sayt-bölüm13-anket gelistirme

ANKET GEL T RME
ener BÜYÜKÖZTÜRK *
Özet
Bu makalenin amac , sosyal bilimlerde veri toplamak için s kl kla kullan lan ve k saca bir soru
listesi olarak da isimlendirilen anketi tan tmakt r. Yaz da ilk olarak anketi betimleyici k sa aç klamalar yer
alm t r. Daha sonra anket geli tirme süreci dört a amada aç klanm t r. Bunlar s ras yla, “problemin
tan mlanmas ”, “madde yazma”, “uzman görü ü alma” ve “ön uygulama yapma”’d r. Daha sonra anket
uygulamas na ili kin dört yöntemden söz edilmi tir. Bu yöntemler unlard r: Yüz yüze görü me ile telefon,
posta ve bilgisayar kullan m d r. Yaz n n son k sm nda, anket sorular n n olu turulmas nda kar la lan baz
sorunlara ve çözüm önerilerine dikkat çekilmi tir.
Anahtar sözcükler: Anket, anket geli tirme
Abstract
The purpose of the article is to introduce the questionnaire which is used frequently in social
sciences and often referred as a questions list. In the paper, first, brief explanations that describe the
questionnaire were given. After that, the questionnaire development process was explained on four steps.
These are respectively “definining the problem”, “writing the items”, “asking experts’ opinions about the
questionnaire”, and “pilot study”. Then, it was explained the methods of administering questionnaires, face to
face interview, using the telephone, using the postal, and using the computer. Finally, some issues regarding
problems encountered in the design and construction of questionnaires were considered and suggestions are
presented how to overcome those problems.
Key words: Questionnaire, questionnaire development
“Dünya, bir parça sa.duyusu olan ve basit /ngilizce yazma becerisine sahip olan
herhangi birinin iyi bir anket haz rlayabilece.ine inanan iyi niyetli insanlarla doludur.”
Abraham Naftali Oppenheim
Thomas (1998) anketi, insanlar n ya am ko ullar n , davran lar n , inançlar n veya tutumlar n
betimlemeye yönelik bir dizi sorudan olu an bir ara t rma materyali olarak tan mlamaktad r. Di.er veri
toplama tekniklerine (görü me, gözlem) göre farkl bölgelerden çok daha büyük gruplara h zla uygulama
olana. n n olmas ve maliyetinin daha dü ük olmas gibi avantajlar vard r. Ancak anketin “cevaplay c anket
maddelerini okuyup anlayabilir” ve “cevaplay c maddeleri dürüstçe cevaplamaya haz rd r”
eklinde
ifadelendirilen iki temel varsay ma dayand . na da dikkat çekilmektedir (Wolf, 1988). Cevaplay c y
güdülemede sorunlar ya anmas , daha çok yüzeysel bilgi toplamaya uygun olmas ve önceden haz rlanan
sorular n cevaplanmas n n gereklili.i (esnek olmamas ) anketin önemli s n rl l klar n olu turmaktad r. Öte
yandan hedef kitlenin duyarl oldu.u baz konularda (örne.in din, do.um kontrolu vb.) bilgi toplanmas n n
güç oldu.u hat rda tutulmal d r. Çünkü bu tür durumlarda cevaplay c lar, sorular kendi özel ya ant s na
müdahale olarak alg lay p geçerli olmayan bir cevap kategorisini seçebilirler, sosyal olarak be.enilen veya
Yaz ma Adresi:
[email protected].
*
Doç. Dr. =ener Büyüköztürk, Ba kent Üniversitesi E.itim Fakültesi
tercih edilen, onaylanan (sosyal be.enirlik) bir cevap verebilirler veya anketi hiç doldurmak istemeyebilirler
(Aiken, 1997; Wolf, 1988). Bir ba ka önemli s n rl l . n da zaman sorunu oldu.u söylenebilir. Ankette yer
alan madde say s n n artmas na ba.l olarak cevaplama süresinin artmas , cevaplamaya ili kin güdünün
azalmas na, yorgunlu.a ba.l olarak dü ünmeden cevap verme olas l . n n artmas na neden olabilir. Bu
durum ise, geçerli ve do.ru cevaplar n toplanmas n engellemekte, hatta uzun bir cevaplama süresi gerektiren
anketin hiç cevaplanmama olas l . n art rmaktad r.
Görgül (ampirik) ara t rmalarda yap lacak gözlemleri standartla t rmaya yönelik anketler farkl
amaçlarla kullan labilir. Örne.in, anket ile ki ilerin neler bildi.i, neler yapt klar , neleri sevdikleri, nelere
inand klar ve ne gibi ki isel özelliklere sahip olduklar taranabilir. Bir ara t rmada hedef kitlenin demografik
özelliklerinin yan s ra tutumlar , de.erleri, performanslar veya görü leri de belirlenmeye çal labilir. Bu
durumda haz rlanacak anket, ölçülmek istenilen özelliklere göre bölümlere ayr l r ya da her amaç için ayr bir
anket haz rlan r. Buna göre anketlerde, ölçülen özelli.e göre dört farkl soru grubu kullan labilir (Aiken,
1997; Balc , 1997; Hayman, 1968; Plumb ve Spyridakis, 1992):
1.
Cevaplay c lar n demografik özelliklerini (cinsiyeti, ya , mesle.i, e.itim düzeyi, ailenin
sosyoekonomik göstergeleri, bir e.itim program na kat lma durumu vb.) betimlemeye yönelik
olgusal sorular,
2.
Cevaplay c lar n bir konuda (sosyal, ekonomik, politik vb.) ne bildiklerini ve bilgiye ula ma
kaynaklar n belirlemeye yönelik bilgi sorular ,
3.
Bir konu veya objeye ili kin davran lar n (s n f içi ö.retmen ve ö.renci davran lar , tüketim
al kanl klar , oy verme davran lar , kurum içi ileti im davran lar , sosyal ve sanat
etkinliklerine kat lma davran lar vb.) belirlemeye yönelik davran*+ sorular ,
4.
Bir konu veya objeye ili kin duygular n ve görü lerini (mesle.e ili kin tutum, kurum içi atama
ve yükseltme uygulamalar na ili kin görü , i doyumu alg s vb.) belirlemeye yönelik inanç ve
kan* sorular .
Ara t rma sorular na cevap vermek amac yla geli tirilen veri toplama araçlar na uygulamada çok
farkl isimler verildi.i görülmektedir. Örne.in, bireylerin duyu sal özelliklerini ölçmeye yönelik pek çok
sorudan olu an araçlara “anket” veya “ölçek” denildi.ine de rastlanmaktad r. Aiken’e (1997) göre anketler,
cevaplar sürekli olmaktan çok süreksiz
kategoriler kullan larak elde edilen ve s n flama düzeyindeki
ölçmeleri yans tan sorulardan olu maktad r. Bu tür anketlerde yer alan sorular n birbirinden ba. ms z oldu.u,
ayr olaylar ölçmeye yönelik oldu.u söylenebilir. Ancak ara t rman n amac na göre, anketlerin bir alt
bölümünde veya tamam nda örne.in tutum duyu sal bir özellik ölçülmek istenebilir. Bu tür anketlerde yer
alan sorular aras nda ise ili ki bulunmas , ba ka bir anlat mla sorular n ilgilenilen özelli.i ölçmeye yönelik
olmas beklenir. Aiken (1997) ki isel özellikler, ilgiler, tutumlar gibi özellikleri ölçmek için geli tirilen
araçlara envanter, anket, ölçek, test, tarama, indeks, gösterge gibi isimlerin verilebildi.ini belirtmektedir.
Yazar’a göre, önemli olan araçlar n isimlerinin ne oldu.u de.il, amaçlar n n ne oldu.udur.
Ara t rma yapmak istedi.i konuyu, problemi kararla t ran ara t rmac y bekleyen sorun, anketi
desenleme a amas d r. Anketi desenleme, problemin tan mlanmas ndan cevaplar n nas l analiz edilece.ine
kadar pek çok noktan n dü ünülmesini gerektiren bir geli tirme süreci olarak ifade edilebilir (Bell, 2000). Bu
yaz da, anket geli tirme süreci, analiz boyutu d ta tutularak aç klanmaya çal lm t r.
Anket Geli+tirme Süreci
Sosyal bilim ara t rmalar nda kullan lan tüm ölçme araçlar nda oldu.u gibi, anket sonuçlar n n da
geçerli ve güvenilir olmas beklenir. Anketin geçerli olmas , ara t r lan konuya ve soruya uygun cevaplar
alabilme gücünü; güvenilir olmas ise, uygulama ayn yollarla tekrarland . nda benzer sonuçlar verme
gücünü gösterir (Aiken, 1997; Özo.lu, 1992).
Anket geli tirme süreci literatürde farkl ekillerde formüle edilmektedir. Örne.in, Anderson (1990)
anket olu turma sürecini, “genel ara t rma sorular n n belirlenmesi”, “alt sorular n listelenmesi”, “maddelerin
tasarlanmas ”, “maddelerin s ralanmas ”, “anketin düzenlenmesi” ve “anketin ön uygulamas n n yap lmas ”
olmak üzere alt a amada incelemektedir. Bu çal mada anket geli tirme süreci, “problemi tan mlama”,
“madde (soru) yazma”, “uzman görü ü alma” ve “ön uygulama yapma” olmak üzere dört a amada (=ekil 1)
aç klanmaya çal lm t r.
1.A AMA
2.A AMA
3.A AMA
4.A AMA
Problemi
Tan mlama
- Amaç ve Soru
Belirleme
Madde Yazma
- Taslak Form
Olu turma
Uzman Görü ü
Alma
- Ön Uygulama
Formu Olu turma
Ön Uygulama ve
Ankete Son eklini
Verme
=ekil 1. Anket Geli tirme Süreci
Problemi Tan*mlama
Geçerli bir anket geli tirmek için ara t rma probleminin iyi tan mlanmas
ve ara t rman n
amaçlar n n olabildi.ince kesin, iyi biçimlenmi ve aç kça anla l r bir ekilde belirlenmi olmas gerekir
(American Statistical Association [ASA], 1997). Problem tan mlamada incelenecek temel de.i ken ve ilgili
de.i kenler kuramsal çerçeve ve ilgili ara t rmalardan yararlan larak belirlenmeye çal l r. De.i kenlerin
belirlenmesi, hem ara t rman n hem de haz rlanacak anketin s n rlar n belirlemeye yard mc olur. Bu nedenle
problemi tan mlamaya, çal man n olas anahtar sözcüklerini kullanarak geni bir literatür taramas ile
ba lan lmas uygun olacakt r (Anderson, 1990).
Problem tan mlama ne kadar sistematik yap l rsa ara t rman n genel amaç ve alt amaçlar n n
olu turulmas o kadar kolay olur. Problem tan mlaman n sonunda ara t rmac , çal man n amac n ve
ara t rmas nda cevab n arayaca. sorular veya test etmek istedi.i hipotezleri olu turur. Ara t rma sorular
veya hipotezler ise hangi de.i kenlere ili kin ne tür verilerin toplanaca. n gösterir ki, bu da ankette yer
alacak sorular n ve sorulara ait cevap kategorilerinin geli tirilmesine yard m eder. Alt problemler soru
cümleleri eklinde sadece bir olay veya olaylar anlamaya yönelik olabilece.i gibi, en az iki veya daha fazla
olay aras nda bir ili ki olup olmad . n da konu edinebilir. Burada bir anlamda “ne tür bilgiyi,
nereden/kimden toplayaca. m ve toplad . m bilgilerle ne yapaca. m?” sorusunun cevab verilir. Alt
problemler, ankette yer alacak maddeleri tasarlamada ba lang ç noktas d r.
Örnek amaç ve alt problem ifadeleri:
Amaç
Alt Problemler
Özel E.itime Gereksinim Duyan
(ÖEGD) ve ilkö.retimde kayna t rma
program na kat lan 6-14 ya
çocuklar n akranlar taraf ndan
istismar ve ihmalini incelemek
1. ÖEGD çocuk ve akranlar n n görü lerine göre ÖEGD çocuklar,
akranlar taraf ndan fiziksel istismar ve ihmale u.ramakta
m d rlar?
2. ÖEGD çocuk ve akranlar n n görü lerine göre ÖEGD çocuklar,
akranlar taraf ndan duygusal istismar ve ihmale u.ramakta
m d rlar?
3. ÖEGD çocuk ve akranlar n n görü lerine göre ÖEGD çocuklar,
akranlar taraf ndan cinsel istismar ve ihmale u.ramakta m d rlar?
Madde Yazma
Ara t rmac , alt problemlerde (amaçlarda) yer alan de.i kenlerden yola ç karak ihtiyaç duyulan
verilerin toplanmas na yönelik maddeleri yazar. Madde yaz m (madde havuzu olu turma), konuya ili kin
literatürün taranmas n gerektirir. Konuyla ilgili kuramsal çerçevenin bilinmesi ve daha önce yap lan benzeri
ara t rmalara ula lmas maddelerin tasarlanmas nda ve yaz m nda önemli kolayl klar sa.lar. Özellikle tutum,
inanç ve kan gibi kavramlar n ölçülmesinde madde yaz m nda kullan lan bir ba ka kaynak, hedef kitleden
seçilen küçük bir gruba konuya ili kin aç k uçlu sorulara dayanan bir kompozisyon yazd rmakt r. Ara t rmac
kompozisyonlar üzerinde içerik analizi yaparak anket için soru ifadeleri olu turur. Anket sorular , cevap
seçeneklerinin belirgin olma durumuna göre aç k uçlu (yap land r lmam ) sorular ve kapal
uçlu
(yap land r lm ) sorular diye ikiye ayr labilir (Burgess, 2001; Robson, 1996).
Aç*k Uçlu Sorular
Aç k uçlu sorular, kat l mc lardan serbestçe cevap vermelerinin istenmesi durumunda tercih edilir.
Yap land r lmam sorular olarak da bilinen aç k uçlu sorularda cevaplay c , soruya serbestçe cevap verir. Bu
tür sorular n avantaj , ara t rmac n n beklemedi.i veya planlamad . cevaplar da alabilmesi ve böylece konu
hakk nda daha geni ve ayr nt l bilgiye sahip olunabilmesidir. Buna kar l k sorunun cevapland r lmas nda
geçen sürenin uzun olmas ve cevaplar n kodlanarak analiz edilmesindeki güçlükler, aç k uçlu sorular n
dezavantaj d r. Aç k uçlu sorular cevaplama biçimine göre yorumlama, listeleme ve bo luk doldurma olmak
üzere üç grupta toplanabilir (Mertens, 1998).
Yorumlama sorular*, belli bir konuyla ilgili olarak daha yans z ve ayr nt l cevaplar n toplanmas n
amaçlar. Bu tür sorularda cevap için sorunun hemen alt nda bo bir alan b rak l r. Cevap alan n n s n rl
olmas önerilir.
Örnek. Size göre zihinsel engelli çocuklar n kayna t rma uygulamalar nda kar la lan sorunlar
nelerdir? Lütfen yaz n z.
................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
Listeleme sorular*, aç k uçlu sorulara verilen cevaplar n bir düzen içinde sunulmas na olanak
vermesi bak m ndan yararl d r.
Örnek. Size göre akademik ba ar s zl . n nedenleri nelerdir? Lütfen yaz n z.
1. ...........................................................................................................................
2. .........................................................................................................................
3. .........................................................................................................................
Anketi haz rlayan ki i, cevaplay c dan görü lerini önem s ras na koyarak listelemesini de isteyebilir.
Ancak aç k uçlu sorularda ek olarak önem s ralamas n n yapt r lmas , cevaplar güvenilir olsa dahi, analiz
edilmesi güç olaca. ndan genellikle uygun bir çözüm de.ildir.
Bo+luk doldurma sorular*, cevab n genellikle bir veya birkaç sözcük ile verilebilece.i durumlarda,
cevaplay c ya cevap için uygun bir bo luk b rak larak yöneltilen sorulard r. Bo luk doldurma, cevap
kategorileri s n rl olan sorular için pratik de.ildir.
Örnek. Kaç y ld r ö.retmenlik yapmaktas n z? Lütfen y l olarak yaz n z. ...........
Ya gibi de.i kenlerin bu tür sorularla toplanmas ara t rmac n n veriyi sürekli olarak elde etmesine
neden olur ki, bu da bir avantajd r. Ara t rmac isterse daha sonra ki ilerin ya da. l mlar n kategorilere
ay rarak yeniden düzenleyebilir.
Kapal* Uçlu Sorular
Kapal uçlu soru, cevaplay c ya olas cevap seçeneklerinin verildi.i soru türüdür. Yap land r lm
sorular ismiyle bilinen bu tür sorularda cevaplay c , sorular güvenilir ve h zl bir
ekilde cevaplar,
ara t rmac da cevaplar h zl ve güvenilir bir ekilde analiz eder. Mertens (1998), küçük bir grup üzerinde
aç k uçlu sorulardan olu an yap land r lmam
bir anketin uygulanmas n n kapal uçlu sorular n cevap
kategorilerini olu turmada önemli katk sa.layaca. n belirtmektedir. Burgess (2001), kapal uçlu sorular tek
ya da çok seçene.in i aretlendi.i sorular, s ralama (ranking) sorular , dereceleme (rating) sorular olarak
s n fland rmaktad r. Bu çal mada kapal uçlu sorular, a) tek ve çok seçene.in i aretlendi.i sorular
tan mlayan s n flamal sorular, b) s ralamal sorular, c) derecelemeli sorular olmak üzere üç grupta
incelenmi tir.
S*n*flama sorular*, sorgulanan olayla ilgili olarak cevap seçenekleri aras nda bir s ralama ya da
dereceleme yapman n söz konusu olmad . , seçeneklerin sadece birbirinden ba. ms z cevap kategorilerini
yans tt . sorulard r. Bu tür sorularda dikkat edilmesi gereken temel nokta, olas cevap seçeneklerinin
kapsan p kapsanmad . konusudur. Ancak, cevap yelpazesinin gere.inden fazla art r lmas , kaynak ki inin
soruyu cevaplamaya yönelik güdüsünü azaltabilece.i gibi, cevaplar n geçerli.ini de dü ürebilir. Tek bir
seçene.in i aretlenmesinin istendi.i bu tür bir soruda seçeneklerin say sal kod de.erlerinin, seçeneklerin
soluna konulan i aretleme kutular ndan önce veya sonra gösterilmesi veri giri inde kolayl k sa.layacakt r.
Örnek. Size göre ö.renci disiplin suçlar n n en önemli nedeni nedir?
1. Ö.retmen ö.renci ileti imindeki yetersizlik
2. Okul yönetiminin bask c tutumlar
3. Ailelerin e.itim-ö.retime olan ilgisizli.i
4. Aile içi sorunlar
5. Akademik ba ar s zl k
Baz ara t rmalarda kat l mc lara birden fazla seçene4i i+aretleme olana. verilebilir. Bu tür
sorularda, cevaplay c dan sorunun ölçtü.ü özelli.e göre pek çok seçenek aras ndan uygun gördü.ü veya
istedi.i kadar n seçmesi istenebilir. Cevaplay c ya cevaplama esnekli.i vermesi bir avantaj olmas na
kar l k, cevaplar n analizinin zor olmas dikkatle kullan lmas n gerektirir. Bu tür bir soruda veri giri i
yap l rken her seçenek, birer soru (de.i ken) gibi ele al n r ve kodlama yap l rken seçenek i aretlenmi se “1”,
i aretlenmemi se “0” olarak kaydedilir.
Örnek. Size göre okullarda var olan yeni teknolojilerin (bilgisayar, internet, projeksiyon vb.) etkin
kullan lmamas n n nedenleri nedir? (Birden fazla seçenek i aretleyebilirsiniz).
a. Ö.retmenlerin bilgi eksikli.i
b. Ö.retmenlerin teknoloji kullan m na ili kin olumsuz tutumlar
c. Yöneticilerin teknoloji kullan m konusundaki ilgisizli.i
d. Ö.rencilerin teknoloji kullan m konusundaki bilgisizlikleri
e. Ö.rencilerin teknoloji kullan m n n yararlar na inanmamalar
Bazen, cevaplay c dan cevap seçeneklerini önem derecesine göre s*ralamas* istenebilir. Bu tür
sorular, s*ralama sorular* olarak da bilinir. Böyle durumlarda ba l ca iki yol izlenebilir: Birincisi tüm cevap
seçeneklerinin s ralamaya dahil edilmesi, ikincisi ise, cevaplay c dan sadece verilen s n r içinde (örne.in en
önemli görülen ilk üçünü) s ralama yapmas n n istenmesidir. Bu tür sorularda cevaplar n güvenirli.ini
dü ürmemek, cevaplay c lar n çok say daki seçene.i ay rt etmede güçlük çekece.i dikkate al narak cevap
seçeneklerinin olabildi.ince az tutulmas önerilir (Burgess, 2001). Seçenek say s n n fazla olmas durumunda
cevaplay c dan örne.in sadece en önemli görülen be i için s ralama yapmas istenebilir.
Örnek.
Okullarda varolan yeni teknolojilerin (bilgisayar, internet, projeksiyon vb.) etkin
kullan lmamas n n nedenlerini, en önemli gördü.ünüzden ba layarak en az önemliye do.ru s ralay n z
(1=en önemli).
a. Ö.retmenlerin bilgi eksikli.i
b. Ö.retmenlerin teknoloji kullan m na ili kin olumsuz tutumlar
c. Yöneticilerin teknoloji kullan m konusundaki ilgisizli.i
d. Ö.rencilerin teknoloji kullan m konusundaki bilgisizlikleri
e. Ö.rencilerin teknoloji kullan m n n yararlar na inanmamalar
Dereceleme sorular*, cevaplar n olu turulan bir derecelendirme ölçe.i üzerinde toplanmas n
gerektirir. Anket için uygun bir derecelendirme ölçe.i, yöntemi seçmek, toplanacak bilgiyi biçimlendirmede
önemli bir karard r. Ölçekte kaç tane noktan n olaca. , ölçek noktalar n n nas l isimlendirilece.i tart lan
konular aras ndad r. Sosyal bilim ara t rmalar nda s kl kla kullan lan Likert tipi derecelendirme ölçekleri,
daha çok tutum gibi bir psikolojik özelli.i ölçmede, belli bir konudaki görü leri ortaya ç karmada veya bir
davran n gözlenme s kl . n belirlemede kullan l r. Derecelendirme ölçekleri, bireyin anket maddesine
ili kin cevaplar n (tepkilerini), birbirini mant ksal bir düzen içinde izleyen ölçek noktalar (cevap
seçenekleri) üzerinde kendisine en uygun geleni seçerek göstermesini sa.lar. Derecelendirme ölçeklerinin
haz rlanmas nda dikkat edilecek baz noktalar unlard r (Wilson ve McClean, 1995):
-
Ölçekteki nokta say*s*n*n çift-tek olmas*. Çift say l ölçekler, tarafs z (nötr, karars z) noktas
olmad . için bir firman n hizmetinden memnun olan ve olmayan mü terileri ay rmada daha
etkili olabilir. Ama bu ayr m bir maddede tarafs z olan kat l mc için bir tereddüt olu turabilir.
Bu durumdaki bireyler, ölçekte orta nokta olmad . için olumlu yönde cevap verme e.iliminde
olacaklard r. Burada olumlu ve olumsuz cevaplar aras nda aç k bir ayr m isteyip istememe ve
orta noktan n bilgi toplamada daha uygun olup olmad . n n tart lmas yararl olacakt r. Ölçekte
orta noktan n olmas gerekti.ine karar verilirse, ölçek tek say l olarak düzenlenir.
-
Ölçek nokta say*s*. Ölçek için gerekli nokta say s n , verinin nas l kullanaca. belirler. Nokta
say s 7-10 olan ölçeklerde ranj n geni lemesine ba.l olarak daha fazla ayr labilen bilgi
toplanabilir. Ancak cevaplay c lar n bu tür bir anketi doldururken yeterince dikkatli bir ayr m
yap p yapmad klar tart ma konusudur. Bu nedenle daha çok 4’lü ve 5’li ölçekler önerilir. Nokta
say s n belirlemede problemin özelli.ine veya cevaplay c n n akademik düzeyine ba.l olarak
daha az ayr labilen bilgi sunmakla birlikte 2-3 noktal ölçekler kullan labilir.
-
Ölçek noktalar*n*n isimlendirilmesi. Anket sorular için kullan lacak ölçekte nokta say s na
karar verildi.inde, noktalar n isimlendirilmesi (tan mlanmas ) gerekir. Baz durumlarda ölçe.in
sadece iki ucunda yer alan noktalar n isimlendirildikleri görülür. Bunun mant . , say larla
tan mlanm ölçek noktalar aras nda e it aral kl bir ölçe.in sunuldu.unun varsay lmas d r.
Örnek. Okulunuzdaki kütüphane hizmetlerinden ne derece memnunsunuz?
Hiç
Memnun De.ilim
1
2
3
4
Tamamen
Memnunum
5
Ölçe.in sadece iki ucunun isimlendirilmesi, di.er ölçek noktalar n n anlamlar n n kavran lm
olmas n gerektirir. Buna kar l k ölçek noktalar isimlendirildi.inde tüm kat l mc lar, bir say sal de.eri ayn
isim (sözcük) ile ili kilendirir. Bu da cevaplama (tepki) ölçe.indeki nokta tan mlar n n yanl yorumlanmas n
önler. Öte yandan ölçek noktalar n n isimlendirilmesi ara t rmac ya daha ayr nt l yorumlama olana. verir.
Örne.in, grubun belli bir yüzdesinin okulun verdi.i hizmetten memnun oldu.u söylenebilir. A a. da dört ve
be noktal derecelendirme ölçeklerine iki örnek verilmi tir.
Örnek. XX e.itim program , gereksinimlerinizi hangi düzeyde kar lam t r?
1. Kar lamam t r
2. Kar lamaya yak n olmu tur
3. Kar lam t r
4. A m t r
Burada dört noktal ölçe.in kullan lmas n n, cevaplar n ayr m ve güvenirli.i bak m ndan uygun
oldu.u dü ünülebilir. “Kar lamaya yak n olmu tur” seçene.i, bir nedenle memnun olmam , ancak olumlu
tepki vermeyi seçen bireyleri yakalama f rsat verir.
Yukar da aç klanan soru türlerinin d nda “e le tirme sorular ”, “filtre sorular ” ve “ili kili sorular”
olmak üzere üç farkl soru türünden daha söz edilebilir (Wilson ve McClean, 1995). Verilen iki listedeki
sözcük-sözcük veya sözcük-cümle ba.lant lar n n kurulmas n gerektiren e+le+tirme sorular*, anketlerde
nadiren kullan lan bir soru türüdür. Filtre sorular* ise, a a. da verilen örnekte görüldü.ü gibi bireylerin bir
soruya verdikleri cevaplara göre yönlendirilmesini gerektirir. Literatürde bu tür sorulara, “ay rma (eleme)”
sorular da denilmektedir (Ba , 2001).
Örnek. Velilerle ileti imi bak m ndan ö.retmenlerin performans n de.erlendiriniz.
1. Yeterli (Lütfen 3.soruya geçiniz)
2. Yetersiz
Yukar daki soruya cevab n z “yetersiz” ise, bu yetersizli.in olas
nedenlerinden en önemli gördü.ünüz üçünü (1=en önemli) s ralay n z.
a) Ö.retmenlerin ileti imi ba latma ve sürdürme konusundaki e.itim eksikli.i
b) Ö.retmenlerin yo.un çal ma saatleri
c) Okulda velinin de kat labilece.i sosyal, spor, sanat etkinliklerinin yetersizli.i
d) Velilerin bilgilendirme ve/veya i birli.ine yönelik giri imlere ilgisizli.i
e) Okulda görü me için uygun fiziksel ko ullar n olmamas
e) Yöneticilerin ö.retmen-veli ileti imini yeterince desteklememesi
Anketin belli bir bölümünde veya tümünde ayn ölçek üzerinde cevaplama olana. sunan sorulara
ili+kili sorular denir. Bu durumda, a a. daki örnekte görüldü.ü gibi bir madde-cevap matrisi olu turulabilir.
Bu tip sorular n oldu.u bölümlerde kat l mc , ayn say daki di.er sorulara göre daha h zl cevap verir.
Örnek. /li kili Sorular
Hiç
Kat lm yorum
Kat lm yorum
Kat l yorum
Tamamen
Kat l yorum
Madde 1. …………..
Madde 2……………
Anket geli tirmenin ikinci a amas , Anket Taslak Formunun (ATF) haz rlanmas ile son bulur.
ATF, madde havuzundan uygun sorular n seçilmesiyle olu turulur. Madde havuzundan TF’da yer alacak
sorular n seçiminde, a) uzmanlara (alan, istatistik, ölçme-de.erlendirme, ara t rma teknikleri) ve b)
meslekda lara ba vurulabilir. Madde seçimi için
ilgili ki ilerin görü leri informal ortamlarda (serbest
tart ma ortamlar vb.) al nabilece.i gibi, ara t rma probleminin aç kland . bir madde listesi üzerinde de elde
edilebilir. Ankette yer alan ve birbirleriyle ilgili olan sorular bir araya getirilerek ortak özelliklerini
vurgulayan alt ba l klar alt nda verilebilir.
Uzman Görü+ü Alma
Bu a amada, ilk olarak “ankette yer alan maddeler, ihtiyaç duyulan olgusal ve/veya yarg sal verileri
kapsamada ve toplamada ne derece yeterlidir?” sorusunun cevab aran r. Anketin kapsam geçerli4iyle ilgili
olan bu sorunun cevab n almak için uzmanlara ba vurulur. Uzmandan beklenilen, ATF’de yer alan
maddeleri kapsam geçerli.i bak m ndan de.erlendirmesidir. Uzman görü lerini belirlemede aç k ve/veya
kapal uçlu sorulardan olu turulacak bir Uzman De4erlendirme Formundan (UDF) yararlan labilir.
UDF’nin
sunu
mektubunda
uzmandan
beklentiler
aç kça
yaz lmal d r.
Sorular n
geçerli.ine/uygunlu.una ili kin uzman görü lerini belirlemek için, “uygun/geçerli”, “uygun/geçerli de.il”
eklinde iki seçenekli bir cevap format kullan labilir. Bu durumda uzmanlar n her bir sorunun geçerli oldu.u
noktas nda uyu ma düzeylerinin %90-100 olmas
beklenir. Uzmanlar n %70-80 oran nda uyu ma
gösterdikleri maddeler, ele tirilere göre düzeltmeler yap larak ölçekte tutulabilir.
UDF’da, sorunun
uygunlu.una ili kin cevaplar üçlü, dörtlü veya be li derecelendirme ölçe.i kullan larak da incelenebilir.
De.erlendirmede nesnelli.i art rmak için ölçek noktalar n n i levsel tan mlar n n yap lmas önerilir. Bu
durumda anket maddelerinin uygunluk bak m ndan de.erlendirilmesinde yüzde ve ortalama puandan
yararlan labilir. Analiz sonuçlar na göre, maddeler tekrar gözden geçirilir. Ele tirilen maddeler üzerinde
öneriler do.rultusunda düzeltmeler yap l r, uygun olmayan maddeler formdan ç kart l r ve böylece anketin
di.er geçerlik ve güvenirlik çal malar n yapmaya yönelik hedef kitleden seçilecek bir örnekleme
uygulanmak üzere anketin Ön Uygulama Formu (ÖUF) olu turulur. Anketin kullan l . n art rmak için
uzmanlardan sayfa yap s , sorular n ve cevap seçeneklerinin s ralan , yaz format , bask kalitesi vb
hakk nda da görü istenmesi önemli görülmektedir. Mertens (1998), anketin görünü ü ile ilgili olarak u
noktalara dikkat edilmesini önermektedir: a) Ankette olabildi.ince renkli ka. t, renkli ve de.i ik yaz
türlerinin kullan lmas , b) Sorular n kolay cevaplanabilir
ekilde s ralanmas , c) Madde ve sayfa
numaralar n n verilmesi, d) Aç k ve k sa talimatlar kullan lmas , e) Kafa kar t raca. dü ünülen sorular n
önüne örnekler konulmas , f) Ayn içerikli sorular n olabildi.ince bir araya getirilmesi, g) En önemli
sorular n anketin sonuna b rak lmamas .
Öte yandan ön uygulamas yap lacak anketin, a) kapak sayfas ve sunu yaz s , b) yönerge, c) sorular
olmak üzere üç temel unsurundan söz edilebilir. Bunlar a a. da k saca aç klanm t r (Plumb ve Spyridakis,
1992; Karasar, 1994; Aiken, 1997):
Kapak sayfas* ve sunu+ yaz*s* (mektubu). Kapak sayfas nda anketin ad , uygulayan ki iye ait
kimlik bilgileri, ileti im adresi bulunur. Anketin sunu yaz s nda çal man n amac na (k saca/özlüce), anketin
bölümlerine, toplanacak verilerin sadece bilimsel amaçlarla kullan laca. na (gizlili.e), dilenirse çal ma
tamamland . nda bir özetinin sunulabilece.ine, varsa ara t rmay destekleyen kurulu un ad na, posta ile
uygulamalarda anketin geri dönü tarihine, ilgi ve katk lar için te ekkür ifadelerine, ara t rmac n n ismine ve
ileti im bilgilerine ili kin ifadeler yer al r. Formda kapak sayfas na gerek görülmeyebilir. Bu durumda kapak
sayfas ndaki bilgiler sunu sayfas nda yer al r.
Anket cevaplama yönergesi. Yönergede, anket sorular n n cevapland r lmas na ili kin ilke ve
kurallar içeren aç klay c bilgilere yer verilir. Yönerge, ayr bir sayfada veya anket birden fazla bölümden
olu uyorsa her bölümün alt nda aç klamalara yer verilebilir.
Anket sorular*. Ankette ayn konuya/kavrama ili in sorular n bir bölüm ba l . alt nda verilmesi
yararl olacakt r. Demografik sorular (ki isel bilgiler), ayr bir bölüm ba l . alt nda sunulabildi.i gibi, az
say da soru var ise anketin sonunda veya sunu yaz s ndan hemen sonra bölüm ba l . olmaks z n verilebilir.
Sorular kat l mc y , cevapland rmaya güdüleyecek bir düzende sunulmal d r. Sorular n her birinin ayr bir
olay ölçtü.ü ve cevaplardan bir toplam puan elde edilmesinin mümkün olmad . anketlerde, daha kolay
cevaplanabilen ve daha az yorumlama gücü gerektiren, basit ve olabildi.ince problemle do.rudan ilgili
sorularla ba lanmas önerilir. Tutum, i doyumu vb. kavramlar n ölçüldü.ü anketlerde sorular n yans z bir
ekilde s ralanmas , olumlu ve olumsuz sorular n olmas durumunda, bunlar n kar k s ralanmas önerilir.
Sorular n s ralama düzenini olu turmada uzman deste.i al nabilir.
Anketlerde bazen eklere de yer verilebilir. Örne.in, anket uygulama iznini gösteren belgenin bir
örne.i ek olarak verilebilir.
Ön Uygulama Yapma
Ön uygulama, anketin geçerlik ve güvenirli.inin gözleme dayal verilerle sorguland . bir a amad r.
Anketin taslak formundaki problemleri belirlemede kritik bir öneme sahip olan ve ara t rman n hedef
kitlesiyle benzer özelliklere sahip bir grup üzerinde yap lacak ön uygulama, geçerli ve güvenilir sonuçlar elde
edebilmek için çok önemli bir a amad r (ASA, 1997; Mertens, 1998). Ön uygulama için gerekli örneklem
büyüklü.ü ve uygulama sonuçlar n n nas l de.erlendirilece.i anket sorular n n farkl özellikleri veya ayn
özelli.i ölçüp ölçmedi.ine göre iki ayr ba l kta incelenebilir.
Sorular*n Farkl* Özellikleri Ölçmesi
Ankette yer alan sorular, farkl bir konudaki görü leri, davran lar , bilgileri ölçüyor veya bireyin
demografik özelliklerini belirlemeyi amaçl yorsa, ba. ms z sorular olarak da tan mlanabilen bu tip sorulardan
olu an anketlerde sorular n anla l rl . , cevaplanabilirli.i, amaca uygunlu.u ve güvenilirli.i incelenir. Bu
tür anketlerin ön uygulamas , belirlenen örneklem büyüklü.ünün yakla k %5’i kadar bir grupta yap labilir.
Sorulara verilen cevaplar n güvenilirli.i (tutarl . ) ankette ayn amaca yönelik haz rlanan de.i ik ifade
edilmi sorulara verilen cevaplarla kontrol edilebilir (Aiken, 1997). Ön uygulamada s kl kla kar la lan özel
bir durum, bir sorunun baz cevaplay c lar taraf ndan cevaps z b rak lmas d r. Bu sorun, büyük bir olas l kla
sorunun yeterince anla lmamas ndan veya cevap seçeneklerinin yeterli olmamas ndan kaynaklan r. Bu gibi
durumlar ara t rmac taraf ndan de.erlendirilmeli, soru düzeltilmeli, uygun yeni seçenekler eklenmelidir.
Sorunun düzeltilmesi mümkün de.ilse anketten ç kart lmal d r (Wolf, 1988). Uygulamada ortalama cevap
verme sürelerinin kaydedilmesi de önemlidir. Ara t rmac n n 30 dakika olarak dü ündü.ü bir anketin
cevaplama süresi ortalama 60 dakika olarak ç km sa, anket maddelerinde azaltma yoluna gidilebilir.
Sorular*n Ayn* Özelli4i Ölçmesi
Anketteki sorular n tamam veya bir bölümündeki sorular bireylerin belli bir alana, konuya ili kin
tutumlar n , alg lar n , yeterliklerini vb. özelliklerini saptamaya yönelik olabilir. Bu tür sorulardan olu an
anketten veya ilgili bir bölümünden elde edilen puanlar n (ölçme sonuçlar n n) geçerlili.inin ve
güvenilirli.inin çe itli istatistiksel teknikler kullan larak incelenmesi gerekir. Bu amaçla ÖUF’nun yeterince
geni bir grup üzerinde uygulanmas gerekir. Grup büyüklü.ünün faktör analizi, madde analizi gibi i lemler
dikkate al narak madde say s n n en az iki kat , hatta tercihen 10 kat olmas önerilir (Kline, 1994). Örneklem
büyüklü.ü artt kça, gerçek puanlara daha fazla yakla laca. , daha duyarl tahminler yap labilece.i dikkate
al nmal d r. Öte yandan, büyük grupta yap lacak ön uygulama öncesinde, yönergenin ve sorular n
anla l rl . n , cevaplama süresini ve genel olarak uygulama tarz n de.erlendirmek amac yla, mümkünse
hedef kitleden seçilecek küçük bir grup (örne.in, n=10-20) üzerinde uygulama yap lmas iyi olacakt r. Bu
uygulama ara t rmac ya, büyük bir grup üzerinde yapaca. ön uygulama öncesinde, formda son düzeltmeler
yapma f rsat n verecektir.
Anketlerin Uygulanma Biçimi
Anket uygulanma biçimi, yüz yüze uygulama, posta ile uygulama, telefonla uygulama ve
bilgisayarla uygulama olarak dörde ayr labilir (Aiken, 1997; Anderson, 1990).
Yüz Yüze Görü+me
Yüz yüze görü me, anketlerin cevaplay c larla kar l kl etkile im içinde uygulanmas n tan mlar.
Yüz yüze görü menin ara t rmac n n uygulamaya ili kin kontrolünü art raca. ; zaman ve maliyet aç s ndan
önemli tasarruflar sa.layaca. söylenebilir. Yüz yüze görü mede, görü meyi yapan ki i kendini samimi bir
ekilde dostça tan t p, uygulaman n amac n aç klayarak görü mesine ba lar. Burada görü ülen ki i veya
ki ilerin neden ve nas l seçildi.i, tahmini uygulama süresi aç klan r ve kat l mc lar n görü meyi kabul etmesi
beklenir. Yüz yüze görü me bireysel veya grup olarak gerçekle tirilebilir. Ö.rencilere s n fta anket
uygulanmas grup uygulamaya; velilerle teke tek görü me yaparak anket doldurtma ise bireysel uygulamaya
örnektir. Bireysel uygulama için anketörlere ihtiyaç duyulabilir. Bu ise hem zaman al r, hem de maliyeti
yükseltir. Anket uygulay c n n süreçte tarafs z kalmas , cevaplar n güvenirli.i bak m ndan önemlidir.
Posta
Posta ile anket uygulamada ara t rmac n n en büyük avantaj , daha geni alanlarda ve gruplarda
uygulama olana. n n bulunmas ve böylece sonuçlar n genellenebilirli.inin artmas d r. Ancak bu tür
uygulamada kar la lan önemli bir sorun, kontrol güçlü.üdür. Örne.in, anketin bölümlere ayr larak farkl
zamanlarda doldurulmas , anketteki soru s ralamas na uymayarak ki isel arzuya göre rastgele cevaplaman n
yap lmas ve hatta anketin ilgili ki i taraf ndan doldurulmamas gibi durumlar söz konusu olabilir. Bu ise
önemli bir güvenirlik sorunu yaratabilir. Posta uygulamas için haz rlanan sunu yaz s nda anketin istenilen
adrese en son ula t r lma tarihi not edilmeli, kurum ad na yap l yorsa kurum yöneticisi taraf ndan
imzalanmal ve zarfa geri dönü için pullu, geri dönü adresi yaz l bo bir zarf konulmal d r.
Telefon
Telefonla uygulama, yüz yüze görü me yöntemi ile benzerdir. Bu yöntemde farkl olarak anketör
(anket uygulay c ), kat l mc ile telefon arac l . yla birebir ileti ime geçer. Uygulamada elde edilen cevaplar,
kat l mc n n izniyle kaydedilip sonra de ifre edilebilir veya an nda anket formu üzerinde cevaplar not
edilebilir. Burada aç klamalar n ve sorular n net bir ekilde ifade edilmesi ve sözcükler üzerindeki vurgular
önem kazan r. Telefonla uygulama cevaplama oran n art r r; ancak uygulamada cevap vermeyenlerle cevap
verenlerin birbirlerinden önemli ölçüde farkl olabilece.i dikkate al nmal d r.
Bilgisayar
Bilgisayar yoluyla anket uygulama, teknolojideki h zl geli melere ba.l olarak son y llarda
kullan lmaya ba lanan bir yöntemdir. Bu yöntem, çe itli paket programlar ndan yararlan larak veya bu
amaçla yaz l m yaparak; elektronik haberle me adreslerini veya internet sitelerini kullanarak çok büyük bir
kesime h zl bir ekilde uygulama olana. sunar ve maliyeti de çok dü üktür. Bu yöntemin iki önemli
s n rl l . , a) kat l mc y cevaplamaya yeterince güdülemedeki güçlük ve b) uygulaman n sadece böyle bir
teknolojiye ve kültüre sahip ki ilerle gerçekle tirilebilir olmas d r.
Ba (2001), anketlerin uygulanmas nda “Karma Yöntem”den söz etmektedir. Bu yöntemde, anketler
elden ula t r l r ve böylece kat l mc lara gerekli aç klamalar yap larak anketlerin cevapland r lma olas l .
art r lmaya çal l r. Daha sonra kat l mc lar ziyaret edilerek anketler elden al nabilir veya posta yoluyla
iadesi istenir.
Anketlerin Geri Dönü+ Oran*
Anketlerin geri dönü oran büyük ölçüde uygulama biçimine ba.l d r. Yüz yüze anket uygulamada
geri dönü oran n n daha yüksek olaca. söylenebilir. Sa.l kl yorum yapabilmek için anket geri dönü
oran n n %70-80’in üzerinde olmas beklenir. Ancak Özo.lu’nun (1992) belirtti.i gibi anket geri dönü
oran , genellikle %40-60 aras nda de.i mektedir. Posta ile yap lan uygulamalarda geri dönü oranlar çok
daha dü ebilir. Anketin dönü oran n etkileyen bir ba ka faktör, anketin cevaplama süresidir. Bir anketin
ortalama cevaplama süresi 30 dakikay a mamal d r. Bu sürenin posta ile uygulamada ortalama 15 dakika
civar nda olmas önerilmektedir (Aiken, 1997; Wolf, 1988). Geri dönü oran , uygulama zaman n n do.ru
seçilmesine, bireysel uygulama için uygulay c lar n iyi yeti tirilmesine, posta ile uygulamada pullu geri
dönü zarf n n eklenmesine ve izleme etkinliklerinin yap lmas na ba.l olarak da art r labilir. Anketin
gönderildikten sonra iki hafta ile bir ay içinde telefon veya mektupla yap lacak izleme çal mas n n anketin
geri dönü oran n ortalama %7,4 art rd . belirlenmi tir. /zleme çal malar nda kaynak ki ilere ikinci küçük
bir yaz yaz larak cevap vermenin öneminin vurgulanmas n n, cevaplay c y olumlu yönde güdüledi.i
görülmü tür (Plumb ve Spyridakis, 1992). Özellikle geli mi ülkelerde son y llarda anket uygulamalar nda
geri dönü oran n art rmaya yönelik bir uygulama da, cevaplay c lar n maddi olarak ödüllendirilmesidir.
Etkili Anket Geli+tirmede Kar+*la+*lan Baz* Sorunlar
Anket geli tirirken yayg n olarak kar la lan sorunlar ve bunlardan kaç nma yollar Plumb ve
Spyridakis (1992), Frary (1996) ve Aiken’in (1997) çal malar ndan yararlan larak a a. da k saca
özetlenmeye çal lm t r:
1. Anketi olabildi4ince k*sa ve öz tutunuz. Ara t rmac , gereksinim duyulan bilgiyi tam olarak
tan mlamal ve bu bilgiyi elde edebilmek için mümkün olan en az soruyu sormal d r. Do.rudan ilgili olmayan
sorulardan ve “bunu da bilsek fena olmaz” eklindeki sorulardan kaç n lmal d r.
2. Sorular tek bir amaca yönelik olmal*d*r. Örne.in, “XX firmas n güvenilir ve ba ar l buluyor
musunuz?” sorusunda, iki durum sorgulanmaktad r. Firma güvenilir bulunabilir, ancak ba ar l
bulunmayabilir.
3. Kafa kar*+t*r*c*, yoruma aç*k sorulardan kaç*n*n*z. Örne.in, “Geliriniz nedir?” sorusu belirsiz
bir sorudur. Gelirden y ll k/ayl k, cevaplayan n/tüm ailenin, maa /di.er tüm gelirler mi kasdediliyor belli
de.ildir. Yine, “Bilgisayar e.itimde bir araç olarak kullan r m s n z? Sorusunu cevaplayacak bir ö.retmeni
dü ünelim. Birey, “olsa kullan r m” dü üncesiyle “evet” cevab n verebilir. Oysa ara t rmac n n amac , u
anda kullan p kullanmad . n sorgulamak olabilir.
4. Sorularda basit ve tek anlama sahip sözcükler kullan*n*z, kat*l*mc*ya tan*d*k olmayan
teknik terimler kullanmaktan kaç*n*n*z. Örne.in, hedef kitle e.itim düzeyi dü ük bireylerden olu uyorsa,
sorunun içinde “vizyon”, ba.lama göre farkl anlama gelebilen “manipülasyon” gibi sözcükleri kullanmaktan
kaç nmak uygun olacakt r.
5. Haz*rlad*4*n*z soru listesi üzerinde geribildirim al*n*z. Sorulara hedef kitlenin ayn anlam
yükleyece.inden ve ona göre cevaplayabilece.inden emin olunuz. Do.ru cevap vermede sorular yorumlama
yetene.i önemlidir. Daha genç olanlar n veya e.itim düzeyi dü ük olanlar n olumsuz yaz lm
sorular
yorumlamada zorlanacaklar dü ünülmelidir. Düz bir cümlenin olumsuzunu vermenin (mutluyum-mutlu
de.ilim), z t bir kutup (mutluyum-kötüyüm) kullanmaya göre daha yüksek iç tutarl k gösterdi.i söylenebilir.
6. Ki+isel ve gizlilik gerektiren hassas sorular* anketin sonuna yerle+tiriniz. Rahats z edici
sorular n erken ortaya ç kmas , cevaplay c lar n anketi cevaplamay b rakmalar na neden olabilir. Bu nedenle
cevaplay c lar n, anketin amac n anlad ktan sonra tüm sorulara cevap vermeleri olanakl olacakt r.
7. Cevap kategorilerini mant*ksal olarak düzenleyiniz. Cevap kategorileri dü ükten yükse.e
s ralanabiliyorsa, seçenekleri soldan sa.a, dü ükten yükse.e do.ru listeleyiniz. Yine örne.in, pratik veya
mant ksal bir nedenle seçilmesi beklenmeyen bir seçene.e ölçekte yer verilmemelidir. Örne.in, “E ine onu
sevdi.ini ne kadar s kl kla söylersin?” sorusu için “asla” seçene.i yerine, “hemen hemen hiç” seçene.i
kullan lmas önerilebilir.
8. Ankette belli bir konuda kar+*la+*lan güçlükleri veya tutum, kayg* gibi psikolojik özellikleri
ölçüyorsan*z olumlu ve olumsuz sorulara yer veriniz. Ki ilerin her konuyu ölçe.in ayn ucunda i aretleme
e.ilimi vard r. Ankette anlam itibar yla olumlu ve olumsuz olan sorulara yer verilmesi, bireylerin sorular bir
bütün
olarak
alg lay p
tümüne
kat lmak
veya
kat lmamaktansa,
her
soruyu
ba. ms z
olarak
de.erlendirmelerine yöneltebilir.
9. Uygun bir kategori dili ve mant*4* seçiniz. Baz durumlarda cevaplay c lar n bir ifadeye kat l p
kat lmad klar n
de.erlendirmede, “1.Kat l yorum” ve “2.Kat lm yorum” seçenekleri yeterli olabilir.
Cevaplay c lar n ço.unun kesin veya üzerinde dü ünülmü
bir fikirleri olmad .
durumlarda ise,
belirsizliklerin bir dereceye kadar ifade edilmesine izin verilmesi bak m ndan u dört seçenek daha uygun
olabilir.
1. Kat l yorum
2. Kat lmaya
E.ilimliyim
3. Kat lmamaya
E.ilimliyim
4. Kat lm yorum
10. Aç*k uçlu sorulardan ve sorularda “di4er” seçene4ini kullanmaktan kaç*n*n*z.
Cevaplay c larda anketi cevaplamada isteksizlik yaratmas , cevaplay c n n yazma yetersizli.inin bulunmas
ihtimali ve cevaplar n analizindeki güçlükler nedeniyle “aç k uçlu” sorulardan; kendilerine sunulan
seçenekleri be.enmeyenler için kolaya kaçman n bir yolu olan “di.er” seçene.ini sorularda kullanmaktan
kaç n n z.
11. Kategorileri gereksiz bir +ekilde ço4altmaktan kaç*n*n*z. Tipik bir soru öyledir:
Medeni durumunuz. 1. Bekar 2. Evli
3. Dul 4. Bo anm
5. Ayr
Bu tip bir soru, genellikle normal bir aile yap s n ay rt etmek için kullan l r. Amaç böyle ise
gereksiz ayr mlardan kaç n larak seçenekler, “1. Evli ve e iyle ya yor 2. Di.er”
eklinde düzenlenebilir.
Amaç, sadece ki inin evli olup olmad . n belirlemek ise cevap seçenekleri, “1. Evli
2. Bekar” eklinde
olabilir.
12. Ölçek noktalar*n* gereksiz +ekilde ço4altmaktan kaç*n*n*z. Derecelemeli ölçeklerde ölçek
noktalar n n (seçeneklerin) gereksiz ço.alt m , cevaplay c y cevap düzeylerindeki çok küçük farklar aras nda
rahats z edici ve kafa kar t r c bir tercih yapmaya itecektir. Bir örnek:
Asla
Nadiren
Ara s ra
(1)
(2)
(3)
Neredeyse
SkSk
(4)
SkSk
Çok s k
(5)
(6)
Neredeyse
Daima
(7)
Daima
(8)
Psikometrik ara t rmalar birçok dene.in, cevap düzeyinin alt veya yediden daha fazla olmas
durumunda güvenilir bir ekilde ayr m yapamad . n göstermektedir. Dört veya be ölçek noktas sunman n,
yeterince güvenilir bir sonuca varmak için genellikle yeterli oldu.u söylenebilir.
14. Orta noktas* (nötr/tarafs*z) olan ölçekleri dikkatli kullan*n*z. Nötr cevaplar n kullan m n n
mant . , ki inin kendisine yöneltilen bir uyar c ya (soruya) kar , belli bir yönde cevaplama e.ilimi olmamas
durumunda, cevap verme olas l . n n artaca. d r. Ancak cevaplay c lar n nötr cevap seçene.ini ba ka
nedenlerle de kolayca seçme olas l . var ise, nötr cevap seçeneklerinden kaç n lmas tart lmal d r.
A a. daki örnekte oldu.u gibi kendisini, “karars z m” ile “kat lma e.ilimindeyim” aras nda gören birey,
mant ksal bir muhakeme yerine kolayca nötr seçene.ini i aretleyebilir.
Örnek. Ö.retmen, adil not vermektedir.
1. Kat l yorum
2. Kat lma
E.ilimindeyim
3. Karars z m
4. Kat lmama
E.ilimindeyim
5. Kat lm yorum
Öte yandan ölçe.in ortas nda bulunan karars z m seçene.inin gerçekten nötr bir durumu ifade
etti.inden emin olmam z gerektirecek kan t yoktur. Ki inin bu seçene.i tercih etmesi ald rmazl k,
i birli.inden kaç nma e.ilimi, okuma zorlu.u, cevap vermeye isteksizlik veya uygun olmay
gibi
nedenlerden de kaynaklanabilir. Bu durumda ara t rmac , ki inin bu tip cevaplar vermektense hiç cevap
vermemesini tercih eder. Çünkü, belli bir say daki ki inin bu seçene.i geçersiz nedenlerle seçmeleri
durumunda, ortalama cevap seviyesinin hatal bir biçimde dü mesi veya artmas söz konusu olabilir. Nötr bir
konumun yoklu.u durumunda ise cevaplayanlar, bazen belli bir yöne veya di.erine gidecek cevaplar
vermeye direnebilirler. Bu sorunu ortadan kald rmak için. a) bir karar verilemedi.i durumlarda sorunun bo
b rak lmas önerilebilir veya “cevap vermek istemiyorum”, “fikrim yok” eklinde seçenekler dü ünülebilir, b)
kesin, sabit cevaplar engelleyebilmek için cevap düzeylerini sözcükler kullanarak ifade ediniz (örne.in,
“kat lmamaya e.ilimli”).
15. Gerekmedikçe, cevaplay*c*lardan cevap kategorileri aras*nda s*ralama yapmas*n*
istemeyiniz. Cevaplay c lar, bir defada yakla k alt seçenekten fazlas n mant kl olarak s ralayamazlar.
Ayr ca birço.u da yönergeleri yorumlamakta hata yapar ve böylece de cevap verirken yanl l k yapar.
16. Sorular, cevaplay*c*y* yönlendirmemelidir. Soru kat l mc y , belli bir yönde (olumlu veya
olumsuz) cevap vermeye yöneltmemelidir. Örne.in, “Polisin halkla ili kisini iyi buluyorsunuz, de.il mi?”
sorusu olumlu yönde cevap vermeye yönelten yanl bir sorudur. “XX uygulamas , Z hastal . n n erken
ya larda belirlenmesinde ba ar l bir yöntemdir. Bu uygulaman n tüm bebekler için standart bir tarama
olmas na kat l r m s n z?” sorusu da bir ba ka örnektir.
Sonuç
Bu makalede, ara t rmac lara özellikle anket geli tirmenin mant . na, uygulanmas na ve sorular n
yaz lmas na ili kin pratik bilgilerin verilmesi amaçlanm t r. Ku kusuz bu konuda farkl görü ve öneriler
olacakt r. Öte yandan makalenin, sayfa sorunu nedeniyle anket geli tirmenin baz boyutlar bak m ndan
s n rl oldu.u da söylenebilir. Örne.in, “örnekleme yöntemleri”, “uygulama maliyeti”, “geçerlilik ve
güvenilirlik” ve “verilerin analizi” konular makalenin kapsam d nda tutulmu tur. Anket geli tirecek
ara t rmac lar n, bu konular kapsayan kitap ve makaleleri incelemesi önerilir.
Kaynaklar
Aiken, L. R. (1997). Qustionnaires and inventories: Surveying opinions and assessing personality. New
York: John Wiley & Sons, Inc.
Anderson, G. (1990). Fundamentals of educational research. Bristol: The Falmer Press.
American Statistical Associatin [ASA]. (1997). ASA series: What is a survey. Retrieved December 28, 2002,
<http:// www.amstat.org/sections/srms/whatsurvey.html >
Balc , A. (2000). Sosyal bilimlerde ara t rma: Yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem Yay nlar .
Ba , T. (2001). Anket. Ankara: Seçkin Yay nlar .
Bell, J. (2000). Doing your research project (Third edition.). Buckingham: Open University Press
Burgess, T. (2001). A general introduction to the design of questionnaires for survey research. Leeds.
Frary, R. B. (Nov, 1996). Hints for designing effective qustionnaires. Practical Assesment, Research &
Evaluation, 5 (3), <http://www.ed.gov/database/ERIC_Digests/ed410233>
Hayman, J. L. (1968). Research in education. Columbus: C.E.Merrill Pub.
Karasar, N. (1994). Bilimsel ara t rma yöntemi (Be inci bask ). Ankara.
Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. New York: Routledge.
Mertens, D. (1998). Research methods in education and psycohology. New York: SAGE Pub.
Miller, D. C. (2002). Handbook of reseach design and social measurement (5th ed.). Newbury Park: Sage
Publications.
Oppenheim, A. (1966). Questionnaire design and attitude measurement. New York: Basic Books
Özo.lu, S. Ç. (1992). Davran bilimlerinde anket: Bilgi toplama arac n n geli tirilmesi. Ankara Üniversitesi
E,itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25 (2), 321-39.
Plumb, C. and Spyridakis, J. H. (1992). Survey research in techinical communication: Designing and
administering questionnaires. Techinical Communication, 39 (4), 625-38.
Robson, C. (1996). Real world research. Oxford: Blackwell Publishers
Thomas, R. M. (1998). Conducting educational research: A comparative view. West Port, Conn: Bergin &
Garvey.
Wilson, N. & McClean, S. (1995). Questionnaire design: A practical introduction. University of Ulster.
Retrieved March 22, 2004,
<http://www.stats.gla.ac.uk/cti/activities/reviews/95_08/question_design.html>
Wolf, R. M. (1988). Questionnaire. Educational reseach methodology and measurement (Ed. P.S.Keeves).
Oxford: Pergaman Press.USA.
Summary
QUESTINAIRE DEVELOPMENT
ener BÜYÜKÖZTÜRK †
Questionnaire may be defined as a data-gathering tool consisted of a list of questions and prepared
in order to collect information about a specific subject. Based on the characteristics they measure, four types
of questions could be used in a questionnaire: a) factual, b) knowledge, c) behavior, and d) belief and
opinion. In this study, questionnaire development process is explained in four stages including: “defining the
problem”, “writing items (questions)”, “receiving experts’ opinions”, and “conducting a pilot study”.
Defining the problem is primarily requires a wide literature review. When the problem definition is
completed, researcher works on the goals of the study and sub-problems which seeks for answers to
questions and creates hypotheses he/she wanted to test. Sub-problems indicate the types of data needed for
analyses and data sources (target population). Hence, the definition of the problem serves as a basis for
designing items in the instrument.
When writing the items, conceptual framework related to topic is taken in to the consideration. In
order to write items, a small group selected from target population could be asked to write a short
composition. Then, by examining content analyses of the composition, model questions can be written for the
questionnaire. In this step, researcher selects the appropriate question types according to attribute measured
and characteristics of target population. The questions of questionnaire could be open-ended or closed-ended
based on how evident the possible choices for an answer. Open-ended questions can be categorized into three
groups depending on the type of responding: interpretation, listing, and filling the gaps. As for close-ended
questions, they are examined in three groups: a) classification questions in which one or more items are
marked, b) ordering questions requires arranging questions in an order based on a specific criteria among
choices, c) rating questions, for example, to what extent a respondent agrees with a statement or an opinion.
Along with writing items, experts’ opinions must be taken into the consideration while the
questionnaire is being formed. It this step, an Expert Evaluation Form may be prepared by using open-ended
and/or close-ended questions which can be helpful.
Pilot study is a step in which validity and reliability of questionnaire is examined based on the data
derived from observations. The sample size required for pilot study and how the application results would be
evaluated are examined separately with respect to different properties of questionnaire questions and whether
they measure the same characteristics or not. The final form of the questionnaire is determined by looking at
pilot testing results how well the instrument functions.
Yaz ma Adresi:
[email protected].
†
Doç. Dr. =ener Büyüköztürk, Ba kent Üniversitesi E.itim Fakültesi
A questionnaire is made up of three basic parts: a) cover page and introduction, b) guideline c)
questions. Questionnaire may be administered by face to face interview, mailing, phone, and computers. Face
to face interview is defined as the application of questionnaires by interacting with respondents. It can be said
that face to face interview would be increase the control of researcher in application and provides important
cost-effectiveness in terms of time and resources. For researcher, two of the most important advantages of the
application of questionnaires by using mail are opportunity for reaching wide range of area and people and
thus generalizability of results increases. Yet, difficulty in control is an important problem for application of
this type of questionnaires. Application by phone is another method which has also difficulty regarding
researcher control. Besides, for a questionnaire that consists of few questions, possibility of reaching a wide
range of group in a relatively short time is an important advantage of application by phone. Questionnaire
application via computer is another method which has been used relatively recently as a result of the rapid
developments in technology. Two important limitations of this method are: a) the difficulty in motivating
participants to ensure sufficient response, and b) it can be completed only with people who have technology
and culture for application.
For reliable interpretations in questionnaires, it is expected that the response rate can be over 70-80
%. However, the response rate generally varies between 40-60%. The response rate might decrease in
applications by using phone. The average responding time of the questionnaire can not exceed 30 minutes.
When mailing is used, the responding time can approximately be 15 minutes.
The important points that should be taken into consideration when developing a questionnaire are:
1) Questionnaire should be as short as possible
2) The questions should be directed to one purpose
3) Confusing and questions open to interpretation should be avoided.
4) Personal and susceptible questions required private responses can be located at the end of the
questionnaire
5) A logical order can be maintained among answer categories.
6) If psychological characteristics related to attitudes, anxiety or difficulties of people about a specific
subject are being measured in a questionnaire; positive and negative questions should be included.
7) Open-ended questions and the term of “the others” should not be used when possible.
8) Categories and the points of scale should not be increased unnecessarily.
9) Questions should not direct the respondent for a specific answer.
10) Use cautiously the scales that have mid-point (neutral).
In conclusion, developing questionnaires requires expertise and follows a systematic and logical
sequence. In order to develop a questionnaire, it can be claimed that together with knowledge of the field, an
overall culture on measurement and evaluation as well as research methodology and statistics background is
needed.