Dosyayı İndir 1.bölüm - İktisadi Araştırmalar Vakfı

2004/ 181
AYDIN İLİNİN
EKONOMİK KALKINMASI
SEMİNER
AÇIŞ - TEBLİĞ - PANEL
1
İşbu kitap, 14 Ekim 2005 Cuma günü, Aydın Özel İdare Toplantı Salonu’n da
gerçekleştirilen Seminerin açış konuşmaları, tebliğ, panel konuşma ve tartışmalarının
Y. Temel ENDEROĞLU tarafından derlemesidir.
Her hakkı İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ait olup, adı geçen Vakıf’tan yazılı izin alınmadıkça, aynen veya kısmen iktibas edilemez. Kitap, Vakıf merkezinden temin edilebilir.
İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI
19 Mayıs Cad. No: 1 Golden Plaza Kat: 8
34460 Şişli / İSTANBUL
TEL
:
(0212) 233 21 07 (pbx)
FAX
:
(0212) 233 21 96
TELG
:
FOUNDATION - ISTANBUL
E-mail :
[email protected]
Web
:
www.iktisadiarastirmalar.org
2
İÇİNDEKİLER
Seminerin Takdimi....................................................................................................................................................................
5
İ.A.V. Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN..............................................................................................
9
AÇIŞ OTURUMU
Adnan Menderes Üniv. Rektör Vekili Prof. Dr. İsmail TURGUT....................................... 13
Aydın Belediye Başkan Yardımcısı Tahsin TONAY.......................................................................... 15
Aydın Milletvekili Ahmet ACAR................................................................................................................................. 17
Aydın Valisi Mustafa MALAY....................................................................................................................................... 25
ÇALIŞMA OTURUMLARI
Başkan
Tebliğci
1. Tebliğ
Tebliğci
2. Tebliğ
Tebliğci
3. Tebliğ
: Selçuk MARUFLU
İ.A.V. Yönetim Kurulu Üyesi
E. Parlamenter
: Prof. Dr. İlhami KÖKSAL
Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi
: Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde
Tarım Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................... 37
: Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA
İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi
: Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde
Sanayi ve Ticaretin Yeri ve Önemi....................................................................... 65
: Prof. Dr. Mithat DİNÇER
İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Dekanı
: Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde
Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................ 89
PANEL................................................................................................... 153
Aydın ilinin Ekonomik Gelişmesinde
3
Ana Strateji Ne Olmalı
Başkan
Üyeler(*)
: Y. Temel ENDEROĞLU
İ.A.V. Y.K. Üyesi ve Genel Sekreter
: Yard. Doç. Dr. Göksel ARMAĞAN
Adnan Menderes Üniv. Ziraat Fakültesi
: Mustafa BAŞTUĞ
Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı
: Prof. Dr. Selim BEKÇİOĞLU
Adnan Menderes Üniv. İ.İ.B.F.
Öğretim Üyesi
: Mustafa ERTEN
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı
: Zeynel KOÇ
Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı
: Ramazan YILDIRIM
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Küçük Sanatlar Ve Sanayi Bölgeleri
ve Siteleri Genel Müdürü
PANEL 2. TUR............................................................................................................................................................................. 291
PANEL 3. TUR............................................................................................................................................................................. 296
4
SEMİNERİN TAKDİMİ
İktisadî Araştırmalar Vakfı (İ.A.V.), kuruluşundan bu yana 43 yıldır, Türkiye ekonomisinin hemen her alanında bilimsel seminerler düzenlemektedir.
Aydın İli’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Vakfımızın düzenlediği 181.
seminer olmaktadır. 1989’dan bu yana yapılmakta olan il kalkındırma seminerlerinin sayısı da, bu seminer ile 36’ya ulaşmaktadır.
Aydın ili, yaşamaya elverişli çevre koşulları ile M.Ö.’ye dayanan bir yerleşim yeri olmuştur. Adını 14. yüzyılda Aydınoğulları döneminden almaktadır.
Aydın, Ege Bölgesinde Büyük Menderes Nehrinin suladığı ovada ve Aydın - İzmir demiryolu üzerinde kurulmuştur. 150 km uzunluğunda sahil şeridine sahiptir. İl Arazisi yaklaşık 832 bin hektar olup, yarısında tarımsal faaliyetler yapılmakta, 250 bin hektarlık bölümü sulanabilir alanlardan oluşmaktadır. 300 bin hektarlık kısmı ise ormanlıktır.
İlin ekonomik yapısına bakıldığında, verimli tarımsal faaliyetlerin büyük
ölçüde egemen olduğu anlaşılmaktadır. Tarımsal işletmelerin büyüklüğü,
Türkiye ortalamalarının üstündedir. Tarımsal nüfus, il nüfusunun yaklaşık
yüzde 50’si dolayında olup, gittikçe azalmaktadır. Tarım kesiminin il
GSYİH’sına katkısı ise, yüzde 28 civarında olup, Türkiye ortalamasının iki
katı kadardır. Tarım sektöründe çalışan nüfus da, istihdamın yaklaşık yüzde
60’ını oluşturmaktadır.
Sanayi kesimi, tarımsal girdileri değerlendiren işletmeler ağırlıklı KOBİ’lerden oluşmaktadır. Sanayiinin il gelirine katkısı yüzde 10’un altında
olup, Türkiye ortalamasından geridedir. Aydın’da tarımsal kesim ürünleri,
uluslar arası ticarete konu olan mamûller karakterindedir. Ulaşım avantajı,
bu mamûlleri işleyen sanayilerin İzmir civarında kurulması sonucunu doğurmuştur. Diğer taraftan, tarımsal mahsulden yeterli geliri elde eden insanlar,
sanayii faaliyetleri ile uğraşma gereği duymamakta, bu tutumun sonucu sermaye birikimi il içinde yeterince oluşmamıştır. Kişi başına gelir düzeyi yük5
sek çıkan Aydın ili, sınai teşviklerden yararlanmamıştır.
Aydın bu ekonomik yapısı ile 1990’lı yıllara kadar gelmiştir. Küresel ekonomik rekabetin gözle görülür bir zorluğa dönüştüğü 1990’lı yıllardan sonra, katma değeri yüksek ürünler yanında; yeni, farklı markaları yaratma gereği ortaya çıkmıştır. Daha önce Türkiye ortalamasının üstünde seyreden
kişi başına gelir düzeyinin, son dönemde ortalamanın altına düşmesi de buna işaret etmektedir. Bundan sonra ilde gelir artışı, ancak sanayi ve turizmde oluşturulabilecek yeni kapasitelere bağlı görünmektedir.
Nitekim, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) konusundaki çabalar, sanayi
kesimindeki potansiyelin değerlendirilmesine dönük adımların sıklaştığını
göstermektedir. Önce Umurlu ve daha sonra ASTİM ile başlayan ve teşvik alma imkanı sağlayan sınai faaliyetler, Söke, Nazilli, Ortaklar, Çine, Buharkent
ve Köşk ilçelerinde planlanan OSB’lerle sürmektedir.
Tarımsal sanayi başta olmak üzere, madencilik, jeotermal ve özellikle turizm alanında yeterli ve nitelikli yatırımlara yönelme gereği bulunmaktadır.
Aksi halde “dağlarından yağ, ovalarında bal akan” Aydın ili için yeni sloganlar üretilmesi gündeme gelebilecektir. Aydın’da seminerin koordinasyonu
için yapılan toplantılarda, resmi-idari alanda ve iş dünyasının temsilcisi kuruluşlarda, gelecekteki atılıma dönük pozitif bir enerjinin toplandığı müşahade edilmiştir.
Bu Seminerin gerçekleşmesindeki katkılarından dolayı Aydın Valiliğine
ve özellikle Vali Sayın Mustafa MALAY’a teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Ayrıca, seminere açış konuşmacısı, oturum başkanı, tebliğ sahibi ve panelist olarak katılan bürokrat, akademisyen ve iş adamlarına teşekkürü
zevkli bir görev kabul ediyoruz.
İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI
6
AÇIŞ OTURUMU
- İ.A.V. Başkanı Prof. Dr. M. Orhan DİKMEN’in konuşması
- Adnan Menderes Üniversitesi Rektör Vekili
Prof. Dr. İsmail TURGUT’un konuşması
- Aydın Belediye Başkan Yardımcısı
Tahsin TONAY’ın konuşması
- Aydın Milletvekili Ahmet ACAR’ın konuşması
- Aydın Valisi Mustafa MALAY’ın konuşması
7
8
İ.A.V. BAŞKANI
PROF. DR. M. ORHAN DİKMEN’İN KONUŞMASI
Sayın Vali
Saygıdeğer Milletvekili
Sayın Başkanlar
Değerli Katılımcılar
Seçkin Medya Çalışanları
Hepinizi saygı ile selâmlayarak, İktisadî Araştırmalar Vakfının “İl Seminerleri Dizisi” nin 36.sı olan “Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesi “ seminerini açıyorum.
16 yıl önce, 1989’da “Ordu İlinin Ekonomik Kalkınması” semineri ile başlayan ve ertesi yıl, 1990 da “Ordu İlinin Kalkınmasında Turizmin Yeri” semineri ile
devam eden “İl Semineri Dizisi”, daha sonra, Edirne’den Artvin’e, Çanakkale’den Ardahan’a, Aydın’dan Iğdır’a, Sinop’tan Antakya’ya kadar Türkiye’nin çeşitli illerine yayılmıştır.
Hukukî niteliği ile, idari bir bölüm olan vilâyet, bu dizide, ekonomik bir birim
olarak ele alınmakta ve kalkınması, gelişmesi için neler yapılabileceği araştırılmaktadır. Bu güne kadar yapılmış il seminerlerinin, gerçekleştirildikleri vilâyetlerin ekonomik gelişmesine önemli sayılabilecek katkıları olmuştur.
Bu bakımdan, İl seminerlerinin sayısını daha da arttırmakta isabet görmekteyiz. Önümüzdeki Ocak ayında yapılması protokole bağlanmış olan Balıkesir
semineri ile, bu dizide yer alan vilâyet sayısı 37’ye ulaşmış olacaktır. Amacımız,
bu diziyi, en kısa sürede 81 ilin yarısından fazlasını içine alacak şekilde geliştirmektir. Uzun vâdeli hedefimiz ise, bu hizmeti bütün illere ulaştırmaktır.
İktisadi Araştırmalar Vakfının, şimdiye kadar Türkiye’de, KKTC’de, Fransa,
Azerbaycan, Romanya, Bulgaristan, ve Sudan gibi ülkelerin başkentlerinde,
gerçekleştirdiği seminerlerin toplam sayısı 180’dir. Bugünkü ile beraber 36’ya
varan il seminerleri sayısı, ilginç bir tesadüfle, toplam seminer sayısının %20’sini oluşturmuş durumdadır. Bu da, Vakfımızın, il seminerlerine verdiği önemin
9
açık bir göstergesidir.
“Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesi” seminerinin tertibinde, esas itibarile tarım, sanayi ve turizm olmak üzere 3 kesim üzerinde durulmuştur.
Aydın ekonomisinin gelişmesinde, bir çeşit öncü veya lokomotif olarak tasarlanan bu kesimler, birer tebliğ çerçevesinde incelemeye alınmıştır. Ticaret, ulaştırma, madencilik ve eğitim gibi diğer üretim alanlarının, söz konusu 3 kesim ile
eşzamanlı olarak gelişeceği, hatta 3 lokomotif sektörün ekonomik gelişmeye etkilerini destekleyecekleri düşünülmüştür.
Aydın ili ekonomisi, esas itibarile tarıma dayalıdır. İklim şartları, bereketli toprakları ve rasyonel tarım usullerini uygulama gayreti içindeki çiftçileri ile, il ekonomisinde hâkim kesim haline gelmiş olan tarımı, daha geliştirmenin yerinde
olacağına inanıyorum.
Bu hedefe varmak için de, tarımda yeni bazı yaklaşımlara yer vermenin gerekli olduğunu düşünüyorum. Bunlar 2 kategori halinde ele alınabilir.
Birinci kategori, esas itibarile objektif nitelikte tedbirleri içermektedir. Özellikle, katma değeri yüksek olan ürünlere yönelmek, tarım üretimini sanayi ile bütünleştirmek, başka bir deyişle tarıma dayalı sanayi ile sanayi bağlantılı tarım
usulünü uygulamak yoluna gidilmelidir. Ürün tarlada, sanayi de ham maddesiz
kalmamalıdır.
İkinci kategori ise, daha çok subjektif karakterdedir. Tarımdan yeterli gelir elde eden kişilerin sanayi girişimlerine kayıtsız kalması eğilimi mutlaka önlenmelidir. Bu alanda, il yöneticilerine ve üniversiteye önemli görev düşmektedir. Ayrıca, sanayi için gerekli insan kaynaklarını sağlayacak orta ve yüksek meslek
öğretimleri belli bir plân ve program çerçevesinde uygulamaya konulmalıdır.
Sanayileşmenin, Aydın ilinin ekonomik ve sosyal gelişmesi için esas çıkar
yol olduğu, liselerde gençlere telkin edilirken, bu hedef konferanslar, kurslar ve
seminerler ile bütün üretim güçlerine anlatılmalıdır. Aydın ilinin çalışkan halkının
bu telkinleri benimseyeceğine ve özellikle sanayi alanında bugünden daha dinamik girişimlerde bulunacağına inanmak lâzımdır.
Aydın ilinde hâlen, KOBİ’lerden oluşan sanayi kuruluşları vardır. Ancak, sanayi üretiminin, il gelişimindeki payı, Türkiye ortalamasının altında, %10 gibi çok
düşük bir seviyededir. Bugünkü KOBİ’lerin daha dinamik bir girişimcilik gayretine girmesi ile %10 oranının birkaç katına yükseltilmesi mümkündür.
Turizme gelince, il sınırları içindeki Kuşadası ve Didim gibi turizm merkezleri geliştirilmeli ve Bafa gölü gibi başka yerlerde kurulacak tesisler ile güçlendirilmelidir. Kuşadası’nda yeni bir kruaziyer limanı kurulmalıdır.
Turizm kesimindeki gelişme, gıda ve giyim sanayileri ile hediyelik eşya sanayilerine de büyük imkânlar sağlayacaktır.
10
Özet olarak tarım-sanayi-turizmden oluşan sacayağının iyi kurulması ve iyi
işletilmesi ile, Aydın ili bugünkünün çok üstünde bir gelişmişlik düzeyine yükselecektir.
Konuşmama son verirken, seminerin gerçeklemesinde değerli katkılarından
dolayı Vali Sayın Mustafa MALAY’a teşekkürlerimi sunuyorum
Ayrıca seminere, konuşmacı, oturum başkanı, tebliğ sahibi ve panelist olarak katılan, bürokrat, akademisyen ve iş adamlarına, seminere katılmak üzere
Ankara’dan gelen Sayın Mustafa ERTEN, Sayın Zeynel KOÇ ve sayın Ramazan YILDIRIM’a da teşekkürler ediyorum.
Hepinizi tekrar en iyi dileklerimle ve saygı ile selâmlıyorum.
_________________
11
12
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ REKTÖR VEKİLİ
PROF. DR. İSMAİL TURGUT’UN KONUŞMASI
Sayın valim, değerli protokol üyeleri, değerli katılımcılar ve basının değerli temsilcileri hepinizi Üniversitemiz adına saygıyla selamlıyor ve hoş geldiniz diyorum.
Rektörümüz, üniversiteler arası kurul toplantısına katıldığı için, onu temsilen karşınızda bulunuyorum. Böyle bir toplantıyı düzenlediği için İ.A.V.
başkanlığına ve Aydın Valiliğine teşekkür ediyorum, dışarıdan gelmiş konuklarımıza ayrıca hoş geldiniz diyorum.
Ekonomik gelişme deyince konunun uzmanı olmayan bir kişi olarak benim aklıma iki kritik soru geliyor; birincisi, ekonomik gelişmişlik ne anlama
gelir? Ya da nasıl ifade edilir? İkincisi, ekonomik gelişme nasıl sağlanır? Birinci sorunun yanıtı sanıyorum pek çok açıdan yanıtlanabilir pek çok açıdan
irdelenebilir, uzmanlar bunu uzun boylu açıklamışlar ama en sonunda genelde ülkeleri, bölgeleri ya da illeri karşılaştırırken işte kişi başına düşen
ulusal gelir örneğin somut bir ölçü olarak alınmaktadır. Eğer çok basit olarak bu konuya bakacak olursak, benim şimdiye kadar 11 yıldır Aydın’dayım,
Aydın’da yapılan bu tür toplantıların büyük çoğunluğuna katıldım. Edindiğimiz izlenim şu; Aydın, bu bakımdan dışarıdan göründüğü noktada değil. Dışarıdan sanki Aydın çok batıda oluşunun verdiği izlenimle belki, çok iyi bir
noktadaymış gibi görünüyor ama rakamlar bunu doğrulamıyor. Demek ki
yapılması gereken bir şeyler var. Tabii bunu kişi başına düşen gelirin yükseltilmesi ve bunun bir de dağılımı var, bu da ayrıca tartışılacak bir konu,
bunların ayrıntısına girecek değilim ama birinci hedef olarak bunun yükseltilmesinin yollarının aranması gerekiyor. Aslında bu konuda da tabii ki sihirli bir reçete yok ama pek çok şey de biliniyor aslında. Bugünkü toplantıda,
belki bunların araçları, bunu yükseltmenin araçları biraz daha ayrıntılı olarak irdelenecektir ve bir takım ip uçları çıkacaktır. Bunun araçları ve bunun
başarılmasının yolu konusunda benim kişisel olarak gördüğüm bir şey var.
Bu iş devlet eli ile yapılmayacak. Yani şu anda genel olarak dünyadaki eğilim ve Türkiye’deki uygulamalar gösteriyor ki eğer biz bir gelişmişlik düzeyi
13
yükselteceksek, bu devlet eliyle olmayacak, bu özel sektör eliyle olacak.
Özel sektörün hangi kesimlerinde ve hangi yöntemlerle, hangi stratejilerle
bu iş başarılacak? Bu konudaki ip uçları bu tür toplantılarla ortaya çıkacaktır diye düşünüyorum ve ben bu toplantıyı bu bakımdan önemsiyorum. Bir
takım ip uçlarının elde edildiğini umuyorum. Ancak, bir şeyleri burada konuşup öğrenmek, bilmek yetmiyor, yapmak gerekiyor. Bunu yapacak olan da
özel sektördür.
Biz öğretim kurumu olarak ya da İl eğitim kurumu olarak, üniversite olarak hep şu hedefi koyduk; bilen değil yapabilen kişiler ile gelişilebilinir. Çünkü, aslında bir çok şey biliniyor sadece yapılamıyor, yapılmıyor. Bu bakımdan bu toplantıda değişiklik ip uçlarıyla Aydın’lı girişimcilerin başarabileceğine inanıyorum ve bu inançla toplantının başarılı geçmesini deyip hepinize
saygı ve sevgiler.
_________________
14
AYDIN BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCISI
TAHSİN TONAY’IN KONUŞMASI
Sayın valim, sayın milletvekilim, değerli belediye başkanlarım, sivil toplum örgütlerinin sayın başkan ve yöneticileri, İ.A.V.’ın sayın yöneticileri ve
temsilcileri belediyemiz adına hepinize hoş geldiniz diyorum.
Konu ekonomik kalkınma olduğu için herkesin bu konuda kendine göre
bir takım fikirleri var. Fakat ben kısa ve öz olarak, ifade etmek istiyorum. Aydın’da yıllardan beri üretimi yapılmaktadır. Biz ürettiğimiz malları da İzmir’e
dökme veya toptan olarak göndermekteyiz. Sadece üretim safhasında Aydın’da çalışılmakta ve toptan satışta maalesef Aydın’a bu konuda katma değer çok az olarak intikal etmektedir. Bu yönden katma değeri Aydın’da üretmemiz, ürünlerimizi markalaştırmamız, onları en son alıcıya ithal edecek
şekle getirdikten sonra ihracat ile yurt dışına satmamız gerekmektedir. Ekonomik olarak kalkınmaya ihtiyacımız var, istihdama ihtiyacımız var. İş yeri
olmadan, ekonomik yatırım olmadan, sermayedar olmadan bunlara çözüm
bulmak da çok güçtür. O bakımdan sayın konuşmacıların Aydın ekonomisine yapacakları katkılardan dolayı şimdiden kendilerine çok teşekkür ediyorum. Aydın halkı ve Belediyemiz adına hepinizi saygıyla selamlıyorum. Tekrar hoş geldiniz.
_________________
15
16
AYDIN MİLLETVEKİLİ AHMET ACAR’IN KONUŞMASI
Muhterem Valim, değerli rektör, sayın vekilimiz, hocalarımız, değerli
odalarımızın temsilcileri, oda başkanlarımız, daire müdürlerimiz hepinizi
saygı ve hürmetle selamlıyorum efendim. Aydın ilinde bu ve benzeri çalışmalar bütün Türkiye’de olduğu gibi yıllardır yapıldı ve yapılmaya da devam
edecektir. Uzun yıllar bu konular üzerine çalışmış, içersinde bulunmuş, organize etmiş bir kişi olarak, meslek kuruluşu başkanlığını yapmış bir kişi
olarak bazı değerlendirmeler yapmak istiyorum.
Efendim bundan 15,16 sene önce Amerikan başkonsolosu randevu alarak ziyaretime geldiği zaman, 2 saat süren bir görüşme idi, ilk sorduğu soru şuydu; sizden önce ziyaret ettiğim iki siyasi partinin il başkanları, Aydın’ın
Denizli ile İzmir arasında kasaba büyüklüğünde kalmış bir şehir olduğunu
söylediler, siz bu görüşe katılıyor musunuz diye sorduğunda, cevaben ben
de dedim ki siz sadece parlamentoda grubu bulunanlara mı gidiyorsunuz?
Hayır, İzmir’de bütün siyasi partileri ziyaret ediyorum diye cevap aldım. Bu
cevap üzerine, ben, bu görüşe katılmadığımı ifade ettim. Aydın’ın modern,
planlı, düzenli, tertipli, temiz, Avrupai bir şehir olduğunu ifade ettim. Kendisine has bir ekonomik yapısının olduğunu, Türkiye’de ve hatta belki de dünyanın bir çok yöresinde bazı unsurları ve değerleri bünyesinde barındıran
nadir illerden bir tanesi olduğunu ifade etmeye çalıştım. Tarıma dayalı bir
ekonomik yapısı, tarımda ana ürünlerde ki üretimlerinin neler olduğunu, mesela o gün pamuk birinci sırada gibiydi, pamuktur, zeytindir, incirdir, tahıldır,
her türlü narenciyedir, kestanedir. Bunlarda, bu ürünlerde Türkiye’de önemli yer işgal ettiğini, bazılarında Türkiye’nin yarısına yakınını, bazılarında da
yarısından fazlasını ürettiğini ifade ettim. İlimizin turizmimizin güçlü olduğunu, madenciliğimizin, yer altı kaynaklarımızın bulunduğunu, ören yerlerimiz
ve çok zengin bîr tarih varlığının olduğunu ifade etmeye çalıştım ve ifade ettim. Ayrıca, sanayi olarak da kendimize has bir sanayimizin bulunduğunu,
Avrupa’nın bütün şehirlerinin de sanayileşmiş değildir diye kapattım. Nihayet bizim de, benim de Türk olarak gururum var.
Böyle bir cevap vermem gerektiğine inandım. İşte buradan hareket edersek, sonraki yıllarda, İtalyan başkonsolosu geldi, 5-6 sene sonra. Aydın’ın
gelişmişliğini ve gelişmeye meyil gösterdiğini girişten anladığını ifade etti.
17
Arkasından İngiliz Başkonsolosu Aydınlılarla iş adamlarıyla iş birliği yapmak
için burada toplantı düzenlemeyi teklif etti ve yaptı. Aydın’ın organize sanayilerinin kurulduğu Umurlu ve ASTİM ile diğer yerlerini gezdirdik, ama arkasından bir netice alamadık. Peki bu netice alamamanın esas ana unsuru
nedir diye düşünüyorum ben. O gün oda başkanı olarak düşündüğümü bugün milletvekili olarak düşünmem, uygulanması için de görüşlerime başvurulursa benden talep edilirse yardımcı olmak görevimdir anlayışıyla hareket
ediyorum. Bunun için ne yapmamız lazım diye düşündüğümde, o zaman
teklif etmiştim. Ayrıca, Aydın Kalkınma Vakfına teklif etmiştim. O zaman pek
kabul görmedi. Herhalde Vakıf resmi ağırlıklı olduğu içindi galiba. Sayın rektör vekilimiz güzel tercüman oldu bu konuya. Resmi ağırlıklı olduğu için bir
netice alamadık, aynı zamanda ben ayakkabının ucuzları arasındayım oda
olarak beni ama bugün tekrarlamak istiyorum; bunun sürdürülebilir bir kalkınmayı, sürdürülebilir bir programın yürütülmesini, sürdürülebilir bir araştırmanın yapılması için tekrar teklif ediyorum. Bu teklifin içerisinde bilhassa
üniversiteyle ilişkileri, ilim dünyasıyla, araştırma vakıflarıyla, kurumlarıyla,
kuruluşlarıyla ilişkileri aynı zamanda güçlendirecek bir yapısı olması lazım.
Bunun için de Aydın’ın her yönüyle buna müsait olduğunu, iklim şartlarından tutun, eğitilmiş insan gücüne varıncaya kadar, efendim arazi yapısına
kadar, sanayileşmeyle ilgili atılımlarına, 7 tane organize sanayi bölgesi var
Aydın’da, bir başka deyişle hatta 8, ASTİM’i 2 sayarak eklersek 8 organize
sanayi bölgesi var. Bunlardan 7 tanesi yapılandı, diğeri de yapılanmakta.
Bunları düşündüğümüz zaman, yer altı kaynaklarının içerisinde madenlerinden de daha da önemli olan, zengin jeotermal kaynaklarını göz önüne aldığımız zaman, bütün bunlarda bir entegrasyon, işbirliği, yönlendirici, bilgilendirici, proje üretilmesini sağlayacak bir araştırma enstitüsü kurulmalıdır. Bu
enstitünün bir bütçesi olmalıdır. Bu bütçeye odalar kendi bütçelerinden katkı ayırmalıdırlar, her yıl belirli oranda devamlılığı olan bir şekilde yürütülmelidir. Özel idare, belediye mutlaka katkı ayırmalıdır. Bu kuruluşun içerisinde
odalar olmalıdır, yani meslek kuruluşları olmalıdır. Önümüzdeki 10-15 yıl,
Avrupa sürecinde çok önemli olduğu gibi, daima ön planda olacak, ön plana çıkacak. Bu süreçte ivme kazandırılacak olan sivil toplum örgütleri mutlaka bulunmalıdır. Avrupalılar sivil toplum örgütlerine, üretici birliklerine ve
benzer kuruluşlara hem önem verecekler hem de onlara destek olacakları
gibi, onlarla öncelikle istişare yapacaklar. Türkiye, 3 Ekim kararı ile yeni bir
ivme kazanmış, aldığı tarih ile, yeni bir kulvara girmiştir. Bu kulvarı da zor,
uzun, ince bir yol olarak tarif edecek olursak, burada bize düşen hem de en
ücra yerdeki vatandaşımıza, en ücra yerdeki kurumumuza, en ücra yerdeki
kuruluşumuza varıncaya kadar, resmi ve özel sektör görevlilerine varıncaya
kadar önemli görevler düşüyor. Çünkü Türkiye’nin AB içerisinde önemli bir
yeri olacak girdiği taktirde. Belki 8 - 10 yıl sonra, belirli bir standardı yakaladığımızda, AB’ye girip girmeme kararını milletimiz verecektir o zaman. İşte
18
o gün kozların bizim elimizde daha fazla olacağını düşünüyorum. Çünkü
Avrupa topluluğunda arazi bakımından birinci sıradayız. 10-15 yıl içerisinde
nüfus açısından yine birinci sırada olacağız, yetişmiş genç nüfus, eğitilmiş
ve donanımlı genç nüfus açısından da birinci sırada olacağız. İşte bu yapıyı AB hazmetmekte zorlanıyor. Ama 20-30 yıl içerisinde de dünyanın alacağı yeni şekilleri dikkate alırsak Türkiye’den kopamıyor, Türkiye’yi de bırakmıyor, bırakamıyor. Ben sayın Bakanıma, Dış İşleri Bakanımıza bundan bir
sene önce şöyle bir soru yönelttim; Sayın Bakan, Avrupalılar bizi alıyor mu
görünüyorlar yoksa, biz de giriyor mu görünüyoruz, dediğim zaman, aynen
şu cevabı verdi; hayır Ahmet Bey, artık sona geldiler, yapacak başka alternatifleri, uygulayacakları başka projeleri yoktur, buna mecburdurlar diye ifade etmişti. Ben, 3 Ekim günü herkese, karar çıkmadan önce imzalamak
mecburiyetinde olduklarını söylüyordum. Görüyorsunuz, vaziyeti, konjonktürü dikkatle izlediğiniz zaman, objektif olarak baktığımızda bu görünüyor.
Ama bizim için esas önemli olan AB ye girmek değil, Avrupa Topluluğunun
seviyesine, yani muasır milletler seviyesine, Cumhuriyet’imizin önemli ilkesine, Atatürk’ün gösterdiği bu hedefi, duvarda asılı bir yazı olarak, kuru bir
cümle olarak bırakmak değildir amacımız. Onun içini doldurmaktır gayemiz.
Esas Atatürk’çülüğün bu olduğunu düşünüyor, onun içini en ince ayrıntılarına kadar, bilgiyle, donanımla, sanayi ile, teknolojiyle, üretimle, bilimle doldurmak görevimizdir diye düşünüyorum. Vatanını, milletini seven bir milletvekili olarak böyle düşünüyorum. İşte bu konunun içerisinde bahsettiğim
Araştırma enstitünün içerisinde meslek kuruluşları, iş adamları, şehrin önde
gelen iş adamları, ilçelerin önde gelen iş adamları olduğu gibi, ilçelere varıncaya kadar yayılabilmeli. Tarımda, sanayide, teknolojide, bilimde uzmanlaşmış kişiler olmalı. İşte buraya, biraz önce bahsettiğim gibi, kaynağı akıttığımız zaman, bir kaynağı oluşturduğumuz zaman, bu kaynağı da en iyi şekilde yönetmek mecburiyetindeyiz. Yönetecek kurumlarımız, insanlarımızın
var olduğuna inanıyorum ben. Aydın’ı Türkiye’nin geleceğine ve Avrupa’ya
hazırlamak olarak düşünüyorum bunu. Böyle bir yapıyı kurduğumuz taktirde öyle zannediyorum ki Aydın, bölgede yıldız olarak parlayacaktır. Çünkü,
çevremizdeki illere baktığımız zaman, hatta Türkiye’nin bir çok iline baktığımız zaman bunların bir Nazilli’sinin, bir Söke’sinin, bir Kuşadası’nın, bir Didim’inin, bir Karacasu’nun, bir Afrodsias’ının, bir Nysya’sının, bir Tralles’inin
olmadığını görürüz. Böyle bir yapımız vardır. Bu yapıyı hızla geliştirmek,
modernleştirmek, ileriye doğru hazırlamak durumundayız.
Peki, bundan başka neler yapabilir bu kurum diye düşündüğünüz zaman; hızlı ye sürdürülebilir gelişmeyi sağlamak takip etmek durumunda. İnceleme, araştırma, projelendirme, yönlendirme, yani bu İl’in 7-8 tane organize sanayi bölgesi var ise, çok zengin bir jeotermal imkanı varsa, madenlerden bazılarında dünya da bile sayılı bir konumda iseniz, buralarda yatırım yapacak olanları, yapmak isteyenleri yönlendirmeli, desteklemeli, teşvik
19
etmeli, bunların düşüncelerini geliştirmeli diye düşünüyorum.
Sektörleri masaya yatırmanız lazım, ardından tarım da bir potansiyel
ama Aydın’ın tarımı 17. 18. 19. asırda da dünyaca meşhur. İngilizler boşuna gelip de 1856 yılında tren yolunu buraya yapmadılar, hem de kredi verip
de. Burada o günkü şartlarda sözleşmeli çiftçilik ve burada üretilenleri kendi ülkelerinde gelişen sanayinin hammaddesi olarak temin etmek ve buradan götürmek amacıyla geldiklerini düşünüyorum ben şahsen. Zaten bir çok
insan da böyle görüyor. Sektörleri masaya yatırdığınız zaman, bu sektörlerin gücünün ve durumunun ne olduğu, sektörlerin zafiyetlerinin nerelerinde
olduğu, bu zafiyetlere nasıl yeni bir şekil verebilirim, düzenleyebilirim gibi.
Bilhassa komşu iller ile hangi alanlarda iş birliği yapılabileceği, destekleme,
bilgi alışverişi, sanayi ve ticari faaliyetlerin ve yatırımların yapılabileceği,
oradaki sanayilerin hammadde kaynakları nelerdir? İstekleri nelerdir? Ben
burada neyi yapabilirim? İklim doğal olarak bizim istediğimiz ölçüde, arazimizin verimli olduğunun üzerinde çalışmalar yapılabilir diye düşünüyorum.
Bugün Aydın ilinde sulanamayan, efendim kullanılamayan arazi miktarına
baktığımız zaman büyük bir potansiyelin olduğunu görürsünüz.
Ayrıca ilimizin ilave tarım potansiyellerinin, sanayi potansiyellerinin, turizm potansiyellerinin olduğunu göreceğiz. Turizm de en önemli unsurun alt
yapı olduğuna inanıyorum. Bugün geldiğimiz noktada, Aydın ilinin sahillerdeki alt yapısına baktığımız zaman, Avrupa ile kıyaslanamayacak şekilde
berbat bir vaziyettedir. 20 yıldır belediye başkanları gelmiştir ama 20 yıldır
yaptıklarına baktığımız zaman, yani o ilçelere bir Türk vatandaşı olarak gidip de gördüğünüzde, insan olarak hüzün duyuyorsunuz. Turizm’de böyle
bir yapı vardır. Onun için belediyelere çok önemli görevler düşmektedir bu
süreçte. Bu önümüzdeki 10-15 yıl içerisinde modern bir şehircilik uygulamasını, modern insanın işlerini, hayatını kolaylaştıracak bir alt yapı anlayışını
ve yatırımlarını ortaya koymak durumundayız. Hatta demokratikleşmek, yerel demokrasiyi geliştirmek mecburiyetindeyiz. Belediyeler olarak bunları
uygularken, Halka soracağız, halkın ne dediğini ve ne istediğini anlayacağız. Halkın neleri arzu ettiğini mutlaka öğreneceğiz, yani halkı okuyacağız.
Türkiye siyasetinde en önemli unsurlardan bir tanesi dikkat ederseniz, iyi
değerlendirme yaparsanız halkı okumayanlar varlığını görürsünüz. Ak Parti olarak hedefimiz ve istikbaldeki amacımız bu halkın hem okunabilir olmasını, hem de halkımızın cesaret ve isteklerini ortaya dökebilmesini geliştirmektir. Demokratikleşme anlayışımızdan dolayı, bunun böyle olacağına
inananlardanız biz. Ak Partinin olmazsa olmaz, vazgeçilmez şartlarından, ilkelerinden bir tanesidir demokratikleşme. Demokratikleşme, aynı zamanda
devletin ticari hayatın içinden çıkması gerektiğini var saydığını düşünenlerdenim. Zira bundan 500 yıl önce yaşayan bilim adamı da diyor ki; devlet ticari hayatın içinde olmamalıdır. Çünkü vergi düzenini bozar, gelişmeyi en20
geller, efendim bireylerin tacirlerin hızlı hareket etmelerini, onların imkanlarını kullanmalarını engeller çünkü kendilerinde sınırsız güç vardır. Yetki vardır, parasal güç vardır, daha bir çok sayısız imkanlar vardır. Ama bir tanedir, adı da devlettir. Tacirler, müteşebbisler ise yüzbinlerce, milyonlarcadır.
Aydın’a bu açıdan baktığımızda, tacir, esnaf ve serbest meslek mensuplarıyla birlikte 80-100 bin tane yatırımcı insan vardır. Bu insanları harekete geçirmek görevimizdir, işte AK iktidarı olarak da, özel sektör ile, bu işi mutlaka ve mutlaka onlarla yapacağımız inancındayız. Ankara’da ki milletvekillerimizin de temel anlayışları budur. Çünkü bünyemizde, 30-40 tane odalar
birliği bünyesindeki kuruluşlardan gelen milletvekili var.
Sanayi ve Ticaret Odaları, Esnaf Odaları Birliği, Ziraat Odaları, il ve ilçelerde, alt yapıyı oluşturan kurumları yönlendiren politikalar üretmeli, projeler
geliştirmelidir diye düşünüyorum. Bilgi üretilmesini sevgiyle hazırlamalıdır.
Bilgi nerede üretilir? Bilgi üniversitede üretilir genel hatlarıyla. Üniversite ile,
tüccarı, taciri, tarımcıyı, sanayiciyi bir araya getirmelisiniz. Ama bunları zaman zaman sadece toplantılarda bir araya getirerek, görevi yaptık diye düşünülürse, öyle zannediyorum ki bu kopuk işlemler olarak kalmakta, hepsi
de arka tarafa atılmaktadır diye düşünüyorum. Bunu takip edecek, sürekliliğini koruyacak ve de o sürekliliği zincirin halkaları gibi bir birine bağlayacak
bir yapıyı kurmak mecburiyetindeyiz. Bakın, Orta Doğu’da ve dünyada danışılan bir ülke olmak durumunda isek bütün fertlere bu ve benzeri görevler,
bütün kurumlara bu ve benzeri görevler düşüyor, bütün bu fert ve kurumların, meşguliyetlerinin bu olduğunu, bütün bu fert ve kurumların, üyelerinin
standartlarını yükseltmekle görevli olduğunu, bunu yapamadığı taktirde
üyeleri ve vatandaşları takip tatmin edemeyeceklerini ifade etmek istiyorum.
Karlılık ve verimlilik vaz geçilmez bir unsurdur. Ama gelin görün ki, uygulamada Türkiye’nin ve İlimizin en önemli kayıplarından olduğu gibi, fazlada dikkate alınmamaktır. Zeytin de bir sene var, bir sene yok, şeklinin verimlilikle hiçbir alakası yok. Bu başkalarının güleceği bir şey. Bunun için neler yapılması gerektiğini o işlerle uğraşan, o sektörde o dalda görev alanlarla mutlaka bütünleşerek yeni bir anlayışı geliştirmek durumundayız. Köylü
vatandaşımızı, üretici vatandaşımızı, işinin ve tarlasının başında, ağacının
altında olmak durumunda olduğuna inandırmak ve alıştırmak durumundayız. Tarlasında bulunmak zorundadır, onun görevi odur. Bu görevini en iyi
şekilde yapmak, gelirini arttırmak, yüksek standartlı bir hayat seviyesini
oluşturmak mecburiyetinde olduğuna inanacağız, inandıracağız. Karlılık,
keza katma değer, yine keza verimliliği yakalamak, bunun önemli unsurlarından biridir. Bunu araştıracak, işi gücü bu olacak kuruluşlarımızın.
İstihdam artırıcı projeler, daha bir çok çeşitli araştırmalar, incelemeler
yapacak. Peki bunları kimle paylaşacak? Bunları önce ilgilileriyle paylaşacak, kamuoyuyla paylaşacak ve bu araştırmaların, incelemelerin basın yo21
luyla, yayın yoluyla ve diğer başka tüm araçlarla halka, ilgililere mutlaka
ulaşmasını sağlamalı, doğrudan girişimci olmayan insanların bile, endirekt
olarak değerlendirme yapma imkanlarına, görüş oluşturma imkanlarına zemin hazırlamak mecburiyetindeyiz. Bütün bunları Türkiye için meydana getirmek durumundayız. Amerikan Başkonsolosuna da bunları söylemek istemiştim, 16 yıl önce. Türkiye önümüzdeki yıllarda bir çok problemlerini halledecek, bölgenin ve dünyanın danışılan bir ülkesi olacaktır diye ifade ettiğimi hiç unutmuyorum. Bunu çok zamandır tekrarlıyorum. Şimdi tekrar burada bunu söylemek mecburiyetinde kaldım, çünkü Aydın için önemli bir toplantı olarak görüyorum, bu toplantıyı. Ben teşekkür ediyorum, bu konuya
eğilip gündemimize taşıyan, herhangi bir yorgunluk ve bıkkınlık göstermeden buraya kadar gelen hocalarımıza, bunu organize eden sayın Valimize
ve diğer tüm meslek kuruluşlarımıza buradan teşekkürlerimi sunuyor, kutluyor, tebrik ediyorum. Hoş geldiniz diyorum.
Daha önce bahsettiğim yerel yapılanma, Kamuoyunu oluşturan yayınları ve anlayışları geliştirmelidir. Peki neden bunları yapmalıyız. Başka bir gerekçe var mı? Bakın parlamentoda, geçtiğimiz dönemin son günlerinde kalkınma ajansları kurulmasıyla ilgili bir kanun geldi. 4-5 maddesi kaldı, çıkacak, bazı ufak değişiklikler yapılacağı için geri çekildi. Şimdi önümüzdeki
günlerde veya birkaç gün sonra mutlaka önümüze gelecek. 20 yıldan beri
Odalar Birliğinde savunulan bir husustur bu konu. DPT’yi yeni bir yapılanmaya doğru götürelim, bu yapılanmanın içerisinde illerin bir veya birkaç tanesini, bir araya getirilerek kurulacak, ajanslıklar, İstanbul’un bir tek olabilir,
üç ili bir arada değerlendirecek, odalarla, özel sektörle, meslek kuruluşlarıyla, üniversitelerle, diğer kurumlarla iş birliği haline getirecek bir yapıyı kuralım diye savunuyorum. İki yıl önce, DPT’deki müsteşar yardımcısına bunu
anlattığım zaman 26 tane bölge ajansları projesini önüme koydu. Tabi ben
bu konuda kaybedilen 15-20 yılı düşündüm. Şimdi, biz onu, kanun haline
getiriyoruz. Öncelikle, Aydın’ı kalkınma ajansı kurulacak bir bölgenin başı
yapmak, iki, oraya projeleri getirirken bizim hazır olduğumuzu göstermek
mecburiyetindeyiz. Böyle bir yapıyı kurduğunuz zaman Ankara’dan milletvekillerinin çaba göstermesine, af edersiniz torpil yapmasına, Aydın’a getirelim demeye ihtiyaç bile kalmayacaktır, kalmamalıdır da diye düşünüyorum. Biraz önce söyledim Aydın’ı aynı zamanda AB’ye ve Türkiye’nin geleceğine hazırlamaktır görevimiz diye düşünüyorum. Aydın’ı diğer bir ifade ile,
bölgenin yıldızı yapmak projesi olarak düşünüyorum bunu. Peki bizim biz
bunları yapabilecek çapımız var mı? Aydın. Milli Eğitim Bakanı’nımın bile
ifadesiyle, Aydın eğitimde Türkiye’nin çok ama çok illerinden ilerisindedir.
Hatta daha da ileri gitmeli. Mesela Adnan Menderes Üniversitesini ikiye ayırarak, birisi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, diğeri Nazilli Sümer Üniversitesi olarak yapılandırmalıyız. Bu İli geliştirecekse, yapıyı güçlendirecekse, buraya gelen gençlerimizin istikbale hazırlanırken daha derli daha
22
toplu olmasını istiyorsak, bu ve benzeri projeleri bu kurum vasıtasıyla ortaya çıkarmalıyız, bunu kurumlarla, kamuoyuyla ve diğer ilgililerle birlikte, halkımızla paylaşmalıyız diye düşünüyorum.
İşte ben bu düşünceler içerisinde bu çalışmanın çok verimli geçeceğine
olan inancımı, tüm emeklerini ve tüm düşüncelerini buraya yoğunlaştıran bilim adamlarımızı, üniversite yetkililerimizi, meslek kuruluşlarımızı tekrar kutluyor, herkesi en içten sevgi ve saygıyla selamlıyorum.
_________________
23
24
AYDIN VALİSİ MUSTAFA MALAY’IN KONUŞMASI
Sayın Milletvekili,
İktisadi Araştırmaar Vakfı’mızın çok değerli üyeleri,
Saygıdeğer bilim adamlarımız ve çok değerli konuklar.
Kıymetli basın.
Medeniyetler şehri, kültür şehri, tarım şehri olan Güzel Aydın İlimizde İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın böyle güzel bir toplantı tertip etmesi bizi mutlu
etmiştir. Ben kendilerine, vakıf üyelerimize şahsım ve sizler adına, Aydınlılar adına hoş geldiniz diyorum.
Biz bu salonda ve başka salonlarda Aydın’ın gelişmesi, kalkınmasıyla ilgili değişik vesilelerle çok sayıda toplantılar yaptık. Ama bu toplantının farkı var. Bu, bizim dışımızda Türkiye’yi çok iyi tanıyan, bilen, Türkiye’nin değışik illerinde toplantılar, araştırmalar yapmış olan İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın da aramızda bulunması toplantıya ayrı bir değer ve önem kazandırmıştır. Benim mesai arkadaşlarımdan ricam, bu salondan çıkmadan önce
değerli bilim adamlarımızın, vakıf üyelerimizin önerilerini dikkatli bir şekilde
not alalım. Aydın’ımızda onların görüşleri, önerileri doğrultusunda neler yapabiliriz, konusu üzerinde kafa yormak suretiyle çalışmalarımıza devan
edelim
Tabii biz her zaman konuşuruz, konuşmaya devam ediyoruz. Ancak bugün değerli bilim adamlarımız, vakıf üyelerimiz var. Onları dinleyeceğimiz
için de konuşmamı fazla uzatmak istemiyorum. Ancak kendilerini Aydın ile
ilgili birkaç cümle ile de bilgilendirmek istiyorum.
Aydın, çok eski bir yerleşim yeri. Değişik medeniyetler gelmiş geçmiş,
her medeniyetten eserler kalıntılar olan, tarihi yerleri, ören yerleri bakımından belki de Türkiye’nin en zengin yerlerinden birisidir. Hemen hemen her
ilçemizde tarihi ören yerlerine rastlıyoruz. Daha bundan iki gün önce Kuşadası ilçesi’nde yeni bir yerleşim yerinin çıktığını araştırmacılarımız, müze
müdürümüz bildirdi ve çıkardıkları eserleri getirdiler, basın huzurunda da
25
halkımıza tanıttık.
İlimizin sekiz bin kilometre karelik geniş bir alanı var. 17 İlçesi, 54 belediyesi; 488 köyü bulunuyor. Turizm alanında da çok önemli kaynaklara sahip. 150 km’lik bir sahil sınırı var, bu çok önemli ama biz bu imkandan ne
kadar istifade ediyoruz, o da ayrı bir konu. İlimizin tam ortasından geçen bereketli topraklarda da bereket akan bir Menderes Nehri’miz var. Her türlü
tarm ürünlerinin yetiştirildiği bir İl. Bunu her zaman söylüyorum. Aydın’da en
çok ne yetişir veya hangi maden kaynaklarınız vardır? Aydın için bu soruyu
sorduğunuz zaman saymak zor, yetiştirilen ürünleri sayamayız. Her şey yetişir, yani yetişmeyen şey hemen hemen yok gibidir. İşte çayın dışındaa burada her şeyin en iyisini en kalitelisini yetiştirebiliyoruz.
Yeraltı zenginliklerimiz oldukça fazla. Kömür ocaklarımız, maden kaynaklarımız, İtalya’dan çok daha kaliteli, mermer kaynaklarımız var. Özel teşebbüslerimiz tabii bunu güzel bir şekilde işlemeye devam ediyorlar. Tabii
tarım ürünleri bakımından zirveye ulaşmış, birinci sıraya gelmiş olan ürünler var; işte incir dünyada bir numara.
Hocam, Ordu’da fındık neyse burada incir aynısı. Ordu’da aynı semineri yapmışsınız. Dünyada en çok fındık yetiştiren yer Ordu idi. Burada da
dünyada en çok incir üreten, en kaliteli incir üreten yer Aydın. Artık Aydın incirle özdeşleşmiştir. Zeytin bakımından yine Türkiye birincisiyiz. Misafirlerimiz bilmezler kestane, kestane denildiği zaman Bursa’yı çok kimse hatırlar
ama, kestanenin vatanı kaynağı yine Aydın’dır. En çok kestane Aydın’da
üretilmektedir. Pamukta da, hem kalite hem miktar yönüyle ikinci sıradayız.
Yani bu kaynaklarımızı saymaklar bitirmemiz mümkün değil
Şimdi, tabii Türkiye birçok mesafeler aldı. Cumhuriyet öncesinde ve
Cumhuriyetin ilk yıllarında bir toplu iğne dahi üretemeyen ülkemiz büyük bir
mesafeler kat etti. Ama sahip olunan imkânlar, sahip olunan kaynaklar yanında geldiğimiz mesafe yeterli değil çok az, Aydın’ımız için de öyle. Bazen
tevatür diye anlatırlar. Aslında gerçeklik payı da var. Araştırma çok önemli,
şimdi çok şükür, üniversitelerimiz var, AR-GE birimlerimiz var, araştırmalar
yapıyoruz. Türkiye nasıl; kalkınabilir diye ünlü, dünya çapında ünlü iktisatçılara efendim bir araştırma yaptırılmış, az önce söylediğim gibi tevatür olabilir ama gerçeklik payı yüksek. Pek tabii inceliyorlar, Kars’a gidiyorlar, Ordu’ya gidiyorlar, Türkiye ne üretirse kalkınabilir diye. Aydın’a da geliyorlar,
bakıyorlar sayısız nimetler, sayısız kaynaklar var. Bir de tabii politikamızı ve
insanlarımızın müteşebbis gücü, eğitimini, kabiliyetini de gözden geçîiiyorlar. Yoğun süren bir araştırma sürecinden sonra, bir cümleyle, o vakıf veya
araştırma üyeleri özetliyor, diyorlar ki; Türkiye yalnız domates yetiştirmekle
bile kalkınır, ancak aradaki dikenler olmasa, engeller çıkartılmasa. Yani şimdi Türkiye’de birisi bir şeye başlıyor ülkemizde, öbürü başka şeye başlıyor.
26
Başlanan inşaatlar mutlaka bitirilmeli. Ülkenin kalkınması için, ilin kalkınması için. Türkiye’de bakıyorsunuz her tarafa bina yapmışız, demek ki başka
şeylere kafamız pek çalışmamış. Her gelen bir bina yaptırmış, şu bina yapılsın bu bina yapılsın demiş. Bazı bina inşaatları yarım kalmış. Kaynaklar
binalara yatırılmış, yarım kalmış yatırımlar çoğalmış kaynaklarımızın önemli bir kısmı heba olmuş. Şimdi onlar yıkılmak üzere harap olmak üzere.
Onun için çok iyi araştırmak lazım, nereye ne yatırım yapılacaktır. Eğitimi
halletmek lazım, yani kalkınmak için, ülkemizin kalkınması için, en başta
halledeceğimiz konu eğitimimizdir, ama onu icra etmek lazım. Her şeyi biliyor, gidiyorsun kahvede ahkam kesiyorsun yaparsam o olur, kazanırsam o
olur, şu olur ama, ne yaptın, sen ne yapıyorsun. Yaptığı bir şey yok. İcra
eden insanlar yetiştireceğiz. Müteşebbis gücü yüksek olan insanlar yetişmeli. Üniversitemizde, sivil toplum örgütlerimizde, müteşebbis insanlarımızda, halkımızda, devletimizde, mahalli yönetimlerimizde el ele verip bu kalkınma hamlesinde güzel ülkemizin güzel kaynaklarını, mutlaka değerlendirmeliyiz. Aydın, bu kaynaklar bakımından çok şanslı iklim yönüyle şanslı,
kaynaklar yönüyle şanslı, bunları devreye sokmak gerekiyor. Bu kaynakları
devreye sokmak için de işi bilmek ve çalışmak lazımdır. İşi öğreneceğiz, bileceğiz ve çalışacağız.
Şimdi değerli vakıf üyelerimizden de ilimiz ile ilgili neler yapabilirliğin notlarını alacağız, onların görüşlerinden istifade ederiz, ama bu aldıklarımızı
bilmek yetmeyecek bize. Bu öğrendiklerimizi mutlaka uygulayacağız. Ekonomik zafer çok önemli, büyük önder Atatürk üzerine basa basa; bunu söylemiştir. Askeri zaferlerle kalkınmak mümkün değildir. Askeri zaferler, elbette gerekli ama bunlar; ekonomik zaferlerle desteklenmedir. Ekonomik zaferler gerçekleştirilmelidir. Bunu çok iyi bildiği için de zannediyorum Türkiye’nin, ilk sanayi eserlerinden birisini Nazilli’de kurmuştur. 1937 yılında büyük önder Atatürk’ün talimatlarıyla kurulmuş teklifleriyle açılmış ve uzun yıllar Türkiye gündeminde yerini muhafaza etmiştir. Ancak sonra teknolojiyi
geliştiremediği için, iyi yönetilemediği için maalesef kapanmış ama çok şükür burayı atıl bir vaziyette bırakmadı Aydın halkı, Nazilli halkı, Üniversitemize verdi. Üniversite faaliyetleri var içerisinde. Aynı zamanda aslına uygun
olarak yine bir müteşebbis kişiye bir bölümü verilmek suretiyle 15-16 yıl kapalı kaldıktan sonra aynı yıl üretimde de teknolojiye girilerek suretiyle başlamış oldu. Önemli olan yapılan hizmetlerin devam ettirilmelidir. O zamanlar devlet yapıyordu, çünkü halkımızın bu konularda hem sermayesi yoktu
hem de bilgisi yoktu. Şimdi çok şükür bilinçli, kültürlü müteşebbis insanlarımız var. Fabrikalarda yatırımlarını gezdiğimiz zaman hayretler içerisinde
kalıyoruz, kendilerine hayran kalıyoruz, tebrik ediyoruz. İlimizde de var, işte
zeytin işletme ile ilgili fabrikalar yapan fabrikalar var. Tarımla ilgili müteşebbis insanlarımız var. Bunlar sahip olunan kaynaklar yanında tabii ki yeterli
değildir. Daha da çok çalışmak suretiyle bunları yeterli hale getireceğiz. Ça27
lışırsak azmedersek hepsi olur.
Turizm kaynaklarına bakıyorsunuz. Efendim denizlerimiz var, yaylalarımız var, çok güzel yaylalarımız var bunları devreye sokacağız. Termal turizm açısından Aydın çok zengin bir yer, özellikle pek tanıtılmamış, kimse
bilmiyor ama mineral sayısı bakımından insana verdiği sağlık açısından eşi
benzeri belki de çok ender bulunan yerlerden birisi ama tanıtımını iyi yapamamışız. Gerek sanayi de, gerekse tarımdaki Aydın’ın temeli tarıma dayanır, tarıma dayanır, tarıma dayalı sanayi teşvik edilmeli ve tarıma dayalı sanayiye de teşvik verilmelidir ki bu kaynaklar daha iyi canlandırılsın, değerlendirilsin.
Kaynaklarımızı dediğim gibi saymakla bitiremiyoruz. Bunu sayın misafirlerimizin vakıf üyelerimizin bilmesi bakımından ortaya attım. Tabii önemli
bazı sorunlarımız da var. Bunu da mutlaka kalkınmamız için îitisaden kalkınmamız için turizm açısından kalkınmamız için yapmamız gerekir. İşte
kaynaklar biraz önce de arz ettiğim gibi iyi hesaplanmadan atılmış, çok yere çok temeller atılmış ama bu temeller bitirilememiş, devreye girememiş,
ekonomik bir fayda veremeden çoğu kurulduğu yerde saymaya mahkûm
edilmiş. Türkiye’de bir barajlar sorunu var. Baraj önemli, tarım ülkesi olan
Türkiye’de mutlaka çok barajımız olmalı, sularımız değerlendirilmeli ve sulu tarım gerçekleştirilmeli. Burada üç ilin üzerinde baraj temeli atılmış. Hepsine azar azar ödenek veriliyor. Bu verilen mevcut ödeneklerle barajları bitirmeye çalıssak; yüzlerce yıl alıyor. Aydın’da da birkaç barajımız var ama,
birisi var ki çok önemli, Çine Barajı. Çine Barajının mutlaka ve mutlaka çok
kısa bir sürede bitirilmesi gerekir. Bu baraj bitmezse ne oluyor? Kardan vazgeçtik, halkımız her sene 80-100 milyon dolar zarara uğruyor. Bundan bir
hafta önce yine bir yağış oldu, gittim, îşte Yeşilköy vs., birkaç köye, Allah’tan
gece olmuş, hayvan telefi fazla vatandaşımızın ürünü toplamış tarlasında
kalmış, o sel suyu alıp götürdü, evleri de götürdü, her şeyden zarar. Ama bu
barajımız biterse öncelikle bu zararın önüne geçilerek. Gördüğümüz zarar
kadar ödenek aktarılsa bu baraj çok kısa zamanda biter. Bunun için zaten
bir heyet oluşturduk. Sayın Başbakanımızla, Enerji Bakanımızla, DSİ Genel
Müdürümüzle de görüşeceğiz, bu hizmetin bir an önce bitmesi gerekir. 10
yıldır devam ediyor ama son 2 yılda gelen ödeneklerle bir hayli mesafe alındı. Bunun daha da arttırılarak devam etmesi Aydın halkının en büyük arzusudur. Ekonomik ödeneğin yükselmesi bakımından da bir ivme kazandıracak konulardan birisidir.
İlimizin ikinci önemli meselesi, Menderes nehrinin temizliğidir. Biz Aydın
olarak DSİ’nin gerek İlimizde gerekse çevre illerin genel bütün araç ve gereçlerde dökme işlerde bir yatak temizliği yaptık. Ama bu yetmiyor, kirliliğin
mutlaka ve mutlaka. Önüne geçilmeli. Yıkanılan, balık tutulan bir nehrimiz
bugün simsiyah kan ve irin akıyor. Bunun denizimize de zararı var, turizmi28
mize de zararı var, tarımımıza da zararı var. Ne yapıp yapıp bu meseleyi
çözüme kavuşturmalıyız. En kirlilik tabii sadece Aydın’dan kaynaklanmıyor,
Denizli’den Uşak’tan da kirlenmeler geliyor. Üç ilde bir araya gelmek suretiyle bu nehir temizlenirse sadece Aydın değil, üç bölgenin ekonomik yönden turizm yönünden gelişmesine büyük bir ivme kazandıracaktır.
Ben sözlerimi fazla uzatmak istemiyorum. Fazla da uzadı belki. Tekrar
değerli vakıf Üyelerimize ve siz değerli konuklarımıza hoş geldiniz diyorum.
Bu toplatının ilimiz için gelişmelere, kalkınmaya, güzellige vesile olmasını
diliyor, hepinizi en içten saygı ve sevgilerimle selamlıyorum.
_________________
29
30
ÇALIŞMA OTURUMLARI
Başkan
Tebliğci
1. Tebliğ
Tebliğci
2. Tebliğ
Tebliğci
3. Tebliğ
: Selçuk MARUFLU
İ.A.V. Yönetim Kurulu Üyesi
E. Parlamenter
: Prof. Dr. İlhami KÖKSAL
Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi
Öğretim Üyesi
: Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde
Tarım Sektörünün Yeri ve Önemi
: Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA
İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi
Öğretim Üyesi
: Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde
Sanayi ve Ticaretin Yeri ve Önemi
: Prof. Dr. Mithat DİNÇER
İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Dekanı
: Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde
Turizm Sektörünün Yeri ve Önemi
31
32
BAŞKAN: SELÇUK MARUFLU
Seminerin Tebliğler bölümünü başlatıyorum. Sayın Valim, Sayın Milletvekilim, Mülki idare amirleri, Sayın Rektör, akademisyenler, İl yöneticileri,
Sayın iş adamları, müteşebbisler, başkanlar hepinizi saygıyla selamlıyorum.
Benim için Aydın’ın özelliği var ve İ.A.V.’nın Aydın’da böyle bir seminer
düzenleme fikride benden çıktı. Aydın deyince rahmetli Başbakan Adnan
Menderes’i hatırlıyorum. Aydın’ın evladı olan bu büyük devlet adamı. Aydın’a ve Türkiye’ye büyük hizmetler yapmıştır. Kendisini çok seven bir insan
olarak, saygıyla anıyorum, belleğimde Adnan Menderes ismi Aydın’la özdeşleşmiştir. Onun için Aydın’a her gelişimde büyük bir heyecan duyarım.
Aydın’a muhtelif meselelerle geldim, DPT başkanı olarak geldim. Daha sonra muhtelif meselelerle siyasetçi olarak geldim ama hep kafamda Adnan
Menderes’i duydum ve düşündüm.
Aydın çok önemli bir yer. İ.A.V.’ın Aydın’da bir seminer düzenlemesini
önemsiyorum. İşletme biliminde, işletme idaresinde günlük meselelerle ilgilenen yöneticiler, hayatın akışı içinde bazı şeyleri göremezler. Buna işletme
indinde işletme körlüğü derler. Yani günlük hayat içinde bazı sorunları, bazı meseleleri, bazı çözümleri bulamazlar çünkü hayat devam ediyordur. İşte bu tip toplantılar sorunları, konuları mercek altına alan çok önemli toplantılardır ve konuları ve çözüm yollarını ortaya koyar. Tabii bu yeterli değil. Konu ve çözüm yollarını uygulamaya sayın Valimin de söylediği gibi intikal ettirmek lazım. Benim gördüğüm, bu vilayet toplantılarında, seminerlerde
özellikle burada da sayın milletvekilim teşrif etti, bu sorunların Ankara’ya taşınıp Ankara’dan çözüm yollarının buraya getirilmesi lazım. İşte bu toplantının en önemli boyutu budur. Ben dilerdim ki diğer milletvekili arkadaşlarımız da burada olsun parti farkı olmaz, Aydın’ın sorunları tektir, onlara çözüm bulunacaktır, sayın milletvekilime çok büyük görev düşüyor. Zaten kendisi Aydın’ın çocuğu, Oda başkanlığı yapmış, vakıf başkanlığı yapmış. Bu
soruna çözüm yolları mutlaka Ankara’dan çözüme kavuşturulmalıdır. Kendi
tedarikleriyle olacaktır bu.
Belki Aydın, Türkiye’nin bir çok ilinden çok önde ama şu soruyu sorma33
mız lazım; acaba Aydın hak ettiği yerde mi? Ben Aydın’ın daha başka yerlerde, büyük bir sanayi, turizm, kültür, tarım endüstrisinin yer aldığı büyük
bir potansiyel olduğunu düşünüyorum. Burada sayın milletvekilimin bazı konuşmalarını not ettim. Esas mesleğim DPT. Oradan yetiştim. Şimdi GAP
idaresi kuruldu. Bana göre GAP idaresi bir fiyaskodur. Çünkü eninde sonunda bütün yetkiler kanunen DPT’dedir. Anayasanın kurduğu bir kuruluş, anayasal kuruluştur. O bakımdan siyaset hayatımda gerekse DPT’de bir ara
moda vardı; GAP’tan sonra DAP, KOP, TAP böyle Doğu Anadolu kalkınma
projesi falan. Böyle ayrı ayrı birimler kurmak, bunlar ikilem yaratan, teadül
yaratan uygulamalardır. Ben kalkınma ajanslarını, bölge kalkınma projelerini şu bakımdan destekliyorum; DPT’nin yönetiminde ve koordinasyonunda
olmak kaydıyla. Aksi halde ikilem yaratırsınız ve kaynak israfına yol açarsınız. Mesela bizim planlamada yaptığımız gerçekleşmedi. Çorum, Yozgat,
Çankırı projesi var, siz bu üç ismi söylediniz üçlü bir modeldir. Eğer o desteklenebilseydi İstanbul’a göçü önleyebilirdik. Ama tabii bunu yapmak da
orada bazı merkezleri yaratacaksınız sadece sanayiye yatırım değil. Orada
hayat kuracaksınız, kültür hayatı kuracaksınız, oraya giden bir mühendis
orada kalacak, çalışacak. Bu bakımdan kalkınma ajanslarını bu espri içinde
görüyorum. Hükümetimizin, plancı olarak değerlendirirsem, çok önemli ekonomik hamleleri var. Bunları taktirle karşılamak lazım. Ekonomide enflasyonun düşmesi, banka faizlerinin düşmesi ve en önemlisi biz yapamadık bizim
dönemimizde paradan altı sıfır atılması büyük reform olayıdır. Bunu göreceksiniz 2006 yılından itibaren.
Ancak burada çok önemli bir konuya değinmek istiyorum bu Aydın için
de geçerli olduğu için söylüyorum; işsizlik ve istihdam meselesi Türkiye’nin
en büyük meselesidir. Bugün her kademede özellikle Amerika’da eğitim
görmüş, mastır yapmış genç öğrenciler işsiz gezmektedir. Buna mutlaka bir
çözüm yolu bulunmasını arzuluyorum.
3 Ekim tarihi ne söylenirse söylensin onlara siz bakmayın, çok önemli bir
dönüm noktasıdır Türkiye için. Buna sevinmemiz lazım ve Türkiye’nin bakın
2023 yılı Cumhuriyetimizin 100. yıldönümüdür, bunu ben her platformda
söylüyorum. Türkiye Cumhuriyetimizin 100. yıldönümüne parlak ve bir başka platformda girmelidir. Bunun hazırlıklarını şimdiden yapmak mecburiyetindeyiz. Yıllar çok çabuk geçiyor. Biz DPT de üçüncü beş yıllık kalkınma
planını hazırlarken, 1995 yılında uzun vadeli perspektif planında Türkiye’nin
İtalya seviyesine gelmesini görmüştük ve bunu yapabilecek olan yatırımları, sosyal faaliyetleri hepsini hükümetin önüne koymuştuk. Ama bu yapılamadı, icra safhasında yapılamadı ve Türkiye İtalya seviyesine gelemedi
ama Cumhuriyetin 2023 yılında Türkiye’nin bir başka noktaya gelmesi lazım.
34
Burada çok önemli konular konuşulacak. Ben fazla, toplantının başkanı
olma sebebiyle zamanınızı almak istemiyorum. İ.A.V. Türkiye’nin çok güzide bir kuruluşu. Toplumda İ.A.V. ismi geçtiği zaman ciddiyet ve Türkiye meselelerine hiçbir karşılık beklemeden bakış ve araştırmak ve çözüm yolları
düşünülür. Bu ciddiyetle toplumda çok önemli yerini almıştır. Vilayet seminerlerini biraz evvel söylediğim gibi çok önemsiyoruz.
Şimdi bu oturumda kendi konularında otorite olan üç tane değerli hocamız var. birincisi, ilk tebliği sunacak olan Prof. Dr. İlhami Köksal hocam,
kendisini davet edeceğim. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Dekanıdır. Nihayet
yanında İ.Ü. İktisat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mithat Dinçer oturmaktadır
sol tarafımda. O da kendi alanında sizlere malumat verecektir ve yine İ.Ü.
İktisat Fakültesi profesörlerinden Prof. Dr. Ahmet İncekara da kendi konusunda konuşacaktır. Onlara ben sırayla söz vereceğim. Zamanı da dikkate
alarak sayın hocam size hemen başlamanızı şey yapıyorum. Yarım saat
söz süreniz, buyurun efendim.
35
36
AYDIN İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİNDE
TARIM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ
Prof. Dr. A. İlhami KÖKSAL
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Bahçe Bitkileri
Dr. Erdoğan GÜNEŞ
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Tarım Ekonomisi Bölümü
1. AYDIN İLİNİN COĞRAFİ YAPISI
Aydın ili, orta ve batı kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi dağlar ile
çevrili Büyük Menderes Havzası üzerinde 8.007 km2 lik alanda kuruludur.
Doğusunda Denizli, batıda Ege Denizi, kuzeyde İzmir ve Manisa, güneyde
ise Muğla illeriyle komşudur. Akdeniz ikliminin hakim olduğu ilde, yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Ortalama sıcaklık 17,6°C, ortalama yağışlı gün sayısı 80,6, ortalama yağış miktarı 677,5 mm/yıl’dır. İl, 37°-44’ ve
38°-08’ kuzey enlemleri ile 27°-23’ ve 28°-52’ doğu boylamları arasındadır.
Selçuklularla birlikte Türk uygarlığının kültür ve eserleriyle dolu olan Aydın, sosyal yönden olduğu kadar, hizmetler, tarım ve mimaride de ileri uygarlıklara şahit olmuş bir kenttir. Bu bakımdan il, geniş ve derin kültürlerin
yer aldığı bir alanda kurulmuştur. İlin coğrafi bilgilerine ilişkin çeşitli veriler
Çizelge 1’de verilmiştir.
İl sınırları içinde irili ufaklı birçok akarsu vardır. Afyon sınırlarından doğup, Ege Denizine dökülen Büyük Menderes, Aydın ili sınırları içindedir. Büyük Menderes’in Akçay ve Çine adı verilen yan kolları da bulunmaktadır. Bu
iki yan kolun dışında yaz ve kış aylarında debileri değişen bir çok dere mevcuttur. Akarsuların yağış havzasının büyüklüğüne ve yağan yağışın şiddetine göre zaman zaman debileri yükselmektedir. Bu durum özellikle tarım
arazilerinde taşkınlara neden olabilmektedir.
37
Çizelge 1. Çeflitli Göstergelerle Ayd›n ‹line ‹liflkin Co¤rafi Veriler (1)
CO⁄RAF‹ B‹LG‹LER
Yüzölçümü
8.007 km2
Rakım
65 m
İlin En Yüksek Noktası
1891 m
Kıyı Şeridi Uzunluğu
150 km
Ortalama Sıcaklık
18 0C/yıl
Ortalama Yağışlı Gün Sayısı
81 gün/yıl
Ortalama Yağış Miktarı
678 mm/yıl
Tarım Arazisi
395.494 ha
Orman Arazisi
298.000 ha
Göl Bataklık
14.271 ha
Çayır Mera
47.466 ha
Sulanabilir Arazi
252.486 ha
Yer Üstü Su Kaynağı
3 milyon 800 bin m3
Yer Altı Su Kaynağı
292 milyon m3
2. İLİN NÜFUS DURUMU, SOSYAL VE DEMOGRAFİK NİTELİKLERİ
Çizelge 2. Ayd›n ‹linin ve ‹lçelerin ‹dari Yap›s› (1)
Aydın’ın Merkez ilçesiyle birlikte 17 ilçesi, 54 belediyesi, 487 köyü, 258
‹LÇELERbulunmaktadır
YÜZÖLÇÜMÜ
NÜFUS
BELDE
mahallesi
(Çizelge
2). İl’in yıllık
nüfus artış hızı en yüksek
(km2)en az YO⁄UNLU⁄U
KÖY MAHALLE
olan ilçesi Didim iken,
olan ilçesi ise Yenipazardır.
Merkez
584
356
6
56
37
Aydın’a bağlı ilçelerin nüfusları incelendiğinde, şehir nüfusu en fazla NaBozdoğan
849
41
2
44
12
zilli İlçesi, en az Karpuzlu’dur. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir
Buharkent
121
107
1
8
5
km2’ye düşen kişi sayısı, il Merkezinde 356 iken ilçelere göre bu rakam 28Çine
957
56 bulunan 487
2 köyden
65267’sinin11nüfusu
225
kişi arasında değişmektedir.
İl’de
Didim
402
93
3
15 sa500’ün altındadır ve kırsal alan olarak köylerin çoğunluğu5düşük nüfusa
Germencik
404
115
4
27
14 yerhiptir. Bu yapı özellikle tarımsal alandaki genç nüfusun giderek büyük
İncirliova
181
225
2
21
leşimlerde yaşama isteğinin bir uzantısı olarak değerlendirilmelidir.10
Karacasu
781
28
4
29
15
Aydın, ekonomik sektörler açısından tarım ile turizmin geliştiği bir ildir.
Karpuzlu
272
48
1
18
4
Son yıllarda sanayi sektörü de önemli aşamalar geçirmiş ve gelişme süreci
Koçarlı
471
78
3
44
10
artan bir hızla devam etmiştir. Kültür düzeyi yüksek olan çalışan nüfusun
Köşkkente göçlere188
134
1
24
3
yarısı
karşın tarım kesiminden
geçimini
sağlamaktadır.
Kuşadası
264
249
3
6
19
1927-2000 döneminde
Aydın ilinin
artış23
göstermiştir.
Kuyucak
468
66 nüfusu sürekli
6
28 2000
yılında
ilin
nüfusu
950.757’ye
yükselmiştir.
Son
73
yılda
Türkiye
nüfusu
Nazilli
664
219
4
58
31 yaklaşık
beş
kat
artış
gösterirken,
bu
değer
Aydın
ilinde
4,5
kat
olarak
gerçekSöke
954
144
8
34
30
leşmiştir. Aydın ilinde en düşük yıllık nüfus artış hızı %o8,8 ile 1940-1945
Sultanhisar
267
85
3
11
11
döneminde ve en yüksek yıllık artış hızı ise %o42,2 ile 1950-1955 döneminYenipazar
180
86
1
14
4
de gerçekleşmiştir. 1990-2000 döneminde ise ilin yıllık nüfus artış hızı
TOPLAM
8007
54
487
259
38
Çizelge 2. Ayd›n ‹linin Nüfus Yap›s› (1)
‹LÇELER
2000 GENEL NÜFUS SAYIMI
YILLIK NÜFUS ARTIfi HIZI (%)
Göl Bataklık
14.271 ha
Çayır Mera
47.466 ha
Sulanabilir Arazi
252.486 ha
Yer Üstü Su Kaynağı
3 milyon 800 bin m3
%o14,2’dir. Aydın ilinin nüfus artış hızı ülke ortalamasından daha düşüktür.
Yer Altı Su Kaynağı
292 milyon m3
1927 yılında Aydın ili ülke nüfusu içinde %1,6’lık bir paya sahip iken, 2000
yılında bu oran %1,4 olarak gerçekleşmiştir.
Çizelge 2. Ayd›n ‹linin ve ‹lçelerin ‹dari Yap›s› (1)
‹LÇELER YÜZÖLÇÜMÜ
NÜFUS
BELDE
(km2)
YO⁄UNLU⁄U
Merkez
584
356
6
Bozdoğan
849
41
2
Buharkent
121
107
1
Çine
957
56
2
Didim
402
93
3
Germencik
404
115
4
İncirliova
181
225
2
Karacasu
781
28
4
Karpuzlu
272
48
1
Koçarlı
471
78
3
Köşk
188
134
1
Kuşadası
264
249
3
Kuyucak
468
66
6
Nazilli
664
219
4
Söke
954
144
8
Sultanhisar
267
85
3
Yenipazar
180
86
1
TOPLAM
8007
54
KÖY
56
44
8
65
5
27
21
29
18
44
24
6
23
58
34
11
14
487
MAHALLE
37
12
5
11
15
14
10
15
4
10
3
19
28
31
30
11
4
259
Türkiye’nin
sosyo-ekonomik
büyümesine
Çizelge
2. Ayd›n
‹linin Nüfus Yap›s›
(1) paralel gelişme gösteren sanayileşme, kentleşme, toplumsal değişim, nüfus artışı ve yaşanan göçler, çe‹LÇELER
2000 GENEL NÜFUS SAYIMI YILLIK NÜFUS ARTIfi HIZI (%)
şitli sosyal sorunlar yaratmakta, bu sorunlar toplumun her kesimini etkileTOPLAM
fiEH‹R
KÖY TOPLAM fiEH‹R
KÖY
mektedir. Özellikle düzensiz ve plansız göçlerle köyleşen kentler ve nüfus
MERKEZ
208.341
143.267
65.074
22,89
29,17
10,30
artışı, sağlıksız yerleşim merkezlerinin oluşması, gecekondulaşma, artan
BOZDOĞAN
35.190
8.300
26.890
2,19
3,26 yönelme
1,86ve
işsizlik
ve yoksulluğa
karşın hizmetlerin
yetersiz kalması,
suça
BUHARKENT
7.074
5.910
19,94birçok 8,95
zararlı
alışkanlıklar12.984
edinme eğilimlerinin
artması 14,79
gibi sorunlar
yerleÇİNE
53.770 Aydın
17.867
35.903
16,15 bu -8,24
şim
yerini etkilemektedir.
ili nüfus
artışı ve-0,77
göç yönünden
yönde
37.395 1927
25.699
56,58
17,12yabirDİDİM
gelişimi yaşamaktadır.
yılında11.696
Aydın ilinde
%19,581,45
olan şehirde
GERMENCİK
46.821
11.596 sonra
34.225
-5,77
1,78
şayan
nüfusun payı,
1935 yılından
sürekli -0,19
bir artış göstererek,
2000
yılında
%
51,9’a
ulaşmıştır
(Çizelge
2).
İl’de
2000
yılına
kadar
köy
nüfusu
İNCİRLİOVA
40.733 17.548
23.185
14,48
10,05
17,96
fazla
iken, ilk kez 2000
şehir nüfusu
fazla olmuştur.
KARACASU
21.980yılında
5.915
16.065köy nüfusundan
-3,67
11,32
-8,66
Bu
durum kırsal alandan
kaçış olarak
KARPUZLU
13.207 kente
2.318
10.889 değerlendirilebilir.
-7,58 -13,16Özellikle
-6,36kırsal
alanda
tarımdan
geçimini
sağlayanların,
son
dönemde
tarımda
uygulaKOÇARLI
37.167
8.927
28.240
-5,08 -12,42
-2,64
nan
IMF ve Dünya25.321
Bankası eksenli
tarımdan
kaçışta etkili
KÖŞK
8.349 politikalarının
16.972
10,30
32,66
0,89olKUŞADASI
65.765 47.661
18.104
41,01
40,11
43,4339
KUYUCAK
31.094
7.282
23.812
-4,68
-6,60
-4,08
NAZİLLİ
145.963 105.665
40.298
18,12
27,47
-2,90
Çize
Ürü
Buğ
Söke
954
144
Sultanhisar
267
85
Yenipazar
180
86
TOPLAM
duğunu
söylemek 8007
gerekmektedir. -
8
3
1
54
34
11
14
487
30
11
4
259
Çizelge 2. Ayd›n ‹linin Nüfus Yap›s› (1)
‹LÇELER
2000 GENEL NÜFUS SAYIMI YILLIK NÜFUS ARTIfi HIZI (%)
TOPLAM
fiEH‹R
KÖY TOPLAM fiEH‹R
KÖY
MERKEZ
208.341 143.267
65.074
22,89
29,17
10,30
BOZDOĞAN
35.190
8.300
26.890
2,19
3,26
1,86
BUHARKENT
12.984
7.074
5.910
14,79
19,94
8,95
ÇİNE
53.770 17.867
35.903
-0,77
16,15
-8,24
DİDİM
37.395 25.699
11.696
56,58
81,45
17,12
GERMENCİK
46.821
11.596
34.225
-0,19
-5,77
1,78
İNCİRLİOVA
40.733 17.548
23.185
14,48
10,05
17,96
KARACASU
21.980
5.915
16.065
-3,67
11,32
-8,66
KARPUZLU
13.207
2.318
10.889
-7,58 -13,16
-6,36
KOÇARLI
37.167
8.927
28.240
-5,08 -12,42
-2,64
KÖŞK
25.321
8.349
16.972
10,30
32,66
0,89
KUŞADASI
65.765 47.661
18.104
41,01
40,11
43,43
KUYUCAK
31.094
7.282
23.812
-4,68
-6,60
-4,08
NAZİLLİ
145.963 105.665
40.298
18,12
27,47
-2,90
SÖKE
137.739 62.384
75.355
13,99
20,41
8,98
SULTANHİSAR 22.795
6.256
16.539
1,08
1,38
0,97
YENİPAZAR
15.492
7.006
8.486
-12,92 -14,23
-11,83
TOPLAM
950.757 493.114 457.643
14,21
24,82
3,91
Aydın İlinin toplam nüfusu 950 757 kişi olup, İl nüfusunun % 52’si (493.
Çizelge
3. Ayd›n ‹li%Ekonomisinde
Gayrisafi
Has›lan›n
Sektörlere
Göre
114
kişi) kentlerde,
48’i (457.643 kişi)
köylerde
yaşamaktadır
(Çizelge
2).
Da¤›l›m›
(5)
Nüfus artış hızı binde 14,2 kilometre kareye düşen kişi sayısı 121’dir.
Sektörler
Payları (%)
Payları (%)
İlde
aktif
nüfusun
%28’i
tarım
sektöründe,
%8’i
devlet
hizmetlerinTarım
25,1
de, %9’u imalat sanayiinde, %30’u toptan ve perakende ticaret, %12’si
Çiftçilik ve Hayvancılık
24,1
inşaat sektöründe ve geri kalan %13’ü ise diğer işlerde çalışmaktadır.
Ormancılık
0,9
Aydın ilinde, çalışma çağında kabul edilen 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus,
Balıkçılık
0,1
toplam nüfustan daha hızlı artmaktadır. İşgücündeki nüfusun artış hızı ise
8,4daha düşüktür. 1980-2000 döneminde
12Sanayii
ve daha yukarı yaştaki nüfustan
Madencilik
0,3
12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yıllık
artış hızı %o22.3 iken, işgücündeİmalat
Sanayii
7,4
ki nüfusun yıllık artış hızı %o19.6 olarak
gerçekleşmiştir.
Elektrik, Yağ, Su
0,7
Aydın ilinde işgücüne katılma oranı 1980-2000 döneminde azalma eğiİnşaat
10,6
limi göstermiştir. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgüTicaret
31,6
cüne katılma oranından daha yüksektir.
Ancak her iki cinsiyetin işgücüne
Ulaştırma
ve
Haberleş.
9,3 azalma eğilimi göstermiştir.
katılma oranındaki fark, son 10 yılda
Mali Kuruluşlar
1,3
2000 yılında Aydın nüfusunun %69,2’si bu ilde doğan kişilerden oluşKonut Sahipliği
6,9
40Serbest Mesl. ve Hizm.
2,7
Devlet Hizmetleri
3,6
Çize
Ürü
Buğ
Pam
Tüt
İnci
Zey
Kes
Nar
Dom
Bib
Pat
Mıs
maktadır ve il %30,8 oranında bir göç almıştır. Göç alınan illerin başında 26
bin nüfusla Denizli, 24 bin nüfusla Şanlıurfa, 21 bin nüfusla İzmir, 13 bin nüfusla Ağrı, 11 bin nüfusla Diyarbakır, 8 bin nüfusla Bitlis, 8 bin nüfusla Erzurum, 7 bin nüfusla Muş ve değişik sayılarla diğer iller gelmektedir (1).
Aydın ilinde okuma ve yazma bilen nüfusun oranı ülke genelinde olduğu gibi her iki cinsiyet için de sürekli artış göstermektedir. 1935 yılında erkeklerin %31,1’i, kadınların %7,5’u okuma yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %93,9’a, kadınlarda %81,1’e yükselmiştir. Kadın nüfusun
okur-yazarlık oranı erkek nüfusunkinden daha hızlı artmakla birlikte cinsiyetler arası farklılık devam etmektedir.
3. İLİN EKONOMİK DURUMU VE TARIMSAL POTANSİYELİ
Ekonomik potansiyeli yüksek olan Aydın; coğrafi konumunun sağladığı
ulaşım avantajı, hammadde kaynaklarına yakınlığı, organize sanayi bölgeleri, nüfusun genç ve nitelikli oluşu gibi nedenlerle turizm, tarım ve hizmet
sektörleri ile sanayileşme bakımından gelişen ve yükselen bir konumdadır.
Bu bölümde ilin Cumhuriyet öncesi ve sonrası genel ekonomik ve bu
arada tarım ürünlerini işleyen gıda sanayiinin durumu özetle ele alınacaktır (3).
Cumhuriyet öncesi Aydın ekonomisinde 1890 Salnamesi’nde dokumanın önemli olduğu, beyaz ve renkli ipek ile bez üretiminde bulunulduğu
kaydedilmektedir. Karacasu’da yöreye özgü dokumalar, Nazilli’de peştamal, havlu, battaniye, ipek gömleklik, astarlık bez, Bozdoğan ve köylerinde
kıldan çorap, çul, torba, heybe dokunuyordu. Aydın Salnamesi’nde, ilde İngiliz Hackins’in buharla çalışan meyan kökü fabrikası, Miss Lorm’un buharlı çalışır zeytinyağı fabrikası, Asnasu Kukule’nin buharla çalışır pamuk fabrikası, Söke’de; İngiliz Jan Forbes’un buharla çalışan meyanbalı fabrikası,
Çine’de Abacı oğlu Dimitri’nin su ile çalışan un fabrikası, Nazilli’de Hacışeyhzade ve Hacı Ahmet Efendi’nin buharla çalışan un fabrikası, Denk’in
buharla çalışan pamuk ve un fabrikası, Atça’da Istavraki Lazopulo’nun buharla çalışan pamuk fabrikası, Gelenbe’de Kırçıoğul Vasilaki’nin su ile çalışır pamuk, un imalathanesinin olduğu, ayrıca çok sayıda değirmen ve zeytin işleme tezgahları bulunduğu belirtilmektedir. Aydın, tahıl dışı tarımın
yaygınlığı ve yüksek verim gibi özellikler nedeniyle Osmanlı ekonomisi içinde özel bir yere sahipti. Tarımsal üretim açısından en belirgin özelliği, ilde
incir üretiminin gerçekleşmesidir ve Aydın’da, Osmanlı Devletinde yer alan
incir ağaçlarının yarısından fazlası (3,5 milyonun üzerinde) bulunmaktaydı.
1913 yılında Aydın’da 43.724 ton incir elde edilmişti. İncir’in yanısıra dış satım ürünleri arasında pamuk ve üzüm’de önemliydi. Aydın’da bu dönemde
hayvancılık önemliydi. İlde 26.669 öküz, 19.053 inek, 166.098 koyun,
181.998 keçi, 12.388 at, 5.794 deve bulunmaktaydı. Cumhuriyet öncesi dö41
nemde, yörede çıkan madenler zımpara taşı ve linyit kömür idi. Osmanlı
Devleti’nde 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren özellikle yabancıların, ticareti destekledikleri ve Babıali’nin borç talebini karşılamak amacıyla bankalar kurdukları görülmüştür. Ancak Müslüman-Türk tüccar ve toprak sahipleri, yabancılardan ve azınlıklardan bağımsız olarak parasal konularda kendileri için gerekli kaynakları yaratmak ve güvence altına alabilmek için ulusal
bankalar halinde örgütlenme çabalarına girmişlerdir. Bu yıllarda ortaya çıkan bankalardan biri de milli Aydın Bankası’dır. Milli Aydın Bankası, merkezi Aydın olmak üzere 18.temmuz.1914 tarihinde kurulmuştur. 21 Ağustos
1915 tarihinde Milli Aydın Bankası’nın bir kolu olarak “Kooperatif Aydın İncir Müstahsilleri Anonim şirketi” ismiyle TARİŞ kurulmuştur (3).
Yeni Türkiye Cumhuriyeti, kurulduğu yıllarda dışa bağımlı ve açık ekonomisi ile tarıma dayalı yoksul bir ülke özelliğini taşımaktaydı. Ülke genelinde kalkınma ve sanayileşme hareketlerini başlatmak için İzmir İktisat Kongresi toplanmış, alınan kararlarla öncelikle özel sektörün yetersiz olduğu
alanlardaki açığın devlet tarafından giderilmesi benimsenmiştir. İzmir İktisat
Kongresi ve Cumhuriyetin ilanıyla ülkemiz ekonomik yapılanmada yenilenme sürecine girmiştir. Bu çerçevede, bölgede üretilen incir, pamuk, zeytin,
tütün gibi tarım ürünleri Aydın ve Nazilli’de toplanmış, İzmir’de ayıklanmış,
tasnif ambalaj edilmiştir. Dolayısıyla bu işlemlerin yapıldığı sanayi dalları İzmir de gelişmiş, Aydın’daki imalathaneler ise genellikle iç tüketime yönelik
olarak, tarım ürünleri işleyen gıda, dokuma, sabun, tarım araçları üretiminde faaliyet göstermişlerdir. 1930’lu yıllarda I. Beş yıllık sanayileşme planı
hazırlanmış ve bu plan doğrultusunda 1937 yılında Nazilli Basma fabrikası
kurulmuştur. Atatürk tarafından işletmeye açılan fabrika, Aydın sanayiinin
temel taşlarından birini oluşturmuştur. 1950 yılında 60.000 ton iplik ve 23
milyon metre basma üretecek kapasitede olan fabrika, sonraki yıllarda Kemer Hidroelektrik santralinin devreye girmesiyle enerji olanakları artan ilde,
tüketim malları sanayinin gelişmesinin yanı sıra, inşaat malzemeleri sanayi
de kurulmuştur. Bu dönemden sonra, geleneksel olarak atölye düzeyinde
yapılan gıda ve dokuma sanayii, fabrika ölçeğinde yapılmaya başlandı, inşaat malzemeleri sanayiinin kurulması, metal eşya sanayiinin gelişmesini
sağlamıştır. 1958’de Sümerbank öncülüğünde kurulan ve giderek özel sektöre devredilen Aydın Tekstil fabrikası ildeki pamuk ipliği ve pamuklu dokuma üretimini artırmıştır. 1960’lı yıllarda dokuma alanında ilde özel sektör girişimciliğini artırmıştır. 1970’li yılların ortalarında SÖKTAŞ ve Nazilli İplik
fabrikalarının kurulması ile Aydın büyük ölçekli dokuma tesislerine ulaşmıştır (3).
Aydın imalat sanayinde 1960 sonrası önemli gelişme gösteren bir
sanayi kolu da gıda sanayiidir. Gıda sanayii içinde zeytin işletmeciliği ve
onun yan sanayii durumunda olan sabun imalatı büyük gelişme göstermiş-
42
tir. İmalat sanayii alanında 1955 yılında bir devlet kuruluşu olan Türkiye Çimento Sanayii T.A.Ş. bünyesinde kurulan Söke Çimento Fabrikası da
önemlidir. 1975-1978 arasında il gayri safi hasılası içinde ortalama %10-11
paya sahip olan imalat sanayiinde ağırlık, tarım ürünleri işleyen tüketim
malları yani gıda sanayileridir. İlde inşaat malzemeleri sanayiinde faaliyet
gösteren diğer kuruluşlar tuğla ve kiremit fabrikaları ve bu fabrikalara hammadde sağlayan ocaklardır. Ülkemizin en büyük dondurma makinesi üreten
fabrikası Nazilli’ dedir. 1940’larda atölye ölçeğinde kurulmuş, daha sonra
genişleyerek Türkiye’nin en büyük ve modern dondurma makinesi üreten
fabrikası durumuna gelmiştir.
İlde tarım dışında taşa ve toprağa dayalı imalat sanayinde 22 işletme faaliyettedir. Çimento ve tuğla fabrikaları yanında mermercilik gelişmektedir.
İmalat sanayii içinde yer alan metal eşya ve makine teçhizat sanayii arasında işletmelerin büyük bir bölümü tarım araçları üreten, bir kısmı da ağırlıkla İzmir’deki makine imalat ve otomotiv sanayiinin parça üreten yan sanayileri durumundadır. Tarım sektörünün gelişmiş olduğu ilde özel bir önem
taşıyan tarım iş makineleri sanayiinde; pulluk, diskaro, gübre serpme makineleri, pülverizatör gibi tarım iş makineleri yüksek kalitede üretilmektedir. İlde orman ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri ve mobilya sanayii, kimya, petrol
ve plastik ürünler sanayii dalları gelişememiştir. Kömür ve sabun üretimi dışında kimya, petrol ve plastik sektörünün Aydın’da gelişememesi, sektörün
getireceği çevre kirliliği nedeniyle bir şans olarak yorumlanması gerekebilir.
İlde imalat sanayinde bazı olumlu göstergelere rağmen ilin potansiyelini
isleyecek imalat sanayiinin gelişmesi ancak son yıllarda hız kazanmıştır. Bu
gecikmenin başlıca nedenleri arasında; verimli toprak yapısına sahip ilin tarihsel süreç içerisinde ürettiği tarım ürünlerinin İzmir’de yoğunlaşan aracılar
tarafından düşük fiyatlarla satın alınması ve batının ürettiği mamul malların
yüksek fiyatlarla Aydın iline girmesi sonucunda oluşan değer transferi; son
yıllarda ürettiği banka mevduatıyla Türkiye’de ilk 10 il arasındaki Aydın’ın,
bu mevduatın ancak 1/10’unu kullanabilmesi ve bu oran içerisinde sanayi
kredilerinin %8 olarak kalması, kolektif isletmeciliğin yaygınlaşmaması, sanayi alanları yaratmada karşılaşılan güçlükler, ülkede uygulanan teşvik
mevzuatının yeterince bilinememesi ve bu nedenle de teşvik tedbirlerinden
yeterince faydalanılamaması gösterilebilir (3).
Tarımsal ürünleri işleyen gıda sanayii açısından Aydın ilinde 1994
yılında ülke üretiminin zeytinde %47’si, kestanede %42’si ve incirde
%60’ini üretecek konumda olmasına rağmen; bu potansiyeli işleyerek,
üretilecek katma değeri ilde bırakacak ölçüde sanayileşememiştir. Aydın’da yer alan gıda işletmeleri ve firmaların ülkemizde katma değer içindeki payları 1987 yılında %22, 1988 yılında %17, 1989 yılında %18, 1990 yılında %18 düzeyindedir ve bu oranın artırılması için yeni işletmeler devre43
ye girmekte ve yeni yatırımlar yapılmaktadır. Özellikle zeytin, sebze konservelerini gibi Avrupa, Amerika ve Asya ülkelerine ihracatla bu oranın artırılması beklenmektedir (3).
Tarıma dayalı sanayi dalları içerisinde yer alan dokuma giyim eşyası
sanayinde Aydın, Çukurova’dan sonra ülke üretiminin %46’si oranında pamuk üreterek ikinci sırada yer almaktadır. 1987-1990 döneminde en fazla
katma değer bu sektörde üretilmiştir. Ayrıca, firma başına üretilen katma değer yine aynı dönemde Türkiye ortalamasının iki katına yakın gerçekleşmiştir. Sektörde işçi basına üretilen katma değer Türkiye ortalamasının üzerindedir. 1994 yılında 246.555 ton pamuk üreten Aydın ili, 1995 yılında 92.208
ha ekilişle 275.030 ton, 1997 yılında 92.306 ha ekilişle 277.580 ton pamuk
üretmiştir. Dokuma sanayinde üretilen katma değer oldukça önemlidir ve
604 kişi istihdamıyla 1954 yılında kurulan Aydin Tekstil A.Ş, aynı yıl kurulan
1.220 kişi istihdamıyla Nazilli Basma fabrikası (Sümerbank Holding AS),
1972 yılında kurulan 968 kişi istihdamıyla Söktaş AS, 1976 yılında kurulan
288 kişi istihdamıyla Köytaş, 1991 yılında kurulan 90 kişi istihdamıyla Mavi
Ege Söke Giyim Sanayii AS gibi kuruluşlar, sektörün öncülüğünü yapmaktadırlar. Üretilen katma değerde en büyük katkıyı 1.220 isçi çalıştıran ve
üretimini ihracata yönelik 2190 ton/yıl iplik, 16.460.000 mt/yıl ham bez,
15.000.000 mt/yıl mamul bez kapasiteli Sümerbank Nazilli Dokuma Fabrikası’dır. Ancak, bu değer üretiminde kamu sektörü ağırlıkta olmasına karşılık, çalışan başına üretilen katma değerde özel sektör 2 kat verimlilikle çalışmaktadır (3). Günümüzde Sümerbank’ın özeleştirme çalışmaları ile sektörde etkinliği azalmış, hatta yok olmuştur.
Genel olarak tarihi bir incelemeden sonra ilin ekonomisi içerisinde
sektörlerin gayrisafi hasıladan payları çizelge 3 yardımıyla ortaya konulabilir. Aydın ili ekonomisi içinde gayrisafi hasıla değeri bakımından tarım
sektörünün payı %25,1’dir. İlde sanayii sektörü %8,4, ticaret %31,6, ulaştırma ve haberleştirme %9,3 oranında pay almaktadır.
İlin geçim kaynağı açısından bitkisel ve hayvansal üretim faaliyeti önemlidir. Çiftçilik ve hayvancılığın tarım içindeki payı %24,1’dir. Ancak yıllar itibariyle işlenen tarımsal alanlarda tarımda IMF ve Dünya Bankası eksenli izlenilen genel politikalar nedeniyle tarımsal uğraş, gelir kaybına uğramakta,
bu durum tarımsal üretimin gerilemesine yol açmaktadır.
44
YENİPAZAR
TOPLAM
15.492
7.006
950.757 493.114
8.486
457.643
-12,92
14,21
-14,23
24,82
-11,83
3,91
Çizelge 3. Ayd›n ‹li Ekonomisinde Gayrisafi Has›lan›n Sektörlere Göre
Da¤›l›m› (5)
Sektörler
Payları (%)
Payları (%)
Tarım
25,1
Çiftçilik ve Hayvancılık
24,1
Ormancılık
0,9
Balıkçılık
0,1
Sanayii
8,4
Madencilik
0,3
İmalat Sanayii
7,4
Elektrik, Yağ, Su
0,7
İnşaat
10,6
Ticaret
31,6
Ulaştırma ve Haberleş.
9,3
Mali Kuruluşlar
1,3
Konut Sahipliği
6,9
Serbest Mesl. ve Hizm.
2,7
Devlet Hizmetleri
3,6
TOPLAM
100,0
Aydın’a komşu illerden Denizli’de tarımın ekonomideki payı %23,2
Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›na Göre Arazi Kullan›m Durumu (6)
sanayinin
payı %16,4, sırasıyla bu oranlar Muğla’da %18,3 ve %19,2,
TOPRAK
Arazi
Çeflitleri (ha ) (5).
İzmir’de
ise %6,8 ve %30,7 olarak
gerçekleşmiştir
3.1. Tarımsal Ekilebilir
Kaynaklar
Alanve Sulama
Mera Orman-Funda Diğer
Toplam
I.Sınıf
54.158kullanma
123
436 8 sınıfa
54.717ayGenel olarak topraklar
kabiliyet sınıflarına
göre
II.Sınıf olup, topraklar
44.464
956
45.984girılmakta
yarar ve sınırlandırmaları
I.- den VIII.564
sınıfa doğru
derek
artmaktadır. Aydın’da
VI.III.Sınıf
74.910 I.-IV. Sınıf
2.684tarım arazileri
3.414 231.102
544ha olup,
81.552
VII.
Sınıf
arazilerin
toplamı
164.392
ha’dır.
Tarım
alanlarından
sonra
2.
IV.Sınıf
57.570
6.614
11.365
524
76.073sırayı
alan
orman
ve
fundalıklar
VII.
Sınıf
arazi
üzerinde
yoğunlaşmıştır
(ÇiV.Sınıf
zelge
4).
VI.Sınıf
54.240
10.665
59.169
32.715 156.789
SINIFLARI
VII.Sınıf
110.152
35.728
396.356
Topografyaları hemen
hemen26.424
düz olan 224.052
I. sınıf araziler,
il yüzölçümünün
%7’sini
oluşturmaktadır. II. -sınıf alanlar- ise hafif eğimlidirler
ve idealden
VIII.Sınıf
12.326
12.326dahaSu
azYüzeyi
toprak derinliği özellikleri
ile kültür
ve
için
- bitkileri, çayır-mera
- orman
8.103
kullanılabilir.
Bu alanlar
ilde 45.984
hektar298.000
olup, il yüzölçümünün
%6’sını
Genel Toplam
395.494
47.466
82.837 831.900
oluşturmaktadır. III. sınıftaki topraklar II. sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir ve il yüzölçümünün %10’na eşittir. IV. sınıfta, toprakların
Çizelge 5. ‹lde Sulanan Alanlar›n Da¤›l›m› (4)
kullanılmasındaki
kısıtlamalar III. sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi
Kurum
Ad› IV. Sınıf arazilerin kapladığı alan 76.073
Sulanan
Alan
( ha )
daha
sınırlıdır.
ha olup,
il yüzölçüDSİ %9’una sahiptir. İlde V.sınıf arazi bulunmamaktadır. 156.789
89.023
münün
ha olan
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
9.060
Halk Sulaması
56.517 45
TOPLAM
154.600
İnci
Zey
Kes
Nar
Dom
Bib
Pat
Mıs
Tarım
25,1
Mali Kuruluşlar
1,3 Çiftçilik ve Hayvancılık
24,1
Konut Sahipliği
6,9 Ormancılık
0,9
Serbest Mesl. ve Hizm.
2,7 Balıkçılık
0,1
VI.Devlet
Sınıf arazi, il yüzölçümünün %19’unu
kaplamaktadır. VII sınıf arazilerin
3,6
SanayiiHizmetleri
8,4
il yüzölçümündeki
payı %47’dür.
VIII.sınıf arazi ile su yüzeyi toplamı il yüTOPLAM
100,0
Madencilik
0,3
zölçümünün çok az bir bölümünü (%2’sini) oluşturmaktadır.
İmalat Sanayii
7,4
Yağ,Kullan›m
Su
0,7
Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›naElektrik,
Göre Arazi
Durumu (6)
İnşaat
10,6
TOPRAK
Arazi Çeflitleri (ha )
Ticaret
31,6
SINIFLARI
Ulaştırma ve Haberleş.
9,3
Ekilebilir Alan
Mera
Orman-Funda Diğer
Toplam
Mali Kuruluşlar
1,3
I.Sınıf
54.158
123
436
54.717
Konut Sahipliği
6,9
II.Sınıf
44.464
956
564
45.984
Serbest
Mesl.
ve
Hizm.
2,7
III.Sınıf
74.910
2.684
3.414
544
81.552
Devlet Hizmetleri 57.570
3,6
IV.Sınıf
6.614
11.365
524
76.073
TOPLAM
100,0 V.Sınıf
VI.Sınıf
54.240
10.665
59.169
32.715 156.789
VII.Sınıf
110.152
26.424
224.052
35.728 396.356
Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›na Göre Arazi Kullan›m Durumu (6)
VIII.Sınıf
12.326
12.326
TOPRAK
Arazi Çeflitleri (ha )
Su
Yüzeyi
8.103
SINIFLARI
Genel Toplam Ekilebilir
395.494
47.466
298.000
82.837
831.900
Alan
Mera Orman-Funda Diğer
Toplam
I.Sınıf
54.158
123
436
54.717
Büyük Menderes Irmağının
suladığı
bereketli
ovalar üzerinde kurulu
Çizelge
Alanlar›n
Da¤›l›m›
(4)
II.Sınıf 5. ‹lde Sulanan
44.464
956
564
45.984
olan il, sahip olduğu toprak ve su kaynaklarının zenginliği ile Akdeniz iklimi
III.Sınıf
74.910
2.684
3.414
544
Kurum Ad›
Sulanan
Alan81.552
( ha ) İl
sayesinde
her türlü bitkisel üretimin yapılmasına olanak
sağlamaktadır.
IV.Sınıf
57.570
6.614
11.365
524
76.073
DSİ
89.023
topraklarının %49,3’ünü oluşturan 395.494 hektar alanda tarımsal üretim
V.Sınıf
- arazilerin 298.000
Köy
HizmetleriGeriye
Genel kalan
Müdürlüğü
9.060
yapılmaktadır.
hektarı
orman,-47.466
hekVI.Sınıf
54.240
10.665
59.169
32.715
156.789
Halk
Sulaması
56.517
tarı çayır-mera, 14.271 hektarı göl-bataklık, 45.469 hektarı tarım dışı araziVII.Sınıf
110.152
26.424
224.052
35.728 154.600
396.356
TOPLAM
lerdir.
VIII.Sınıf
12.326
12.326
Aydın ilindeki su kaynakları Büyük Menderes ve yer altı sularından
Su
Yüzeyi
8.103
Çizelge 6. Ayd›n
De¤erinin
Da¤›l›m›
(2002)ile
(7)
oluşmaktadır.
İlde‹linde
tarım Tar›msal
arazileri, Üretim
DSİ, KHGM
ve halk
sulamaları
yapılGenel
Toplam
395.494
47.466
298.000
82.837
831.900
maktadır.
Sulanan
alanların
dağılımı
çizelge
5’de
görülmektedir.
Tar›msal Üretim De¤eri
Üretim De¤eri
Oran
(Milyon TL)
(%)
Çizelge
5.
‹lde
Sulanan
Alanlar›n
Da¤›l›m›
(4)
Bitkisel Üretim değeri
1.043.384.846
89,20
Tarla Ürünleri
224.298.472Sulanan Alan (19,18
Kurum
Ad›
ha )
Sebzeler
192.923.335
16,50
DSİ
89.023
Meyveler
626.163.039
53,55
Köy
Hizmetleri Genel Müdürlüğü
9.060
Hayvansal
üretim
değeri
125.947.460
10,8
Halk Sulaması
56.517
Süt
50.098.836
4,28
TOPLAM
154.600
Kırmızı Et
45.219.787
3,87
Beyaz
Etilinde sulama genelde devlet sulaması
1.322.199
0,11
Aydın
(DSİ,KHGM)
şeklinde
Çizelge 6. Ayd›n ‹linde Tar›msal Üretim De¤erinin Da¤›l›m› (2002) (7) olup,
DSİ
sulama ile ilgili işletme haklarını Sulama279.833
Birliklerine devretmiştir.
Halk
Deri
0,02
Tar›msal
Üretim
De¤eri olarak yapılmakta
Üretimolup,
De¤eri
Oranazsulaması
yer
altı
sulaması
devlet
sulamasından
Yapağı
249.900
0,02
(Milyon
TL)
(%)
Yumurta
21.455.832
1,83
Bitkisel Üretim değeri
1.043.384.846
89,20
46Bal ve Balmumu
7.321.073
0,63
Tarla Ürünleri
224.298.472
19,18
TOPLAM
1.169.332.306
100,00
Sebzeler
192.923.335
16,50
Pat
Mıs
TOPLAM
100,0
Çizelge 4. Ayd›n ‹li Toprak S›n›flar›na Göre Arazi Kullan›m Durumu (6)
dır.
Yer üstü suyu sulama şeklini oluşturan
Büyük
Nehrinde ve
TOPRAK
Arazi Çeflitleri
(haMenderes
)
SINIFLARI
buna
dökülen çay ve yan derelerin taşıdıkları katı, sıvı ve gaz kökenli evsel,
Ekilebilirve
Alan
Mera
Orman-Funda
Toplam
kentsel, tarımsal (Gübre
Pestisit)
ve sanayi
artıklarıncaDiğer
kirlenmesi
sorun
oluşturmaktadır.
I.Sınıf
54.158
123
436
54.717
II.Sınıf
44.464 ve Üretim
956 değeri 564
45.984
3.2. Tarımsal Potansiyel
III.Sınıf
74.910
2.684
3.414
544
81.552
Aydın İli toprak, iklim,
topoğrafik
yapı ve 11.365
ekolojik özellikleri
IV.Sınıf
57.570
6.614
524 ile polikültür
76.073
tarıma
elverişlidir ve tarımın- her kolunda
yapılabildiği
güçlü -bir
V.Sınıf
- yetiştiriciliğin
potansiyele sahiptir. Tarımsal nüfusun önemli olduğu ilde ekonomik hayatın
VI.Sınıf
54.240
10.665
59.169
32.715 156.789
temelini de tarımsal ağırlıklı yapı oluşturmaktadır. İlde sanayi tesislerinde
VII.Sınıf
110.152
26.424
224.052
35.728 396.356
gerçekleşen üretimin %90’ı doğrudan veya dolaylı olarak tarıma dayalıdır.
VIII.Sınıf
12.326
12.326AyAydın ilinin Türkiye tarımsal üretimindeki payı %3,5’dur. 2003 yılında,
Su
Yüzeyi
8.103
dın’da tarımsal gayri safi gelir yaklaşık 1,145 Katrilyon TL. olarak gerçekleşGenel
Toplam
395.494
47.466
298.000
82.837
831.900
miştir. Tarım sektörü içinde, bitkisel üretim, hayvancılık, balıkçılık önemli alt
sektörlerdir. Bitkisel üretimde en önemli ürünler, pamuk, incir, zeytin, kestane
ve narenciyedir.
AydınAlanlar›n
son yıllarda
hayvancılık
alanında da atılım içindeÇizelge
5. ‹lde Sulanan
Da¤›l›m›
(4)
dir. Özellikle Buharkent İlçesi tavukçuluk, Çine ise besicilik yönünden önemKurum Ad›
Sulanan Alan ( ha )
li merkezler haline gelmiştir.
DSİ
89.023
Aydın
ilinde Genel
tarımsal
üretim değeri içerisinde bitkisel üretim9.060
değeri
Köy
Hizmetleri
Müdürlüğü
%89,2,
hayvansal
üretim
değeri
%10,8
oranında
pay
almaktadır.
TopHalk Sulaması
56.517
lam
tarımsal
üretim
değerinin
yarısını
meyvecilik
oluşturmaktadır
TOPLAM
154.600(Çizelge 6).
Çizelge 6. Ayd›n ‹linde Tar›msal Üretim De¤erinin Da¤›l›m› (2002) (7)
Tar›msal Üretim De¤eri
Bitkisel Üretim değeri
Tarla Ürünleri
Sebzeler
Meyveler
Hayvansal üretim değeri
Süt
Kırmızı Et
Beyaz Et
Deri
Yapağı
Yumurta
Bal ve Balmumu
TOPLAM
Üretim De¤eri
(Milyon TL)
1.043.384.846
224.298.472
192.923.335
626.163.039
125.947.460
50.098.836
45.219.787
1.322.199
279.833
249.900
21.455.832
7.321.073
1.169.332.306
Oran
(%)
89,20
19,18
16,50
53,55
10,8
4,28
3,87
0,11
0,02
0,02
1,83
0,63
100,00
İlin bitkisel üretim değeri, ürün grupları itibariyle çizelge 7’de verilmiştir.
47
Bitkisel üretim değeri içerisinde tahılların oranı %21,5, sebzelerin oranı
%18,5 ve meyvelerin oranı %60’dır. Hayvansal üretim değeri içinde ise süt
ve kırmızı etten elde edilen değerler önem taşımaktadır.
3.3. Bitkisel Üretim Yapısı
Toprak ve su kaynaklarının zenginliği ile Akdeniz İklimi sayesinde her
türlü bitkisel üretimin yapılması gibi önemli bir tarım potansiyeline sahip
olan ilde sulanabilir nitelikteki 252.486 hektar alanın %68’lik kısmında
(173.173 hektar) sulu tarım yapılmaktadır. Aydın ilinin sahip olduğu 395.494
hektarlık tarım arazisi içinde 199.500 ha ve %50 pay ile zeytin ve meyvelikler en geniş alanı kaplar. Bunu 109.361 hektar (%28) sanayi bitkileri, 41.032
hektar ve %10 pay ile hububat, 13.100 hektar ve %4 pay ile sebze bahçeleri ekilişi izlemektedir. Sanayi bitkilerinin yanı sıra tarla, bağ ve bahçe ürünleri yetiştiren tarım işletmeleri fazladır. İlin en çok katma değer yaratan bitkisel ürünleri pamuk, zeytin, incir ve kestanedir. İl, zeytin, incir, kestane üretiminde Türkiye genelinde 1. sırada, pamuk üretiminde Şanlıurfa’dan sonra
2. sırada yer almaktadır.
Çizelge 7. Ayd›n'da Bitkisel Üretim Miktar› ve Üretim De¤eri (2002) (7)
Bitkisel Ürünler
Tarla Ürünleri
Tah›llar
Baklagiller
Endüstri Bitkileri
Ya¤l› Tohumlu Bitkiler
Yumru Bitkiler
Sebzeler
Yapra¤› Yenenler
Baklagil Sebzeleri
Meyvesi Yenenler
So¤ans› ve Kök Sebzeler
Di¤er
Meyveler
Yumuflak Çekirdekliler
Sert Çekirdekliler
Turunçgiller
Sert Kabuklular
Üzümsü Meyveler
TOPLAM
Üretim
Miktar›
(Ton)
443.297
132.618
863
124.916
160.916
23.984
570.328
46.073
25.166
473.872
13.148
12.069
799.185
26.389
484.411
59.118
18.789
210.478
-
Oran
(%)
29,9
0,2
28,2
36,3
5,4
8,08
4,41
83,1
2,31
2,12
3,3
60,6
7,4
2,35
26,3
-
Üretim
De¤eri
(Milyon TL)
224.298.472
31.964.229
720.875
177.200.969
9.807.790
4.604.609
192.923.335
18.864.839
18.608.567
142.564.598
7.124.640
5.760.691
626.163.039
14.260.580
399.717.725
19.010.578
31.602.733
161.571.423
1.043.384.846
Oran
(%)
14,3
0,3
79,0
4,4
2,1
9,8
9,6
73,9
3,7
3,0
2,3
63,8
3,0
5,0
25,8
-
İlde tarımsal üretimde bulunan işletmelerin sayısal durumu ve işledik-
Çizelge 8. Ayd›n ‹li Tar›m ‹flletmelerinin Büyüklükleri ve Türkiye ‹le
Karfl›laflt›r›lmas› (10)
48
Dekar
Ayd›n
Türkiye
‹flletme Say›s› ‹fllenen Arazi ‹flletme Say›s› ‹fllenenArazi
Baklagil Sebzeleri
25.166
4,41
18.608.567
9,6
ve Kök Sebzeler
13.148
2,31
7.124.640
3,7
So¤ans›
Meyvesi
Yenenler
473.872
83,1
142.564.598
73,9
Di¤er
12.069
2,12
5.760.691
3,0
So¤ans› ve Kök Sebzeler 799.185
13.148
2,317.124.640
3,7Meyveler
626.163.039
Di¤er
12.069
2,12
5.760.691
3,0
Yumuflak Çekirdekliler
26.389
3,3
14.260.580
2,3
leri
arazi
bakımından
Türkiye
ile
karşılaştırmalı
yapısı
çizelge
8’de
verilmişMeyveler
799.185
626.163.039
Sert
Çekirdekliler
484.411
60,6399.717.725
63,8tir.Turunçgiller
İlde yer alan
işletmelerin %90’dan
işletme büyüklük
Yumuflak
Çekirdekliler
26.389 fazlası
3,31-100 dekar
14.260.580
2,3
59.118
7,4
19.010.578
3,0
grubundadır
ve bunlar toplam484.411
arazilerin
işlemektedirler.
İlde
Çekirdekliler
60,6 %65’ini
399.717.725
63,8
Sert Kabuklular
18.789 sadece
2,35
31.602.733
5,0
azÜzümsü
oranda
bulunan
büyük
işletmelerin
işledikleri
arazi
oranı,
Türkiye
geneliTurunçgiller
59.118
7,4
19.010.578
3,0
Meyveler
210.478
26,3
161.571.423
25,8
ninTOPLAM
oldukça
üzerindedir. Bu nedenle
işletmelerin
dağılımı ve işlenen
Sert
Kabuklular
18.789- ilde2,35
31.602.733
5,01.043.384.846
alan
arasında büyük dengesizlik
bulunmaktadır.
Üzümsü Meyveler
210.478
26,3
161.571.423
25,8
TOPLAM
1.043.384.846
Çizelge 8. Ayd›n ‹li Tar›m ‹flletmelerinin Büyüklükleri ve Türkiye ‹le
Karfl›laflt›r›lmas› (10)
Ayd›n
Türkiye
Çizelge 8. Ayd›n ‹li Tar›m
‹flletmelerinin Büyüklükleri
ve Türkiye ‹le
Dekar
‹flletme
Say›s›
‹fllenen
Arazi
‹flletme
Say›s›
‹fllenenArazi
Karfl›laflt›r›lmas› (10)
(%)
(%)
(%)
(%)
Ayd›n
Türkiye
0-10
29,10
4,46
15,95
1,35
Dekar
‹flletme Say›s› ‹fllenen Arazi ‹flletme Say›s› ‹fllenenArazi
11-50
51,45
35,81
51,09
20,77
(%)
(%)
(%)
(%)
51-100
12,31
24,45
17,98
19,94
0-10
29,10
4,46
15,95
1,35
101-200
5,57
21,92
9,66
20,99
11-50
51,45
35,81
51,09
20,77
201-500
1,48
11,62
4,38
19,82
51-100
12,31
24,45
17,98
19,94
501-+
0,09
1,74
0,94
17,13
101-200
5,57
21,92
9,66
20,99
Toplam
100,00
100,00
100,00
100,00
201-500
1,48
11,62
4,38
19,82
501-+
0,09
1,74
0,94
17,13 ve bu
Çizelge
Ayd›n
‹linde
Arazi arazi
Kullan›m
fiekilleri
(10)
Aydın9.ilinde
tarım
yapılan
miktarı
toplam
alanın %32,22’dir
Toplam
100,00
100,00
100,00
100,00
alan
içinde
zeytin ve meyvelik
alan
%50,45 oranındadır.
9)(%)
Arazi
Kullan›m›
Alan
(hektar)
Oran (%) (Çizelge
Oran
Kültür Arazisi
395.494
32,22
Çizelge 9. Ayd›n ‹linde Arazi Kullan›m fiekilleri (10)
Zeytin ve Meyvelik Alan
199.533
50,45
Arazi Kullan›m›
Alan
(hektar)
Oran (%)
Oran
(%)
Sanayii
Bitkileri
109.361
27,65
Kültür Arazisi
395.494
32,22Hububat
41.032
10,37Zeytin ve
Meyvelik Alan
199.533
50,45
Sebze
Alanı
13.100
-3,31
Sanayii Bitkileri
109.361
27,65
Diğer
32.468
-8,21
Hububat
41.032
10,37Çayır
ve Mera Arazisi
47.466
3,87Sebze Alanı
13.100
3,31Orman
298.000
24,28Göl
ve Bataklık
14.271
1,16Diğer
32.468
8,21Tarım
Dışı
Araziler
76.669
6,25
Çayır ve Mera Arazisi
47.466
3,87
Toplam
1.227.394
100,00
Orman
298.000
24,28
Göl ve Bataklık
14.271
1,16
Tarım Dışı Araziler
76.669
6,25
10. Ayd›n ‹linde
Önemli Bitkisel Üretim1.227.394
Yap›s› (Ekim Alan›:
ha, Üretim: Ton) (8, 9,10)
Toplam
100,00
1993
1994
2003
2004
De¤iflim Or
İlde bitkisel
üretim içerisinde
önemli
ürünlerinEkim
ekim alanı ve
üretiminde- Üretim M
r
Üretim
Üretim
Ekim
Üretim
Üretim
ki
gelişmeler
çizelge
10’de
verilmiştir.
İlde narenciye
üretimi
10Miktar›
yıllık (8,
dönemMiktar›
Miktar›
Alan›
1993/2003 1
10. Ayd›n
‹linde
Önemli
Bitkisel
Üretim
Yap›s›Miktar›
(Ekim
Alan›:Alan›
ha,
Üretim:
Ton)
9,10)
de artış eğilimindedir.
Bu
artış domates,
mısır, tütün,
zeytin ve
buğdayda da-15,4
y
90.176
114.489
20.473
76.330
31.973
155.978
1993
1994
2003
2004
De¤iflim Or
gerçekleşmiştir.
118.916
251.229
77.685
267.309
67.636
247.008
124,8
r
Üretim
Üretim
Ekim
Üretim
Ekim
Üretim
Üretim M
7.590
5.595
8.405
4.937
8.580
5.641
-35,0
Miktar›
Miktar›
Alan›
Miktar›
Alan›
Miktar›
1993/2003 1
172.435
177.032
39.402
189.147
39.437
185.769
9,7
y
90.176
114.489
20.473
76.330
31.973
155.978
-15,4
69.625
331.499
149.251
41.206
151.041
526.071
-40,8
49
118.916
251.229
77.685
267.309
67.636
247.008
124,8
e
35.702
34.011
5.493
13.138
5.503
15.906
-63,2
7.590
5.595
8.405
4.937
8.580
5.641
-35,0
iye
53.050
56.969
5.931
59.024
5.474
66.878
11,3
0,3
7,4
0,7
4,1
0,9
0,1
%)
öre
,30
,86
,95
,24
,12
,78
,96
,66
,36
,64
,89
,43
,08
,90
,98
,97
,83
,91
Diğer
Çayır ve Mera Arazisi
Orman
Göl ve Bataklık
Tarım Dışı Araziler
Toplam
32.468
47.466
298.000
14.271
76.669
1.227.394
3,87
24,28
1,16
6,25
100,00
8,21
-
Buğday
Pamuk
Tütün
İncir
Zeytin
Kestane
Narenciye
Domates
Biber
Patlıcan
Mısır (Dane)
Ürünler
1994
Üretim
Miktar›
114.489
251.229
5.595
177.032
331.499
34.011
56.969
114.632
47.660
68.483
58.248
Ekim
Alan›
20.473
77.685
8.405
39.402
149.251
5.493
5.931
3.451
1.771
1.309
13.614
Üretim
Miktar›
76.330
267.309
4.937
189.147
41.206
13.138
59.024
136.810
46.556
43.285
96.710
2003
Ekim
Alan›
31.973
67.636
8.580
39.437
151.041
5.503
5.474
3.845
1.712
1.312
14.467
Üretim
Miktar›
155.978
247.008
5.641
185.769
526.071
15.906
66.878
154.970
47.335
43.869
126.614
2004
De¤iflim Oran› (%)
Üretim Miktar›
1993/2003 1994/2004
-15,4
36,2
124,8
-1,7
-35,0
0,8
9,7
4,9
-40,8
58,7
-63,2
-53,2
11,3
17,4
18,6
35,2
-5,2
-0,7
-37,7
-35,9
86,0
117,4
Ürünlere Ait Verimlilik
De¤erleri (Kg/Ha)
Mısır
Buğday
Tütün
Pamuk
Türkiye
4.182
2.234
912
1.261
Ayd›n
6.213
3.154
758
3.068
AB
Dünya
Ortalamas› Ortalamas›
9.057
4.356
5.704
2.758
2.446
1.596
1.039
594
Çizelge 11. Baz› Bitkisel Ürünlerde Ayd›n, Türkiye, AB ve Dünyada Verimlilik (4)
1993
Üretim
Miktar›
90.176
118.916
7.590
172.435
69.625
35.702
53.050
115.401
49.123
69.445
51.993
Çizelge 10. Ayd›n ‹linde Önemli Bitkisel Üretim Yap›s› (Ekim Alan›: ha, Üretim: Ton) (8, 9,10)
50
y
e
iye
es
n
Dane)
Miktar›
Miktar›
Alan›
Miktar›
Alan›
Miktar›
1993/2003
90.176
114.489
20.473
76.330
31.973
155.978
-15,4
118.916
251.229
77.685
267.309
67.636
247.008
124,8
7.590
5.595
8.405
4.937
8.580
5.641
-35,0
Aydın’da
verimlilik
düzeyi
genelde
Türkiye
ortalamasının
üzerindedir
172.435
177.032
39.402
189.147
39.437
185.769
9,7
(Çizelge 11).
Katma değeri
yüksek ürünlerin
il ekono--40,8
69.625
331.499
149.251
41.206 üretilmesi
151.041 ile tarımın
526.071
misi içindeki34.011
önemi artmaktadır.
bağlı olarak
tarıma dayalı
sanayinin-63,2
35.702
5.493 Buna
13.138
5.503
15.906
geliştirilmesi il ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. Çizelge incelendi53.050
56.969
5.931
59.024
5.474
66.878
11,3
ğinde Aydın ili mısır, buğday, pamuk ve incir gibi ürünlerde hem Türkiye
115.401
114.632
3.451
136.810
3.845
154.970
18,6
hem de Dünya ortalaması üzerinde verime sahiptir ve bu bakımdan avan49.123
47.660
1.771
46.556
1.712
47.335
tajlı durumdadır. Domates ve patates verimliliğinde dünya ortalamasının -5,2
69.445
43.285
1.312
43.869 altında-37,7
üzerindedir.68.483
Zeytinde ve 1.309
tütünde dünya
ve Türkiye
ortalamalarının
51.993
58.248
13.614
96.710
14.467
126.614
86,0
kalmaktadır.
Çizelge 11. Baz› Bitkisel Ürünlerde Ayd›n, Türkiye, AB ve Dünyada Verimlilik (4)
Ürünlere Ait Verimlilik
De¤erleri (Kg/Ha)
Mısır
Buğday
Tütün
Pamuk
Domates
Patates
İncir
Zeytin
Ayd›n
6.213
3.154
758
3.068
34.500
22.250
4.945
1.675
Türkiye
4.182
2.234
912
1.261
41.772
25.862
4.333
1.960
AB
Dünya
Ortalamas› Ortalamas›
9.057
4.356
5.704
2.758
2.446
1.596
1.039
594
58.592
27.957
34.369
16.358
1.580
2.774
2.123
1.735
Çizelge
12. çıkan
Ayd›n bazı
‹linde
Hayvanürünler
Varl›¤› ve
ve bunların
Hayvansal
Üretim Miktar›
İlde öne
bitkisel
gelişimine
ilişkin(7,9)
ba-
zı Hayvanlar
değerlendirmeler burada özetle belirtilecektir.
Adet
De¤iflim
1994
2002
Oran›
(%)
Pamuk: Aydın, pamuk üretimi yönüyle GAP alanında yer alan illerden
Koyun
198.910
128.907
-35,2
sonra gelmektedir. 30.000’in üzerinde çiftçi ailesinin geçim kaynağı olan paKılkeçi2004 yılında 67.636 hektar
115.000
64.394 247.008 ton-44,0
muğun
olan ekim alanından
üretim
Sığır
191.026
-12,3
gerçekleşmiştir.
Pamuk ile ilgili 217.880
iplik, tekstil, yağ ve
yem gibi sanayilerin
ilde
At
10.210 il ekonomisine
7.796
-23,6
yeterince
gelişmemiş olması, pamuğun
yeterli katkı sağlayamamasına
neden olmaktadır. 1.896.123
Kütlü olarak il dışına
çıkan pamuk; küspe,
yağ
Tavuk
1.932.642
1,9
veArı
yem
olarak
geriye
dönmektedir.
Bu
alanda
yapılacak
yatırımlar
il
tekstil,
Kovanı
112.155
88.939
-20,7
yağ
ve yem sanayinin
dolayısıyla hayvancılığın gelişmesini ve işgücü istihHayvansal
ürünler (Ton)
damının
artmasını sağlayacaktır.
Süt
163.115
134.359
-17,6
Etİncir: Türkiye, dünyanın en önemli
6.115taze incir üretici
6.973
14,0
ülkesi olmasının
verdiği
bir(Adet)
avantajla, kuru incir üretiminde
Deri
151.740 ve ihracatında
112.180lider ülke konumun-26,1
dadır.
Ülkemiz, dünya taze incir üretimi
üretiminin yarısından
Yapağı
175 ile kuru incir146
-16,6
fazlasını
ihraç ettiği incirin
%65’i Aydın’da-41,7
üretilYumurtakarşılamaktadır. Ülkemizin
19.029
11.092
mektedir.
Aydın, kaliteli incir üretimi
ve kapasite üstünlüğü
ile Türkiye
incir
Bal
2.242
1546
-31,0
üretiminde
ilk
sıradadır.
Türkiye’nin
incir
merkezi
olan
Aydın
İl
sınırları
içeBalmumu
599
77
-87,1
risinde 258 yerleşim biriminde incir tarımı yapılmaktadır. Aydın’da 6,4 milNot: 16.000 adet yumurta 1 ton olarak kabul edilmiştir.
Çizelge 13. Tar›msal Organizasyonlar›n Fonksiyonlar› ve Sorumluluklar› (4)
51
Verilen Hizmetler
Yayım- Eğitim
‹lgili Kurum
Tarım İl Müdürlüğü
yon adet incir ağacı bulunmaktadır. Bu ağaçlardan elde edilen taze incir
miktarı yılda ortalama 140-170 bin ton arasında değişmekte ve bu miktarın
yaklaşık %90’ı kuru incir olarak işlenmektedir. Aydın ili Türkiye kuru incir
üretim ve ihracatında 1’nci durumdadır. Kuru incirde İlde 45.000 tona yaklaşan yıllık üretim, 20.000 ton yıllık ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Aydın’ın bu rakamlar içindeki payı 2003 yılında 189.147 ton yaş incir üretimi
gerçekleşmiş olup, 2003 yılı içinde ise, ilden 19.747 ton kuru incir, 3.220 ton
incir ezmesi ve 65 ton endüstriyel kuru incir ihracatı gerçekleştirilmiştir.
2004 yılında 186 000 tona yakın yaş incir üretilmiştir. Kurutmalık incirin ticari anlamda yetiştiriciliği tümüyle Aydın dağlarının her iki yöndeki yamaçları ile kır-taban ve taban arazilerde yapılmaktadır. Bu bölgenin ekolojik koşulları, özellikle meyvenin olgunlaşma dönemindeki sıcaklık, nem ve rüzgar
durumu kaliteyi olumlu yönde etkilemektedir.
Zeytin: İlde önemli ikinci önemli ürün zeytindir. Binlerce insanın geçim
kaynağı olan zeytin ve zeytinyağı, Akdeniz mutfağının ve insan sağlığının
vazgeçilmez ürünlerindendir.2004 yılında Türkiye zeytin ağacı sayısının
%23’ünü oluşturan 20.109.827 adet zeytin ağacı varlığı ile 500.000 tonu
geçen zeytin, Aydın’da üretilmektedir. Bilindiği gibi zeytinde “var yılı, yok yılı” (periyodiste) olayı nedeni ile bir yıl fazla, bir yıl az ürün alınmaktadır. Aydın’da zeytin üretiminde her yıl ürün elde etmek için geleneksel hasat yöntemine alternatif olabilecek mekanik hasat tekniklerin kullanılması için ilde
çalışmalar yapılmaktadır. Mekanik hasat yöntemlerinin daha elverişli kullanılabilmesi amacıyla uygun ağaç formlarının elde edilmesi ve makine üretiminin teşvik edilerek, üreticiye düşük maliyetle makine temininin sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, İl ekonomisinde önemli bir yer tutan ve 144.543
hektarda yapılan zeytin üretiminde istikrarlı bir ürün elde etmek için bakım,
budama, ilaçlama çalışmaları yapılmaktadır.
Kestane: İlde kestane yetiştiriciliği, ekolojik şartların elverişliliğine rağmen dağlık bölgelerde ve yaylalarda, özellikle kuzeye bakan yamaçlarda oldukça yaygındır. Kestane üretimi bakımından ülkemizde 1’nci sırada yer
alan Aydın ilinde. 2003 yılında 13.138 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Ancak
kestanenin işlenebilmesi, kestane şekeri ve bunun değerlendirilebilmesi
için gereken sanayi ilde bulunmamaktadır. Kestane Aydın’da yetişmekte,
Bursa’da kestane şekeri haline gelmektedir. Böyle bir tarımsal sanayinin ilde yaygınlaşması, üreticilerimiz açısından oldukça karlı olacaktır. 2003 yılında ilden 929 ton kestane ihracatı yapılmıştır. 2004 yılı üretimi ise 546 000
adet ağaçtan 15 906 tondur.
Ceviz: Türkiye cevizde dünya üretiminden %10’luk pay alarak 4.sırada
bulunmaktadır. İlde 2004 yılında 111 000 ağaçtan 3 500 ton üretim sağlanmaktadır.
52
n
Dane)
69.445
51.993
68.483
58.248
1.309
13.614
43.285
96.710
1.312
14.467
43.869
126.614
Çizelge
11. Baz› Bitkisel
Ürünlerde
3.4. Hayvansal
Üretim
YapısıAyd›n, Türkiye, AB ve Dünyada Verimlilik (4)
-37,7
86,0
Ürünlere
Ait Verimlilik
Ayd›n
AB bir parçası
Dünyaolan
Kırsal alanlarda
ekonomik
yapının Türkiye
önemli ve ayrılmaz
De¤erleri (Kg/Ha)
Ortalamas› Ortalamas›
hayvancılık, ülke kalkınmasında olduğu gibi bölge ve il bazında da önemli
Mısır
6.213
4.182
9.057
4.356
ekonomik görev ve fonksiyonlar taşımaktadır. Özellikle et, süt sanayine
Buğday
3.154
2.234
5.704
2.758 yer
hammadde sağlama, kırsal alandan gelir artırıcı faaliyetlerin başında
Tütüngöçü önleme, yeni istihdam
758 sahası yaratma
912
2.446 bu fonksiyonlar
1.596
alarak
şeklinde
Pamuk
3.068
1.261
1.039
594
sıralanabilir.
Domates
34.500
41.772
58.592
27.957
Aydın’da tarımsal işletmelerin %85’i bitkisel ve hayvansal üretimi
Patates
22.250
25.862
34.369
16.358
birlikte
yapmakta, yalnız hayvansal
üretimde
ihtisaslaşmış
hane
halkı
İncir
4.945
4.333
1.580
2.774
sayısı %15’lik bir kısmı oluşturmaktadır. İlin hayvan varlığı ve
üretim
Zeytin çizelge 12’de görülmektedir.
1.675
1.960
2.123
1.735
durumu
Çizelge 12. Ayd›n ‹linde Hayvan Varl›¤› ve Hayvansal Üretim Miktar› (7,9)
Hayvanlar
Adet
1994
198.910
115.000
217.880
10.210
1.896.123
112.155
2002
128.907
64.394
191.026
7.796
1.932.642
88.939
Koyun
Kılkeçi
Sığır
At
Tavuk
Arı Kovanı
Hayvansal ürünler (Ton)
Süt
163.115
134.359
Et
6.115
6.973
Deri (Adet)
151.740
112.180
Yapağı
175
146
Yumurta
19.029
11.092
Bal
2.242
1546
Balmumu
599
77
Not: 16.000 adet yumurta 1 ton olarak kabul edilmiştir.
De¤iflim
Oran› (%)
-35,2
-44,0
-12,3
-23,6
1,9
-20,7
-17,6
14,0
-26,1
-16,6
-41,7
-31,0
-87,1
Çizelge
13. Tar›msal
Organizasyonlar›n
Fonksiyonlar›
ve Sorumluluklar›
(4)
Polikültür
üretim yapısının
ağırlıklı olduğu
ilde hayvansal
üretimde ihti-
saslaşma
düzeyi ve hayvan varlığı
ekonomik kalkınmayı başarmak için
Verilen Hizmetler
‹lgili Kurum
önemlidir. Aydın ilinde 1994-2002 döneminde tavuk dışında hayvan sayısı
Yayım- Eğitim
Tarım İl Müdürlüğü
azalma göstermektedir. Bu azalma koyunda %35,2, sığırda %12,3 oranınAraştırma
İncir Araştırma
, Nazilli Pamuk
dadır.
İlde hayvan varlığının Erbeyli
%29,4’ünü
kültür, %42,6’sını
melez ve
Araştırma, Menemen Tarımsal Araştırma
%28,0’ını yerli ırklar oluşturmaktadır. Koyun ve Kıl keçisi sayısı 2002 yılınve Bornova Zirai Mücadele ve Karantina
da 193.301’dir. Küçük ve büyükbaş
hayvan
varlığından
6.973 ton et elde
Araştırma
Enstitüsü
Müdürlükleri
edilmiştir. Bu dönemde et üretimi %14,0 oranında artmıştır. Ancak süt üreSulama
DSİ (Büyük ölçekli), Köy Hizmetleri.
timinde %17,6’lık azalma görülmüştür.
(Küçük ölçekli)
Orman Köylerini Kalkındırma
Veteriner Hizmetleri
Orman Bakanlığı
Tarım İl Müdürlüğü ve
Özel Veteriner Hekimler
53
Tavuk
1.896.123
1.932.642
1,9
Arı Kovanı
112.155
88.939
-20,7
Hayvansal ürünler (Ton)
Süt
163.115
134.359
-17,6
3.5.
Tarımsal
Hizmet
Kuruluşları,
Görev
ve
Fonksiyonları
Et
6.115
6.973
14,0
Deri
(Adet)üretimi destekleme151.740
112.180
-26,1
Tarımsal
hizmetleri (Tarımsal
Teknoloji, Hayvan
SağYapağı
175 ve Pazarlama)
146 büyük ölçüde
-16,6
lığı,
Tohum ve Damızlık gibi girdi dağıtımı
dev-41,7
letYumurta
kuruluşları, kooperatifler, sivil19.029
toplum örgütleri 11.092
ve özel sektör kuruluşları
Bal
1546veren kuruluşlar
-31,0ve
ilinde tarıma destek
tarafından
sağlanmaktadır. Aydın2.242
sağladığı
hizmetler il tarım müdürlüğü
tarım -87,1
master
Balmumu
599 tarafından hazırlanan
77
planında
verilmiş
ve
çizelge
13’de
gösterilmiştir.
Not: 16.000 adet yumurta 1 ton olarak kabul edilmiştir.
Çizelge 13. Tar›msal Organizasyonlar›n Fonksiyonlar› ve Sorumluluklar› (4)
Verilen Hizmetler
‹lgili Kurum
Araştırma
Erbeyli İncir Araştırma , Nazilli Pamuk
Araştırma, Menemen Tarımsal Araştırma
ve Bornova Zirai Mücadele ve Karantina
Araştırma Enstitüsü Müdürlükleri
Yayım- Eğitim
Sulama
Orman Köylerini Kalkındırma
Tarım İl Müdürlüğü
DSİ (Büyük ölçekli), Köy Hizmetleri.
(Küçük ölçekli)
Orman Bakanlığı
Veteriner Hizmetleri
Tarım İl Müdürlüğü ve
Özel Veteriner Hekimler
Damızlık
Hayvan Yetiştiricileri Birliği ve
Özel Veterinerler
Sun'i Tohumlama
Tarımsal Girdiler (tohum,
gübre, zirai mücadele ilaçları)
Tarımsal Kredi
Hayvan Yetiştiricileri Birliği ve
Özel Veterinerler
Tarım İl ve İlçe Md., TARİŞ, TKK,
Hayvan Yetiştiricileri Birliği, Özel Kuruluşlar
ve diğer çiftçiler
T.C. Ziraat Bankası, TARİŞ, TKK
Ürün Pazarı
TMO,TARİŞ,Borsa, S.S.Kalkınma Koop.,
Tüccarlar
Süt toplama ve Pazarlama
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri
(Süt Top. Merkezi.), Özel Sektör
Et İşleme
Çine Ege Et
Canlı Hayvan Pazarı
Bal Pazarlama
Para Kaynakları
Nazilli İlçe Merkezinde canlı hayvan pazarı
Özel sektör
Tarım Bakanlığı, İl Özel İdaresi K.H.G.B,
S.Y.D.V
Aydın ilindeki Tarım İl Müdürlüğü, Devlet Su İşleri, Köy Hizmetleri, Toprak Mahsulleri Ofisi ve Özel İdare gibi kamu kurumları başta olmak üzere
birçok kurumlar da tarıma hizmet sağlamaktadırlar.
54
•
•
•
•
•
•
•
•
DSİ Bölge Müdürlüğü: Su ve toprak kaynakları ile hidroelektrik
enerji potansiyeli gibi konular üzerinde etüt,planlama, proje gibi çalışmalar yapmaktadır.
Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü: Sulama hizmetleri, toprak muhafaza
hizmetleri, tarla içi geliştirme, drenaj ve laboratuar hizmetleri vermektedir. Ancak müdürlüğün son yapılanma ile görevi sona erdirilmiş, çalışanları diğer tarımsal müdürlük ya da kurumlarda istihdam edilmiştir.
Orman İşletme Müdürlüğü: Orman içi ve civarındaki halkın sosyal
ve ekonomik durumunun iyileştirilmesine yönelik çalışmaların yanında, ağaçlandırma çalışmaları, orman yaygınlarını önleme ve mücadele gibi çalışmalar yapmaktadır.
Toprak Mahsulleri Ofisi: TMO bir kamu iktisadi teşekkülü olup,
amacı iç piyasada hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin
altına düşmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesinin engellemektir. TMO Aydın’da 3 yerde (Merkez, Çine, Söke)
buğday ve mısır alımı yapmaktadır.
Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK): TKK, Türkiye genelinde yaygın
olarak örgütlenmiştir. Çiftçiye üretimde girdi desteği (tohum, gübre,
zirai ilaç, yem ve yem katkıları, motorin, madeni yağ, zirai alet ve makine, damızlık hayvan, sera naylonu) ve nakit kredi olanağı sağlamaktadır. Aydın ilinde 55 adet Tarım Kredi Kooperatifi mevcut olup
30.500 üyesi vardır.
Tarım Satış Kooperatifi (TARİŞ): Tarım Satış Kooperatifleri “TARİŞ”
adı altında Aydın ilinde 3 ayrı birlikten (Pamuk Birliği, Zeytin ve Zeytinyağı Birliği ve İncir Birliği) oluşmaktadır. Aydın İlinde; 17 adet Pamuk Birliğinde 22.510 ortak, 12 adet Zeytin ve Zeytinyağı Birliğinde
8.627 ortak, 10 adet İncir Birliğinde 5.070 ortak bulunmaktadır (4).
TARİŞ, Türkiye üretimi içindeki payı yüksek olan ve dış ticaret şansı
olan ürünler arasında yer alan pamuk, incir, zeytin ve zeytinyağı ile
çekirdeksiz kuru üzüm pazarlama sisteminin gelişmesinde önemli rolü oynamaktadır.
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Aydın’da 98 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi mevcut olup, 11.014 üyesi vardır. Bu kooperatifler,
genel kooperatif ilkelerine sahiptirler, kuruluş amaçları doğrultusunda
belli ürünler bazında kalite ve istikrarı sağlayacak ürünleri üretimden
pazarlanmasına kadar ortaklarına destek olmak amacıyla kurulmuşlardır.
Sulama Kooperatifleri: Bu kooperatiflerle yer altı ve yer üstü suların
55
•
•
•
•
çiftçiler tarafından kullanımı amaçlanmış olup, ilde 28 Sulama Kooperatifinin 3.953 ortağı bulunmaktadır.
Su Ürünleri Kooperatifi: Su ürünleri yetiştiriciliği ve pazarlama amacı ile Aydın’da 11 adet kooperatif kurulmuş olup, ortak sayısı 647 kişidir.
Ürün Borsaları: Aydın ilinde faaliyet gösteren Aydın Ticaret Borsasında pamuk, incir, zeytin ve zeytinyağı başta olmak üzere tüm ürünler tescil edilmektedir. Tüccar tarafından müracaat edildiği takdirde
muamele gören ürünlerde fiyat tespitleri yapılmaktadır.
Ziraat Odası: Tüzel kişiliğe sahip kamu yararına çalışan Ziraat Odasına kayıtlı 102.602 çiftçi bulunmaktadır.
Çiftçi Birlikleri: Köylere Hizmet Götürme Birlikleri: Köyün alt yapısını iyileştirme, köye içme suyu, yol gibi hizmetleri götürmek amacıyla
kurulmuş birlikler olup, Türkiye’de bir zamanlar yaygın olan bir örgütlenme biçimidir.
Sulama Birlikleri: DSİ tarafından yapılan sulamaların kullanıcılara devri
sonucu oluşan birliklerdir. Aydın’ da 14 adet sulama birliği mevcut olup,
32.181 adet üyesi vardır.
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği: İlde sığır yetiştiricilerinin kurmuş olduğu 1 adet birlik mevcuttur. Birliğin üye sayısı 757 kişidir. Birlik, veterinerlik hizmetleri (Suni tohumlama, aşılama, muayene v.s.), Soy kütüğü ve
ön soy kütüğü çalışmaları içerisinde kulak küpesi temini, küpeleme ile
kayıt tutma, yem tohumluğu temin etme ve satma, çiftlik malzemeleri temini ve satışı, damızlık satışı,yayım (gazete,dergi) gibi faaliyetlerde bulunmaktadır.
•
Tarımsal Girdi Kaynakları: İl genelinde faaliyet gösteren 93 adet
ruhsatlı tohum bayisi bulunmaktadır. Pamuk, buğday gibi ürünlerin
tohum yetiştiriciliğini yapan 80 adet kişi veya kuruluşlar bulunmaktadır. Ayrıca sertifikalı fidan üreten 6 adet kişi veya kuruluş vardır.
Yem: Toplam 380 adet ruhsatlı işletme ve yem bayii bulunmakta
olup, 5 adet karma yem fabrikası faaliyet göstermektedir. Hayvancılığın gereksinim duyduğu kesif yem ihtiyacı, ilde ve diğer illerde bulunan yem fabrikalarından temin edilmektedir. Ayrıca kaba yem temininde yetiştiriciler kendi işletmeleri için yonca, fiğ, yem şalgamı, silajlık mısır vb yem bitkileri üretmektedirler. İlde işletmeler arası silajlık
mısır satışı da artmaktadır. Tarım İl Müdürlüğü çiftçiye slaj yapımında
makine temin etmekte, bilgisel destekte bulunmaktadır.
56
İlaç: İlde 174 adet ilaç bayisi bulunmaktadır. Bunlardan 119 tanesi özel
kişilere, 55 tanesi Tarım Kredi Kooperatiflerine aittir. 2001 yılı itibarıyla
811.152 kg ilaç kullanılmıştır. Ayrıca ilde 32 adet zirai alet bayisi bulunmaktadır.
Gübre: Aydın ilinde gübre üreten fabrika bulunmamaktadır. Gübre ihtiyacı kooperatifler veya ilde bulunan gübre bayilerinden temin edilmektedir. 2000 yılında 86.572 ton olan gübre tüketimi, 2001 yılında 73.597 tona düşmüştür. 2000 yılında Türkiye ‘de gübre tüketimi 5.211.700 tondur.
İlin payı % 1,7’dir.
Kredi: İlde bulunan kredi kuruluşları T.C. Ziraat Bankası, TARİŞ ve Tarım Kredi Kooperatifleridir.
Ürün Sigortası: Genel olarak Türkiye’de tarımda sigorta alışkanlığı yok
denecek kadar azdır. Ancak özellikle dolu açısından tarımsal alanlarımız
tehlikeye açıktır ve bu riskten korunmanın tek yolu tarımsal sigortalamadır. Türkiye’de bu alanda faaliyetler Tarım Sigortaları Vakfı tarafından yürütülmektedir. İlde giderek artan doğal afetler (kuraklık, sel, dolu) tarımsal üretimi, üreticiyi ve ülkeyi olumsuz etkilemektedir.Bu nedenle dolu sigortası yapılan alanlar artış göstermiş, toplam alanlar içinde sigortalı
alanlar %0,1’den 20 kat artarak %2’ye çıkmıştır (4).
4. AYDIN İLİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI
Aydın ilinde tarımla uğraşanlar ve geçimini sağlayanlar, tüm Türkiye’de
olduğu gibi gelir düzeyi düşük kırsal nüfustan oluşmaktadır. Özellikle son
10-15 yıllık dönemde genç nüfusun kent merkezlerine göç etmesi nedeniyle köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı kimselerden meydana gelmekte, tarım kendini çeşitli yönlerden (beyinsel, teknolojik vb.) yenilenememektedir.
Bir yandan yetersiz iş gücü diğer yandan üretimin teknik ve teknolojik olanaklardan yoksun kalışı, kırsalda tarımsal faaliyetlerden ve özellikle hayvancılık faaliyetlerinden vazgeçilmeyi adet haline getirmektedir. Bu olumsuz
yapı özellikle tarımsal yatırımların getirisinin azalışı ile daha da artmaktadır.
Türkiye’de olduğu gibi Aydın’da da veraset yoluyla araziler parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır.
Aydın ilinin deniz kıyısında yerleşen Kuşadası ve Didim gibi ilçelerinde,
tarımsal alanların tarım dışı kullanımı son yıllarda artmıştır. Özellikle turizm
sektörünün gelişmesinin tarımdan daha fazla rant getirmesiyle bu araziler
turizme açılmaktadır. Özellikle Aydın ilinde amaç dışı kullanılan arazilerin %
100’e yakın bir bölümü sulu tarıma uygun I., II. ve III. sınıf arazilerdir. Üretken tarım arazileri üzerinde amaç dışı yanlış kullanımların mevcut Yasa ve
Yönetmeliklere rağmen sürdürüldüğü, yenilenemeyen doğal kaynak olan
toprakların tarım dışına itildiği çoğumuzca bilinmektedir.
57
Aydın ilinde Menderes Havzasında görülen kirlenme tarımsal faaliyeti
olumsuz yönde etkilemektedir. Ülkemizin en üretken ve yoğun alanı olan
Büyük Menderes Havzasında yer alan topraklar ile bu toprakları bıçak gibi
kesen Büyük Menderes Irmağı ve yan kolları, çevresinde hızlı yoğunlaşma
gösteren yerleşim birimleri ve sanayii kuruluşlarınca adeta atık uzaklaştırma ortamı olarak kullanılmaktadır. Havza bazında hemen yok denecek kadar az sayıda biyolojik arıtma tesisinin bulunması, var olan tesislerden bir
çoğunun verimli çalışmaması, yerleşim birimleri ve sanayii kuruluşları atıklarının hiçbir arıtma işlemine tabi tutulmadan Büyük Menderes ve yan kollarına verilmesi, sulardaki başlıca canlı yaşamı zorlarken sulama suyu olarak bitkiye verilmesi sonucu topraklarda kirlilik yükünün artışına koşut olarak bitki yaşamını da tehdit eder bir duruma gelmiştir. Buharkent ilçesi sınırlarından Büyük Menderes Irmağına termal su kaynaklarından bor karışması sonucu sulama suyu olarak kullanılan nehrin suyu, tarımı olumsuz yönde
etkilemektedir. Tarımsal kirlenmeye yol açan kaynaklar çoğunlukla noktasal
olmayan yaygın kaynaklar oluğundan verim ve kalitenin hızla azalması söz
konusudur (4).
Tarımda kullanılan kimyasal maddelerin en yaygını, bitki besin maddeleri olan azotlu ve fosforlu gübrelerdir. İnorganik azot bileşikleri, amonyum,
nitrat ve nitrit formlarında yer altı sularında kirlenmeye yol açarlar. Bitki besin maddelerinin yer üstü ve yer altı sularına karışmasına çeşitli etmenler
etki yapar. Bunlar; gübrelerin uygulama formu, yöntemi ve miktarı, yağış,
uygulanan sulama suyu miktarı ve sulama yöntemi, toprak özellikleri, bitki
türü ve gelişme dönemi, sıcaklık, amonifikasyon, nitrifikasyon, denitrifikasyon olaylarıdır. İnsektisitlerin uzun süre kalıcı olmaları, herbisitlerin çok kolay taşınmaları nedeniyle su kaynakları kirliliğinde önem taşırlar. Hayvancılık tesislerindeki çalışmalardan ortaya çıkan katı ve sıvı atıklar, toprak, topografya, hidrojeoloji, iklim gibi etmenlere bağlı olarak derine sızım veya yüzey akış ile su kaynaklarına karışarak özellikle azot ve fosfor kirliliğine yol
açarlar.
Diğer yandan havzada topografyanın çok engebeli olması erozyona karşı hiçbir önlem alınmaması, bitki örtüsünün yok edilmesi arazilerin yeteneklerine uygun olarak kullanılmaması su ve rüzgar erozyonunun etkisini artırmaktadır. Bu durum üretken topraklarımızın yok olmasına neden olmaktadır. İl yüzölçümünün %35,5’ini oluşturan orman alanlarından yeterince yararlanılamamaktadır. Orman yangınları ve kaçak orman kesimleri bu kaynakların günden güne azalmasına neden olmaktadır (4).
Türkiye’deki tütünün yaklaşık %2,5’u Aydın’da üretilmektedir. Ancak son
yıllarda tütünde kota uygulaması Aydın’daki tütün üreticisini olumsuz etkilemiş, alternatif ürün bulunamamıştır. Özellikle tarım ürünlerinin pazarlanmasına ilişkin sorunlar devam etmektedir. İlde öncede belirtildiği gibi rantın
58
yüksekliği nedeniyle turizm sektörü meyve ağaçları yerine ikame olmuştur.
Tarımsal alanların turizm merkezleri haline gelme sorunları devam etmektedir. İlin zeytin üretimindeki en önemli sorun, üretimdeki dalgalanmadır ve bu
durum zeytinyağı üretimini yıldan yıla büyük oranda etkilemektedir. Son olarak kestane üretimini büyük oranda etkileyen ve bazı bölgelerde görülen
Kestane Mürekkep Hastalığı ve Kestane Dal Kanserinin Aydın ilini de tehdit ettiği bilinmektedir. Bu yüzden fidan üretiminde ve bölgeler arası nakillerde karantina tedbirlerinin alınması gerekmektedir (4).
Hayvancılıkta karşılaşılan en önemli sorun, ülke genelinde de yaşanıldığı gibi, yüksek yem girdisidir ve toplam girdilerin yaklaşık %75’ni oluşturmaktadır. İlde yem bitkileri ekilişi ve meraların ıslahı yetersizdir. Küçükbaş
hayvancılık da meraların yetersiz olması, bu işle uğraşanların alternatif işlerde çalışması gibi nedenlerle ilimizde yıldan yıla büyük oranda azalma
göstermektedir.
İlde mera alanlarının ıslah sorunu bulunmaktadır. Islah edilen mera alanlarının çoğalması hayvancılığın gelişmesinde olumlu yönde etki yapacaktır.
Tarımsal üretimin en önemli sorunlarının başında pazarlama gelmektedir. İlde meyve veren incir ağaç sayısı yüksek olmasına rağmen, üretimdeki azalma ihracat miktarının düşmesine ve gelir kaybına yol açacaktır. Kurutmanın kerevetlerde yapılmaması nedeniyle aflatoksin oluşumundan dolayı kuru incir ihracatında zaman zaman sorunlar yaşanmaktadır. Ayrıca diğer zeytin üreten ülkelerdeki üretime bağlı olarak da bazı yıllar zeytinyağı
ihracatında tıkanmalar yaşanmaktadır. Zeytin yağı işleme tesislerinde üretim kalitesini arttıracak önlemler alınmalıdır. Özellikle zeytinyağı gibi zaman
zaman net ihracatçı konumunda olduğumuz ürünlerin ihracatının dökme
olarak yapılıyor olması, ambalaj ve etiketleme yapılmaması Türkiye kökenli ürünlerin dış pazarlarda tanınmasını engellemektedir.
Kestane pazarlaması sadece ham mamul olarak yapılmaktadır. Ürünün
işlenerek pazar şansının artırılması ile üretici daha fazla gelir sağlayacaktır.
Benzer şekilde çilek ürününün taze tüketime yönelik olarak değerlendirilmesi yanında muhafaza veya işleme tesislerinin kurulması ile üreticilerin ekonomik kazançları artacaktır.
AB’de son yıllarda tarım politikaları reform uygulamaları ile tarımda uygulanan destekler azalmasına rağmen, halen ürün bazında yüksek desteklemeler uygulanmaktadır. Bu durum karşısında fiyat açısından Aydın’dan
ihraç edilen kuru incir, zeytinyağı, taze meyve ve sebze ürünlerinin rekabet
şansı azalmaktadır. Benzer politikalar Türkiye tarımında uygulanmalıdır.
Türkiye genelinden daha iyi olmasına karşın Aydın ilinde kooperatifçiliğe
yeterince önem verilmemiştir. Yeterli örgütlenmenin olmaması nedeniyle
59
üreticilerin mallarını toptancılara kendilerinin satması sonucunda hem düşük fiyattan ürün satışına hem de sattığı ürünün parasını alamama gibi çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Özellikle süt sığırcılığı işletmeleri sütün
pazarlanması konusunda benzer sorunlar yaşamaktadırlar. Süt çevre illerde ve ilçelere ucuza satmaktadır.
5. AYDIN İLİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN POTANSİYELLERİ VE BU
POTANSİYELİN DEĞERLENDİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER
Aydın ili tarımsal potansiyel bakımından birçok bakımdan avantajlı
konumdadır. Bu avantajları şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Tarımsal üretimde çeşitlilik söz konusudur.
• İlde tarımsal üretimin yapıldığı önemli alanlar ya da merkezler bulunmaktadır. Menderes havzası gibi verimli bir alan mevcuttur. Burada sulu tarımın yaygınlığı polikültür bir tarım sisteminin gelişmesini sağlamıştır. Toprak ve iklim karakteri 2. ve 3. ürün tarım sistemine uygundur.
• İlde katma değeri yüksek meyve ve sebze üretim oranı yüksektir.
• Tarımda organik ürün üretim potansiyeli vardır. Dağlık kesimlerde zeytin ve incir yetiştiriciliğinde kimyevi gübre ve kimyasal ilaç kullanımı
yok denecek kadar çok azdır.
• İlde incir, kestane ve zeytinyağı gibi ihraç şansı yüksek ürünler üretilmektedir. Alternatif gelir getirici ürün paterni fazladır.
• İlin tıbbi bitkiler denilen ve son yıllarda hızla tüketimi artan aromatik
ürün üretim şansı vardır (kekik, lavanta gibi).
• İlde dünya ve Türkiye’nin en kaliteli pamuğu üretilmektedir.
• Üretilen tarımsal ürünlerin pazar şansı yüksektir. İhracata yönelik üretim yapılması mümkündür. Ancak ürünleri etiketleme ve ambalaj konusunda gelişmeler sağlanmalıdır. Ayrıca sağlam soğuk zincir halkalarının kurulması pazarlamada gelişmeleri artıracaktır.
• Tarımda jeotermal, rüzgar ve güneş enerjisinden yararlanılabilir.
• Çiftçilerin bilinçli düzeyi ve örgütlü yapısı Türkiye genelinden daha iyi
durumdadır.
• Meraların ıslahı şartıyla hayvancılığın gelişmesi sağlanabilir.
• Su kullanım yüzeyinin fazla olması, balıkçılığın burada geliştirilmesine
olanak sağlayabilir.
60
İlde sürdürülebilir ve sorunlara çözüm olabilecek bir tarımsal üre-
tim için çeşitli stratejiler izlenmelidir:
• Öncelikle tüketici isteklerine uygun, verimli ve çevre dostu üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması, bunun başında da organik tarımın yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu anlamda organik tarım yapmakta olan
dağlık kesimlerdeki çiftçilere ve Menderes havzasındaki çiftçilere sürekli eğitim ve yayım çalışması önemlidir.
• Tarım alanlarında kirliliğin önlenmesi, sürdürülebilir bir çevre için özellikle önemlidir. Yani hem tarımsal atıkların çevreyi kirletmesine hem de
sanayi ve evsel atıkların tarımsal kaynakları kirletmesine izin verilmemelidir. Özellikle Menderes Havzası başta olmak üzere tarımsal faaliyette kullanılan ilaçlarda kalıntı oranı düşük ilaçların tanıtılması ve
desteklenmesi, evsel ve sanayii atıklarının sıkı kontrol altına alınması
gerekmektedir.
• Jeotermal enerjinin kullanılabilecek uygun duruma getirilerek seralarda kullanımının teşvik edilmesi gerekmektedir.
İlde tarımsal verimlilik ve çiftçi gelirinin artırılmasına yönelik olarak;
• Sulu alanlarda 2. ve 3. ürün ekimi ile ilgili teknik çalışmaların yapılması ve bu yolla katma değer artışının sağlanmasına önem verilmelidir.
• Ekolojinin uygun olduğu yerlerde örtü altı sebzeciliğin ve seracılığın
geliştirilmesi
• Ürün pazarlama sisteminin iyileştirilmesi, borsaların kurulması veya
koşullarının iyileştirilmesi,
• Üretici örgütlenmesinin teşvik edilmesi,
• Bazı ürünlerde sözleşmeli çiftçilik sistemine geçilmesi ve bu yolla pazarlama sorununun çözümlenmesi,
• Pazarlama kanallarının iyileştirilmesi, ürünün hasadından işlenmesine
kadar geçen sürede depolanma ve saklama koşullarının iyileştirilmesi,
• Ürünlerin kalite, standardizasyonu, ambalajlanma, marka ve etiketlenmesindeki sorunların çözümlenmesi gibi konularda stratejilerin oluşturulması gerekmektedir.
İlde hayvancılığın geliştirilmesine yönelik olarak,
• Yem bitkileri üretiminin artırılması ile yem açığının kapatılması,
• Tütün üretilen alanlarda tütün kotası nedeniyle alternatif ürün arayışlarının başlatılması ve üreticiye tavsiyelerde bulunulması, bu alanda alternatif olarak hayvancılık potansiyelinin düşünülmesi ve değerlendiril61
mesi,
• Sözleşmeli besicilik ve küçükbaş hayvancılık ile entegre tesislerin yaygınlaştırılması,
• Hayvansal ürünleri işleyen tesislerin arttırılarak bu ürünlerde katma
değer yaratacak gelir ve istihdamın yükseltilmesi gerekmektedir.
İlin tarımsal üretim deseni ve yoğunluğu göz önünde bulundurularak tarım-sanayi entegrasyonun sağlanması ve tarıma dayalı sanayii alt yapısının
kurulması, geliştirilmesi olanak ve sınırlılıkları araştırılmalıdır. Ege Bölgesi
içerisinde yer alan Aydın, İzmir ve Denizli’den sonra tarım ve tarımsal sanayi potansiyeli açısından 3. kent konumundadır. Aydın’ın içinde bulunduğu
sosyo-ekonomik koşullar, ilin büyük kent ve sanayiler arasında sıkışmış olduğunu göstermektedir (2). İlin turizm bölgelerinde özellikle yabancı turistler için tarımsal ürünlerin gerek ham gerekse işlenmiş haliyle tüketimine yönelik çalışmalar ve yerel küçük girişimcik faaliyetlerine hız verilmelidir. Bu
arada kırsal turizmden ilin gelişmesinde önemli bir potansiyel olarak yararlanmak gerekmektedir.
Ayrıca Aydın’da her yıl çeşitli zamanlarda düzenlenen tarımsal etkinliklerin (incir (Germencik, İncirliova), erik (Umurlu), çilek, portakal (Sultanhisar), pamuk (Söke) festivalleri, keçi kılından dokumacılık (Bozdoğan), el sanatları (iğne oyası, nakış, simli işlemeler, havut -deve süslemeciliği-semercilik, Türkmen ve Yörük kilimleri, heybeleri) ilin tarımsal potansiyelinin ulusal ve uluslar arası alanda reklamının yapılması bakımından öneminden yararlanılmalıdır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
(1) http://www.aydin.gov.tr/tr/sg.asp?id=116
(2) Süslü, S. http://www.maroli.com.tr/root.php?lang=tr&pgID=5&MakaleID=29
(3) Aydın Belediyesi web sitesi 2005: http://www.aydin-bld.gov.tr/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=59
(4) T.C. Tarım Bakanlığı Aydın İl Tarım Müdürlüğü, İl Tarım ve Kırsal Kalkınma
Master Planları “Aydın Tarım Master Planı”, 2002.
(5) DİE, İllere Göre Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, Yayın No: 2276, Ankara, 1997.
(6) Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları Aydın İli Arazi Varlığı 2001
(7) DİE, Tarımsal Yapı, (Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 2885, Ankara, 2003.
(8) DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 1727, Ankara, 1993.
(9) DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), Yayın No: 1873, Ankara, 1994.
62
(10) TKB, Aydın İl Tarım Müdürlüğü Brifing Dosyaları, 2005.
63
BAŞKAN: SELÇUK MARUFLU
Sayın hocam Prof. Dr. İlhami Köksal’a çok teşekkür ediyorum. Değerli
arkadaşlar bir günlük toplantıda zaman oldukça kısa ve bir günde çok iş
yapmak mecburiyetindeyiz. O nedenle kendileri çok geniş bir çalışma yaptı. Bundan sonra konuşacak arkadaşlarımız da çok geniş çalışma yaptı. Hocamızın çalışması 50 sayfanın üzerindedir. Tabi yarım saatte bunu özetlemeye çalıştı ama şu bakımdan rahat olun. İ.A.V.’nın bir prensibi var. yapılan bütün seminerleri kitap halinde bastırıyor ve bastırdıktan sonra yeterli
miktarda sayın valimizin emrine arz edilecektir. O dağıtacaktır. O bakımdan
hocamın yaptığı geniş kapsamlı çalışmanın tamamını orada bulma imkanınız olacaktır. Efendim şimdi Aydın İlinin Ekonomik Gelişmesinde Sanayi ve
Ticaretin Yeri ve Önemi konusunda konuşmasını yapmak üzere İktisat Fakültesi İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet İncekara’yı davet ediyorum.
Kürsüden de konuşabilirsiniz, olduğunuz yerden de konuşabilirsiniz, nasıl
arzu ederseniz.
64
AYDIN İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİNDE
SANAYİ VE TİCARET SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ
Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA
İstanbul Üniv. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi
İktisadi Araştırmalar Vakfı (İAV), 40 yılı aşkın süredir, Türkiye ekonomisinin çok farklı alanlarındaki sorunlara ilişkin, bilimsel seminerler düzenlemektedir. İl kalkınma seminerleri dizi, 1990’lı yıllardan itibaren başlamıştır.
1990’lı yıllar, dünyada küreselleşme planlarının gerçekleşme sürecine döndüğü dönemdir. Türkiye’de de ekonomide dışa açılmanın, zorunlu olarak
başladığı 1980’den itibaren, 1990 sonrasında ekonomik uyum ve dönüşüm
çalışmaları yoğunlaşır.
Diğer taraftan, bölge ve illerin, kalkınma çalışmalarında daha sıkı ve istekli oldukları yerel kalkınma talepleri gündeme gelir. Türk toplumun dünya
üretimi ve refahını gördükçe, aynı düzeyi yakalamanın, kendi potansiyelini
harekete geçirmekten geçtiğini anlaması zor olmaz. Valilikler, belediyeler,
sivil toplum kuruluşları, odalar borsalar, bu ortak anlayışı benimserler. Yapılan bilimsel seminerler, bu talepleri değerlendirildiği, anlamlı katkıların yapıldığı çalışmalardır.
Bu bildiride, Aydın ilinin sanayileşme potansiyeli ve bunun belirli bir planla üretim ve gelire dönüştürülmesi için neler yapılabileceği konusu incelenecektir.
1. AYDIN İLİNİN SOSYO-EKONOMİK DURUMU
1.1. Toplumsal Yapı
Aydın ili, kuzeyde İzmir ve Manisa, doğusunda Denizli güneyde Muğla illeri ile çevrilidir. Batı yönü ile Ege denizine kıyıları vardır. İl 8007 km2 kadar
büyüklüğe sahiptir. Böylece Türkiye’nin yüzde 1’i kadar bir alanı kaplar. Dolayısıyla küçük boy bir ilimiz sayılır.
65
13
12
11
10
9
8
7
1
2
3
4
5
6
YIL
DE⁄‹fiKEN
YIL
B‹R‹M
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Yüzde
Kişi
Yüzde
Binde
Kişi/Km2
Çocuk Sayısı
Kişi
AYDIN
10,71
2,35
38,15
1,92
9,16
7,54
61,95
950.757
51,87
14,21
121,10
2,12
3,68
AYDIN
(81 ‹l ‹çinde)
B‹R‹M
(2003)
DEMOGRAF‹K GÖSTERGELER
Toplam Nüfus
2000
Şehirleşme Oranı
2000
Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı
1990-2000
Nüfus Yoğunluğu
2000
Doğurganlık Hızı
2000
Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü
2000
‹ST‹HDAM GÖSTERGELER‹
Tarım İşkolunda Çalışanların
Toplam İstihdama Oranı
2000
Sanayi İşkolunda Çalışanların
Toplam İstihdama Oranı
2000
Ticaret İşkolunda Çalışanların
Toplam İstihdama Oranı
2000
Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların
Toplam İstihdama Oranı
2000
Ücretli Çalışanların Toplam
İstihdama Oranı
2000
Ücretli Çalışan Kadınların Toplam
İstihdama Oranı
2000
İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı
2000
DE⁄‹fiKEN
Sosyo-ekonomik Geliflmifllik S›ras›
Tablo 1: Ayd›n ili geliflmifllik Performans›
66
TÜRK‹YE
EGE
BÖLGES‹
10,42
2,62
43,26
2,64
10,10
13,84
50,48
TÜRK‹YE
8,81
2,61
43,52
3,11
9,67
13,35
48,38
8.938.781 67.803.927
61,48
64,90
16,29
18,28
100
88
2,17
2,53
3,81
4,50
EGE
BÖLGES‹
22
SIRA
81 ‹l içinde
8
13
24
20
13
36
41
20
53
33
17
58
74
SIRA
81 ‹l içinde
67
25
26
27
28
20
21
22
23
24
17
18
19
16
14
15
YIL
B‹R‹M
2000 Yüzde
2000 Yüzde
DE⁄‹fiKEN
YIL
B‹R‹M
E⁄‹T‹M GÖSTERGELER‹
Okur Yazar Nüfus Oranı
2000 Yüzde
Okur Yazar Kadının Toplam
Kadın Nüfusuna Oranı
2000 Yüzde
Üniversite Bitirenlerin
Okul Bitirenlere Oranı
2000 Yüzde
İlköğretim Okullaşma Oranı
2000-2001 Yüzde
Liseler Okullaşma Oranı
2000-2001 Yüzde
Meslek Lisesi Okullaşma Oranı
2000-2001 Yüzde
SA⁄LIK GÖSTERGELER‹
Bebek Ölüm Oranı
2000 Binde
Onbin Kişiye Düşen Hekim Sayısı
2000 Kişi
Onbin Kişiye Düşen Diş HekimSayı.
2000 Kişi
Onbin Kişiye Düşen Eczane Sayısı
2000 Adet
Onbin Kişiye Düşen
Hastane Yatağı Sayısı
2000 Hastane Yatağı
SANAY‹ GÖSTERGELER‹
Organize Sanayi Böl. Parsel Sayısı
2000 Parsel
Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısı
2000 Adet
İmalat Sanayi İşyeri Sayısı
2000 Adet
İmalat Sanayi Yıllık
Çalışanlar Ortalama Sayısı
2000 Kişi
DE⁄‹fiKEN
İstihdama Oranı
13 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı
AYDIN
7.706
232
1.305
89
17
39,00
12
2,7
3,8
7,21
96,70
38,19
22,98
81,05
87,44
AYDIN
10,71
2,35
EGE
187.282
3.439
13.941
1.969
23
40,13
15
2,9
3,8
8,42
100,07
39,67
25,35
84,20
89,78
EGE
BÖLGES‹
10,42
2,62
TÜRK‹YE
1.130.488
28.726
81.302
11.118
23
43.00
13
2,2
2,9
8,42
98,01
36,92
20,49
80,62
87,30
TÜRK‹YE
8,81
2,61
SIRA
27
24
22
19
44
50
11
8
8
20
42
30
29
32
36
SIRA
81 ‹l içinde
8
13
68
DE⁄‹fiKEN
29 İmalat Sanayi Kurulu Güç
Kapasite Miktarı
30 Fert Başına İmalat Sanayi
Elektrik Tüketimi
31 Fert Başına İmalat
Sanayi Katma Değeri
TARIMSAL GÖSTERGELER
32 Kırsal Nüfus Başına
Tarımsal Üretim Değeri
33 Tarımsal Üretim Değerinin
Türkiye İçindeki Payı
‹NfiAAT GÖSTERGELER‹
34 Daire Sayısı
35 Borulu Su Tesisatı Bul. Daire Oranı
MAL‹ GÖSTERGELER
36 Gayri Safi Yurtİçi Hasıla İçin. Payı
37 Fert başına Gayri Safi Yurtİçi Hasıla
38 Banka Şube Sayısı
39 Fert Başına Banka Mevduatı
40 Toplam Banka Mevduatı İçin. Payı
41 Toplam Banka Kredileri İçin. Payı
42 Kırsal Nüfus Başına Tarım. Kredi Mik.
DE⁄‹fiKEN
28 İmalat Sanayi Yıllık
Çalışanlar Ortalama Sayısı
YIL
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
B‹R‹M
Yüzde
Milyon TL
Adet
Milyon TL
Yüzde
Yüzde
Milyon TL
2000 Adet
2000 Yüzde
AYDIN
1,40
1.838
131
498
0,74
0,48
87
274.260
98
2,47
1.444
2000 Milyon TL
2000 Yüzde
104
239
61.683
AYDIN
7.706
2000 Milyon TL
2000 Kws
B‹R‹M
2000 Beygir Gücü
YIL
2000 Kişi
550
100,00
1.124
350
EGE
BÖLGES‹
15,28
2.130
1284
708
9,95
10,02
149
TÜRK‹YE
100,00
1.837
7786
939
100,00
100,00
138
2.557.077 16.235.830
97
97
17,26
1.341
449
823
TÜRK‹YE
1.130.488
2.014.306 13.478.078
EGE
BÖLGES‹
187.282
SIRA
81 ‹l içinde
15
20
12
19
15
20
32
13
18
10
20
39
35
35
SIRA
81 ‹l içinde
27
Kaynak: www.dpt.gov.tr
43 Fert Başına Ticari ve
Turizm Kredileri Miktarı
44 Fert Başına Belediye Giderleri
45 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri
46 Fert Başına Gelir ve Kur. Vergisi Mik.
47 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı
48 Fert Başına Teşvik Bel. Yatırım Tutarı
49 Fert Başına İhracat Miktarı
50 Fert Başına İthalat Miktarı
ALTYAPI GÖSTERGELER‹
51 Kırsal Yerleşmelerde
Asfalt Yol Oranı
52 Yeterli İçme Suyu
Götürülen Nüfus Oranı
53 TCK Asfalt Yol Oranı
D‹⁄ER GÖSTERGELER
54 Onbin Kişiye Düş. Özel Otom. Sa.
55 Onbin Kişiye Düşen Motorlu
Kara Taşıtı Sayısı
56 Fert Başına Düşen Elek. Tüketim Mik.
57 Fert Başına Telefon Kontür Miktarı
58 Yeşil Kartlı Kişi Oranı
DE⁄‹fiKEN
41 Toplam Banka Kredileri İçin. Payı
42 Kırsal Nüfus Başına Tarım. Kredi Mik.
2000
2000
2000
2000
Adet
Mws
Adet
Yüzde
1.461
1,0
1.511
13
724
2000 Adet
2000 Yüzde
2000 Yüzde
92,53
99,31
110
69
129
71
184
1.298
0
4
AYDIN
58,59
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
ABD Doları
ABD Doları
B‹R‹M
0,48
87
2000 Yüzde
2000
2000
2000
2000
1995-2000
1995-2000
1995-2000
1995-2000
YIL
2000 Yüzde
2000 Milyon TL
Tablo 2: Ayd›n Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Da¤›l›m›
69
1.423
1,8
1.898
11
799
87,46
98,41
71,97
278
78
344
119
227
2.475
3.416
4.162
EGE
BÖLGES‹
10,02
149
1.056
1,4
1.852
15
652
84,98
91,28
45,23
392
82
464
165
248
2.668
2.249
3.967
TÜRK‹YE
100,00
138
10
37
24
57
15
31
13
34
29
23
29
22
39
34
63
61
SIRA
81 ‹l içinde
20
32
MAL‹ GÖSTERGELER
36 Gayri Safi Yurtİçi Hasıla İçin. Payı
2000 Yüzde
1,40
37 Fert başına Gayri Safi Yurtİçi Hasıla
2000 Milyon TL
1.838
38 Banka Şube Sayısı
2000 Adet
131
Aydın ilinin nüfus büyüklüğü de, bu sonucu desteklemektedir. İlin 2000
Fert Başına
2000
498
yılı39sayımına
göreBanka
nüfusuMevduatı
950.757 dir. Buna göre
81 ilMilyon
içindeTL
20. sıradadır.
40
Toplam
Banka
Mevduatı
İçin.
Payı
2000
Yüzde
0,74
Nüfusun şehirleşme oranı, Ege bölgesi (%61.48) ve Türkiye (%64.90) orta41 Toplam düşüktür:%51.87
Banka Kredileri İçin.
Payı ortalama nüfus
2000 artış
Yüzde
0,48
lamalarından
. Yıllık
hızı da, yine Ege
42 Kırsal
Nüfus Başına
Tarım. (%018.29)
Kredi Mik. değerlerinden
2000 Milyon
TL
87
Bölgesi
(%016.29)
ve Türkiye
geridedir:%014.21
15
2.
1
9
10
(DPT:2003,s.163). Ortalama hane halkı büyüklüğü de Ege Bölgesi ortalamasına yakın iken (3.81 kişi), Türkiye ortalaması olan 4.50 kişiden azdır:3.68 kişi. Oysa
nüfusun yüzde 48’i kırsal kesimde
yaşamaktadır.
NüfuDE⁄‹fiKEN
YIL
B‹R‹M
AYDIN
EG
sun çalışma durumu, ilin esasen bir tarım ağırlıklı karaktere sahip olduğunu
BÖLG
ortaya
koymaktadır.
Tarımsal
faaliyetlerde çalışanlar, toplam çalışanlar için43 Fert
Başına Ticari
ve
de Türkiye’de
yüzde
48,
Ege
Bölgesi’nde
yüzde2000
50, Aydın’da
yüzde 62 paTurizm Kredileri Miktarı
Milyon TL
110
ya44
sahiptir.
Sanayi
sektörü
çalışanları
ise
sadece
yüzde
7.5
dir.
Fert Başına Belediye Giderleri
2000 Milyon TL Ücretli çalı-69
şanların toplam istihdama oranı Aydın’da yüzde 38, Ege ve Türkiye’de yüz45 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri
2000 Milyon TL
129
de 43’dür. İşverenlerin Toplam çalışanlar içindeki oranı ise, Ege ve Türkiye
46 Fert Başına Gelir ve Kur. Vergisi Mik.
2000 Milyon TL
71
ortalamasında yüzde 2.62, Aydın’da yüzde 2.35’dir.
47 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı 1995-2000 Milyon TL
184
Nüfusun
eğitimi
durumuna
bakıldığında,
ilkokullaşma
oranıTL
Ege’de yüzde
48
Fert Başına
Teşvik
Bel. Yatırım
Tutarı 1995-2000
Milyon
1.298
100
yüzdeMiktarı
96.70’dir. Liselerde
okullaşma
oranı,
Ege’de yüz- 0
49 iken,
FertAydın’da
Başına İhracat
1995-2000
ABD
Doları
de5039.7,
Aydın’da
ise
yüzde
38’dir.
Mesleki
ve
Teknik
liselerdeki
Fert Başına İthalat Miktarı
1995-2000 ABD Doları okullaşma 4
oranı da
Ege
Bölgesi
ortalaması
yüzde
25.35
iken, Aydın’da yüzde 22.98’dir.
ALTYAPI GÖSTERGELER‹
51
Kırsal sağlık
Yerleşmelerde
Nüfusun
durumunda, bebek ölüm oranı, binde 39 ile bölge ve Türkiye ortalamasının
altında seyretmektedir. Ancak,
on bin
kişiye düşen hekim
Asfalt Yol Oranı
2000
Yüzde
58,59
sayısı
ve hastane
sayısı ve hastane yatağı sayısı gibi göstergeler, bölge ve
52 Yeterli
İçme Suyu
Türkiye
ortalamasından
geridedir. Aydın ili, nüfusu
bir ilimizdir. Nüfus
Götürülen
Nüfus Oranı
2000artan
Yüzde
92,53
artış
büyük ölçüde göç alan illerimizden
biridir.
53 hızı
TCKazalsa
Asfalt bile,
Yol Oranı
2000 Yüzde
99,31
D‹⁄ER
GÖSTERGELER
DPT
tarafından
yapılan 1996 ve 2003 yıllarında yayınlanan illerin ve Bölgelerin
Sosyo-ekonomik
Gelişmişlik
Sıralaması 2000
Araştırmasına
göre, AYDIN
54 Onbin
Kişiye Düş. Özel
Otom. Sa.
Adet
724
ili,55
1996’da
endeks
değeri ile 12. sırada iken, 2003’de 0.42025 ile
Onbin0.57221
Kişiye Düşen
Motorlu
21. sırada
basamak gerileyen, dolayısıyla
en hızlı
Karaolup,
Taşıtı9Sayısı
2000
Adetdüşen ilimiz duru1.461
mundadır.
(DPT:2002.s.56)
56 Fert Başına
Düşen Elek. Tüketim Mik.
2000 Mws
1,0
57
Başına Telefon
2000 Adet
1.511
1.2.Fert
Ekonomik
Yapı Kontür Miktarı
58
Yeşil
Kartlı
Kişi
Oranı
2000
Yüzde
Aydın ilinde, GSYİH’nın sektörel dağılımına bakıldığında, il gelirini oluş-13
Kaynak:
www.dpt.gov.tr
turan
üç temel
sektörden en hakim olanı, Tarım kesimidir. Nitekim, Tarım kesiminin il hasılası içindeki payı, 1987 sabit fiyatları ile 1987’de yüzde 35.7
iken, 2000’de yüzde 29.7 olmuştur.
Tablo 2: Ayd›n Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Da¤›l›m›
(1987 Y›l› Sabit Fiyatlar›yla, Milyar TL)
Tar›m
Sanayi
Hizmetler
Toplam
1987 2000 1987 2000
Aydın
413
538
126
163
617 1.107 1.156 1.808
Ege
2.701 3.199 3.180 5.508 6.511 11.198 12.392 19.904
Türkiye
13.314
15.962 19.276 33.738 42.132 69.089 74.722 118.789
70
Bölge Pay (%)
15,3
16,8
4,0
3,0
9,5
9,9
9,3
9,1
Ülke Pay (%)
3,1
3,4
0,7
0,5
1,5
1,6
1,5
1,5
2.
3.
4.
71
87
98
1.
1.
(1987 Y›l› Sabit Fiyatlar›yla, Milyar TL)
Tar›m
Sanayi
Hizmetler
Toplam
Tar›m
Hizmetler
Tablo 2: Ayd›n Gayri
Safi YurtiçiSanayi
Has›lan›n Sektörel
Da¤›l›m›Toplam
1987
2000
1987
2000
(1987 Y›l›
Sabit2000
Fiyatlar›yla,
1987
1987 Milyar
2000 TL)
Aydın
413
538
126
163
617 1.107
1.107 1.156
1.156 1.808
1.808
Aydın
413
126
617
Tar›m 538
Sanayi 163 Hizmetler
Toplam
Ege
2.701
3.199
3.180
5.508
6.511
11.198
12.392
19.904
Ege
2.701
1987 3.199
2000 3.180
1987 5.508
2000 6.511 11.198 12.392 19.904
Türkiye
13.314 15.962
15.962 19.276
19.276 33.738
33.738 42.132
42.132 69.089
69.089 74.722 118.789
118.789
Türkiye
13.314
Aydın
413
538
126
163
617 1.107 74.722
1.156 1.808
Bölge Pay
Pay (%)
(%)
15,3
16,8
4,0
3,0
9,5
9,9
9,3
9,1
Bölge
15,3
16,8
4,0
3,0
9,5
9,9
9,3
9,1
Ege
2.701 3.199 3.180 5.508 6.511 11.198 12.392 19.904
Ülke
Pay
(%)
3,1
3,4
0,7
0,5
1,5
1,6
1,5
1,5
Ülke
Pay (%) 13.314
3,1 15.962
3,4 19.276
0,7 33.738
0,5 42.132
1,5 69.089
1,6 74.722
1,5 118.789
1,5
Türkiye
Kaynak:
www.egev.org
Kaynak:
www.egev.org
Bölge Pay
(%)
15,3
16,8
4,0
3,0
9,5
9,9
9,3
9,1
Ülke Pay (%)
3,1
3,4
0,7
0,5
1,5
1,6
1,5
1,5
Tablo
3: www.egev.org
Gayri Safi
Safi Yurt
Yurt ‹çi
‹çi Has›lan›n
Has›lan›n Sektörel
Sektörel Büyüme
Büyüme H›zlar›
H›zlar›
Tablo
3:
Gayri
Kaynak:
(1987-2000 Dönemi;
Dönemi; Y›ll›k
Y›ll›k Ortalama;
Ortalama; Yüzde)
Yüzde)
(1987-2000
Tar›m
Sanayi
Hizmetler
Toplam
Tar›m
Sanayi
Hizmetler
Tablo 3: Gayri Safi Yurt
‹çi Has›lan›n
Sektörel Büyüme
H›zlar› Toplam
Aydın
2,1
2,0
4,6
3,5
Y›ll›k Ortalama;
Yüzde)
Aydın (1987-2000 Dönemi;
2,1
2,0
4,6
3,5
Ege
1,3
4,3
4,3
3,7
Ege
1,3
4,3
4,3
3,7
Tar›m
Sanayi
Hizmetler
Toplam
Türkiye
1,4
4,4
3,9
3,6
Türkiye
1,4
4,4
3,9
3,6
Aydın
2,1
2,0
4,6
3,5
Kaynak:
www.egev.org
Kaynak:
www.egev.org 1,3
Ege
4,3
4,3
3,7
Türkiye
1,4
4,4
3,9
Nüfusun
yüzde 48’inin
kırsalMilli
kesimde,
toplam istihdamın yüzde3,6
62’si taTablo
4: Ayd›n'da
Ayd›n'da
Fert Bafl›na
Bafl›na
Milli
Gelir ($)
($)
Tablo
4:
Fert
Gelir
Kaynak:
www.egev.org
rımsal
faaliyetlerde
bulunduğuna göre, tarım sektörünün önemi anlaşılır.
YILLAR
FBMG
YILLAR
FBMG
1988
1811 ($)
Tablo 4: Ayd›n'da
Fert
Bafl›na
Milli
Gelir
1988
1811
1994
2
247
1994
2 247
YILLAR
FBMG
1995
2 810
810
1995
2
1988
1811
1996
3
161
1996
3
1994
2 161
247
1997
3
042
1997
3
1995
2 042
810
1998
3 340
340
1998
3
1996
3 161
Kaynak: www.egev.org
www.egev.org
Kaynak:
1997
3 042
1998
3 340
Kaynak: www.egev.org
SIRA
SIRA
14
14
18
18
SIRA
18
18
14
17
17
18
23
23
18
18
18
17
23
18
Nüfus ve istihdam göstergeleri haricinde, il gelirinin dağılımına bakıldığında, turizm ağırlıklı hizmetler kesiminin toplam içindeki payı 2000 yılı itibariyle yüzde 61’dir. Gelire katkı olarak, hizmetler kesiminin önemi ortaya
çıkmaktadır.
İl ekonomik yapısında, sanayi kesimi en az gelişmiş olan kesimdir. Gerek çalışanların oranı itibariyle, gerekse gelire katkı olarak sanayi kesimi, üç
ana sektörden en geri olandır. İstihdamın, 2000 yılında, yüzde 7.54’ü sanayi kesiminde bulunurken, sektörün gelire katkısı da, 1987’de yüzde
10.9’dan, 2000’de yüzde 9’a gerilemiştir.
Nüfus gelir ilişkilerine bakıldığında, kişi başına gelir göstergeleri önem
kazanır. İl gelirinin nüfusa bölünmesi ile bulunan kişi başına gelir, Aydın da
2000 yılında 1.838 TL dir. Bu miktar, Türkiye ortalamak ile aynıdır. Ancak,
Ege bölgesi ortalaması 2.130 TL olduğundan, bölge ortalamasından geride
bulunmaktadır.
71
Aydın’da kişi başına gelirin seyrine bakıldığında yıllar itibariyle önemli
dalgalanmalar görülür.
Dalgalanma nedenleri arasında, ilin tarım ağırlıklı ekonomik yapısı ile,
turizm sektöründe yaşanan mevsimlik dalgalanmaların rolü vardır.
II. AYDIN İLİNİN SANAYİLEŞME POTANSİYELİ
II.1. Mevcut Sınai Kapasite
Cumhuriyetin kurulmasından sonra, kalkınma, sanayileşme hamlesi, yöneticilerin temel ekonomik yaklaşımı olmuştur. Aydın ili, tarımsal ürünlerde
başlıca ihracat kalemleri olan tütün, pamuk, incir, zeytin gibi ürünlerin çok
bol üretildiği, üretiminde, demiryolları ile İzmir’e taşınabildiği bir merkez idi.
Bu ürünleri işleyen sanayi tesisleri, önce İzmir’de kurulmuştu. Aydın’da kurulan işletmeler ise daha küçük ve iç piyasaya dönük idi.
1927’de Aydın’da, 1282 işletmede 10 binden fazla işçi çalışıyordu.
1932’de Teşviki Sanayi kanunundan yararlanan işletme sayısı 25 idi.
1939’da ise bu sayı 39’a yükselmiştir. Nazilli Basma Fabrikası, 1935’de temeli atılıp, 1937’de Atatürk tarafından işletmeye açılmıştır. Daha sonraki yıllarda kapasite genişlemiş, ihracatı sürekli artmıştır.
1950 sonrasında Aydın’da kurulu sınai kapasite, geleneksel olarak atölye niteliğinde gıda ve dokuma sanayilerinde faaliyette bulunan işletmeler
ile, inşaat malzemesi ve metal eşya sanayilerinde yoğunlaşmaya başlamıştır.
Kemer Hidroelektrik santralinin devreye girdiği 1958’den sonra, sanayi
işletmelerinin kurulması hızlanmıştır. 1964’de Aydın imalat sanayiinde
10’dan fazla işçi çalıştıran 61 işletme vardır. Bunların 57’si özel, 4’ü kamu
işletmesiydi. Kamu işletmeleri 3000, özel sektör ise 7500 işçi çalıştırıyordu. Kamu işletmelerinin büyük kapasiteli olduğu, buradan ortaya çıkmaktadır.
1958’de Aydın Tekstil İşletmeye açılmıştır. Daha sonra kurulan Söktaş
ve Nazilli iplik fabrikaları, Söke Çimento İnşaat sektöründe çalışan bir işletme olarak, kamu sahipliğinde kurulmuştur.
Metal eşya-makine imalat sanayii, Aydın’da üçüncü önemli sanayi alanıdır. Bu alanda, 1980’de 61 tanesi 10 dan fazla işçi çalıştıran 1363 işletme
bulunuyordu. Bunların büyük bir kısmı, İzmir’deki sanayi işletmelerinin yan
sanayii olarak faaliyete geçmişlerdir.
1995 yılına gelindiğinde, Aydın Sanayi Odası’na kayıtlı, tüm yıl faaliyet
gösteren 148 adet KOBİ imalat sanayii tesisi; 203 adet, mevsimlik çalışan
işletme ve az sayıda işçi çalıştıran 106 küçük sanayi işletmelerinin toplamı
72
457 ediyordu.
Tablo 5:1995 Y›l›nda Ayd›n'da Faal 148 ‹malat Sanayi Tesisinin
Sektörel Da¤›l›m› (%)
Sektör
Firma Sayısı
Yüzde
Gıda
34
23
Dokuma,Giyim,Deri
14
10
Orman Ürünleri
14
2
Kağıt; Basın
3
2
Kimya, Petrol,Plastik
8
5
Top D. Sanayi
22
15
Metal Ana
12
7
Metal Eşya, Makine
50
34
Ulaşım
2
1
Kaynak: AZAZİ (1995): s.10
148 adet firmanın 98 adedi 1980-95 yılları arasında kurulmuştur. Yüzde
95’i özel sektöre aittir. %56 işletme, 25 kişinin üstünde istihdam kapasitesine sahiptir.
Tarıma dayalı makine sanayii 50 işletme ve yüzde 34 pay ile ilk sırada
ağırlık kazanmaktadır. 34 işletme ve yüzde 23 pay ile de gıda sanayii ikinci
sırada yer almaktadır.
Yapılan incelemelere göre, 198-95 arası dönemde Aydın’da 313 adet
yatırımcı teşvik belgesi almıştır. Bunların 77’si tevsii ve modernizasyon yatırımı, 236 adedi yeni yatırımdır. Yeni yatırımlardan 71’i bitirilmiş, kalanı ise
süren yatırımlar idi. Bu yatırımlarda toplam 10.873 istihdam taahhüdü yapılmıştır. Yatırımların yöneldiği sektörler ise, çok büyük çoğunlukla Kuşadası
ve Didim’de yapılan ve il dışından gelen yatırımcılara ait olan Turizm sektörü yatırımları olmuştur.(AZAZİ:1995 s.32-33)
Aydın’da mevcut sınai kapasite’nin önemli bir bölümü Organize Sanayi
Bölgelerinde(OSB) gerçekleşmiştir. Aydın’da ilk OSB’nin kurulması 1976’da
alınan Bakanlar Kurulu kararı ile başlamış, ancak, faaliyete geçmesi 20 yılı
bulmuştur. 1994 yılında, 845 000 m2 alanın, 85 adet parselinden sadece
43’ü satılmıştır. Aydın OSB, 1994 yılı sonunda, Sanayi Kuşağı uygulaması
kapsamına alınmıştır. Sanayi Kuşağı uygulaması, Kalkınmada öncelikli Yörelere tanınan teşvik araçlarını kapsadığı için, OSB’deki parsellerin tamamı,
kısa sürede satılmıştır. Bu da, Aydın da sanayici, müteşebbislerin teşvik
araçlarına oldukça duyarlı olduğunu ifade etmektedir.
II.2. OSB ve KSS’lerin Durumu
73
Tablo 6: Ayd›n'da Organize Sanayi Bölgeleri
OSB
Aydın
ASTİM
ASTİM J.
Söke
Nazilli
Ortaklar
Çine
Köşk Sera
Buharkent
Alan Parsel Üretime
‹nflaat
Proje
(ha) Say›s›
Geçen
Safhas›
Safhas›
Parsel Servis Parsel Servis Parsel Servis Parsel Servis
105
50
29
34
24
35
15
100
55
55
6
6
50
50
150
Yatırım
150
150
200
170
150
150
-
73
191
-
Aşaması
"
"
"
"
Proje
Toplam
119
111
-
68
111
Aşaması
Kaynak: Aydın Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü (2004): Aydın İli 2003 Yılı Ekonomi ve Ticaret Durum Raporu
Aydın (Umulru) OSB’de, 119 parselin tamamı tahsis edilmiş, 38 adedi firma
faaliyette
14 Endüstriyel
tesis inşaat Hammaddeler
aşamasında, 7Maden
tesis proje
safhasındadır.
İstihTablo
7: Ayd›n
Varl›¤›
(1997)
dam edilen işgücü sayısı 1350 kişidir.
Madenin Cinsi Bulundu¤u Yer
Tenör ve Kalite
Rezerv
ASTİM
OSB,
68
firmanın
faaliyette
bulunduğu
bölgedir.
Bakanlık,
bu 5.630 To
Altın
Koçarlı-Satılar
1-40 g Au/ton
OSB’nin Endüstri Bölgesi olma talebini yerinde bulmamıştır.68 adet orta
Cıva
Bozdoğan-Altıntaş
% 2 Hg
52.500 To
boy işletme; mermer karo, çimento, hazırbeton, mobilya, sabun deterjan
Demir
Söke-Koçarlı
44,5 Fe2O3
ham
maddesi, tekstil,
tekstil makineleri, hidrolik %
makine,
zeytinyağı sıkma 120.000 To
makineleri,
plastik doğrama,
pamuk yağı kombine,
karoser imalatı,
Demir
Söke-Salhane
% tuğla,
58 Fe2O3
3.000.000 To
kızgın
yağ,
kalorifer
kazanı
imalatı,
elektrik
makineleri
imalatı
gibi
sektörlerDemir
Söke-Çavdar
% 42,3 Fe2O3
12.000.000 To
de faaliyet sürdürmektedirler. 68 faal işletme dışında, 8 adet inşaat aşamaFeldspat
Merkez
% 8-11,4 K2O
1.878.516 To
sında, 8 adet proje aşamasında tesis vardır. 13 parsel ise boş olup, toplam
Feldspat
Merkez
Orta
Kalite
parsel sayısı 89’dur. Yaklaşık işgücü 3200 kişidir(Aydın VALİLİĞİ 151.819 To
Feldspat
Merkez
67.363.515 To
SAN.TİC.İL.MD:2004
BRİFİNG RAPORU, s.7-8). % 8,4-11K2O
Feldspat
MerkezOrtaklar, Çine, Köşk Sera Orta
Kalite
21.987.172 To
Aydın’da Söke, Nazilli,
ve Buharkent
ilçelerinFeldspat
Çine
Orta
Kalite
de de birer OSB kurulması için kararlar alınmıştır. Bunlara ilişkin çalışmalar 798.000 To
sürmektedir.
Kuvars
Çine-Kararağaç
% 97,5 SiO2
4.239.400 To
Kuvars
Çine-Karpuzlu
İyi Söke’de
Kalite
İlde ayrıca, merkezde
4, Genmencik, İncirliova’da ve
ikişer, di- 144.357 To
ğerKuvars
bazı ilçe ve beldelerde
1’er,
toplam
21
Küçük
Sanayi
Sitesi(KSS)
bulun- 120.000 To
Çine-Alabayır
% 98,5 SiO2
makta,
bunların
3’ü
inşaat
halindedir.
Kuvars
Çine-Kuruköy
% 99,3 SiO2
2.025.000 To
Kuvars
Çine-Mutaflar
% 99,3 SiO2
38.000 To
Kuvars
Çine-Kavşıt
% 97,9 SiO2
896.000 To
Kuvars
Çine-Yeniköy
Orta Kalite
73.000 To
Çine-Karpuzlu
% 98,7 SiO2
115.150 To
74Kuvars
Kuvars
Çine-Ovacık
% 95 SiO2
66.800 To
II.3. Tarım ve Hayvancılık Varlığı
İlin yüzölçümü 831.900 ha’dır. Bunun yaklaşık yarısı olan 395.494 ha.
alanda tarmsal faaliyet vardır. Bu da yüzde 47.5 paya denk gelmektedir. İldeki ormanlık arazi yüzde 35.80 pay ile 298.000 ha. dır. Çayır-mera arazisi
yüzde 5.7 ile 47.466 ha.dır. Diğer yüzde 11 ise Tarım dışı araziler, göl-bataklıklardır.
Tarımsal faaliyet, zeytin-meyvecilik ile sanayi bitkileri ve hububat üzerine yoğunlaşmıştır. (Aydın VALİLİĞİ:2004.s.23-24)
Aydın ilinde, çalışan nüfusun büyük bölümünün yaşadığı tarım kesimi;
toprak ve su kaynaklarının sağladığı elverişli imkanlarla halen bir tarım toplumu karakteristiği kazanmaktadır.
Nitekim kültür arazilerinin 252.486 hektarı sulanabilir olup, yaklaşık 160
bin hektar arazide de sulu tarım yapılmaktadır. Büyük Menderes ve kollarının
suladığı Büyük Menderes Ovasında, pamuk ve sebze, diğer yerlerde zeytin,
incir, ceviz, kestane ve hububat tarımı yapılmaktadır. Aydın, Türkiye çapında
zeytin, incir ve kestane üretiminde ilk sırayı almakta, bu ürünlerin ham ve işlenmiş olarak ihracatı yapılmaktadır. O sebeple “dağlarından yağ, ovalarından bal akar” sloganı Aydın ili için uygun görülmüş ve kabul görmüştür.
Devam eden baraj inşaatları ile, sulanan arazi varlığı daha da genişleyecektir.
Tarımda, 10-50 dekar arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin oranı yüzde
35’dir. 101-200 dekar büyüklükteki işletmelerin yüzde 24 olup, Türkiye ortalamasının üstündedir. (www.egev.org)
Türkiye genelinde olduğu gibi, Aydın’da da bitkisel üretim ve hayvancılık birlikte yapılmakta, geçimlik bir karakter taşımaktadır. Aydın’da hayvancılıkta ihtisaslaşmış hane halkı sayısı yüzde 15’dir. Polikültür üretim yapısının ağırlıklı olduğu Aydın ilinde, hayvansal üretimde ihtisaslaşma düzeyi ve
hayvan varlığı, ekonomik kalkınmada önemli bir potansiyel olarak değerlendirilmektedir. Toplam tarımsal üretimin yüzde 24’ünün hayvancılık sektöründen elde edildiği hesaplanmaktadır.
Ayrıca, su ürünleri ve balıkçılık, kümes hayvancılığı, arıcılık alanlarında
ilde faaliyetler desteklenmektedir.
II.4. Maden ve Yeraltı Kaynakları
Aydın’da altın, civa, demir, feldspat, kuvars, kükürt, mermer, uranyum ve
linyit kömürü rezervleri bulunmaktadır. Potansiyeli en yüksek ekonomik değerdeki maden türü kuvars kumudur. Diğerleri de, demir, feldspat, mermer
ve linyittir. Türkiye’de feldspat madeninin %35’i Aydın’dan çıkarılmaktadır.
75
Buharkent
-
-
Merkez
Feldspat
Çine-Karpuzlu
Kükürt
Kuvarsit
Kuvars
Kuvars
Aydın-Karacasu
Şöke,Çine
Bozdoğan-Altıntaş
Çine-Ovacık
Çine-Yeniköy
Çine-Karpuzlu
Kuvars
Kuvars
Çine-Kavşıt
Çine-Mutaflar
Çine-Kuruköy
Çine-Alabayır
Kuvars
Kuvars
Kuvars
Kuvars
Çine-Kararağaç
Kuvars
Kuvars
Çine
Merkez
Merkez
Merkez
Feldspat
Feldspat
Feldspat
Feldspat
Söke-Çavdar
Söke-Salhane
Demir
Demir
Demir
Söke-Koçarlı
Bozdoğan-Altıntaş
Koçarlı-Satılar
Cıva
Altın
Bulundu¤u Yer
Madenin Cinsi
% 4-5S
% 96,2 SiO2
% 96 SiO2
% 95 SiO2
% 98,7 SiO2
Orta Kalite
% 97,9 SiO2
% 99,3 SiO2
% 99,3 SiO2
% 98,5 SiO2
İyi Kalite
% 97,5 SiO2
Orta Kalite
Orta Kalite
% 8,4-11K2O
Orta Kalite
% 8-11,4 K2O
% 42,3 Fe2O3
% 58 Fe2O3
% 44,5 Fe2O3
% 2 Hg
1-40 g Au/ton
Tenör ve Kalite
Tablo 7: Ayd›n Endüstriyel Hammaddeler Maden Varl›¤› (1997)
5.630 Ton
51.800 Ton
9.663.100 Ton
28.000 Ton
66.800 Ton
115.150 Ton
73.000 Ton
896.000 Ton
38.000 Ton
2.025.000 Ton
120.000 Ton
144.357 Ton
4.239.400 Ton
798.000 Ton
21.987.172 Ton
67.363.515 Ton
151.819 Ton
1.878.516 Ton
12.000.000 Ton
3.000.000 Ton
120.000 Ton
52.500 Ton
Rezerv
Kaynak: Aydın Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü (2004): Aydın İli 2003 Yılı Ekonomi ve Ticaret Durum Raporu
76
Geçmişte işletilmiş
Görünür + muhtemel
Muhtemel
Geçmişte işletilmiş
Muhtemel
Muhtemel
Geçmişte işletilmiş
Geçmişte işletilmiş
İşletiliyor
Muhtemel
Muhtemel
Seramiğe uygun
İşletiliyor
İşletiliyor
Muhtemel
Muhtemel
Muhtemel
Seramiğe uygun
Görünür + muhtemel
Muhtemel
Görünür + muhtemel
Aç›klamalar
Bozdoğan-Genzile
Talk
Karacasu-Tepecik
Karacasu
Mermer
Söke
Linyit
Küçükçavdar
Şahnalı
Linyit
Linyit
Kisir
Koçarlı-Çavdar
Koçarlı-Çavdar
Koçarlı-Çavdar
Karacasu-Yazır
Uranyum
Uranyum
Uranyum
Uranyum
Mermer
Karacasu-Geyre
Mermer
Mermer
Söke
Karacasu
Zımpara
Zımpara
Aydın-Karacasu
Şöke,Çine
Kuvarsit
Kükürt
Bozdoğan-Altıntaş
Çine-Ovacık
Çine-Karpuzlu
Çine-Yeniköy
Kuvars
Kuvars
Kuvars
Kuvars
% 4-5S
3.000 kCal/kg
3.800kCal/kg
3.120kCal/kg
% 0,03 U3O8
% 0,02 U3O8
% 0,03 U3O8
% 0,04 U3O8
İyi Kalite
Orta Kalite
Orta Kalite
Orta Kalite
% 45-55 Al2O3
% 55--60 Al2O3
Orta Kalite
% 96,2 SiO2
% 96 SiO2
% 95 SiO2
% 98,7 SiO2
Orta Kalite
Yeri
Ilıcabaşı
Ömerbeyli
3.600.000 m3
9.000.000 m3
2.500.000 m3
65.000 Ton
235.000 Ton
75.000 Ton
51.800 Ton
9.663.100 Ton
28.000 Ton
66.800 Ton
115.150 Ton
73.000 Ton
2.440.000 Ton
2.455.000Ton
14.192.000 Ton
45.895 Ton
1.729.200 Ton
28.250 Ton
208.942 Ton
15.000.000 m3
S›cak (C) Debi (litre/s) Potansiyel (Wt)
Kullan›m fiekli
85-100
7
1.900.000
Kaplıca suyu olarak
200-230
725
594.830.000
Enerji, ısıtma, sanayi
Tablo 8: Ayd›n Jeotermal Enerji Kaynaklar› Rezervi (1997)
Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO
77
Mümkün
Görünür + muhtemel
Görünür
Muhtemel
Görünür + muhtemel
Muhtemel
Görünür
İşletiliyor
Geçmişte işletilmiş
Geçmişte işletilmiş
İşletiliyor
Geçmişte işletilmiş
İşletiliyor
Geçmişte işletilmiş
Görünür + muhtemel
Muhtemel
Geçmişte işletilmiş
Muhtemel
Muhtemel
Geçmişte işletilmiş
Uranyum
Uranyum
Linyit
Koçarlı-Çavdar
Kisir
% 0,02 U3O8
% 0,03 U3O8
1.729.200 To
45.895 To
Şahnalı
3.120kCal/kg
14.192.000 To
Aydın,
jeotermal
enerji
kaynakları
itibariyle
en
zengin
potansiyele
sahip
Linyit
Söke
3.800kCal/kg
2.455.000To
illerden biridir. Bu kaynaklar; Ömerbeyli’ne Salavatlı’da enerji, ısıtma ve saLinyit
Küçükçavdar
3.000 kCal/kg
2.440.000 To
nayi’de, Ilıcabaşı, Bozköy; Germencik, Gümüş ve Kuşadası’nda kaplıca
Kaynak:
Türkiye'nin DoğalAydın
Kaynakları
Rehberi,
1997,ve
İTOjeotermale dayalı sera
olarak
kullanılmaktadır.
kentinin
ısıtılması
projeleri planlanmakla birlikte, henüz gerçekleştirilememiştir.
Tablo 8: Ayd›n Jeotermal Enerji Kaynaklar› Rezervi (1997)
Yeri
S›cak (C) Debi (litre/s) Potansiyel (Wt)
Ilıcabaşı
85-100
7
1.900.000
Ömerbeyli 200-230
725
594.830.000
Bozköy
59
1
100.000
Germencik
90
2,5
600.000
Salavatlı
167-172
98,3
53.790.000
Gümüş
35
6
Kuşadası
50
Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO
II.5. Sermaye Birikimi ve Teşebbüs Gücü
Kullan›m fiekli
Kaplıca suyu olarak
Enerji, ısıtma, sanayi
Kaplıca suyu olarak
Kaplıca suyu olarak
Enerji, ısıtma, sanayi
Kaplıca suyu olarak
Kaplıca suyu olarak
Bu iki faktör arzı ayrı ya da birlikte sanayileşme hareketinin temelini teşBelge
Toplam
‹flletme
kil Sektörler
etmektedir.
Say›s›
Yat›r›m
Sabit Yat›r›m
Sermayesi
Aydın ili, uzun yıllar fert başına gelir ve diğer faktörler bakımından geliş1. iller
Tarım
(Bitk. Üretim)
1 tarım 1.334.716
miş
arasında
sayılmıştır. İlde,
ve ticaret kesimlerinde
yerli yaşa- yanlarca
önemli
oluşturulduğu
Bu du- 2. Maden
(İstih.bir
vesermaye
İşlem) birikimini
3
16.133.000 gözlenmektedir.
rum,
görüşülen
ve kurumlarca
3. İmalat
(Gıdakişi
- İçki)
12 da doğrulanmaktadır.
50.954.431
" Nitekim,
(Dokuma.Banka
Giy) mevduatları8ve kredi
44.330.753
gelişmelerine bakıldığında, eski "
(Lastik,Plastik)
1
1.100.000
enflasyonist dönemde döviz tevdiat hesaplarının toplam mevduat
içinde " (Taşıt
1 Ancak, günümüzde
593.754
- eskisi kadar önemli
payAraçl.)
tuttuğu görülmektedir.
bu eğilim
" (Mesl.Ölç.
Optik)
1 alışkanlığı,
4.790.000
- kalkmış sa- olmasa
da döviz
tevdiat hesapları
bütünüyle ortadan
yılmaz.
Yerli İmalat.)
para araçlarının daha
çıktığı anlaşılmaktadır.
" (Makine
2 ön plana
2.037.999
" Sadece
(Çimento.)
2
12.350.000
1998 yılı verilerine göre, 193.214 milyar TL banka mevduatına 5.
Enerji
(Enerji)
17.921.472
karşılık, Aydın’da 68.376 milyar2TL lik kredi
kullanılmıştır. Kredi
kullanımı, 6. Hizmetler(Ulaştırma)
6.238.000
Anadolu’nun
birçok ilinde olduğu2 gibi, Aydın’da
da düşüktür. -İhtisas kredile- " (Turizm)
9 kredilerdedir.
33.738.300
ri içinde,
büyük ağırlık ise tarımsal
" (Diğerl.)
2
865.672
Aydın’da, daha önce değinildiği üzere, bir sanayici, müteşebbis geleneTOPLAM
46
192.388.097
ği vardır. Ancak, burada yetişen, sermaye birikimi elde eden müteşebbisler,
1.Tarım
Ürünleri)
2 çıkmışlardır.
4.429.870
Dolayısıyla, Aydın’da
ilin sa- başta
İzmir(Su
olmak
üzere, il dışına
2. Madenciliksürükleyecek
( İşleme)
1
2.010.610
nayileşmesini
bir teşebbüs
gücü oluşmamıştır.-Bugün, ancak "
(İstih.
ve İşlem) olan 1.OSB’nin
1
2.192.000
tahsisleri
tamamlamış
yapımı,
karardan faaliyete
kadar 20 yıl sürmüştür.
Sektörler
Belge
Toplam
‹flletme
Say›s›
Yat›r›m
Sabit Yat›r›m
Sermayesi
78
3. İmalat (Gıda - İçki)
9
5.912.098
-
Tablo 9: Ayd›n ‹linde Al›nan Yat›r›m Teflvik Belgelerinin Sektörel Da¤›l›m› (2003-20
Salavatlı
Gümüş
Kuşadası
167-172
35
50
98,3
6
53.790.000
Enerji, ısıtma, sanayi
Kaplıca suyu olarak
Kaplıca suyu olarak
3. İmalat (Gıda - İçki)
"
(Dok- Giy.)
Sektörler
1. Tarım (Bitk. Üretim)
2. Maden (İstih. ve İşlem)
3. İmalat (Gıda - İçki)
" (Dokuma. Giy)
" (Lastik,Plastik)
" (Taşıt Araçl.)
" (Mesl.Ölç. Optik)
" (Makine İmalat.)
" (Çimento.)
5. Enerji (Enerji)
6. Hizmetler(Ulaştırma)
" (Turizm)
" (Diğerl.)
TOPLAM
1.Tarım (Su Ürünleri)
2. Madencilik ( İşleme)
"
(İstih. ve İşlem)
Sektörler
9
2
Belge
Say›s›
1
3
12
8
1
1
1
2
2
2
2
9
2
46
2
1
1
Belge
Say›s›
5.912.098
1.720.502
Toplam
Yat›r›m
1.334.716
16.133.000
50.954.431
44.330.753
1.100.000
593.754
4.790.000
2.037.999
12.350.000
17.921.472
6.238.000
33.738.300
865.672
192.388.097
4.429.870
2.010.610
2.192.000
Toplam
Yat›r›m
-
Sabit Yat›r›m
-
-
Sabit Yat›r›m
-
‹flletme
Sermayesi
-
‹flletme
Sermayesi
Döviz
Kullan›m›
(1000$)
120
382
Döviz
Kullan›m›
(1000$)
31
4.658
1.001
26.520
481
408
2.299
172
3.405
10.011
1.492
3.247
290
54.015
373
158
222
Tablo 9: Ayd›n ‹linde Al›nan Yat›r›m Teflvik Belgelerinin Sektörel Da¤›l›m› (2003-2004)
Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO
79
139
65
‹stihdam
(kifli)
54
111
657
159
10
30
46
40
30
10
593
45
1.785
190
15
15
‹stihdam
(kifli)
Bozdoğan-Genzile
Talk
Karacasu-Tepecik
Karacasu
Mermer
Söke
Linyit
Küçükçavdar
Şahnalı
Linyit
Linyit
Kisir
Koçarlı-Çavdar
Koçarlı-Çavdar
Koçarlı-Çavdar
Karacasu-Yazır
Uranyum
Uranyum
Uranyum
Uranyum
Mermer
Karacasu-Geyre
Mermer
Mermer
Söke
Karacasu
Zımpara
Zımpara
Aydın-Karacasu
Şöke,Çine
Kuvarsit
Kükürt
Bozdoğan-Altıntaş
Çine-Ovacık
Çine-Karpuzlu
Çine-Yeniköy
Kuvars
Kuvars
Kuvars
Kuvars
% 4-5S
3.000 kCal/kg
3.800kCal/kg
3.120kCal/kg
% 0,03 U3O8
% 0,02 U3O8
% 0,03 U3O8
% 0,04 U3O8
İyi Kalite
Orta Kalite
Orta Kalite
Orta Kalite
% 45-55 Al2O3
% 55--60 Al2O3
Orta Kalite
% 96,2 SiO2
% 96 SiO2
% 95 SiO2
% 98,7 SiO2
Orta Kalite
Yeri
Ilıcabaşı
Ömerbeyli
3.600.000 m3
9.000.000 m3
2.500.000 m3
65.000 Ton
235.000 Ton
75.000 Ton
51.800 Ton
9.663.100 Ton
28.000 Ton
66.800 Ton
115.150 Ton
73.000 Ton
2.440.000 Ton
2.455.000Ton
14.192.000 Ton
45.895 Ton
1.729.200 Ton
28.250 Ton
208.942 Ton
15.000.000 m3
S›cak (C) Debi (litre/s) Potansiyel (Wt)
Kullan›m fiekli
85-100
7
1.900.000
Kaplıca suyu olarak
200-230
725
594.830.000
Enerji, ısıtma, sanayi
Tablo 8: Ayd›n Jeotermal Enerji Kaynaklar› Rezervi (1997)
Kaynak: Türkiye'nin Doğal Kaynakları Rehberi, 1997, İTO
80
Mümkün
Görünür + muhtemel
Görünür
Muhtemel
Görünür + muhtemel
Muhtemel
Görünür
İşletiliyor
Geçmişte işletilmiş
Geçmişte işletilmiş
İşletiliyor
Geçmişte işletilmiş
İşletiliyor
Geçmişte işletilmiş
Görünür + muhtemel
Muhtemel
Geçmişte işletilmiş
Muhtemel
Muhtemel
Geçmişte işletilmiş
Aydın ilinde müteşebbis güç olarak kabul edilebilecek örgütlenmeler;
başlıca, odalar, borsalar, kooperatifler, işadamı dernekleri vakıflar olarak
sayılabilir.
Aydın’da Aydın merkez ile, Nazilli, Söke, Kuşadası ve Didim’de 5 adet
Ticaret Odası vardır. Üye sayısı en fazla olan Aydın Ticaret Odasının 4224,
Kuşadası’nın 2696 üyesi bulunmaktadır. Toplam üye sayısı 11.508’dir.
İl’deki Ege Bölgesi Sanayi odası’na kayıtlı sanayi kuruluşu sayısı 399,
faal olan 385’dir (Aydın Valiliği: 2005 s.4). Oda’dan alınan bilgiye göre ise,
kuruluşun üye sayısı 463’dür. 150’si mevsimlik çalışır.
Aydın’da 3 adet Ticaret Borsası bulunmaktadır. Aydın, Nazilli ve Söke
borsalarının üye sayıları sıra ile 396, 121 ve 96 olmak üzere toplam 613
üyedir.
Aydın Esnaf ve Sanatkâr Odaları Birliği kayıtlarına göre ise, kayıtlı sayısı 107.500, faal esnaf sayısı 58.237 kişiden ibarettir.
Aydın Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verilerine göre 2003 yılında Aydın’da 510 Anonim Şirket, 4029 Limited Şirket vardır. 109 adet banka şubesi bulunmaktadır. EGEV kayıtlarına göre, daha önce Anonim Şirketi sayısı 676, Limited sayısı 4260 idi. Banka şube sayısı da 199 kadardı.Bu sayıların günümüzde gerilediği anlaşılmaktadır (www.egev.org).
II. 6. Altyapı
Fert başına kamu yatırım miktarı, 1995-2000 (milyon TL), Aydın: 184,
Ege Bölgesi: 227, Türkiye: 248 olup, bu hali ile 81 il içinde 39’uncudur.
81
GRUP ADI
MADEN İSTİHRAÇ SANAYİ
UN VE YEM FABRİKALARI
UNLU MADDELER SANAYİ
ŞEKERLİ MADDELER SANAYİ
MUHTELİF YİYECEK MADDELERİ SANAYİ
ET-SÜT VE SU ÜRÜNLERİ SANAYİ
TUZ VE GIDA MADDELERİ SANAYİ
ZEYTİNYAĞI SANYİ
ALKOLLÜ VE ALKOLSÜZ İÇKİ SANAYİ
PAMUK ÇIRÇIR SANAYİ
PAMUK İPLİĞİ DOKUMA VE KOMBİNE TESİSLER SANAYİ
TEKSTİLDEN KONFEKSİYON SANAYİ
NAKIŞ VE DİĞERLERİ SANAYİ
İNCİR ÜZÜM VE DİĞER KURU MEYVE İŞLETMELERİ SANAYİ
AĞAÇ MAMULLERİ SANAYİ
MOBİLYA SANAYİ
KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ SANAYİ
BASIM-YAYIN VE BUNLARA BAĞLI SANAYİ
DERİ VE KÜRK GİYİM EŞYA SANAYİ
DERİ SANAYİ
PLASTİK SANAYİ
KAUÇUK SANAYİ
TIBBİ VE TARIMSAL İLAÇ SANYİ
GRUP ADI
GRUP NO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
GRUP NO
Tablo 10: EBSO AYDIN fiubesi Üyelerinin Meslek Gruplar›na Da¤›l›m›
82
ÜYE SAYISI
1
12
2
ÜYE SAYISI
21
9
9
11
45
16
4
62
4
48
19
11
6
24
8
6
3
GRUP NO
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
22
23
GRUP ADI
KİMYA SANAYİ
TOPRAKTAN MAMUL PİŞMİŞ İNŞAAT MALZEMELERİ SANAYİ
İNŞAAT YAPIM SANAYİ
TESİSAT MÜTEAHHİTLERİ
ASASÖR VE YÜRÜYEN MERDİVEN SANAYİ
SOĞUTMA ISITMA VE KLİMA SANAYİ
BETON DİREK, ÇİMENTO VE CAM SANAYİ
YAPI MALZEMELERİ SANAYİ
DEMİR ÇELİK SANAYİ
METAL EŞYA SANAYİ
DÖKÜM SANAYİ
SERİ MAKİNA İMALAT SANAYİ
ÖZEL MAKİNA İMALAT SANAYİ
MADENİ EŞYA SANAYİ
ELEKTRİK AKİNALARI VE AYGITLARI SANAYİ
ELEKTRONİK SANAYİ
ÇEŞİTLİ YEDEK PARÇA SANAYİ
ÇELİK KONSTRÜKSİYON VE MADENİ YAPI ELEMENLARI SAN.
TAŞIT SANAYİ
OTOMOTİV YAN SANAYİ
ÇEŞİTLİ İMALAT SANAYİ
MEMERMER VE GRANİT İŞLETMELERİ SANAYİ
TOPLAM
KAUÇUK SANAYİ
TIBBİ VE TARIMSAL İLAÇ SANYİ
Tablo 11: Ayd›n'da Geliflim Bileflenlerinin Bulunabilirlikleri
Kaynak: EBSO AYDIN Şubesi, 2005.
83
32
9
5
4
1
4
4
4
8
3
8
463
11
10
4
2
1
ÜYE SAYISI
8
14
8
2
2
22
23
KAUÇUK SANAYİ
TIBBİ VE TARIMSAL İLAÇ SANYİ
III. YATIRIM ORTAMININ UYGUNLUĞU
GRUP NO
GRUP ADI
Sınai yatırımların gelişebilmesi için; fiziki, beşeri, finansal ve kültürel or24
KİMYA SANAYİ
tam unsurlarının sağladığı avantaj ve dezavantajlar; ülke, bölge ve/veya il
25
MAMUL PİŞMİŞ İNŞAAT MALZEMELERİ SANAYİ
ekonomik birimleriTOPRAKTAN
açısından büyük
önem taşır.
26
İNŞAAT YAPIM SANAYİ
Aydın
araştırmalar
ve bizim gözlemlerimize göre, kamu
27 ili için yapılan
TESİSAT
MÜTEAHHİTLERİ
oyundaki,
ile
yönelik
“yüksek
potansiyel
yüksek
gelir” imajı,
tarımsal ve tica28
ASASÖR VE YÜRÜYEN
MERDİVEN
SANAYİ
ri-turizm
sektörlerinin
sonuçlarına
bağlı
olarak
gelişmiştir.
Günümüzde tu29
SOĞUTMA ISITMA VE KLİMA SANAYİ
rizm hariç, tarım ve ticaret sektörlerinde nispi gerileme yaşanırken, gelir dü30
BETON DİREK, ÇİMENTO VE CAM SANAYİ
zeyinde de paralel sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
31
YAPI MALZEMELERİ SANAYİ
Aydın
ili,
mevcut
potansiyelini
değerlendirecek ilave altyapı iyileştirmele32
DEMİR
ÇELİK SANAYİ
rine, sınai
kapasitede
genişleme
ve
iyileşmelere ihtiyaç duymaktadır. Bütün
33
METAL EŞYA SANAYİ
bunlar,
yerel
bölgesel
ve/veya
Türkiye
ve Türkiye dışı teşebbüs gücünün il34
DÖKÜM SANAYİ
gisi ile35doğru orantılı
olarak
yapılabilir
kılınmaktadır.
SERİ MAKİNA İMALAT SANAYİ
36
ÖZEL
MAKİNA
İMALATbir
SANAYİ
Aydın ve Denizli
illerini
karşılaştıran
akademik çalışmada, bu iki ilin
37kalkınmış iki
MADENİ
EŞYA
SANAYİ
görece
il olduğu
belirtilmektedir.
Aydın, tabi kaynaklar, yetişmiş
işgücü,
konulardaAKİNALARI
Denizli’den
zenginSANAYİ
olmasına rağmen,
38 turizm gibiELEKTRİK
VEdaha
AYGITLARI
daha 39
kalkınmış değildir.
Kalkınma
için gerekli insan sermayesi, tabi kaynakELEKTRONİK
SANAYİ
lar, merkeze
yakınlık,
coğrafi
kolaylıklar
gibi
birçok içsel etkenin Aydın lehi40
ÇEŞİTLİ
YEDEK
PARÇA
SANAYİ
ne olmasına
rağmen,
Denizli’nin
özellikle son
yıldaki YAPI
performansı
şaşır- SAN.
41
ÇELİK
KONSTRÜKSİYON
VE15
MADENİ
ELEMENLARI
tıcıdır.42Bu durum, TAŞIT
kalkınmanın,
ekonomi
dışı
başka
faktörler
tarafından
etSANAYİ
kileniyor
olabileceğini
akla
getirmektedir.
Danielzyk
ve
Wood
(2001)
bu
et43
OTOMOTİV YAN SANAYİ
kenlerin en başında kültürel özelliklerin geldiğini ileri sürmektedir (ALDE44
ÇEŞİTLİ İMALAT SANAYİ
MİR ve GÜLCAN: 2004, s. 220).
45
MEMERMER VE GRANİT İŞLETMELERİ SANAYİ
Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı’nın Aydın için yaptığı araştırmalarda, gelişim
TOPLAM
bileşenlerinin
bulunabilirlikleri
Kaynak:
EBSO AYDIN
Şubesi, 2005.ortaya konulmuştur (SAN. TİC. BAKANLIĞI:
2001, s. 85).
Tablo 11: Ayd›n'da Geliflim Bileflenlerinin Bulunabilirlikleri
Bileflenler
Yeterli
Ulaşım
İletişim
Enerji
Sermaye
Hammadde
Teknoloji
İşgücü
84
K›smen
X
X
X
Bulunabilirlik Düzeyi
Yeterli
X
X
X
X
Yetersiz
Aydın’da kısmen yetersiz olanlar, ulaşım, enerji, hammadde ve işgücü
alanlarıdır. Karayolunda iyileşme var ve sürmektedir. Denizyolu, hava ve
demiryolu yetersizlikleri söz konusudur. Enerjide, jeotermal kaynaklar devreye girmeli, doğalgaz getirilmelidir.
IV. YATIRIM ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ
Türkiye’de de yatırım ortamının iyileştirilmesi, yapısal bir sorun olarak
ele alınmakta ve yürütülen istikrar programı çerçevesinde takip edilmektedir. Demek ki, sistemden gelen risk faktörlerini azaltılması söz konusudur.
Aydın’da ise sanayi sektörüne girdi sağlayan sektörlerde kaliteli üretim
ve süreklilik sağlanmalıdır. Tarım sektöründe, bitkisel ve hayvansal üretim
alanlarında, işletme büyüklükleri arttırılmalı, bilgi ve bilinç düzeyi yükseltilmelidir. Et ve süt besiciliği teşvik edilmelidir. Bu alanlardaki desteklerden yararlanabilecek işletme ve örgütlenmeler oluşturulmalıdır.
Sulama projeleri, ulaşım alanındaki çalışmalar hızlandırılmalıdır.
İşadamlarının örgütlenmeleri teşvik edilmelidir. Örgütler içinde, projeler
geliştirilmeli, proje bilgisi geliştirilmelidir. Tarım ve sanayide sağlanan destekler hakkında, Hazine, DPT, San. Tic. Bakanlığı, DTM, Üniversite gibi kuruluşlardan yararlanılmalıdır.
Üniversite-Sanayi işbirliği gerçekleştirilmeli, üniversite bünyesinde, bir
girişimcilik enstitüsü (araştırma merkezi) kurulmalıdır.
İşadamı dernekleri ve Odalar, üyelerini yerli ve yabancı fuar ve pazarlara sık sık götürmelidir. Özellikle AB Pazarları hakkında bilgi arttırılmalıdır.
V. UYGUN YATIRIM ALANLARI NELER OLABİLİR?
Tarımsal alanda yapılabilecek uygun yatırımlar; seracılık başta olmak
üzere, yem bitkileri üretimi, kültür mantarı üretimi, besicilik (büyükbaş, küçükbaş, kanatlı) ve arıcılık bunlar arasındadır.
Orman ürünleri sanayinde ise, lif levha (MDF), lamine parke v.b. yatırımlar yapılabilir. Pamuk saplarının değerlendirilmesi düşünülebilir.
Gıda sanayiinde mevcut potansiyeli değerlendirmeye dönük olarak; süt
ve mamulleri, dondurulmuş gıda ve kurutulmuş sebze alanları değerlendirilebilir. Endemik bitkilere dayalı, gıda, ilaç v.b. alanlar araştırılmalıdır.
Tekstil sektöründe, hammaddesi Aydın’dan karşılanabilecek, hazır giyim, çorap ve penye üretimi ile ileride tekstil makineleri üretimi gündeme gelebilir. Hidrofil pamuk, dokusuz tekstil malzemeleri üretimi düşünülebilir.
Ayrıca ambalaj makineleri, otomotiv yan sanayii ürünleri, ağaç işleme
makineleri, zeytin hasat makineleri, gaz beton üretimi, önerilebilecek yatı-
85
rım alanları arasında gelmektedir (STB: 2001. s.91-115).
SONUÇ
Aydın ili, geniş tarım ve tarıma dayalı sanayi potansiyeli ile sanayi devrimini yakalayamamış bir il görüntüsü çizmektedir. İlin bir başka potansiyel
zenginlik alanı olan Turizm de ise, denize bağlı turizm aktivitelerinde önemli atılımlar sağlanmıştır. Bu potansiyeli de kaplıca, yayla gibi türleri de değerlendirilmeyi beklemektedir. özellikle arkeolojik değerlerin öne çıkacağı
kültürel turizm hareketine önem ve öncelik verilmelidir.
Aydın ilinde, tarımsal ve hayvancılık varlığını esas alan sanayi işletmelerinin kurulabilme fırsatı halen vardır. Bunların başlıca hangi sektör ve dallar oldukları, metin içinde belirtilmeye çalışılmıştır. Bu iki sektör ilin avantajı
olduğu halde, adeta dezavantajı olmuştur. Dünyada organik tarım konusunda yaygın bir talep eğilimi vardır. Aydın ili verimli toprak yapısı ile bu alandaki üretim faaliyetlerine ev sahipliği yapabilecek bir konumdadır.
İlde giderek artan sınai ürünlerin üretiminin daimi olarak sergilenebileceği bir fuar kompleksinin planlanması, Aydın Belediyesinin, kente yapabileceği en önemli projeler arasındadır. Ancak, Belediye’nin bir başka esaslı
projesi ise; Meslek Odaları, Üniversite ve yabancı ortakları da kapsayacak
biçimde bir teknopark hayalinin gerçeğe dönüştürülmesi olacaktır. Bunlar
Aydın’ın orta ve uzun vadede hayata geçirebileceği vizyon projeleri olarak
değerlendirilebilir.
Aydın ilinde, mevcut ekonomik potansiyelini değerlendirilmesini başarabilecek, aktif bir teşebbüs gücüne ihtiyaç vardır. Mevcut işadamı dernekleri, Odalar, Borsalar, esnaf teşekkülleri, bilgi, görgü ve deneyimlerini yükselten işlere, faaliyetlere ağırlık vermelidir. Burada, siyasal partilerin, sivil toplum kuruluşlarının, kamu-yerel yöneticilerinin, üniversitenin, KOSGEB vb.
kuruluşların, rasyonel Aydın projelerinde bir araya gelmeleri gerekmektedir.
KAYNAKÇA
AYDIN SANAYİ TİCARET İL MÜDÜRLÜĞÜ (2004): Aydın İli 2003 Yılı Ekonomi
ve Ticaret Durum Raporu
AYDIN VALİLİĞİ SAN. TİC. İL. MD: 2004 BRİFİNG RAPORU
AZAZİ, Sabahattin (1995): Aydın’da Cumhuriyet Döneminde Sanayileşme Süreci ve Bu Süreç İçerisinde İmalat Sanayiinin Durumu (1923 - 19959
DPT (2004): İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması
(2004), DPT, Ankara.
DPT (2003): İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003). Yayın No: 2671, Ankara.
86
EBSO AYDIN Şubesi (2005): EBSO AYDIN Şubesi Üyelerinin Meslek Grupları-
na Dağılımı
GÜLCAN, Yaprak ve AKDEMİR, Ceyhan (2004): “Bölgesel Kalkınmada Ekonomik Göstergeler ile Yerel Kültür Özellikleri arasındaki İlişkiler: Aydın ve Denizli
Örnekleri”. KENTSEL EKONOMİK ARAŞTIRMALAR SEMPOZYUMU, Cilt:1,
DPT Yayını, Ankara.
İTO (1997): Türkiye’nin Doğal Kaynakları Rehberi, İTO, İstanbul.
www.dpt.gov.tr
www.egev.org
www.hazine.gov.tr
87
88
AYDIN İLİNİN EKONOMİK GELİŞMESİNDE
TURİZM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ
Prof. Dr. Mithat Zeki DİNÇER
İ.Ü. İktisat Fakültesi Dekanı ve
İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER
İ.Ü. İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
II.Dünya Savaşından sonra, küreselleşmenin bir parçası olan turizm endüstrisi, insan yaşamının vazgeçilmez bir unsuru olmuştur. Boş zamanın ve
gelirin artması, kitle iletişim araçlarının ve iletişim teknolojisinin gelişmesi,
kitle turizminin yaygınlaşması, ulaşımın kolaylaşması, seyahatin fiziksel ve
psikolojik bir gereksinim olduğunun anlaşılması, insanların toplumları ve
kültürleri tanıma arzusu turizm olgusunu hızlandıran etkenlerdir. Günümüzde ülkelerin uluslararası turizmde küresel ortamda rekabet edebilirliği gittikçe zorlaşmaktadır. Dünyanın geleceği konusundaki belirsizlik rekabet koşullarını etkilemektedir. Bilgi toplumunun özellikleri, yüksek teknolojinin varacağı nokta, yapay zeka, küresel ekonominin nitelikleri, küresel ısınma ve
çevre koşulları, bireysel ihtiyaç ve yatırımların ön plana çıkması, katılımcı
demokrasi anlayışı, seçeneklerin artması tüm toplumların rekabetini zora
sokmaktadır. Katma değeri yüksek ve sürdürülebilirliği sağlanan bir turistik
ürünün geliştirilmesi ancak kendi doğal kaynak ve değerlerini iyi koruyup,
planlayan ve pazarlayabilen ülkelerin ve işletmelerin varlığına bağlıdır. Gelecekte de varlıklarını sürdürebilmeleri için, destinasyon planlayıcıları çevrenin ve küresel dünyanın bölgesel turizm politikalarını iyi bilmek zorunda89
dırlar. Halen, günümüzde çok uluslu şirketlerin egemen olduğu uluslararası
kitle turizm piyasasında gelişmekte olan ülkelerin bu şirketlere bağımlılığı
eleştirilere neden olmaktadır. Her ne kadar turizmin milli gelir, ödemeler
dengesi, istihdam gibi konularda olumlu etkiler yarattığı bilinmesine rağmen; turizmin olumsuz iktisadi-sosyal etkileri de olabilmektedir.
Geleneksel destinasyonların rekabet gücünün azalmasının nedenleri olarak:
- bu destinasyonları ziyaret edenlerin sayısının düşmesi,
- turist başına kalış süresinin kısalması,
- kişilerin harcama miktarının azalması,
- yeni turizmle ilgili işletmelerin sayısının düşmesi,
- turistlerin tekrarlanan ziyaretlerinin azalması,
- mevsimlik sorununun baş göstermesi,
- yerel halkta turizme olumsuz bakış açısının ortaya çıkması,
- emniyet ve güvenlik problemlerinin artması gösterilebilir (Bahar&Kozak: Şubat 2005; 153).
Turizmin olumsuz etkilerini en aza indirgeyebilmek için, turistik destinasyon ve kentlerdeki gelişmeyi belli bir plan ve koruma-kullanma dengesi içinde ele almak gerekmektedir. Çünkü; a)turizmin ekonomik büyümeye katkısı abartıldığı kadar büyük değildir, b)her yerde başarılı olma garantisi söz
konusu değildir, c)hizmetlerin sürekliliği için devamlı yatırım yapılmaktadır,
d)ziyaretçiler çevreyi kirletmektedirler, e)turizmden sağlanan gelirin büyük
bir kısmı yeni yatırımları desteklemek için kullanılmaktadır, f)turizm işletmelerinde çalışanların ücreti düşüktür (Özdemir: 2003; 392). Küreselleşen
dünyada artan bölgelerarası rekabetin temelinde yatan en önemli unsurlar
bölgesel yenilik, yaratıcılık ve ekonomik-sosyal paylaşım ağının bulunmasıdır.Turistik destinasyon ve kentlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması yeni
bölgesel politikaların uygulanmasına bağlıdır. Yeni bölgesel politikalar yerel
dinamik nüfus ve yerel potansiyel üzerinde odaklanmıştır. Geleneksel ve
yeni bölgesel politikalar karşılaştırıldığında, içsel büyüme dinamiklerinin
desteklenmesinin ve kamu finansman desteğinin zorunlu olmasının gündeme geldiği görülmektedir (Eraydın: Mart 2004; 137). Geleneksel ve yeni bölgesel politikaların özellikleri Tablo 1’de yer almaktadır.
90
Tablo:1-Geleneksel ve Yeni Bölgesel Politikalar›n Özellikleri
Özellikler
Amaçlar
Karar verme
uygulama
sürecinin yap›s›
Politika araçlar›
Siyasal ortam
Geleneksel Bölgesel
Politikalar
- Bölgesel rekabet
- Bölgesel eşitlik
gücünün geliştirilmesi
- Ulusal ekonomik büyüme
- Bölgesel ekonomilerin
- Yatırımların az gelişmi
kapasitelerinin artırılması
bölgelere yönlenmesi
- İçsel büyüme dinamik- Altyapının geliştirilmesi
lerinin desteklenmesi
- Ulusal ölçekte genel
politikalar ve bazı özel
bölgelerin seçimi
- Merkezi Hükümetlerin
takdir yetkisine bağlı
seçim
- Kademeli yapı
- Kamu finansal desteği
- Ağırlıklı olarak kamu
kaynaklarına bağımlılık
- Tanımlanmış bölgesel
birimler için bağlayıcı
kararlar
- Bürokratik düzenlemeler
Ulusal politikaların öne
çıktığı bir siyasal ortam
- Karar verme sorumluluğu olan merkezi
Siyasi sorumluluk hükümet
- Taşra teşkilatına verilen
uygulama sorumluluğu
Uygulamac›
Kurumlar
Yeni Bölgesel
Politikalar
- Merkezi Hükümet
- Merkezi Hükümetin
taşra teşkilatları
- Bürokratik ilişkiler
Kaynak: Eraydın: Mart 2004; 137
- Bölgesel ve yerel
hükümetlerin birlikte
karar verme süreci
- Bölgesel-yerel karar
yetkisi
- Yönetişim ağırlıklı karar
süreci
- Kademeli olmayan
örgütlenme biçimleri
- Kamu finansal desteği
- Koşullara bağımlı
örgütlenme
- Gönüllü ve koşullu
bilgilendirme
- Kamunun sağladığı
danışma hizmetleri
Ulusal politikalar ile bölgesel ve yerel politikaların
ağırlık kazanması
Ulusal hükümet ve
bölgesel ve yerel örgütler
(hükümetlerin) doğrudan
politika uygulamalarına
yönelimi
- Bölgesel Birimler
- Yarı özerk birimler
- Bürokrasi yerine,
işletme yönetimi
91
Ayd›n ‹linin Sosyo - Ekonomik Göstergeleri
Merkez
Bozdo¤an
Buharkent
Cine
Didim
Ge
1.Türk Turizm Ekonomisinde Ege Turizminin Önemi
24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Tedbirlerinin uygulamaya konulmasıyla,
Türkiye ithal-ikame iktisadi politikaları yerine liberal politikalar uygulamaya
başlamıştır. 1963 yılından beri günümüze kadar 8 adet Beş Yıllık Kalkınma
Planını yürürlüğe sokan Türkiye, özellikle 1980’lı yıllardan sonra birçok teşvik ve tedbirlerle turizmi geliştirmeye çalışmıştır. Bugün Türkiye’nin dünyada kitle turizm pazarında ilk 16 destinasyon içinde yer alması liberal politikalar sonucu olmuştur. Türk turizm sektörü önemli dinamizm kazanmış ve
yatırımlarda, işletme sayısında artış sağlanmıştır. Her ne kadar turizm endüstrisi Türkiye ekonomisinin milli gelirinde, ödemeler dengesinde, çarpan
mekanizmasında, istihdamında önemli katkılar ve ekonomik büyümeyi sağlamasına rağmen, turizm endüstrisinde problemler yaşanmaktadır. Türkiye
ekonomisinin itici gücü olarak nitelendirilen turizmimizin rekabet edebilmesi
çok hırçın koşullarda gelişmekte olup, kitle turizm pazarında çok uluslu şirketlere bağımlılığımız sürmektedir. Sürdürülebilir turizmin gelişiminin sağlanabilmesi yeni bölgesel politikaların uygulanmasına, yerel iç dinamiklerin
harekete geçirilmesine ve yerel halkın-girişimcinin desteklenmesine bağlıdır. Tübitak’ın vizyon 2023 projesinde 1998 yılından itibaren turizm açısından olgunluk dönemine giren Türkiye’nin (Tübitak: Temmuz 2003; 23) geleneksel bölgesel politikalar sonucu ortaya çıkan hatalarından ders alması
gerekmektedir. Türkiye bölgesel gelişme konusunda kendi birikimini ortaya
koymak zorundadır. Türkiye’nin genel ekonomik planlarında plan-uygulama
ilişkileri tam olarak hayata geçirilmediğinden turizm planlamalarında da aynı sorunlarla karşılaşılmıştır. Her plan döneminde belirtilen öneriler yeniden
ele alınmıştır. Artık günümüzde Türkiye’nin yeni turizm endüstrisini oluşturabilmek için;
- bölgesel-yerel ölçekli planlamaları önemsemesi ve
- enformasyon sektörü yerine bilgi sektörüne ağırlık vermesi,
- kısa vadeli planlar yerine uzun dönemli projeler üretmesi,
- firma karlılığı ile birlikte ekonomik faydayı ön plana çıkarması,
- hizmet zincirinde dengeli getiri oranlarını sağlaması,
- yabancı turist sayısı ile birlikte, fon akımı ve takibini gerçekleştirmesi,
- turizmde sermaye mülkiyeti sorununu halletmesi,
- yeni ürün yaklaşımını benimsemesi,
- trend takibi ile birlikte yeni eğilimler oluşturması gerekmektedir (2004
Türkiye İktisat Kongresi: 05-09 Mayıs 2004; 5).
Türkiye ekonomisinde ekonomik, kültürel ve toplumsal gelişmelerin merkezinde olan Ege Bölgesi bereketli topraklara, doğal ve kültürel zenginliğe
sahip bir bölgemizdir. Ege Bölgesi Türkiye ortalamasının üstünde bir geliş-
92
mişlik düzeyine sahiptir. Gerek sosyo-ekonomik gelişmişlik, gerek kişi başına gelir, gerekse insani gelişme endeksi verileri yönünden Marmara Bölgesini izleyen ikinci bölgedir. Bölgenin GSYİH’sında sanayi ilk planda yer almasına rağmen, tarımın ve ticaretin payı da az değildir. Ege Bölgesinin ortalama kişi başına geliri hemen hemen her dönemde Türkiye ortalamasının
% 20 üzerinde olmuştur. Bölge istihdamında tarımsal alandaki istihdamın
payı hala oldukça yüksek düzeydedir. Başta ulaşım olmak üzere, fiziki ve
sosyal altyapı eksikliği bölgenin en önemli sorunlarındandır (EBSO: 2003;
12,15,21). 1987-2000 döneminde, büyüme hızı Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşen bölgeler Marmara (% 4,2) ve Ege (% 3,7) bölgesidir. Bu
dönemde; Ege bölgesinde tarım ve sanayide nispi bir küçülmeye karşılık,
nispi büyüme hizmetler sektöründe yaşanmıştır. Marmara ve Ege bölgelerinin gayri safi yurtiçi hasılaya katkısı yüksektir ve kişi başına GSYİH Türkiye
ortalamasının üzerindedir. İller arası gelişmişlik farkı en az olan bölgeler Akdeniz, Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgeleridir (DPT: Eylül
2003;3,4,5,6).
Türkiye’nin en gelişmiş bölgelerinden biri olmasına rağmen, diğer bölgeler gibi Ege bölgesi de Marmara’nın ve İstanbul’un etkisi altındadır. İzmir ve
Manisa dışındaki diğer illerde ekonomik yaşam daha çok tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Ege bölgesi hem kamu, hem özel sektör yatırımlarından önemli bir pay almakla birlikte, potansiyelleri ve fırsatları açısından,
özellikle bölge ve ülke dışından yatırımcıları yeterince çekememiştir. Turizm
açısından önemli potansiyele sahip olması ve yatırımların yapılması, altyapı sorunlarının çözülmesinde önemli bir rol oynamıştır. Türkiye’nin önemli
bir ihracat bölgesi olan Ege’nin tütün, kuru meyve, yaş sebze, hububat, yağlı tohum, zeytin, madenler, konfeksiyon ve tekstil sanayi ürünleri ihracat kalemleridir. Eğitimli bir işgücü potansiyeli vardır.
Tarih, jeo-coğrafik ve doğal yapı, genç nüfus, nispeten sağlıklı altyapı,
sanayi ve ticaret birikimi, dinamik kobiler, modern tarım gibi avantajlara sahip Ege bölgesi tarih boyunca hep önemli bir konumda olmuştur (EBSO:
2003; 12,15,21,44,66,70,198).
Yukarıda belirtilen bu sosyo-ekonomik verilerin ışığı altında; doğal ve tarihi zenginlik açısından üstünlükleri bulunan ve tarım, sanayi, ticaret, hizmet
sektörleri belli bir gelişmişlik düzeyine kavuşmuş Ege bölgesinde; turizmin
bir endüstri haline gelmesinin 1980’li yıllardan sonra mümkün olduğu görülmektedir. Altyapı yatırımları, kamu arazisi tahsisi, yatırım kredileri ile, devlet tarafından turizmin teşvik edilmesi sonucu turizm ve turizm çeşitleri gelişmiştir. Bu yatırım atağı içinde Ege bölgesinde ve özellikle Muğla’da önemli adımlar atılmıştır. Yeni havaalanlarının, otoyolların, yat limanlarının inşası
ile desteklenen turizm özellikle Aydın-Kuşadası, İzmir-Çeşme ve Muğla’da
önemli sıçramalara neden olmuştur. Yatırım ve işletme belgeli tesislerin ve
93
yatak kapasitelerinin üçte biri Ege bölgesinin üç önemli turizm merkezine
aittir. Türkiye’ye gelen ziyaretçilerin % 20-25’i Ege bölgesini gezmektedir.
Otel ve lokanta sektörü katma değerinden Ege bölgesi % 22’lik pay ve konaklama sektöründe yaratılan 7,8 katrilyon T.L.’lik (2001 yılı cari fiyatlarıyla)
katma değerden % 23’lük pay almaktadır (EBSO: 2003; 74-75). Bu bölgenin turizm kaynaklarını daha iyi kullanabilmesi için; 21.yüzyılda küresel turizm pazarının gelişme eğilimlerini ve bölgesel sürdürülebilir turizm politikalarını göz önüne alması gerekmektedir.
2. Aydın’ın Turizm Arzı
2.1.Doğal Kaynaklar
Büyük Menderes Havzası üzerinde kurulu Aydın Ege bölgesinin güneyinde yer almaktadır. Doğu’da Denizli, batıda Ege denizi, kuzeyde İzmir ve
Manisa, Güneyde Muğla illeriyle çevrilidir. Akdeniz ikliminin egemen olduğu
il 150 km’lik kıyı şeridine sahip olup; yıllık ortalama sıcaklık 18 oC’dir. Yazlar sıcak ve kurak; kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Aydın’ın ilçeleri Bozdoğan, Buharkent, Çine, Germencik, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu, Koçarlı,
Köşk, Kuşadası, Kuyucak, Nazilli, Söke, Sultanhisar, Yenihisar (Didim) ve
Yenipazardır. Kuzeyinde Aydın güneyinde Menteşe dağlarının uzandığı ilin
alçak düzlükleri geniş bir alana yayılmıştır. İlin denize yüksekliği 40 metredir. Geniş alanlara sahip yaylalar yoktur. Aydın’ın doğal kaynaklarına ilişkin
veriler Tablo 2’de yer almaktadır.
g) Kıyılar: Gevrek ve Akbük; Didim ve Didim-Tavşanburnu Plajları; Davutlar, Kuşadası ilçesinde Kadınlar Denizi, Belediye Halk, Güvercinada, YılanTablo:2- Aydın’ın Doğal Kaynakları
a) Dağlar: Baba, Beşparmak, Gökbel Dağları, Kuzey ve Güney Dağlık
Kütleleri.
b) Ovalar/Vadiler: Büyük Menderes Vadisi ve ikinci derecede diğer
ova düzlükleri olan Çerkez, Çine, Karpuzlu Ovaları, Davutlar Düzlüğü.
c) Yaylalar: Madran, Hacıoğlu, Kaplan, Paşa, Karacasu, Sarıcaova
Yaylaları, Kahvederesi, Necippazar, Ömür, Korumaz, Kavsit Yaylaları.
d) Tepelikler: Maki topluluklarıyla kaplı kalkerli ve kayalıklı tepeler (Bafa gölünün ve Gümüş dağının batı kısmı).
e) Akarsular: Büyük Menderes, Dandalas, Akçay, Çine Çayları ve diğer küçük dereler.
f) Göller: Bafa Gölü (1994 yılında Tabiat Parkı ilan edilmiştir), Karina
ve Azap Gölleri.
94
cıburnu, Yavansu, Aslanburnu, Büyük ve Küçük Kalamaki, Dipburnu,
Tusan, Mocamp, Karaova, Güzelçamlı, Odun İskelesi, İlyasağa Plajları, Bafa Gölü Plajı (Didim ve Kuşadası Plajları mavi bayraklıdır).
h) Mağaralar: Aslanlı (Kuşadası) ve Zeus Mağaraları (Kuşadası-Davutlar), Sırtlanini Mağarası (Karacasu).
ı) Adalar: Kuşadası Güvercinada.
i) Milli Parklar ve Tabiat Alanları: Dilek Yarımadası-Büyük Menderes
Deltası Milli Parkı, Bafa Gölü Tabiat Parkı, Güney Şelalesi Tabiat Anıtı.
j) Bitki Örtüsü: Akdeniz yöresine özgü makiler, % 37’si ormanlık alan,
kokulu bitkiler, çam, kestane, çınar, dişbudak, ova tabanında incir, zeytin, portakal bahçeleri.
k) Kaplıca Kaynakları: Germencik’te Germencik, Alangüllü, Germencik-Ortaklar-Gümüş Kaplıcaları; Merkez İlçede İmamköy; Buharkent
Kızıldere; Sultanhisar Salavatlı; Davutlar Kaplıcaları.
l) Yaban Hayatı: Milli Park içinde Akdeniz Foku ve Deniz Kaplumbağaları, Menderes Deltasında 209 kuş türü (70 kuş türü kuluçkaya yatmaktadır), tepeli pelikan, cüce karabatak ve flamingo ve Bafa gölünde kuş
türleri; ayrıca yaban domuzu, çakal, vaşak, kurt, tilki, sırtlan vs.
m) Madenler: Linyit, zımpara taşı, demir, felspat, kuvars, kükürt, tuğlakiremit hammaddesi.
n) Gezi ve Mesire Yerleri: Kuyucak-Çamlık; Karapınar Köyü; Bafa Gölü Kenarı; Söke Priene Harabeleri, Güllübahçe; Söke-Milet Harabeleri,
Balat köyü ve Büyük Menderes Deltası Kenarı; Karina, Tavşanburnu;
Yenihisar Apollon Tapınağı, Hisar Mahallesi Orman Kampı; Karacasu
İlçesi Necippınar Yaylası, Subaşı Yaylası, Sermeşe Yaylası, Dedebağ
Yaylası; Ömür Yaylası; Merkez Pınarbaşı Mesire Yerleri; Bozdoğan Kemer Barajı Kenarları; Madran Yaylası; Çine-Topçam Barajı ve çevresi.
o) Jeo-termal Kaynaklar: Aydın Ilıcabaşı, Aydın Germencik-Ömerli,
Aydın-Sultanhisar-Salavatlı, Aydın-İmamköy, Aydın-Söke-Sazlıköy, Aydın-Söke-Atburgazı, Aydın-Söke-Davutlar-Kuşadası Jeo-termal Alanları, Aydın-Germencik Bozköy Kaplıcaları, Aydın Çamur ve Aydın-Germencik-Ortaklar Gümüş Kaplıcaları.
Kaynak:
* Aydın İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri.
* Azazi: Ekim 2003; 17-20 ve 84 ve 86-87.
* Aydın Valiliği: t.y; 15-16-26.
* Turizm Bakanlığı: t.y; 423,424,427.
95
* Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfası.
2.2.Kültürel Kaynaklar
Çağlar boyunca çeşitli uygarlıklara sahne olmuş bugünkü Aydın,
antik Tralles kenti civarında kurulmuş olup; Hititler ve Lidyalılar zamanında gelişmiştir. Ege bölgesinin en önemli illerinden olan Aydın antik
çağda birçok düşünür, mimar, heykeltıraş yetiştirmiştir. Şehrin ismi Aydınoğulları ve Selçuklular döneminde Aydın Güzelhisarı, Osmanlılar
döneminde ise Nef-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın olmuştur
(Egev:2005;1). Traklar tarafından kurulan Tralles kenti depremde yıkılıp imar edildikten sonra, Spartalıların, Hititlerin, Friglerin, İyonların, Lidyalıların, Perslerin, Romalıların, Selçukluların, Aydınoğullarının, Osmanlıların egemenliği altında kalmıştır. Osmanlılar döneminde bugünkü yerine kurulmuştur. 1923 yılında il haline gelmiştir (Kültür ve Turizm
Bakanlığı: 2005; 1). Tarihi ve kültürel kaynakların dökümünü tablo 3’te
görmek mümkündür.
Tablo:3-Aydın’ın Kültürel Kaynakları
a) Müzeler ve Ören Yerleri: Aydın Müzesi ve Yörük Ali Efe Müzesi,
Aphrodisias ve Milet Müzeleri ve Ören yerleri, Didim (Yenihisar) ve
Apollon Tapınağı, Alinda, Alabanda (Araphisar), Nyssa, Magnesia Admeandrum, Tralles, Acharaka, Panionion, Neapolis, Priene, Miyus,
Mastaura, Orthosia, Antiocheia (Antiokhia), Amyzon (Mazin), Gerga,
Pygela, Euhippe, Piginda, Harpasa, Kutsal Yol, Mezar ve Yerleşim Yeri Kalıntıları, Thebai, Assesos, Teicussa, Tavşan Adası Höyüğü, Fatma
Suat Orhon Müze ve Sanat Evi vs.
b) Diğer Tarihi-Kültürel Kaynaklar: Güvercinada Kalesi, Arpaz Kalesi (Arpaz Beyleri Konağı), Körteke Kalesi, Cin Cin Kalesi, Süleyman
Bey Camii, Ramazan Paşa Camii, Üveys Paşa Camii, İlyas Bey Camii,
Kurşunlu Manastırı, Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı, Osmanoğulları
Hanı ve Nasuhpaşa Külliyesi; Hasan Çelebi (Eski-Yeni Camii), Cihanoğlu, Kaleiçi, Hacı Ziya Bey, Hacı Ali Ağa, Cumaönü, Ahmet Gazi, Eski Yeni, Kestane Pazarı, Çarşı, İlyas Ağa (Koca veya Çarşı Camii), Ahmet Şemsi Paşa, Yavuz Köyü Şemsi Paşa, Neşetiye Köyü, Kuyucak
Camileri; Ahi İbrahim Türbesi (Ahi Bayram Türbesi), Çiftlik Türbesi, Atike Hanım, Alihanoğlu İsmail, Şeyh Süleyman Rüştü, Yeşil Türbeler;
Sazlıköy, Armutalan, Çatma, Çavuş, İlhanoğlu, İnce Kemer, Karanlık,
Kırur Köprüleri; Akköy Rum Yerleşmesi, Domaçca (Doğanbeyköy), Kemalpaşa Mahallesi, Savuca şehitliği, Roma Hamamı, Osmanlı Mezarlığı, Pamuk Kızlar Heykel Grubu, Kemalpaşa İlkokulu, Halk Eğitim Bi96
nası, Jaletepe İlkokulu, Hacı Halil Paşa Kütüphanesi, Çarşı Hamamı,
Söke Garı, Gelebeç Kilisesi, Atburgazı Kalesi, Depo Binaları (Karina
Dalyanı), Kilise Camii, Poseidon Altarı, Kaşık Sarnıcı, Ta Marmara Mezar Anıtı, Akbük Rum Kilisesi, Cihanoğlu Hanı ve Külliyesi, İlyas Bey
Medresesi, Cemal Bey Hamamı, Paşa Hamamı.
c) El Sanatları: Halıcılık, İğne oyaları, tahta ve mermer hediyeler, toprak ve seramik eserler, semer-eğer yapımı, hasır dokumacılığı, sepet
yapımı, kilim, mücevherat.
d) Yöre Mutfağı: İncir ve çeşitleri (271 adet incir çeşidi), paşa böreği,
yuvarlama, kulak çorbası, patlıcan-biber taratorlu turşu, etli ve zeytinyağlı yemekler, üzüm, narenciye ürünleri, zeytin, kestane.
e) Sit Alanları:
-Arkeolojik Sit Alanı
-Kentsel Sit Alanı
-Doğal Sit Alanı
-Tarihi Sit Alanı
-Arkeolojik ve Doğal Sit
-Kültür (Tek Yapı Ölçeğinde) ve Tabiat Varlıkları
Toplam
:
:
:
:
:
:
:
-Aydın’ın Kurtuluş Günü
: 07 Eylül
f) Yerel Etkinlikler/Festivaller:
-Nazilli’nin Kurtuluş Günü
83
5
9
1
2
735
835
: 05 Eylül
-Söke’nin Kurtuluş Günü
: 06 Eylül
-İncir Festivali
: İncirliova/Eylül ayı
-Sultanhisar Nyssa Kültür ve Sanat Şenliği
-Umurlu Erik Festivali
: Nisan ayı
: Mayıs ayı
-Uluslararası Halk Oyunları Şenliği
: Haziran ayı
-Güzelçamlı Kültür ve Deniz Şenlikleri Festivali
: Temmuz ayı
-Kuşadası Festivali (Altın Güvercin Yarışması)
-Aphrodisias Kültür ve Sanat Tanıtım Festivali
-Boğa Güreşleri
: Temmuz ayı
: Mayıs ayı
: Haziran-Temmuz ayları
97
-Deve Güreşleri
-Pamuk Festivali
-Kestane Festivali
-Çilek Festivali
-Yağlı Güreş Şenlikleri
-Rahvan At Yarışı
-Rahvan At Yarışı
-Didim Barış Şenliği
: Her yılın Aralık ayından
başlayarak bir sonraki yılın
Mart ayına kadar devam eder.
: Söke/Ağustos ayı
: Köşk/Aralık ayı
: Atça-Sultanhisar/Mayıs ayı
: Söke/ Mart ayı
: Söke/Kasım ayı
: Atça-Sultanhisar/Kasım ayı
: Didim/ Eylül ayı
g) Yöresel Töreler: Nişan, düğün, hıdırellez, gencer.
h) Yöresel oyunlar: Folklor ve Efelik, Tavas zeybeği, Harmandalı, Somalı Zeybeği, Bengi Zeybeği.
Kaynak:
*Aydın İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri.
*Azazi: Ekim 2003; 73-78.
*Aydın Valiliği: t.y; 27-45.
*Turizm Bakanlığı: t.y.; 414-421 arası.
*Kültür ve Turizm Bakanlığı web sayfası.
*Esiad: 1994; 89-90-91.
*Dünya Gazatesi: 28 Ocak 2004; 6.
2.3.Ulaşım
Aydın E-24 karayolu üzerinde olup, diğer illere bu devlet karayolu ile
ulaşım sağlanmaktadır. Demiryolu ulaşımı mevcuttur. İki demiryolu hattı vardır: 1) Buharkent Ortaklar Demiryolu hattı, 2) Ortaklar-Söke Demiryolu hattı. 1993 yılında hizmete açılan Aydın-Çıldır havaalanı küçük
uçakların iniş yapabileceği kapasiteye sahiptir. Halen ile gelen turistler
130 km uzaklıktaki İzmir Adnan Menderes Havaalanından ve küçük
çaplı da olsa Selçuk (Stool tipi) Havaalanından yararlanmaktadır. İlin
deniz ulaşımı Kuşadası limanı aracılığı ile sağlanmaktadır. 1974 yılına
kadar belediye tarafından işletilen ve bu tarihten sonra iskeleleri T.D.İ.
A.Ş’ye devredilen Kuşadası limanında yat limanı 1978’de hizmete girmiştir (Soykan:2001; 463). Yat ve yolcu gemi trafiği açısından önemli
bir sınır kapısı olan limanın gemi kabul kapasitesi 2.400 gemi/yıldır.
629 yat kapasiteli yat limanı hizmet vermektedir. Ege adalarına turistik
sefer yapan ve günübirlik yabancı turist getiren yolcu gemileri ve yat-
98
lar-motorlar hem limana hem de yat limanına uğramaktadırlar. Limandan
kalkan feribotlarla da Kuşadası-Sisam seferleri bahar ve yaz aylarında yapılmakta olup, kış aylarında bu seferler charter olarak devam etmektedir
(Azazi: Ekim 2003; 79-80 ve Aydın Valiliği web sayfası). Ticari yük ve yolcu
taşımacılığında ağırlık karayolundadır.
2.4.Aydın’ın Bölgesel Gelişme Verileri ve Turizm İşletmelerinin
Durumu
Merkez ilçeyle birlikte 17 ilçenin yönetim merkezi olan Aydın ili, Ege bölgesinin sosyo-ekonomik gelişmişlik göstergelerine uygun bir gelişmişlik sergilemektedir. Aydın tarım, kültür ve turizm kentidir. Sanayi tesislerinin çoğu
tarımsal amaçlı ve gıda ağırlıklı sektörlerde yoğunlaşmıştır. Tekstil, toprak
ve madencilik alanlarındaki büyük işletme sayısı azdır. İlin coğrafi konumu,
ulaşım durumu, hammadde kaynaklarına yakınlığı, organize sanayi bölgeleri sanayileşme yolunda ilerlemesine neden olabilecek unsurlardır. Sektörlerde kullanılmak üzere jeo-termal enerjinin ve rüzgar enerjisinin uygulama
çalışmalarına başlanmıştır. Aydın’ın en önemli yer altı zenginliği jeo-termal
kaynağıdır. Söke ve Didim’de rüzgar hızının rüzgar enerjisine uygun olduğu
anlaşılmıştır. Gecekondulaşmanın çok fazla olmadığı ilde nüfusun çoğunluğu tarım kesiminde istihdam edilmiş durumdadır. Büyük Menderes ırmağından dolayı bereketli ovalara sahip ilde önemli bir tarım potansiyeli bulunmaktadır. İl topraklarının % 49,3 ünde tarımsal üretim yapılmaktadır. Tarımın her alanında faaliyet gösterilmesine rağmen, bitkisel ürünler içinde zeytin, incir ve kestane üretiminde Türkiye genelinde birinci; pamuk üretiminde
Adana’dan sonra ikincidir. Ülkemizin tarımsal üretiminde Aydın’ın payı %3,5
civarındadır. (Aydın Valiliği web sayfası). Bağı, bahçeleri, narenciye çeşitleri ile zengin olan ilde hayvancılık ve balıkçılık da önemli sektörlerdendir. Tarım, ticaret, turizm kenti Aydın güneşli gün sayısının uzunluğu, 150 km’lik
kıyıları, koyları, plajları, milli parkları, alternatif turizm çeşitleriyle yabancı ve
yerli turistlerin uğrak merkezidir. Aydın ilinin bölgesel gelişme verilerine göz
atıldığında; DPT verilerine göre Ege’nin gelişmiş illeri içinde bulunan Aydın
kalkınmada öncelikli yöreler içinde değildir. 2003 yılı verilerine göre; 81 il
içinde Aydın şehirleşme oranı açısından 53.cü, nüfus yoğunluğu açısından
17.ci sıradadır (DPT: Eylül 2003; 204).
99
Kaynak: Eraydın: Mart 2004; 137
- Bürokratik ilişkiler
işletme yönetimi
‹ncirliova
Karacasu
Karpuzlu
Koçarl›
Köflk
Kufladas›
Merkez
Bozdo¤an
Buharkent
Cine
Didim
Germencik
Nüfus
208 341 (37) 35 190 (398) 12 984 (724) 53 770 (254) 37 395 (376)
45 821 (306)
Şehirleşme oranı
68,77 (99)
23,59 (751)
54,48 (238)
33,23 (584)
68,72 (101)
25,31 (724)
Nüfus artış hızı
22,89 (150)
2,19 (462)
14,79 (259)
-0,77 (525)
56,58 (11)
-0,19 (514)
Nüfus yoğunluğu
332 (37)
42 (492)
127 (142)
59 (351)
113 (165)
113 (166)
Nüfus bağımlılık
oranı (%)
49,59 (711)
59,46 (373)
52,50 (620)
50,11 (696)
44,72 (808)
58,45 (399)
Ortalama Hanehalkı
Büyüklüğü
3,66 (781)
3,61 (797)
3,57 (805)
3,44 (827)
3,79 (747)
3,86 (723)
Tarım sektöründe
çalışanlar oranı (%)
41,48 (790)
82,66 (194)
66,55 (590)
75,37 (427)
41,28 (792)
75,08 (438)
Sanayi sektöründe
çalışanlar oranı (%)
10,50 (149)
3,82 (440)
12,00 (113)
5,01 (348)
6,51 (277)
6,83 (262)
Hizmetler sektöründe
çalışanlar oranı (%)
48,02 (71)
13,52 (715)
21,45 (390)
19,62 (450)
52,22 (54)
18,09 (516)
İşsizlik oranı (%)
7,72 (234)
1,77 (842)
5,09 (445)
2,45 (789)
10,12 (134)
3,50 (651)
Okur yazar oranı (%)
89,83 (168)
83,30 (547)
86,54 (368)
85,45 (434)
92,48 (62)
84,70 (478)
Bebek ölüm oranı (%)
37,08 (489)
31,14 (656)
37,04 (491)
20,96 (818)
32,82 (616)
37,60 (474)
Fert başına genel
bütçe geliri (bin TL)
194 721 (64) 50 092 (344) 73 607 (221) 100 141 (154) 120 851 (126)
63 631 (271)
Vergi gelirlerinin ülke
içindeki payı (%)
0,19978 (33) 0,00902 (342) 0,00479 (458) 0,02714 (162) 0,02076 (199) 0,01763 (223)
Tarımsal üretimin ülke
içindeki payı (%)
0,16467 (179) 0,22780 (121) 0,08767 (341) 0,17938 (164) 0,04835 (482) 0,19812 (138)
Tablo:4- Ayd›n ‹linin Sosyo - Ekonomik Göstergeleri
100
101
Nüfus
Kuyucak
31 094 (438)
Nazilli
145 963 (64)
Söke
137 739 (68)
Sultanhisar
22 795 (550)
Yenipazar
15 492 (672)
‹ncirliova
Karacasu
Karpuzlu
Koçarl›
Köflk
Kufladas›
Nüfus
40 733 (351) 21 980 (565) 13 207 (720) 37 167 (379) 25 321 (512)
65 765 (202)
Şehirleşme oranı
43,08 (411)
26,91 (700)
17,55 (828)
24,02 (744)
32,97 (590)
72,47 (74)
Nüfus artış hızı
14,48 (266)
-3,67 (571)
-7,58 (633)
-5,08 (591)
10,30 (326)
41,01 (46)
Nüfus yoğunluğu
190 (85)
28 (645)
52 (399)
80 (253)
173 (100)
292 (45)
Nüfus bağımlılık
oranı (%)
56,10 (476)
57,42 (440)
54,38 (543)
56,22 (474)
55,79 (493)
38,95 (855)
Ortalama Hanehalkı
Büyüklüğü
4,01 (686)
3,79 (748)
3,29 (852)
4,04 (672)
3,79 (749)
3,39 (838)
Tarım sektöründe
çalışanlar oranı (%)
71,29 (513)
79,24 (314)
86,66 (74)
86,69 (73)
75,11 (436)
27,05 (846)
Sanayi sektöründe
çalışanlar oranı (%)
5,21 (337)
5,34 (325)
2,45 (597)
2,66 (573)
8,82 (192)
6,03 (293)
Hizmetler sektöründe
çalışanlar oranı (%)
23,50 (327)
15,42 (626)
10,89 (819)
10,66 (825)
16,07 (605)
66,92 (12)
İşsizlik oranı (%)
5,18 (429)
2,21 (812)
1,57 (855)
1,53 (858)
3,28 (673)
9,02 (170)
Okur yazar oranı (%)
83,09 (557)
84,29 (492)
82,81 (567)
78,01 (712)
86,69 (359)
95,22 (8)
Bebek ölüm oranı (%)
48,29 (222)
43,55 (324)
25,93 (772)
51,52 (171)
40,25 (404)
51,15 (177)
Fert başına genel
bütçe geliri (bin TL)
63 204 (273) 64 390 (264) 35 847 (441) 47 565 (357) 52 079 (334)
258 854 (44)
Vergi gelirlerinin ülke
içindeki payı (%)
0,01297 (283) 0,00753 (372) 0,00210 (631) 0,00700 (388) 0,00657 (399)
0,07421 (89)
Tarımsal üretimin ülke
içindeki payı (%)
0,16401 (181) 0,08988 (333) 0,07032 (387) 0,14360 (219) 0,06610 (398) 0,06452 (405)
Tarımsal üretimin ülke
içindeki payı (%)
0,16467 (179) 0,22780 (121) 0,08767 (341) 0,17938 (164) 0,04835 (482) 0,19812 (138)
Nüfus
Şehirleşme oranı
Nüfus artış hızı
Nüfus yoğunluğu
Nüfus bağımlılıkoranı (%)
Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü
Tarım sektöründe çalışanlar oranı (%)
Sanayi sektöründe
çalışanlar oranı (%)
Hizmetler sektöründe
çalışanlar oranı (%)
İşsizlik oranı (%)
Okur yazar oranı (%)
Bebek ölüm oranı (%)
Fert başına genel bütçe geliri (bin TL)
Vergi gelirlerinin
ülke içindeki payı (%)
Tarımsal üretimin
ülke içindeki payı (%)
0,10834 (283)
0,00932 (336)
0,32339 (68)
0,09166 (71)
17,00 (556)
2,78 (743)
86,88 (340)
31,83 (636)
71 095 (232)
4,44 (400)
Sultanhisar
22 795 (550)
27,44 (692)
1,08 (491)
97 (202)
53,20 (590)
3,64 (789)
78,55 (334)
‹ller
Tar›m
Sanayi
Hizmetler
Toplam
%
0,31458 (72) 0,19346 (141) 0,05876 (433)
Tablo:5-Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Büyüme H›zlar›
(1987-2000 Dönemi; Y›ll›k Ortalama)
Kaynak: DPT: Nisan 2004; 145-146.
16,61 (577)
2,67 (767)
85,64 (420)
23,75 (798)
64 460 (263)
3,02 (524)
Yenipazar
15 492 (672)
45,22 (370)
-12,92 (705)
80 (251)
50,80 (678)
3,11 (868)
80,37 (269)
0,10219 (68) 0,01023 (317) 0,00481 (457)
8,23 (209)
24,12 (313)
4,80 (474)
84,95 (462)
44,72 (298)
144 769 (95)
12,38 (105)
15,60 (617)
37,90 (137)
1,86 (837)
9,46 (156)
86,62 (363)
89,25 (201)
27,95 (730)
34,38 (571)
58 854 (300) 119 450 (127)
4,52 (387)
Söke
137 739 (68)
45,29 (369)
13,99 (275)
143 (132)
53,14 (592)
3,98 (697)
67,65 (567)
Nazilli
145 963 (64)
72,39 (75)
18,12 (217)
220 (66)
49,79 (703)
3,63 (791)
49,71 (735)
Kuyucak
31 094 (438)
23,42 (754)
-4,68 (585)
63 (333)
49,63 (710)
3,43 (829)
79,87 (286)
Vergi gelirlerinin ülke
içindeki payı (%)
0,01297 (283) 0,00753 (372) 0,00210 (631) 0,00700 (388) 0,00657 (399)
0,07421 (89)
Tarımsal üretimin ülke
içindeki payı (%)
0,16401 (181) 0,08988 (333) 0,07032 (387) 0,14360 (219) 0,06610 (398) 0,06452 (405)
Not: Parantez içindeki rakamlar ilçenin ilgili göstergeye göre 872 ilçe içindeki sırasını göstermektedir.
102
ğımlılıkoranı (%)
49,63 (710)
49,79 (703)
53,14 (592)
53,20 (590)
50
a Hanehalkı Büyüklüğü
3,43 (829)
3,63 (791)
3,98 (697)
3,64 (789)
3
ktöründe çalışanlar oranı (%)
79,87 (286)
49,71 (735)
67,65 (567)
78,55 (334)
80
ektöründe
Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 1996 yılında 76 il içinde 12.ci
r oranı (%)
4,52 (387)
12,38 (105)
8,23 (209)
4,44 (400)
3
sırada bulunan Aydın, 2003 yılında 81 il içinde 22.ci sıradadır ve sosyo-ekor sektöründe
nomik gelişmişlik endeksi 0,42025’dir (DPT verileri). İlçelerin sosyo-ekonor oranı (%)mik gelişmişlik sıralamasına
15,60 (617)
37,90 (137)
(313)
(556)
16
göz atıldığında,
872 ilçe24,12
içinde
Aydın 17,00
Merkez
ranı (%) ilçesi 53.cü sıra ile 2.derecede
1,86 (837)
9,46
(156)
4,80
(474)
2,78
(743)
2
gelişmişlik grubu içinde yer almaktadır. Kuar oranı (%)
86,62
(363)
89,25
(201)
84,95
(462)
86,88
(340)
85
şadası, Didim, Merkez, Nazilli, Söke 2.ci derecede gelişmiş ilçeler; Buharüm oranı (%)
27,95 Germencik,
(730)
34,38
(571)
44,72 (298)
(636)
23
kent, İncirliova, Yenipazar,
Çine,
Sultanhisar,
Kuyucak,31,83
Köşk,
na genel bütçe
geliri (bin
58 854
(300) ilçeler;
119 450
(127) ve 144
769 (95)4.cü71
095 (232)
64 4
Karacasu
3.cüTL)
derecede
gelişmiş
Koçarlı
Bozdoğan
dereceirlerinin de; Karpuzlu 5.ci derecede gelişmiş ilçeler grubunda bulunmaktadır (DPT:
deki payı (%)
(336)
0,09166
(71)
0,10219
0,01023
(317) 0,004
Nisan 2004; 109 ve 0,00932
131). 872
ilçe içinde
Aydın
ve ilçeleri
ile (68)
ilgili veriler
tabüretimin lo 4’te yer almaktadır.
deki payı (%)
0,10834 (283) 0,32339 (68) 0,31458 (72) 0,19346 (141) 0,058
1987-2000 döneminde, gayri safi yurtiçi hasılada Aydın'ın sektörlerinin
yıllık
ortalama
büyüme
hızlarınagöre
göz872
atıldığında,
en yüksek pantez içindeki rakamlar
ilçenin
ilgili göstergeye
ilçe içindekihizmetlerin
sırasını göstermektedir.
ya sahip olduğu görülür (%4.6). İkinci sırada % 2.1'lik payla tarım; %2.0'lık
DPT: Nisan 2004; 145-146.
payla sanayi üçüncü sırada bulunmaktadır (Tablo 5).
Tablo:5-Gayri Safi Yurtiçi Has›lan›n Sektörel Büyüme H›zlar›
(1987-2000 Dönemi; Y›ll›k Ortalama)
‹ller
Ayd›n
Ege
Türkiye
Tar›m
2,1
1,3
1,4
Kaynak: DPT: Eylül 2003; 205.
Sanayi
2,0
4,3
4,4
Hizmetler
4,6
4,3
3,9
Toplam
3,5
3,7
3,6
%
1987 ve 2000 yılları karşılaştırıldığında ve Aydın ile komşu illerinin
GSYİH’sında sektörlerin payları incelendiğinde, İzmir gelişmişlik sıralaması
içinde 1.ci sıradadır. Tarımın payının en fazla düştüğü il Denizli olup, sanayinin payı artmıştır. İzmir hariç, tarımın payının en az düştüğü il olarak Aydın gözükmektedir ve 2000 yılında tarımın payı en yüksek olan ildir. Sanayinin payı her ilde (İzmir hariç) arttığı halde, Aydın’da 2000 yılında % 1.9 civarında düşüş göstermiştir. Hizmetlerin payı her iki ilde artmış olup; 2000 yılında hizmetlerin payı açısından 5 il içinde Aydın ikinci sıradadır. Bu da tarım ve hizmet sektörünün Aydın’da önemli sektör olduğunun göstergesidir.
Bereketli ovalara sahip Aydın’ın tarım sektörü açısından daha da desteklenmesi gerekmektedir (Tablo 6).
103
104
35,7
34,1
10,4
36,5
25,6
Ayd n
Denizli
zmir
Manisa
Mu la
25,9
23,5
29,9
14,0
10,9
Sanayi
1987 Y›l›
48,4
40,0
59,7
51,9
53,4
18,5
25,4
7,5
18,1
29,8
Hizmetler Tar›m
28,4
36,4
29,5
21,3
9,0
Sanayi
2000 Y›l›
53,1
38,2
63,0
60,6
61,2
Hizmetler
11
22
3
16
12
13
25
3
12
22
ller
Y llar
Ula t rma
Haberle me
Otel
Lokanta
1997
Otel
Lokanta
Haberle me
Ula t rma
1998
Otel
Lokanta
Haberle me
Ula t rma
1999
Otel
Lokanta
Haberle me
Ula t rma
2000
Tablo:7-Ayd n ve Kom u llerinde Otel-Lokanta ile Ula t rma-Haberle me Hizmetlerinin GSY H’daki
Paylar (1987 Y l retici Fiyatlar na G re)
Kaynak: DPT: Eyl l 2003; 205, 211, 217, 229, 235 ve DPT verileri.
Tar›m
‹ller
Y›llar
retici Fiyatlar na g re)lar na G re) %
76 ‹l ‹çerisinde ‹llerin 81 ‹l ‹çerisinde ‹llerin
Sosyo-Ekonomik
Sosyo- Ekonomik
Geliflmifllik S›ralamas› Geliflmifllik S›ralamas›
(1996 Y›l›)
(2003 Y›l›)
Tablo:6-Ayd n ve Kom u llerinin GSY H’s nda Sekt rel Paylar (1987 y l
105
36,5
25,6
Manisa
Mu la
25,9
23,5
29,9
48,4
40,0
59,7
18,5
25,4
7,5
28,4
36,4
29,5
53,1
38,2
63,0
11
22
3
13
25
3
Ula t rma
6,6
11,0
1,0
20,3
6,5
10,2
1,1
22,2
Manisa
Mu la
3,0
Kaynak: *D E: A ustos 1999; 93,104,119,129,132.
*D E:Aral k 2001; 93,104,119,129,132.
*D E:May s 2002; 95,106,121,131,134.
12,9
13,0
11,7
3,2
5,1
zmir
11,4
7,9
5,6
8,9
Hizmetleri Hizmetleri
Haberle me
Denizli
9,3
Hizmetleri
Hizmetleri
Otel
Lokanta
1998
9,8
Ula t rma
Haberle me
Otel
Lokanta
1997
Ayd n
ller
Y llar
Otel
19,1
0,9
2,8
4,6
8,7
Hizmetleri
Lokanta
Otel
Lokanta
Haberle me
Ula t rma
2000
11,0
6,8
13,3
11,8
9,0
19,5
1,0
3,0
5,1
9,1
9,3
6,8
13,2
12,0
9,0
Hizmetleri Hizmetleri Hizmetleri
Haberle me
Ula t rma
1999
Tablo:7-Ayd n ve Kom u llerinde Otel-Lokanta ile Ula t rma-Haberle me Hizmetlerinin GSY H’daki
Paylar (1987 Y l retici Fiyatlar na G re)
Kaynak: DPT: Eyl l 2003; 205, 211, 217, 229, 235 ve DPT verileri.
10,4
zmir
Otel ve lokanta hizmetlerinin GSYİH’daki paylarını yıllar bazında komşu
illerle karşılaştırdığımızda (1987-2000 yılları arasında), ulaştırma-haberleşme paylarının en yüksek olduğu il İzmir’dir. Otel-lokanta hizmetlerinin payının en yüksek olduğu il Muğla’dan sonra Aydın ve Denizli’dir. Güneş-denizkum ağırlıklı tatillerin geliştiği turistik iller olan Muğla ve Aydın’da otel-lokanta-hizmetlerinin yüksek olması son derece doğaldır. Ulaştırma-haberleşme
hizmetlerinin payları açısından, İzmir’i Denizli izlemekte olup; ondan sonra
Muğla ve Aydın gelmektedir. Aydın’da yıllar bazında otel-lokanta hizmetlerinin payı % 8,5 - % 9 oranında seyretmiş olup; ulaştırma-haberleşme hizmetlerinin payı ise % 9 civarında olmuştur. 5 il içinde ulaştırma-haberleşme
hizmetlerinin payları açısından Aydın’ın 4.cü sırada olması, ulaştırma-haberleşme altyapısı konusunda eksiklikler bulunduğunun göstergesidir. Ulaştırma-haberleşme hizmetleri payları açısından Muğla’nın 3.cü sırada olması bu ilde de ulaştırma sorunları olduğunu göstermektedir (Tablo 7).
1990-2005 yılları arasında Aydın ve komşu illere verilen turizm ve ulaştırma yatırım teşvik belgeleri incelendiğinde; 15 yıl içinde en fazla turizm
teşvik belgesi almış olan Muğla 521 rakamı ile birinci sırada bulunmaktadır.
Muğla’dan sonra, ikinci sırada İzmir ve üçüncü sırada Aydın gelmektedir.
Denizli dördüncü ve Manisa beşinci sıradadır. Aydın ve İzmir’de teşvik
belge adedi başa baş gitmektedir. Ulaştırma teşviklerine bakıldığında, belge adedi açısından İzmir birinci, Denizli ikinci, Manisa üçüncü, Aydın dördüncü, Muğla beşinci sıradadır. Sanayi kentleri olan İzmir ve Denizli ulaştırma teşvikleri açısından desteklenmiştir. Manisa’da da sanayi yatırımları arttığından, ulaştırma sektörüne verilen teşvik belge sayısı açısından üçüncü
sıradadır. Turizm kentleri olarak değerlendirilen Aydın ve Muğla’da bu sayının düşük olması ulaştırma altyapısı konusunda eksiklik bulunmasının ayrı
bir göstergesidir. Turizm-ulaştırma ilişkisinin önemi göz önüne alınınca, hizmet sektörünün ve otel-lokanta hizmetlerinin payının arttığı illerde ulaştırmaya çok fazla teşvik verilmemesi düşündürücüdür (Tablo 8a ve 8b).
Tablo: 8a-01.01.1990-30.04.2005 Tarihleri Aras nda Ayd n ve Kom u
llerde Turizm Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin Da l m
l
Belge
Adedi
Toplam
Yat r m
(YTL)
Sabit
Yat r m
(YTL)
D viz
Tahsisi
(Bin $)
stihdam
(Ki i)
Ayd n
93
188.814.371
188.702.907
25.670
5.811
Denizli
25
18.925.073
18.880.922
2.151
1.236
zmir
95
328.905.460
328.873.327
59.844
11.677
10
17.464.115
16.642.129
846
612
521
1.176.023.470 1.175.363.247
484.987
38.056
744
1.730.132.489 1.728.462.532
573.498
57.392
106
Mu la
Manisa
Toplam
l
Ayd n
Ayd n
Denizli
Denizli
zmir
zmir
Manisa
Manisa
Mu la
Mu la
Toplam
Toplam
Adedi
93
93
25
25
95
95
10
10
521
521
744
744
Yat r m
(YTL)
(YTL)
188.814.371
188.814.371
18.925.073
18.925.073
328.905.460
328.905.460
17.464.115
17.464.115
1.176.023.470
1.176.023.470
1.730.132.489
1.730.132.489
Kaynak: Hazine M ste arl
Kaynak: Hazine M ste arl
Yat r m
(YTL)
(YTL)
188.702.907
188.702.907
18.880.922
18.880.922
328.873.327
328.873.327
16.642.129
16.642.129
1.175.363.247
1.175.363.247
1.728.462.532
1.728.462.532
Tahsisi
(Bin $)
(Bin $)
25.670
25.670
2.151
2.151
59.844
59.844
846
846
484.987
484.987
573.498
573.498
(Ki i)
5.811
5.811
1.236
1.236
11.677
11.677
612
612
38.056
38.056
57.392
57.392
Verileri.
Verileri.
Tablo: 8b-01.01.1990-30.04.2005 Tarihleri Aras nda Ayd n ve
Tablo: 8b-01.01.1990-30.04.2005 Tarihleri Aras nda Ayd n ve
llerde Ula t rma Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin Da
llerde Ula t rma Sekt r ne Verilen Yat r m Te vik Belgelerinin Da
l
l
Ayd n
Ayd n
Denizli
Denizli
zmir
zmir
Manisa
Manisa
Mu la
Mu la
Toplam
Toplam
Belge
Belge
Adedi
Adedi
49
49
59
59
275
275
50
50
47
47
480
480
Toplam
Toplam
Yat r m
Yat r m
(YTL)
(YTL)
29.201.029
29.201.029
36.522.085
36.522.085
1.135.002.451
1.135.002.451
33.119.622
33.119.622
86.126.556
86.126.556
1.319.971.743
1.319.971.743
Kaynak: Hazine M ste arl
Kaynak: Hazine M ste arl
Sabit
D viz
Sabit
D viz
Yat r m
Tahsisi
Yat r m
Tahsisi
(YTL)
(Bin $)
(YTL)
(Bin $)
29.198.529
32.512
29.198.529
32.512
36.427.691
15.402
36.427.691
15.402
1.134.847.135 822.093
1.134.847.135 822.093
33.112.532
46.144
33.112.532
46.144
86.107.840 125.963
86.107.840 125.963
1.319.693.727 1.042.114
1.319.693.727 1.042.114
Kom u
Kom u
lm
lm
stihdam
stihdam
(Ki i)
(Ki i)
3.034
3.034
2.642
2.642
9.581
9.581
2.701
2.701
2.456
2.456
20.414
20.414
Verileri.
Verileri.
Aydın ve komşu illere verilen tarım, turizm, denizcilik kredileri karşılaştıTablo:9a-Yİzmir
llartarım
Baz nda
Ayd kredilerinde
n ve Kom u birinci
llerinde
Turizm
Sektbazında
r ne
rıldığında,
sektörü
sıradadır.
Yıllar
Tablo:9a-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Turizm Sekt r ne
bakıldığında
Aydın tarım kredileri açısından genellikle üçüncü ve
dördüncü
Verilen Krediler
Mil
yar TL.
Verilen Krediler
Milyar TL.
sırada olup, 2004 yılında 5 il içinde ikinci sıraya yükselmiştir. Aydın’a tarım
‹ller/Y›llar
1996
19971998-1999-2000
1998 1999 2000
2001 artıştan
2002 2003
2004
alanında
verilen
krediler
yıllarındaki
sonra düşüşe
‹ller/Y›llar
1996
1997 1998 1999 2000
2001 2002 2003
2004
geçmiş
ve
2004’te
tekrar
artmıştır.
Turizm
kredileri
açısından,
Aydın’a
veriAyd›n
990 1.009 1.204 2.759 2.758 2.909 2.218 1.409 187
990
1.009
1.2042001’e
2.759kadar
2.758artmış
2.909ve2.218
187
lenAyd›n
kredi miktarı
1996
yılından
daha 1.409
sonra düşmeyeDenizli
başlamıştır. Manisa
turizm
kredisi432
hiç almamıştır.
yılları
ara6
6
377
2
1 1997-2000
0
0
0
Denizli
6
377
432 kredilerinden
2
1
0
0 Aydın’ı
0
sında
Muğla iline6 göre daha
fazla turizm
yararlanan
‹zmiryılından sonra
311 Muğla
475 yüksek
385 2.268
3.371 geçmiştir.
815 1.669
813 1.450
2001
bir miktarla
Denizli’ye
verilen
‹zmir
311
475
385 2.268
3.371 815 1.669
813 1.450
turizm kredi miktarı da çok azdır. İzmir hariç, turizm kredileri açısından Ay0
0
0
0
0
0
0
0
Manisa
0
dın
ve Muğla çekişen
iki0il kent 0görünümü
0 sergilemektedir.
0
0
0Denizcilik
0 sektö0
Manisa
0
rüne
verilen krediler
yılı hariç
denecek
(Tablo
Mu¤la
1.830 ise
7892002511
1.854yok
2.205
3.293 kadar
4.064azdır
3.702
3.7669aMu¤la
1.830
789
511 1.854 2.205 3.293 4.064 3.702 3.766
9b-9c).
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Tar m Sekt r 107
ne
Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Tar m Sekt r ne
Verilen Krediler
Milyar TL.
Verilen Krediler
Milyar TL.
Kaynak: Hazine M ste arl
Verileri.
Tablo:9a-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Turizm Sekt r ne
Verilen Krediler
Milyar TL.
Tablo:9a-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u llerinde Turizm Sekt r ne
2001 2002
1999
1998n ve
1996Baz1997
‹ller/Y›llar
Tablo:9a-Y
llar
nda Ayd
Kom 2000
u llerinde
Turizm2003
Sekt
ne
Verilen
Krediler
Milya2004
rr TL.
Verilen Krediler
Milyar TL.
187
1.409 2004
2.218 2003
2.758 2.909
2.759 2000
990 1.009
Ayd›n
‹ller/Y›llar
1996
1997 1.204
1998 1999
2001 2002
‹ller/Y›llar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
0
0 187
0 1.409
1 2.218
2 2.909
432 2.758
377 2.759
6 1.204
Denizli
Ayd›n
9906 1.009
Ayd›n
990 1.009 1.204 2.759 2.758 2.909 2.218 1.409 187
‹zmir
311
475
385
Denizli
6
6
377 2.268
432 3.3712 815
1 1.6690 8130 1.4500
Denizli
6
6
377
432
2
1
0
0
0
0
0
0 2.268
0 3.371
0 815
0 1.669
0 813
0 1.450
0
Manisa
‹zmir
311
475
385
‹zmir
311
475
385 2.268 3.371 815 1.669 813 1.450
Mu¤la
1.830
789
511
0
0 1.854
0 2.2050 3.2930 4.0640 3.702
0 3.766
0
Manisa
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Manisa
leri
Kaynak:
Bankalar
i Veri1.854
Mu¤la T rkiye
1.830
789Birli511
2.205 3.293 4.064 3.702 3.766
Mu¤la
1.830
789
511 1.854 2.205 3.293 4.064 3.702 3.766
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
Verilen Krediler
Tablo:9b-Y llar Baz nda Ayd n ve Kom u
‹ller/ 1996
1997
1998Ayd1999
Tablo:9b-Y
llar
Baz nda
n ve 2000
Kom u
Verilen Krediler
Y›llar Krediler
Verilen
‹ller/ 1996 1997 1998 1999 2000
5.532 1997
8.570 19.009
Ayd›n 1996
2000
1999 39.845
1998 27.636
‹ller/
Y›llar
Denizli 5.098 8.880 14.614 22.356 31.507
Y›llar
llerinde Tar m Sekt r ne
Milyar TL.
llerinde Tar m Sekt r ne
2001
2002Tar 2003
2004ne
llerinde
m Sekt
MilyarrTL.
Milyar TL.
2004
2001 2002 2003
55.630
15.156 2004
9.401 2003
15.643 2002
2001
8.961
Ayd›n
5.532 8.570 19.009 27.636 39.845 15.643
‹zmir 15.176
64.974 162.226
Ayd›n
5.532 46.349
8.570 19.009
27.636 294.191
39.845 350.751
15.643
Denizli 5.098 8.880 14.614 22.356 31.507
8.961
64.076 21.368
36.676 22.356
48.426 31.507
Manisa 11.044
Denizli
5.098 21.817
8.880 14.614
8.961
‹zmir 15.176 46.349 64.974 162.226 294.191 350.751
3.842 46.349
6.440 64.974
12.004 162.226
18.126 294.191
25.670 350.751
8.045
Mu¤la 15.176
‹zmir
Manisa 11.044 21.817 36.676 48.426 64.076 21.368
Kaynak:
T rkiye
Bankalar
Birli 48.426
i Verileri64.076 21.368
Manisa 11.044
21.817
36.676
Mu¤la 3.842 6.440 12.004 18.126 25.670
8.045
Mu¤la 3.842 6.440 12.004 18.126 25.670
8.045
Kaynak: T rkiye
Bankalar
Birli i
ydrilneri ve Kom u
A Ve
llar
Baz nda
Tablo:9c-Y
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
Sekt r ne Verilen Krediler
5.918 8.101
9.401 15.156
357.136
9.401 532.650
15.156
5.918 8.101
10.895
5.918 16.749
8.101
357.136 532.650
5.298 532.650
7.071
357.136
10.895 16.749
10.895 16.749
5.298 7.071
5.298 7.071
llerinde Denizcilik
Milyar TL.
Tablo:9c-Y
A yd 1999
n ve 2000
Kom u2001llerinde
2002
1997nda1998
1996 Baz
‹ller/Y›llar llar
Tablo:9c-Y
llar Baz
nda A yd n ve Kom u llerinde
Sekt r ne Verilen
Krediler
0 4.728
0
0
0
0
0 Krediler
Ayd›nr ne Verilen
Sekt
‹ller/Y›llar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0 19970 19980 19990 20000 20010 2002
4.285
Denizli
‹ller/Y›llar
1996
Ayd›n
0
0
0
0
0
0 4.728
‹zmir
Ayd›n
0
0
0
0
0
0 17.624
4.728
Denizli
0
0
0
0
0
0 4.285
Manisa
7.561
Denizli
0
0
0
0
0
0 4.285
‹zmir
0
0
0
0
0
0 17.624
3.263
Mu¤la
‹zmir
0
0
0
0
0
0 17.624
Manisa
0
0
0
0
0
0 7.561
Kaynak:
Manisa T rkiye 0Bankalar 0Birli i0Verileri 0
0
0 7.561
Mu¤la
0
0
0
0
0
0 3.263
Mu¤la
0
0
0
0
0
0 3.263
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
108
Kaynak: T rkiye Bankalar Birli i Verileri
35.938
55.630
378.903
55.630
35.938
53.339
35.938
378.903
27.090
378.903
53.339
53.339
27.090
27.090
Denizcilik
2004
2003
Denizcilik
Milyar TL.
0ar TL.0
Mily
2003 2004
20030 20040
0
0
26
0
0
0
0
0
0
0
26
0
260
0
0
0
0
0
0
0
0
109
Tesis
84
299
294
52
48
353
1.130
Yat r m Belgeli
%
Yatak
7,4
28.488
26,5
84.661
26,0
58.929
4,6
12.251
4,2
7.731
31,2
50.543
100,0
242.603
Tesis
292
559
388
132
103
766
2.240
letme Belgeli
%
Yatak
13,0
50.699
25,0
163.468
17,3
66.287
5,9
23.891
4,6
21.965
34,2
94.387
100,0
420.967
26.052
Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl
1.113
54
Mu la
8.700
449
zmir
Manisa
1.281
4.204
182
Denizli
13.763
Oda
606
Tesis
Belediye Belgeli
Ayd n
ller
Web Sayfas
58.007
2.782
18.883
9.088
29.901
Yatak
letmeler
Tablo:11-Ayd n ve Kom u llerinde Belediye
Belgeli letmeler (2003 y l )
%
11,7
34,9
24,3
5,0
3,2
20,8
100,0
letmelerinin Ba l ca Turistik Merkezlere G re Da l m (2003)
Kaynak: Turizm Yat r mc lar Derne i Web Sayfas .
ller
stanbul
Antalya
Mu la
zmir
Ayd n
Di er
Toplam
Tablo:10-Belgeli Turizm
%
12,1
38,9
15,8
5,7
5,2
22,4
100,0
294
26,0
58.929
24,3
388
17,3
66.287
52
4,6
12.251
5,0
132
5,9
23.891
48
4,2
7.731
3,2
103
4,6
21.965
353
31,2
50.543
20,8
766
34,2
94.387
Belgeli işletmelerin başlıca turistik merkezlere göre dağılımı ele alındı1.130ğında; 2003
100,0 yılı verilerine
242.603göre, İstanbul,
100,0 Antalya,
2.240
100,0
420.967
Muğla, İzmir’den sonra
Aydın
5.ciDerne
sıradadır.
Toplam
Turizm Yat r
mc lar
i Web Sayfas
. 242.603 turistik yatırım belgeli yatağın % 3,2’si;
toplam 420.967 turistik işletme belgeli yatağın %5,2’si Aydın’da yer almakTablo:11-Ayd n ve Kom u llerinde Belediye
tadır (Tablo 10). 2003 yılı verilerine göre; belediye belgeli işletmelerin tesis,
Belgeliaçısından,
letmelerAydın
(2003 komşu
y l ) illerle karşılaştırıldığında ikinci
oda, yatak sayıları
sırada bulunmaktadır
(Tablo Belediye
11).
ller
Belgeli letmeler
2005 yılı Aydın İl Kültür ve
Turizm Müdürlüğü
verilerine
Tesis
Oda
Yatakgöre, turizm işletme belgeli tesis
sayısı
111,
yatak
sayısı
22.836’dır.
Turistik
Ayd n
606
13.763
29.901 yatırım belgeli olup işletmeye açılmış durumdaki 22 tesiste 3.015 yatak, turistik yatırım
Denizli
182
4.204
9.088
belgeli toplam 28 tesiste 5.839 yatak mevcuttur. Bu tesis ve yatağın yoğunzmir ilçe Kuşadası’dır.
449
8.700 belgeli
18.883
luk olarak bulunduğu
Belediye
tesis sayısı 625, yatak sayısı ise Manisa
29.038’dir (Tablo5412). Aydın’da
daha
çok
Kuşadası ve Di1.281
2.782
dim’de yoğun olarak
yer
alan
toplam
95.896
ikinci
konut
bulunmaktadır(TabMu la
1.113
26.052
58.007
lo 13). 5 il içinde acenta sayısı açısından 3.cü sırada olan Aydın’da (Tablo
Kaynak:
K lt r ve Kültür
Turizm ve
Bakanl
Sayfas
14a), 7.6.2005
tarihi itibariyle
TurizmWeb
Bakanlığı’ndan
belgeli 184
seyahat acentesi bulunmaktadır. Acentanın en fazla olduğu ilçe de Kuşadası’dır (Tablo 14b).
Tablo:12-Ayd n’da K lt r ve Turizm Bakanl ’ndan Belgeli Yat r m
ve letme Belgeli Tesisler ile Belediye Belgeli Tesisler (2005 Yl)
A) K LT R VE TUR ZM BAKANLI I’NDAN
LETME BELGEL TES SLER
YER
TES S ADED
AYDIN/MERKEZ
YATAK ADED
8
361
KU ADASI
71
17.220
D D M
27
4.967
NAZ LL
3
176
SULTANH SAR
1
112
K
1
---
111
22.836
K
TO P L A M
B) K LT R VE TUR ZM BAKANLI I’NDAN YATIRIM BELGEL
O L U P,
LETMEYE A IK TES SLER
YER
AYDIN MERKEZ
TES S ADED
YATAK ADED
1
169
KU ADASI
15
2.448
D D M
110
KARACASU
3
308
1
46
1
20
S KE
YER
TES S ADED
AYDIN MERKEZ
KU ADASI
YATAK ADED
1
169
15
2.448
D D M
3
308
KARACASU
1
46
S KE
1
20
1
24
22
3.015
NE
TO P L A M
C) K LT R VE TUR ZM BAKANLI I’NDAN
YATIRIM BELGEL TES SLER
YER
TES S ADED
YATAK ADED
KU ADASI
14
3.679
D D M
12
2.122
1
18
NC RL OVA
KUYUCAK
TO P L A M
D) BELED YE DENET M NDEK
YER
1
20
28
5.839
BELGEL
TES SLER
TES S ADED
AYDIN/MERKEZ
YATAK ADED
9
313
KU ADASI
423
17.108
D D M
175
10.989
NAZ LL
4
S U LTANH SAR
1
10
S KE
8
351
KARACASU
1
22
NC RL OVA
1
28
2
72
NE
K
K
TO P L A M
120
1
25
625
29.038
Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
Verileri.
Turistik işletme belgeli tesis sayısı açısından turistik merkezler arasında
ilk
beşe
giren, komşu illeriyle karşılaştırıldığında belediye belgeli tesis sayı- Ayd n’da kinci Konutlar n Da l m
sı açısından ikinci sırada yer alan Aydın’da 61.000’ne yakın yatak kapasiteBELDESSöke-Didim
TEK yolu
KATLI
A PAgünlük
R T M A 2500
N DU
B L E K Sziyaretçi
TR ve
PLEKS
si dışında,
üzerinde
kişi/gün
250
adet/gün
çadır-kamp
kapasiteli
Tavşanburnu
Orman
kampı
ve
25
bungalovSI
-------------------17.462
20.557
-----------lu Davutlar (Kuşadası) Gençlik kampı da mevcuttur.
SI
D AVUTLAR
60
800
11.675
-----------SI
G ZEL AMLI
111
TO P
3
1
-----------
120
3.198
------------
-----------
1.000
12.000
17.000
------------
3
AKB K
-----------
--------------
11.900
100
1
-----------
KARPUZLU
--------------
-----------
1
3.198
------------
------------
Ayd n
ller
147+21=168
(A Grubu
+AG Grubu)
A Grubu
7
B Grubu
9
C Grubu
S E YA H AT A C E N TALARININ
184
TO P L A M
SAYISI
Tablo:14a-Ayd n’da ve Kom u llerde Bulunan Seyahat Acentalar n n Say s
Verileri.
--------------
100
11.900
12.000
1.000
23
------------
17.000
120
------------
-----------
11.675
800
------------
TR PLEKS
60
20.557
DUBLEKS
17.462
A PA R T M A N
Verileri.
29.038
25
72
28
22
-----------
TEK KATLI
Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
TO P L A M
AKB K
D D M
G ZEL AMLI
KU ADASI
-----------
D AVUTLAR
KU ADASI
D D M
----------
BELDES
KU ADASI
L ES
625
1
2
Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
TO P L A M
K
NE
1
NC RL OVA
K
1
KARACASU
Tablo: 13- Ayd n’da kinci Konutlar n Da l m
112
95.896
24
12.000
30.000
3.318
12.535
38.019
TO P L A M
Ayd n li K lt rlv
lerTurizm M d rl
VerilSEYA
eri. H AT A C E N TALARININ
A Grubu
B Grubu
C Grubu
SAYISI
TO P L A M
Ayd n
147+21=168
Tablo:14a-Ayd(An’da
ve Kom u llerde 7Bulunan Seyahat
n Say s
9 Acentalar n 184
Grubu
+AG Grubu)
ller
SEYA H AT A C E N TALARININ
SAYISI
Denizli
17
2
1
20
A Grubu
B Grubu
C Grubu
TO P L A M
zmir
253
7
37
297
Ayd n
147+21=168
Manisa
8
39
11
184
7
(A Grubu
497
10
12
Mu la
+AG475
Grubu)
Denizli T rsab’ n17Web Sayfas ve Ayd2n li K lt r ve Turizm
1
Kaynak:
M d rl
zmir
Manisa
Mu la
20
Verileri.
253
7
37
297
8
-
3
11
475
12
10
497
Kaynak: T rsab’ n Web Sayfas ve Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
Tablo:14b-Ayd n’da Seyahat
Verileri.
letmelerinin l elere G re Da l m
(7.6.2005 Tarihi tibariyle)
Ku adas
A Grubu
AG Grubu
B Grubu
C Grubu
18
7
9
112
146
Tablo:14b-Ayd n’da Seyahat letmelerinin l elere G re Da l m
Didim
A Grubu AG Grubu
B Grubu
C Grubu
(7.6.2005 Tarihi tibariyle)
32
30
2
B Grubu
C Grubu
A Grubu AG Grubu
Ku adas
A Grubu AG Grubu
Ayd n
18
7
9
112
146
1
5
6
Didim
A Grubu AG Grubu
B Grubu
C Grubu
Toplam
32
30
2
9
7
21
147
184
A Grubu AG Grubu
Ayd n
Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
Verileri.
1
5
6
Kültür
ve
Turizm
Bakanlığından
belgeli
5 adet yat işletmesinde 205 yat
Toplam
ve 1.454 yatak adedi bulunmaktadır. Kruvaziyer ve yat işletmeleri açısından
21
184 deniz kapısı147
Aydın’ın
olan Kuşadası’ndaki
marina 7mavi bayrağa9sahiptir.
Kuşadası
limanı
turizmMaçısından
İstanbul’dan
sonra en yoğun liKaynak: Ay
d n lkruvaziyer
i K lt r ve Turizm
d rl
Ve
rileri.
Tablo:15-Y llar Baz nda Ku adas ’na Gelen Gemi, Motor ve Yat Say lar
man olarak gösterilmektedir. Büyük tonajlı yolcu gemilerinin, kruvaziyer gemilerinin,
yatların veGEM
teknelerin yanaştığı
M O TO R Kuşadası’nı
YAT G Rkruvaziyer
YAT gezi
IKI düYILLAR
zenleyen firmalar programlarında yer vermektedirler (İçöz&Tavmergen:
341
340
634
807
1998
1998; 94). Yıllar bazında Kuşadası limanına gelen yat, gemi, motor sayısı
1999görülmektedir.
560
790
463
864
tablo 15’te
Tablo:15-Y llar Baz nda Ku adas ’na Gelen Gemi, Motor ve Yat Say lar
2000
679
677
461
771
2001
YILLAR
662
GEM
M O625
TO R
YAT475
G R
YAT839IKI
2002
1998
312
807
691
634
466
341
831
340
2003
1999
333
560
700
790
299
463
316
864
2004
2000
348
679
782
677
313
461
294
771
113
Tablo:15-Y llar Baz nda Ku adas ’na Gelen Gemi, Motor ve Yat Say lar
YILLAR
GEM
M O TO R
YAT G R
YAT IKI
1998
807
634
341
340
1999
560
790
463
864
2000
679
677
461
771
2001
662
625
475
839
2002
312
691
466
831
2003
333
700
299
316
2004
348
782
313
294
2005 (8ayl k)
277
465
223
210
Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
Verileri.
3-Aydın İli’nin Sosyo-Ekonomik Verileri Çerçevesinde Bu İle Olan İç
ve Dış Turizm Talebinin Değerlendirilmesi
Aydın ilinin ve ilçelerinin bölge turizminden aldığı pay oldukça fazladır.
Büyük Menderes vadisinde tarihin en eski devirlerinden beri birçok uygarlıklara sahne olmuş Aydın ili antik kentleriyle, tarımı, koylarıyla turizm potansiyeli açısından son derece zengindir. Deniz, termal, gençlik, kültür, sanat,
eko-turizm ilin önemli potansiyelini sergilemektedir. Türkiye’ye gelen turistlerin başlıca turistik merkezlere göre dağılımına göz atıldığında, Antalya, İstanbul, Muğla, İzmir’den sonra Aydın beşinci sırada gelmektedir. İlk beşin
içine giren Aydın’ın 2002 yılındaki payı % 1,5; 2003’te % 2,0; 2004’te % 1,5
olmuştur (Tablo 16).
Tablo:16 Türkiye'ye Gelen Turistlerin Başlıca Turistik Merkezlere
Göre Dağılımı
İller
2002
Antalya 4.747.581
İstanbul 2.705.848
Muğla
1.938.156
İzmir
650.554
Aydın
200.137
Diğer
3.013.752
Toplam 13.256.028
%
2003
35,8 4.682.104
20,4 3.148.266
14,6 1.998.559
4,9
534.880
1,5
275.336
22,7 3.390.413
100,0 14.029.558
%
2004
33,4 6.047.246
22,4 3.473.185
14,3 2.526.407
3,8
764.658
2,0
257.774
24,2 4.448.340
100,0 17.517.610
Kaynak: Turizm Yatırımcıları Derneği Web Sayfası.
114
%
34,5
19,8
14,4
4,4
1,5
25,4
100,0
13.256.028
100,0 14.029.558
100,0 17.517.610
-
432.518
-
1.089.202
Denizli
zmir
Manisa
Mu la
-
33.611
-
1.653.291
Denizli
zmir
Manisa
Mu la
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Ayd n
-
Tren
Hava
ller
Kara
2003
-
-
-
-
Y llar
-
-
-
-
-
-
Ayd n
-
Tren
Hava
ller
Kara
2000
Y llar
Toplam
-
-
-
481.617 562.824
-
-
Hava
Toplam
-
-
-
Hava
-
-
-
-
-
-
Kara
-
-
-
-
-
Kara
-
-
-
-
Tren
2004
-
-
-
-
-
Tren
Toplam
63
-
-
621.589 597.176
-
-
Hava
Toplam
-
95
-
Hava
-
445.627 2.526.407 1.239.658
-
130.072 764.658 379.239
-
257.774 257.774
Deniz
287.546 1.327.128 1.690.115
-
58.765
-
448.599 448.599
Deniz
-
-
-
-
-
Kara
-
-
-
-
-
Kara
100,0
-
-
-
-
-
Tren
2005
-
-
-
-
-
Tren
2002
Tablo:18- Ku adas Deniz Hudut Kap s na G n birlik Gelen T rk ve
Web sayfas .
345.268 1.998.559 2.080.780
-
501.269 534.880 634.586
-
275.336 275.336
Deniz
262.543 1.351.745 1.039.582
-
49.099
-
422.741 422.741
Deniz
2001
Tablo:17- Giri Kap lar na G re Ayd n ve Kom u llere Gelen Yabanc Say lar
Kaynak: Turizm Yat r mc lar Derne i W eb Sayfas .
Toplam
Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl
115
-
650.554
63
200.137
Toplam
-
442.796
95
167.470
Toplam
225.798 1.465.456
-
63.557
-
167.470
Deniz
248.041 1.938.156
-
53.378
-
200.137
Deniz
2000
Hava
-
432.518
-
Kara
Tren
2001
Deniz
Toplam
Hava
Kara
Tren
2002
Deniz
Toplam
Hava
Kara
Tren
Giriş
kapılarına
yabancı
sayıları
da,- Muğ--göre gelen
-karşılaştırıldığında
63
la 1.ci; İzmir 2.ci; Aydın 3.cü sıradadır. Deniz yoluyla Aydın’a giriş yapanla- rın sayısı
49.099
481.617
58.765
- tek-2002’de
düşüş562.824
gösterdikten
sonra
2003’te621.589
artmış597.176
ve 2004’te
- rar düşmüştür
- (Tablo
- 17). -
200.137
-
248.041
-
-
422.741 422.741
-
-
-
448.599 448.599
-
-
-
İl-genelinde
4 müzesi,
8’i düzenlenmiş
açık toplam
21 ören
262.543 1.351.745
1.039.582
- ziyarete
287.546 1.327.128
1.690.115
- ye-ri mevcuttur. Aydın, Yörük Ali Efe, Aphrodisias ve Milet Müzeleri ve Aphrodisias, Nyssa, Magnezya, Alinda, Milet, Alabanda, Didim, Priene ören yerleri2003
ziyarete açık müzeler (Milet Müzesi
hariç) ve ören yerleridir. Arkeolojik,
2004
2005
tarihsel, kentsel sit alanları, sivil mimarlık örnekleri, anıt yapılar ve anıt
Hava Karaağaçlar
Tren gibi
Deniz
Toplam700Hava
Kara tescilli
Tren taşınmaz
Deniz Toplam
Hava
Kara
Tren
yaklaşık
civarında
kültür varlığının
olması
bir
açık 275.336
hava müzesi
niteliği
kazandırmaktadır
- Aydın’a
275.336
257.774 257.774(Aydın
- Valiliği
- web sayfası). Meryem Ana Kilisesini ziyaret etmek için deniz yoluyla gelenler
95
Kuşadası limanından Selçuk ilçesine geçmektedirler. Bu nedenle, inanç tu33.611
- rizmi-açısından
501.269 Kuşadası
534.880 634.586
130.072
764.658 379.239
limanı birinci uğrak
konumundadır.
.089.202
- turistlerin
- çok sık
- olarak
- uğradığı
- limanına
- gelenlerin
Yabancı
Kuşadası
bakıldığında,
yılındaki
düşüşten
sonra
artışın
tekrar başladı.653.291 - sayısına
345.268
1.998.559 1991
2.080.780
445.627
2.526.407
1.239.658
ğı, 1999 ve 2002 yıllarında da azalma gösterip tekrar artmaya başladığını
K lt r ve Turizm
Web sayfas .Ortalama olarak yılda 250-300.000 yabancı turistabloBakanl
18’de görmekteyiz.
tin Kuşadası’na geldiğini ve yıllar bazında genelde bir artışın olduğunu söyleyebiliriz. Tablo 18’deki rakamların çok azı Türklere ait olup; çoğunluk yabancı turistlerden oluşmaktadır.
-
Deniz
-
Tablo:18- Ku adas Deniz Hudut Kap s na G n birlik Gelen T rk ve
Yabanc Turist Say s
116
Y llar
G n birlik
1988
210.508
1989
218.360
1990
224.184
1991
99.009
1992
203.000
1993
226.527
1994
242.563
1995
245.616
1996
250.199
1997
300.521
1998
346.234
1999
261.762
2000
393.432
2001
419.659
2002
164.304
53.378
-
Deniz
167.470
63.557
-
225.798
1990
1997
1991
1998
224.184
300.521
99.009
346.234
1992
1999
1993
2000
203.000
261.762
226.527
393.432
1994
2001
1995
2002
242.563
419.659
245.616
164.304
1996
2003
1997
2004
250.199
247.939
300.521
227.230
346.234
1998 ustos)
2005 (Ocak-A
195.477
Kaynak: Ayd n 1999
li K lt r ve Turizm M d rl
Verileri. 261.762
2000
393.432
Kuşadası’nda
denizyolu ile gerçekleşen turizm kruvaziyer
419.659 ve yat turizmi2001
dir. Yatlarla gelen yabancılar çoğunlukla Amerikalı, İngiliz, Alman, Yunanlı
2002
164.304
ve Kanadalı’dır. Yunanistan’a uğrayarak Kuşadası’na gelen yabancı bandıTablo:19Ku 2003
adas
Hudutveya
Kap s
ndan
-ilçekekonomisine
Yapan T rkralı
yatlar transit
olarakDeniz
uğramakta
1-2
günGiri
kalıp247.939
canYabanc
Turist Say s
lılık getirmektedirler.
gemiler; yüzlerce kişiyi
taşıyabilecek yolcu
227.230
2004 Kruvaziyer
kapasiteleri,
büyük tonajlı
yapıları, izledikleri güzergahları
ile önemli bir tu2005 (Ocak-A
ustos)
195.477
Yllar
Giri
k
rizm çeşidine hizmet vermektedirler (İçöz&Tavmergen: 1998; 95). KuşadaAyd1988
n likışlama
K lt r ve imkanı
Turizm sağladığından
M d38.788
rl
VerileriTürkiye’de
.
sıKaynak:
limanı yatlara
önemli
40.894bir yere
sahiptir. Kuşadası yat turizmi talebi dış turizme hitap etmekte olup, iç turizm
1989
37.494
38.554
talebi canlı değildir. Kuşadası deniz-hudut kapısından giriş çıkış yapan Türk
ve yabancı turist
1990sayısı tablo 19’da görülmektedir.
48.233
48.614
1991
31.161
Tablo:19- Ku
adas Deniz Hudut Kap
s ndan Giri - k
Yabanc
Turist
Say
s
1992
47.150
Yl
l
a
r
Giri
1993
36.034
28.750
Yapan T rk38.709
k
30.717
1988
1994
1989
1995
38.788
26.933
37.494
31.379
40.894
21.364
38.554
27.447
1990
1996
1991
1997
48.233
41.264
31.161
46.999
48.614
37.798
28.750
44.561
1992
1998
1993
1999
47.150
47.519
36.034
24.163
38.709
43.095
30.717
21.634
1994
2000
1995
2001
26.933
31.436
31.379
33.166
21.364
29.122
27.447
35.337
1996
2002
1997
2003
41.264
37.371
46.999
32.493
37.798
38.783
44.561
35.187
47.519
34.974
24.163
28.589
43.095
40.183
21.634
29.607
d31.436
rl
Verileri.
29.122
1998
2004
1999 ustos)
2005 (Ocak-A
Kaynak: Ayd2000
n li K lt r ve Turizm M
117
1996
Yl
lar
1997
1988
41.264
Giri
46.999
38.788
37.798
k
44.561
40.894
1998
1989
1999
1990
47.519
37.494
24.163
48.233
43.095
38.554
21.634
48.614
2000
1991
2001
1992
31.436
31.161
33.166
47.150
29.122
28.750
35.337
38.709
2002
1993
2003
1994
37.371
36.034
32.493
26.933
38.783
30.717
35.187
21.364
2004
1995
34.974
31.379
28.589
41.264
40.183
27.447
29.607
37.798
2005 (Ocak-A
1996
ustos)
rl
Verileri.
n li K lt r ve Turizm M d46.999
Kaynak: Ayd1997
44.561
Kuşadası1998
limanı Türkiye’nin kruvaziyer
girişlerinde
en
önemli limanı
43.095
47.519
olup; kruvaziyer gemi sayısında yıllar bazında önemli farklılıklar vardır. Kru24.163
21.634
vaziyer yolcu1999
sayısı açısından, ülkemize
gelen toplam kruvaziyer
turistlerin
yaklaşık yarısına
hizmet
vermektedir.
1995-2001
yılları
arasında
gelen
ge2000
31.436
29.122
mi
sayısında
artış
olmasa
bile,
yolcu
sayısı
%
50
artmıştır.
Gemi
kapasiteTablo:20a- Ayd n’da M zeleri Ziyaret Eden Ki i Say s ve Elde Edilen Gelir
33.166
35.337 turizm
leri büyümüş2001
ve yolcu sayısında artış
olmuştur. Dış aktif kruvaziyer
Gelir
(TL)
Ziyaret
i Say
s
Y llar % 80 oranında
talebini yaklaşık
İstanbul
ve
Kuşadası
limanı
sağlamaktadır.
2002
37.371
38.783
(İncekara&Yılmaz:
Ekim 2002; 58). 50.226
2000
61.121.550.000
35.187
32.493
2003
Güneş-deniz-kum
ağırlıklı
tatillerin,
kruvaziyer
ve
yat
turizminin önemli
50.739
109.495.000.000
2001
merkezi olan2004
Aydın’ın müzelerini ve34.974
ören yerlerini ziyaret edenlerin
40.183 sayısı
2002gelir yadsınmayacak50.771
80.238.500.000
ve elde edilen
kadar fazladır (Tablo
20 a ve 20 b).
28.589
29.607
2005 (Ocak-A ustos)
146.574verilerine göre;
208.714.121.724
Aydın İl2003
Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Kuşadası Turizm
Kaynak: Ay
d n li K lt r ve
Turizm Mederek
d rl bilgi
Veril
eri. yerli-yabancı turist sayıDanışma
Müdürlüğü’ne
müracaat
alan
87.470
228.961.000.000
2004
sı 2004 yılında 39.197 ve 2005 yılının ilk 8 ayında 34.468 kişidir. Milliyetle77.671.500.000
56.839Amerikalı, Belçikalı,
s)
rine2005(Ocak-May
göre ele alındığında,
Fransız, İngiliz,
Hollandalı turistlerin sıralamada ön planda olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, Aydın’ı
Not: 2000-2001 y llar nda ziyaret edilen m zeler Aphrodisias, Ayd n,
ziyaret eden yabancı turistlerin çoğunluğu A.B.D. ve AB kökenlidir.
Milet m zelerini ve 2002-2003-2004-2005 y llar nda ziyaret edilen m zelEden Ki iY Say
ve Efe
EldeEvi
Edilen
Gelir
Ayd n’da
Tablo:20ave AyZiyaret
d n Yenipazar
r ks Ali
m zelerini
AydMnzeleri
e
r Aphrodisias,
kapsamaktad r. Te hir-tanzim-onar m nedeni ile Ayd n M zesi 2000Y llar
Ziyaret i Say s
Gelir (TL)
2001-2002 y llar nda ve 2003 Nisan ay n n sonuna kadar ziyarete kapal
50.226a lm t r.Te61.121.550.000
2000
hir-tanzim-onar m
kal p; 2003
y l n n May s ay nda ziyarete
nedeni ile2001
Milet M zesi de 2000 y l50.739
n n Aral k ay nda
ziyarete kapanm
109.495.000.000
olup; yeniden a lmas konusunda al malar s rmektedir.
2002
80.238.500.000
rl
Verileri.
Kaynak: Ay
d n li K lt r ve Turizm M d50.771
2003
146.574
208.714.121.724
2004
87.470
228.961.000.000
2005(Ocak-May s)
56.839
77.671.500.000
Not: 2000-2001 y llar nda ziyaret edilen m zeler Aphrodisias, Ayd n,
118
Tablo:20b-Ayd
n’ve
n 2002-2003-2004-2005
ren Yerlerinin Ziyaret
i Say
ve Eldeedilen
EdilenmGelir
Milet m zelerini
y llar
ndas ziyaret
zelY
r
k
Ali
Efe
Evi
m
zelerini
Yenipazar
d
n
Ay
n
ve
er Aphrodisias,
Ayd
Y llar
Ziyaret i Say s
Gelir (TL)
Milet m zelerini ve 2002-2003-2004-2005 y llar nda ziyaret edilen m zel2004 Ayd n ve Ayd n Yenipazar
87.470 Y r k Ali
228.961.000.000
Efe Evi m zelerini
er Aphrodisias,
n M zesi 2000m nedeni ile Ayd
kapsamaktad
r. Tes)hir-tanzim-onar56.839
2005(Ocak-May
77.671.500.000
2001-2002 y llar nda ve 2003 Nisan ay n n sonuna kadar ziyarete kapal
Ayd n,
Aphrodisias,
Not:
edilen
m zeler
hir-tanzim-onar
m
kal p;2000-2001
2003 y l nynllar
May nda
s ay ziyaret
nda ziyarete
a lm
t r.Te
Milet
m
zelerini
ve
2002-2003-2004-2005
y
llar
nda
ziyaret
edilen
m zelnedeni ile Milet M zesi de 2000 y l n n Aral k ay nda ziyarete kapanm
Y rs krmektedir.
Ali Efe Evi m zelerini
Ayd n Yenipazar
n vekonusunda
eolup;
r Aphrodisias,
yeniden aAyd
lmas
al malar
hir-tanzim-onar
m
nedeni
ile
Te
kapsamaktad
r.
Verileri. Ayd n M zesi 2000Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
2001-2002 y llar nda ve 2003 Nisan ay n n sonuna kadar ziyarete kapal
kal p; 2003 y l n n May s ay nda ziyarete a lm t r.Te hir-tanzim-onar m
nedeni ile Milet M zesi de 2000 y l n n Aral k ay nda ziyarete kapanm
olup; yeniden a lmas konusunda al malar s rmektedir.
Kaynak: Ayd n li K lt r ve Turizm M d rl
Verileri.
Tablo:20b-Ayd n’ n ren Yerlerinin Ziyaret i Say s ve Elde Edilen Gelir
Y llar
2000
Ziyaret i Say s
345.425
Gelir (TL)
424.146.200.000
2001 n’ n ren Yerlerinin
468.940
Tablo:20b-Ayd
Ziyaret i Say s 914.133.900.000
ve Elde Edilen Gelir
2002
426.691
1.220.320.500.000
Y llar
Ziyaret i Say s
Gelir (TL)
665.192.800.000
494.035
2003
345.425
424.146.200.000
2000
574.164.000.000
285.192
2004
2001
468.940
914.133.900.000
2005(Ocak-May s)
126.412
207.475.500.000
2002
426.691
1.220.320.500.000
Not: ren2003
yerleri Aphrodisias, Nyssa,
Alinda, Alabanda,
Magnesia, Milet,
665.192.800.000
494.035
Priene, Didim’i kapsamaktad r.
574.164.000.000
2004
Kaynak: Ay
d n l K lt r ve Turizm M285.192
d rl
Verileri.
2005(Ocak-May
s)
126.412
Turistik
işletme belgeli
tesislerde
kalan yabancı ve207.475.500.000
yerli turistlerin konaklama
ve
geceleme
sayılarına
göz
atıldığında,
Aydın
ve
illeri
içinde
Not: ren yerleri Aphrodisias, Nyssa, Alinda, Alabanda, komşu
Magnesia,
Milet,
Muğla
konaklama
ve
geceleme
sayıları
açısından
birinci
sıradadır.
Aydın’da
Priene, Didim’i kapsamaktad r.
yabancı
daha Mfazla
Kaynak:turist
Ayd nyerli
l K turistten
lt r ve Turizm
d rlturizm
Verbelgeli
ileri. tesislerde konaklamakta ve geceleme yapmaktadır. Yabancıların ortalama kalış süresi 4,5 gün;
yerli turistlerin 2,5 gündür. Yabancı turistlerin gerçekleştirdiği ortalama doluluk oranı % 35- % 40 civarında seyrederken; yerli turistlerin turistik işletme
belgeli tesislerde gerçekleştirdikleri ortalama doluluk oranı ise %9-10 civarındadır (Tablo 21).
Belediye belgeli tesislerdeki konaklama ve geceleme sayıları ele alındığında; 2002 yılı hariç Muğla yine birinci sıradadır. 2003-2004 yıllarında konaklayan ve geceleme yapan yerli turist sayısı yabancı turistlerden yüksektir. Ortalama olarak 3-4 gün kalan yabancı turistlerin gerçekleştirdikleri doluluk oranları % 10 civarındadır. Yerli turistler ise 1-2 gün kalmakta olup, %
10-15 civarında ortalama doluluk oranı sağlamaktadırlar (Tablo 22).
119
120
567.546 1.022.450 1.730.557 1.046.713 2.777.270
454.904
1.294.206
Mu¤la
34.491
7.673
523.831
49.038
266.076
56.711
789.907
zmir
44.900
328.818
57.383
804.111
4,9
45.769
8.151
60.763
68.914
5,3
2,3
2,4
1,4
1,9
1,5
2,5
Yerli
4,4
1,5
2,5
1,2
4,2
Toplam
5,1
1,9
2,7
1,2
4,0
Toplam
4,5
1,6
2,7
1,2
3,8
8,71
17,04
15,51
16,19
10,39
46,90
51,17
19,71
41,15
48,05
9,45
15,72
18,20
19,09
9,66
51,23
20,10
40,06
46,69
47,68
Yerli Toplam
42,96
2,70
23,99
25,26
39,95
Yabanc›
9,24
20,12
20,48
16,61
8,52
52,19
22,82
44,47
41,87
48,47
Yerli Toplam
Doluluk Oranlar› %
41,77
4,37
21,87
27,60
38,02
Yabanc›
Doluluk Oranlar› %
42,46
2,67
25,64
31,87
36,51
Yerli Toplam
Doluluk Oranlar› %
Yabanc›
Tablo:22- Ayd n ve Kom u llerinde Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabanc ve Yerli
2005
S resi ve Doluluk Oranlar
Turistlerin Konaklama ve Geceleme Say lar , Ortalama Kal
Web sayfas
1.389.634 655.475 2.045.109 7.327.942 1.575.404 8.903.346
42.167
3,5
3.602
2,6
1,6
1,9
1,6
2,5
Yerli
Ortalama Kal›fl Süresi
Yabanc›
484.636 781.711 1.266.347 1.705.011 1.455.900 3.160.911
303.759
485.469 2.762.106
Toplam
6,5
4,1
3,8
1,1
1,1
462.062
Yerli
Geceleme Say›s›
Yabanc›
662.613 2.276.637
Toplam
638.516
Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl
Mu la
12.483
475.293
4,8
765.821
467.300 195.313
Yerli
Kifli Say›s›
433.580 204.936
Yabanc›
Ayd n
Manisa
30.386
650.960
959.973 553.593 1.513.566 6.267.153 1.418.549 7.685.702
27.321
Denizli
‹ller
Konaklayan
2004
Mu¤la
3.065
378.505 624.716 1.003.221 1.452.459 1.208.517 2.660.976
‹zmir
Manisa
440.446 210.514
527.161 2.601.030
2,6
1,6
1,8
1,5
2,4
Toplam
Ortalama Kal›fl Süresi
5,2
2,2
3,8
1,1
4,6
Toplam Yabanc›
Denizli
647.843 2.073.869
Yerli
Geceleme Say›s›
Yabanc›
433.167 214.676
Toplam
Ayd›n
Yerli
Yabanc›
Kifli Say›s›
524.582 1.818.788 6.770.069 1.388.821 8.158.890
31.059
654.019
‹ller
Konaklayan
2003
3.432
Manisa
‹zmir
179.790
578.450 2.611.292
474.229
682.434 2.032.842
Yerli
Ortalama Kal›fl Süresi
Toplam Yabanc›
Denizli
242.210
Yerli
Geceleme Say›s›
Yabanc›
440.224
Toplam
Ayd›n
Yerli
Kifli Say›s›
Yabanc›
‹ller
Konaklayan
Tablo:21- Ayd n ve Kom u llerinde Turistik Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabanc ve Yerli Turistlerin
Konaklama, Geceleme Say lar , Ortalama Kal
S resi ve Doluluk Oranlar 2002
2002
10.
9.
7.
8.
5.
6.
4.
2.
3.
1.
DI
Tabl
121
5,3
2,4
4,4
42,96
9,24
Yerli
82.039
81.838
zmir
Mu la
183.278
491.873
183.580
781.151
184.695
548.272 2.730.788
264.193
Yerli
Toplam
66.599 317.452
212
211.641
244.961
148.063
547.524
56.544
148.275
75.165
301.505
Yerli
92.282
702 207.642
118.976 654.461
265.135
208.344
773.437
357.417
statistikleri.
2,7
1,8
1,5
1,1
2,0
Yerli
5,4
2,2
3,7
1,1
7,9
2,3
1,5
1,9
1,4
2,0
Yerli
Ortalama Kal
4,9
1,6
3,0
1,0
4,1
Toplam Yabanc
735.878 994.223 1.730.101
Yabanc
Geceleme Say s
2,1
2,2
1,8
1,4
1,6
Ortalama Kal
Toplam Yabanc
428.553 396.719 825.272 2.299.095 894.797 3.193.892
318 141.997 142.315
31.880 351.982 383.862
250.853
Yerli
692.893 1.099.226 1.792.119
Yabanc
Geceleme Say s
3,0
1,5
2,0
1,5
3,7
Yerli
Ortalama Kal
Toplam Yabanc
789.824 1.651.637 1.198.470 2.850.107
93.239 492.330 585.569
Yabanc
Ki i Say s
340.119 449.705
81.527
430.636
81.396
71.639 358.997
131
293.805
Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl
Mu la
Manisa
zmir
Denizli
Ayd n
Konaklayan
2004
Toplam
728.535
53.710
240.095
Yerli
Denizli
Yabanc
Ki i Say s
168.265 560.270
Manisa
302
289.278
120.502
Yerli
519.387 820.655 1.340.042 1.541.600 1.688.992 3.230.592
201
Yabanc
Geceleme Say s
943.746 2.182.516
125.518
415.519
46.386
Toplam
144.174 271.345
79.132
591.825 351.921
Yabanc
Ki i Say s
Ayd n
Konaklayan
2003
Mu la
Manisa
zmir
Denizli
Ayd n
Konaklayan
3,9
1,5
2,0
1,1
3,0
Toplam
S resi
3,6
1,8
1,8
1,0
2,5
Toplam
S resi
2,4
2,2
1,9
1,5
2,9
Toplam
S resi
52,19
20,25
27,44
13,16
6,42
7,80
38,74
27,49
20,90
18,48
38,87
Yerli Toplam
14,63
22,05
16,96
5,37
34,79
22,08
23,52
28,63
27,19
Yerli Toplam
16,68
28,86
0,10
3,80
25,79
11,52
Yabanc
11,23
30,90
20,89
8,97
15,57
Yerli
40,09
31,01
24,69
34,76
27,09
Toplam
Doluluk Oranlar %
20,16
0,03
6,56
23,26
10,51
Yabanc
Doluluk Oranlar %
18,49
0,05
7,74
12,06
31,07
Yabanc
Doluluk Oranlar %
Tablo:22- Ayd n ve Kom u llerinde Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Yabanc ve Yerli
2005
Turistlerin Konaklama ve Geceleme Say lar , Ortalama Kal
S resi ve Doluluk Oranlar
Web sayfas
1.389.634 655.475 2.045.109 7.327.942 1.575.404 8.903.346
Kaynak: K lt r ve Turizm Bakanl
Mu la
Bu ta
(www
5.
4.
3.
2.
TEH
1.
10.
9.
7.
8.
Konaklama işletmelerinin doluluk oranlarının en yüksek olduğu dönemler Mayıs-Ekim ayları arasıdır. Temmuz-Ağustos-Eylül ayları ise en yoğun
dönemlerdir. Yaz aylarında turistik ilçelerdeki tesislerin doluluk oranları
%80’lere ulaşmaktadır.
Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkında 6’sı endemik,
804 bitki türü, 28 çeşit memeli, 27 çeşit sürüngen, 250 kuş türü ve çok sayıda deniz canlısı yaşamaktadır. Bir çok antik kenti, Rum ve Türk mimarisinin en güzel örneklerini sergileyen Doğanbey Köyünü, Karina’yı, Hagior Antozios Manastırını, Zeus Mağarasını bünyesinde barındıran Milli Parkın mavi bayraklı koylarını 2003 yılında yerli ve yabancı 500.000 kişi ziyaret etmiştir. Ziyaretçiler deniz sporları, doğa yürüyüşü, kaya tırmanışı, dağ bisikleti,
foto safari, manzara izleme, olta balıkçılığı, kuş gözleme, botanik turları
yapmaktadırlar (Aydın Valiliği: Ocak 2005; 6).
4.Bölgesel Kalkınma Stratejileri İçinde Aydın’da Geliştirilebilecek
Turizm Çeşitleri
Beş Yıllık Kalkınma Planları ekonomik ve sektörel yatırımları yönlendirmeyi hedeflemekte olup; mekana ve bölgeye ilişkin etkinlik açısından sınırlı kalmaktadır. Sektörel teşvik yerine proje esasına dayalı bir teşvik sistemi
ve kobilere ağırlık veren bir mekanizma daha yararlı olabilir. Günümüzde
kalkınma için ulusal yenilik sistemi ve bilgiye dayalı ekonomi sistemi gerekmektedir. Türkiye’nin uzun dönemde istikrarlı bir kalkınma hızına ulaşması
ve rekabet gücünü arttırabilmesi için teknolojik yeniliklere ağırlık vermesi
zorunludur. Böylece araştırma-geliştirme yatırımları, kobiler, projeler daha
rahatlıkla teşvik edilebilir (Türkiye Kalkınma Bankası: Temmuz 2003; 73-7480-81).
Günümüz kalkınma planları çerçevesinde bölgelere baktığımızda, Ege
bölgesinin gelişme düzeyi açısından ikinci sırada olup; Marmara Bölgesinden sonra sektörel paylar yönünden de Ege’nin ikinci sırayı aldığını görmekteyiz. M.Ö.5000 yıl önce kurulan, tarihini doğasını ve verimli topraklarını turizmin hizmetine 40 yıl önce sunmaya başlayan ve ülkemizin ilk turistik
merkezlerinden Aydın günümüzde turizm açısından bazı sorunlarla boğuşmaktadır. Aydın’ın turizm talebini sınırlayan problemlerin başında altyapı
eksikliği, çevre kirliliği, çarpık yapılaşma, ikinci konutlar ve ulaşım gelmektedir. Ege bölgesinin hızla gelişen illerinden Aydın; insan kaynağı, doğal ve
kültürel zenginlikleri, yeraltı ve yerüstü kaynakları, tarımsal üretim, sanayi
gibi tüm unsurlarını, sahip olduğu tüm potansiyelini kendi öz kaynakları ile
harekete geçirmiştir. İklimi, coğrafi konumu, topoğrafik yapısı, ekolojik-organik ve polikültür tarıma elverişli toprakları ile 81 il arasında 22.sırada yer
alan Aydın’ı ilk 10 içine sokmak hedeflenmektedir. Aydın’ın ekonomik açıdan istenilen yerde olamamasının nedenleri arasında tarıma dayalı yapılan122
manın ön planda tutulması, organize sanayi bölgelerinin geç kurulması, aile şirketi kavramının ağırlık basması sayılmaktadır. Çok ortaklı şirketler kurmak yerine, Kuşadası, Didim, Akbük ve İzmir’de menkul ve gayrimenkul
rantçılığı tercih edilmiştir (Baştuğ: 2000; 64). Tarımdan elde edilen gelirin
yüksek olması ve sermaye birikiminin gayrimenkullere akması sanayileşmeyi kısıtlayan etkenlerdir. İzmir-Denizli-Muğla arasında önemli bir yol kavşağında bulunan Aydın İli hammadde zenginliği, genç ve eğitimli işgücü,
jeo-termal ve diğer doğal kaynakları ve karayollarına, demiryoluna, havaalanına ve limanlara ulaşımı ile tarıma dayalı sanayiyi geliştirebilecek konumdadır. Türkiye’nin en eski özel bankası Milli Aydın Bankası bugün Aydınlıların elinde olsaydı, Aydın’ın ekonomik, ticari, sosyal hayatında farklı bir
düzeyde olabilirdi görüşünü savunanlar da bulunmaktadır (Bekçioğlu: Nisan
2004; 8). Aydın’ı komşu ili Denizli ile karşılaştırdığımızda, doğal kaynaklar,
merkeze yakınlık, coğrafi kolaylık, insan sermayesi gibi birçok etken Aydın’ın lehine olmasına rağmen, Denizli’nin son 15 yılda göstermiş olduğu
performans çizgisi çok yüksektir. Her ne kadar bu fark Aydın’ın tarıma; Denizli’nin imalata verdiği ağırlıkla açıklanmasına ve Aydın’ın tarımın rantından yararlandığı söylenmesine rağmen, bazı noktalar kurumsalcılık yaklaşımı çerçevesinde kültürel değerler ve yerleşik kişisel ilişkiler ile açıklanabilir. Bu yaklaşıma göre, Denizli’li işadamlarının daha plancı, örgütçü ve fırsatları değerlendiren bireyler olduğu ve bu iradeci bireylerin yabancılarla
daha fazla ilişki kurmaları sonucu güçlü iş bağlantıları yaptıkları, sosyal ve
ekonomik örgütlenmelere daha çabuk uyum sağladıkları ortaya çıkmaktadır
(Gülcan&Aldemir: Mart 2004; 220 ve 229). Ancak, son yıllarda Aydın’da kalkınma hareketlerini hızlandırmak amacıyla örgütlenme çalışmalarına başlanmış ve “Aydın Güçbirliği” oluşturulmuştur. Böylece, faktörler ve yatırımlar
tarafından yönlendirilme aşamasında bulunan Aydın’ın rekabetçi gelişmişliği zaman içinde daha örgütlü ve planlı bir yapıya kavuşacaktır (Bekçioğlu;
Nisan 2004;7). Rekabetçi bir kentin karakteristikleri içinde yer alan a)ekonomik çeşitlilik b)kalifiye işgücü miktarı c)rekabete dayalı iş çevresi d)araştırma ve yenilik e)kentsel yaşanabilirlik, yaşam kalitesi gibi unsurlar açısından
(Şenlier&Eryılmaz: Mart 2004; 236) Aydın ilini günümüze kadar süregelen
bölgesel kalkınma politikaları ile birlikte ele aldığımızda; Aydın’da rekabete
dayalı iş çevresinin atılımlar yapma aşamasında olduğunu ve kentsel yaşanabilirlik/yaşam kalitesi olgularına yönelik faaliyetlere ağırlık verildiğini söyleyebiliriz.
Gelişim bileşenleri içinde yer alan ulaşım, iletişim, enerji, sermaye, hammadde, teknoloji, işgücü açısından Aydın’ın yatırım ortamı irdelendiğinde;
Aydın iletişim, sermaye, teknoloji konularında yeterli iken, ulaşım, enerji,
hammadde ve işgücü noktalarında kısmen yetersizliklere sahiptir (Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı 2001; 84). Konaklama işletmeleri açısından önemli gelişmeler kaydedilmiş olmasına rağmen, ulaşım ve altyapı sorunları bulun123
maktadır. Karayolu ulaşımının yetersizliklerinin giderilmesi, deniz ve havayolu ulaşım imkanları arttırılmalıdır. Turizm ve ticarete endeksli sektörlerden
elde edilen kazancın bireysel yatırımlara değil; örgütlü yatırımlara yönlendirilmesi gerekmektedir. Bunun dışında jeo-termal enerji geliştirilmeli, Büyük
Menderes ovasının kirliliği engellenmeli, Bafa Gölü Tabiat Parkı master planı, Karina Mevkii ile eski Doğanbey Köyünün koruma amaçlı imar planları
yapılmalı, turizme girdi sağlayan yan endüstrilere önem verilerek pazarlama
tanıtma çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Yat turizmi desteklenmeli, teşvikler
arttırılmalı, bürokratik işlemler azaltılmalıdır. Doğuş Holding tarafından yapişlet-devret modeli ile inşa edilmekte olan 400 yat bağlamalı ve 150 yat çekek kapasiteli Didim yat limanının verimliliği iyice araştırılıp hizmete sokulmalıdır(Turizm Yatırımcıları Derneği Web Sayfası). Didim Çevre Koruma
Projesi, Kuşadası Kuşatak Projeleri gerçekleştirilmeli ve Valilik tarafından
yürütülen Kuşadası ve Didim İlçeleri Turizm Sorunlarını Giderme Projesine
daha çok ağırlık verilmelidir (Azazi: Ekim 2003; 72). Kuşadası kruvaziyer turizm açısından önemli bir turistik ürün olarak değerlendirilip, liman hizmetleri ve altyapı çalışmaları belli bir master planı çerçevesinde ele alınmalıdır.
1989 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile turizm merkezi ilan edilen Kuşadası’na deniz yolundan giriş yapan yabancılar kruvaziyer gemilerle, Sisam
adasından yatlarla gelmektedirler. Efes/Meryemana Evi ile Didim/Priene/Mileti gezen liman çıkışlı yolculara, Kuşadası konaklamalı olmak üzere beş
veya yedi günlük kültür turizmi rotası aşağıdaki gibi gerçekleştirilebilir (Akyüz Levi&Bahtiyar: 2001; 376):
- Kuşadası, Kalamaki, Karine,
- Efes, Şirince,
- Meryemana, Tralles, Nyssa, Aphrodisias,
- Priene, Milet, Didim, Bafa Gölü, Heraklia,
- Claros, Teos, Metropolis,
- Selçuk, Tire, Ödemiş, Birgi. Böylece Efes/Meryemana, Priene, Milet
ağırlıklı geziler, konaklamalı ve uzun süreli kültür turizmine dönüştürüldüğünde kitle turizmine destek sağlayan ek ürün olmaktan çıkabilir.
Ayrıca, çok önemli bir ören yeri olan Aphrodisias antik kenti 2-3 günlük Pamukkale turlarında ya da 7-10 günlük Anadolu turlarında 1-2 saatlik ziyaret edilen bir uğrak yeri olmaktan yıllardan beri kurtulamamaktadır. Tur otobüslerinin Geyre ve Karacasu’ya uğramadan Denizli -Pamukkale’ye geçmeleri yöre halkının turizmin ekonomik katkılarından
yararlanamamalarına sebep olmaktadır (Akgül:2005;167).Geyre ve
Karacasu’nun tüm doğal ve kültürel kaynakları bir bütün olarak değerlendirilip, alternatif turizm çeşitlerine ağırlık verilerek turistlerin bölgede
kalış süresini uzatmak gerekmektedir. Yöresel el sanatlarının geliştirilip, turistlere satılması konusunda da yöre halkı desteklenmelidir.
124
Kuşadası’ndaki temel sorun doğal çevrenin yanlış kullanılmasındandır.
Turizm faaliyetlerinin yüksek ekonomik getirisi buna neden olmuştur. İlçede
nüfusun artmasıyla birlikte, çarpık ve plansız yapılaşma hem konaklama işletmelerinin; hem de Kuşadası-Davutlar-Güzelçamlı yöresindeki ikinci konutların çoğalması sonucu ortaya çıkmıştır (Öner&Uncu: 2001; 9). Yapılan
bir çalışmada, ilçe sakinlerinin turizmin ekonomik boyutunu destekledikleri;
ancak doğal hayat, çevre, toplumsal değerler, ekolojik denge, gelir dağılımı,
hayat pahalılığı, belediye ve devlet hizmetleri açısından turizmi olumsuz
buldukları ortaya konmuştur (Tatoğlu&Erdal&Özgür&Azaklı: 2001; 529). Yabancı turistlerin Kuşadası’nı tercih sebepleri arasında %32,86’lık oranla disko-bar imkanları, %31,43’lük oranla tarihsel-kültürel zenginlikler, %31,43’lük
oranla geleneksel eğlenceler, %20’lik oranla doğal güzellikler gelmektedir
(Yıldız: 2001: 568). Yapılan bir başka çalışmada, Kuşadası’nın yerli halkının turizmin taşıma kapasitesinin doygunluk noktasına ulaştığını algıladıkları, işlerinin zor olduğunu düşündükleri ve turizmin ekonomik-sosyal yararlarının kendilerine getiri sağlaması istedikleri anlaşılmıştır (Rızaoğlu: 12-14
Aralık 1997; 182).
Kuşadası Ticaret Odası tarafından hazırlatılmış Kuşadası Yerel Ekonomik Araştırması’nda ilçenin turizm açısından güçlü-zayıf yönleri ile fırsat
ve tehditleri şu şekilde belirtilmektedir (Kuşadası Ticaret Odası&KOSGEB
Aydın İşletme Geliştirme Merkez Müdürlüğü&EGEUS: Ocak 2005; 239242):
A-GÜÇLÜ YÖNLERİ
* Kuşadası dünya genelinde tanınmış bir destinasyondur.
* İlçede tecrübeli sermaye grupları, konaklama tesis sahipleri mevcuttur.
* Sermaye birikimi mevcuttur.
* Kuşadası ilçesi kendisine has ve tanınmış bir yolcu gemisi limanına
sahiptir.
* Ulaşım imkanları son derece uygundur.
* İlçe doğal güzelliklerin yanı sıra, pek çok tarihi, dini, kültürel, arkeolojik değerlere sahiptir.
* İlçenin iklimi yaz-kış turizm faaliyetlerine müsaittir.
* İlçede pek çok sektörün temsilcisi Kuşadası’nın problemleri konusunda önemli derecede bilinçlenmiş olup, çözüm aramaktadırlar.
* Yabancıların ikinci konutlara ilgisi artmıştır.
* İlçe farklı turizm etkinliklerinin gerçekleştirilmesi yönünden uygun ve
müsaittir.
* Avrupa Birliği’ne üye olma sürecinde turistik beldelerin dolayısıyla Ku-
125
şadası’nın da yatırımcı çekme potansiyeli artmıştır.
* Yunan adaları ile sürekli irtibat bulunmaktadır.
* Turizm ve Otelcilik alanında eğitim veren ciddi bir Yüksek Okul bulunmaktadır.
* Yöreyi seven ve bölgeye ilgi duyan kişi ve kurumlar vardır.
B-ZAYIF YÖNLERİ
* Konaklama tesislerinin çoğu eskidir, köklü bir bakım ve onarıma ihtiyaç
vardır.
* Gerek ülke genelinde, gerekse uluslararası platformda yeterince etkili
tanıtım yapılamamıştır.
* Kişisel çıkar ve çatışmalar yaşanmaktadır.
* Çarpık yapılaşma ve betonlaşma yoğundur ve artmaktadır.
* Doğal ve kültürel varlıklar ile deniz sahilleri iyi korunamamaktadır.
* Taklit ürün satışı devam etmektedir.
* Seyyar ürün satışı devam etmekte ve önüne geçilememektedir.
* Genelde kısa vadeli düşünce ve kar elde etme eğilimi vardır.
* Turizm sektöründe hizmet gören personel yeterince bilinçli olmayıp,
gerekli yetkinliğe sahip değildir, eğitim yetersizliği vardır.
* Kent kirliliğine yönelik çalışmalar tam olarak geliştirilememiştir.
* Zincir ve/veya marka konaklama tesisleri yoktur.
* İlçenin kent kimliğini belirleyecek ve sembol olabilecek bir marka yaratılamamış olup, turizm ürününün tarifi iyi yapılamamıştır.
* Art niyetli kişiler tarafından turistlerin aldatılması sonucu uluslararası
platformda kötü reklam olunması turizmi zedelemektedir.
* Turizm potansiyeli iyi kullanılamamış, yazlık sitelere mahkum olunmuştur.
* İlçenin problemlerinin çözümünde gecikme olduğundan sermaye ve
yatırımcı gruplar başka merkezlere yönelmektedir.
* İlçede halen ‘her şey dahil’ sistem geçerlidir.
* Her yeni destinasyon rekabeti hızlandırmakta olup; Kuşadası ilçesinin
sorunların çözümünde kurumlar arasında işbirliği eksikliği gözlenmektedir.
* Konaklama tesislerinde KDV oranları yüksektir ve KOBİ olarak değerlendirilmemektedirler.
126
C-FIRSATLAR
* Alternatif turizm arayışları hızla artmaktadır.
* Ülke genelinde turizm hareketleri canlanma içersindedir.
* Kişisel çıkarların bir kenara bırakılarak, ülke çıkarlarının kabul görmesi bir kazançtır.
* Avrupa Birliği süreci içerisinde pek çok yenilik yapma imkanının doğması mümkün olup; yapılacak yeni tanımlamalarla konaklama işletmelerinin KOBİ statüsünde değerlendirilmesi olasılığı mevcuttur.
* Yunan adaları ile ilişkiler güçlendirilebilir.
* KDV oranlarının düşürülmesi beklenmektedir.
* Dünya genelinde toplam turizm hareketlerinin her geçen yıl artarak devam etmesi beklenmektedir.
* Ulusal kalkınma plan ve stratejilerinde turizm sektörüne önem verildiği ve bu sektörün gelişimi için tedbirler alınacağı belirtilmektedir.
* Kruvaziyer ve yat turizmi açısından Kuşadası için henüz keşfedilmemiş bir turist potansiyeli mevcuttur.
* Amerika kıtası ve Uzakdoğu pazarı henüz değerlendirilmemiştir.
* Yabancıların mülk edinmesi önem arz etmektedir.
* Yerel Yönetimler yasasındaki değişiklikler olumlu katkılar sağlayabilir.
* İlçede ortak yatırımlar yapma girişimleri konusunda somut adımlar atılması sevindiricidir.
D-TEHDİTLER
* Her geçen gün ciddi rakipler ortaya çıkmakta ve rekabet artmaktadır.
* Altyapı sorunlarının aciliyeti vardır.
* Ulusal ve uluslararası tur operatörlerinin ve yatırımcılarının faaliyetlerini başka alan ve bölgelere kaydırma olasılığı vardır.
* Kruvaziyer turizmi açısından rakipler çoğalmakta, hatta bölgesel destekler sağlanmaktadır.
* Marka ve/veya zincir oteller ile konaklama tesislerinin ilgisi azalmaktadır.
* Turistik tesislerin bakım, onarım ve tadilatı yapılmazsa, konaklama tesisleri ihtiyaca cevap verme özelliğini yitirecektir.
* Uluslararası terör devam ettiği sürece turizm talebinin azalması söz
konusu olacaktır.
127
* Uzun vadeli planlama çalışmalarının yapılmaması en önemli eksikliklerdendir.
Dilek yarımadası ve Pamucak ormanlarına yakın, rekreasyon klimatolojisi açısından önemli iklimsel verilere sahip Kuşadası’nın tarihi evleri Efes
Gelişim Projesi çerçevesinde korunmalı ve finanse edilmelidir. Doğal kaynakların ve çevrenin kirliliği giderildikten sonra, uygulamadan sorumlu yeni
bir örgütsel yapı kurulmalıdır. Stratejik çevre değerleme sisteminin Kuşadası kıyı bölgesine uygulanması sürdürülebilir gelişmenin sağlanması açısından zorunludur. KUŞATAK projesi gibi çok kapsamlı projelerin, sıvı atık yönetimi master planlarının devreye sokulması gerekmektedir.
Koruma-kullanma dengesi içinde, kültürel mirasın değerlendirmesi
önemli bir koşuldur. Kuşadası Kaleiçi’nin geçmişteki kimliğini koruyarak restore edilmesi, şehir merkezine yakın Neopolis antik kentinin kazı çalışmalarının bitirilip turizm amaçlı kullanıma açılması, Hıristiyan dünyası için önemli Kurşunlu Manastırının inanç turizmi açısından değerlendirilmesi, Belediye
Müzesinin kurulması bu yapılacaklar arasında en önemlilerindendir (Gürdal: 2001; 519 ve 521). Kuşadası ve çevresi, golf, kır, termal, trekking, av,
gençlik, yat, spor vs. turizmine elverişli olduğundan, alternatif turizm çeşitleri açısından alt-üstyapı yatırımları gerçekleştirilmelidir. İkinci konutlar yaz
ve mevsim dışı kullanımlar açısından değerlendirilebilir. Tüm sitenin bir
apart otel hale dönüştürülerek kullanıma sunulması veya seyahat işletmeleri ile anlaşarak isteyen yazlık sahiplerinin evlerini komisyon karşılığı ya da
işletme hakkı ile kiraya vermesi düşünülebilir (Özgür: 2001; 565). Tarımsal
değeri önemli olan alanların koruma altına alınması sağlanmalıdır. Kuşadası’nda Denizcilik Yüksek Okulu’nun kurulması, Üniversiteye bağlı bir Yunanistan Araştırma Merkezinin kurulması yöreye farklı bir renklilik katacaktır
(Bekçioğlu: Nisan 2004:8)
Türkiye’nin uluslararası kongre turizminden aldığı payı artırmak için, Türsab Kuşadası, Bodrum, Marmaris ve Fethiye’de kongre merkezlerinin kurulmasına yönelik bir proje başlatmıştır. Bu projelerden ilk olarak Kuşadası seçilmiş ve 2001’de Türsab, Kuşadası Belediye Başkanlığı, Kuşadası Ticaret
Odası, Tusan Turizm Sanayi gibi 15 kurucudan oluşan Kuşadası Kongre
Merkezi Ticaret A.Ş. (Komer) adı ile bir şirket kurulmuştur. Bu merkezin
4000 kapasiteli balo salonu, 2500 ve 600 kişilik iki oditoryumu, 6 adet toplantı ve seminer salonlarıyla 7-8 bin kişiye hizmet vermesi tasarlanmıştır
(Ünlü Yücel: Ağustos 2002; 2-3). Haziran 2005 tarihinde temel atma töreni
yapılan, yaklaşık 30 milyon dolara malolacak ve 1 milyon 100 bin metrekarelik bir alanı kapsayacak Kuşadası Kongre Merkezinin 2007 Ekim ayında
bitmesi ve Mart ayında teslim edilmesi planlanmaktadır (Yapı Endüstri Merkezi Web Sayfası). Aydın’da halen 18 salon ile 5 yıldızlı otellerin, 15 salon
ile 4 yıldızlı otellerin, 8 salon ile 3 yıldızlı otellerin ve 8 salon ile diğer konak128
lama işletmelerinin toplam 9.750 kapasiteli 49 salon bulunmaktadır (Ünlü
Yücel: Ağustos 2002; 2-3).
Kuşadası Ticaret Odasının turizmi geliştirme önerileri içinde yer alan turistik yörelerde tüketici hakem heyetlerinin en üst dereceli bürokratın başkanlığında toplanıp, tüketici ile ilgili özel ihtisas mahkemelerinin kurulması
ve yöresel turistik tanıtma fonunun oluşturulması düşünceleri hayata geçirilmelidir (Kuşadası Ticaret Odası: 28 Temmuz 1999; 4). Kuşadası turistik
merkezinin günümüzde ulaştığı durgunluk evresinden kurtulması gerekmektedir. Özellikle flora-fauna açısından zengin ve Avrupa Flora Genetik
Rezervleri tarafından tescil edilmiş bir alan olan Dilek Yarımadası Büyük
Menderes Delta Milli Parkı kırsal turizm açısından değerlendirilmelidir. Kaynakların taşıma kapasitesi göz önüne alınarak, alternatif turizm çeşitlerine
yönelik fiziksel planlamalar yapılmalı ve özel ilgi turistlerini çekme amaçlı
pazarlama politikaları gerçekleştirilmelidir (Tanrısevdi&Çavuş: Bahar 2003;
19 ve 21).Kuşadası Ticaret Odası, Avrupa Birliği Sivil Toplum Örgütlerini
Güçlendirme Programı çerçevesinde Valencia Ticaret Odası ile Turizm yörelerinde yerel kalkınma projesi hazırlanmış olup; bu çalışma içinde yer alan
öneriler Kuşadası’nın turizm geleceğini belirlemede ve sorunların en aza indirgemede yol gösterici niteliktedir (Kuşadası Chamber of Commerce: December 2002; xix 2). Ayrıca, Adnan Menderes Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu tarafından 2023 yılında “Nasıl Bir Kuşadası”
arzu edildiğini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilen Kuşadası 2023 Vizyon Çalıştayı’nın ardından ekonomik, yönetim, işletmecilik, çevre, eğitim,
toplumsal anlayış çerçevesinde ortaya çıkan sonuçlar, bu destinasyonun
geleceğini belirleme açısından sevindirici noktalardır (Türk Oda Geliştirme
Programı-II: Eylül 2005).
Aydın’da geliştirilebilecek turizm çeşitleri şu şekilde sıralanabilir
(Turizm Bakanlığı: t.y; 410-433 arası):
- Dağ ve Doğa Yürüyüşü: Beş Parmak Dağları (Antik Latmos) Yürüyüşü Programı ve Dilek Yarımadası Milli Parkı Yürüyüş Programı,
- Yayla Turizmi: Paşa, Karacasu, Madran Yaylaları,
- Bisiklet Turizmi: Güzelçamlı-Dilek Yarımadası ile Didim-Akbük arası,
Büyük Menderes Vadisi,
- Mağara Turizmi: Sırtlanini ve Arslanlı Mağaraları,
- Kamp ve Karavan Turizmi: Tavşanburnu Orman Kampı, Dilek Yarımadası, Yenihisar, Davutlar,
- Sportif Olta Balıkçılığı: Bafa Gölü,
- Sualtı Dalış Turizmi: Dilek Yarımadası, Karina, Büyük Menderes,
129
- Kuş Gözetleme Turizmi: Bafa Gölü, Büyük Menderes Deltası,
- Bitki İnceleme Turizmi: Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası
Milli Parkı,
- Kültür Turizmi: Müzeler, Antik Kentler, Tarihi Eserler,
- Termal Turizm: Jeo-termal enerji kaynaklı bölgelerde termal alanlar,
- Deniz-Kıyı-Yat-Kruvaziyer Turizmi: Kuşadası, Didim,
- Av Turizmi: Bozdoğan Alamut Köyü,
- Rüzgar Sörfü: Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı,
- Kongre Turizmi: 4-5 yıldızlı otellerin ve tatil köylerinin kongre salonları,
- İnanç/İpek Yolu Turizmi: Efes’e ve Meryemana’ya yakınlık ve Hanlar/Kervansaraylar
- Folklor turizmi: Festivaller, Deve Güreşleri. (Aydın yöresine özgü
renkli ve seyirlik deve güreşleri doğru, egzotik ve estetik yönleriyle tanıtıldığı takdirde turizme olumlu katkılar sağlayabilir (Çivi: Kasım 1995;
128). Deve güreşleri için yapılan organizasyonlar gelir elde etmek
amacı ile eğitim, kültür, sağlık, spor, sosyal amaç güden dernekler tarafından yapılmaktadır.)
Aydın’da kültür, tarih, deniz, yat, eko, gençlik turizmi açısından çok zengin bir potansiyel vardır. Ancak çarpık yapılaşma, çevre sorunları, ulaşım
sorunlarının giderilmesi birincil önceliklerdendir. Spor, kongre, eko turizm
çeşitleri ivedilikle canlandırılmalıdır. Kuşadası’na yönelik dört projenin hayata geçirilmesi konusunda adımlar atıldığının görülmesi son derece önemlidir (Öztürk: Mayıs 2005;4-5):
a- Sahilleri kirlilikten kurtaracak tasfiye merkezinin kurulmasını içeren
KUŞATAK Projesi,
b- Ege Bölgesi’nin en büyük Kongre Merkezi’nin kurulması,
c- Kongre Merkezini tamamlayacak olan 1200 yataklı süper bir lüks
otel,
d- Kuşadası’ndan başlayarak ören yerlerine ulaşımı sağlayacak Link
Yol Projesi (Güzergahlar Efes, Aydın, Tralles, Nyssa, Karacasu, Yenipazar, Pamukkale, Dalama, Adnan Menderes Çiftliği, Çine olarak
tasarlanmıştır).
Ticareti, turizmi, Kuşadası’na gelen turistler için Türkiye’nin ikinci önemli deniz kapısı olan Kuşadası limanıyla, Dilek Yarımadası ile ve il toprakları-
130
nın % 49,3’ünü oluşturan tarımsal üretimi ile Aydın gelecek vadeden bir ildir. Ancak tüm sektörlerin birlikte gelişimini ve kentsel rekabet üstünlüklerinin sergilenmesini sağlamak için, sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin uygulanması ve yeni bölgesel politikalara ağırlık verilmesi gereklidir. Özellikle
Kuşadası yöresinin fiziksel, ekolojik-ekonomik-toplumsal taşıma kapasitesinin yeniden düzenlenme aşamasında, bölgesel kamu-özel-sivil kuruluşların
temsilcilerinin yer aldığı yerel ölçekli bir planlamanın şart olduğu anlaşılmaktadır.
5-Aydın İlinin Turizm Potansiyeline Yönelik “(SWOT) ÜZFT (Üstünlük, Zayıflık, Fırsatlar, Tehditler)” Analizi
Günümüzdeki teknolojik gelişmeler akabinde özellikle üretim ile çalışma
şartlarında yaşanan iyileşmeler sonucunda insanların boş zamanları artmış
ve dolayısıyla turizm hareketlerine yönelişte de önemli ivmeler yaşanmaya
başlamıştır. Turizm hareketlerinde yaşanan bu gelişim trendi, tüm dünyada
olduğu gibi ülkemizde de yeni turizm alanlarının ve cazibe merkezlerinin daha fazla gündeme gelmesine neden olmaktadır. Bu bağlamda, Aydın’ın sahip olduğu tüm turistik değerlerini turizm pazarına sunabilmesi ve bu pazardan hak ettiği payı alabilmesi için planlanabilecek stratejileri belirlemek
amacıyla hazırladığımız bu çalışma kapsamında gözlem ve yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilerek, Aydın’ın sahip olduğu turizm potansiyeline yönelik ÜZFT (SWOT) analizi yapılmıştır.
Stratejik planlama ve yönetimin en önemli konularından birisi olan,
ÜZFT (SWOT) analizi ile, makro yada mikro düzeyde bir kurumun veya bir
organizasyonun yada bir yörenin bir veya birkaç konuya yönelik iç kaynaklarına dair “Üstünlük” (Strength) ve “Zayıflık”ları (Weakness) ile karşılaştığı
veya karşılaşabileceği, dış çevre kaynaklı “Fırsat” (Opportunity) ve “Tehdit”leri (Threat) incelenerek mevcut durum ve yapılması gerekenler konusunda yetkililere yardımcı olunması amaçlanmaktadır. Bu çalışma kapsamında yer alan ÜZFT (SWOT) analiz çalışması; yüz yüze görüşmeler ve
gözleme dayalı olarak, 14-17 Eylül 2005 tarihlerinde İ.Ü. İktisat Fakültesi
Araştırma Görevlisi Arif Güngör ve İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Bilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisi Mehmet Tevfik İzgi tarafından
Aydın Merkez İlçe ve Kuşadası ile Didim İlçelerinde turizme yönelik faaliyet
gösteren işletmelerin başında gelen seyahat acenteleri ve otellerin oluşturduğu Meslek Birliklerinin temsilcileri, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Turizm Danışma Bürolarının çalışanları, bu çalışma gezisi sırasında ziyaret
edilen Müze ve Ören Yerlerinin çalışanları ve turizm konusunda da faaliyetlerde bulunan Sanayi ve Ticaret Odaları gibi Sivil Toplum Örgütlerinin eski
ve yeni yöneticileri ile görüşülerek gerçekleştirilmiştir.
Aydın Merkez İlçe ve Kuşadası ile Didim İlçelerinde gerçekleştirilen yüz
131
yüze görüşmeler ve gözlemlerden elde edilen bilgiler ve görüşülen kişilerden alınan öneri ve fikirlerden yararlanılarak hazırlanan ÜZFT (SWOT) analizi ile; Aydın İlinin turizm potansiyelini belirleyerek turizm arzının ortaya çıkarılması, bunun sonucunda ulusal ve uluslararası turizm hareketleri konusunda bir strateji çizilmesinde izlenecek yolun saptanması hedeflenmiştir.
Aydın İlinin turizm potansiyeline yönelik SWOT analizi sonucu elde edilen bilgiler şu şekildedir:
A-Aydın İlinin Turizm Potansiyeli Konusundaki Üstün Yönleri
(Strengths):
- Aydın ilinin tüm ilçelerinde kültür turizmi açısından büyük öneme sahip
antik kentler ve ören yerleri bulunmaktadır. Bu ören yerlerinin bir çoğunda kazı çalışmaları halen devam etmekte olup, gün geçtikçe dünya turizm mirasına ve dolayısıyla Türk turizmine pek çok yeni eser kazandırılmaktadır.
- Ören yerleri koruma altına alınmış ve bulunan eserler ören yerlerinde
ve müzelerde uygun şekilde sergilenmektedir. Bu durum tarihi ve kültürel turizmin Aydın’da gelişimi açısından avantaj sağlamaktadır.
- Ören yerlerine ve tarihi eserlere ulaşım yolları ile bunları gösteren yön
levhaları yeterli olup, bu yerlerin girişlerindeki açıklayıcı bilgiler ziyaretçileri gerektiği gibi bilgilendirecek şekilde düzenlenmiştir. Böylece, bu
alanlara ulaşım ve bilgilendirme açısından yerli ve yabancı turistlerin
arzuladığı olanaklar sağlanmıştır.
- Ilıman iklimi, güneşli havası, Büyük Menderes’in suladığı verimli toprakları sayesinde organik tarım ve eko turizmin uygulanabileceği oldukça geniş bir arazi bu yönde kullanımı beklemektedir.
- Aydın ili içindeki dağlar kampçılık, trekking, dağcılık ve av turizminin
gelişmesine uygundur.
- Henüz bozulmamış iklimi ile özellikle Kuşadası nefes darlığı, astım gibi hastalıkların tedavisi için sağlık turizmine oldukça elverişlidir. Aydın
Yörükleri’nin gelenekleri arasında yer alan ve yaz aylarında ziyaret ettikleri çok sayıda yaylaların mevcudiyeti de doğa-sağlık turizmi açısından önem arz etmektedir. Bu durum yaşlılara yönelik özel huzur evleri projesi için yöreye önemli bir üstünlük sağlamaktadır.
- Zengin balık çeşitleri ve özellikle zeytinyağının kullanıldığı çok çeşitli
yöresel yemeklerden oluşan Ege mutfağı turistlerin ilgisini çekmektedir. Kuşadası’nda şarap yapımına uygun üzüm yetiştirilmekte, Geyre
üzümlerinden ise ‘Aphrodisias Şarabı’ olarak bilinen şarap ve ev yapımı şaraplar yapılmaktadır.
132
- Aydın sahip olduğu uzun sahil şeridiyle, özellikle de Kuşadası ile Didim ilçelerinin doğal güzelliklerle bütünleşmiş sahilleri ile, Akdeniz bölgesinin ardından ülkemizin ikinci öncelikli turizm cazibe merkezlerinin
başında gelmektedir.
- Konaklama kapasitesi sayısal olarak yeterli görülmesine rağmen, yeni
turistik yatırımlar yapılmasına devam edilmektedir.
- Kuşadası ülkemizdeki Güneş-deniz-kum üçlüsüne yönelik ilk turizm
arzının oluşturulduğu bölgelerin başında gelmektedir.
- Turizme hizmet veren bölgelerin karşılaştığı en büyük sorunların başında gelen kanalizasyonun denizi kirletmesi Didim’de ATAK projesinin tamamlanmasıyla çözüme kavuşturulmuştur. Ayrıca Didim İlçesindeki hakim rüzgarlar genellikle karadan denize doğru estiği için bir nevi doğal temizlik de söz konusudur.
- Aydın’ın denize açılan kapıları ve adeta turizm merkezleri olan Didim
ve Kuşadası İlçeleri Hava, Deniz ve Kara ulaşımı bakımından avantajlı konumdadırlar. Bölgeye Kara, Hava, Deniz ve Demiryolu ile ulaşılabilmektedir.
- Didim’de 4.000 konutun İngiliz vatandaşları tarafından satın alınmış olması Avrupa Birliği’ne tam üyelik yolundaki ülkemiz açısından, özellikle kültürel zenginliklerin turizm amaçlı kullanılabilmeleri yönüyle üstünlük yaratmaktadır.
- Didim ve Kuşadası’nda, günümüzde en fazla teşvik edilen gençlik ve
öğrenci turizmine yönelik her türlü konaklama, ulaşım ve dinlenme ihtiyacı ile ilgili olanaklar mevcuttur.
- Başta Didim’deki İlyas Bey Camii, medrese ve hamamı olmak üzere
tüm İl genelindeki tarihi eserler restore edilmekte ve turizme kazandırılmaktadır.
- Aydın halkı ve esnafı doğal yapıları gereği cana yakın ve misafirperverdir, yabancıların farklı gelenekleri konusunda anlayışlıdır. Bu durum
turizm gelişimi açısından önem arz etmektedir.
- Kuşadası yat limanı, marinası ve liman gümrüğü ile kruvaziyer turizm
ve yat turizmi açısından önemli düzeyde yol kat etmiştir. Didim’de inşa
edilmekte olan liman ve marinanın tanıtım ve pazarlaması iyi bir şekilde yapıldığında, söz konusu turizm çeşitleri bu bölgede de gelişebilir.
- Aydın İli Kuşadası ve Didim başta olmak üzere Nisan’dan Ekim’e kadar süren yaz sezonu ile oldukça uzun bir turizm mevsimine sahiptir.
Bu durum tatil ağırlıklı kitle turizmi açısından oldukça önemli bir avantajdır.
133
- Aydın İli kaplıcaları ve kaplıca yapımına uygun zengin jeo-termal kaynakları ile sağlık turizminin gelişimi açısından yeterli arza sahiptir ve
bu arz, talebin çekilmesi için yatırımları beklemektedir.
- Kuşadası’ndaki termal turizm projeleri de sağlık turizminin geliştirilmesi için önemlidir.
- Aydın ve tüm ilçelerinde yılın on iki ayına yayılmış olan festivaller ve
özellikle deve güreşi yabancı ve yerli turistlerin ilgisini çekmekte olup,
ziyaretçilerin yörede daha çok kalmasını sağlamaktadır.
- Dağlar, mağaralar, göller, ormanlar, yaylalar ve milli parklar gibi doğal
güzellikler açısından İlin zengin olması, pek çok turizm çeşidinin Aydın’da yapılabilmesine imkan tanımaktadır.
- Dilek Yarımadasındaki Milli Parkta bulunan zengin bitki örtüsü ve
yabani hayvanların yanı sıra, Zeus Mağarası ile Kanyon da yerli ve
yabancı turistlerin ilgi odağı arasındadır.
- Dilek Yarımadasındaki Aydınlık Koyu ve İçmeler Koyunun Mavi Bayrak
almış olması uluslararası turizm pazarında tanınma açısından önemlidir.
- Kuşadası’na 45 dakikalık mesafede olan İzmir Adnan Menderes Havaalanı hava ulaşımı açısından önemli bir avantajdır. Aynı zamanda daha çok küçük uçakların inebileceği Efes ve Çıldır’daki iki küçük havaalanı da hava ulaşımını tercih eden zengin turistlerin bölgeye çekilebilmesi açısından avantaj sağlamaktadır.
- Adnan Menderes Üniversitesi İlin ekonomik ve turizm gelişimine
önemli katkılarda bulunmaktadır. Üniversite bünyesinde eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdürmekte olan Arkeoloji ve Sanat Tarihi bölümleri
ve Arkeoloji Bilim Dalındaki Yüksek Lisans Programı, kültür turizminin
temeli sayılan ören yeri ve kazı alanı konusunda sayısal avantaja sahip olan Aydın İli için oldukça büyük bir şanstır.
- Ayrıca, Aydın’da Türkiye’nin dört yıllık ilk Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokullarından birisinin kurulmuş olması, İle ayrı bir avantaj
sağlamaktadır.Üniversite bünyesinde eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmekte olan Turizm İşletmeciliği önlisans/lisans programlarında
verilen farklı turizm branşlarına yönelik ve yüksek lisans düzeylerindeki eğitim ile, Aydın İli başta olmak üzere Türk Turizm sektöründe en
önemli eksikliklerin başında gelen kalifiye ve yetişmiş eleman ihtiyacı
bir nebze olsun karşılanmakta ve bilimsel anlamda Türk turizmine hizmet verilmektedir.
- Kuşadası’nda bulunan Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ise
134
ara eleman istihdamına yönelik eğitim hizmeti vermekte olup, bu noktada istihdam açığının azaltılmasında fayda sağlamaktadır.
- Kuşadası Ticaret Odası eski yönetimi tarafından başlatılan, yeni yönetim tarafından da devam ettirilen ve Avrupa Birliği Fonlarından destek
alarak gerçekleştirilen İspanya’nın Valencia şehri ile ortak bir master
planı çalışması, durgunluk evresinde olan Kuşadası turizminin yeniden
atağa geçmesi için bir mihenk taşı konumundadır. Bilimsel çalışmaların başında yer alan eski değerleri yaşatmayla ve organik tarımla ilgili
projeler Kuşadası dolayısı ile Aydın’ın turizm gelişimi açısından önemlidir.
- Aydın Ticaret Odası tarafından düzenlenmekte olan Sanayi Fuarı, her
ne kadar turizm ile ilgili olarak görülmese de, İlin tanıtımı açısından
önemlidir.
- Aydın Ticaret Odası önderliğinde yürütülmekte olan Aydın Merkezdeki
tarihi eserlerin turizme kazandırılması projesinin ilk adımı olan Gümrükönü hanlarının restorasyonu ile, Aydın’ın Merkezindeki turizm potansiyelinin değerlendirilmesine yönelik ilk adımlar atılmış olmaktadır.
- Aydın Ticaret Odası, Aydın Ticaret Borsası ve EBSO’nun oluşturdukları güç birliği çalışması ile ortak projeler ve organizasyonlar planlanmakta ve bu projelerin turizmin gelişimine de katkısı olacağı düşünülmektedir.
- Meryemana Kilisesini ziyaret edip hacı olmak ve Efes Ören Yerini
ziyaret etmek isteyen Hıristiyanlar genellikle Kuşadası limanını kullanarak gemiyle gelmektedir. Bu durum Kruvaziyer turizminin gelişimi
açısından bir avantaj sağlamaktadır.
- Aydın ili konumu itibariyle Sisam’a ve diğer Yunan adalarına çok
yakındır. Bu bölgelerle kurulacak iletişim ve ticari ilişkiler turizmin
gelişimine de faydalı olacaktır.
- Eski tarihi yapılarda tamir, tadilat için başvurulan birim olan ‘Eski Eserleri Koruma Kurulu’nun’ Aydın’a taşınması önemli bir gelişmedir, çünkü bu yörede Osmanlı ve Cumhuriyetin ilk dönemlerindeki yaşamları
sergileyen, günümüze kadar ayakta kalmış bir çok konak ve ev bulunmaktadır.
- Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün üç ayda bir yayınlamakta olduğu ‘Kültür, Turizm ve Sanatta AYDIN’ adındaki dergi tanıtım ve bilgi
verici bir yayın olarak İlin Turizm potansiyelinin daha iyi tanıtılması
açısından kolaylık sağlamaktadır.
- Romanya, Macaristan, Almanya, Yunanistan ve Bulgaristan gibi ül-
135
kelerin şehirleriyle kurulan ‘Kardeş Şehir’ ilişkileri, bu ülkelerle karşılıklı tanıtım çalışmaları yapılmasında üstünlük sağlamaktadır.
B-Aydın İlinin Turizm Potansiyeli Konusundaki Zayıf Yönleri (Weaknesses):
- Kuşadası Limanı ve Marina ilçenin içine ve doğal alanlarının olduğu
yere yapılmıştır. Bu durum doğa harikası plajların kirlenmesine neden
olup, dezavantaj sağlamaktadır.
- Kuşadası ve Didim gibi başlıca turizm merkezlerinde yaşanmakta olan
betonlaşma nedeniyle oluşan görüntü kirliliği, turizmin gelişimi açısından bir dezavantajdır. Kent içi tarihi eserler çarpık yapıların arasında
kaybolmuştur. Kuşadası’nda trafik ve park sorunu vardır, kaldırımlarda
yaya dolaşımını önleyen engeller vardır ve seyyar satıcılar kaldırımları
işgal etmekte, kirletmektedir.
- İkinci konutların yoğun olarak görüldüğü Davutlar, Güzelçam ve Akbük
gibi sahil bölgeleri çarpık yapılaşma sonucu betonlaşmış olup; bu
durum sadece turizm açısından değil, doğal çevrenin bozulması
açısından da olumsuz bir gelişim olarak değerlendirilmektedir.
- Özellikle Kuşadası’nda görülmekte olan konaklama tesislerinin günün
şartlarına uygun olarak modernize edilememesi, öncelikle bu tesislerin
düşük fiyatları tercih eden alt gelir seviyesindeki yabancı turistler
tarafından tercih edilmesine ve dolayısıyla Kuşadası turizm markası
imajının zedelenmesine neden olmaktadır.
- Organik tarıma ve eko turizme yönelik imkanlar çok olmasına rağmen,
bu çalışmalar yeterince yaygın değildir ve üretilen ürünler de oldukça
pahalıdır.
- Didim’de turizm danışma bürosunun bulunmaması turizm açısından
çok büyük bir eksikliktir.
- Didim’in Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Turizm Destinasyonu
olarak gösterilmemiş olması ve turizm tanıtımının ilçedeki turizm meslek örgütlerince fahri olarak yürütülmesi buradaki arzın değerlendirilebilmesinde ve pazarlanmasında önemli engel olarak karşımıza
çıkmaktadır.
- Aydın İli genelinde bulunan çok sayıdaki Ören Yeri yeterince tanınmamakta ve bilinmemektedir. Bu yüzden de söz konusu ören yerleri
çok fazla turist tarafından ziyaret edilmemektedir.
- Aydın İli genelinde ağırlıklı olarak kitle turizmine yönelik hizmet verilmesi bu bölgede uygulanabilecek diğer turizm çeşitlerinin adeta ihmal
edilmesine, sahip olunan turizm potansiyelinin yeterince değerlen-
136
dirilememesine neden olmaktadır.
- Milet Müzesi 2000 yılının son aylarında deprem onarımı nedeni ile
kapatılmış ve halen açılamamıştır. Bu müzedeki eserlerin çoğu
depolarda tutulmakta olup, sergilenememektedir.
- Kuşadası’nın ATAK projesinden ayrılarak kendi başına gerçekleştirmeye çalıştığı kanalizasyon sorununun çözümüne yönelik KUŞATAK
projesinin hala tamamlanamamış olması, Kuşadası’nda doğal çevre
kirliliğinin halen devam etmesine ve turizm gelişiminin de bu durumdan
olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.
- Aydın İli genelinde yaşanan orman yangınları doğal çevreyi olduğu
kadar turizmi de olumsuz etkilemektedir.
- Özelleştirilen Kuşadası Limanının, Kuşadası’nda yerleşik, dolayısıyla
Aydınlı yerel girişimciler tarafından satın alınamamış olması, özellikle
Kuşadası turizminin gelişimi ve yerel girişimcilerin birliktelik sağlayamamaları açısından önemli bir zayıf nokta olarak görülmektedir.
- Aydın sahil yörelerinde bulunan konaklama tesislerinde özellikle deniz
kazalarına yönelik güvenlik tedbirlerinin yetersiz olması İlde turizmin
gelişimi açısından olumsuz bir imaj yaratmaktadır.
- Uzun yıllardır çok büyük uğraşlar verilmesine rağmen, özellikle
Kuşadası’nda halen kaçak rehberlik olayları ile karşılaşılması düşündürücüdür.
C-Aydın İlinin Turizm Potansiyeli Konusundaki Fırsatları (Opportunities):
- Dünyada turizm hareketlerine katılan insan sayısı her yıl artmaktadır.
Teknolojik gelişmelerin ulaşım araçlarında da kendini göstermesi ile
birlikte daha konforlu ve daha ucuz seyahatler yapılabilmektedir.
Turizm pazarı büyümekte ve Türkiye’nin bu pazardan aldığı pay da
azımsanmayacak düzeydedir. Aydın, özellikle sahip olduğu ulaşım
kolaylıkları yanında, yeterli yatırımları ve pazarlama çalışmalarını
yapabildiği ölçüde turizm pazarından aldığı payı arttırma imkanına
sahip olacaktır.
- Kuşadası’na yapılmakta olan Kongre Merkezi bu bölgenin yaz sezonu
dışında da turizm açısından hareketlenmesine neden olacaktır.
- Kongre Merkezi projesi içerisinde yer alan konaklama tesisinin inşası
başta istihdam olanaklarını arttırması bakımından faydalı olacaktır. Bu
tesis aynı zamanda yöredeki konaklama tesisleri arasında rekabeti
arttıracak ve böylece diğer tesislerin modernizasyonu için de bir fırsat
yaratılmış olacaktır.
137
- Kuşadası’ndan başlatılması düşünülen link seferleri ile Pamukkale de
dahil olmak üzere yörenin ören yerlerine, tarihi ve turistik yerlerine
ulaşımı kolaylaştırma ve Kongre Turizmini yaygınlaştırma faaliyetleri
Kuşadası başta olmak üzere bölgeye yeni bir marka imajı yaratma imkanı verecektir.
- Avrupa Birliğinde yaşayan üçüncü yaş grubu için Kuşadası’nda
rehabilitasyon-sağlık merkezlerinin yapılmasının planlandığı yetkililer
tarafından belirtilmiştir.
- Kumarhanelerin tekrar açılmasının gündeme geldiği ve Kuşadası’nın
yer seçiminde tercih edilen bir merkez olduğu dile söylenmektedir.
- Aydın İline Ege Bölgesi’nin en modern sahne yapısına sahip bir tiyatro inşasının kısa vadede bitirilecek olması, özellikle iç turizmin geliştirilmesi açısından önemli bir adım olarak görülmektedir.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından desteklenen Adnan Menderes’in
Çakırbeyli çiftliğinde bulunan köşkünün müze haline getirilmesi projesi
ile Koç Ailesine bağlı Leyne Vakfı tarafından desteklenen Karacasu ilçesindeki Etnografya Müzesinin kurulması projesinin gerçekleştirilmesi özellikle iç turizm hareketlerinin geliştirilmesi bakımından önemlidir.
- Tralles kazılarına yeniden başlanılmasının planlanması Aydın merkezine yönelik turizm hareketinin ivme kazanmasında başlangıç adımı
olarak görülmektedir.
- Kültür ve Turizm Bakanının Aydın milletvekili olması ve yöreyi iyi
tanıması nedeniyle, bürokrasinin azaltılarak kararların süratle alınması
sonucu Aydın İlinde yapılması planlanacak özel ve kamu sektörüne ait
turizm yatırımlarının hızlandırılması çok önemli bir şanstır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Aydın İlindeki bazı kamu arazilerinin
turizm amaçlı yatırım yapılmak üzere yerli ve yabancı girişimcilere tahsis edilmesi.
- Didim’de ihalesi yapılmış ve yer gösterme aşamasına gelinmiş Marina
İnşası ve diğer Liman ve Gümrük Kapısı açma projeleri, özellikle
Yunan adalarından gelecek olan yabancı turistlerin ve yatla seyahat
eden turistlerin Didim’i ziyaret etmeleri açısından önemli bir fırsattır.
- Aydın Ticaret Odası, Aydın Ticaret Borsası, EBSO Aydın Şubesi ortak
politikalar belirlemek için ‘Güç Birliği’ kurmuşlar ve organize olmaya
çalışmaktadırlar. Bu platformun oluşumu Aydın ilinin ekonomik gelişimi
ve dolayısıyla turizmin gelişimi açısından da önemli bir adımdır.
- Yunanistan’la kruvaziyer turizmi başta olmak üzere ortak destinasyon
geliştirme projesinin ve dış aktif turizmde Yunanistan’la gelişen ilişkiler
138
ışığında ortak pazarlama faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ile birlikte,
Yunanistan’dan ülkemize yönelik turizm talebi artacaktır.
- Didim’de 4.000 konutun İngiliz vatandaşları tarafından satın alınması,
Aydın’ın ve yörenin tanıtımı ve pazarlanması açılarından değerlendirildiğinde önemli bir şans olacaktır.
- Eski Karacasu evleri ve günümüzde ayakta kalan diğer konaklar ve
evler restore edilerek turizme kazandırılabilir.
- Geyre’de bulunan çömlekçi atölyeleri ve yöresel seramik sanatı özgün
hediyelik eşya sektörü için yönlendirilebilir.
D-Aydın İlinin Turizm Potansiyeline Yönelik Olası Tehditler (Threat):
- Akdeniz çanağında her yıl yeni tesisler yapılmakta ve toplam yatak
sayısı artmaktadır. Bu da rekabet etmeyi zorlaştırmaktadır.
- Orman yangınları doğal çevreyi olduğu kadar, turizm gelişimi için de
üzerinde durulması gereken bir tehdittir. Ayrıca dere yataklarının ıslah
edilmemesi sonucu yoğun yağışta sel olması da diğer önemli bir tehdittir.
- Ülkemizin de en önemli sorunları arasındaki deprem tehlikesi Aydın
turizmine darbe vurabilecek olması nedeni ile önemli tehditlerin başında gelmektedir.
- Her ülkede ve her yörede görülmekte olan terör olaylarına karşı her an
hazırlıklı olmak gerekmektedir.
- Bitirilmesinde oldukça geç kalınmış KUŞATAK projesi nedeniyle
kanalizasyon ve çöp sorunları hala çevreyi kirletmeye devam etmekte
ve dolayısıyla turizm sektörünün gelişimini tehdit etmektedir.
- İkinci konutların yoğun olarak görüldüğü Davutlar, Güzelçam ve Akbük
gibi sahil bölgelerindeki çarpık yapılaşmanın ve betonlaşmanın
sadece turizmin gelişimini değil, aynı zamanda doğal çevreyi de tehdit
eder boyuta ulaştığını ifade edenler vardır.
- Aydın’ının yakın çevresindeki Muğla ve ilçelerinin sahip olduğu
kıyıların yerli ve yabancı turistler tarafından daha çok tercih edilmeye
başlanması, Aydın İlinin sahip olduğu destinasyon imajını tehdit etmektedir.
- Kuşadası’nın eskisi kadar popüler olmadığını belirtenler vardır. Turistlerin tekrar gelmelerini sağlayacak yeniliklerin ve cazibe kaynaklarının
yaratılamaması başta Kuşadası olmak üzere Aydın İli turizminin
gelişimini tehdit etmeye başlamıştır.
139
- Kuşadası kıyılarındaki kirlilik ve hizmet kalitesi düşüklüğü, ilçenin
sahip olduğu pazar payının Yunan adalarına kaymasına neden olmaktadır.
- Didim’de ev alan 4.000 İngiliz vatandaşının bir kısmının bu evleri kendi vatandaşlarına sistemli bir şekilde kiralamaları ve bir nevi pansiyon
olarak işletmeleri, Didim’de faaliyet göstermekte olan konaklama tesislerini tehdit etmeye başladığı ifade edilmektedir.
- Aydın İl Merkezi ile özellikle sahildeki İlçeler arasında yaşanmakta
olan işbirliği eksikliği, turizm sektörünün gelişimini tehdit eden önemli
faktörler arasına girmeye başlamıştır.
- Aydın İlinin sahip olduğu alternatif turizm çeşitlerine yönelik potansiyelin değerlendirilememesi yakın gelecekte turizm gelişimini olumsuz etkileyecektir.
- Turistik bölgelerde hizmet veren konaklama tesislerinin eskimesi ve bu
tesisleri yenilemek için gereken yatırımların yapılamaması, söz
konusu tesisleri tercih eden turist kalitesini de düşürmektedir.
- Kuşadası Limanının özelleştirilmesinden sonra Liman Sahasına çarşı
yapılarak işletilmeye başlanması, Kuşadası’nda turizme yönelik hizmet veren esnafı zor durumda bırakmıştır.
- Yakın geçmişte, Kuşadası’ndaki bir konaklama tesisinde yaşanmış
olan ve ölümle sonuçlanan boğulma olayı, zaten oldukça kötü durumda olan destinasyon imajını bir kez daha zedelemiştir.
- Bazı esnaf tarfından çarşıyı gezen turistlere satış yapabilmek için
yapılan hareketler turistleri rahatsız etmektedir.
- Kuş Gribi Manyas’ta görülmüştür göçmen kuşlarla yayılmaktadır.
6-Aydın İlinde Turizmin Geliştirilmesi İçin Öneriler
ÜZFT (SWOT) analizi yapmak için Aydın’a yapılan araştırma gezisinde
elde edilen veriler ve yüz yüze görüşmelerde ortaya çıkan öneriler ışığında
Aydın’da turizm potansiyelinin daha verimli kullanılması ve turizmin geliştirilerek turizm pazarından daha fazla pay alınabilmesi için oluşturulması
gereken stratejilerin seçimi, ÜZFT analizinden türetilen TFZÜ Matrisi
(TOWS Matrix) ile yapılmıştır. Tablo 23’te gösterilen bu matrisin temelinde,
anahtar rolündeki iç (üstünlükler, zayıflıklar) ve dış (fırsatlar, tehditler) etkenleri en iyi şekilde eşleştirerek ÜF, ZF, ÜT ve ZT stratejilerini geliştirmek
yatmaktadır. ÜF stratejileri, fırsatlardan yararlanmakta kullanılacak üstünlükleri vurgular iken; ZF stratejileri, fırsatların kaçmasına sebep olacak
zayıflıkların ortadan kaldırılmasını önermektedir. ÜT stratejileri, tehditleri
engelleyecek veya azaltacak üstünlükleri vurgular; ZT stratejileri ise, zayıf-
140
lık ve tehditleri azaltmaya yönelik savunma taktikleridir (David: 2001; 204205). Söz konusu matrisin Aydın İlinde turizmin geliştirilmesi için uyarlanmasından çıkan önerilerin açılımı aşağıdaki gibidir:
- KUŞATAK projesinin ivedilikle bitirilerek Kuşadası sahillerine bir nebze
olsun nefes aldırılması,
- Kuşadası’ndaki otellerin revizyonu ve yenilenmesi çalışmalarının
gerekirse teşvikler sağlanarak tamamlanması,
- Yerli ve yabancı turistlerin her an karşılaşabileceği boğulma gibi
kazalara karşı tedbirlerin gözden geçirilmesi ve gereken ek tedbirlerin
bir an önce ele alınması,
- Milet Müzesindeki onarım çalışmalarının tamamlanarak, bu müzenin
ziyarete yeniden açılması,
- Yeterli tanıtım yapılamadığı için fazla turist çekmeyen Dilek
Yarımadası Milli Parkının tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin yoğunlaştırılması,
141
lam
2,82
4,47
1,87
8,47
lam
1,23
0,10
0,06
6,69
7,68
lam
1,17
9,71
1,15
8,05
6,90
142
ETKENLER
FIRSATLAR — F
1. K k havaalanlar n n konumu ve
kapasitelerinin artt r lmas
2. Didim Marinas ’n n yap m
3. Turizm destinasyonlar aras nda
link seferler d zenlenmesi
4. nternetin destinasyon pazarlamas na katk s
5. AB yeli ine entegrasyon s reci
6. Denizcilik letmelerinin zelle tir-
DI
ETKENLER
F Stratejileri
1. Turizmin
e itlendirilmesi
( 2, F2, F3, F7,F8)
2. Uzun
s reli
paket
turlar
( 2, 6, 7, F1, F,7F8)
3. D aktif turizme y nelik pazarlama
( 1, 2, 6, 7, F1, F2, F5, F6)
4. Soft-turizmin
geli tirilmesi
( 2, 4, F5, F6, F8)
5. D kaynakl entelekt el ve maddi
ST NL KLER —
1. Ege Denizi’ne k y s olmas ve
Yunan Adalar na olan yak n konumu
2. Do al, k lt rel ve tarihi zenginlikleri
3. Otoritelerin bilimsel al malara
deste i
4. Halk n turizm bilinci ve konukseverlii
5. Adnan Menderes niversitesi’ nin
bilimsel ve e itimsel katk lar
6. Konaklama tesislerinin kalite
g vencesi
7. B lge acentalar n n talep y nlendirme faaliyetleri
8. Jeo-termal potansiyeli
Z AYIFLIKLAR — Z
ren yerleri aras n n uzak olmas
l eler aras nda ula m n yetersiz
olmas
Ka ak rehberler
Bir tak m esnaf n turistlere olumsuz
yakla m
Genel tan t m yetersizli i
Baz y relerde altyap sorununun
z mlenememi olmas
Turizm master plan n n olmamas
veya olan plan uygulamama
arp k yap la ma ve do al zenginliklerin betonla mas
ZF Stratejileri
1. Kruvaziyer turizmi (Z8, F2, F7)
2. Ula m n slah (Z1, Z2, Z6, F1, F2,
F3, F7)
3. Esnaf e itici ve y re halk n
yang na
kar
bilin lendirici
kurslar n d zenlenmesi (Z4, F9)
4. Destinasyonun sanal ortamdaki
mevcudiyeti art r larak tan t m
a
nn
d k
maliyetle
8.
7.
5.
6.
3.
4.
1.
2.
Tablo:23- Ayd n linde Turizmin Geli tirilmesine Y nelik TFZ Matrisi (TO W S M ATRIX)
lam
4,79
2,08
3,52
8,63
7,19
lam
8,74
7,49
0,90
8,48
8,87
lam
2,19
2,82
4,47
1,87
8,47
143
T Stratejileri
igcnn
turizm
1. Nitelikli
piyasas na kat lmas n n te vik
edilmesi ( 2, 5, T3, T4)
2. Mevcut tesislerin yap sal durumlar n n g zden ge irilmesi ( 6, T4)
3. Do al hayat koruyucu tedbirlerin
al nmas ( 2, T3,T4)
TEHD TLER — T
1. Ka ak rehberlerin destinasyon
imaj na olumsuz etkisi
2. Denetlenmeyen esnaf n destinasyon imaj na olumsuz etkisi
3. Ormanl k alanlarda
yang n
kmas
4. Deprem riski ve yap lar n depreme
yeterince dayan kl olmamas
5. Yo un talep b lgelerinin karma a
imaj
ZT Stratejileri
1. Ka ak rehberlik ile i portac l k vb.
sat
faaliyetlerine
y nelik
cezalar n art r lmas
(Z3, Z4,
T1, T2)
2. niversitelerden e itim ve bilimsel
yard m alarak proje haz rlanmas ,
teknik kontrollerin yap lmas ve
haz rlanan master planlar n n
uygulanmas n n
s reklili inin
sa lanmas (Z4, Z6, Z7, Z8, T2,
T3, T4)
2. Ula m n slah (Z1, Z2, Z6, F1, F2,
F3, F7)
3. Esnaf e itici ve y re halk n
yang na
kar
bilin lendirici
kurslar n d zenlenmesi (Z4, F9)
4. Destinasyonun sanal ortamdaki
mevcudiyeti art r larak tan t m
a
nn
d k
maliyetle
kapat lmas (Z5, F4)
Bu tablo, Purdue niversitesi Tar m Ekonomisi B l m n n web sitesinden uyarlanm t r.
(www.agecon.purdue.edu/extension/sbpcp/resources/TO W S.pdf).
( 2, F2, F3, F7,F8)
2. Uzun
s reli
paket
turlar
( 2, 6, 7, F1, F,7F8)
3. D aktif turizme y nelik pazarlama
( 1, 2, 6, 7, F1, F2, F5, F6)
4. Soft-turizmin
geli tirilmesi
( 2, 4, F5, F6, F8)
5. D kaynakl entelekt el ve maddi
deste in sa lanmas ( 3, 5, F4,
F5, F6)
6. Sa l k
turizmin canland r lmas
( 2, 8, F8)
7. Transit destinasyon yarat lmas
( 1, F3)
kapasitelerinin artt r lmas
2. Didim Marinas ’n n yap m
3. Turizm destinasyonlar aras nda
link seferler d zenlenmesi
4. nternetin destinasyon pazarlamas na katk s
5. AB yeli ine entegrasyon s reci
6. Denizcilik letmelerinin zelle tirilmesi
7. Talebin, aktif tatillere y nelik e ilimi
8. K lt r ve Turizm Bakanl n n
verdi i te vikler
9. niversite mensuplar n n Turizmi
geli tirmeye olan ilgisi
10. Ku adas nda Kongre Merkezi
- Turizme hizmet veren konaklama tesisi inşaatlarında deprem yönetmeliğine uyulması ve turistlerin rahatlıkla konaklayabileceği depreme
dayanıklı tesislerin yapılması, daha önceden yapılmış olan tesislerde
ise depreme karşı güçlendirme çalışmalarının başlatılması,
- Orman yangınlarına karşı sadece devletin tedbir almasını beklemeden, yerel halk ve işletmecilerin ortak girişimler kurarak gerekli
tedbirleri alması ve bu tedbirlerin kontrolünün sağlanması,
- Sahilleri, dolayısıyla doğal çevreyi kirleten beton yapılaşmaya izin
verilmemesi, yapılmış olan ikinci konutların atıl durumdan kurtarılarak
turizme kazandırılmasına yönelik projelere ağırlık verilmesi,
- Özellikle Kuşadası’nda yaşanan imaj kaybını telafi etmek için; daha
önceden uygulanmaya konulmuş olan AB fonlarından destekli ve
Valencia Ticaret Odası ile ortaklaşa hazırlanan Yerel Kalkınma
Projesinin uygulanması ve Kuşadası’nın turizme yeniden kazandırılması,
- Sadece sahilleri ve kitle turizmi ile tanınan Aydın’da uygulanabilecek
diğer turizm çeşitlerinin yaygınlaştırılması için entegre bir turizm
gelişim planlamasının yapılması,
- Kazı çalışmalarının halen devam ettiği bazı ören yerlerinde çalışmaların bir an önce tamamlanarak, bu alanların turizme kazandırılması,
- Çeşitli ticaret odaları tarafından oluşturulan “Güç Birliği”’nin faaliyetlerinde turizme daha fazla yer verilmesi ve bu çalışmaların sadece Aydın’ın Merkezinde değil tüm ilçelerde yapılması,
- Aydın sahillerine en yakın mesafede bulunan Sisam vb. Yunan adaları
ile ticarete ve turizme yönelik işbirliğinin arttırılması,
- Didim’de İngilizlerin satın aldığı konutların kayıt dışı olarak konaklama
amaçlı kullanımının engellenmesi için yasal düzenlemeler yapılması,
- Kaçak rehberliğin engellenmesi için denetimlerin artması ve bu
konuda yerel rehber birlikleri ile ortaklaşa çalışılması ve rehberlerin
diğer sorunlarının çözülmesi için çalışmalar yapılması,
- Turizm konusunda yapılan bilimsel çalışmalara desteğin devamı ve
Aydın’da turizmin geliştirilmesi için yapılacak stratejik planlamalarda
akademisyenlerin desteğinin sağlanması, hatta bu projelere üniversitelerin de ortak edilmesi,
- Didim’de yapılacak olan yat limanı ile birlikte ikinci yat limanına sahip
olacak Aydın’da yat turizminin geliştirilmesine yönelik tanıtım ve pazar-
144
lama faaliyetlerinin başlatılması,
- Kuşadası Limanında, özelleştirmeden sonra yapılan çarşının
yönetiminde yerel girişimcilerin ve yerel esnafın daha çok inisiyatif
sahibi olmasının sağlanması,
- Kuşadası Ticaret Odası tarafından planlanan turizme yönelik hizmet
veren esnaf arasında işbirliğinin sağlanmasına ve turizm sektörüne
ayrılan alanların yeniden organize edilmesine yönelik çalışmaların
tamamlanması ve turizme hizmet veren diğer ilçelerde de bu ve benzeri çalışmaların desteklenmesi,
- Aydın İlinin tüm turizm kaynaklarını içine alacak bir tanıtım ve pazarlama faaliyeti çerçevesinde ulusal ve uluslararası turizm fuarlarında
tanıtımının sağlanması,
- İklimi ve verimli toprakları ile organik tarım ve eko-turizm alanında söz
sahibi olabilecek Aydın İline bu doğrultuda gerekli destek ve teşviklerin
verilmesi ve bu çalışmaların yaygınlaştırılması.
- Tüm olumsuz etkenlere rağmen, hala kirletilemeyen ilin klimatolojik
özelliklerinin sağlık turizmi kapsamında değerlendirilmesi için gerekli
yatırımların yapılması,
- Yıllarca sivil toplum örgütlerinde yöneticilik yapmış ve Aydın’ı iyi
tanıyan, tecrübeli ve bilgili turizmcilerin görüşlerinden yararlanılması
ve görev verilmesi.
KAYNAKLAR
1)
2)
3)
4)
5)
6)
2004 Türkiye İktisat Kongresi (05-09 Mayıs 2004); Turizm Çalışma Grubu
Raporu Sunuş Metni, DPT/İzmir.
Akgül, Olcay (2005); “Geyre ve Aphrodisias’da Kültür Turizmi,” Tarihi ve
Kültürel Çekicilikler Açısından Türkiye Turizminin Dünya Turizmindeki Yeri IV. Ulusal Sempozyumu/18-19 Aralık 2003, Dokuz Eylül Üniversitesi Bölgesel Kalkınma ve İşletme Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (DEÜBİMER), İzmir.
Akyüz Levi, Eti&Bahtiyar,Müjgan (2001); “Kuşadası Tarihi Konutlarının Turistik Amaçlı Kullanımla Yaşatılarak Korunmasına Yönelik Model Denemesi,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000,
Editör: Ayşe G.Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir.
Aydın İli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri.
Aydın Valiliği (Ocak 2005); Brifing Dosyası, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,
Aydın.
Aydın Valiliği (t.y); Aydın, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Aydın.
145
7)
8)
9)
Aydın Valiliği Web Sayfası.
Azazi, Sabahattin (Ekim 2003); Her Yönü İle Aydın, 2.baskı; Aydın Valiliği
İl Planlama ve Koordinasyon Müdürü, Aydın.
Bahar,Ozan&Kozak,Metin (Şubat 2005); Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Turizm ve Rekabet Edebilirlik, Detay Yayıncılık, Ankara.
10) Baştuğ, Mustafa (2000); “Birikimler Sanayiye Değil, Gayrimenkule Kaydı,”
Gözlemci/Adım Adım Türkiye, No:8.
11) Bekçioğlu, Selim (Nisan 2004); “Aydın’ın Ekonomik Kalkınması ve Rekabetçi Gücünün Arttırılması,” Aydın Ticaret Odası Dergisi, Sayı:16.
12) Çivi, Halil (Kasım 1995); “Toplumsal, Kültürel ve Ekonomik Boyutlarıyla
Ege-Aydın Yöresinde Deve Güreşleri,” Prof. Dr. Hasan Zafer Doğan Anı
Kitabı, Der: Meral Korzay&Bülent Himmetoğlu, Boğaziçi Üniversitesi Turizm İşletmeciliği Uygulama ve Araştırma Merkezi, Adnan Menderes Üniversitesi, İstanbul.
13) David, Fred R. (2001); Strategic Management Concepts, 8. ed.; PrenticeHall, Inc., Upper Saddle River, New Jersey.
14) DİE (Ağustos 1999); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1997, Ankara.
15) DİE (Aralık 2001); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1998-1999, Ankara.
16) DİE (Mayıs 2002); İllere Göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 2000, Ankara.
17) DPT (Eylül 2003); İller ve Bölgeler İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler (1987-2000); Haz: Cemalettin Kaymak, Rasim Akpınar, Ahmet Kındap, Bölgesel Gelişme ve Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara.
18) DPT (Nisan 2004); İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Araştırması (2004); Haz: Bülent Dinçer, Metin Özaslan, Bölgesel Gelişme
ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara.
19) DPT Verileri.
20) Dünya Gazetesi (28 Ocak 2004); Aydın Bölge Eki, İstanbul.
21) EBSO (2003); Cumhuriyetin 80.yılında Ege Ekonomisi, Ege Bölgesi Sanayi Odası Yayını, İzmir.
22) Egev (2005); “Aydın”; http://www.egev.ort.tr (2005).
23) Eraydın, Ayla (Mart 2004); “Bölgesel Kalkınma Kavram, Kuram ve Politikalarında Yaşanan Değişimler,” Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, Cilt I, DPT ve Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
24) Esiad (1994); Ege Bölgesi Turizminin Sektörel Analizi ve Gelişme Stratejileri, Ege Bölgesi Sektörel Gelişmeler Stratejileri Projesi, Esiad Yayın
No: 94/ESA-7, Seges Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar: 7, İzmir.
25) Gülcan,Yaprak&Aldemir,Ceyhan (Mart 2004); “Bölgesel Kalkınmada Eko-
146
nomik Göstergeler ile Yerel Kültür Özellikleri Arasındaki İlişkiler: Aydın ve
Denizli Örnekleri,” Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, Cilt 1;
DPT/Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
26) Gürdal,Mehmet (2001); “Kuşadası’nda Tarihi ve Kültürel Değerlerin Tanıtımı ve Turizm Amaçlı Kullanımı,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/ Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir.
27) Hazine Müsteşarlığı Verileri.
28) İncekara, Ahmet&Yılmaz, Selman (Ekim 2002); Dünyada ve Türkiye’de
Kruvaziyer Turizmi, İTO Yayın No: 2002/42, İstanbul.
29) Kuşadası Chamber of Commerce (December 2002); In the Framework of
“Turkish Chamber Development Programme-TCDP” Kuşadası Commercial Action Plan KUTAP / (Action Plan to Create a New Commercial Environment in Kuşadası), Proje Temsilcileri: Ali Ergül, Barbaros Tunç,
Atilla Yüksel, Kuşadası.
30) Kuşadası Ticaret Odası (29 Temmuz 1999); Turizm Raporu/Sorunlar, Öneriler ve Çözüm Yolları, Ekonomide Durgunluktan Çıkış Paneli, Kuşadası.
31) Kuşadası Ticaret Odası&KOSGEB Aydın İşletme Geliştirme Merkez Müdürlüğü&EGEUS(Danışmanlık-Araştırma-Eğitim Hizmetleri LTD. ŞTİ)
(Ocak 2005); Bölgesel Kalkınma ve Sürdürülebilir Gelişim ile Yeni Yatırım İmkanları ve Kobi’lerin Geliştirilmesi Açısından Kuşadası Yerel
Ekonomik Araştırması, Kuşadası.
32) Kültür ve Turizm Bakanlığı (2005); “Türkiye/İller/Aydın/Tarihçe,”
http://www.kulturturizm.gov.tr (2005).
33) Kültür ve Turizm Bakanlığı Web Sayfası.
34) Öner, Ertuğ&Uncu, Levent (2001); “Kuşadası’nın Gelişiminde Coğrafi Çevre Özelliklerinin Etkisi,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir.
35) Özdemir,Dilek (2003); “Yeniden Canlandırma Projelerinde Kültür, Turizm ve
Emlak Piyasaları Üzerine Kurulu Stratejilerin Başarı(sızlık) Koşullarının İncelenmesi,” Kentsel Dönüşüm Sempozyumu-Bildiriler-11-12-13 Haziran
2003, T.M.M.O.B Şehir Plancıları Odası, İTÜ, MSÜ, YTÜ, Mimarlık Fakülteleri Şehir ve Bölge Planlama Bölümleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, İstanbul.
36) Özgür, Hüseyin(2001); “Kuşadası’nda Çarpık Kentleşmenin Kısa Tarihi ve
Turizm Üzerine Etkileri,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen: Kuşadası
Belediyesi, İzmir.
37) Öztürk, Ali Haydar (Mayıs 2005); “İl Kültür ve Turizm Müdürümüz Sayın Halil İbrahim Aktemur’la Bir Mülakat,” Kültür ve Turizm ve Sanatta Aydın,
147
Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayın Organı, Sayı:4, Aydın.
38) Rızaoğlu,Bahattin (12-14 Aralık 1997); “Kuşadası’nda Yerleşik Halkın Turizmin Yararlarını Algılaması,” VIII.Ulusal Turizm Kongresi, Tusan Otel, Adnan Menderes Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu
ve Kuşadası Belediyesi, Kuşadası.
39) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2001); Aydın Sanayi Potansiyeli ve Yatırım
Alanları Araştırması, Derleyen: Ahmet Ateş, Adnan Erol, Mazlum Akgün,
Rıza Alagöz, Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara.
40) Soykan, Füsun (2001); “Kuşadası Limanı ve Günümüzdeki Fonksiyonel Yapısı,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000,
Editör: Ayşe G. Şerifoğlu/Düzenleyen: Kuşadası Belediyesi, İzmir.
41) Şenlier,Nihal&Eryılmaz, Semiha Sultan (Mart 2004); “Kentlerarası Rekabette İstanbul’un Yeri,” Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu, Cilt
II, DPT/Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
42) Tanrısevdi, Abdullah&Çavuş, Şenol (Bahar 2003); “Özel İlgi Turizmi ve Özel
İlgi Turizmi Kapsamında Kuşadası ve Çevresinde Var Olan Potansiyel, Potansiyel Kaynaklar Üzerine Kuramsal Bir İnceleme,” Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Yıl: 14, Sayı:1.
43) Tatoğlu, Ekrem&Erdal, Fuat&Özgür,Hüseyin&Azaklı,Sedat (2001); “Bir Turizm Etik Skalası Geliştirilmesi ve Test Edilmesi:Kuşadası Örneği,” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör: Ayşe G.
Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir.
44) Turizm Bakanlığı (t.y); Türkiye’nin Turizm Değerleri, Cilt: 3, Tanıtma
Genel Müdürlüğü, Ankara.
45) Turizm Yatırımcıları Derneği Web Sayfası.
46) Tübitak (Temmuz 2003); “Vizyon 2023 Ulaştırma ve Turizm Paneli,” Teknoloji Öngörüsü Projesi, Rapor/Ulaştırma ve Turizm Paneli, Ankara;
http://vizyon.2023tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/ulastirmaveturizm/raporlar/utp_son_surum.pdf; (Haziran 2005).
47) Türk Oda Geliştirme Programı-II/Açılış Toplantısı
http://www.abm.tobb.org.tr/haberler/basinduyurusu.doc.
(Eylül
2005);
48) Türkiye Bankalar Birliği Verileri.
49) Türkiye Kalkınma Bankası (Temmuz 2003); İller ve Bölgeler Düzeyinde
İmalat Sanayii ve Sektörel Yapı (1927-1996), Araştırma Müdürlüğü GA03-6-10, Haz: B. Ali Eşiyok, Ankara.
50) Türsab’ın Web Sayfası.
51) Ünlü Yücel, Sunay (Ağustos 2002); “Türkiye’nin Kongre ve Toplantılardan
Aldığı Pay Artıyor,” Türsab Ar-ge Departmanı, http://www.tursab.org.tr
(2005).
148
52) Yapı Endüstri Merkezi Web Sayfası.
53) Yıldız, Özkan (2001); “Yabancı Turist Gözüyle Kuşadası,” Geçmişten
Geleceğe Kuşadası Sempozyumu/23-26 Şubat 2000, Editör:Ayşe G.
Şerifoğlu/Düzenleyen:Kuşadası Belediyesi, İzmir.
149
BAŞKAN: SELÇUK MARUFLU
Teşekkür ediyoruz. Ben öncelikle sabah çalışma oturumunda görev alan
çok değerli tebliğler sunan hocalarımıza ben teşekkür ediyorum. Ben şu kanaate ulaştım. Sayın millet vekilim konulara son derece yakın ve buraya
teşrif etti takip ediyor. Böyle bir millet vekiliniz olduğu için şanslı sayılırsınız.
İkinci bir şansınız benimle aynı okuldan mezun olan sayın valimiz ben kendisini çok yakından tanıyorum. Aydın için bir şans olduğunu düşünüyorum.
Sayın valimiz gittiği her yerde hizmet veren eser yaratan ve çalışkanlığıyla
tanınan çok çalışkan bir vali olarak tanınan bir yöneticimiz mülki idare amirimiz. Çok önemli şeyler söylendi. Fazla vaktinizi almak istemiyorum.
Öğleden sonra saat 14:30 da yine aynı şekilde bu kalabalıkla buluşmak
üzere oturumu kapatıyorum. Hepinize teşekkürler ediyorum.
150