinde
Numune türü: Gaita
Numune kabı: Beyaz vida kapaklı plastik kap
Kullanımı: Gaitada eritrosit, lökosit, maya artışı, parazit elemanları vb. hücrelerin varlığını
göstermede kullanılır.
55
5.4 Manuel çalışılan testler için Standard Operasyon
Prosedürleri
5.4.1 Kan Grubu Tayini (Slayt Aglütinasyon)
Gerekli malzemeler:





Slayt (Cam veya pürüzsüz yüzeyli plastik)
Karıştırıcı çubuk
Mikropipet
Mikropipet ucu
Anti-A, Anti-B, Anti-D belirteçleri
1. Temiz slayt üzerinde üç ayrı bölmeye oda sıcaklığındaki Anti-A, Anti-B, Anti-D
belirteçlerinden bir damla yerleştirilir.
2. Her bir belirteç damlasına tam kandan 50 µL ilave edilir
3. Yaklaşık 2,5 cm2 alanda karıştırıcı çubukla iyice karıştırılır.
4. Slaytı öne arkaya yavaşça iyice sallayın.
5. İki dakikada çıplak gözle aglütinasyon izlenir.
Sonuç değerlendirme:
BirikiĢme/kumlaĢma (aglütinasyon) saptanılan belirteçler, kandaki ilgili antijenin varlığına
işaret eder.
5.4.2 Tifo (Anti-S.typhi IgM, TUBEX TF)
Gerekli malzemeler:



Tubex reaksiyon küveti
Mikropipet
Mikropipet ucu
1. ÇalıĢmaya baĢlamadan yarım saat önce bütün antijenler oda sıcaklığına çıkarılır ve
kullanmadan önce mutlaka ĢiĢeleri çalkalanır.
2. Tubex deney kuyucukları dik biçimde masanın üzerine çıkarılır.
3. Her kuyucuğa 45 μl Tubex® TF Brown Reagent eklenir.
4. 45 μl hasta serumu ya da kullanılacaksa aynı miktarda pozitif ve negatif denetim serumları
kuyucuğa eklenir.
5. 10 kez aĢağı yukarı pipetleyerek iyice karıĢması sağlanır.
6. 2 dakika oda sıcaklığında bekletilir.
7. Her kuyucuğa 90 μl Tubex® TF Blue Reagent eklenir.
8. Kuyucukların üzeri Tubex® Sealing Tape (bant) ile sızıntı olmayacak biçimde kapatılır.
9. Kuyucuklar 90º eğilerek yan biçimde elle 2 dakika çalkalanır.
10. Tamamen ters çevrilerek ya da dik çalkalanmaz.
11. Kuyucuk Tubex® Color Scala (renk göstergesi) üzerine konarak sol kısma yaslayarak
oturtulur.
12. 5 dakika sonra değerlendirilir.
56
Skala sonucuna göre≤ 2 : NEGATĠF: Mevcut tifo ateĢi infeksiyonunun bulunmadığını gösterir. Tubex® TF
(Negatif kontrol bu aralıkta olmalıdır.)
3 : Sınırda, bir sonuç vermeyen, yetersiz sonuç. Yinelenir. Yine aynı bulunursa en az 15 gün
sonra tekrarlanır.
4 : ZAYIF POZĠTĠF: Mevcut tifo ateĢi infeksiyonunun var olduğunu gösterir.
6-10 : POZĠTĠF: Mevcut tifo ateĢi infeksiyonunun var olduğunu gösterir. Tubex® TF (Pozitif
kontrol bu aralıkta olmalıdır.)
5.4.3 Brucella Rose Bengal (Lam aglütinasyon)
Gerekli malzemeler:


Rose Bengal reaktifi
Karıştırıcı çubuk
1. Bir damla hasta serumu (50 μl) alınıp lama/karta damlatılır
2. Üzerine 1 damla (50 μl) tepkin damlatılıp dökmeden karıĢması sağlanır.
5 dakika içerisinde birikiĢme/kumlaĢma (aglütinasyon) gözlenirse test sonucu pozitif olarak
değerlendirilir.
5.4.4 Periferik yayma
Gerekli malzemeler:




İki adet alkolle silinip kurutulmuş, temiz yüzeyli lam
%70 alkol
İsteğe bağlı May Grünwald boyası
Giemsa Solüsyonu (1 mL giemsa stok solusyonu + 9 mL Distile su)
1. Ġki adet lam sıcak su yada alkol ile silinir (yağlarından temizlenir) kurumaları beklenir.
2. Otomatik pipet ile bir lamın üstüne ~iki damla kan damlatılır ve yayılır ikinci lamı diğerine
30 derece açıyla tutarak damla lama yayılır.
3. Kurumaları için ~30 dakika bekletilir.
4. Kuruyan lamların üzerine May Grünwald veya %70’lik etil alkol lamın üzerini kaplayacak
5. Ģekilde dökülür.
6. Üç dakika sonra soğuk suda (tercihen distile suda) yıkanır.
7. Daha önce hazırladığımız Giemsa-Distile su karıĢımı yıkana lamın üzerini kaplayacak
8. Ģekilde dökülür, 15 dakika sonra soğuk suda (tercihen distile su) yıkanır, sonra kurutulur.
57
5.4.5 Ġdrar biyokimyası (Ġdrar Stribi ile)
Gerekli malzemeler:



İdrar stribi
Kağıt havlu
Strip prospektüsü (indikatör okuma zamanları için)
1. Kapalı şişedeki stribi şişeden çıkarın. Şişenin kapağını hemen sıkıca kapatın.
2. Stribi bir saatten daha fazla beklememiş, homojen idrara tüm indikatörler idrarla temas edecek
şekilde batırın, indikatörlerin erimesine izin vermeden hızlıca çıkarın.
3. Stribi çıkarırken fazla idrarı idrar toplama kabının kenarında süzdürün. Stribi yatay pozisyonda
tutun ve emici bir malzemenin üstüne koyun.
Sonuç yorum:
Kit prospektüsünde belirtilen zamanlarda parametreleri strip kutusunda belirtilen skalalara göre
değerlendirin.
58
EK 1
Laboratuvar Panik Değer Listesi
BİYOKİMYA LABORATUVARI ÖRNEK KRİTİK DEĞERLER
HEMOTOLOJİ
ALT KRİTİK DEĞER
ÜST KRİTİK DEĞER
LÖKOSİT SAYISI
* < 1.5 K/UI
* > 30.0 K/UI
ONKOLOJİK HASTA
* < 0,5 K/UI
* > 35.0 K/UI
HEMATOKRİT
* < % 21
* > % 66
HEMATOKRİT ( yeni doğan )
* < % 33
* > % 70
HEMOGLOBİN
* < 7 g/DI
* > 22 g/DI
HEMOGLOBİN( yeni doğan )
* < 9,5 g/DI
* > 22 g/DI
TROMBOSİT SAYISI
* < 30.000 K/UI
* > 1.000.000 K/UI
TROMBOSİT SAYISI ( Çocuk )
* < 20.000 K/UI
* > 1.000.000 K/UI
* > 150 sn (yatan)
* > 60 sn (günübirlik)
KOAGULASYON
PROTROMBİN ZAMANI (PT)
APTT
FİBRONOJEN
* > 78 sn
* < 75 mg/DI > 5.5
* > 700 mg/DI
BİYOKİMYA
BİLİRUBİN, TOTAL ( Yeni Doğan )
* > 18 mg/DI
KALSİYUM
* < 6 mg/DI
* > 13 mg/DI
KALSİYUM İYONİZE
* < 3.1 mg/DI
* > 6.3 mg/DI
GLUKOZ
* < 40 mg/DI
* > 450 mg/DI
GLUKOZ (Yeni Doğan )
* < 30 mg/DI
* > 300 mg/DI
MAGNEZYUM
* < 1.0 mg/DI
* > 5.0 mg/DI
MAGNEZYUM (Çocuk)
* < 1.1 mg/DI
* > 9 mg/DI
FOSFOR
* < 1 mg/DI
* > 9 mg/DI
POTASYUM
* < 2.8 mEg/L
* > 9 mg/DI
POTASYUM (Yeni Doğan)
* < 2.5 mEq/L
* > 8.0 mEq/L
59
SODYUM
* < 120 mEq/L
* > 160 mEq/L
KLORÜR
* < 80 mEq/L
* > 115 mEq/L
ETANOL
* > 50mg/dl
KREATİNİN
* > 7,5 mg/dl
KREATİNİN ( Çocuk )
* > 3,8 mg/Dl
BUN
* > 100 mg/Dl
BUN (Çocuk )
* > 55 mg/Dl
AMİLAZ
* > 500 U/L
ÜRİK ASİT
* > 13 mg/dl
ÜRİK ASİT ( Çocuk )
* > 12 mg/dl
CROSS-MATCH
POZİTİF
HCV
*>1
HIV
EK 2
*>1
HBSAG
*>1
TROPONİN I
* > 0,40 ng/ml
Örnek alım sırası ve tüpler
Kan örnekleri aşağıdaki sıraya göre alınmalıdır. Kan akışı durana kadar tüp geri çekilmemelidir.
Renk
Tüp
Kan
Kullanım
Ters
Santrifüj
Kodu
Çeşidi
Hacmi
Alanları
Çevirme
Koşulları
Devir:
Sodyum
1,8 ml
Koagülasyon Çalışmaları
4-5
4000 rpm
Sitrat
2,7 ml
( PT – APTT )
Kez
Süre:
Mavi
10 dakika
Sodyum
Sitrat
Siyah
1,6 ml
Sedimantasyon
Çalışmaları İçin
8-10
Kez
ESR
60
EDTA
3 ml
Hematolojik Çalışmalar
için
( Hemogram )
Mor
8-10
Kez
Devir:
Serum Çalışmaları İçin
(Jelli)
SSTTM II
5 ml
4000 rpm
-
(Biyokimya-ElizaHormon-Nefalometre)
Advance
Sarı
Süre:
15 dakika
Devir:
4000 rpm
NaF +
Na2EDTA
Etanol testi
8-10
5 ml
Süre:
Kez
10 dakika
Gri
!!! DİKKAT !!!
TÜPÜ YETERSİZ KARIŞTIRMA, GEREKENDEN AZ VEYA ÇOK MİKTARDA ÖRNEK ALINMASI TEST SONUÇLARINDA
HATA OLUŞTURMAKTA VE ÖRNEĞİN TEKRARI GEREKMEKTEDİR.
61
EK 3
Acil çalıĢılan testlerde sonuç çıkma süreleri
TEST ADI
TESTLERĠN MĠNĠMUM
SONUÇ ÇIKMA SÜRESĠ
ANTĠ HBS
60 DAKĠKA
ANTĠ HCV
60 DAKĠKA
ANTĠ HIV
60 DAKĠKA
ALBUMĠN
60 DAKĠKA
ALP
60 DAKĠKA
ALT
60 DAKĠKA
AMĠLAZ
60 DAKĠKA
APTT
45 DAKĠKA
ASO
60 DAKĠKA
AST
60 DAKĠKA
BRUCELLA (ROSE BENGAL)
45 DAKĠKA
CK
60 DAKĠKA
CK-MB
60 DAKĠKA
CRP
60 DAKĠKA
D.BĠLÜRĠBĠN
60 DAKĠKA
FOSFOR
60 DAKĠKA
FT4
60 DAKĠKA
GGT
60 DAKĠKA
GLUKOZ
60 DAKĠKA
HBsAg
60 DAKĠKA
HCG
60 - 90 DAKĠKA
HEMOGRAM
30 DAKĠKA
KANAMA ZAMANI
15 DAKĠKA
KALSĠYUM
60 DAKĠKA
KAN GRUBU
30 DAKĠKA
KLOR
60 DAKĠKA
KREATĠNĠN
60 DAKĠKA
62
LDH
60 DAKĠKA
PIHTILAġMA ZAMANI
15 DAKĠKA
POTASYUM
60 DAKĠKA
PT
45 DAKĠKA
RF
60 DAKĠKA
TĠFO
45 DAKĠKA
SODYUM
60 DAKĠKA
T.Ġ.T.
30 DAKĠKA
T.BĠLĠRUBĠN
60 DAKĠKA
T.PROTEĠN
60 DAKĠKA
TROP. I
60 DAKĠKA
TSH
60 DAKĠKA
ÜRE
60 DAKĠKA
ÜRĠK ASĠT
60 DAKĠKA
63

Önsöz

Transkript

Benzer belgeler

talep formu - Radix Analiz Laboratuvarı

Zengin/Sulu doğal gaz akarlarından spot numune

boren ar-ge merkezi 2016 yılı analiz/test fiyat kataloğu

SGS MRL-LIMS Auto Report Sending Application

İndir

tc ondokuz mayıs üniversitesi

SGS MRL-LIMS Auto Report Sending Application

Uçucu Organik Bileşikler Parametresinde Dikkat Edilecek Hususlar

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU

TC SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU