Kronik böbrek hastalığı tanımı ve temel kavramlar

Kronik böbrek hastalığı tanımı ve temel kavramlar
Dr. Nurol Arık
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nefroloji Bilim Dalı, Samsun
K
ronik böbrek hastalığının klasik tanımlamasında
azalmış glomerüler filtrasyon hızı karakteristiktir.Buna
karşın yeni tanımlama sistemindeki iki tanı kriterinden
birisi glomerüler filtrasyon hızından (GFH) bağımsızdır.NKF
tanımlamasında glomerüler filtrasyon hızı ne olursa olsun 3
ayın üzerinde süren yapısal ya da fonksiyonel anormallikler
kronik böbrek hastalığı olarak tanımlanır. Bu anormallikler
patolojik olarak saptanmış olabilir. Ya da idrar/kan testleri
ve görüntüleme yöntemi ile anormallikler saptanmış olabilir.
NKF’nin diğer tanımlaması glomerüler filtrasyon hız bağımlıdır ve 3 ayın üzerinde glomerüler filtrasyon hızı ≤ 60 ml/dakika
ise vaka kronik böbrek hastası olarak tanımlanır.
Cockgroft-Gault ve Modification of Diet in Renal Disease
(MDRD)
NKF sınıflamasında glomerüler filtrasyon hızına göre evreleme şu şekilde özetlenebilir;
(kadınlarda)
EVRE
GFH
I
≥90
II
60-89
III
30-59
IV
15-29
V
<15 (veya diyaliz)
Glomerül filtrasyon hızının tahmin edilmesi
Kronik böbrek hastalığının tanımı ve evrelemesinde
GFH’nın tahmin edilmesi kritik önem taşır.GFH total renal
filtrasyonunun iyi bir ölçüsüdür. Düşük yada azalan GFH
kronik böbrek hastalığının iyi bir indeksidir. GFH doğrudan
ölçülemez.Ancak farklı yöntemler ile tahmin edilebilir.
GFH ölçümünde altın standart yöntem inülin klerensidir.
Erkeklerde bu değer 127±20 ml/dakika, kadınlarda ise 118±20
ml/dakikadır.30 yaş sonrasında her yıl 1 ml/dakika azalır.Ancak ölçümdeki pratik güçlükler nedeniyle klinikte yerine kreatinin klerensi kullanılır. Kreatininin tubüler ekskresyonu nedeni ile ölçülen kreatinin klerens kreaterleri gerçek glomerül
filtrasyon hızından daha fazladır.Bir diğer handikap da idrar
toplanmasındaki güçlüklerdir. O nedenle hesaplama öncesinde
idrarın doğru toplandığından emin olmak için toplam idrar
kreatinin ekskresyonunun kabul edilebilir limitlerde olduğundan emin olmak gereklidir(erkeklerde 20-25 mg/kg,kadınlarda
15-20 mg/kg ).
Klinik olarak stabil olan kişilerde glomerüler filtrasyon
hızının tahmini için kullanılabilecek iki formül daha vardır;
Cockgroft-Gault eşitliği: Bu eşitlik stabil hastalarda glomerüler filtrasyon hızının tahminine yarar.
(140-yaş) X vücut ağırlığı
Pcr X 72
Kadınlarda hesaplanan değerin 0.85 ile çarpılması gereklidir.
Modification of Diet in Renal Disease(MDRD) eşitliği:
186.3 X (serum kreatinini)-1.154 X (yaş)-0.203 X 0.742
Bu formüller ile klerens hesaplamaları ilgili web sayfaları
üzerinden kolaylıkla yapılabilir.
MDRD förmülü böbrek yetmezlikli hastalarda yapılan
çalışmalar sonrasında ortaya konmuştur. Renal disfonksiyonlu tüm hastalar için kullanılabilir. Ancak renal fonksiyonları
normale yakın olanlar, renal allograft alıcıları ve aşırı kas kitlesi yada morbid obes olanlar için doğru sonuçlar vermekten
uzaktır.
Serum kreatinin yüksekliği ve böbrek hastalığı
Genel ilke olarak bir böbrek hastasında serum kreatinini
kabaca renal hastalık aktivitesini yansıtır. Ancak bunun pek
çok istisnası vardır.Erken böbrek hastalığı döneminde artmış
tubuler kreatinin ekskresyonu nedeni ile azalmış glomerül
filtrasyon hızlarına rağmen serum kreatinin değeri fazlaca
değişmez. Ancak glomerül filtrasyon hız azalması sürer ve klerens 60-80 ml/dakikaya ulaşır ise bu durumda üriner kreatinin
ekskresyonu doyuma ulaşır ve kreatinin klerens azalması ile
parelel yükselmeye başlar. Serum kreatinini 1.5-2.0 mg/dl’yi
aştığında kreatinin değerinin böbrek hastalığının derecesini
yansıtma gücü artar.
Bazı nefropati formlarında eğer tutulum fokal karakter
gösterir ise bu durumda sağlam nefronların kompanzatris
hipertrofisi yaygın nefron hasarına karşın glomerül filtrasyon
hızı ve kreatinin değerlerinde önemli değişiklikler yaratmaz.
Bu durumda renal hasarı diğer proteinüri,üriner sediment gibi
markırlar ile izlemek daha gerçekçi olur.
BUN ve böbrek hastalığı
Renal hastalık aktivite ilişkisi serum kreatininden daha
azdır.Yüksek proteinli diyet, katabolizma artışı kanamalar,kortikosteroid kullanımı, azalmış renal perfüzyon hallerinde BUN
düzeyleri renal disfonksiyon ile korele olmaksızın artabilir.