Sereya Şapşal`a Göre Karay Türkleri ve Karayca

Transkript

Türk Dilleri Araştmna/an, 12 (2002): 97- i 88
Sereya
Şapşal'a
Göre Karay Türkleri ve Karayca
Tülay Çulha
(Kocaeli)
Karaylar ya da Karaimler, Hazarlar döneminde (VII- XI)! Musevlliği
kabul etmiş az sayılı bir Türk topluluğudur. Karaylar son zamanlara kadar
küçük gruplar halinde Litvanya'da (Vilnius'ta 146 , Trakai'da 68,
Panevezis'te 25, dağınık olarak 35 olmak üzere toplam 273 kişi), Polonya'da (Varşova'da 23, Grandsk'ta 9, Vroslav'da ll, bu şehirlerin dı
şında 2 kişi olmak üzere toplam 45 kişi)2 Ukrayna'da Lutsk ile Halicz
kentlerinde ve Türkiye'de de (İstanbul' da) yaşamaktadır. Eski SSCB'de
yaşayan Karayların toplam sayısı, 1959 sayımına göre 5900 idi~ 1979'da
bu sayı 3341 iken 1989 sayımında 2803~ 200 ı ve 2002 yıllarında yapılan
3
sayımda ise 318 olarak verilmiştir . Daha önceki istatistiklere göre 6000
olan nüfusun her geçen yıl azalması, asimilasyon (erime) ve göç ile açık
lanabilir.
Türk toplulukları arasında önemli bir yer tutan Karayların adı, bağlı
oldukları mezhepten gelmektedir. karaim sözcüğü, Aramı-İbranı dilinde
kara, Arapça .ı..;.Jü (karie) "okumak" anlamındaki eyleme im çoğul eki
getirilerek türetilmiştir. Karaim sözcüğü ise "kutsal yazıyı okuyanlar" anlamında kullanılır. Karaim, Karaun, Karain, Karaiı, ve hatta Karavin ve
Karaymen olarak günümüze kadar gelmiştir.
Karaylar, Türkiye'de Karaköy, Haliç'in iki tarafı, Hasköy Balat ve
Fener semtlerinde dağınık olarak oturmaktadır. Zamanla İstanbul' daki bu
cemaatlar dağılmış yalnız Hasköy cemaatinin ömrü diğerlerine göre daha
2
3
Z. V. Togan, "Hazadar", İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, es, İstanbul 1988,
s. 397.
L. Adamczuk, H. Kobeckaite, S. Pilecki, Karaimi na Utwie i w Po/see, Warszawa
2003.
Adamczuk / Kobeckaite, Piecki, a.g.e., s. 34.
http://www.turkdilleri.org/
98
TÜLAYÇULHA
uzun olmuştur. Fakat 17.3.l918'de gerçekleşen büyük Hasköy yangının
dan sonra cemaat, şehrin diğer semtlerine dağılmıştır. Yakın tarihe değin
hala Hasköy'de bir kaç Karayailesi yaşamaktaydı. 4 Bu semtte Karay geleneği uyarınca yer altında inşa edilen "Kalha Kadoş be Kuşta Bene
Mikra Kenesası"nın ayakta kaldığı söyleniyor. s Hasköy'ün içlerinde ve
tepede "Çıksalın" olarak bilinen yerde ağaçsız ama etkileyici bir Karaim
mezarlığı bulunur. 6
Karayların kökenlerine ait en önemli bilgiyi dilleri oluşturur. Karayca, Türk dilleri arasında Kıpçak grubuna dahildir. Talat Tekin'in yapmış
olduğu tasnifte ise Haliç Diyalekti, tawlz grubunun yıl alt bölümü
içerisinde its alt-bölümüne girer; Troki (Trakay) Diyalekti ise, aynı grubun keZ- bölümcüğünün toguz alt bölümcüğüne dahildir.?
Karayca metinlerden anlaşıldığına göre Karayların, Bulgar, Hazar,
Uz- Peçenek ve Kıpçak Kumanlarıyla karşılıklı etkileşimi sonucu Karayca doğmuştur. 8 İkinci Dünya Savaşına kadar Karayeanın üç diyalekti
vardı: Troki (Trakay), Haliç- Lutsk ve Kırım diyalektleri. Bunlardan Kı
rım Karayeası çok önce Kırım Tatarcası tarafından sömürülmüştür. Troki
(Trakay), Ha1iç- Lutsk diyalektlerinin de bugün Slav dillerince hemen tümüyle sömürülmüş olduğu söylenebilir. 9 Troki ve Ha1iç- Lutsk diyalektleri arasındaki farklar fazla değildir. Ayrılık daha çok fonetik alandadır.
Karayeada Arapça ve Farsça alıntı sözcükler az sayılmayacak ölçüdedir. Bu durum Karayların uzun süre doğrudan İslam kültürünün etkisi
altında kaldıklarını; Müslüman Türk halklarıyla, Tatarlarla yakın ilişkide
4
6
Hikmet Tanyu, Türklerin Dini. Tarihçesi, 2.b, İstanbul: Burak Yayınları, 1998, ss.
58.
Murat Belge, İstanbul Gezi Rehberi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995,
ss.248-249.
Naim Güleryüz, İstanbul Sinagogları, İstanbul: Rekor Ofset, 1992.
Belge, a.g.e., s.249.
Tekin, Talat, "Türk Dil ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifı", Erdem, C.13, 1989,
141- 168 ss.
W. Zayançkowski, "Karaylar ve Onların FoIkloru", Türk Kültürü Araştırmaları
Dergisi, C. 1-2, S: 17-21,,1979-1983, s.315.
Talat Tekin, Mehmet Ölmez, Türk Dilleri, İstanbul: Simurg Yayınları, 1999, ss.
127-128.
SEREYA ŞAPŞAL' A GÖRE KARA Y TÜRKLERİ VE KARA YCA
99
olduklarını gösterir. Ayrıca İbrani yazı dilinin etkisiyle Karaycanın sözdi-
zimi büyük ölçüde değişmiştir. Bütün bu etkilere rağmen Karayca, arkaik
özellikler taşıması bakımından Türk Dilleri arasında önemli bir yere
sahiptir. Örneğin Eski Türkçede yer alan baz "didik, huzur"; ilJir "akşam" sözcüklerinin hala kullanılır olması, kiyik sözcüğünün "yabani hayvan" anlamıyla kullanılması anlambilimi açısından eskicil özellikler taşı
dığına kanıt olarak gösterilebilir.
Karaylar dillerini 1930'lu yıllara kadar İbrani, Latin ve Kiril alfabeleri ile yazmışlardır. Pek çoğu dini metin içeren elyazmaları ise İbrani alfabesiyledir. LO
Günümüzde Litvanya' da yaşayan -yaklaşık- 273 Karay Türkü içinde
Karaycayı konuşanlar vardır. Bunlar Vilnius ve Trakai'da oturmaktadır.
Polonya' da yaşayan Karaylar içinde ise bu dili kullanan pek yok gibidir.
Sadece eski kuşaktan olanların pek azı bu dili anlamaktadır.
Karaylar hakkında yapılan çalışmalar içinde, en eski ve en önemlisinin Sereya Şapşal (1873-1961)'ın 1928 yılında Türk Yı/ı'nda yayım
ladığı "Kırım Karay Türkleri" adlı makalesinin olduğunu söyleyebiliriz.
çalışmamıza konu olan bu makalede Şapşal, Karayların dinine, tarihine
ve yaşadıkları coğrafyalara değindikten sonra Karayların edebiyatından
örnekler verir. Kısa bir Karayca ve Türkçe sözlükle tamamladığı çalışma
sında konuyla ilgili önemli kitap ve makalelerden de bahsederek alıntılar
yapar.
Şapşal'ın yer verdiği makalelerden Türkiye'de yayımlanmış olanları
şunlardır:
Avram Galanti, "Musevi Türkler" (İkdam, 15 Temmuz 1337) makalesinde Fuad Köprülü'nün 19 Haziran 1337'de İkdam'da çıkan "Anadolu'da Hıristiyan Türkler" başlıklı yazısına gönderme yaparak onun
fikirlerini desteklediğini ve Türklerin bir kısmının Hıristiyanlığı kabul ettikleri gibi Museviliği de kabul ettiklerini söyler. Bunu yazarken Yahudilik tabirinin ırkı, Musevilik tabirinin dini temsil ettiğini ileri sürerek,
Hazarlar adıyla anılan Türk halkının da Musevi olduğunu söyler.
Galanti, makalesinde Hazarların yaşadıkları coğrafyayı belirttikten
sonra, 12. yüzyılda İspanya' da yaşayan Yahudi bilim adamlarının olduğu
10
Tekin / Ölmez, a.g.e., ss. 127.
100
TÜLAYÇULHA
kaynaklardan yola çıkarak Hazarların hakanıyla halkının bir kısmının
Museviliği kabul ettiğini belirtir.
Bunun yanında çoğunlukla Kırım yarımadasında yaşayan Karayların
Talmut'u reddederek Tevrat'ı kabul ettiklerini, oysa Hazar hakanına hem
Tevrat'ın hem de Talmut'un güzelliklerinden bahsedildiğini, Kırım'da
yaşayan Karayların Hazarların devamı olmadığını; Hazarlardan gelen
Musevİ Türklerin ise bugün hala Kafkasya'nın muhtelif yerlerinde yaşadıklarını söyler.
Necip Asım, "Türklerde Musevilik" (İkdam, 23 Temmuz 1337) adlı
yazısında Türklerin bugüne kadar çeşitli dinleri kabul ettiklerini, Budizmden, Mani dinine, Nesturilikten Hıristiyanlığa, Musevilikten Müslümanlığa kadar pek çok dine girdiklerini yazar.
Din konusunda, Kodeks Kumanikus'tan da anlaşılacağı üzere, Hıris
tiyanlığın ayrı bir inceleme konusu olabileceği gibi Museviliğin de önemli bir yere sahip olduğunu söyler. Musevilikle ilgili aydınlatıcı bilgilerin
Abbasi Halifesi EI- Muktedir zamanı~da Hazar ülkesine giden İbni Fuzala'nın eserinde bulunduğunu söyler.
Türklerin Uygurca yazılmış olan "Oğuz-name"sinde Radloff'un da
bahsettiği gibi Oğuzların Çin ve Roma hakanlarıyla savaştığının, dolayı
sıyla Roma İmparatorluğu bünyesinde yaşayan Yahudilerle münasebetlerin olabileceğini ileri sürer. Ayrıca Oğuz Hanının Hazreti İbrahim'le
aynı yüzyılda yaşamış olduklarını ve tebaasını da bu dine soktuğunu,
hatta bunun için babasını bile öldürdüğünü söyler.
Yine zayıfbir ihtimalolmakla birlikte, Selçuklular döneminde yaygın
olarak kullanılan Davut, İbrahim, İshak, Mikail, İsrail gibi isimlerin bulunmasının bir de Selçuk'un babası Dokak zamanına ait dini kayıtların
açık olmamasından dolayı bu konuyla ilgili şüphelerin biraz daha arttığını
belirtir.
Bunların dışında Necip Asım, Galanti'nin Karayların Hazarların devamı olmadığı fikrine katılmadığını söyler.
İstanbul'da yaşayan Karayailelerinin olduğundan da bahseden yazar,
bunların, Kırım'ın Osmanlıların eline geçtiği dönemde İstanbul'a gelmiş
olabileceklerini, Yeni Cami yapılırken yerleştikleri alanların istimlakiyle
tedirgin olup tekrar Kırım'a döndüklerini ileri sürer.
SEREYA ŞAPŞAL'A GÖRE KARAY TÜRKLERİ VE KARAYCA
101
1 Ağustos 1927 tarihli Cumhuriyet gazetesi,I Ağustos tarihli gazetede yer alan "Üç Leh Profesörü Anadolu'da Tetkikat Yapacak" başlıklı
yazıda, Türkiye'ye gelen profesörlerin Türk ve Leh Darü'l-Fünun'ları
arasında münasebet kurulmasını istediklerini yazar.
Ayrıca yazının devamında Leh profesörlerden Kowalski'yle yapılan
bir röportaja da yer verilir. Kendisinin Krak6w' da Elsine-i Şarkiye müderrisi olduğunu, Türkiyat ve Halkiyat ile ilgilendiğini ve özellikle Türk
lehçelerini tetkik ettiğini söyleyen Kowalski, Anadolu' da yapılacak olan
incelemeler sonucunda İstanbul'da bir konferans vermeyi düşündüğünü
. belirtir.
Türk müderrislerinin de kendi ülkelerine gelip incelemede bulunabileceğini ve Türkiyat için bir çok kaynağa sahip olduklarını söyleyen Kowalski, Krak6w'da Türkçe konuşan bazı Karayların bulunduğundan bahseder. Bunların kökeninin Kırım olduğu için dillerinin Türkçe, fakat
dinlerinİn Musevilik olduğunu söyler. Sırf Türkçe konuşan Karayların
Türkiye' de kullanılan Arapça ve Farsça sözcükleri asla kullanmadıklarını
söyleyerek birkaç örnek verir:
Ahmet Cevdet, "Türkçe ve Museviler" (İkdam, 22 Haziran 1925)
başlıklı yazısında Musevilerin Türkçe öğrenmelerinin önemine değindiği
yazısında, genelde bulundukları memleketin dilini kabul ettiklerini, sadece Türkiye'de İspanyolcayı asıl dilleri gibi Türkçeyi ise ikinci dilleri
gibi kabul ettikleri ileri sürer.
Bunları yazan Ahmet Cevdet, Karaim (Karayit) denilen Musevilerin
diğer Musevilerden farklı olarak Türkçe ya da Tatarca konuştuklarını
söyler. Kırım ağzıyla Türkçe konuşan Karayların Kırım Türklerine benzetildiğini belirtir.
Ahmet Cevdet, Karayların Türk şeceresine mensup bir kabileden geldiğini ve Moğollar ile beraber Kırım adasına gelmiş olabileceğinden
bahseder. Ayrıca Rıza Nur'un da Karayların Türk olduklarını kabul ettiğini söyler.
13 Ekim 1923 tarihli Vakit gazetesi'nde "Şehrimizde Bir Leh Profesörü" başlıklı yazı, Tadeusz Kowalski'nin İstanbul'a gelişiyle ilgilidir.
Yazıda, Türkiye-Lehistan ilişkileri hakkında bilgi verildikten sonra,
Krak6w' da bulunan DarÜı-Fünun Şark Dilleri müderrislerinden Kowalski'nİn Türkiye'ye geldiğinden bahsedilirken Kowalski'nin çalışma alanı
102
TÜLAYÇULHA
ve eserlerinden de bahsedilir;
Lehisüinlı
profesörle
yapılan görüşme
ak-
tarılır:
Yapılan görüşmede Lehistan Hükümeti adına İstanbul' a geldiğini be-
lirten Kowalski, Türk edebiyyatı, kültürü ve dili ile ilgili inceleme yapmak için Türkiye'de bulunduğunu söyler. Kowalski, Lehistan hakkında
bilgi verirken, Lehlerin öteden beri Tatarlarla iyi ilişkiler içinde olduğunu
hatta Tatarların Lehlerin hizmetinde bulunduklarını, süvarİlerine şövalye,
yani bey rütbesi verildiğini söyler.
Kowalski Lehistan'da, Müslüman Tatarlardan başka Karay adı verilen bir kabile olduğundan, Lehistan'ın çeşitli şehirlerinde yaşadıkla
rından ve Musevi olduklarından bahseder. Karaim cemaatinin, tüm dünyada nüfuslarının on bini geçmediğini ve diğer Musevilerden farklı olarak, Talmut'u tanımadıklarını, asıl kökenlerinin Kırım olduğunu söyledikten sonra en önemli konu olarak dillerinin Türkçe olduğunu vurgular.
Bu lehçenin İstanbul'da konuşulan Türkçeye çok benzediğini söyler.
Metinde adı geçen makalelerden içinde Yusuf Akçoralı'nın "Kı
rım' da Yaşayan Esir Milletlerden Karaimler" başlıklı baş makalenin bulunduğu 22 Kasım i 9 i 7 tarihli ve 2 i 9 numarada kayıtlı Bahçesaray' da
basılmış Tercüman gazetesine ulaşamadım.
Yukarıda verilen bilgilerin dışında Sereya Şapşal'ın yazmış olduğu
makalenin Latin harfleriyle yayımlanmasının, böylesine kapsamlı bir çalışmanın gün ışığına çıkması açısından yararlı olacağı, konuyla ilgili
çalışmalara ışık tutacağı kanısındayım. Metni, Latin harflerine aktarırken
bir takım değişikler yaptım. Bu değişikleri şöyle sıralayabilirim:
Kapalı "e" ünlüsü, metinde "i" ile gösterilirken yazı çevriminde "e"
ile gösterildi: it- > et-, vir- > ver-, di- > deKimi sözcüklerin Osmanlıca imlası Latin harflerine aktarılırken
i 93 O' lu yılların Türkçesi esas alınmıştır. ll
için> için
niçin> niçin
dinür> denir
11
İmZa Lugatiı (Dil Encümeni' tarafından hazırlanmış), Devlet Matbaası, İstanbul
1928.
Metnin
yazıçevrimi yapılırken
ünlülerle ilgili,
önlük-artlık,
103·
düzlük-
yuvarlaklık uyumları
göz önünde bulundurulmuştur.
Yine Türkçede ünsüzlerle ilgili kurallardan "ötüm1ülük/ ötürnsüzlük"
kuralı göz önünde bulundurulmuştur: İşte> işte, itdük > ettik ....
Bazı sözcüklerin yazımında ı 928' de yayımlanmış olan İrnla Lugati
esas alındı: 12
aded> adet
andan> ondan
am> onu
anlar> onlar
anulJ> onulJ
arab> arap
bıragup > bırakıp
dogrı/togrı > doğru
Gürci> Gürcü
1}ace> hoca
kapu> kapı
kazgan> kazan
nerdüban > rnerdi yen
satun al- > satın altag> dağ
Metinde geçen Karayca ay ve gün adları okunurken de Kara} Ka13
Zendary esas alındı.
12
İnıla Lugati, a.g.e.
13
M. Firkoviçius, K. Firkaviçiute, V. Maşkeviç, Karaj Kalendary 2001- 2051, 2001.
Metinde Perşembe günü için kiçieynekün kullanılırken adı geçen kaynakta
metinden farklı olarak, kiçibaraski yer alır.
104
TÜLAYÇULHA
~ ~ara'I Türkleri
Büyük Türk ~ardeşlerimizden edIb-i muJ).terem-i
vatanperver Eşref Rüşen Bey Efendiye itJ).aJ
Şol) zamanlarda Türkiye Türkleri beyninde "millet" duyguları uyanmaga ve bu meyanda (tarıh, şanayi', an'anat, edebiyyat, lisan) hep Türkleşdirilmek üzere millı e§erler neşrine başlanıldı. V e haıı~ edebiyyatına folclore- ehemmiyet verildi. Bu a§ar-ı ~ıymetdar-ı tarIhiyye arasında
~ara'nere da'ir ara şıra verilen ma'lümatı tavzıJ). şadedinde muhtelif
~evat; yevmI cera' idle de ma~ale1er ve mutala' alar yazdı.
Ez cümle Darü'l-Fünün Edebiyyat Fakültesi mu'allimlerinden NecIb
'Aşım Bey ile MeJ).med 'Arif Beyş'il) 1335 senesinde neşr_edilen "'O§manlı TarIhi" nam e§eriyle, Avram Galanti Efendi'nil) "MüsevI Türkler"
'unvanıyla İ~dam'ıl) 15 Temmuz 337 tarIhli nüshasında münteşir ma~a
lesi ve hafdasında yine mezkür gazetede Darü'l-Fünün Türk Lisanı TarIhi
ve 'Umüm Türk TarIlJi müderrisi NecIb 'Aşım Bey Efendi'nil) "Türklerde MüsevIlik" namıyla Avram Galanti Efendi'ye cevab-ı nezıhanesi görüldü. Mu'ahharen CamI Bey'il) "lJristiyan Türkler" nam e§erinde ~a
ra'Ileril) Türkçe yazılmış Tevrat-ı şerItlerine da'ir fıl~arat ile keza Darü'lFünün müderrislerinden muJ).terem "M. Şemse'ddIn" Bey'il) "Mufaşşal
Türk TarIhi"ni o~udugum zaman Avrupa-yı, RüsI istatistil~I meyanında
~ırım Türkleri arasına ~ara'Ileri de idJ).aı etdigini gördüm. Fazıl-ımul).te
rem Köprülü-zade Fuat Bey'il) "Türkiye TarIhi"nde de bu l~avme da'ir
ma'lümat-ı münderic ve şol) günlerde intişar eden Doktor Rıza Nür Bey
Efendi'nil) "Türk TarIhi"nde de yine mezkür l~avim için tahşiyelerde küçük fı~ralar görüldü. Bunlardan ma'ada 339 senesi TeşrIn-i Evvelil) 13
tarIljli Val~it gazetesinde (Leh- Polonya) Profesörlerinden meşhür Mösyö
"Kovalski"nil) münderic beyanatında (Lehistan'da da Türkçe l~onuşur
~ara'im adlı) bir ~abIle bulundıgı merkezinde idi. Ve yine muma ileyl).in
1 Agustos 927 tarıhli Cumhüriyyet ve Milliyet gazetelerinde ~ara'I lehçesiyle yazılmış bir metin gördüm.
105
İşte bu l~abil birl~aç şatırlı1~ yazılardan şoI]ra şu günlerde Türkiyyat
Enstitüsü tarafından tab' ve neşr_edilen üstad-ı mu1).terem Profesör Bartold'uI] (Orta Asya Türk TarIhi Bal~i5:ında Dersler) namındaki Türkçe eşe
rinde I}.ırım I}.ara'Ilerine da'ir az çoi5: ma'lümatı1).avI bir fıl~radan ma'ada
mezkür Türkler 1).ai5:i5:ında yerli Türk aşar-ı matbü'asında ma'!ümat-ı
za'ideye destres olunamamışdır.
Ma'lüm ülü'l-ebşar der ki Avrupa'da ve Avrupa müsteşrii5:1eri arasında al~vam ve nesIine da'ir pek çol~ aşar neşr olunmuş ve olunmai5:da
bulunmuşdur. Lakin Sibirya, I}.azan, Bacı Tarhan, I}.asım, Başl~ırd, I}.ır
gız, Deşt-i I}.ıpçai5:, I}.ırım, A?;erbaycan, Türkistan, Buhara, IjIve gibi hanlıl~ ve beylik i5:aba'il ile ugraşmış ve ülkelerini 1).ükm ve nüru?;ına geçirmiş
olan Rüsya Bükümeti i5:adar tebayi' ve vel~ayi'i etrak ile i5:arşılaşmış bir
1).ükümet olmadıgı için Türkler 1).ai5:i5:ında mufaşşal ma' !ümatı yine Rüs
'ulemasınıI] cami' olacagı da bir emr-i tabI'Idir.
Ma'a-ha?;a Türkiye ve Avrupa aşar-ı matbü'ası, l~oca Ijazar 1).ükümeti muni5:arızasınıI] şimdiki bai5:iyyetü's-suyüfu bulunan küçük (I}.ara'I)
Türklerine 'ırl~ ve lisan i'tibariyle Türk; ve me?;heblerine istinaden dIgerleri de İsra'IlI dediklerini görüyoruz. 'Acaba bunlar MüsevI tesmiye i5:ılın
dıi5:1arı 1).alde dIn-i Müşayı YahüdIler gibi mi i5:abüı etmişler, yoi5:sa aralarında nui5:at-ı ihtilaf var mıdır? BunlarıI] ma'bedleri müşterek midir ve
esas ayinleri yek-dIgeriniI] 'aynı mıdır? Ve birbirleriyle münasebat-i
şıhriyyede bulunabilirler mi? Ve İstanbul YahüdI 'aleminde belli başlı bir
mu1).arrir, huşüşI bir mes'eleden ba1).ş ederken I}.ara'Iler için (Tevrat-ı
şerIfden külliyen uzai5:laşan gayr-ı MüsevIler) demesindeki esbab neden
ileri geliyor? Öyle ise bu naşıldIn ve me?;hebdir? Tevratı Türkçe oı~uyup
söyledikleri mervI olan bu milletiI] lisanları ne şekil Türkçedir? EIsine-i
sa'ireden isti'are olunmuş mudur, yol~sa ecdaddan müntai5:il 1).aliş bir
Türkçe ile mi mütekellimdirler? İşte bu es'ileye Rüs aşar-ı mühimmesiniI]
ira'e etmekde oldul~ları deIa'ile müsteniden ve dIger Rüsça aşarımız gibi
tetebbu'at-ı sabıi5:amıza 'ilaveten cevab verileceginden ilk def'a Türkçe
yazmaga cesaret etdigim şu küçük (I}.ara'I TürkleriniI] TarIhçesi)ni
ma' arifperver ve pek mu1).terem Yüsuf Ai5:çora Bey Efendiniı]
müsa' adesiyle (Türk Yılı )na li-eclli' d-derc gönderdim.
*
TÜLAYÇULHA
106
Benı İsra'Il'ilJ elJ büyük peygamberi olan "Müşa 'a.m." vasıtasıyla
Tür-ı
Sina'da teblIg buyurulan ve şaya-yı 'aliyye ve evamir-i 'aşereye al~
vam-ı Müşa her ne l~adar şadıl~ ve merbüt ~almış iseler de, Tevrat'ılJ a~
kam ve mea 'nisi zaman zaman her yerde' aynı vechile i~ata ve l~abül olunamamış idi.
MIlad-ı 'ısa'dan mul~addem YahüdIler beyninde muı]telif tarI~atlar
~uhür etdigi gibi I:Iazret-i Yesü'ulJ tevellüdünden şOlJra 'ale'd-devam (HIlel, Şimay, 'Isavit, Budl]ayet, Şadül~I, Baytos) ve ill]. gibi tarIl~atlar tekeşşür etmiş idi.
I:Iazret-i MesI~ uzun müddet FerIsIlere ~arşı şiddetle ~areket etdigi
cümlenilJ ma'lümıdır. 14
MüfessirInilJ 'al~a'idine I:Iazret-i 'ısa'dan ço~ zaman şOlJra ya'nI sekizinci 'aşr-ı mIladıde Benı İsra'Il'den ayrııaral~ "Benı Mul~arra" namı
altında ayrıca bir me?;hebilJ mü'essisleri de mu'teriz bulundıgı görülür.
Zıra kütüb-i mul~addeseyi ibtida'I şafveti ile lJristiyanlar gibi~abül eden
Benı Mul~arra, şirahI l~anünları tanımadı~ları ecilden tü1-ı müddet YahüdIlerilJ ta'~Ibine ma'rüz ~almışıardı.
Çünki Baş EsrarI cami'olan Tevrat, ya'nI ~anün-ı mektübulJ mütemmemi olaraı~ Tür-ı Sina' da güya Cenab-ı I:Ia~l~ tarafından I:Iazret-İ Müşa'ya şIrahen tebllg edilmiş ve rü'esa-yı ru~aniyye beyninde agızdan agza
intil~al etmiş müfekkire belki unudılır, veya sü' -i tefsır edilir endışesiyle
ikinci 'aşr-ı miladıde ~udüs' de (Yehüda Hal~üdeş) tarafından yazılmış
idi. Mütemmem ~anün olan bu (Mişna) şifiihI Tevrat namını almış, daha
şOlJraları Mişna'nılJ şer~ ve tefsIri mal~amında olan (Kimara) 'ilave
edilerek meşhür (Talmüd) vücüda getirilmiş idi.
Talmüd bir kitab oldıgı ~alde (Mİşna, Kimara) gibi tefsır ve şer~leri
cami'dir. Talmüd ise iki nev'dir. Birisi söyledigimiz vechile (Kudüs Talmüdı) dIgeri dal]i (Babil Talmüdu)dur.
Babil Talmüdı'nılJ ta~rIrine I:Iazret-i MesI~ viladetinilJ 380 senesinde
ibtidar olunara~( 500 senesine ı~adar imtidad eden 130 sene ~arfında 'ale-t
tedrIc l]abamlar tarafından tertIb ve tan~Im olmuş ve mu'al]l]ar yazıldıgı
14
Ferısı, Lisan-ı 'İbranIde "PerüşInim" denilir. Ve Tevrat-ı şerIfil) müfessirleri ma'nasına
gelir.
107
cihetle eI) mükemmel 'add olunara~ matbü' nüslJaları bütün cihan
MüsevIlerİ arasında neşr ve ta'mIm olunmuşdur.
İkinci Talmüd'uI) ~In-i tertıbinde YahüdI muhacirleri (Babil, 'Iral~,
'Arab)ı merkez-i ittilJaf: etmiş, şoI)ra Babil, YahüdI milletiniI) menşe-i yeganesi olmuşdur. Heyet-i muhacereniI) re'Isi "EksIHiri\1" ve Ga'ivenleriI)
ta~t-ı ne~aretinde bulunan (Şura ve YumpadIt) Talmud a~ademiıeri de
Babil'de te'essüs etmiş ve tul-ı müddet Ira-yı va~Ife eylemişlerdi.
TalmudIleriI) eI) müteral~I~I zamanı, lJulefa-yı 'AbbasiyyeniI) (H. 145=
M. 762) senesi bina olunan Bagdad şehrini payitalJt ittilJaf: etdikleri devre
müşadifdir.
Sekizinci 'aşr-ı mIladı eva'ilinde ise 'Ira~ İsra'IlIleri arasında ['Anan
bin David] namında mütte~I, f:ahid, 'alim ve cesür bir zat çıl~ara~ Kütüb-i
Miı~addeseye 'ilavatda bulunanlara l~arşı 'alenI şiddetle hücüma
15
başladı. O zamana l~adar TalmüduI) f:I-nüIuf: tarafdar ve telamlf:ine
açıl~dan açıga i'tiraza cesaret edemeyen gayr-i memnunlar bu f:ata iltica
etmişlerdi. Mu'terizler, Talmüd'ı hem tenal~uzlarla malI, hem de I:ıa~I~i
dın ve '·a~Ide-i Musevlyyeye ya'nI Tevrata, ve peygamberan-ı 'i~am-ı
I:ıuzeratına taraf-ı barıden nazil kütüb-i ilahiyyeye münafi bir talpm
avamir-İ
cedldeyi muI:ıtevI buldul~ları sebebiyle merdüd 'add
ediliyorlardı. ZIra Tevrat-ı şerIfde "Benim size teblIg etdigim kelama
'ilave etmeyüp ve andan ç~armayup AllahıI)ız RabbiI) benim size teblIg
etdigim emirlerini I:ııf~ edesİI)iz" diye yazılmışdır. 16
Biraz zaman ~arfında cema'ati fev~a'l-'ade tekeşşür edüp Talmud
tarafdaranııııI) 'adavetine ugrayan 'Anan (Ebü Ca'fer el-Manşür) lJalIfeniI) emriyle I:ıabs edilmişdi. Ve 'AnaıııI) bu maI:ıbüsiyyeti ise ehl-İ İs
lamdan ~ısm-ı küllIsini1J mensüb oldıgı IJanefi mef:hebini1J mü'essisi ve
vazı'ı [İmam A'~am Ebü lJanlfe] I:ıazretlerini1J müsned fetva-yı 'adem-i
~abülünden naşi duçar mü'alJef:e oldıgı ve 'aynı maI:ıbesde \1abs edildigi
zamana muşadifdi. Biri mümtaz, dIgeri mulJtar olan bu iki simanıI) zaman-ı menkübiyyet1erindeki mül~alemeleri eşnasında 'Anan'ı1J müşarün
15
M~rlzI, 'Anan bin David J:ı~l).ında şu cümleyi 'aynen derc eyliyor ( ~ ~).uı
16
Tevrat, Te~niye, Bab 4, Ayet 2
~ ut5J ~i Ô~~ ç'yl)
.
TÜLAYÇULHA
108
ileyh İmamdan ag?;-ı feyz eyledigi 17, O:Iazret-i Mul)ammed 'a.m.)ıl]
'Arabları put-perestlikden tenfir ve tarIl5: I:Ial5:l5:a da'vet için min l5:able'rral)man gönderilmiş bir peygamber oldul~larını ve İmam a'~am l)azretleriniı] ictihad-ı me?;hebIsinden olan 'İbranıce (Hal~eş ya'nI ~ıyas)ı l~abül
etdigi 'Arab müverril)In-i benamından Mal~rIzI ile Ebü'l- Fettal) Mul)ammed Şahristanı a§arında görüldügünü ~ara'I rül)anIleri ber-tafşIl yazmışlardır. 18
'Anan, I:Iazret-i 'Isa'ya 'al5:Ide-i dIniyyesine de büyük bir l)ürmet besledigi 19 ve bi'l-agire ~ara'I namını alan Beni Mul~arra 'uleması, 'Anan'a
ittiba'en e§erlerinde I:Iazret-i MesIl)'e (~~l....::ı\A~..ıJ) kelam-ı il)tiramiyyesini bezl ederler ki ma'nası ('lsiyyü's-Şadıl5:) demektir. ~ara'Iler
I:Iazret-i 'lsa'nıl] vaz' buyurdul5:ları dın, Tevratıl] al)kamına münafi
olmayup belki am takviye ve te'yid için geldigine, ve I:Iavariyyün'a o
şüretle l)areketi tavşiye buyurdul5:larına, ve kütüb-i mul5:addeseye 'ilavatda
bulunan FerisIler 'aleyhine şiddetle l)areket eyledigine ı~a'ildirler. 20
Bunul]la beraber I:Iazret-i 'Isa'dan şol]ra birİnci 'aşrda carI olan 'al5:Ide-i
'Iseviyye, şimdiki ~ara'I 'al5:a'idine pek yal5:In idi. ~ara'Iler bir zamanlar
I:Iazret-i MesIl)'il] Tevrat l)al~lpnda serd buyurduı~ıarı mülal)a~at
i'tibariyle ve NestürIleriı] rehberligiyle kendi me?;heblerinilJ Na~ariyye-i
esasiyyesini kurduguna da'ir bir i'til~ad dagiperverde ederler.
Daha şol]raki edvara gelince: Tevrat'ıl] asrar-ı gamse l5:ısmına
müstenid l~at'I muval)l)idligil] eşkal-i gariciyyesinden 'ale't-tedrIc uzaı~
laşdığı ya'nI I:Iazret-i 'ısa'nıl] İbnu'llah oldugunu, el~anIm-i §ela§e 'al5:Idesini, l)ataml] lagvini, dördüncü 'aşra muşadif Lazil~iyye'de müctemi'
rül)anIler meclisi tarafından eum' a_ertesi gününül] pazar gününe tal~II17
LS
19
20
22 TeşrIn-i Ş anı 1917 tarIh ve 219 numerolu Bagçesaray'ında münteşir
"Tercüman" gazetesinde fuzalaclan 'O~man Al~çol~ral~lı Efendi'nilJ (~ırım.'da Yaşayan Milletlerden ~ara'Iler) namındaki ser-mal~alesine müraca'at.
1913 tarıhinde ~yar'da ya'nI Sivastopol'da tab' olunup ~ara'I Kenasesi baş
Gazanı "T. Levi Babuviç" tarafından Rüsça neşrolunan (~ara'mgilJ Te'sIsi TarIbçesi)-nam e~erilJ 9-1 ı. şal).Ifelerine müraca' at.
Bala'daki e~ere müraca'atla beraber Petersburg'da neşr edilen Mufaşşal Rüs
Ansi~lopedisi'nde YahüdI 'ulemasından (A. Har~avI'nilJ) ~ara'im-nam m~alesi.
İncIl-i şerIfde 'aynen şu cümle mul).arrerdir: "Ben şerI'atı ya peygamberleri ibtal
etmek için geldim ?ann etmeyiniz. Onları ibtal için degil ancak itmam için geldim." (Matta, 5. Bab, ı 7. Ayet)
ı 09
bini; ve altıncı 'aşrda ise naşraniyyet, taşavıre, ta'abbüdden 'ibaret uşül
ve 'ibadat ve bunlara mümaşil bir Çoı~ 'adatı 15abül etdigi şıralarda olacaı~
ki, ijristiyanlarla ~ara'Ileril) 'a15ayid-i me~hebiyyeleri gitdikçe birbirinden başı~a bir şekil alaral~, nihayet yek-dIgerinden büsbütün uza15laşdı.
Bala' da ityan 15alındıgına na~aran büyük Yahudı 'uleması tarafından
l).lf~ ve tefsIr edilen şitahI ı~aniina bir i'tiraz mahiyyetinde olan ~ara'I
'al~Idesinil) menşe-i aşliyyesini dogru olaraI~ henüz tarIb l).al ve teşbıt edememiş ise de yall)ız ba'zıları bu 'a15Ide-i ı~adImeyi I:Iazret-i 'ısa'nıl) Benı
İsra'II'e Tevrat l).a~ındaki verdigi neşayihe merbut bir 'al~Ide oldıgını ve
o tarlbe I~adar irca'-ı na~ar etmek lazım gelecegini bi'l münasebe ~ikr
etmekdedirler. Her naşılsa 'Anan bir dereceye I~adar bu 'aı~Ideye bir şekl
i 15at'I vermiş, YahudIlerle izdivacı, ve her güne tezamün ve tekafüli men'
etmek şuretiyle aradaki rabıtayı ortadan 15aldırara15 Y ahudI me~hebinden
kamilen ayrı bir me~heb te'sIs eylemiş ve bu me~hebe salik olanlara
21
"Benı Muı~arra" ya'nI "kütüb-i mul~addese evladları namını vermişdir.
Bunu müte'a15ib TalmudIler tarafından ta'15Ib olunan 'Anan, Bagdad'ı
terk ederek arz-ı Filistın'e gitmiş ve edyan-ı şelaşece mu15addes bulunan
~udüs-i şerIfde "Kenase" namıyla ilk ~ara'I ma'bedini inşa etmişdir.
Tal).te'z-zemIn inşa edilmiş olan ma'bedil) mil).rabı "Süleyman
'a.m."ıl) ma'bedine ya'nI Mescid-i ~şa'ya müteveccih olup ~ara'Ileril)
el-yevm 'ibadetgahıdır. Ma'bedil) mil).rabı so~~ cihetinde bir taş divarıl)
temeline müşadif olup dıger tarafı ise 15aya içine açılan bir magaraya gider. Ma'bede dabil olma15 için evvela avluya girmek, taşdan bir nerdüban
ile içeri inmek lazımdır. Bu i'tinalar ilk 'aşr-ı mIladı ijristiyanları gibi
~ara'Iler de düşmanlarınıl) ta'kIblerine hedef olmamaı~ içinde magaralar
içinde' ibadet1erini gizlemek ıztırarında 15aldı15larını göstermekdedir.
Bu ma'bed, mesacid-İ İslamiyye mişillü l).aşır ve bablarla mefriişdur.
Ma'bede gireceklerİl) Kur'an-ı Kerım'de ( ~1)4 dll ~ tb-t! ~. Jjl ~i
<.S..,b (..}!l~I) ayet-i celIlesine mu!abı15 olan Tevrat-ı şerlfil) (Sıfr 3, Bab 3,
Ayet 5)il) tercümesi de (aya1515ablarıl)l çı15ar zlra durdugul) yer bir mul~addes yerdir) emrine ittiba' 1 amir bulundıgıundan herkes aya15l~abılarını
21
'ArabI ve 'İbranI lisanlarında 'aynı ma'nada bulunan "~ara'e" fiili o~um~ ma'nasınadır. Ve bu kelimeden me'bü~ 'İbranIce "~aray" ya'nI o~uyucu kelimesinden
(I~ara'im, ~ara'ün, ~ara'In, ~ara'It
enamda zeban-zed
ve batta ~aravIn ve ~arayimin)
olar~
elsine-i
olmuşdur.
TÜLAYÇULHA
110
çıl~arara~
ma 'bede girer ve secdegahlarınıI) tahir bulunmasına i 'tina eder.
Ve zIrde görülecegi vechile yutbelerinde yalIfelere vükela ve umera ve
müftI ve sa'ir ekabiri ta'?Im ve ~udüs ve Mekke ve Medıne mişillü mal~amat-ı mübarekeye !).ürmet eylemeleri, yutaba-yı İslam'ıI) eşerine ittiba'
eylediklerini pek vazı!). gösterir.
Memalik-i sa'iredeki ~ara'I ma'bedleriniI) de lpblesi vesa'ir mefrüşat
ve ne~aJeti I}.udüs'dekiniI) 'aynı olup her ma'bediI) havlısında muşlu~lı
çeşmeleri de vardır. ijaricden ba~ıldıgı va~it yek-na~arda İslam
ma' abidinden tefrIl~i müte' assirdir.
'Anan, ma'bediI) inşasından şoI)ra kendi cema'ati için bir '~a'id
kitabı [Sıfr- Hamlşüvut] yazar. Bunda ~ara'Ilere "Tevrat'ı iyi tedı~Il~
ediI), yalI)lz benim fıkrime i'timad eylemeyiI)!" diye tenblhde bulunur.
I:Ialbuki 'AnanlI) ictihadını cami'olan bu kitabıI) ba'zı küçük parçalarından ma'adasınıI) bu güne l~adar bulunamaması şayan-ı te'essüfdür.
YahüdI mü'ellif1eri ve bi'l-yaşşa "A. Harl~avr'-nam 'alim 'Anan,
I:Iazret-i 'Isa ve Mu!).ammed'İIJ nübüvvetlerini taşdIl~ten ma'ada YahüdIleriI) Talmüdını redd ile şırfI}.ara'Ilere mayşüş dıger bir Talmüd vücüda
getirdigini ve I}.ara'IleriI) !).aliş Tevrat-ı mul~tedIsi olamayaca~larını
göstermişlerdir.
22
I:Ialbuki 'Anan kendi cema'atine " Fikr-i ?;atIsine i'timad etmeyerek
Tevrat' i iyice ted~Il~ etmelerini" IJavı bulunan tenblhatı görükdükten ve
bI-tararane mu!).akeme edildikten şoI)ra bu babda YahüdIleriI) anı tekzlb
için şarf etdükıeri bI-hüde meşa'I kendiliginden ibta1 edilmiş olmaz
mı?
Ahd-i 'atI~ten ma'ada hiçbir şeye etba' etmeyen ~ara'Iler, nokşanhgı
ile beraber neşayiyden ma'ada hiçbir lpymet-i l~udsiyyesi olmayan
'Anan'ıI) kitabını vacibü'l ittiba' bir risale-i mu~addese şeklinde kendilerine mal edilmesini ve Har~avI'nİI) "ijristiyanlar nezdinde İncil, YahüdIler na~arında Talmüd ne ise I}.ara'Iler için de 'Anan'ıI) kitabı o
mahiyyetdedir." demesinİ müclb-İ hayret görüyorlardı. Bu muIJterem
22
Petersburg
tab'ı (Biro~havz
ve Efron) ul)
Yine
~avI'nil) "~ara'ller"-nam m~alesi.
Ansil~lopedisinil)
'aynı
mü'ellifil)
14. cildinde: Har(~ara'lleril) Kitab-ı
Esaslleri) yal].üd (,Anan'ıl) Talmüdı) (Voşl].od) mecmü'ası 1887 senesi cild 4,
Petersburg matbü'l, Bunlardan ma'ada (K. Levendru) nul) (~ara'llere Da'ir
Risalesi) Odesa 1863.
111
'alim, Ijristiyanl~ İncilsiz, Yahüdilik Talmüdsuz hiç mevcüd olabilir mi
sualini asla nefsine Irad etmemiş olacal~. Çünki 'Anan'ıl] mefküd risalesine rağmen I).ara'Ilik el-yevm mevcüddur. Bu mevcüdiyyet mesrüd-ı
na~ariyyeyi tekzIb etmiyor mu? Her1;ıalde bu ikİ me~heb erkanınıı]
'adavet-i müstemmire ve mübayenet-i fikriyyeleri el-an devam etmekde
ve meba1;ıi~-i mezküreye da'ir tarafeynden cildler dolusu yazılar yazılaral~
yek-dIgerini incide gelmekdedirler23 . Yazdıgımız şu mal5:alede o tarafa
dogru sevl5:-i bameden şarf-ı na~arla I).ara'Ileril] salik üldul5:ları esasat-ı
me~hebiyyelerinden ba1;ı~ edelim.
Yul~arıda TalmüdIlerden ayrı ve ilahI esaslar da'iresİnde nazil olan
Tevrat-ı şerIfi, bidayet nüzülündeki şaffetiyle ya'nI (şirahI tefsIr ve 'ilavelerden) azade olaral~ Ijristiyanlar gibi I).ara'Iler de 'aynen l~abül etmişlerdi demiş idik. Bunu mü'eyyed ve on nol5:taya müstenid ve
I).ara'Ileriı] şırf kendilerine 'a'id esasat-ı me~hebiyyeleri vardır ki 'al5:a'id
24
kitaplarında görülmekle nal5:1 olundu.
1. Cenab-ı Kadir-i mut1al5: 1;ıazretleri ezelI ve ebedIdir.
2. Cenab-ı J:Ial5:lpl] va1;ıdaniyyet ve l5:udret-i şamedaniyyesi hiçbir
kimseye mel~Is degildir. Ve fikr-i beşer için hiçbir buşüşda l5:abil-i
idrak olamaz.
3. Mela'ike-i kİrarndan el] 'aciz bir mablül5:a l5:adar mevcüd olan her
~I-rüh cenab-ı J:Ial~ı~ tarafından bull5: olunmuşdur.
4. Cenab-ı J:Ial~l5: Müşa l~uıunu gönderdi ve onul] vasıtasıyla J:Ial5:l~
dInini teblIg etdi.
5. Ka'inatda her mahlükuı] 'al5:ıl ve rü1;ıunı J:Ia~ Te'ala J:Iazretleri
tenvIr eder.
6. Tür-ı Sina'da verilen avamir-i 'aşere asla rer, ikmal ve tebdIl
edilemez.
7. Enbiya-yı sa'ire-i atiyye dabı, cenab-ı vacibü'l- vücüd tarafından
ma~har-ı ilham ve hidayet olmuşlardır.
23
24
M. Franco, Essai sur ['histoire des isratlites de ['empire ottoman, Paris, 1897, p.
171- 172
Keza İ~darn'ıl] 16 Agustos 1337 tarıbIi 8768 numeroIu nüsbasında müntesbln
Tıbdan I:Iaydar-paşalı Babür I:Iayıf imzalı açı~ mektüb.
1890 tarıbinde Petersburg'da matbü' [Y. Duvan]ıl] Katekizis, osnovy Karaiinskago zakona-nam kitabına müraca'at.
ı
12
TÜLAYÇULHA
her ı~ulunul) derece-İ istİ~a~ ve Iİya~atine göre
taltlf ve tecziye eder.
9. Bi'şet-i Mesih '''a.m.'' bin David I):.udüs'ün yel)iden te'sIsi içindir.
ı O. Cenab-ı I:Jal~~ ruz-ı mahşerde ölüleri tekrar diriltecektir.
8.
Cenab-ı I:Ja~~
Bu esasat-ı me~hebiyyeden ma'ada, I):.ara'I ma'bedlerinil) mil).rabı
Mescid-i ~şa'ya, YahudIleril) ise her beldede şar~a müteveccih bulunmasına, du'aları heman şırf ayat-ı Zebur'dan 'ibaret olup YahudIlerinkinden büsbütün farl~lı olmasına ve 'ibadet-l].anelerine ~undurasız giren I):.ara'Ilere ~arşı, YahudIler bi '1-' akis aya~l~abılarıyla girmelerine,
Mutalarını l).In-i tedfinde mal).all-i teveccühlerinil) mul].telif olmasına ve
I):.ara'Iler ~ebl). etdiklerini, YahüdIleril) ekı etmemesine, I):.ara'Ileril) et ile
südden ma' mUl yemek yedikleri l).alde, YahüdIleril) istinkafına25 ve l).In-i
tezevvücünde I):.ara'Iler derece-i l).ürmeti ta'blr-i ca'iz ise YahudIlerden
bir gömlek fazla araşdıraral~ İmam A' ~am I:Jazretlerinil) ictihadından olan
lpyas-ı uşülünü tercIl). ve l~abul etdiklerine ve bayramlarını YahudIler
'an'anatına mul].aliftarzda tes'ıd ve ba'zı bayramları tecvlz etmemelerine
ve I):.ara'I tal~vlmleri YahüdI taı~vlminden baş~a bİr esasa müstenid bulunmasına, İslam ve tIristiyanlar kendi dındaşlarından her hangi bir me~
hebe malik bulunurlarşa bulunsun lpz alup verdikleri l).alde YahüdI ile
I):.ara'Iler l~arabet-i şıhriyyeden l~at'a müctenib bulundu~larına mebnI,
ba'zı ma~aıata göre I):.ara'Iler Tevrat'dan külliyen uza~laşdı~larından
MusevI bile 'add olunmadıl~ların126 YahüdI 'ulemasından A. Denyard'ıl)
(I):.ırım Milletlerinil) TarIl].i)-nam eşerinde yigirmi beş madde ile
I):.ara'Ileril) İslama ta~riblerini işbat etmekdedirler. 27
*
* *
25
14. asırda 'Acemistan'ıl) ba'zı vilayatında ~ahiren İsHimiyyeti l5-abül edüp gizlice
dInine salik bulunan YahüdI cema'ati efradına bir ay imtiJ:ıan yoğurt1u
kebab yedirdiklerini müverril].-i meşhür Hammer Purgstall söylemektedir.
Geschichde der İlehane II, 186.
İl5-dam'ıl) 8763 numaralı 16 Ağustos 1337 tarIl].li nüsl].asında münteşir Bal].ür Bayıf
imzalı mal5-ale.
1878 V arşova' da 'İbranIce matbü' Massa If:.ırım adlı e~eril) 90-93 üncü şaJ:ılfeleri.
ecdadı
26
27
SEREY A ŞAPŞAL' A GÖRE KARA Y TÜRKLERİ VE KARA YCA
ı ı:1
Tarıhi şadede
rücü' edildiginde ma'bedlerinil) ~udüs'de te'sIsiyle bu
mu~addes şehir o zaman ~ara'Ilere bir merkez oldıgı görülür. 'Anan'ıl)
telamI~i bu merkezden der-'a~ab civar-ı memalike dagıldılar. 'a~Ide-i
me~heblerini neşr etdiler. O zamana ~adar gizlenen dIndaşlarını topladılar. Her yerde 'Anan'ıl) yapdıgı vechile yel) i ma'bedler inşasıyla
cema'atler te'sIs etdiler. Bu me~hebil) 50 ila 100 sene ~arfında sür'at-i
intişarı ve naşirlerinil) şimal ve şar~a dogrı muvaff~iyetli meşiyyetleri,
TalmüdIleri epeyce telaşa düşürdü. Bu muhacerete na~aran ~ara'Ileril)
l~at' etdikleri turu~-ı tarıhiyyede bir vech-i atIdir.
1. Şar~da:
Bagdad ve Heyet'den Iran'ıl) İsfahan ve
Nihavend şehirlerine gitdiler. Bunu işbat için to~uzuncı
'aşırda cema'at mürşidlerinden "İslJa~-ı İsfahanf' ve "BünyamIn-i Nihavendf' gibi 'ulema-yı me~hebil) isim ve şöhretleri
gösterilebilir. ~ara'I cema'atleri bu yerlerde on beşinci 'aşrıl)
şol)una ~adar payidar ve mIladıl) bil) beş yüz bir tarıhinde bir
mev~i'-i şeref ilJraz eden Sinan Çelebi- Bay Hoca başlarında
bulundıgı lJalde ~ırım'a hicret etdiler?S
2. Cenüb ve cenüb-i garbIde: Mışır' a ~adar gitdiler.
Burada el-an üç bil] nüruslu bir ~ara'I cema'ati mevcüddur.
Buradan salJili ta'~Iben Fas'a geçdiler ve burada şöhret ~a
zandı1ar. To~uzuncı 'aşırda şa'ir Müşa Daray, onuncı 'aşırda
'alim Davudü'l- FasI, ve on beşinci 'aşırda Samü'el MagribI
gibi ~evat yetişdi.
3. Şimalde:
Me~heblerinil)
bidayet
te'sIsinde
29
~ara'Iler Şam'a ~adar gitdiler. lJalIfe Mehdı zamanında Bizans'ıl) Ni~omidi ya'nI şimdiki ~ocaeli'nde va~i' İzmit şeh
rine de yerleşdiler. Ve orada 1350 tarIhinde varat eden 'alim28
ı. Sinani, İstoria vozniknovenia i razvitia Karaimistva, Sympherople, 1888.
29
I}.ara'Iler ta 1832 senesine ~adar bulunmuşlardır. Bu cema'at I}.ırım'da
re'Is-i me~heblerle ba'del- müşavere me~hebdaşlarını1J pek cüzü' ~al
ması I:ıasbiyle ma'bedi ~apam~ ve 'ibadata 'a'id eşyayı I}.udüs, İstanbul, Bagçesaray, Gözleve Kenaselerine t~sIm etmek müsa'adesini almışlardır. El-yevm bu
ma'bed I}.atolik kilisesi olmuşdur.
Şam'da
mütevaHın-ı
TÜLAYÇULHA
114
i şehır İZlnitI Harun yetişmişdir. Bunlar Bizans devrinde İs
tanbul'a da geldiler. El-yevm burada 60- 80 'a'ileden mürekkeb küçük bir l}.ara'I cema'ati ve ı~ükümet münderise tarafından Ba-ferman mensüb bir de cema' at başııarı vardır. 30
Edirne'ye gitdiler. Orada on beşinci 'aşırda (' Adderet)-nam e§eriI)
on altıncı 'aşırda Efendoplu gibi 'ulema iştihar etdi.
Bütün bu ~ikr olunan memleketlerde 'Anan'ıI) 'a~a'idi İsra'IlI 'ır~ına
teşmIl olundu. Mu'abbaren şimale dogrı ~ülüııeri e§nasında l}.ara'I mis. yonerleri Ba~-ı Siyah sa~ilinde kendi 'al~a'id me~heblerini aşlen Türk ve
İslav al~vamına mensüb büsbütün yabancı l~aba'il arasında da neşr ve
ta 'mIm etdiler, ki bunlar da l}.ırım l}.ara'Ileri olup Türk nesIinde bulunan
ijazarlar ve bi'l-abire neslen Rüs olan l}.aza~lardır.
mü'ellifı İlya ve
*
* *
Evelee ~I-~udret ve pür-şevket olup da Rüslar, Bizanslar, 'Arablar ve
daha baş~a saltanatlar tarafından dostluk ve mü~aheretleri arm edilen
~oca ijazar Türk I:Iükümeti'niI) ba~iyye-i iQtişamıll1 tem§Il ve şimdiki
l}.ara'IleriI) eI) büyük ~ısmını teşkIl eden l}.ırım l}.ara'Ileri geliyor ki bun30
Bizans l).ükümeti zamanında İstanbul'da YelJi Cami'ilJ l).avalisi ile Mışır Çarşısı
~apusma ~adar mümteddbir sal).ada ~ara'I cema'ati mütevaWn bulunuyorlardı.
Tarhan Valide Sultan YelJi Cami 'i yapdırm~ 'azmine düşdigi zaman gördügü bir
rü'ya üzerine orada meskün ~ara'I cema'atinilJ emlakini istimlak zarureti l).aşılı
olmışdı. Kendilerine Ijaşköy'de haracdan mu'af olar~ ~ır~ ~adar hane inşa etdirilerek oraya iskan ve alınup şatılması memnü' olm~ üzere meşrüta i'tibar olunmuş
ve ba-ferman cema'at namma bal).ş buyrulmışdı. Ve YelJi Cami'ilJ mütevellIsİ
tarafından da devr-i meşrütiyyete ~adar ~ara'rıere icare-i zemIn bile verilmişdir.
DIger bir rivayete n~aran YelJi Cami'ilJ ~arşı y~asında bulunup el-yevm
~araköy tesmiye olunan mal).alde fetil).den mu~addem ~ara'rıerilJ iskan etdiklerini
telmIl).en (~ara'I Köy) denilirmiş. Te'yId-i müdde'I için deırı, ~araköy' de ~adIm
ba'zı '~aratları mevcüd bulunması imiş! Lakin şunı da 'ilave edelim ki İstanbü!
~ara'rıeri ~ır.ım'da tab' olunup cema'at başıIarı tarafından gönderilen Türkçe
'ibadet kitabıarım o~uyorlarsa da ~ırım ~ara'rıeri gibi Türkçe ~onuşmayup
Rumca görüşmektedirler.
Mel).med Ziya Bey'ilJ İstanbul ve Bogaziçi-nam eserinilJ 377 inci şal).Ifesi ile
NecIb 'Aşım Bey'ilJ İ~dam'da münteşir 23 Temmuz 337 tarIhli Türklerde
MüsevIlik-nam m~alesi; ve 'Ali Rıza Bey'ilJ Peyam-ı Şabal).'ılJ 29 TeşrIn-i Evvel
337 tarIhli İstanbul Eşnafları-nam m~alesi.
i ı5
larıl)
10 000 nüfUsı ~lrım şibh-i cezlresinde müttal.<1 4000i Rüsya'nıl)
cenübI vilayatında, 1000 ~adarı da Lehistan'da sakin olup cem'an (15
000) on beş bil) nüfUsı ~avldir.31
İncIli İsIav lisanına tercüme eden İslav ~avarIlerinden "Kiril" ve
"Mehtüdf'nil) mu~arr-ı ~ameti olan l~adlm "Kirsuns" şehri, o devirde
'aynı isim ile tesmiye ~ılınan ~ırım şibh-i cezıresinil) el) mühim ticaret
limanı oldıgından ~urün-ı vustada yall)ız Bizans ve 'Arab tacirlerinil)
degil ljristiyan piskoposlarınıl) da na~ar-ı di~~at ve tama' ını celb
ediyordu. Sekizinci 'aşır aval]irinde ve yal]üd to~uzuncı 'aşrıl)
ibtidasında, başlarında ma'rüf (İs~a~ SengarI) oldıgı ~alde dln-i Müşa
misyonerleri de bu ülkeye gelmişlerdi. Bu tarIl]de Kirşuns ya 'nI ~ırım
şibh-i cezlresi cenüb seva~ilinden ma'ada o devirde mu'a~~am IJazar
l:!ükümeti'nilJ dal]il-i ~alemrevi bulunuyordı. Yedinci 'aşrılJ ibtidalarında
göçebe ~alinde yaşayan işbu IJazarlar mürür-ı zaman ile cenübI Rüsya
isteplerinde ve şimalı ~a~as'da temekkün etdiler. Şayd-ı mahI ve
fela~atla iştigal ve belli başlı a~vam ile büyük mi~yasda ticaret ederek
mevsim-i şitayı şehirlerde; ve şayfi tag eteklerİne ve istepIere çı~ara~
çemenzarda, bag ve bagçelerde, ~ara ve tarlalarda çalışırlardı.
IJazarlar'ıl) pay-ı tal]tı Volga nehrinil) cenüb ~ısmında bulunan "İtil
İdil" şehri idi. 32 Don nehrinil) Volga'ya ya~ın ma~alinde -"Şarkel" ismi
ve metanetiyle müştehir büyük IJazar ~alesi vardı. İslamlar beyninde
şimdiye ~adar IJazarlılara izafeten "Ba~r-ı IJazer" denilen del)iz sa~ili
ya~ınında şimdiki "Tar~o" ~aşabasınıl) bulundıgı mev~i'de IJazarlar'ıl)
"Semender" ismiyle bir şehirlere 3 ve bundan ma'ada nefes-i ~ırım'da
(Dürüs bi'l-al]ire Menküb) Şul~at (bi'l-al]ire eski ~ırım) ve Kerç gibi
küçük büyük dIger şehir ve ~aşabaları da vardı.
İtil şehrinde Avrupa ve Asya tüccaranı ile al]~ ve i 'ta olunurdu.
IJulefii-yı 'Abbasiyyeye 'a'id meskukat ile memlü defii'inilJ el-yevm ara
31
32
33
Darü'l- Fünün müderrislerinden muI:ıterem Şemse'd-dIn Bey Efendi'nil) (Mufaşşal
Türk TarIhi)-nam l5.ıymetli eserinil) 15 inci şaI:ıIfesi. Ve Türkiye Tarıhi şahibi Fuat
Bey Efendi de I}.ırım I}.ara'I Türklerinil) 'adedi 5600 olaral5. göstermişlerdir.
Avram Galanti Efendi ise sehven 200 000 olaral5. terl5.Im etmişdir.
Bugün oralarda sakin bulunan O:Iacı Tarhan), (I}.azal5.) Tatarları Volga nehrine
"İdil" derler. Bu büyük şehril) otuz l5.adar cami'i ve kenIsa ve çarşı, pazar, I:ıamam
ları bulındıgını 'Arab müverrihleri rivayet ederler.
Tarl5.o l5.aşabası bugün I}.umul5.larla meskün ülkede v~i'dir.
116
TÜLAYÇULHA
şıra
cenubI Rusya'da ~uhurına na~aran sekizinci ile onuncı 'aşr-ı mIladı
beyninde Ijazarlar memaliki ticaretgah-ı enam oldıgı ~olayca alJlaşıltr.
Tüccar ve ahalı her hangi bir ~avm ve edyana mensub olurşa olsun
mu'vaba~e olunmadıgına ba~ılırşa ser-bestI-i edyanıı) da buralarda carı
bulundıgı l~ana'ati 1).aşıl olur. I:Iatta her me~heb saliki, hIn-i da'va ve
murafa'ada kendi me~hebine şalik bir 1).akim tarafından mu1).akeme
edildigi 'Arab seyyahIn ve müverribleri tarafından rivayet olunma~dadır.
!Jazar Devleti (~aan- Ijan) tarafından idare olunup; ~aan, 'aynı zamanda re'Is-İ ru1).anIlik şıfatını da 1).a'iz bulunurdu. Ijazarlar kendi
~aanlarına yallJlz müddet-İ hayatlarında degil, 1).atta öldükten şOlJra da
dirIg-i 1).ürmet etmezlerdi. Steplerde bulunan l~aan "kurgan"larına ya'nI
l~abirlerine yal~laşdıl~ları an Ijazarlar bi'l-isti'cal atlarından iner, ve
yedegine alaraı~ ma~ber gözden nihan oluncaya ~adar atlarına
binmezlerdi. 34
~aanlar umur-ı 1).ükumete bi'~-~at ,müdabale etmeyip bunları "BeyBig" 'unvanıyla mertebe-yi vezareti mu1).riz ~evata i1).ale ederdi. BunulJ da
ma' iyetinde "Tudun" ve "Çavuş yar" ve "Buluşçı" -nam payelere mensub
rical bulunur ve 1).a'iz-i ehemmiyet şehirler bunlar tarafından idare
olunurdı. Ordulara mes'elenilJ ehemmiyetine göre ba'zen ~aan ve ba'zen
da l~aan-zadeler ı~umanda etdigini, mu' aşırları bulunan l~adIm Ermenı ve
Gürci va~'a- nüvisanı eşerlerinde görülmekdedir. 35
!Jazarlar, Rus al~vamını pek ço~ seneler 1).araca kesmiş ve ~aanlar
Rusya'nılJ İslav 'ır~ını o ~adar tedhIş etmişlerdi ki RuslarılJ büyük Kenazi "Sen Viladimir" Ijristiyanlıgı ~abiilünden şOlJra kendisine
teberrüken mu'a~~am bir isimle bitab etmek lazım gelmişdi. Nihayet
"~aan" isminden büyük ve şümulli bir 'unvan bulamadı~ları ecilden
olacal~ ki zamanılJ midrepolid ve müverribleri kendisine bu ismi
36
vermişler ve kendi lisanlarına nal~len "~agan" demişlerdi.
Zaten ı~aanlarılJ şevket ve satveti ba1).şinde Bizans ve 'Arab tarIbleri
müttefıl~dirler. Bizans imparatorları Papa ve sa'ir Frenk ~raııarına gönderdikleri nameler iki (şoldya) ya'nI mührI 1).avI oldıgı 1).alde, Ijazar
34
35
36
1876'da Petersburg'da tab' olunan rnüsteşrik Profesör (Grigoryef)ilJ "Rusya ve
Asya"-nam e~erinilJ 69 uneı şal;ıIfesi.
ı. Djavakhiehvili, Khartvel Eris İstaria, Tiflis, 1905. M.Kagankatvaci ete.
"Slovo", Mitropolit kievsky XI veka İllarion (Ispovdanie Very).
117
l~aanına İrsal
edilen nameleril) üç 'aded altun (Bolla Şoldya)yı mul}tevI
bulundıgı Bizans merasim-İ teşrIfiitiyyesinde gösterilmekdedir. 37
ljazarlarıl) meşiyyet-i fiitiJ:ıanesi, I>-ırım'da ve garbda Bizans J:ıu
düdlarını iJ:ıata eylemiş oldıgından, bu harekat-ı istila'iyyeyi tevl~If için
Bizans imparatorları kendi l~ızlarını ve prensesler beyninde el) güzellerini
ba'de't-te:frI~ I>-aanlara tezvIc ve ~aan 'a'ilesinden de ~ızlar verilerek
~arabet-i şıhriyye peydasından şol)ra ittifii~ ve dostluk mu'ahadeleri
yaparlardı. Ez cümle beşinci I>-ostantIn'il) zevcesi meşhür "İrina" ljazar
l~anınıl) lpzı oldıgından bunlarıl) oglı altıncı imparator Leon etlazar Leon)
tesmiye edildigini Bizans tarI1].leri te§bIt etmekdedir.
*
* *
ljazaristan' da serbestI-i edyan bulundıgını ı~ayd etmişdik. Meşhür
Mes'üdI ljazar1arıl) mal~arr saltanatı (itil) I:ıal~~ında şu ma'lümatı veriyor:
[~b.J ~\j ~~llAr~\.::..J ~~IJ I.J~IJ ~I 0A ~ ~.wı o~ ~J
~)I :lj~ ~ .J...?JI ~ ~-* üLS~ J ~ 0A .J...?JIJ] ya'nI "işbu şehirde
Müslümanlar, ljri stiyanl ar, MüsevIler ve müşrikler sakindir. MüsevIlige
gelince hükümdar ve mensübiyyeti ljazar1ar bu cinsdendir. ljazar hükümdarı YahüdI dınini Harünü'r-reşId zamanında ~abül etmişdir" me'alindedir.
Mes'üdI'den ma'ada 'aynı ma'lümatı keza 'Arab müverri1].lerinden
İbnü'l-e§ır Dımış~I'de de buluruz ve bunlarıl) her üçü de Bizans I:IÜkümeti tarafından memleketlerinden tard ve teb'ıd edilen MüsevIler ljazar diyarına iltica edüp bi'l-a1].ire dınlerini ~aana ve IJazarlarıl) bir ~ıs
mına ~abül etdirdiklerİni yazmal~dadır1ar. Bu ma'lümat ise müsteşri~ler
tarafından bila-tenkId ~abül olunmuş bir mes'eledir. Bu 1].uşüş YahüdI
rivayetleriyle de te' eyyüd eylemekde ise de bunlar yall)ız kendi dınlerinil)
(Bulan) ismindeki 1].al~an tarafından (İsI:ıa~ SengarI) namında bir MüsevI
'alimi delaletiyle put-perestligi bıragup vaI:ıdet-i İlahiyyeyi ve Tevrat'ı
~abüı etdigini ve Bulan bi'l-a1].ire 1].al~an olunca mu~arrebini ve ~avminil)
bir lpsmı da bunlara iltiI:ıal~ eyledigini rivayet ederler.
Fazıl Muı~terem profesör MüsevI Bartold da1].i İslam menba'larına
istinaden MüsevIlik ljazar l~avminil) degil ljazar I:Iükümeti'nil) dıni 0137
Constantin Porphyrog, De ceremoniis aulae Byzantinae. V.I. ed. Bonn, p. 960.
118
TÜLAYÇULHA
dıgını, ijazar Devleti'ni1) inl~idizına ~adar MüsevIlik ijazarları1) devlet
dIni olaral~ ~aldıgını söyıüyor. 38
Ma'lüm oldıgı üzre Harünü'r-reşId devrinde dIn-i Müşa'nı1) iki me~
hebi mevcüd idi. Bunlardan birisi TalmüdIlik ve dIgeri de ~ara'Iliktir.
'Acaba ijazarlar, bu yek-dIgerinden pek ço~ far~lı düşmüş bulunan me~
heblerden hangisine salik idiler?
Bu gibi mesa'ilde il].tişaşı cümlece müşadda~ olan müsteşri~ Mösyö
Har~avI'ni1) 1874 senesinde neşr olunan (tIazarlar ve ijazar Devleti I;Ia~
~ında YahüdI 'UIemasını1) Rivayetleri)-nam mufaşşal ma~alesinde ijazarları1) ~a~asya ve ~ırım l).avalIsiride henüz TalmüdIlik te'sIs edilmedigi bir zamanda MüsevIligi ~abül etdiklerini39 tavzıl). ediyor. Har~avI'ni1) kendisi TalmüdI oldıgı na~ar-ı i'tibare alındıgı takdirde iddi'a-yı
mesrüdeni1) kesb-i ~uvvet edecegi a1)laşılmaz mı?
Bundan baş~a ijazarlar dIn-i Müşa'yı Bizans MüsevIleri irşadatiyle
~abül etdiklerini Mes'üdI ve sa'ire de beyan etmekdedirler.
Bulan ~aanı, dIn-i Müşa'ya şev~ eden "İsl).al~"ı1) lal~abı SengarI
oldıgını YahüdI tarIl].leri vazil).en göstermekde ve SengarI ise Sa~aryalı40
ma'nasına geldiginden İsl).a~'l1) Bizanslı oldıgı a1)laşılıyor. Zaten 'Arab
müverril].leri de IJazarları1) Bizans'dan gelme MüsevIleri1) delaletiyle dIni Müşa'ya salik oldu~larını gösterir. Bu iki menba'dan ç~an edille yekdIgerini ~uvvetlendirmekdedir.
I}..araimleri1) eyyam-ı muhaceretinde (sekizinci 'aşr-ı miladI nihayetinde) Nikomidi ya'nI Kocaeli vilayetinde yerleşdiklerini yul~arıda söylemişdik; bu vilayeti1) ise Sal~arya nehriyle irva olundıgı cümleni1)
ma'lümudur. Bu esbaba mebnI Sa~aryalı demek olan SengarI İsl).a~'ı1) da
~ara'im oldıgı tebeyyün etmiş buıunma~dadır.
Bizans MüsevIleri ise ~ara'I olup bal~Iyyesi ile'l-an İstanbul'da bulundu~ları ve Rumca tekellüm etdikleri ve ~adIm Rumca bir ta~ım yazma
kitabıara malik ve me~heben bu güne l~adar ~ırım'da mu~Im re'Is-i rül).anIlerine tabi' bulunan küçük bir cema'atil] mevcüdiyyeti de SengarI'niı]
38
39
40
Orta Asya Türk Tarıgi l:I~~ında Dersler; İstanbul, 1927. şal)Ife 57-58.
289 s.
Ma'lüm oldıgı vechile eski BizansIılar gibi şimdiki Rumlar da Sal~arya'ya (SengaryüsTutamus) derler.
~ara'I me~hebine salikiyyetine ayrıca bir deındir.
119
41
Buna ragmen zaman
zaman YahudIler IJazarlarıl) TalmudIlikle müteraf~ dIn-i Müşa'yı ~a
bülüne da'ir olan rivayetleri ila-yevmina-hüda devam edüp gitmekdedir.
Münaza'un fıh olan bu mes'ele bi't-tabi' büyük te'§Ir uyandırrnışdır.
!:Ialbuki İslam ve ijristiyan naşir-i dınleri IJazarlarıl) bir ~ısmına kendi
dınlerini de ~abül etdirrnişlerdi. !:Iatta IJazaristana tabı' Dagıstan Emıri
'aynı zamanda üç dIne salik olup Cum'a, cum'a irtesi ve Pazar günlerini
tes'Id etdigini mU'aŞıf1 bulunan İbni Resne beyan eylemekdedir. Ma'ha~a
MüsevIlik IJazaris}anda pek esaslı şuretde intişar etmesi ve IJazar lJa~anınıl) marrü'l-beyan Rus Kenazi "Sen Viladimir"e elçiler göndererek
kendi dınine da'vet eyledigi Rus tarIblerinde ber-tafşIl görülmekdedir.
Müslüman devletlerinil) biri MusevI ma'bedlerinden birini tabrIb etdigi
baberi vaşıl oluverince müte~abiıen 922 sene-i mIladiyyesinde pay-i talJt
olan iti! şehrinde Müslümanlara mabşüş olan cami'il) minaresini IJazar
!:Iükümeti dabi yı~dırmış idi. 42
MüsevIyyet IJazaristanda tera~~I etdikçe İsl).a~ SangarI'nil) de şal).
şiyyet-i ma'neviyyesi bir ehemmiyet-i malJşuşa kesb eylemiş, bu sebeble
TalmudIleril) bizdendir demelerini icab etdirmişdir.
!:Ialbuki, memleketler, şehirler; cografya-yı tabI'iyye ve 'ümraniyyesiyle şöhret buldul~ları gibi, ba'zen o şehril) büyük bir 'alim yetişdir
mesiyle de kesb-İ temeyyüz eder. !:Iatta ba'zı milletleril) bıraı~dıgı nlgnam ilcaatiyle andan mütevellid dıger bir 'lr~ da ma~har-ı şeref olur.
Mesela: bir zamanlar ~istof ~olomb, Napolyon vesa'irenil) mensüb
oldu~ları ~avmil) hangisi oldıgına da'ir münaza'alar vu~u'a geldigi gibi
Sultan Selım ve Süleymaniye Cami'leri ve dıger bari~alar banIsi (Mi 'mar
Sinan) gibi bir Türk dahısinil) ma\ıal1-i tevellüd ve l~avmiyyeti l).a~~ında
ibtilafa düşüldügü aşikardır. İyiyi şa\ıabet, kötüden münaferet tab'-ı beşerde müncelI bir başlet aldıgından İsl).a~ SangarI'yi YahüdIler TalmüdI
'add edüp ondan tela~~I-i dın eden (Bulan ~aan) ile IJazarlıları1J da 'aynı
dın ile mütedeyyin olaca~larını iddi'a etmeleri ço~ görülemez.
41
42
Bunlarıl)
bir ~ısmı onuneı 'aşr-ı mIladıde ~ırım'a muhaeeret edüp IJazarlara bir
nüsha Tevrat-ı şerıf ihda eyledikleri ve bi'l-mu~abele IJazarlar tarafından bunlara
bir ~azgan hediye edildigini de İleride nal~l edeeegiz.
Bartold; Orta Asya Türk Tarıhi Dersleri, şa~Ife 58.
120
TÜLAYÇULHA
Lakin geçen 'aşrılJ nışf-ı abırinde ~ırım'da "Çift ~al'e" civarında
"Yusarat nam-ı dıger Balta Yetmez" ovasında ~ara'I mezarlıgında nagah zuhür eden IJazaristan mümiddini SangarI'nilJ merl~addi, ve üstündeki kitabesi ve bunı müte'a~ib bulunan zevcesinilJ seng-i mezarı
gösterilirse mes'ele pek güzel tebellür etmiş olur. Ve bu ve§a'il~-i
tarIbiyyeden de IJazarlılar TalmüdI degil bi'l-'akis ~ara'I me~hebinde
bulundu~ları alJ laşılır. 43
Dela'il-İ mesrüdeden ma'ada 1175 den 1185 senesine ~adar IJazarlardan şOlJra ~umanlar tarafından istila edilen ülkenilJ çar güşesinde
seyal:ıat eden Regansburglu Petahya namında bir YahüdI babamı oralarda
YahüdIler bulunmadıgına ve bu ülkenilJ yallJız "Mindi" ya'nI müll:ıidlerle
sakin bulundıgına ~ana'at getirerek şehadet eder. 44 Ve bu müll:ıidlerilJ
~ara'imlerden 'ibaret oldıgı zIrde derc etdigimiz metinden aIJlaşılacagı
gibi Har~avI dabi (~ara'imler)-nam e§erinde (Petahya)nılJ bu ülkede yallJız ~ara'imlerilJ mevcüdiyyetini i§bat ve TalmüdIleriIJ ise bu taraflara
45
ancaı~ bir buçu~ 'aşır şOlJra vürüd etmege başladı~larını söylemekdedir.
Muma ileyh babam Petabya, bu mül!:ıidlere niçin 'an'anata ya'nI
YahüdI tefsIrine i 'ti~ad etmediklerini şormuş ve onlar da ecdadlarınılJ
kendilerine ögretmedikleri cevabını vermişdir. Yine muma ileyh bu mül!:ıidlerilJ du'aları Zebürdan 'ibaret oldıgıııı ve Petabya Talmüd uşülünce,
yemekden şOlJra okunan du'ayı tilavet etdigi zaman bunlar, biz 'ömrümüzde Talmüd ne oldıgıııı işitmedik demişlerdir. 46 lJazar I:Iükümeti'nilJ
in~irazından bir, bir buçu~ 'aşır şOlJra bile Talmüd'ulJ ne oldıgı bili43
44
YahüdIleril] eL] i'tilaf-giriz ~ısmı bile bu mes'ele ile uzun müddet ugraşd*ları, J.
Levenzo'nun 1863 senesinde Odessa'da ~ara'Iler Q.~~ında (Taar Hssofer)-nam
kitabda ve müderris Avram Galanti Efendi'nil] İI~dam'da 8741 numerolu ma~aıesinde; ve yine (Y. V. Brofesfus) namında Berlinli bir YahüdI de 5 Mayıs 1923
IJazarlar Q.a1~~ında verdigi bir konferansda, IJazarlar, Talmüdiyyü'l-me~heb olup
~ara'Ilerle münasebeti olmadıgını iddi'a etmekdedirler. I:Ialbuki Müderris-i
MuQ.terem NecIb 'Aşım Bey Efendi'nil] 23 Temmuz 337 tarıhli İI~dam'da Avram
Galanti Efendi'yi dela'il kafıyyeye müsteniden iskat etmiş, ve (me~hebleri ismiyle
yad edilen şimdiki ~ara'Ileri IJazarlarıl] aQ.:fadı) bulundu~larılJı göstermişdir.
Petahya SeyaQ.atnamesi ilk defa 1856 tarıhinde Benyeş tarafından Londra'da tab'
olunmuşdur.
45
46
Evreiskaya Encic1opedia, V. IX p. 280, S. Petersbourg.
1899'da Petersburg'da neşr olunan Rüsya'daki YahüdIler TarIhine da'ir ma'lümat
mecmü'ası olan Leguistrie Nadpici-nam Rüsça e~eril] 13 üncü şaQ.Ifesi.
121
nememiş
iken IJazarlarıl) Talmüdiyyü'l-me~heb oldu~ları iddi'asında bulunmal~ pek vahI olmaz mı?
Onuncı 'aşr-ı mIladıde agleb-i i~timal Bizanshlardan gördükleri ~u
lüm üzerine dIndaşlarınıı] bulundıgı IJazaristana iltica etmekde muztar
~aıan bir lpsım J>.ara'Iler, el-yevm eski J>.ırım namıyla mevsüm "şuıı~at"
şehrinde iskan edilmiş ve bI'l-tedrIc IJazarhlara ~arışmış,ve dIn-İ Müşa'nıl] mu~tedIleri olan bu misafir 'a'ileler o 'aşırda IJazar kitlesi içinde
küçük ve fa~at ayrı olara~ bir cema'at teşkIl etmişlerdir. İşte bu cema'atden "J>.amu" isminde bir J>.ara'I, öz IJazar J>.ara'I cema'atine yazma bir
Tevrat ve IJazarlar da müte~abIlen bu muhacir J>.ara'Ilere bir ~azgan hediyye ederek te'sIs-İ ünsiyyet ve muı~arenet etdikleri görüıür. 47
Petrograd hükümdarlıl~ kütüb-hanesinde ma~fü~ bulunan me~kür
Tevrat'ıı) şol) şahifesinde [Bu kitab-ı ilahı Şul~at şehrinde sakin IJazarlar
cema'atine hediyye eyledik.] sözleri mündericdir. IJazarlar tarafından da
izdivac merasimleriyle IJıtan cem'iyyetlerinde ve dıger a'yad-ı me~he
biyyede et pişirmek için mülteci J>.ara'Ilere büyük bir l~azgan verildigi
me~kür valpfnamenil) ~eylinde [bu Benı İsra'Il'il] ma'büdına va~f edilmişdir; ne şatılsın ve ne de şatın alınsın. Bunu şa~layanı Allah ta~dIs etsin ve sir~at eden veya şatana ve ya şatun alana la'net olsun bu kitabı ve
bu ~azganı hediyye eden bütün İsra'IlIler bu taı~dIsden ~işşe-yabdırlar,
onlar "Yehova ya'nI Allah Ta'ala orada toganı tümar-ı al~vama ~ayd
eder." keIaml yerine gelmek için kitab-ı ~ayata ~ayd edilmiş olmuş olsunlar amın] diye men~üş dıger bir cümleye teşadüf 0Iunma~dadır.48
J>.adIm Türkleriı] 'an'anat-ı milliyyelerini sat~Ice bilenlere l~arşı bir
kitab-ı mul~addesle bir l~azgan ~ikayesi biraz garIb gibi görünürse de bir
ı~azgan vermeniı] Türklerce bir ehemmiyyet-i ma'neviyyesi vardır.
Me~ela: J>.azgan, oca~ gibi temeddün eden ve Sa~lt 'O~manlı l:!ükümetinil) şol] devrelerine 'a'id tarıhlerde bile l~azganıl] mühim rol Ira etdigi görülür. Nitekim yeı]içeriler ne zaman 'işyan etseler l~azganlarını1~aldırma~
mu'tadları idi. Sultan Mahmud-ı ~ani ise 1826 tarıhinde bunlarıl) tenkIlini
47
48
(A. Har~avI V. J. L. Şitliren) tarafından Almanca: (İmparatorluk kütüb-l].anesinil)
'İbranıce el yazısı Tevrat kitabları)-nam ta~tındaki eski metinleri ~avI resimli
l~ataıogda 1875'te Petersburg'da tab' olunmışdıf.
Yine muma ileyhüma tarafından tertIb ve neşr ve bu metnil) Almanca tercümesini
~avTta 'rIf-namelerinil) 182- 185 s. müraca' at.
122
TÜLAYÇULHA
müte' al~ib Avrupa müverri1}lerince ~azganlannıl] telvI~ini emr etmiş oluyor ki, bu şol] J:ıa~aret, bütün revabıt-ı ~arabetil] tamamI-İ inkisanna badI
bir işaret gibi tela~~I olunmuşdur. Timurlenk tarafından inşa edilen AJ:ı
med YesevI'niı] türbesi da1}ilinde calib-İ na~ar-ı 'a~Im bir de ~azan mevcud olup Timur tarafından vaı~f edildigini müverri1}ler kemal-i ehemmiyetle ~ayd ederler.
*
* *
Sadece rücu' edüp-de on birinci 'aşr-ı mIladIye ~adar irca'-i na~ar
eder isek tIazarlanı] ~omşulan Ruslarla Peçenek, I>-uman, I>-ıpça~, Puluveç Türkleri tarafından taZyI~ olunara~ tedrIcen isti~laııerini ga'ib etdiklerini görürüz. Fa~at isti~laııeri ga'ib olmagla bi't-tabi' kendi mevcudiyyetlerini de zayi' etmemişlerdir. Ta on dördünci 'aşırda bile I>-ınm şibh-i
~ezIresi A vrupalılarca "tIazaristan" namını taşıma~da bulundıgı, Venedik' de sabıl~ "Doj" J:ıakimlerine ma1}şuş serayıl] bir şalonı divannda mürtesem ve on dördünci 'aşıra 'a'idiyyeti müberhen bir 1}arItada I~ınm şibh
icezIresine (Casarea aut Crimea) ya'nI tIazaristan-nam dIgerle I>-ınm diye muJ:ıarrer oldıgı re'yel- 'ayn görülmüşdür.
tIazar I:Iükumetiniı] in~irazı tarI1}inden i 'tibaren bu J:ıükumetiı] teb' ası
yavaş yavaş kendi mtiJ:ıleriyle hem J:ıudud [Peçenekler, Puluvçiler-I>-umanlar, Ruslar] gibi İslam ve tIristiyan me~heblerinde bulunan al~vam ile
ı~arışdı, 1249 senesinde şimdiki cenübI Rüsya steplerini ziyaret eden seyyaJ:ı Pelanu I>-arpini orada tIristiyan Ijazar cema'atlerine teşadüf etdigini
seyaJ:ıat-namesine derc etmiş bulunuyor.
On dördünci 'aşırdan şol]ra tIazar namı işidilmiyor: 1}atıraları bile
ga'ib oluyor. tIazarlarllJ el] küçügü ya'nI I>-ara'I me~hebini ~abül eden
~ısmı, ya bu me~hebil] havaşş-ı ma1}şuşasında veya civar ülkelerde me~
hebdaşlannıı] bulunmamasından oıaca~ ki kimse ile ihtila! etmeksizin tecerrüdleri sayesinde I>-ınm'da I>-ara'I namıyla mevcudiyyetlerini mu1}afa~a edebilmişlerdir. I>-ınm'daise ecdadlarından müntal~il "Çift I>-al'e" denmekle bir abide-i tarI1}iyyeleri vardır ve I>-udüs'den şol]ra tarI1}I ikinci Kenase bu ~al'e da1}ilindedir.
I>-ınm tarI1}-nüvIsimüteveffa müderris (V. D. Esmimof)uı] muJ:ıi~-i
iJ:ıtanna göre ba'zı def'a-i dInİl] ismi, bu dInle 'amil ~avmil] ismine taJ:ıav
vüı eder. I>-abil-i redd olmayan bu na~ariyye ile diyebiliriz ki tIazarlanl]
ba~iyyetü's-süyüfi
~ara'im
tesmiye
bulunan
şu Tevratı
123
TüranIlere de me?;heblerine göre
olunmuşdur.
~azgan !:ıikayesi dolayısıyla
'a'id va~ıf
name' de, neslen Türk olan Ijazarlarıı] İsra'IlIlerden ayrııaral~ gelen mülteci mürşidleri ~ara'Iler mi~iııü kendilerini İsra'IlI tesmiye etdiklerini
görmüş idik; bina' en 'aleyh a~vam-ı sa'irenil] de eski Ijazarlara İsra'IlI
MüsevI, veya sadece YahüdI demiş olmaları, ve yahüd ba'zı mü'ellifleriı]
na~ariyyesince şimdiki ~lrım ~ara'imlerinil] sehven YahüdI 'ır~ına mensüb oldul~larını göstermeleri ba'i~-i istigrab ölamaz. I}.ırımlılarıl] da Ijazarlarıı] a!:ıradı ve neslen Türk olan şimdiki ~ara'Ilere dln-i Müşa ile
mütedeyyin olmalarında kinaye olara~ ba'zen zülüfsüz YahüdI demeleri
tezylfe !:ıarnı olunamaz.
Şimdiki cenüb-i Rüsya stepleriniı], Ijazarlardan şol]ra Peçenekler ve
Kumanlar (~ıpça~lar) tarafından istilasını ve on ikinci 'aşırda Peçenekler
ve ~umanlarla ~aynaşup kendi milletlerini ga'ib etdiklerini bil-münasebe
söylemiş idik. On üçünci 'aşırda ise ~umanlar ülkesinil] Tatarlar tarafın
dan istIla edilüp, ~ırım'da da1}il oldıgı !:ıalde Altun Ordu'ya il!:ıalp, ve
1420 senesine dogru ~ırım'da al-i Giray sülalesi re'Isi Hacı Giray'ıl], Al'tun Ordu'dan ayrılaral~ ayrıca bir 1}anlıl~ teşkIline muvaffa~ oldıgı tarI1}en
?;ikr-i
mesbü~ onuncı 'aşra
~abitdir.
Bidayetde Çift ~al'e, Menküb ~al'e ve Şul~at gibi müsta!:ıkem yerlerde ve civar köylerinde barınan ~ara'imler, yeı]i !:ıükümet tarafından
gösterilen emniyyete mu~abil Tatar !:ıükümetine ibraz-ı şada~atten geri
~almadı~ları ve !:ıükümet da1}i bunları taltıfen (Tar1}anlı~) gibi payelerle
taltıf eyledigi ellerinde bulunan bir çol~ yarlıglarda (feramın) görülmekdedir. 49
Yarlıglarıı] ma'illerine na~aran ı~aı'elerinil] mu!:ıafı~lıgı kemal~an 'uhdelerinde ı~alma~ üzere 1}idemat-ı 'askeriyye Ira etdikleri ve hidemat-ı
49
Petersburg Darü'l-Fününı müderris-i meşhürı ve ~ırım IJanlıgı TarIl].i mü'ellifi V.
D. Simimoftarafından Petersburg'da 1890 senesinde tab' edilen meemü'anılJ 57105 s. Sbornik starinnykh gnunot ete ...
Ve bu meemü'aya dal].il olmayup şOlJradan ~uhür eden ve ~ara'imleree ehemmiyyeti dıger sekiz 'aded yarlıg daha bulundıgı Izvestia Karrıimckogo Doukhovnago Pravlenia meemü'asınılJ 1919 senesi (1) numerolu cildinil) (6-7)
şal).Ifeleri.
124
TÜLAYÇULHA
melekiyyede de l~at'-ı mera1.1il ederek divan 1].am a'zalıgı, dilbenddar agalıgı, vergü emInligi, varidat ve meşarifit-ı 1.1ükümetil) na~ırı meşabesinde
bulunan çlarb-1].ane eminligi gibi büyük manşıblara na' il oıdu~ları da görülür. ~rım Tatar Şükümeti bi'I-1].aşşa ~ara'imleri 1.1imaye etdigi gibi a~
vam-ı sa'ireye de ibraz-ı 'adalet eyledigi şayan-ı l~ayd ü di~l~atdir.
~ırım Tatar Şükümeti'ni bir Çoı~ mü'verri1].ler ~onar göçer bir göçebe
gibi degilse de her 1.1alde vahşIlikle dem-gü~ar oldu~ıarını göstermek istemişlerdir. Şalbüki ~alemrev-i 1.1ükümeti'nde yaşayan bi'l-cümle efrada
bila-tefrIl~ icra-yı 'adalet etdigini istitraden söylemek isterim, ve şurasını
da der-meyan etmekden geçemem ki ~lrım tarI1].ini yazan bu müverribler
bir girecek olsun Petersburg' da şalpt İmparatorluk kütüb-banesinde ma1.1ru~ ~lrım ~açlı-' askerlik defterlerine müraca' at etmiş olsalardı, orada
(1608- 1778) ya'nI 170 senelik ve~ayi' 25 defterde münderic bulaca~ ve
1].anhgılJ a1.1val-i maziyyesine kesb-i ıHıla' edecek ve bu l~adar agır ithamata ~allpşmayacal~lardl.
Bu defiter da'valara, vul~ü'ata, il~tişadI ve bi'I-1].aşşa ictima'I 1.1ayatlara da'ir pek ço~ malezimeyi mu1.1tevI bulundul~larından şayan-ı istifide
bir menba' tarI1].idir. Mişal olara~ yahJlz bir ~aç şeklini ~ayd eyleyelim.
Birisinil) vefitıyla bıra~dıgı malik-i terke l~aydını oı~urken içilmeyerek ~alan yarım barda~ lpymetsiz süt bile şebt-i defter edildigi görülmüş
dür ki bunul) mişline 1.1atta bu günkü A vrupa l~assamlarında bile teşadüf
edilemez. Şekl-i dIgeri de bir ı~adınıl) ü~ni la-1.1i~l~ olma~sızıl) zevci tarafından şatılan esırinil) istirdadım bi'~-~at mahkemeye giderek taleb, ve
zevcinil) inkarına ragmen l~adın tarafından ira'e ~(1lınan iki şahidil) şeha
detiyle zevcini mahküm etmesi, 1018 H. senesinde bile 'aciz bir ~(adınıl)
a~a~-l1.1a~~ ederek tecavüzden maşün bulundıgı görülür.
Şekl-i şalişIde Gazi Giray IJan'ıl) kerImesi (Melek Sultan)ll) nika1.1ı
şırasında [Bil) fuluri ve bil) guruş ten ge ve bil) a~ça mihr-i mu'accel tesmiye eyledikleri ve minval-İ mesrur üzere 1017 H. tarI1].inde nika1.1 olundığı ve bu paraları güya mul~ayese edecek birisi çı~arşa müşkilata teşadüf
etmesün içinde [fi 8 Ma1.1remü'l- 1.1aram 1017 senesinde bani cedId a~ça
ki yüz yigirmisi bir fuluridir.] gibi l~uyuda teşadüf edilmekdedir. Bu, ve
bunlara mümaşil bil)lerce a1.1valde keyfi 1.1areketlere İctisar olunmadıgı ve
da'ima bir inti~am da'iresinde teb'anılJ şiyanet olundıgı ve her va~'anıl)
inti~am-ı tamm ile 1.1ükümet defterine l~ayd edildigi görülmekdedir.
125
*
~lrım'll) şol) hükümdarı
Giray Uan 'ıl) za'afından ve
memleketil) dahilindeki ~argaşah~dan istirade eden Rüsya J:ıükümeti 1783
tarIhinde ~ırım Uanlıgını zamlmeten mema1ik etdikten şol)ra yel)i zabt
olunan arafıde mütemekkin a~vam-ı muhtelifenil) aJ:ıval-i tarIhiyye ve
dıniyyeleri tedl~I~ olunmaga başlandı. Me~kür tarIhden dört sene şol)ra
1787 de yel)i ülkeyi görmek için Çariçe ~aterina ~ırııri'a gelmiş, hanl~
devrinde Ira-yı me'müriyet edenleril) J:ıuzürına getirilmesini emr etmiş; o
devirde ~ara'nerden ~arb-hane eminligi ile tav~If ~ılınmış olan "Ben Yemin" Agayı J:ıuzüruna getirirler. Uanlıı~ zamanındaki yaşayışlarından fazla reraha na'il olacaı~larından baJ:ışile kendisinden baş~a ne istediklerini
şorar, Aga da l~avm ü ~abIlesiyle 'Oşmanh ülkesine hicretleri için
müsa'ade olunmasını taleb eder. ~aterina bu cevabdan fev~a'l-'ade mugberr olur.
İşte bu igbirar sebebiyledir ki ~ara'Ileril) J:ıuı~ü~ ve imtiyazatdan 'adem-i istiradeleri, ~arb-hane emininil) Türklere ~arşı şada~ati cezası olaral~, tam sekiz sene imtidad eder. Bu keşmekeşde yaşayamayaca~ıarını
al)layan ~ara'Iler, ellerindeki "Uan Yarlıglarını -ya'ni- berevatı" Petersburg'a bir heyet-i mahşüşa ile gönderirler. Emniyyet-i mütel~abIle
gösterildigi ta~dlrde ~ırım Ualıgı'na ibraz olunan şada~atin Q.asbe'l-in~ı
Iab Rüs Bükümeti'ne de Ira edilecegini söylerler.
İş bu müraca'ata l~arşı ~aterina 8 Bazıran 1795 tarIhinde I~ara'imler
J:ıal~ında bir emir- name işdar eder ve bunul)la Rüs Bükümeti, ~ara'I me~
hebini ayrı bir dIn olara~ tanır. Ve huşüşat-ı milliyede kendilerine istiş
na'I bir ta~ım imtiyazat verilir. Şol)raları çarh~ dahilinde yaşayan Rüs
ahalI-i ~adlmesi gibi 'add olunur. 5o Ve ~lrım Tatarları derecesinde
~ara'Iler de mütesaviyyen mülkI ve 'askerI meratibil) oldul~ça yüksek
merJ:ıalelerini ~at' ederler.
Bina-ber-In ~ırım Tatarlarına A~ Mescidde maJ:ıkeme-i şer'iyye ve
baş müftIli~ iJ:ıdaş olundıgı gibi ~ara'Ilere de Gözleve'de bir maJ:ıkeme-i
şer'iyye ve re'Is-İ rüJ:ıanllik verilir. Ve her iki me~hebil) re'Is-i rüJ:ıanIleri
ne (~adlmen Buhara ve Uive Uanlarına ('Alişan) denildigi J:ıalde bi'laha50
bulunan
ŞaJ:ıln
Profesör Simimof 1890 tarıvinde Petersburg'da neşr olunan (Rüs teba'ası olan
~ara'IlerilJ I:IU~ÜL~ ve İmtiyazlanna Da'ir Rüs I:Iükümeti'nilJ Eski Beratlan ve
Emir-nameleri Mecmü'alan)-nam e~ere müraca'at.
126
TÜLAYÇULHA
re bu elkab I:ıükumetçe (Necabet-PenahI)ye terfi' olunup) 'Alişanlıl~ laı~a
bı balJş olundi.
Rus tarIlJ nüvisanı ~ara'Ilere dınden ma'ada 'ırl~ no~tasından da tedı~Il~ ederek bu l~avimde ~at'Iyyen SamIlik a~arı degil, neslen Türk oıdu~
5I
larını mü~bet 'ala'im-i barize bulurlar.
Cümleye ma'liimdur ki bir ı~avmil) 'ır~l I:ıa~~ında yall)ız anul) salik
aldıgı dın, esas-ı ittiba?; edilmek şuretiyle bir netice elde edilemez.
Tabl'idir ki (ŞamI 'Arablar, Arı Acemler, Ural- Altay Türkler) İslam 01du~ları I:ıalde cümlesinil) 'Arab nesIinden bulunduı~larına I:ıükm edilemedigi gibi (Ruslar, İngilizler, Fransızlar, HabeşIler) IJristiyan olmalarına
ragmen yek nesil olamazlar. 'ırl~ baş~a, dın baş~a oldıgı için şimdiki'
~ırım ~ara'Ilerini yall)ız Tevrata l~a'iliyyet i'tibariyle Yahudı nesIinde
'add etmek pek yanlış olur. Ba'zen ~ara'Iler I:ıa~l~ında teşadüf edilen bu
su-İ tefehhüm görünüşe na~aran TevratIleril) yall)ız YahudIler oldıgını
görmek ve işitmek i'tiyadından inbi'a~ eylemiş olsa gerektir.
Rusya'da serbestI-i vicdanıl) resmen i'lanı 1905 senesine müşadif
oldıgından 'aynı sene içinde ~uban viIayetinil) (Miba'ilü Fes~aya- İs
tanitza) namında büyük bir l~aryesi ~aza~larından bir zümresi, ~a~asya
valI-i 'Umumısinil) müsa'adesi ile kendi köylerinde Kenase inşa ve
açıl~dan açıga ~ara'im me?;hebiyle 'amil olmaga başlad~ları gibi,
Astiraban eyaletinil) Çaref l~azasıyıa mücavir yerlerde neslen Rus Ortodoks iken ~ara'imligi l~abiil eden cema'atlere de teşadüf olunmal~dadır.
Bu şuretle ~ırım ~ara'nerine, Türk 'ır~ına mensub oldul~ları için
Türk dedigimiz I:ıalde bu ~azaklara da me?;hebleri i 'tibariyle Türk mü
diyecegiz? Y o~sa bunul) her ikisine birden Yahudı mi diyecegiz?
Dinden ma'ada, al~vamı yek-dIgerinden farl~ ve temyIz etdiren
'ala'imil) başlıcaları cı şekil ve sIma, 2 lisan, 3 nev'-i I:ıayat, 4 abl~, 5
a'dat, 6 baıı~ 'an'anesi, 7 bal~ edebiyyat ve efsaneleri- fol~lor) ve tebayi'i mümeyyize-i sa'ire gibi şeylerden 'ibaret bulundıgı "etnografi ya'nI
'ilm-i ensab"ıl) teşbıt etmiş aldıgı 'ala'im bir I:ıaki~at degil midir?
51
Profesör Grigoryef'iI] ilk defa Rüsya Ma'arif Ne~areti encümeni mecmü'asınıI]
1846 senesinde ve tekrar (Rüsya ve Asya)-nam e~erinde 335 ş. keza Profesör
MovIinski, Profesör Simirnof-nam ~evatıI] ~ara'ner I:ıa1.<:~ındaki e~erleri ile
Profesör Miller'iI] (Moskov! DaşkofEtnografi~ Müzesi) ta'rIf-namesi 180 s.
127
İşte bu !:ıa~Il~i 'aHi'ime istinaden ijazar Türkleri ile Altun Ordu Tatarlarınıl] müdeı~~il~-i
tarIhIsi olmal~la müştehir müderris (D. V. Grigoriyet)
diyor ki: YahüdI nesli kürre-İ arzıl] herhangi no~tasında bulunurşa
bulunsun, şekil ve simasını bariz bir şüretde mu!:ıafa~a etdigi için derhal
al]laşıhr. I\ara'Ilerİ1] ise hutüt-ı vecihiyyeleri i'tibariyle aşr-ı !:ıazır I\ırım
Tatarlarını büyük müşahebetleri vardır; I\ara'Iler aşlen ijazarlarıl]
52
ba~Iyye-i neslİ bulundul~larından YahüdIlere ~at'Iyyen bel]zemezler.
Bi'l-ahire I\ırım I\ara'Ileri üzerinde yapılan beşerI mesa!:ıalar
[Mesures antropologiques] da (I\ara'Ileril] eş~al-i vecihiyyeleri YahüdI
eşı~aı-i vecihiyyesinden !:ıiss olunur derecede uza~laşara~ I\azan Tatarlarına l~omşusı ve Türk neslinden oldıgı ma'lüm olan bu günki Baş~ırdları
nı1Jkine ya~laşıyor) diye Doktor Vaysenbarg isminde bir Müsevı 'alimi
işbat ile müma ileyh Grigoryefiı] sözlerini te'yıd eyliyor. 53
*
* *
'Alamet-İ mümeyyizeniı]
ikincisi olan lisan ba!:ışine gelince: Ted~Il~
ve ta'dad-ı lisan ile mütevaggıl ?;evatıl] bu huşüşa pek büyük bir
ehemmiyyet 'atf etmeleri ve mine'I-I~adIm Rüslarıı] ["Lisan" denildigi
54
va~it "millet" aı]laşılır] demeleri de sebepsiz olamaz
Bu na~ariyeye göre ma-dam-ki lisan millet, millet ise lisan oluyor
imiş, o I:ıalde bu günki I\ırım I\ara'Ileri de !:ıaliş Türkçe ve Tatarca tekellüm etmekde bulunuyorlar.
I\ara'Ileril] ~onuşdu~ları bu Tatarcayı (Müderris V. D. Grigoryet)
1846 tarIhinde ted~I~ etmiş, ve bu lehçede 'IbranI lisanından me'hü~ bir
kelime bulamamış ve ecdadları I:ıal~~aten YahüdI olsa idi, şimdiki lisan55
larında az ço~ 'IbranI kelimeler bulunması lazım gelirdi demişdir.
İ~dam gazetesi şahib-i imtiyazı A!:ımed Cevdet Bey'il] bir ma~ale
sinde: [I\ara'imleril] 'a'ile lisanı Türkçe veyahüd Tatarcadır. ~ara'imıer
I\ırım şivesiyle Türkçe görüşdüklerini her kim işidecek olsa onlarıı] Tatar
52
53
1876 da Petersburg'da tab' olunan [Rüsya ve Asya]-nam e~eril) 435 inci şa.I:ıIfesi.
Evreiskaya Starina şehri mecmü' asında mesaJ:ıeyi yapan Doktor Vaysenbarg
imzalı m~ale.
54
55
1887-1888 de Petersburg'da tab' olunan müderris [N. Veselofski] nil) "Şark TarIl].i
Dersleri".
1876 da Petersburg'da tab' olunan [Rüsya ve Asya]-nam e~eril) 435 inci şaI:ıIfesi.
TÜLAYÇULHA
128
ve yagüd ~ırım Türklerine mensüb oldu~ıarını ~ann eder. Teıaffu~ far~
olunmaz, çehre bile farl~ göstermiyor] diyor. 56
Tedl~Il~at-ı 'ilmiyye-yi agıreye ba~ılırsa, ~ara'Ileri1J şimdiki mütekellem bulundul~ları lisanda bile zamanımız Tatarlarınıı] lehçesinde bulunmayan pek çol~ eski Türkçe kelimeler vardır. 57 deniyor.
Profesör Bartold dagi [~ara'imler Türkçe l~onuşuyorlar ve kütüb-i
mul~addeseleri de Türkçeye mütercimdir; bu sayede bunlarıı] lisanı temizligini muJ:ıafa~a etmişdir.) diyor. 58
Kütüb-İ muı~addeseleri lisanına gelince: Bunlarıı] da J:ıaliş bir Türkçe
ile yazıldıgı, ve ~ırım Tatarlarınıl) gerek bu gün gerek eski lisanlarından
baş~a bir lehçe oldıgı aşagıda münderic metinlerden vaziJ:ıen al]laşılacal~
tır.
H~ayık-ı
mesrüdeden gayrı, Tatarlar ~lrım'a gelmeden a~dem,
~ara'imleril] Türk lisanıyla mütekellim ve Türk isimleriyle tevsım
olundul~ları görülür. Meşela: Yusarat vadIsiyle Menküb ve ~ırım'ıl] dıger
maJ:ıallerinde "A. Fir~oviç" tarafından keşf edilmiş ~ara'I abideleri
kitabelerinde Türk lisanı ve Türk esamIsine teşadüf olunur. Ve bu
abideleril) eskiligi etrafında Y ahüdIlerle ~uhür eden müna~aşalar şöyle
dursun 1890 tarıginde "Got" abidelerini meydana çı~armaı~ 'a~miyle
Menküb ı~aı'esinde ~ara'I l~abristanı J:ıafr eden müderris (F. A. Braun)
teşadüfen (M. 866) tarıgi ira'e eder. ~ara'I seng-i mezarları gördügünü ve
kitabeleril) Türkçe oldıgını i'lan etmişdir. 59
Gerek Menküb gerek şuı~at şehirleriyle Çift ~al'e ~urbunda vaki'
~ara'I ma~abirinil) mezar taşlarında, Tatarlarıı] ~ırım'a 'ubürlarından
a~dem A~ Pike, Ay rolu, Mamu~, Beylik, IJa~a, Altun ~ız, Sever
Gelin, Big Ana, Tanşı~ gibi isimler meyanında "Yalpacı~, Şagda~çı, Cabaı~" gibi ~ırım Tatarlarınıı] ~ullanmadı~ları şırf Türkçe 'a'ile isimlerine
de teşadüf edilmekdedir. Sa'ir İslam Türklerde muJ:ıaf~a olunamayan
Türk taı~vImi şol) zamanlara ~adar ~ara'Ilerde mevcüd olup her on iki
56
57
58
59
İ~damlI] 22 HazIran 341 tarIbii ve 10134 numaralı nüsbasında (Türkçe ve Mü-
sevIler) namındaki baş m~alesi.
V. V. SemirnofuI] "I}.ırım ijanlıgı" -nam eşeriniI] 107 inci şaI:ıIfesi. Ve
mü'ellifıI] "Eski Berat1ar" mecmü'asınlI] mu~addirnesinde 20 inci şal,ıIfe.
Orta Asya Türk TarIbi I:I~~ında Dersler, 58. şal,ıIfe.
Th. A. Braun, oresultatach proizved. im rascopcach ne Mangoupe, 1890.
'aynı
129
şems-i şühüruIJ
Türkçe isimleri ta'dad olunma~da ve bunlara "Ulug Ata
6o
Şanavf' ya'nI Büyük Baba IJesabı denür.
Bu IJisab ~ara'imleriIJ yıl-başısı olan Nisan'dan başlayup şöylece
devam eder.
ı.
Baş ~oş~an
Yaz ayı
Hazıran
Ulag ay
Temmuz II inci 'aşr-ı mIladıde orta Asya
Türklerince (Oglak Ay) şeklinde isti'mal edildigi MaIJmüdü'l- ~aşgarI Lügatinde me~kürdur.61
Çürük ay
Ağustos
Trabzon'da Temmuz ayı için ~ul62
lanıldlgInı Profesör Samayloviç haber veriyor.
Ayru~sı ay
Eylül
~ara'imleriIJ başlıca bayramları bu
aya muşadif oldıgı için bu ismi koymuş olaca~lar. Ma 'nası
mu~addes demektir.
Güz ayı
Teşrın-i Evvel
~umanlarca da ~uııanıldıgı ~ode~s ~umani~usı) da me~kürdur.
Teşrın-i Şani
Şogum ayı
~ırgız ~aza~larınca Kanün-ı Evvel ayına denir ma'na cihetiyle ~umanlarıIJ aru~ ayı
na mutabıl~ oldıgını Profesör Samoyloviç batırlatma~dadır.63
~ış ayı
Kaniin-i Evvel
~umanlarca
da müste'mil idi.
~ar~ış
Kaniin-i Sani
Süyünç ayı
Şubat
Bu ayda ~ara'imleriIJ Süyünç
Bayramları tes'ıd edildigindendir ki bu ismi ~oymuşlar ve bu
ay 'aynı isimle ~umanlarca da müsta'mel idi. 64
7.
8.
9.
1O.
lL.
61
63
da müste'mil
3.
4.
6.
62
~ırgızlarca
2.
5.
60
Koralay
Nisan
Bu İsim
idügi Radloff lugatinde görülür.
Mayıs
Radloff'un Meşhür Mufaşşal Lügatinde her naşılsa bu aylarıI] yalI]ız üçü ?;ikr
olunara~ dIgerleri yazılmamışdır. Bu sebeble müsteşri~lerce henüz meçhül ~alan
dıger to~uz ayıI] eşamIsine ber-tafşIl yazd*.
Kitab-ı Dlvan-ı Lugati't-Türk: Cild 1, şal,ı.Ife 291.
Comptes Rendus de'l' Academie des Sciences de Russie, 1924. p. 88. Leningrad.
'Aynı m~aleye müraca'at.
130
TÜLAYÇULHA
12.
Artı Arı~
Mart
Aylarıl) Türkçe isimlerinden ma'ada hafta günlerinil) isimleri heman
cümlesi Türkçe olup bugüne ~adar ~ara'imlerde mevcüddur. Şöyle ki:
1 Şebbat güni Cum' artesi İşbu kelime 'İbranIce' den alınmasına
ragmen 13 ünci 'aşırda ijristiyan ~umanlada ve el-yevm Bal~ar ve
~araçaylı tesmiye olunan şimalI ~afl~as Türk Müslümanlarınca da
isti 'mal edilmekdedir.
2 Y ob gün Pazar Ke~alik Bal~ar ve ~araçaylı Müslümanlarca da
zeban-zeddir.
3 Y ob baş gün Pazartesi Yall)ız baş gün diye Bal~ar ve ~ara
çaylılar ve Volga l)avalIsinde Mişerlerce de müsta 'meldir.
4 Orta günü Şalı Bu isim Baıı~ar ve ~araçay Müslümanlarınca
Perşembe gününe denür.
5 ~aiı günü Çarşamba
Bu güne mabşüş olmal~ üzere 'aynı
ma'nada isimler Çuvaş, Baş~ır ve Murdva ~aba'ili tarafından isti'mal
edildigini Profesör Samoyloviç söylemekdedir. 65
6 Kiçi 'eyne günü Perşembe
Bu isim 'aynı gün için Mişlerce
de müsta'meldir yall)ız onlarıl) telaffu~unda kiçi atına denür.
'Aynı gün için ('Eyne) imlasıyla Osman
7 A.yine günü Cum La
GazI 'aşrında 712 (1313) senesi Endülüs 'ulema-yı İslamiyyesinden
Eşirü'd-dm Ebü Bayyan Mul)ammed bin Yüsuf... tarafından l~aıeme
alınan (Kitabü'l-İdrak li-Lisanü'l-Etrak) Lügatinil) 36 ıncı şal)Ifesinde bu
isim için ber-vech-i aH i~al)at vermekdedir.
[~~i ~).i\1 ~~IJ ~j\.i\1 ÜA 4j~ ~J ~I r"~]' Profesör
Samoyloviç dahi bu kelimenil) Farislde me'hü~ oldıgını söylüyor66
*
"~ırım Tatadarıyla ~ara'neril) ljaı~ edebiyyatına
loff'ul) verdigi
64
Yall)ız
ma'lümatı
l)adde-i
da'ir meşhür Radgeçiren Rüs müte'aljljirln
ted~Il5:den
bu kelimeye Doktor Blau tarafından
ul) 159 uncı şal:ıIfesinil) beşinci
yal)lış
~umanil~us)
ma'na verildigi (~odeks
kelimesinden
satırındaki sönuç
al)laşılır.
65
66
Comptes Rendus de'l' Acadeuie ete. P.88. [6], [5]
Comptes Rendus de'}' Acadeuie ete. P.88.
SEREYA ŞAPŞAL' A GÖRE KARA Y TÜRKLERİ VE KARAYCA
131
'utemasından
ve Petrograd Darü'l-Pünunı müderrislerinden el-sine-i etrak
mütehaşşışı "A. Samoyloviç" bir mecmu' ada:
"~ara'nerilJ hangi ~abne ve 'ır~a nisbet edilecegine da'ir ~uvvetli bir
ma'lumat-ı tarIhiyye mefl~ud ise de, ~ara'nigilJ bir me~heb oldığına da'ir
az, ço~ bir tarIh mevcuddur. Bu küçük ~abnenilJ uza~ mazIsi I:ıa~ında
müşbet bir I:ıüküm vermek için el-I:ıaletü ha~ihi elde edilen ma' lumat,
bunlarılJ şimdiki şive-i lisanlarıyla ayrıca yazılmış olan rnu~addes
kitabıarındaki lisandır. Bu ma'lümata na~aran Mogol istilasından ya'nI 13
inci 'aşırdan evvel ~ara'nerilJ aşlen Türk olan ve bu 'aşrdan şOlJra
teşekkül eden ~ırım Tatarları lehçesinden far~lı ve Mogollardan evvel
cenubI Rusya stepleriyle ~ırırn'da sakin ~avmilJ ya'nI "Poloviçi- ~uman
ve ~ıpçaı~"larılJ lisanına yalpn bir lisan ile ~onuşup yazdı1~ları alJlaşılıyor
diyor. 67
On dördüncü 'aşrılJ nihayetinde Litvanya Grandü~ü "Vitovt" tarafından Litvanya'ya nal~l edilerek (Trol~i, Ponevej, Ustru) vesa'ir rneval~ı'a
yerleşdirilen ve I:ıatta bu ana l~adar ~ısmen Kenaşelerinde Türkçe 'ibadetlerini icra eyleyen Litvanya ~ara'neri de mevcuddur. GarIbi şudur ki
el-yevm Lehistan'ılJ ~alem-revI bulunan bu ülkelerde ~ara'nerle beraber
~atta ~ısmen bunlardan şOlJra iskan edilmiş olan Tatarlar kendi lisanlarını
büsbütün unutdu~ları I:ıalde ~ara'nerilJ bi'l-'akis muI:ıafa~a etdikleri
~a~ovi'de ka'in "Yageııun" Darü'l- Pünunı Şar~ Dilleri meşhur rnüderris ve rnütehaşşışlarından Profesör "~owalski"nİIJ şolJ beyanatlarında
68
dahi taşdI~ olunmuşdur.
Bunlardan baş~a RadloffulJ yorulma~ bilmez mesa'Isiyle vücud bulan mufaşşal (Etrak LehçelerinilJ Mu~ayeseli ~amus" un da dahi Litvanya
~ara'neri'nilJ kütüb-i mu~addeseleriyle görüşdükleri lisana 'a'id ~ıymetli
67
68
~ırım Tatarlarıyla ~ara'Ileril] l]al~ edebiyyatına
da'ir Radloffun verdigi ma'lümat
1916 da Ak Mescit Sinferopol'da tab' olunan (~ırım ahval-i tabı'iyyesini ted~i15:
eden Tabf'ıyyün cem'iyyetinil] l]atıratı) şal.ııfe3; 4.
13 Teşrın-i Evvel 339 tarıl] ve 2080 numaralı der-şaadette rnünteşir "V~it"
gazetesindeki Türkçe ma'lümatından ma'ada "Piesniobr Zedome w Narzeczu
~araimow z Trok" (Chants rituels dansle dia1ecte des Karaimes de Troki), Lwow,
1928 namında ayrıca Polonya ~arailerinil] Türkçe ilahIleri l:ı~~ında ~ıymet1i
mütala'asına müraca'at. Yine muma ileyh Profesör'ül], Mysl ~arajms~a,
Mecmü'asınıl] 1926 senesi nüsl]asındaki Iezyk I~araimski-nam m~alesi ve keza
Cumhüriyet Gazetesinil] 1 Agustos 1927 tarIl]li nüsl]asl.
TÜLAYÇULHA
132
ma'lümatı
mevcüd
oldıgı
IJal~ Edebiyyatı)-nam
"Folklor"ı
gibi müma ileyh Radlofful) (Şimal Türklerinil)
eşerinil) yedinci cildi I>-ırım I>-ara'Ilerine 'a'id
l).avIdir.
Zamanımızıl)
'ale'l-'umüm Türk elsinesinde mü'enneş 'alametleri
görülmez iken Polanya ve I>-ırım I>-ara'Ilerinil) lisanında isimlerde ba'zen
alamet-i te'nIş bulundıgını ~ikr etmek fli'ideden l}alI olamaz. Meşela:
Ma'nası
Mü'ennes
Müzekker
bey
beg
bege
ljan
padişah
ljanlfa
/f;ul
köle
/f;ulga
/f;urd
/f;urd
/f;urd/f;a gibi.
İşte
mesrüdeden müstedell* dir ki: I>-ar~i'Ileril) gerek
elfli~larında ve gerek 'ibadet kitabıarında görülecek olan Türkçe lisanı
kendi ana dilleri olup ba'zı la-~ayc;lıarıl) ~ann etdikleri gibi beraberce
yaşadıl~ları I>-ırım Tatarlarınıl) lisanlarından isti' are edilmiş bir lisan
degildir; ve olamayacagını da yul~arıda ~ikr etmiş idik. Bul)a zamImeten
CamI'Bey'il) ('Aşmanh Ülkesinda IJristiyan Türkler)-nam eşerinde
(I>-ara'Iler de sa'ir Türkler gibi mevcüdiyyet-i 'lrl~iyyelerinil) başlıca delIli
olan lisanlarını mul).afa~a etdiklerini ve I>-ırım şibh-i cezIresinde el-yevm
ba~I ve IJazar Türklerinil) al).flidı bulundu~larını ve l).atta Tevratı Türk
lisanında yazdı~larını) söylüyor. Şu şol) ma'lumatı NecIb 'Aşım ve
Mel).med 'Arif Beyler de ('Aşmanh TarIl}i)-nam eşerlerinde 69 ve
Köprülüzade Mel).med Fu'ad ve Rıza Nür Bey Efendiler de kendi
eşerlerinde te'yId eyliyorlar. F~at şimdiye l~adar I>-ara'Iler Tevratı
metninil) lisanına da'ir hiçbir eşerde numünesi yazılmamış ve ne gibi
Türkçe oldıgı gösterilmemiş ve mütetebbi' lerce meçhül ~almış
oldıgından bu l}uşüşda bir~aç numune derci münasib görülmüşdür.
69
iflidat-ı
müstedlel yazılmış.
TarIb.-i 'OsmanI Encümeni
Mecmü'ası:
Cild
ı,
s 262
ı 33
MRAİ TÜRKÇESiYLE YAZıLMıŞ TEVRATDAN Bi~ç
AYET:
Birinci Sıfr Ayet 1- 5
TelJrinilJ Ulugda Ayrug Adı Bilen
İlk başda yaratdı Tel]ri ol kökni de ol yerni de ol yaratdı koguşı da
başı da ~arangulz(c yüzleri üstine tel]iznil] de yili Tel]rinilJ eser idi yüzleri
üstine şularıı]. Da ayıtdı Tel]ri bolsun yar*da boldı yar*da kördi Tel]ri
ol yarıPzı kim yabşıdır ol. Da ayırdı Tel]ri arasını ol yarıPzıl] da arasını
ol ~arangulu(mıl] da. atadı Tel]ri yarı(cga kün de ~arangulu~ga atadı kice.
Da boldı ikirde boldı irte gün bir.
istanbul Türkçesine Tercümeleri
Bismi'ııahi'l-a~Imi'ı-l~uddus
Allah ibtida semevat ve zemIni IJal~ eyledi ve zemIn tehI ve IJalI ve
derya üzerinde ~ulmet olup şular üzerinde daIJi nuru'llah l}.areket eder idi.
Ve, Allah nur olsun dedi ve nur oldı. Ve, Allah nura gündüz ve ?ulmete
gice tesmiye eyledi. Ve ak-şam ve şabal}. oldu~da birinci gün oldu.
Kütüb-İ
Enbiyadan
bab ı (Ayet ı -4)
İşitil]iz köklerde ~la~ tu*ın yer kim Tel]rimiz sözledi oglanlar
ulugaytdım da östürdüm de alar faı]dılar mal]ar; bildi öküz şatın
alzvçusında eşek otlugınıı] iyesini İsra ''il bilmedi ulusum aı]lamadı; hay
yazıklz boluvçu ulus. Agır yaz*lz ulus, urlu~ kim onlar yaman itüvçüler
oglanlar çaypavcılar Tel]rini kemiştiler İsra ''il 'nil] ayrugı şaymadılar da
Eş'iya
~ayrıldılar art~arı.
Tercümesi
Ey semavat dilJleyilJİz ve ey zemIn l~ulal~ ver zIra Rab söylüyor.
Evlad perverde edüp büyütdüm. Lakin anlar balJa a'şi oldular. Öküz
kendi şal}.ibi ve merkeb şal}.ibinilJ aIJurını biliyor. Lakin isra'Il bilmez
benim ~avmim fehm etmez. Ve ey günahkar millete cürmi agır ~avme
kötülük işlemeyenlerilJ nesIine mufsid evlada anlar Rabbi terk etdiler
Kuddus-ı İsra'Il'i tah~Ir eylediler irtidad etdiler.
134
TÜLAYÇULHA
Zeburdan
Birinci mızrnur
Şan ol kişige kim yürümedi yamanlarnıı] kengeşi bilen de yaz*lılarınnıl] yolunda turmadı ancaif: kilegi buyurugunda Tel]rinil] de tanı(d*
bitigin olf:ur kün de kice. Ornatılgan agaç küyük bolur. Çırn*ları yanına
şularnlı] kim yemişin berir çagında da yapragı opralmastır da barca
If:ıluvu ol]arır. Alay dögüldür ol yamanlar: Ancaif: poluv köbük tüz direr
anı yel; anıl] üçün turalmasdır yamanlar tantu şorugunda da yazı/f:lılar
c ıyın tıs ında * togrularnlı] bilir Tel]ri yalın togrularnlı] da yalı
yamanlarınıı] yolf: bolur.
Tercümesi
Ne mübarekdir ol adem ki şerIr**leri1) meşveretinde gezmez ve
günahkarlan1) yolunda turmaz müstehzIleri1) meclisinde oturmaz. Ancal~
meşerreti Rabbil) şerI'atinden olup gece gündüz anul) şeri'atini mütala'a
eder. V e al~ar şu lar yanında dikilmiş ve meyvesini mevsiminde verir ve
yapragı şolmaz agaç gibidir. Ve her ne ki işlerse müyesser olur. ŞerIrler
böyle degildir anca~ ruzgarıl) götürdügü şaman ufagı gibidir. BU1)a bina'en şerIrler muI:ıakemede- ve günahkarlar ŞaliI:ıleril) cema'atinde turamayaca~lardır. Zıra Rabb Şa1iI:ıleril) yolını bilir ama şerIrleril) yolu g.arab
olur.
~ara'I
lehçesiyle balaya derc etdigimiz numuneler el yazısıyla muTevrat ve kütüb-i mu~addeselerinden 'aynen i~tibas edilmiş olup
ArabI ve FarisI kelimatdan 'arı ve temiz bir Türkçe ile malIdir. 70 MeI:ıarrer
**
70
cHintisinde yazılmış. [T. Çulha]
Metinde şerr-per yazılmıştır. [T. Çulha]
Bu kütüb-i mu~addese on birinci 'aşr-ı mIladi evab.irinde o zamanlIJ galiş
Türkçesiyle ilk defa tercüme olunar~ el yazısıyla I:ııf~ olundıgı 1918 senesinde
"Odesa" da tab' olunan I}.ara'I t~vImleriniIJ 49 uncı şaI:ıIfesinde muI:ıarrerdir.
I:Ialbüki halen mevcüd olan eIJ ~adIm nüsgası anc~ on üçünci asnIJ ibtidasına
a'iddir asırlarlIJ tevalisinden şOIJra "İsI:ı~ Aga Çelebi" re'Is-i rüI:ıanI iken (I}.aplan
I}.aray IJan) zamanında Çift I}.al'ede Türkçe du'a kitabıan [1144 H. 1731 M.]
senesinde müceddiden te'sIs olunan I}.ara'I matba'asında ilk defa tab' olunmışdır.
Mu'aggaren 1835 senesinde re'Is-i rüI:ıanI (I:Iacı Aga Baboviç)iIJ ma'rifetiyle
I}.ırım I}.aray dilini nev'en 'Umüma 'asrileşdirmek için 'Arabı Farisı kelimatı I:ıavI
135
tinleriı] ~arşusında
bulunan tercümeler Der-Sa'adetde matbü' 1920 (Kitab-ı Mu~addesden) alınmışdır. Şu iki sütündaki yazılar yek-dIgerine tatbI~ olundıgı zaman tercümeleriı] Türk dilinden ne derecelerde uza~laşdıgı
ve ecnebI kelimelerle malI bulundıgını pek güzel görürüz. İşte mUQterem
Do~tor Rıza Nür Bey Efendi de Türk diliniı] Türkiye şivesinde mevcüd,
ve Türk diline agır ve güç gelen ArabI ve Farisı kelimatı atara~ çagatay
şıvesinde el-an mevcüd olan öz Türkçe kelimeleri alalım71 diye ~ıymetli
bir ögütde bulunmuşlar ise de me?;kür lisan daqi ArabI ve Farisı kelimatdan ya~asını ~urtaramamış bulundıgından öteden beri ta'rıf ede geldigimiz şu eski ~ara'I lehçesini Türkçüleril] istediklerine daha elverişli
bir şüretde qıdmet edebilir ~annını der-meyan etmekden de geçilemedi.
ijazarları müte'a~ib şimdiki Rüs steplerinde ve ~ırım şibh-i cezıresinde yerleşen ~umanlar da 'ır~en ve neslen Türk odlu~ları I:ıalde
ı~ısmen ijristiyan oldul~larından kitab-ı mu~addesleri olan İncIl-i şerIfi (M.
1303) senesinde misyonerler vasıtasıyla kendi Türkçe lehçelerine tercüme etmişlerdi. 1880 senesinde Peşte'de tab' olunan iş bu İncIl numüneleri ile ~uman lisanına 'a'id bir t~ım malzemeler (Codex Cumanicus)
namıyla ~ont ~un tarafından neşr olunup müsteşri~ Radlofful] mesa'isiyle ted~ı~ ve taI:ıIIl edilmişdir.
~ara'imleril] kütüb-i mul~addesesinil] eski nüsqası on üçünci 'aşır
bidayetine ya'nI Mogol istilasından evvel bir devre 'a'id oldıgını söyledik.
İI:ıtimal o zaman (~uman- ~ıpça~)larıl] te'şIr-i lisanIsi altında ~alma
sından naşI, bu lisana fev~a'l-'ade ya~ınlıl~ I:ıaşıl etdigi beyne'l-müda~
~i~In müttefekün 'aleyhdir.
On beşinci 'aşrıl] ibtidasından ila-yevmina-ha?;a ~ırım Tatarlarıyla
beş 'aşır yan yana ~ardeş gibi yaşayan ~ara'Iler, bi'l-aqire bu şol] I:ıakim
leriniı] nüru?;-ı lisaniyyeleri taI:ıtına girmeleri de bir emr-i tabl'I idi, ve
nitekim de öyle oldı. Refte refte kendi lehçelerini gördügümüz vechile
yall]ız kütüb-i mu~addeselerinde muI:ıafa~a etmekle beraber el-yevm
~onuşdu~ları lisan tamamen Tatar lehçesine inlplab etdi. Te'yIden li'lmüdde'a, du'a kitabıarında mestür ve (H. 1139) senesine 'a'id bir qutbe
numünesi derc etmekle yu~arıda gördügümüz Tevrat lisanıyla qutbe araçağatay lisanına t~rIbi
ve bu lisan ile Tevrat ve kütüb-i enbiya ve
de Gözleve' da keza millI matba' alarmda tab' eylemişlerdir.
İ~dam'ılJ 19 Mayıs 1341 tarıl].Ii nüsl].asma müraca'at.
Zebürlarını
ı 84 ı
7\
TÜLAYÇULHA
136
sında,
ve Tatarlarla ~ara'nerilJ ~aynaşdı~ları ezmanda va~i' olan tagaylisaniyyeye bir mi'yar ve 'aynı zamanda söyledigimiz vechile
~ara'TlerilJ İslamiyyete olan meyl ve l~urbiyyet ve J:ıürmetleri gösterilmiş
olsun.
yurat-ı
IjIJ'fBE ŞÜRETİ
Halı~-ı cihan bull~ edüpdür cihanı 'alemi, levh ü ~alemi, ol mülk-i
~adir-i l~ayyüm ki verübtür satvet ve sa'adet-i padişahlara, J:ıükm-i saltanat agalarına ve biglerine dametü 'izzetühüm ve mülkühüm ve sultanühüm; J:ıayye l~ayyüme müdama ol bari büda ki balaş edüpdür I.Iazret-i
Davüd ~ulını J:ıarb 'adüvvlerinden; ol barİ büda ki verübdür deryalarda ve
'a~ün şularda yol ve tarI~ ol nür-ı şerIfınden; du'acı olayız dem-be-dem.
('Ale'r- re's-i ve'l-ayni)* nür-ı dIdemiz oldur ki balIfe-i zaman
'Ale'l-arz-ı mul~addese ve MedIne-i münevvere ve Ka'be-i şerIfeye ve
etraf-ı 'aleme ve berr ü baJ:ıre l:ıükmi ve l~uvveti ve saltanatı üstün ola,
Padişahımız Sultan AJ:ımed Ijan I.IazretlerinilJ ve l~arındaşı münekkeli
Giray Ijan I.IazretlerinilJ ve ~arındaşı Selamet Giray ~ılgay Sultan
I.IazretlerinilJ ve şeh-zadelerinilJ ol padişahlar padişahı mu' alla lplgay;
nücüm-ı tali' lerin ijan I.IazretlerinilJ ve agalarınıl) ve biglerinilJ devleti ve
evidda-yı ra'iyyeti ziyade ve ziyade ola pay-i tal:ıtında. 01 padişahlar
padişahı teslIm eyleye cemI'-i adüvvlerini taJ:ıt-ı yeddine. Bir yoldan
Çl~up yidi etrafa tüzülgeyler 'abirlerinden. OL padişahlar padişahı ilham-ı
şerIfınden ~uhür eyleye l~albine ijan babamızıl) ve efendimiz müftI
I.IazretlerinilJ ve l~azl-'askerlerinilJ ve cemI'-i 'ulema ve cümle ehl-i irran1 mollalarınılJ ve erbab-ı divan-ı devlet agalarınıl) ve biglerinilJ ve agamız
İsJ:ıal~ Fa~Ih Çelebi EfendimizilJ 72 şefl~at ve merl:ıamet ve lütf-i ihsan
buyura bizdey bIçarelere ve ba'dehu taJ:ıt-ı yeddinde olan barça ~ara'I
~arındaşlarımıza ki eyyam-ı sa'adet üzere sakin olayız sayelerinde leyl ü
nehar ve's-seIamü'd-du'a amIn73
Baş
72
73
ve göz üstüne bak. Tercümanü'l- Lügat, 1288/12892. eilt, s. 82. [T. Çulha]
O zaman J}.ara'Ileril) re'Is-i rüI:ıanIsi idi.
1894 senesinde Petersburg'da tab' olunan Peygıt Efendi'nil) mev'ize mecmü'asınıl) 139 uneı şaI:ılfesinde ve 1919 senesinde Gözleve'de tab' olunan J}.ara'I
MuI:ıakeme-i Şeriyye Mecmü'asınıl) "9, 10" ıncı şaI:ılfelerinden mazbütumuz
olmışdır.
137
Edebiyyat cihetine gelince: ~ırım I~ara'Ileri meyanında Tatar şu'ara
sı nisbetinde üdeba ve şu'ara yetişmişdir; ve }:ıatta ~ara'IlerilJ abIr zaman,
yelJi ya~a eski ton, Yades, dönme gibi şimdiki ~lrım Lehçesiyle yazı lara~ vaz' -1 şa}:ıne edilmiş tiyatro piyesleri de vardır. Bu aşar ~(1smen
tab' edilerek enzar-ı mütala'aya vaz ' olunmuşdur. Şu'ara meyanında
1896 senesinde fevt olan "Yüsuf Er A~a" Rüs şu'ara-yı benamından
(Derjavin, Puşkin, Lermontot) ve sa'ir üdebanılJ bir Çoı~ man~üm eşerleri
nİ İstanbul şıvesine yaı~ın bir şüretde }:ıarfiyyen ve yine na~men nal~l
etmişdir.
YüsufEr AI~a'nılJ iş bu aşarı ve divanından ba'zı parçaları, lpymet ve
ehemmiyyetine bina'en Rüs A~ademIsi tarafından ma~har-i taı~dIr olara~
}:ıükümet namına tab' ve temşIl edilmişdir74 . Ma'a't-te'essüfbu eşerlerden
hiç birisi nezdimizde bulunmadıgı gibi şüret-i celbi de müte'assir oldıgın
dan yallJız elimize geçen ve yine ~ara'I şu'arasından Ak Mescid'de Tatar,
ve şOlJraları Gözleve'de ~ara'I Darü'l- Mu'allimIn müdırliklerinde bulunan ve tarıhden on beş sene mu~addem ~ırım'da vefat eden (İlyas Bey
~azaz)ılJ "Ta'li'siz" tesmiye etdigi man~ümesini derc edelim ki ~ırım
Tatarları lisanıyla ~ara'I Lehçesi ne şekilde beraberce teralp~ı etmiş ve
tedrıcen büyük ~ardeşlerinilJ büyük şehri olan İstanbul şıvesine naşıl
yal~laşmış oldul~ları alJ1aşılsun.
Tal'isiz
4
Beni 0l5: nişanı eyledi felek
Yollar batıl olur
I;>arb-ı şedIdleri şırtımdan
Göller l5:urur olsam ben degirmenci
OL
~alimil) l5:aşdı
gitmez
etmekdir helek =bİ-ma'nahu helek
Rica, niyaz, feryad hiç fii'ide etmez.
Kice, küne döner olurşam mumcu
Güneş
2
~urulmuş
yay ile
gökte durur batıya inmez.
5
düşer pIşime
Bed-du'alar ol5:ur her bir
La 'neti bir gün Yal5:amı
işime
koyı
Dost
eş
ta'li'sizden çevirdi yüzü
İtdigim ihsanıl) gelmez' ivazi
Gizli tuzal5: l5:urar yol izime
74
olurşam hancı
vermez
Ticaretim olsa kefenlik bezi
Günümde bir kimse mezara girmez
Petersburg'da Al5:ademI Matba'asında 1888 senesinde tab' olunmışdır. Şa'ir-i muma ileyhi Profesör Melioranski Rüs Ansil~lopedisinde Türk Lehçeleri-nam mal5:alesinde f:ikr eder.
138
TÜLAYÇULHA
3
6
Olursam şabancı işlersem yeri
MaI]lay75 dan sil gibi dökersem teri
Felek şerrinden çekdim
ço~
Bu ranı dünyada bulmadım ragat
Tarlaya şaçarsam yüz biI] besteri =bester üç ~antar
Ecelim gelirse eylersem verat
Şaçdıgım orlu~76dan bir zerre bitmez.
Cennetde bir J:ıüri yanıma gelmez.
arat
~ara'Ilere baş
olan dIger 'alamet-İ Iaril~alara geçelim: ~ara'Ileril]
tarz-ı l:,ıayatlarını, 'an'anelerini, bal~ edebiyyatından maşallarını, türkülerini ted~Il~ eder iseK bunlarıl] şenlik günlerinde yigit, gürbüz, pehlivanları tebcIl, ve Türk adlı yedi başlı ejderhaları tem§Il etdikleri görülür. Avrupaca el-yevm (Fol~lor) ya'nIbal~ edebiyyatına fev~a'l-'ade rağbet gösterildiginden şuracıl~da ~ırım ~ara'I yoma~larına ya'nI maşallarına
ta~addüm eden tekerlerne (Yoma~ başı)dan bir numune gösterilmekle
yerli Türklerine ~ara'Iler beynindeki rabıta-i l~adIme gösterilmiş olur77 •
Yomaf! Başı - Tekerleme
Zaman zaman içinde, pire berber igeçde, deve dellek igeçde, şu şıgırı
na!ır ikende, men on yaşında ikende, babam beşikde bala iken de, men
babaml'I] b eşigin i tıngırmıngır tepretekende, ~ablu f!ublu baf!alar f!anadlandı uçmaga, de1Jizge bir ot tüşdü, balıf!larnı1J sırtı pişti, f!or1!udan
araba tutdzlar bal*lavaga f!açmaga, Ak Mescidni1J minaresi egi/di şal
gırdan su içmege, eski ~ırımga kemi yanaşdı ~arşı ~arşıga İstanbüla köçmege, o yalan bu yalan !ogrusu jilni yutdu bir yılan, hinci bulasın minci
bulasm eger bu yoma1!nı !ll)lamasa1J /;ıamam !o~agı f!adar çıban çz~arası1J, yoma~dır bunu1J adı !ıl)lamak bi/en gelir dadı. Az mı kiter öz mü
kiter altı ay yaz bahar bir güz mi kiter, aylanıp artma baf!sa ıne boyu yer
kiter, di1Jle indi /;ıikayeti, di/berler elinden şif!iiyeti, boz eşek gidey jistanmı bardı y*dı erebbif!anıl) 78 f!avün f!arpüz bustanmı mil) batmandır
75
76
77
78
Alın,
ma 'nasındadır.
Çekirdek, tohum mu~abilidir.
(Folklor)a 'a'id: yırlar (maniler ve türküler) neşıdeler, ~urüb-ı emsal, bilmeceleriI]
numüneleri m~alemiziI] nihayetindeki şaJ:ıIfelerde mündericdir.
Hoca Efendi ma'nasınadır. Bu kelime 'İbranıce (rebbi)den me'bü~ olup ~ara'ner
de sa'ir Türkler gibi kelime başında O( r ) harfini telaffuz edemediklerinden bu
yabancı kelimeyi (Erbi) diye telaffu~ ederler. Bunlar şeddeli mlmi de telaffu~
edemezler. Meşela 'İbranı lisanında mü'e~~in ma'nasına gelen (Şimaş) kelimesini
SEREY A ŞAPŞAL' A GÖRE KARA Y TÜRKLERİ VE KARA Y CA
139
~avünı,
iki mil}dir ~arpüzı, kitiritiler kitiritiler keserler, üstüne şeker
seperler, onı da yerler şaba1;ıdan. Bagçe Saray flan ta1;ıtı, Ak Mescid
şalgıra ba~tı, Gözleve 'nil] ilk bahar va~ti, açılmamış gülleri yıgdır. Az mı
kiter öz mü kiter altı ay yaz bahar, bir güz mü kiter; etiJl9 elde, çubuk
belde, dere tüpe dümdüz kiter; köçerek ~onara~ ~ahve tütün içerek kiter;
tüzden çamur tabanına tüzütmez, aylanıp artına ba~sa arpa boyu yol kiter.
Aysa bayda boza bar, içer bolsal} anda bar, bag-ı sarayda güzel yar
~çar bolsaı] anda bar. Bir zamanda bar iken bir zamanda yo~ iken
~ıpça~ ulusunda bir ulu flan bar iken ..... ilb.
*
*
*
~ara'imlerilJ eşatrr-i l~adIme a!:ıval
ve eşbasına 'a'id efsanelerinde
yallJlz iki isme teşadüf olunur ki ikisi de Türkçedir. Birine (Uluğ ata)
ya'nI Büyük Baba ve dıgerine de (~arğavh ata) ya'nI (La'net-i l:fan
Baba) ta'bIr ederler ki birincisi iyilik dIgeri ise fenalı~ ilahesi olup
i!:ıtimal IJazarlarılJ putperestlik devrine 'a'id bir 'a~Idedir. ~ara'imlerilJ
milli Türk aylarına da Uluğ Ata Şanevi ya'nI Büyük Baba I:Iisabı diye
tesmiye eyledikleri yu~arıda da görülmüşdür. 80
~ara'I yoma~larında !:ıakim olan sa'ir esasata gelince: Bunlar Türk ve
Tatar I:ıikayelerinilJ rüI:ıuna müşabihdir. ~ara'I maşallannılJ ~ahramanıarı
da'ima ayllJ on dördine belJzer ve baril~ul-'ade bir güzellige malik ki bir
~ızı arayan şeh-zade, veya bir sultanı arayan cesür ve fa~Ir bir köylü deli~anlısı olur. Ekşeriyetle ~ara'I ~adınlarına verilen "Ay Toh" ismi bundan
neş'et eylernişdir. Bu güzellik ~aşları kemana, kirpikIeri o~a, yanal~ları
şeftaliye, duda~ları kiraza boyı serviye ve .... ilb. teşbIh edilir. Bir ~ahra
man alJladılaca~ mı, yedi başlı "berrnaduz" isminde bir ejderhanılJ zabtın
da bulunan bir hazıne veya sultanı, ejderhadan l~urtarrna~ için şolJ derece
fa~Ir bir deli~anlınılJ ~ahramanh~ları gösterilir. Bu maşallarılJ ~ahraman
ları daima cesür olur ve ateş püsküren ejderhaya ya~laşırlar, altı ~afasını
keserler, artı~ bir fenalı~ edemeyecek !:ıale gelen ejderha, kendisine
79
80
kendi Türk lislinları te'~Iri tal:ıtında (Şambaş) diye söylerler, nitekim İstanbül
Türkleri de (muşamma') kelimesini (muşamba) diye telaffu~ etdikleri gibi.
Çizme.
~umanlarıIJ da bir (Ulu IJan Ata Bitikci)leri bulundıgını Köprülü-zade Fu'ad Bey
(Türk Edebiyatında iık Mütaşavvıflar)-nam e~erinde göst~rir. (198) ş.
140
TÜLAYÇULHA
işkence
etmemesini ve yedinci l~afasını da kesmesi için başmına yalvarır.
O da kesmeyip (can çekiş) diye bıralpr.
I}.ahramanları g~zel sultanılJ ~aşrına veya bazInenilJ bulundıgı magaraya IşaI eden yol, taglardan derelerden, sillerden veya delJizlerden geçer; l~ahraman ya maşiyen gider, veya yallJız yerde l~oşan degil ba'zen
havada bile uçan tiz-reftar bir ata biner. İşte I}.ara'I maşallarınılJ mündericat ve mevzü'atı bunlardan 'ibaretdir.
*
* *
IJanlar devrinde Çift I}.al'e'de yapılan I}.ara'I dügünlerinilJ mera~dı
tafşIlatı da (Çift ~al'e IJatıratı)-nam eşerde mazbütdur81 . Bu ~atılJ meşhü
datına na?aran " 'adet dInilJ yarısıdır" demekden !:ıa?? eden ~ara'Iler,
'an 'anat-ı l~avmiyyelerine büyük bir i'tina ile riayetkar bulunurlar.
Dügünlerini l~al'e yolunda yaparlar. Bu yolı meş'alelerle tenvIr ederler
süvariler bu aydınlıl~ yolda tag yamaçlarında gice ~oşuları yapar, atlarını
l~arınları yere sürünecek derecede sürerler. Deli~anlılardan l~açmaga çalışan güvegiyi ya~alamal~ için yollar sedd edilir. Tarafeynden pIştavlar
atılaraı~ i?har-ı sürür ederler. Bu şadlıga büyük Türk davulları, dümbelek
zürna sesleri İnzimam eyler. GüveginilJ çalgı ile !:ıamamda yı~anması, başınılJ tıraş edilmesi gibi merasimler icra edilir. GelilJ evine gelince, orası
da bir baş~(a 'alemdir. GelinilJ el ve ayal~larına bına l~oyarlar, ve başına tel
tuva~ aşarlar, ve gerdege oturturlar. Ve bu merasime mabşüş "Al Gelin"
ve "Aglama gelin" namlarıyla türküler ve mani tarzında "çenikier" söylerler.
*
* *
IJanlar devrinde (Hemer Dehel) namında bir Fransız seyya!:ıı ~ırım'a
82
gitmiş ve I}.ara'Ilerin, aI:ıvaline 'a'id ba'zı meşhüdatını yazmışdır • Bu
~atılJ Iradesine na?aran "I}.ara'Iler, IJan sarayları ölJünden geçerken
atlarından iner, saray gözden nihan oluncaya ~adar I:ıayvanlarını yedekte
çekerler" diyor. Ve bu iI:ıtiramkarlıgı ~ara'Iler 'aleyhinde olaral~ tefsır
81
82
İş bu kitab Çift ~al'e KenasesiniI] Baş Gazanı (S. Begim) tarafından cem' olunup
a'zasından bulundıgı Rüs cografya cem'iyyetiniI] tavşiyesi üzerine 1862 tarıhinde
Odesa'da tab' olunmışdır. Me?;kur kitabıl] 81: 61 inci şa1)Ifeleri.
1843 senesinde Paris'de tab olunan seya1)at-namenil] 408inci şaI:ıIfesine müraca'at.
141
etmek istiyor ise de tnin sarayları havlısında hem cami' ve hem türbeler
mevcuddur. Bu türbeler öl)ünden geçerken müteveffa hükümdarları na
(yul~arıda söyledigimiz vechile ijazarlar gibi) gösterdikleri I:ıürmeti, l~arşı
mevzu' bir kanun ~ann itmesinden ve galat-ı muI:ıakemede
bulunmasından 'ibaretdir.
Bundan ma'ada I>-ara'Ileril) baıı~ edebiyyatından ma'dud türkülerinde
bile ecdadları bulunan ijazarları yad etmekdedirler. Meşela:
Lapa lapa ~ar yava
Erbi Baba ~oy şuya
Baylanmız toy çala
ljazar oglu at çapa
DIger
Ata mindim şagdagım bar
Şagdagımda üç o~m bar
Üçü bilen üç yat ursam
ljazar Bigden tarthgım bar gibi ... .ilb.
İşbu ~lt' alarıl) temiz Türk lisanı üzere tertIb edilüp içinde ArabI Fari-
sI kelimatı bulunmadıgından pek eski olmalarına delalet eder ~ann _ederiz.
I>-ara'Ilerce 'an'anat-ı ~adImeden biri de gerek sevinç ve gerek matem
günlerinde olsun I:ıelva yedirmek i 'tiyadındadırlar. Meşela cenazeyi
ba'de'l-defl) eve 'avdetde siyah renkde "odur" (eski Türkçede matem)
I:ıelvası, ve lpr~ında ~ahve renginde "ijazar I:Ielva"sl ve senesinde "~
I:Ielva"sl pişirirler ki kendilerine ijazarlardan münta~il bir 'adet-İ
mer'iyedir. (I:Ielva) 'Arabça bir kelime olup ism-i müenneşdir. I>-ara'I
Türkçesinde buna "I>-anmag" derler.
*
I>-ara'Iler lisanmdan ma'ada dIger 'ala'im ve nişaneleriyle de el)
ziyade Türkleril) etvar ve mişvarlarma müşabihdir. Meşela: Çul Tatarları
at ve eşyalarına ve ba'de'l-verat mezar taşlarına hakk_etdirdikleri "Urug
ya'nI şoy" tamgaları [Tara~ tamga83 , ay tamga, cay "ya'ni yay" tamga,
83
Giray hanedanına mahşüş.
TÜLAYÇULHA
142
l~az ayal~ tamga84 vesa'ire gibi ~ırım ~ara'IlerinilJ de kendilerine mabşüş
başlıca
olup bu uruglar kendilerine mabşüş tamgalarla adlarını tamgalamışlardır. Bu tamgalar ya'nI alamet-i fiiri~alar ~ırım'daki
~aı'elerinilJ büyük ~apuları üstündeki mermer taşda tal~riben şu şekilde Y
O el yevm maIJkük bulunmal~dadır ki, bunlara alat-ı ~adIme-i IJarbiyyeden temür yaba ile l~all~anı ira'e için l~all~an tamga, senek tamga namını
vermekde, ve bunlarılJ birisini eski ~al'ede dıgerini de yelJi ~al'ede
tavattun eden 'a'ilelerle 'a'idiyyetini iddi'a etmekde, ve bu iki ~al'eye
birden Çifte ~al'e demekdedirler.
iki
urugları
*
İşte
*
*
bu tamgaları görerek ve baladaki menalpb ve 'adatı o~uyan ilm-i
bşer mütebaşşışları; bila-i'tiraz ~ara'IlerilJ Türk nesIine mensüb bulundul~larını tarıhi 'ilmü'l-beşerI ma'liimat ve dıger 'ilmı sebepler mevcüd
olmadı1~ça YahüdI neslinden olamayacal~ları l~ararını vermekde tereddüt
etmezler. Ve bu dela'il-i vazıIJaya ı~arşı ~ırım ~ara'IlerinilJ me~heblerine
istinaden Y ahüdI olacal~ları ~ehabına düşülecek olurşa meşhür Fransız
'alimi (Erne st Renan)ılJ 1883 tarıbinde Şorbon Darü'l-Fününunda Franşa
cem'iyyet-i fenniyesi meclisi IJuzürunda ma'hüd (İslam ve 'ilim) nutl~un
da bi' l-münasebe söyledigi gibi [Fransızlar lisan i 'tibariyle Romen, medeniyyet i'tibariyle Yunan, dın i'tibariyle YahüdIdir.] na~ariyesini ira'e
etmek daha münasib olur ve bu na~ariyye İslam ve ijristiyan, bütün
a~vam-ı cihanede l~abiı-i tatbI~dir.
Yu~arıda münderic mütala'atı bülaşa eder isek "~ara'f' ismi her şey
den evvel bir milliyete degil, mu'ayyen bir dIne mensüb bir şa1}ış alJlaşı1ma~ lazım gelecegini ~abül etmek mecbüriyyetinde l~alırız. Müderris Samoyloviç, ~ırım ~ara'IlerinilJ baıı~ edebiyyatına da'ir mesrüd maı~alesin
de "~ara'I nesli milliyetinilJ ismini muIJafa~a etmedigi cihetle salik oldıgı
dIne göre isim almışdır." demekle pek togrı söylemişdir. Profesör Bartold'ui) dabi bu l~ana'atde bulundıgı görülür. 85 Ve bülaşatü'l-bülaşa söylenilmege yer yüzünde mevcüd ~ara'Iler bila-isti§na IJal-i IJazırda MüsevI-
84
85
Vaktil] darlıgından bu tamgalarıl] resimleri hak etdirilüp
Orta Asya Türk Tarıhi Dersleri 58. s.
konulamadı.
(A. Y)
143
lik diye şöhret bulmuş dıniı] yall]ız nışfmı ~abUl ederler bu büsbütün ayrı
bir me~hebe salik olup üç mu'ayyen 'ır~a münte~asımdır. Şöyle ki:
(1) Mülga 'Oşmanh saltanatı l)udüd-ı ~adImesi dabilinde, I):.udüs,
Heyet, Mışır, ve İstanbUl'da muı~Im I):.ara'Ilerdir ki neslen İsra'IlIdirler. 86
(2) Eski Rusya İmparatorlıgı l)udüdları dabilindekilerle Galiçyada
sakin bulunan (I):.ırım muhacirleri, I):.ara'Iler) IJazarlarıl] al):fildı olup l)aliş
Türk nesIine mensübdurlar;
(3) I):.uban I):.azakları I):.ara'Ileriyle Astraban l)avalIsindeki I):.ara'Iler,
İsIavdırlar.
*
* *
I):.ara'imIeril] IJal~ Edebiyyatma Da'ir Mişaller
Tapmacalar- Bilmeceler
Bir alçaçıl~ oturgan, bütün üyünü toldugan. Mum
I):.aral]lı~
Aldım
eviden kelin kele, beş l~ull~a l~arşı gele,
ele urdum yere, Allah belasını vere. Süınük
Ay biz idik biz idik, otuz iki lpz idik,
İki tal)taga tüzüldük, birer birer üzüldük.
Atalar Sözi- neşIde ve
Turdı yürek gitdi baş
I):.aytdı yürek ~ayda baş
Dİş
~urüb-ı emşal
Kimi şu tapmay içmege
Kimi köpür tapmay keçmege
86
Erbiniı] aytganıl]
et,
etgeniı]
I):.azan ı~atalagan
ı~apagıl] l~apgan
etme
} hep bir harf ile ibtida eden
}
~ınm ile İstanbül'un yek-dIgerine ~urbiyyeti ~asebiyle bu iki memleket ~ara'Ileri
beyninde ba'zı 'a'ilevI şıhriyyetler vüclid bulmuş, ve Merkez-i rli~anI ~ınm
bulundığından Türkçe me~hebI kitablar İstanbül' a gönderilerek alışdınlmış aldığı
ayrıca görülmektedir.
TÜLAYÇULHA
144
At bilen yigitnil)
başına
neler kelmez
Anal] tat, babal) tat, nel)e kerek şal)a öksek at!
Min malıyıl) yorgalat.
~ızıl] ~ol)Şu
üyünde yatmasun, oglul) bazar aşı tatmasun ...
Üy yaşagan balta tışda l~alır ....
Y ırlar- Maniler
Altun !aba~ üstünde, fincanımSll] sen benim
Bütün ~ırım içinde, bir canımSU] sen benim
Ç*dım ~azanalmadım, ~aytdım
üylenelmedim
La (net olsun böyle kar, bu yıl da ~ald* biz bekar
Türküler
Hay !al] atarda !al) atar, Tatar da tavda o~ atar
~ulan şaçlı ~oy gözlü, uruzlu erke söz atar
M en ~amamı yagladım- ucuna ~ara bagladım
Men yarımdan
M~alede
ayrıldım-
üç ay on gün
agladım
Mul}.arrer ~ara'I Türkçesiyle V~i'
vesa'ire gibi
Ba'zı Kelimatıl]
İstanbül ŞIvesine Na~illeri
~ara'I Türkçesi
atam~
art~arı
an~
eriklevçi
ikende, igeçde
alay
etik
endi
İstanbul Şıvesi
tesmiye etmek- isim vermek
ar~aya dogru
za'If, şişman olmayan
taklIdçi, mu~aııid, müstehzI
iken
öyle, onul) gibi
çizme
şimdi, artı~
ahvçı
alıcı, a.g.?;
aylanma.İ5-
dönmek
edici
ot
ateş
opralmasdır
eskimez, da'ima mevcüdiyyetini
eder (yıpranmaz)
çekirdek, tobum
urlu~
orun
yermev~i'
ornatma.İ5-
yerleşdirmek
uruzlu
urug
östürmek
üstün o Ima.İ5-
babtiyar
sülale
büyütmek, terbiye etmek
galib-i menziletİnde bulunmaı~
müyesser oıma~, müşmir olmal~
keçi
büyük
büyük
~avim, millet
olJarma.İ5-
olag
ulu
ulug
ulus
olturma.İ5-
oturma~, bulunmal~
ulugaytma.İ5-
büyültmek
söylemek
edici, yapıcı
aytma.İ5-
etüvçü
erte
ayrug
mul~addes
ayru~sı
mul~addes
ilJİr
gice
bedr-i tam, ayıt) on
Cum'a günü
ay toh
eyne gün
iye
barça
bala
bay
bizdey
bister
bolur
bolsun
145
muI:ıafa~a
şabaI:ı
beşi, ~adın
ismi
şaI:ıib
cümle, kaffe
çocul~
zengın
bizim gibi
dört ı~antar mu'adili ölçü
olur
olsun
146
TÜLAYÇULHA
bey
bitik
bitigin
bilan, bilen
buyrug
pülüv
tüz
tüzülmek
TelJri
teymez
tebretmek
bey
kitab
kitabını
ile
emir
şaman ufagı
diz
şıra
ile dizilmek, birbiri
Hak Ta'ala
degmez, degmemiş
arl~asına ı~açmal~
şallama~
çagında
va~tinde
cay
şan
yay
içtima', toplanma
~oşma~ (at çapmaı~)·at ~oşdurmaı~
ta'~Ib ediciler'
ma' -i carı, al~ar şu
gibi
degildir
ve
söylemek
sevinç
(yaba) ağaç ve timürden ma'mül çatal
derviş-meşreb adam
şaygı, il)tiram
şagd~
tir-keşlere malJşüş o~ malJfa~ası
şagd~çı
ol~ taşıyıcı
cıyıntı
çapm~
çaypavçılar
çımı~
day
dügüldür
da
sözlemek
süyünç
senek
şapşal
şaym~
şoruv
şagum
şu şıgıf1
talJm~
tanı~lı~
tanı~lı~
tut~ın
'asker
lJürmet etmek
su'al
~ışlıl~ hayvan kesilecek mevsim
manda
inkar etmek
şehadet
bitigi
kitab-ı şehadet: Tevrat-ı şerıf
tutmal~ fı'ilinden
emir: tut
~açıcı
turalmasdır
duramaz,
tozdırm~
tozatma~, şavurma~
toy
tıntm~
dügün
dinlemek
istinta~ etmek
t ıntuv
istinta~
~ayırıldı
geri döndi
~arangul~
~aranlı~
~oguş
boş
~ılgay
~ılsun,
tılJlam~
~ıluv
kilJeş
kimişmek
kübük
kilek
kim
malJlay
mamuk
malJar
milJ
yat
yapsun
~ılmal~dan isim, iş ve 'amel gibi
müşavere, naşIl).at, re'y
bıra~ma~, terk etmek
gibi
arzu, ma~şad
ki
alın
pamuk
bal]a
bil]
yabancı, düşmen
yazı~lı
güzel
nür, aydınlı~
günah
günahkar
yalpacı~
yaşşı
yaman
yom~*
fena
yalJ.şı
yarı~
yazı~
147
maşal
Sabı~ Petersburg Darü'l-Fününı elsine-İ Şar~iyye Fakültesi Müderris
mu' avini ~lrımlı Şapşal oglı Şereya.
Arap harfli metinde yaman okunacak şekilde yazılmış. [T. Çulha]
TÜLAYÇULHA
148
1928
..JJ~:.1':' t;'~ '7'!.)1 0.):"" ):"o·.)} ;!]xj
.:!lJ::-: .
J\iı ~.;.ı.:;1 ~ ;".!ıj) J . r~1
"t.J~) o~\:" Y,J 4.;..c'~JI ,;) J;'U.} «..:,..1.. ) o.:.ı.':':~. t.S..)'6xj J..:(';y. ao.)};\'" j .!J J...;o
.• t.S~;~'!'~ ~rj ))IJA' o)jJI cll..f.J..!.1s";.,ı ~1Iıı'
~l...J ,u\:'..)\' ul:,,:," td\:-b};i..); ~J.:... o;ı ,,-:~)L· )Ii:~; )L"!y . • ~iI..f.J":"'~""1 - falclüre - 4.::l~~1 Jl;..)
(
j~\4" ao~~~I..)~ ı.S'y. (w\J~ --41:? .~.).>....;o ı:~.#j Jı.. ) .... ~~..f.J o;'.., ao);(~
• t.S.)j~ j4.Jlk"J
~K! ..j)6 'ir ~~I ~ (..,6 ":""~f~~}...l..Ac.5 ... dJ('\; ul~.)\~):AlI)\.) ~~.>\
~..u\ ~'\~i& (1))\ ( ~Ji. ,L·
.( ~... ~ ~·.. f·!A:.. :J.:"" ~j
f
(.5~)L· J;~6 »~~~.lı..\ f!i • .>.:... 4.:_....
1335
J;:; LO' 337 .>J.c- 15 d . . IJ.; i ~ iJ :'" « J'b) it.SJ""Y
.})
-c.5..,)~(.5~)\,".!l)i \~) ~~)L\jLJ ~)i~J:AJI)b .~.).;~ )j"j,"'4.~ .. J.:.... ..:~wl
...::ı\J~ "!.,;.uı ~')ıIc ,\))i,~~...~·
!l};I'; .~;i ,~'
«
..!.tL.,....J..
IJ')..)'6;.,ı» ı.1~J.:;1 ~ (.<:'6' ~~
ı.S'~ iJ;"j... t.S..ıjJ)f:(.5N~l~j
i;'~ ~~}...;J... ~J:AJ\;I.), \j.)." *1 ..:ıl~~ ;b "'~)~r! ul)j ;~)~ ....0,;
,&JJ 'lSb))\
o:
0\")
hi ·~L~A",..);" » ..!.~
f.) ;.,,1 J .' (.5~)L· .!l)i_J.aA.~ » c.,lS.!({ u:...ıjl~': • ("
J
·i;'~J.;,\; ·i.))J('ı.$~.~\ Jb.,)\ .~);ı) "':. . \)\ t.S.J'6)i (.) oJ.::';\:.. J~"";\:~I
~;~J (?J.:" ..:ıl.. ) .... ;1.) "'.. ~;Y.• .)lI~·' ~~). ~Gj» ~~ ~\~'lI.)lj J~..t.J('
.J,) j... ~ • .)o~ « Jt:;L" ~)j~ CL:..:).:; i ~ )i \.#; ).J:i.) ~~i ;l:.~.\ "'))';J('
·<J,.r:J 19..,~.... 339\J.~\.. ~.)}; y . • t.S~.,,:»(' ) •..)4; .!lJ::; Ç" 0.))4.:.:"1. 0Jf:1 i Jr!
)~ J~ j J~!. ~~}) J-':';',i..f~'
ct; )y• ...; .tJ. ):, ,...ı.:..:...i vi- ...:...;).
J~) b·13 1,!tJ) \
. '~:) J,'(
'4;
J';1 (..\~;.)J;'.iJ; ~<[;'i ~.) ...~;\:.;..~) o~~\: tjJ·~··cl: «' 5~jl,,;,~)
":"'~)J~~~j~·927\.rj::W"\1 CL~II'~'J. ~j'~' t.S~\ .1;;.(? ~p:Jy.
. i.))Ç J.6./. ?)~ ~. . J,~+' Ji)' .~-j~vP
149
576
0J.;jJ1u;M)=:A_~.1 .:.,ı\:\)y" .~);)\):.. •...1(''''' 0,)L!)~ J)a...,~\i..1, J.:~;-", ~:.:!i
• ..LA>- (.j?)~. .!J)y"'\:---I ~·)Ji) !l..ıly")~ )-iJ..1. r;~ ,)\:_. . 1 ~)\~..\ı.\.r:j J tl:.
0,h ....i.;..1,lSJ'- J\..j .... J)~) ~;i,) ~*i} (.).~;ı 4~)i S.J.:.. ~' ( ) .. ),)
ı..f ;;;,) ~.~\j .:.,ı\;. ).11 .J.:...... ~'J:k.. ~LAT !J)y. JI., .J.:.4:> J'{{)i ).J\ j,.. li&.L.
'~ )~.!... \...d)i
'.J.:..... )i tS); f·::s._ .. b)"ı) .A,,))i .6 ).);l..a(~'lJ,,\ (')A/I
'0~ )"~b- ,- 0'.) , ~..ı:- .... ~(ı . )J..:..i:J Y, • ...\A..ı:-l )1-' j.ı:-l Ji f':i)\,"\ ,Jy~'~ ;1,)
•):~ , \)L~ , 0\:_\,'; , 0\f:. ~)~T ( (.) , J1::e;; .:...:"., , y:.~ ~i , ,) ~A...:. ~ ( f",t;
ol.:_)) 0:('IJ"~F"' 4=-:~ J~J fs::. ıS)~JIJ ~ ... :..ı~ Ji '*.\J~l:; ~1S:!J Jl;b.~('
J'6")y. ~)f.\ ~~...\lJI .:..... )s::..1, ~"':")\~;\i ~i !.J\;I cit;)J Ct:!' ~J.; c,S" J~
,,:LJ) il);1 !J)i
. )J.:..::1V- 1 J, .J.="~4\I.:,1 L~ ~-,\. . 1~ ı..t J)":':
d:.... ,,_.;,. JA: • .:..... .J(':>- )i~~ , "::- Ji', u;... 4.&. ):k" )~·\~J)JT
J'. . j.ıı
J..u... J.:A.:>-
4Ş' ~y" 1j,"'L
J
~ !.l)i <\~)\::~I ~LJJ J~ ~..J'6)y. ( Jı)) !J):: J(' ~lIY, J):-I\6.~ S-~J. ....:..
. .:.....JlSJ--'J.. );Y, \::e • j).J:'.)(' ıS...J'6~,)
J; '.r'" i .~)J~.),L\.A",,1 "=-:):"'~J
j)\:;"I.1\;; 0';';).;1 4-iJ'. ',).!.~IJ):; <.i'u;(' }~,)Jf"_ 13\.... , .. 0'.,) ~,~b- ($)i,..\.j;
~) ~ / J'~)J......;..~
\!.l:.. ..J(iÇ ~):~ \ u\",IJ' )J..S-;.!.A
~)J..•
II
!J};J'
~ )~)J
~'" .J~~ , )~~~. J;,~~~!,.J.:.tb.s~Jt: JJ~l:'..\·)' ~'J')~::d-", .,)~~r~.:.,ı\:...;l:ıı
()~J'" )A~~0l:"~;I,jJI\l( ~..\~r! ~i~i ) 0Jf:1 };ı) J')~ı ~~ ~-,4:_1ı..1.
•<Ç;i'JI)j ~ jJ.~.:ı..J'0:,) J'...aiJ', ......!\'*.,,\ ~ )J:L(~)~\ 0.)~ '":"\~.... , S'o~"'.c.,)
0,)o;l....~.JI ~ ),)~j ı,.,'(Ç:.,~ ~);l_J ~J', ı.:,)/jl tSJ.V- ı.S)(~U"" ,-:"J'.JiJ\
~ ))~:~ <.i''*.'' "'()Jl-'j, ~!ı.;. JA:: .. 0,),)\J.=:-' w~. ' )...\:. ..!.i:J)\ .)\..::.... 1
,,~.... J') ..iç,) ~ \J.:A-a ~)/-' lS);~JI oJ.(;..,ZI;1 ı!l: .... 4;+ .. )~.\ ı.f J) ~4~.... \-"~
,.:..ı)\_=:-4AAj~(~)j 4..;,) ~LL~I 0..ı.~<\~J.J ~\J=:- ";;J)\~ oV--4~\.... .:.,ıı...:~;(.$)V )\,"T
"':.!.!I
--J..... J'.
i;~~' )J,A;;l"lI J «.$. . 4~?)~· d=-:,;'6")i Jı)) !J.J::J(;:" fÇ"..c: 1
• i,»)~ J) L:!~\j=:-)/ ~ ( J:.!J)j ) '\\:"" •.>.d..... cl:..:,"'\':; i ~ \)J~ T
..
~ ,'" 4<
,
c::L~ .,)ı~ . . )Jk ...ı:",...La_I J « i,t'U;"')1I J 0~J' ~~i;:,w !JJ~!J' ~tt;~.r.. \J:
~l\iJ.,J',v" JJ~\.'" );;~ ~ ı.r,," il;1 ~... f~" v"':\)\ J 6\:I~'~~\""J, ~~~)::':
~\....:JJIJJ:;J ~'-', ~+~J~:&."'U.~ ~L.j0L.j~~'l~·Ji$;"'&$Y" ,.~J~I
"
" . C.S~.1
TÜLAYÇULHA
150
,577
~ ~> , (,$\ 5!:..\=-:, \ ) ",,1; ):~,.,l, ~:? • ..\:~. J~" Jt:
(JJ.)\..,
r. . .4..
~.).l~",) ~
(.~ b.,)-". ' ~U\~" ( tSı;:. ( J~ ) r\J..uIJ" .,.,G(j~..u,,; ~,ı:. ~
. ~J:' ~~, ;(j j~,.,b
,
~4~ ~~~\
.:5",.,> . .L",,;,
c"S':')\;
'-?'"t'
J (<.f y.~
.J:-!)v..\", ~"jJ\ E=~ ~~:
,
\
[*J • )~ f-•
•
~.)':}.:.. f4" (.Sf j~ ~-! .~t4 ~l.jJy~" ~')~" ~ fa> ~:,:';\4&.~r-4"
.~)._.... j .. cl~.>. .. .i. 4.f:Y) •..(.~' t.J'~' « I,.,AA ~. » J) ...\~.YJ ~~;Ir'~.
~...\ı_1 J ,,:;~ );~ .... J;" ...~ı J,,4t4 JI.A~I tJ4._ ... .A4.. ~.(' 1.1) • A),(' ~..\jy.
d;'".A
ıfJ..J.... .(~~4..i !lJ~,)-'( ~J..e
J,l,
~..ıl.~i ~);..\ilk ~};i\;c./\A.....;', !,..,AA ~
,
• LS ~J.!.l \;
'J~k J)~J\~~" ~J~ ~.';l9 ~.! ( ~I)i ~'YJI C"':- ~).LA.",,\ ~~ &;,~
~;~J) <.f\-j)J ~lJ.:.I &~t,..\A.;' ~~-,.. .:..Jfa~ ~.u)~ J:>~L:~
.)ı~...
.u.:...... !.p;1 .;::1:~1 ~-; .,.... ~J ( ~l~.)Y·JI.&-~ .):::4 ~I JI,,4;.;I.ı,:P' ~.)ı,:P\.~.
~il9 r. . .:.. '. <.,)~i ~L)~ ~.D)~ ( J.')Jit,.. b,r:) •..1..... ..\; o~.)':}.:.. f.a.ı:. ~:(\
ki .
A
~~-~
J cr!;
~l:!.~.. <.,)jo)~..:; L/L>; ( ~L' <.$ .. L'.:.ılJic./\4.:. ( L:!.~ ) y.~':1J\
',<>~I ı.2~:ç o.),,:':-J [.)J~- -] )"r:..
.. ~J.4,.~~, OJ':}.ı:.,<
I)la.s') ~'YJ\ .~\~
.
'..
,
•
).>."....~ LS);'rj
ı3-,) <.,),.,(,) ( <.,),) JF
, ' .
.;::-;.,- ~(' (\)lat" ( l:!.:.. ) o..ub..~~..uJ\
v.Ai )'
~\:S.l.,) J~~ ,
4+:.:-.? j~..t\~J-' .~-:!; . ).>.ı:. i' 5~\ <4 __!\,)J~
. ),) ( ~,)"...t' J:~ ) ,
'J yd J I')b::.:lo..ı..:_4.:_
380 ~.)'iJ e:-" .::.ıfa:> ~J_..Ji ~=-:'.)J~ J!~
,-;,,;y- ~'>':9)" ) ... b:.b. t.)..\~\J" •.A':;..J~ ~:.... 130 ı:,~\ ,)I.>.:.. \' ).>.; "':"'4.:'" 500
~J=-: <.,»)4.>ı:_j t,=k.. J)dJI .Aı:.J....<:.. !.!I ~:+:.:- ı.i!..u.~j~ ,.,;. j"J ~~ J\ (~J
•
J~
J' f.......
j )ı/ c.s ('.:Iv"'J1v" - ~~) t.S),.,~t+A
"i J
~:..i •.>.:....;, ı.S)~,....".. ~4.~
"..).'-;ı:-J-iJ-> ;.b"...ı; f3'::(1
" <.5-;) ~.J:.:-t".. ~~ . )~.!.lJI <.5"'~~t.:..i. .. ~:ı.. &.:ı )t:' -J!~"..)G , j~\~\;i\
.,)ı.S):... .,\ibJ41; ( ~~,)\; .. -".J I)"'" ) ~l:J-""..ı.:: )uai.::..i ~j;;liJ « t.)~, •
• tS~ }~~.I ~~j; JtS \~\ ~~.. J ,1'J ~~ \ ~\; o~ ~
•
~~-~"'ı.S}J'_A. ~.r!
ul;iJ :
~L:;'•.)
(
<5.»)(
(.;'J,)~.
'
o";'~'ı-,:,~..ıu ( ..s-ı.) [.J
37
151
578
~L:J)\ t:..: <.9... .(.... [i 762 == "145 ] ı.!X~~ tSl.a;.. , J\..j- j ;.. !1\ !1;,.~.,F
o
[
.))i,)~. ~\~
] ,...(..... ).
)..\;~\.a.. ")J~ tSJı(..ı.~\ ~\;i\ ..::..;i.~ ~_K~\J.;.~
tS}:k;I.J'''''1 Jic.?' ,,-!\ 0..\:1:1)\ ıS.)Y{:" fa.&. ~i-
~)\;.);tjy.• ~\JY{~ ~"""..\A.. ~5 J)"A:::-~I~J. )"-=:-J~1c
f-
~I~ (J:" o..\:..~·
,
j..ı..A:~T,,~.i:.. :wJ )\~;..)1 ~ .,a,' tS;.!l; JF )..ı..i ~\..j)i • O) c..>,)~~ ~ J~ ...~~ ~k"
tS~.,.... t~()j;"... tS.)j.!.~1 ~:\I'~\jy,j;J:~..r.~ ~t:.. It~\ .:J)L~ "-~I;&.I OI.Ö.:::-I
,ua"
~\~4;'::'. J , ~I)i ~...! "'_~y yı :.A:A~ J 0.~ J:A:>-
0"\)'> "
JL.
4.\).a;t.:'t
<.>fi..ılJ'. ıS~? ~.~..\~ ~IJ\ r~U~.t. j\:.. ~":;I\'":"":,( Jj~' ~~)~~)" ~1.r4:>
<4.A-y6 \,ç~\ t.~ lif'" f. ·..\~r:' .::;IJ.". i.;:) . c..>~) )J=:~\ ..\~ ~J,)ı/ ~:;~....
J;.~>- ıS_.)~\\,ç..\~\ 6~ ·j-'" f. ~) ;('~i ~J'.\..)\4:::- ~~\ J ~ J~I oJY{~
. [2J )..\!.Lj~ "::,,) .. ..iCo~\
1)
..:..:--'1.>." ~:":\)ı..ı.;),,
.)J....l~
":""-'~\
;G .~L. .IIJ.,; ~"L~ •..\:;):7 ~\..j
jl..1.
~:.... J:? -". d: I:"-,. ıS ..\.!.L~ i ü~:>- "'~ ~ i ı.!X .ı.A~::" ( ).,.a.:l iJ4a~ -". \ )\, ~ L:~ c,) ~ i ~ -' i
,. \.. \ ) ~~ \-' J <.9....... ; . ı!l:~.i.. <.f>- J.!..ıl." i "-:" .,-~.. ~_~ı(
~..\" y{.... \J~ i "--! i
ri
d-!..ılJ\ • .>..;..1;" )~.".)
u;!.\,'
~J.:IJ:; i..\" ~\J:; ..ı.:_..
d:.:,); fa> ( ,,~:>- -".1 \'~~i .
~i~ ~ ':1 -,I )~. ıSJç~ jl:~ iS.f. • ıS..ı.i.lI_.a.. ~L. j ~..Il~\ ü~> • ..\_~? ~~-'
.if.~ .i;.. i ~..\.. l.\ ,,~I)L:..~ ~\:" •..ı.:....t.:ı ıS~~l~ S".J.,J.:~.
~\..j ~~ ....
.,c..
'::;J"~4.A>-J!)""'. .ı:A:'; ~..\~~.J.":"~
[3J ~~~\.
~. . . )I(.J~~.. ~J~\
c..>}!c.?'.!l [i'C .>.r.:Jf4>-
] J
J\;~\ ı:..l~}jfa:>-, \'~"I il.. \ -' ~.J;..ıl.,,\ .;:-....;.::-.. ..1. J--l)J.,f'
0..\:"1:.: i.J:.;')"" "-:,,c.?' ~..ı.~IJ,:i ıS ( U"~;.t.5~!~JI,. ) ~\:,:,~~)1-,1 ~..\:_:~~.i..
J:.aAı-J, ıS)~!-)) ~\) ı..5'-..Il)),(' .~)\:\ Jt:_IIJr:' J$- ct:Aıı-".1 "'~\ ıSY.JA"
. (4)
·":"~7!1:;.)\.r i~1
J
fil;.j,,·:1 ) J)=~i r:.J.\ \::f'~<\.l~)!' o')'':'.i>.)."ı.)~. 0\:~ , ~~". .)i... [1]
.
, 2 ..:..0 4
.•
)~.J.!." j~
~4
'
. ( \i0~J
.ı.::~. f .:.ıIJi [2]
.).~ .... 4ı· ..~f04-;·.r.!.i:.. ~0~1~..."'~~ }JV"'"."'219Jt-)~·1917J~";.J:;.!.i 22 [3]
.":"a~lV"'" '~-~\.tA.r-S:..\.:. .. \; ( )ı:.I.J 0.)):1.. 0~\.!~ o.).!:.}') d:.....\:;i ~HJi..T ~~ 0.)~.a,
.l.ilj~J-4
.;!);irl,; (
IS',,_\.:..(JI.)i
1.5",.ı.~)~'
.
,-:,):1.,,1
~
1.5... ....\;
c:b
11.11 .... ,:.... 1): ...
·~A~ o.)J~§ D..\;~)ı; 1913 [4]
c!l(1~1) )0\.:.\J 1 .r.!i
ı,j..ı.:.i)" « ~.J~4 ,;/'1.0.»
, ..:....,:,IV"'" .ı.::).ı.A~~ l.5i- 1 ı - 9
,";-.... J)
TÜLAY ÇULHA
152
579
.J;"\'~-'
[lJ ~..)~-!
<~.)l..ı>l~ ,,:..~ )
~"..J>-.1. !JX'.•..),,:....~•..) :,),~J ~\_~ ~fa>- c
c.:,W:.
~~_.. ~.r4>- 11.;;);1 ~~,...;W:. , 15... \ ...1~'';''~. ~\'\ t9A~'JI,} .
..::; f4>- C )~\.}." ),),~.) ( J.)\..J\~~) l5"'L:.... ~))J:\
J~ ~-4.:.. \p.\ r"':K
.A:,.t- J ~J;ı~ JT .6J: "':"'J:1J\ Jt.I,:..\Ç~1 ~\)i ' 0:...) c.>.};..)),,::. ~; ~~~;.
~4."".Ab '-:":_~ J (~);.))X: "':"'; ~~j'''' ,Q:),...='J\ ~y_)\,,>.J c ~,),LS" ~"f.\
J.l..,. ~";y. • (2) ) )~Ii ~~ ..~hl ü.\J> ~~,),_:" "':r;lG. J:-!) ~U~ o~IJ~.
.~~\~ J\J;~.A"':" (~,-~ :;:.4~~ \' -,I c.S)Ic;Iı..) fa.~ (.$f J. oJG ~..)L~ \:.J fa>
c.S)i.:J) J:'. .).r' 0,),:.4>- ~i)i ~;:>ı:=_.. ~ f
a >-
):l.• j .1.
);'Ji • C.S~\
~;ı. ~
~;'!.:J)i ~.... 4.:""l...\ ~)a~ ~:":')~'>'''c.S.A:''\4:d~) !J}~)"k_jJ ~~)~:~\ \:.JU;,,;...~
• J)J: \ 8')).J.1 c.i-..)
y
')\A~\--':
;L>
.~KJ...b- Y' ~6; ,),::\-:. .ı.:...~; L;" )l4~' ~\)i : .ı.~j( .)IJ.)\ S'O..JG t~.)
·c ~,;.!..ı.\J\ "'UiU.\ /~L~~ ~ f4>- ~.! ~!...\:",>,\;\jJ\
ı.:l\J~ ~,),:"".ı.:=;)\;.. Jts::".:1
t.J·.
J;b.J) c::~ O.)"-!~ ':/ j..)L..:ı.. ii f',a~ t.!..»).) c ıS,";'! ~t:>- ( ~""O.A:A~
d: \:'\;1.
-f .:..~'\ .ra,j' 4.-! \ o..) .ra.~ ~::J T.J ~ .$~:t; ç; .,))
LA ı.!1;.,;§ . .~-i' "-~ ~...\:;):o ~
J.'
~..l.=-:,\ J,,:; Jı~1o Jy:"
J.
J:t,
o);y. .J ~I.)\:~J Jyl~)~~ ıJ.),),:,S o.1..JL...J
-"4_~ c.:,~J.J."~.A:r c.»"'::fl>~A ~\4C: .!J)dı,} "';;~~.;.. ( ("J=;"'J I 0..))0 f':;
• c.S.A':'WUJ\ c.:,y'-! c.:,.;;~ç~ ~~\~ ( J)'" T$.:. J .
.
,
'.
~\A:" ~L..J: \ ~~~Jl;,a> ~.A:;)~ ~. . l....k (. )ol"r:
.
;!jX'. 'c.~ ~;.!...\:ı; c.:,t;ı 0~:J~
j~ J/YJ\<S~J.)\~-~\ \!.)... d:.....~:4~ Jı) ~\'J\ 'h.\':A:~t.. if\;'~IJ. ~j\i
,.~\_~~ ~.r4> ~~..A; :-":A~ Y. c.S}:.a,.! jsj~ o':~-!\ ~.. t..o~\ ..:...~:~.J J>- t.)~·
, ).A; .ı.~j~·JIJ ~a!..ı.\JI 0..l.:~...1. .1y.../ ~L...ı; 5ı.~.1.J So.>..:A>- -:.ı1)Y" ~~lf"'l ~.
-~~=;).:ı.1. ,~ı:~ ~_L.J~ .)).:JoA~, J\~ ~~_\:L~ ~ç.4.'(;' ~j'1~' ..Jia; t~)1
. ~ı..::ır
L'; ~ J
..)..l.::• .:ı...
1$..) Jt:
~\J.:Jj\ 4.\)~.:ı Jt:
~1t":.J ı..I-ki ı;oÇ-:" .1. ~O.A:~ y. ).A;
J)".1.~\i ~,)L')JI ~.ı.k!\) 5'11..)1;\ ~;),,_..ı> ~\
J;\C; J
c
c
c."
o~:__~..I,ı.,ı;i:.J\ c.J"J)j_ ...i. ~!..I,ı.1 .r.:.i O~)J~-J;'~ ...r.I...r. 'l.l:..~Iv" 1ı...r·1 .)cı.)l'~
[} i
• ı.5.. 4l.;:~ i~·r:~ı.)i g ( I.SJ~J,..T) ~~.:_I.t~ I's:;Jr:
ı:J~ ("..tl(' ~J~i cl?1 ~\kıll.SJ..~~~ ~ c.S'L~ ~» : ):;).J~~J:'~~\o~J"'!J:fl [2]
. . (..:..;i 17 ,,:A 5 , ~A «i~$'"·ı:ı-,f.1 ilc', ıJ,fT ,-,'r5~ ı:ı)~ı JIl..!1 i.s)j\
. ..JS::~.'
)
153
580
~:S" » J-! « I.J-ü~,
» o};)') \. i..!,u l...
.ı..-!" j.".Y) 'J~. \,r~ t ~. j."..J, ıS .1
y .. ç
..
\
0
. [lJ
)')":"".1.) ~,.~'
i(
ıS)~)')\
4.... ~
~J;~)I.!J)0..\ı.\
!J./ ~,)I...i."! (~\:&. ~UJ\~·A•.r ~.)..:';..,1 J~~ .,...li '~l..:"~-",
S..)..~JI)41 *,"L' «.ı..... \;-S » o.)..~.r-ü,;,; ~UY. U".)..A,. .ı..::-~:.: ~~.)$ , ..;...:[
•
.)..:"'_A ~~.ı..:..:.)..:AA !J « i't ~~. .
;.;.~\
l..:.il
~I.J~ !J..ı.: .... ~)'J\ ";1~\ \..:.rı ~,.jl..:..:i
J)
..f. 0.)..::+::- J\;., ... ( ~ I.J? !J.;.:-... ).)..~'f(.i,)l:c \" .,~\ !J);I.J; ",:,,) J \ .ı..::- ):.. ~15ai\
• ) •.>..)
.ı..:~ı Li
..j..ıLa .. .ı..:k' !J)ly-'ıJl1
- .~.}~..f. ~)l:...\
.. ..,,...
- s._!\ j.,,1..)(,) ~})i
.
..
.)..Mj)'~~lıS.Jf.\ ~~I~~J.1..f, ~.;.;'lk, ~Af' ~jJ\)'.J\ ı.:,)f.1 Jl)I(...b-I,) o..ı.~AA
..j.;.,IIo ~)::4..r ı.!.l:.:J':"':"J OJ;;I.} 1..5(' ~;;~i __
>- ~,)~
~.ll~1 )l::~I-",
.rac
.),)o.)..S::;-J('~.J;...u\; o~)I)a~\ ı.!.l~~~ ~_Ji,)\~ o..ı.:f.1 ).)~ ~)f.1 J .. UJI
!J )$.::- o~S- o.>..:..... .).>..-':" ))1-> 4\l}~ i.,;..
)
~...a>"' .,ıı!..":,, )\-1
.)..::- LA
, ..ı.:AA-",
~)')i d,\k.. ":-<\1:1::- .,:...J ( ıS.,1u ....AlbIJ~~\-!1:W~\;~)\;\jl ) •.>..~.)ı.:,C;
~"!,)).pl..f))\A:=:-~}!l;J~\ ) O.>..:",,"'~ j !J( 5 ..:...0 3 ..A 3 ~. . ) ~Aı.f:.:.ıl)i
o.)..~j)")tA:=; ~J::'.\iJ~\ vS-VA ı.:,.>..:,,!.d y, V"'\ lf~1 ~V"'\ (. )J.1. 1f.)..A...1, ..f.
o~) ...:b;" .ı"l~) 5::-~,/.F".)..f)) .)~ı t::~\ Üy, V""li" ~J,IIo~.)..~-)).;Ç
~ ~ l~.. .:.ıt.. tA.. .,ll!" ~.>.... ~
.s::) d';';
• ; ;.....,(" C:~\J~
J
r:\Q"r ~.J, \( i LL- J ~;''') i v'" iJ
~0.J1(..u.~1 tl~1 ~.;I &")\_lıS~b;' 'ıS)~.1 ~ ..1>"'
c1::?o.)...... .,Lj c,$i\lQjJ .:J~J.JA .. ;\....Jl5"'~·o.;..('..:..:)~:AAJI.;
..:..;) ~!.,ij.~~ ~.)..::-)i.,;.. •
;!6) o) ..~
Jil....,... ..ı,:_~I)>" !!.)..:.....
)-')1-' o~).ı......:.=:•
5.,)oll-, ~~\{
VA
",:"J J1ı.S_"
)~ f-"': .. JLt~ ı.:,;J.:t.... i~~1 o..ı)aj~
[.:.ıJ).a:,,\,IIo-.JA.,",:,'] u.t:.S-~ı,"-.1. ~J~ı~d~s.>..:_~..--G ı.:,,>,,:_\':..j\!l..ı.:AA' ı.:,\~
"'::-:.) c
!~'''''''~' -'~~I .... ..1G(" j(J~ , !l..\ı.1 J:;~~\jı));» 0);1) o;y.• ;Lj~
ı.:,~)"=:-A !l.,=:-.,S-if~ ~\:çy. ı.:,)'J\CI'::-- ~.,)\~::-\ ·~t:~.('-,:ll- . )Jjy. /I.lr.:~•
.• )..ı.4- t; 0~\.:. 15...... t.. ..:1 ~ ).;.;~ .,('y. ~:'...I..ı.~\..
~.:ı".r'1.
J •
).:ı ..~-t;..... .jA";JI
..
J;>-J '
.::..;1) , ~f') , ı.:ıjı) '. fl) ) 0.ı~-.ı.ı
j";.c
ij • 0U~ o.)l~ .... ..s:~ O...lı'j;U ..;'ı..r:~.J ..;.~ ~1J
ıs"
• ;.ı...!.ljl
ı...sf.);J\ ~,,~ c ısı)
)
,~
~ \..r:~ ~J;"l..
~ ;~j /I."l.A~'lt...ıI' Jy.l..,1 ( ;.;:.I.JJ ~Ji)
TÜLAYÇULHA
154
581
.!J..ı.rJ ~C ~ f'4:>- ~l:c ( ~~ ,r~' c ı,SJ\;)L..1 ii "'.... ~~J ~)AI;.. LS,) Jr:
.1,
i f )_..:i.~ 0);1) ıj f't# *\,») ~.,) ) ...1; .!J)~,) Jr: I..\C\;. ~..\~J...:I.i ~.j;y-
fi..,)
.[lJ ),»):..,.;.:..>('~.)4~~"~J\~-!.J.:4A~I)i~b.!.I};I)J~~~,)~:.~,) >~ J,) ) ....li
c
~_}~IJ!..\ı-4,~.\ Jı),,; !L)~~\,)ı;c\ ..:,...~.\~ ..1e; ii ~d-: ı,S..\:'('!.I~l:" 5 J~b
~.J.("..ı}..\ı.\.ı.S-l? ~t; )a::-. J (,),f'..ı}J).f J\,::~: (,)t:I-". lSJ'~ ~.> UJ \, ı.rJ. ~ \ J tk~ \ ı.:, "((1~.>.:.(' <of l.-. '.. ,) Jf:! LS ..11(..\~ \.j f't# ~ Jf. \ '":"'~ A; J i
!.i}!.,) Jr:
1ı~~J',
0..1s:::.
ı.:,~L.aj .1,1.1, '*-1 ıi~;t.a;; ( );1) ~l:;.' t\~\ (:.~:"J. ~~ I.J."L. (,).AA::".A+"
1ı.A:K'.:. ~.A4/.ıjt.... ) .1, t\~)I\,,:",,~IJ ~.\:.( d:t:c.,.j~lJ\ ~"'4.:.... .J.; .:........:;.1.(J:.:1b \.J."L.
(,) J ...1;.~..1~j)~,) Jr: ( J:i.\ o~,)Y );t~.....);.. ii d:.:"ti)\.!b J ~-1~1 J.... "':.:,.A.J..:.('
•
))J::-JJc(~J:.:>-"7"~Y ~.... .ı..c.,)
c
),)o~1.a J\ ~\:) ~t:"o~Jf.1 );\) .ı.-!\~
~ ~~.ıj ,\ ,) J~ JA ci:~ ,-f.... ,) J~ ..;.tl~,) Jr: ' .rJi.\ JL: ~i.....1;" ~ lı:: (;.:;! ~
~U.;i) \j) .ı.:..,.ıjL) ,) J.ü.~t:c. .&..; J~ • J~~)\ J"~\ ,)1.1.1 ..:,...A;>\_I '~\I;,.j
,
"7"/b.i,.~'-".o-llb.vA ~ ~ ».f:\ "7"~~;~~~i ,)Jr" ..::,.,.,)J~ YY. . ),),) >~Y\ -'~I
-4J.oJ,(.i" ~:>-~A J ( .. A~\ rlJ ,) ~"")'llS)~..1('j .:...i..~"J 0.)"':-" ~J\.J.c. cl:.:~)\
. [2J )),),.J.(( o.A~f.1 ~.JS:::.J.ç J)~)~ )~)~ ~JJ,)}b.- '~.J.~';' ;1,)
<.>ji-llJ\ ~t....
!ll;') .ıJ.)l;,j.j f't#(,),)4,.ob-Jy
<.>~ J,)~';' JI .. ,).ıJlA.. ):" ; .... '"!.>j~
~ t.~I· ~~ (,)~)":-:/b.A.. ı.::.ıLL.\
( j!r~ı).i ~)' J\JjL' o~o;\,)}.... t....\ '~T J ( lSJ} 0,),J!.,) >~j o..\ı.)\;y.
j;l:A.....);.. J).ı.\J\ o,)\jT ( ~.))()J>\ı:. J ~~<.J'tA;.) ı..9~' ~)~ S:,.,jJ.f' ~\~
!'ı);')J.J.:i.;...a ~.ı.k;; ~J\J ~;,.J-", · !.i~.IJ~.) 15,)}.!.~\ J,~t:~ 0.»;I J 9 ~
~ ~JJ)J'(' o~)!\:'(' ~\4t. ~,»)IJ <.>}",:-!'.A.. .:.ıl ... l-",I ~k ~)~.J.:)J ~
,
. [3J (.)..d J
ı!l.~Jt;;l.ı. :o...\ı'~uf 14 d.:~~.IJi:_jT ~ (0J)~.J jJ1r!J..f. ) J'~1. t)J~w-,~ [1]
("s!) J l.;~\:~ ~, .) ,;..~ ( "s~ ... ı_ı ,:",l:f' ~);i) ) ı!l.Alj.. ~ ı4=-: • ıS--3lio\~' « );1.J
(~.J...t'oJ-3,J) 1~t.0.));y' 'ı.J'r.k,.t}r.-;'~
4 -~~.. -..:.- 1887 ..rı4~,f ( :');"'.4JJ
.lR63 l~o3JI ( \.5.. -31_;;1:. o;';l.J
»
)
)
[2] M. franco, Essai sur l'histoire des israelites de I'empire ottoman, Paris,
1897, p. 171-172..
0~J." ~:-i::.. o~-",;"_...j )JV'Y'
8768.J
J~)1:·1337 ıJ'J=-iI
. ~ J~G J~
16
d.t,.I...ı.;lll'\
JI..4.1 .J.ı.i....)~ J\"!'~)...ı.:.. , .
K~tekizis, osnovy Karaımskago ~[0IJJ.)·..s]t r.bo~;r.-;~ • ..\:~)~·1890
• ':'.":' I,v"
[31
~ l:.\ i~' zakona
l55
:382
• )~~.IJ Jjl tS}j ~~ Jlla.a)~\; ~t:~ -
1
• ).lı(~ IJ"~A.. 4J.4.._-..(".1. G:~ ~... ~ı~ ı:..ı)~iJ .::..:ı·I~> J ~~~ -
2
!L\)~IJ!\; .~ ~.1~fk..p. ~Jf.1 f~..J~;>
)~;4..9 j?.1. ;=;k!ll' ~~.al)·-- :.c:)\.. - 3
'. j\.a-\\JI
J> ~t:~, CJ.1.~~ ~ ~ JIO> Y:- J.a (
,
• tS..v.'d~ı.5~.~J>.
~:.... 4..k""\J~JIJ
tS J );; J(" ~~ iUJ'" y;'
Jb.-
~.,\:;..,,1
J>'''/:~ - 4
. )~I..f.,:; tS)jf~">- JWJ> ~> J)J J~ di j~~ .~t:':~ -
5
~ Jı..J.;J J'( \ ( ~))\.... i of":'~ v" \J i (.;Lj.) •.~ \.:~... ) J\-. -
6
.v
"::"~\,..\Jb
• )~~ J\
' .
J
*\
("~\J+t... ~~:;).. ,)J~ jl",:",~IJ ~t~ ( ı.i-~.;\ :;t.... ıS~:~;\
-
7
• ),»).!.~JI
• )~.I~;f~J ~L.Ji
0)[ Ci~IJJ~\~~).)
ı.!.UJ;~ J:>-~t~ -...;
8
. )~ ,tl UJ"~-~ (J~ ~.... ~; ,)J\,)0'. « t:( e:-'<'~~~ -- 9
. ) . .S:~-d~j.,) )'JCi ıS) j Ji f!'? jJ) J:>-~L:~ - 10
D
eO>
!l)~.) Jr: ' ~ı.!J.a;1 ~ ~\J~ ~:.:J~.... Jı)
~JJI ~)~ı; (J.»)J') ı:..ı~\ J
.1"'"
, I~\.a, 0,)«~'>''' .::.ı\... t....\J'.
~\t> tS)k,) ( 4..:~ J'. 4..~':- ~; f":' • .)o~!~ A.-~'
(UJ':-)ı;,.);ı) (Jo.f'"r·..1"~J; 4.::J~t~~t:~J' wJI J;)~i~-~ ~.J.:..C:':)~,)Jf:
-.A~ ~:.:},,~ i J? .~::~~~>- .s)~.". 4.~).. J:.(" *}::".\iJ~\ IJ"CI~ )~O>-'t:
,;
*I.::.ıi );i.} ,; ~_.al~lu("\ !l}~~Jr:. '~.J1(~~1 t~· !l;;i) J ( ~JI
~~),) );1) e'>:"~ JY iJ:.~ J [lJ 4.:;~:i...1 !l)ı..,)"r: 'e..ut- tSJlS~::,. d~ J J .........
~~}j f a>- r\a~1 ,\.al J) • ./.~.:..\;T ~~; ~.. J(" .1. 0,»)~,) Jt: 4.....!1. ;'e:-.~~'S t5.e J>-
O,),»)""
~\.:...:~ )~~Jr:. ~_)"I./.~J '4.~Jı(~~1 JJ~J e~·jı..5IJ""\ UJ"'~; o':1)\ 0~.)\~1
(J,D.,Z ıS,) Jt:tS)J:.;;JI)J ' «:..:.}.. t~'j.Jf tS}"\.1.~ifA!J ,; .J.:"_ro,)j):P......il\~
"':!io.>....1.
S-; tp. VA 0~)':" ';':"..) ıS~)'}; t:>..... J;'.) (" ')\.... ,
(J.)~Jr'" ..:..:\) };\) *'ıS,) Jr:. o..ub.
(J~};~;.)\i\jJ\ ~1S ı:,~I)i )J.-ı)
~:..:.}:l.e (.)
tSf,}j.J
(
~:_~ J'. ~:;...... 4..... t.. . 1.1. ~A.!.~
,-:,j\~; ,0,_AIJ'..«.... ).J:l y . ~u\.a
0)[ ~~l4.e if..! 'ı.5~"
!l.»)t~o,} " i (J..I.:_t....l" tS,)Jt: [2J
~);~:LJ'. ~~~
.s. };~~J' ~
~·lSJ .....J..
1.5.\1..ı.~14':"~)'r ~-'..I.ı.1 J)~;~:.. )l.1 1vJl'\t •..ı.::~':J-' ~-!c1\:_ ..~ o::'./"~;' ~.i 14
;,J-r'
CJj.· ~.,)""::../....ı.ı.. ,-;,lt);,G.:J. 0b.:
.....4~\.,. ;)~
ri':'..
A
!
t_w
[1]
1.5 1.1 ,,:"'.::.1)1 ~~~ ..s::.,,~ 0\':'lj. ~u\_ 4.~.~. .)
Oeschichte der İlchane II " 186 . ;.)oA1.)- JI:,!j ;y. ;.ı.:,\..
j~)~' 337 IJ'"):_cI 16 j-,~j' 8763 ~.. i"\;i ~2]
0"\':'__ ";"_;
. ~nio
J~"i
TÜLAYÇULHA
156
583
, .(1)} ),)o->-('..t:ı..:)~\ ı5p l!";;; . .",>L.. \ !lj;I}~~\ o,)\.. ~ı.$''';~ Iı~Jı \~. «(.S~)~
ı,)\...)JI Jr~ d"".ü.~ ~:-:...,\; 0""-'''''; ~)..\:..... ..ı.S'..ij~\ V::'") 0,)..\.0 ($~4)~'
~Hı j,Y.""~~),) ~,);~r/.i. ($.>-:.)t;t!1l~ • ~L~)~( ı..iı..ijj\ ~r/.t. oj;l,}
.)~,)~;,1,~~j;'\~,) ~tJ:,( )J.i, ';\..jJI .}~~I ~ ~)4..:'.fal~ :"";~ .}~~b.
50~:"'l"Y, .:)4.->-=.:\ ~~-\; ):~t~ ~l:-",\.!.;\ )->-~-.A~ .ıJ.+~j ~~~~ d:t~ ,.~.tyjt,.
(s)~.!.,a J-=:,4i y • ı.S~J,) "';.r~JJ~~~~J.r~'j eS)\.!.Aıl:,.~.r~ 0..\:;);· ..:....100 Jf
, J..;1, <.s )(..>.;:"'.1 Lw!L); i.} '\)a.; .;?L~ ~ • eS,);y.J,) <L;'~; .-.~..ı eS J...,) JF
, .. );;; i (=:- JJ. ıt,;)~)b
Jy.
·)~..ı.:f ~)~ ..ı.:Jl~J ı,)~"'\
J>=... i LI 0..ı.:)..>.-;.v" ~~t~
o,;)
.raf:.
ıJ..\~),)\..\~~
d:1.J.\
($~ j)Ak 0)f.\ .:.ı 1;1 __ : "..,.;",,:' -:-
_..)~)(.. \ ..1:fa.i.. eS~ ~(' c: tS..ı.:J\~ ~"'~:Iı.
)i..~~ )~ 4,:S~~~ !l.ra.~ ~:.!.~ ıJJI
t>,») .J.Y,
~IJ;" ı.S~ - ~~ ıJL... ı,)..ı.:.' jlJ>1 :..;
r
1
Jl+a-\'
ı.S):f:.~ J\) .~:,,~~;.-.J(' tSP
»)
«
~~,..t, o..\:;:)~·.t. j~~~ ~, !l,)~y
.(2) }ı...ı.=-:I .;.,..;~~r...} ".,üı- ı..i!..ı.:l.i. o..ı.:);.~
Ji) '.J:J'" ~a;
1)Y.J
o,),
cL=-: ~J\ 0-\'\'0,)1-,"','. :)~..ı.:~ )~ 0.ra..
("""" ' ,~"'l ~' 'I • \
i
)~..\~ ~..; .:A.J
J>\. . '-',) )"'.. ).),)"::'",,.
<.s~\~
( ôl)\.> 4,S"'Y' vPL;. O,;).ra(;. ~j)Ab • J!.Ji\jl;u~y!
'ı.S..>..!.::i.• .:.ı'j,) 'U!)" ~.;..a ~ ~.. L o,) .ra~ ~:~0J\)
. (3) j.~x.Ş
);; 4,.Aot~
($...
, "';'.,j:1'.J
' ". _,J:.p
. .. ~ 2:
1
," ,,~•..,.t
t~!1 ,)J'.:ı ~\o • .:ı ..ra.~(.S~·Jh
;;I,} o~:_~_ ... t· .::....\~ ~)~.i..t
~~.J; ~..\~ ~..~ eS'>':'" )4; CL_n~! •..\:.:\..) tS..>.".. .ı.A:,l;..
: ,,~';. -
8
ıt..ı..:;:;Ç1350 ,.,)\))1-' .)~->-.!.l-,,_ o"'~..)r~ ~~".J:\~\J • ..ü~ı
,.~~-,~l:.-_I 0~).J,) vil~! );~ . )->-:...... :..::i..
~r~ ~b ıJ~\ ":;\.;J'
0 JJ t". L5:"'..f.\
. s) i.:::E c..sf93-90 .~/ı J~ n'Ial'S;'3(l, Krym t)'.b,o ~·I~.c:. .~IJ\~')I., 1878 lIf
[2] I. Sinanİ, Istoria vozniknovenia i razvitia Karaimstva, Sympherople, 1888 .
,
v--;) ~b.,:. o..J.t.} ..:...c:.~~ • .PF'Jy,~..ü .ı.:..... ~_.... J832~" );i} 0..J.Al!. r3]
.;.. \:~1':~ ';b\'i~.J J ..l:;i ıS~.~~->- 1.S~ ...t\i ıSjj,,:"~ ~~).!.ıl..>.:.. .t. .)JL!lI..ı~ ~):Al"
r-,,~I
• .)~)dT ~_~.l.c:.L_" ~~i
r-- iu- ~).ı.....\;.(
oJj)\ , ıS l ....-" .ı.~~ ,
• J..ı..!l.fl
J,r.:t:-I •
\.SM t...~
IJ"~.
~L::; ..J.~ ..... ~
157
584
~).J..:..:~)e. J ~~~ JI).1. !l)";;~ı/ ~.,).tk 80-60 '.,)\)Y, ~,}\ ~~..\l(
. (1) ).)J\J ı.>~~ ~Lr ii.)..!. ~ )4:' ~L-)~ ~J.:;)",
,~ı Ll;" !l./\ ("\; ( CJjI)4~.)~T)
o.,)
f.a."
~:.!.~ ~J\ ;'~I)J\ • }~J.~(".')~~)")\
• ı.>..c..\: Jt;;.\W" ~("
. *.,..(;\
.
o.,)
fa.;,~:JT
~J\J
..
~..(ıJ\' J:...!,) QvP ~\f'.. \ ~~w. ~~ •.,)}:Cil~tJJ\ )~·Y. ~>~
&.;:.) o~\- .~.)~ ~) y';:->::, Jı) •..\:. . t.:\ ~)l}>- <.>ıJ;- J'.l .~~ '.;> y
..
~.).i:...o;T S~u~l;. ~>=:-~ --:J )_)'6 ~i);\ -'~i -'
~
))\jl-
~tly.
0..\:L.i
C).,; ')\..,,\
ı.5)~liıj.Jt '~\..4y
!l)y. ~)J\ ı.>};I) (..) tI.,)};Y, ~" }~..\:.:\ f. ......r J f:.i .
. ).,)fll.;; ~':1J\ <.fJ) ')\-j O.l>....)'~J .
li<
~.
):.:kı... <<\A!.~ \.p..,)J -*.VP (.}~t~!( )-J) O.)~}J\SJ:".J) :.:.ı).J.iı.>~.(J:-j\'
~\!.i>i ~. ~ ~ !J)y•. )\j'- "::---); ~~..\ı.\ Jj;\ ı.>}~v"U2."J J1:... J.a 0"\:;.;1
.:i};y, ~ )~.c.S};\) rj ~~\ J:G.r ~Ao_; !l>::!ll !l;;lj 5-~~J "J:~;
".c:~}'J <.3,.,:::--- ~(~J) c.Sı1000JL:. ~..(-_o.J_? ..~
.[2J)~J'-~;; d:-. ~~~:,\
(.li
(150PO)'l:--:J)J 1;,;(" \..... i:l:_~
;;10,000
.• ~).J.i 1000 J
4,5...
)..:;.j:..: f~·~.\ ';'~\J"" ~..~~ ~~j ,~\:.;..I • ...c.:l.j ıS.. ~,... v-il~! [1] .
J ....t•.lı) ı.r~~:0~"" .. ~IJ ,jy.../ • ..s~))):Jj, ~ı..":" ~"'\~ Jı} • .)(,..\.....f.: ,.\.:l' )..1.;
<4.:'_ y;' 15"
~:")jJI ~j)./. ~.)).l" c)\..j-$!..\.!.J; .ı.:-,?
L!.il ~t;... )~ ıJ.)J).ijJI_ J\a... ,j~.'.;;>' o..lı.-,C... \:.. . .:.:,}....\:.,('"; "'..\~JIJ"';6:- '~)J~,
~J .d-~)i )~I ~1.J.r-!..·.)·jJI J1J\t.,:l' ~... ~t;G ':"'YLIJ ~ı(_:""~_'~Jl~)~J'. ..ı.::1
;,bl.:"':'1
~()\..i ~~~
Ji) ',j)('-- 1O.)I)Ji
c;;i}),.\.; ,,-=-:1.J A·).p. o..ı:..ci). ı.5-~\J:'" cl.... ~ ~J .",..ı.~)~ J--~ ~",~'..:.>~ ı:,l.)
oj rr-ll ..... ,Jy. 1O..i..:.-~_ 1s!)~clA~l...
'd-"'~..)( ~l"JI.J )
:JJ"}."
\,..:J.;
io~ ).!.~(i !..r-'.'~ j,
$t i).i
-':".'),).1,
Li..Y..ı.:.::,j'~·_1 .:!.l);I.}
.)>:'-'''
Jç.) . ..;..\!.1ı'y.J
('.J.i. ..
....1:,.
0..ı.>..:; 1o..ı.~c)\:.lJI
J: .. j :)4-1
(: • ...i
",l'
"')jl)\i.",~.! (.J.~ .. ..Iı.)r:.), J~.),j~t.1 ı.!'.J..o ..1:-'.1.
Jr. \:. . .
,j':}.u iı'>' 0..1.;';)" ~):,!.~~~ ':"' )::>J\ r'~1. • ..I.t.} ",);ı}
1 .o:J..~1
• )yaJ.C,:,,))j" ~J) ':"' )~..:..j ~ 4~)i LS) ı.S).;I) (.) .. " ......};y.>iJ' J..~\:.,('
~~ r"~ ~. ~,ı ı.5"";'~ \./ 377 cl~JI' I'"~. '~ıt:1 j\i:,j,J J ,:-,'\:-f ~ \~. ~
_ ('\:",.~. \.-#) Jt.J ~ J"~lA. ri,; ~LL!)_). 1O.))!:")y" Y:)~" 337 ji 23 J'.!.i:... Io..\A I..ı.;i
....... .ijIAA r~' ~),ı.:. . \ J ';1':_\' J~J~' 337 J)\~.r.!i' 29 ~\-:....
.;:.,.)\:.. ~;-,,'
j:.:it"~' ( ı.5~)~. ~)i J..sP.4 ) ~..\~I ~ ~.jlU'"'..:.. 'r~ 0..1ı·}-),.\... .):4'1),) [2]
d:... J '6';j
Si} '(.)
1ıı..Iı• .J.:;1 ~ .)\y 0.5".\...; u~;L'Lf)i
J •
~ ... 4.A~,./
15
~./i
~;.ijJI 2)0,000 \)r" W.I ı.S..\:;1 ,;:YI.; iı);i . )~)_!.A",:"'" § 0)('1' 5600 ı.S.:I..\ı:
158
TÜLAYCULHA
, 585
'J.\;: 'c ~,.)~~_~')
•
'
J' «
. . , ' : .•.. 1
.
'~.f' » &J~j~;ı.,> J~" ~~\'",~.j2U J~\
"
.
,
i:} ~\:li.~~..J ~\ f~\ ~ •.))J.)~,' '. ô~r~' «~ir.)
J
..
~. ~
\.7
"..ı! .......
••
'-iP'
.~..
'.
,.I.,
'."
~\i\ JU
~.-,:? ~;"
(..J.i SYJ\
~vPj JJ{~ .;Ci~ O.)~ j'&JJj.j~jJ\ ~~ .:.J)\f ~
. ,,~j..~ ~'l'~j~~~\.J>. ",;.-.1,J ~;.).' t:.: • .o.Sj...LA...:l
J:f\ '
,ju....
•
!J\
d,.( k"'~
J",;-'-
&...)
.>~..
_.,,'-'.-
(Ô)t;.,:.... J~\) "')JJ'jO .~)!~" ;;;.:~\~I!I f'4~ufjJ4k.) y..~J .~?\J\~'
~~ ı.riy) .~)\: JI. • ı.S.))!J~~\Cı
>.~).jJ~ ~
Y 0'•.) .JJb. <i!JJ\'
j;.~.)ı.!.t:.. J~ )\jl.:.. ~... O.»)J.l jl \~\.. ~J.:i>\J"" ~ J:~ c.$",o.1_j~ "'~ (..}
JJı/ ) )\jl.:..;;'\ ~~\!.! • .DI.:.. ~ç ..).;)\~\ !l f'.a.&- ~~ .($.»)J~.i. tSJJj;
4=>-~;J~~'.". ~ • )ı_~\ ~- .•i...,\~\i J~!.J .~)~.... , ~J) ~.,:~~\ .j~j
'J:~J(.;)Jf'':. ~\:;.f~JjO !I).~\ .;j)\f .J..... \?AI!J.t~~1 r\.t;\J;.~'-S~J J~"
• tS.))~~~,O~})I)~·J \)b." o.)}~b t~,
t.?..)r':.
«
~~\
!Jn .. ..)~~
.
«)j>-
-
..»)I~J)"~ .)~"'\J ~fo\ e;k
J.;k.' » ~U~ .~; ~~ ~~..)r \AI JJ ~;i. ô~ !l})\jl.:..
.u.~Aı·l:.aJ ~.... \ «JC;t'-D - ·.J.:l~ ~
~J.)
... ~\alJJ
. ~.n-=
. ..
.'
i
·[lJ ô~\..
~:.»,\;1.81 .J.:i)\)b.)J.i,,!ô~ .~. ~JL'!. ô.))\J<S"~1.i jlj\.:...
.
~;)'j~:2f~.d~ .:l:-~·N" .~~ •. ''':~J>'-- jS', .:ı~~
(~jq,'.';-~(:;J)J.l) e:ı.i.)~ '\~~ ~;';~J[2] ô).)~.1. ~\ ('~J.:':_»'
.,~~'?\~,:~A~>f.;J,..)r!~.)':~r-. !JY:;~('~)'J«(.j $=-1 .~;.~~) ~W~
,-~\.ç..saS·ı$')il J i ~i J .;.,;.1 ~ ı.j\)\t i...h bWL''':,....!J.i.I.
.
'~;':;G ,ji~~)J~'o~~J;' ~"'~'Of'~ .)tr~\\$~~:# ~\ ~~,G ~b
.~~T 4~)'; ~JlJ\fı:1 e~)\f 5Jk })Ijl.:.. .~. ô.)~ .r4ı:. ~:i'J\'*\,
'"4..... ~~;~
.ı.~J.~ J\ ,.,i;.lj.. ~-,.J J\ "'.... ).1 J\ ~ J-AjO ~~.)\Jf ';J'.5:;t.~ ~(,.IJ)ıf
, 5-JL...
~.ijOv"'~,.. • )jJ\ ~b.~~uJ.!.DJI. «.S)~ '.)}I)JI. e..ı.(;k.ll ~~-~ı
~ı/' ~Jl~1 S"\~ ~..uJk fl.:...1. ~ut_.., ~JII.AjO
ô..L) • .)~;Iı/ J
'ô.t~.) iJ:.>-
• .).) • .AA~ ,I ~\J) ~..u> ô);")jı·J D'>-~.... '
ü;
J
.~L.j .~..?
'"
.~T~ ~ ~ ,:JJ\ .0)\.)\ ~;.:; Jlı, (
.jl;. -
.;;J:.l:;ı- .:.J~,·;cı~ ~);Tli ı.S..L) })\j\":' .. ô.)),~y.
~\li ) ~ı J'.))\j~
Jb;. O~~:A~ ~'-J)'
;f,\":,, o.))I)-,I~l"j n]
~ı.;.. ;.JJ ji..,ı :!J~~ .:!l,,~j. ~) .J'.~' « J~.Jı.i ı i
.ı.:..; ...·r\;.ı.,., ~)~.~. (Jlj\i ) J (~\;..)"J.'\ı... )~Wj
,;..d~~ ;..~' ,")'j~ '~~;~"..,
"
. .
•
\45""."
. . " ' . )).lı.\ .:..!'IJ)ı$);";".. ~.j-.
;..ı...iiJ • .)~Ji 0.,,"-.. .1)i:-"Ji 0l"';'~"4.:...:>i Ji.;~;' [21
159
586
~)« ~~).,,;» ~I\i~\:J.,..o.))~"=:-- .ı$.));k,I.;...•..;>C!:).) • .)o..;G ~.AS-..ıIJI c.$> " .1'.,
.J;'4..J)~T ~S-:~." J.ı.\ ~i);T JL:-c.:...\I~ ))Ij'- ~T ı$)i~!>{;~ ~}..t:i~'
" (1) (S.)}:r:~. ":'::)ir.;~ ~~JJ' ~~ ~.)j§'
j)\jJ~~~~I~' ~_!L~ »,ı$};"'. ~Ji:' ,~;,\~"~ı..ü~ '<Ca J~ » .. \ };T\i
« ~J.,.. )J «)~ d)~ )J c ~J.)i» • ..(~ o~(;y._~ C.S.))~\ .~t.ı...1 ~IJ.:ı j f
. ı$..l)J:!)\ o)b\ ~..u~1. };J'. J..lr~ ~.... i ;ı.J
).,:}.,..
J~) ~r,i.. o},,!~ \~.
(~..c:.\ \~L."; )o.)lj ~Tti o~l.4"~J ~Ili L.4~ O)!' "~.Jı\ ~~:_.. 'O}J.))\
. (2) ).)o~CiJ)Ç O~);I JLu;
.
,,:aiJ cf" ;§'J
~.. )ı $'"~;
~l:JJ'. ı$J.r~~
\.
~~J) }iLliJ ,,~..._(' ~\.;.. } ..:- JJ=;- ~ ~A\;i C.J"~)
« ~r...)\lJ;.r- »
ı$jt.)
!lx. !iJ-J ) (~}~~i j~' ;:;'~It>~ )J.iJ\ ~vP'J~";'1
. lS~:..r rj \l1.!l~I' ~lk;"
~~I.f. r~ ls'~ ~-~~ o~ ~..d~' ci1;~i...?
~l.j t'~-üJI~~~\ ı$jJ~.. \I.,..~\fc.f.
«
.j~\;
~\~
,
» ..~Aı·
•
( ))\j\c...'
("SUJ""!'J
!LJ~ ~~:.......\
({
~I\i ) ~~
~);l_J ı$.J.:)J '"):.... ./.J ~....\y. ~=-!..\:f lS);"»"J ~"'vo)~~
· (3) ı$.))..!.~.)
))~ ı$)~)~. ~ı?' J U"";l~! .'.J.:~ ·jJb.... J 'SJ:"!lj.; Ili tr,,;
ıS~ <.9-l ( ~..\l.,- ).~\ )~~. ı>,.,.1G~~ç,,:.:)I\}i.!X) JL..J ~~ ı$)j.,ı\.~'..\
w.,.. ) ~J~T .)~~ ~J\ .!l}~L; .~~~\ Jı-)\, ıA,:';1\i )\j~ " o..ıl\c...<.i!..ılJI '~J\c...
.' (4) ).3~ill~.,s-o.i:"",,;ı~r,i r\~~I~! ~!~:!J'. lSJ~' ~( ~..ılJ.p
~.I 4 \c... \ ~).3J.J.>': <.ijl~!o~vP J o.M.) ~ ($"~6ilS' v~' !l))lj\c... . '
~.)~ lSD ı$J);ı,I~~I_~'I~! ~J1:I~;i J~;~ı.~t(..r-"'. ' ~.J.:~..\lJ~
)~; o~.J.:".... ~1o ~TliJ" t. J ) .); Tli _J!~A:ıl~~· 0-...lUj.f" !II oJ.~. )-J./,,-'
.ı.L:jl • lS.3.,})\;-:. cS)~.J.~t-Jl=-J,)J Jt;\ 'ojG ~.J.:.... l.J.::: ~..lf''':> ..:...!i..;; !l)~.f_-'
.!J);y. 0.J.:a!-u J ı ..
ı.S~... 1.!l:';lli )Ijt- ( l:..yl
~~
. .. ) )Jr:''' c.5"'<\~Jj cl.:..k:L;
...
LS)~)~· ~i~ ~(..u~ı ~:.-r ( ı:,J';-ü )Ij\c..) ~Jj4j ).,,1.I~~1 ~::JT
Jc-,\
. ) ).).~(~L:..~~·
*
d:_1J'1'~-J)' ~(.....,iO~~)
.4f '
:J).j.J.f., J.r.!.L.o
0\~.iL:k o.).~).r.-"'~ • .:.1876 [1] .
,
.
'4S'<\A~ u~69 cl:..•.;:1 (L'
[2] T. DjavakhichvHi, Khartvel Eris Istoria ı Tiflis, 1905 . M. Kagankatvaci ete.,
[3] « SIovo »,Mifropolit kievsky XI veka illarion ( Ispovdanie Very ) .
[4] Constantin Porphyrog, De ceremoniis aulae Byzantinae.V.I.ed. Bonn,p.960
160
TÜLAYÇULHA
587
!l)~'jb. t$~ y,,-, ;J~
~.•L.:LI ~A
J1>
e'
!J~.:..C:\ ~ ~~ j~. ~~~\ "~-!r' h~l:_)ljb..
4.~..u 1•.i"JJ
] : )r.:..J.J Jl.~
r .~. (.~.\)~~ ..;..
.:JJ;'~~'(.JJJ 4--i~ -~ ;jı.IJ 4.;'-:"b..J ..!.LU\; ~Jt" t:\J~~~J .:JJı:1\J t;WI~
~
•
.Ayy ı"
;;S-.. ..,;-.( );\...1-.. .,)J~ ~\ » ~-! [.>.~)I~iJ{;"J ),,;3.-1~
;~.>.-i~.i );\jb.. c.S~.J-"'-J;\~ ,~.6::~rJA. ;..ü"L.... ...x;.!j.~
• ).:Jo~:lt. ~;..ı.~\ J ~ •.>.:':L.j J.~;')I~J;\Jıi c,S~M~ tS~ Jr: t$;IJ."'c' ;\jl.:,..
,
,
.,).,)J!..e~J ~:)110'.\ ~~;;..;;. ~VP \.i.ı( Jl.P t9:~ \~L. ~~.)JA~
~~~\ .J...:ı~J ~)~ ~~):Cıı ~J..:t..,1 J" J~ ~\~: o'>':::--J\v" ~};-".J j;JY.
J J:i ..;.....;..1. !J) )\jb.J ~Tli t.5.)~,) .J;....)i~ ~J~\ \~\ ~;~~ ;\jl.:,.. }~Y'Y'"
~ JI J J~i ..ı.~~' c.:ı..u)~
fi .r:>-_A ,,-!I .::..ıL. j,... -". • ) )~ •..\A.ıı j~ ~_)G..1.'>'::"_~
~J;.:~tSJ.S;(}~ ); y .• ~.(.••i.J.(~.. \~t· .,)<4.~}::':'IJ) tS,) J~ rJ" J4;" J'. .),)~..r:
~)i,) ~k tSr.)'"..1. o..G\ı' ( ı,S;la:.... J~I ) ~..ı.:';,.,1 ~L;b- S:...(:....,\ ( ~'i.i. )
~l;b.. ."";''i~' ~)1.i.J' ~~\ JJ~ Jı;","J ~'S:IT .::..ıJ.:>-J ~;,IJ. s...ı::......1. ~
• ) )~\ ~-'J) ~(J.~\ JWI .);.i. o,)~_i.f. CL:"J;J t9~.';" "'~J~
4" . . JA i,) w.... \ ~)~ r)L.\ ti-,)~iA J.j..," ;J-;J..1.. f'p. J~\;
4~y y ';.JJ. ~.#\.;;\ ~.t:1J,) ;1.>\0.. J c,S;.!jJ\ ~.,) ı.:!..l::.. J(;' )j~f.:J cl:. . J ;
. )Ijb..
• (1) ;J:l!.J.... c.SA!~li J).ıJ.,1 ~",) ~J.:J .!J);\jb-:
• tS~I ~ J~ JA t.S,..i:.~1 ~L.. JI>0'..,) .~)J,) ..ı.~)\~J;\" O)jJ\ J.!~J\ f j,...
JJ~~ c.:ı~.Jç~.i.
' );ij'-
t!. . )..ı.U;I) .~.JÇ.H ~ıl~,)JF tr!..1. ~,)j:ı.t.
~ J~~i ı.!.UL.. ~_~(;L,. ~~J-!~. ~lj.i. ~J,) Ji';
1874 ı.!l::Jli)~ ~)A J f:";'~ ~)1 Ji J.A.a A ,,~~ ı.5"'~:;"1 • ...u;L. ~c(.i.
r~· ( eS}::,I J ; d:... l..L:. ı,S~ Jr" • ..G.> ~JJ,) )\j'- J ) ;Ijb. ) c.:ıUJI rı o..ı.:....~
. &~..J.~I t.r~~ ~~,»)f
jJJ,. • ..ı.~\~ (..}oJ
~_l~li ~);\jb. .~~\A.. J.a.A..
t.S...!..ı.:)~Jli)~ •
5~"~1 .:J);
;n~" ~:.#i (2) ıS...l1<'..ı.::.:,\ J~r! S1.,,~ y .~L.j J.
~ ı.!XCI,)·Jf-.6 t.>k,)1 .~../"..ı.;'~ ~!.•d T.)~i ...)\ajt.i!~J\ tS,)J'rF
~ J'jL...~~T
58-57 "i.~';!! 1927 , J-,~\:_I
f
J-)~ •..ı.:..b- ~~)Ii
:!3;f l:-' 4.i)JI
[ı J
• d'289 [21
161
588
~)(,.\:.:.\
Jr.i ~li'.)\.:.)\ ~)~y'y ~\~~ v L :",.64.J..) ))\j~'~ ~j;.1.
.
~.)).>.~\ &J~ • .),.J'-J lS.>,.;;...
Ô.)'r. ~;"_~J\ ~)~
(,J~""\» ~~\'JJ"" ~L-r C.J:'> , Jıtt ~'1.1.. ,
~;~... \ &J~-\L( ~t,,: ,[1] J~)u... ~-!\ ~)LA:.... j • .u:::;. . j't~';"'J&)~)\'~
(SA)'.!l
!L'A~"" r "'p~j.,.J'~!!J) )\jlı>, .~);.. )j.,":"c?'~I~ • ),~~i j!J'J\ J_i'~~'
~.fı..).ç ~.)'~u:~ ~~~. ~\J'. • Y..;....,«..;,.j;~J\ ..!~~~L,.. c.J:.)' 4.:~~.)
, .
.
' , -. ).).~(:.1•..\:li';
.
J:.\.ı.:;--,;ı.,9a! t>..ı.:... ,~ ( ,...ı.:~\r (.$~,>\:. . .r·,a'\5f jC) •..ı.:.:.r.-\"''' ~~\ !l);\) ,
~..ı.jj\ \J)\ ~.Jr "'.ıu... .ı._~\ i.!)::...'YjJ'. t !)"\.!.~.,.... ~)\;J'. ~.)(..ı..!.l.1•• ..ı.~ ~J
~..dj\ (\,) •.)$~\ LS)\~:";' &J~j\ ~.) J~)\L... ~.. ~~\.1.• )~~ ~~
,
~ ~fl..ı.jJ'.• ~J~\:.-\ c:,~\
,
J' ,.,. . ~. "-If.,'
•
).).~.1. '~'a::.
Jı.J; "--!\t,S)~y~ ~\~
)..ı.i 4,j'y' ~";'''j ~U\.• -l!\:( ..... )~ 1~l1...f.~~j) (...ı.9J
d::)\;":- _.).~.ol,=:--,.. ~:,,~ ..f.!l,~,~ ~\j J'.
t
LS~~' f~~j)J
dY ~):-"b.J) c.r;) (.4.. o.>.:,.)
!l) )\jıc..
AOL Jr. ~L.j c:,L.j \i) (.1, • [2]).,U.:f.) ~. ~.1.1 ~~'- ,~.. .l" J\.J;
~J~\'~\Jol \»t~~ Ji ~_~\J);~'lIj\ ;1'>4:J,:;, ~\.... j~",..) Ji\;" .1f.1.')jF
'
..
~
'
..
'
'.
,'; ",
' .
, " ,
"",
.).).~
;;~"'f~ r')L.#\.(,Jıc.. • ,)..ı.i.")~~J\~:~ !JJ~. 6.l.a1~ ~:_~.1~ c:,~J' ~;tjl:...,,'
";\:"";\jb. ~
.,lS.».!.·!•.>.:...\Jr.; .~~.}=-:'>:lS..ı.:..«~j.' !l»'jl. ~fo..).,.:.\ı'
J..);.,,~)\)~ j' ,.,-r..f.\ ••~ "(:~~fj\ ~\.....ı:.....)~,\ ~~\ajı:.r.- tS~.. \ ~~\ol,Ci\.·
A~\:...),jıc.. ~ll:.,.... J. \.u.~ · )'~ •.>.S:}.\ .j~.~"")0:1 .j\j~ ~,,,,,,k..~.J.::.:' ~i .
• c,J'f...)'J j~» t,Sjt..' c.f J) ~~\\)L.~:':\ib-)\j1.ı;... J , (.5';.\ )\!.:;;ı.~),... ,J..ı\....\~
,,).)e..ı.Uj)J'J::aAı"l. ,.~)~)\,.
c.f J)~'»:'\,
~ ,,-.)u..); lS..ı.:.(' !J).)~,« ):~\
~ .J.r.'J\ J"'\JS~;" ~..ı.:.:.\~~ji ~J, ~~)j,:- tS,-.".t,S.1. ~):IJ.)
.j\...1_..
;;'1",\ ıJ' ,-~ .;;W':'" ~~Jr! J:~' ~\'J\ ~;i4S~ o..ı.:"'~.)~ ~:""922 -'~\A:..'
• [3J ~~\ ~..f• ..ı.~. :.rol';"'~
~j• .)~
)
c.5- e )\:. ~~
~.4; ı.S.\)~ . ..;I:ı.:.!~_1 .u~J ~..ılJI ry. .... [11
~.~.)U- o::.).oJJ
)\)b.
• ) f.::'. (
ı..r ",\,"j
y 1';1- ~...i..t• • )';ıj~,":",J~1 Ü,r.4,,' "'.) e..lı.~~~ '.r,.ç. ı.S~·JI ~ J. ~);~ [2]
• .:,S:;e~IJi;o..lı.>,'
e~~..ıl~I4ı•..\"'0\Pj\i..t... ~~.J~)~ ))ljt..~\il~J ~X~!".iAI ~L,..~
, '58 "~d • .;J.-)~ ~~Jı;~)i ~ ~·1)JI ( ..ıli)~ [3]
,
.
~.~
..
.
162
TÜLAYÇULHA
589
~\./, ($"~~ ~ .• ~)\;.:.., J~i ,,~~, jJ ...~a:. . )\jb- ..:.~,.... Y~
.'
)...\.!....J.~, ~\t:\ ıS.Ji..r.•.)
).i,.»),
!LJ~.) r1: ..J~""-". ' ~~.' ,-:"S ~ >.A?
~ı.$J;jy, ~ X- ~~\~..F' .J ..:.:~ı.. t$~\..f~ ~ J..J~ , J:U" ~:J~ ,
~~\.J, :J):.L. ~ ~ • ),).,.\y-"c," ~-(* •.)4:"'~.J•...\...!.~.' ~ID.J, !iJ;7. !J..Jr!J\ ~
,
J\:. e)lJ\ J~..J,"\a" •.J.ivP..1,.A',) ..ij):.. ~~T ~T\J:-\r\ı·~
J~&-j'G.;b ~B.! ..(,\ ts...~(;\ii> ~,; t$fi..ijJI ~J ....i. ~.;l_j~)~\J'Y , ~};.
J.,:_!}j;\.6j.J.:
( ~\.:....)l-.. ) 1.5-!"~ J~)ıo:.. ~~.) J <.S)... ~ ~~l..., r:ı. . ~lLaL ~~.A'6 "t-jJ-
~.h) \ • ).))~;,\ ~..ij J;'.P ~;)t;- \ .~b-t.5:- J; J
..ij
i J~ CL:_~1ı> i.) :J)i
J
Y.
~;)\.;Jl.... Jl~':;'\ U~~J\ ~L.a;'.J. ~ •.)f~L:.1 ~)l:.. ~.)iJ(*' ~\~
erJ:J)\jb- ~\ (uıı; ~'iJ'. ) ~~\ "'.,) ·JL~
'. ı?~),(* J,=:-
.A,)r~· ~\tl.-J'u ».;')',~ « .ı...1;..:..~)
~;'J\ ~J~\ ~ <.S.),....1; )~,)Jr:.
<.s Aıle.) \ ~JA~.sJ\ ~.).:.. ~\ 0'...)Jr.?-
•.J.c,,)
.,).,~;'I.....A..a.i
!I.J'..a~
:.ı~JJ.
~)Wl.... J.).(~\:.... ;\)'- U~\ )..Hl.;#~)'\' • .>.:..;.ı)\~ JI)~\J .~ •.UI c ;~4J~
c.S)\J-"~"" ~"'~.Jj ~Uj. ~t..:.. Jy. J ' 1.5~~t,( S....ı.::i_-J\ J €'c.S...\;v".
c.S,)"..J; J:J)\j'- .;,.)~)~. Jj~Ji.J • )JJIJ.i:'.\..Jı:: Jj,,<:"~Jt..-A· -......f}t;...
. (2) ~}$T <.S)i.d-".• ~.i.. J\~; P~
)~L.,,; .~G (.),)J)\~'- ):;~:..:.~~ 1185 u.) 1175 ·\~,,\..U,)o,)Jf-a J:'i,)
.• ~~·l~~·~ J~)r.~"&'.) ..J..\ı..\' ..:..>~... ~~... 4.':' f')~ ~~J\J~,).,_\~\ '~...\.:;>
~}~L.~-! tl ,c.S~ ll. ;s:J~~\s::'J'J',J:, ~B.!,)~ -",}~,) Jr. .,))$J\~\;.ı;.ı.$,) x Y:
J!..dJ\~)~ (.).)}lı) !l)..ı.::-J..J',J [3] )~\.::.ı.)~ !l).~ ~U ~:"~.J..:J-,:j't
ç
J:p'
.• ~;i ~~..(}l\.}) ~,) <.SJ\9)lII>~" ~~-=-~T'~...ı.::.. ;~.).=:\ ~)..)
8..)..1)
.}~>J'. ~!\ !I)~,)J....1;J ..:J\;I J;'.,)~,• .!1}t l } j(ı~.,)l(.J\J'. t.!X ( ~r~)
. (4) ),)o.).(l'.,... ~.}i.l~\.:'~ .6.~\ ')J)J .~... fa.C-,j'fy Jf\
clJ..i·oJ.J.,) , J'p..I.':'I.) Ji v..l.... ı,)J.:uI ~1~!.... 1. '\.\::c..r-ij:J .j)t~I.!II .:!l )~.) Jr: 12]
r).1
u" ;.J... J f
o~ h.,) r~'
J~J...~.. \,' (IJ ,A_tJJ.
oj
( Taar Hssofer ) o~.i>
,.; )
* I } o~L-o.)JI • .J.:_....:...:..
1863
.ı.:...J f.~"r\i. )JvPi 8741 o..ı...l..ı.iı I.!.l:...•..cil ~''Y,~
~.ill..s.) r1> ' })i;~ f o ..L-il.,.aı' j J. $!.)J.J o..ı.:.A> );ij\... 1923 U'"'L't. 5 O~,).h:J.
~=-:,..cil ~ r. . ~ ~.f ('J:';: ı.r';-J... .( ~!\... • ) )~oA.?-, \c..)I~~..uJI tS~b OJ );ı.)~.l,i
..s~.J... )J~.I.:..K-ıi.ci.-o ~,,~\(~WY') ~..s.:..:;\ ~"':/~ i')ji 0,)..1..13\ j~)L· 337 j.i 2?
ç
.
• )J...!.A;'ı$.)i ..d ~ ( ~.)\.i~\ '!ı}J!j\,.; ı,S};I') ~..ı..;, ~4~.1.)~ ~:
.).c~JI c..l:. • .)~)..ı:J ı,)..ı.;.;~d-!"~ o~~)~- 1856 (";~41 ~,,~\::>\:- \::...~.."'. '13]
[4]
Evreis~aya'
Enciclopedia, v.IX p. 280, S. Petresbourg.
163
590
J..J\(.A~bl4~i~:..;~-o; ıS.) J1':ı..f-!';I.:.~~Jf. .)~.y. ' ~.\:~ ~L;.L;.~I~y
~'~y~ · ;.>.~../..J ~.\,~ıSJ1(...u:·).J' ~}~.>..:ç ~).)l.>.~\'.Iıı;J;TJ~")"~;..~.~ J ~~J' ..:.ı)~c:. ~~)'y.j tS)Ic>.),~J~.J'.
!i~\ c.SA!~J\ ~ .)".Jr ı/"Jr j. ' ):,J'. ~\..j ~~i '..:.ıJ)\; ~k.), ~\ı';J\
j!~J'~ !,b" ...1:'~~. ıııJGftas:. Jf.i. ' :/.~.A.:';'I';;I ~:::.. J~;ljb. • Cl). ;.).J.!.t.•.)
'i. ~juJ\J'J~ JS:J y , o.>.:"'Ic.)\ tS};~JI ~..ü\~.)J..1i !l);ljl- ~ı~.",-,,~
4I
J
C ~~ ~jr'-I
.)".-.1;
iii.)
d~;':I~.)~)jJI f ıSJ\(.»)"( ~.)):.l_;I~J~>''":-"k.1 iii~.)~ fa.G- ~'J\
~. ~'
(..) S:-ı \r.11 , J;') ~.J.
.
~)Ü ~"Iıı.>.S:.~I ~i ~\:....)Ijb. ~..dy:
~':'!Jli iii}~ )Ijl- t.)...d~J ~,!.l.~I. ~ts:..... , o~..w! cl' ..:.ıl4J " ... J \ J ....Y
..kdJ!l~.f" iii~i ~... ~:) ;\jb. 1ıı.).r4c:.J\ )~~jL..-". ~'}Jt tSJ~~ ~L...-'''
i.J...)J '
~J\J;.J. '11l.>.:'-1
«
J .. t;
II
~.>.:c:.\~ i. oC.!.!' • ),)}.:..c: ı J:G ı.::..c:.\ı: .J.,J)·4 J I tS.!)
~~jli../. o};I} J~4..-". "~\A:.. ,.));\jI.:..J .::.JI;i../. ~j~ Cc:.l-ı: Ji) ;\jl-
jl
. (2) .ı:f~),,~ ı.S..1\(.c:.\ ı.::,.;;l.4"J ~_i\ v~\; !l;.~, ~~
• .>.:.... ~~.!lJ ... ~1)J; )J(' ~ ~\j~J.;# o.>.:"'~~::_(' JJ;I.>....G.. ,),~J~
.).>.~).>..:..;;)jJ.... [!.l~~\~» uL-ı: );Ijb.~('\..... ..\i..1~ c..ı\.4J.,...~U\~t:s'-", ]
d.;!.~"..:.ıi ııı,)~..\• .)L!'I~.)J .~J::"-ı:~t:;.. ~)"''''Iv''.~J.»)\ .~'>':;J1.))'jb.
~tt;IJ""\J ~ ] ,.>.:~~~(..tAiJ J,,(' .i"~~.J.J ~~jiiJ: ,!.l,,~.. );\.)' ~~Jf.'
·"'~i J~W\~ JJ'.
ô\-.\JT ()\il.....,
'.)~J ö\...ı:L~~
f
).>...!.l~\ ......d;.~.)J.....
-j\;'.;~\:S'Y~·~-'~Ji ~ ~~T c)it... ~J .~~:t-; ~; ~~\ ~;f~J~~."~~A>
Jlı.s~ı~! IJX » J;J' , ) )~~ '~ ~,>,,,,pAı· -". .J~\J""I ~y. ~~\ ~..u.
J\C
~~ \.A~ ~~> ",:,l:)~Jf.\ ~("'~./~ ~jI( «;~i .>.:; . . . 1;1 )l..,ı. JI.c}o. e.)I)JI
. [3J ).),~ J\ J.)LJ ~.ıJ.-ı:.;: J~,) ıJ ~ ~,) [ ~. T
. };".:JJI JlJ\
~I.cj\; .i. ~.>..4.. --:J\:,).J. ~!;\; .J:.l::...~k. . ,s.)~ ..:.ı\~ !.lJİ(,J: (.-Ü
\,$"'~'~~"'\./. "-::-)6'); CL:".!.J ~\iıjt;./. , •.)"-jf:)f: ~(' ı..:-~~ j T../..~... ~~
(,$,,(G.,r. ~\..) ... ;i.)·~.)~· )!.) Jr: ~~.ı.:-'JJ 0 l:.lJI.,,-!J ·.J..C.),~.... ;t •.) -1899 [l]
.
~,,~ u:f.13 .:ı}JA 1 ~.J)('\i Reguistrie Nadpici 0YJI
~_4ı'~:.) ~I)Jı.ı~~.') : ~\tT 0..D)" ( 0):_':' J oj .J ı.SJ\i)~ .T )[2]
0.)1875 .. ..li:)t:; J..:....) ı.S)\... :.s)~ $".... 1 S'o..c::.i ıSı; ( ı.S~\:rı:ıı).i'~...d~JI ~'ı.,~&.
,
'
.•
J~ -,I tf,;).j.J.r.d~
d:.:. J.ı.A~,.,.J ı.SJI.:.., ıJ .. 4~ j ,,~\tT ~:':"j.J ~~ ~-j 0.ı::;~ ~r."ıSr ~ [3]
'" .:,...~IV-- d
185-18~
164
TÜLAYÇULHA
.591
.!iJ-..:r cl::.. JC-
J;t;" .kiL""J ,.~~, ~.>..r..
)~.J~rf.:::. • J;.1..),('5ı..>..~\ ~\
JJ;
c,$'
J!t:-JI ,'~~j\; :~!... )..))\J.~
r"" ~~j\,;
O\\:'•• ..));:)~
~~ ~).)J...) ..
J".1.Jl l; J.;;~j\,; J~~i .~S.ac. ~\.....;.':
.d-~\v'" ~.}i ~};LCj\; ı.f }> );I>~j)JT '";"i\.:" ~~(':;; !Jj;J'.• ';";;:)b'1826
.y1':J~6 ..) Jr,~lkL. . <S~\ <S)..)b..,. .
.~)t:.'..1. <>..)~ ~)L_S:;ı'~~\r.· ~',} .k~IJ) SJ~ , ~;\4> !JJ-..:rJ', ' C;~JI,
~I!t:- •.>..j;..b
c.5 ..
~; ~~J-!.>..~\~~\
~i J~ };")y ı.$çJl~\
J.ij
l!.H
~.A:;..l1 cl:i)Ji .)J..!.~ Ji Jli l5(
~'>":;.Jb )Jf--!}J\'.~'~ .J.. ~\jt; o.:ı.J. ~ .)~
• })~1 ..J.~
*' *
.!l4.--!1 ;~\. )a;.t!t:-)I )~~~..):)(:• .r4 c.
(.${-.J.
.~.>..:;,.,1<S.J")i ~.J}Y.. ( J~;i ( ~t.."; , ~~f.
~JI' ./~J~I t,:::-) o.:ı...w.
"'.."LJ) ($),_.!.. .; !J} )\j'-
~~ ($ )I~A:.."" \ .k~ .' j..1),(' J;...lı(.J.:':' \ '";":~ ı.$:..lU)\A:""1 \f:)~ J) ~j J \ ~..;J'
4:" e.'" .r.:2.c. .j.~)..) ~jl~· • ).,,}!... \~\ ~L~ •.A...:~_):':'..) J:::- J" c.S.J.:.(",L:"~1~ ~lJL
'.~~J ' ~!~Y. • .A~U~ ı.$"~' .L ~\:- )Ij'-_ ~:::-fl~jjJ\ &o..1.? ~ (.j;
~f.,,)..) ~jlJ ('.Jv" o~J\J'•..) J)\JJ ..J. ~\.I"" ..;N,~ ~}S '-~ JJ..) J ~W
~ıa!' [ Casare~ ant Crimea] ~.y'~~ ~ (.J •..)~..l;".1, ~ -1:.. ' ~. ~~ •.r.:2.C
'.
.. ;.>...!.i)f ~.J\~'J~ <i!JlJ\ ;.J?~•..) '(.,} ~..,(..)rb ~\:....)\j'-
. 4$.>:S' Jı\~ dlY.. c,$.. ...; cl:..,(;.j;. i)ı:~\c:>.>..:;:)\: ~\';;\
cl:;.. ,s:;.. ;\j'- .
';;Y-.J;'J 'r~\ ~'[ J~~)'~:);.l.';-):=;JfYıi €o j~·;~~J..)J.A~·I~ ,*-)~\;'
~)~4.:""Y-J)· cJ~·~~,.';";:';;~1249'J
..~S::.>..=-:\
($'>".!4,)\,;.
J.,,\.ai ~}:"L: )U~J\:i-? •..)\)JI
'~\~\;ı ~\:ıJ'. • ,;;p.~~
J!,.)t; 'J"")A.,.,
• )~Jl. ~~\
c:- c:>~\ 6~'~j
r;:.'..) ..:. . 4,..\::~\....
.. ),,:\J\ ~~ ~~. <S) •.)"ı.;. ı )J'.J: .>..:..!.!\ ~~ )\jl- 'o~ ~..) .r.:2.c. (.$-1..))..) ~J\
-~ ~\.,;.. ..!l:.. .>... Y. ~ , ~ ~~\J,~ t.5~.>.. Ji) ~.! S'J=;
.,'!J\ !ol)
;\)I.:,..
r ~J~"'J\ ~~:Ü,J-". ~:':);'I.A:JIl'>'" ·o..))ı(J\)\,~. ~J ~~~
.k~:;"\ <\~\ ~...
.'
.. )..)~~.. .>..:.\~\? ~~..)y:-,.. 4:"'\: Jı) •.Ar.~~; .·.>...:.... ~L.. ($).}~'ı:J..3-('-k.\,:
~.J..,..'>";J
)..))IJ
($)~!:~~·:~T..1,~..) il "-,,lk.•,A:=:- » JA::..C:>~)..)l.A~\ ~!\ • .J.r...J.
. .
• )~ •..ü;..b "-"l;Y,"-b~ ~:(ı <.5=t:;ti o~
d~( .• ),'4,~j\k;'" J~.~ ( ;s.j~4""\ •..).J ) ı.f )J.,.
Jr- ($-!jt.)~· .(.)
~)a; Y, ~\:~J\ ~)~ti '. ~~YJJi ..:......\ ~,; <.,.ı",b ~..) J'. ' ısı-.... \ ~~
w.)
165
592
ii)§' ~}~~
0.)0);1;;, JI)i":" ~L:J;. ,JJ:-lI4.;Aı !3))Ij~ tj~:,.~,)~,
,
.".
)~~JI, ~'(,i)
"'~-;," .• ->~\:.4;J ~ID • .rA".~f·JIJJ:- ı,S)(~ ~~.'iJ,) ~... ~~'~\Dj~'," ,
JG~.A:)-,t\!.. J;\}ı,S).A;'v"~~~J)~.IT ~,)J:ı;ı.r"" !.l} )\j~~)tJ\.!l);
.})\)~ ~, .~.;~ rl";'\,~"'. ~ ~~~\ ~")J' ~)(J.::\ ~_r ,J:!l r '
~~:""~)ai !l)Aly uAR!,) y..~J
(
ı,S)~JI~.,) ı,S,) Jr. ~o.)L';~J
( ($J.... .,.-J;I.f--I
~,,~ ı,S}";- f' ~.fl-"J\ ~ ~ ~~($~Jr: iJr ~};i.; (. ..l ~~
.;;IJi 5.~ sYJ\ !l)j "')\-jJ
.j\.....:ıJIJ~
*-:j.~)~.,)
.
($,)
($.)lA;..\
!L))Ij~ o,)!l)~'..,} .)\..o\1JI ~\J;':""\
Jr. ..;-AljL.~ J)o\1Jı~Ö.j~)~JI0::.\:"~\<S" yt.1",)
,
..
,
(}i~;) j;\.. JiJ JK..;"=:'"~"JG ~,»))\jı.;. " ~~)~.ı.:- ~.""J)~~ ~.A"';
,,'
ı.S.A...(" ~ .,:..\:.:tt 0\1;;\.. Ji JJSÇ;~~ .ra" ~~\ ~JIJ ( ~~-' .j~; ~
).;\". j ~\ ",).r~ ~~JI, ~:)Ji .!l~I~,.... ~_tl~ J.)(J.::' ":"'~~ ıS. )~
~J,»)\ ~;ıT o~\o...~!~J' Ji--b o..\.c.} " ~j~""'..I ~:i"'I, .jJ,j,). })~'b:' ~t:Cı
o.)
.
, 4.\) ~L- ~) ~~~-:.. ~\)JT ~.A'.,j t.S~ J,) ~~... 1420J', Jiı
•
)~(;'t:)b~~~J' 'J;Y,.~ Jl;i;.j. 4.f:./)J)~./J ~,)J,)j\'~.,:ıT·
•.ı:.hj'ı1J>;- J")'/.
F.. ..,rulAlyoi..ü...F
,..ü~ '...=:ı~.....
~.ci'..\4 'jl./, \~J~,)b'\'~J:~~\ ;.h;-'f'~J,j ~~ ~5. ");')&J~)~,
, ~~~\~ ~)~.~ ~( J1i~.1. ) '~kt' t.S;;j>.~,) ~;s;. J', ~j;..u\;';;)
. Cl) ),)"illJ)f'( ~i) ) .~}~ı.l. Jy:".l. ~l:l-". •~)l'
~\...A;" .. )jJ\ Jll9 0~)0.A+" ~t(~ ~L~;~ t!.l:.:J~",ij l.}ıj 4.:.:J lI\.. !3)A:'.ı:.
,.)w\ J~ ~\)'..)'~).~, ~'v"~ • .) •.)~..L. ~\..~J'~)(~' lO:',~."G.
.~~ \.:.. t.S.;!;\: ,~:.. .,t{;. .:,.ı\i)Lı.. J .:,.ı\.)J\J ,~\ J('.l.J'
cil\c.T )b~,)
0~)...ji~ ,.l.J j,;" J?.;\; Ji;\;.(.}.J IoS)J"":" \f)..I..oJrJI~b t.Jr.-~ [1]
Sbornik starinnykh i f 105-57cı,'~~ ~~~1 c;k ,,~~ 1890 o.J.&)J:-~
,
gramot ete, ..
d.J'_.l,ujC~.) ;\0.....;: .. , ~:>;)tI).J0~~.)J~ \).le J (-:- ~-'~J' J>b ~~~~J
19 19 ı:!l:.....~;:: Jr. Izvestia Karaimckogo, Doukhovnago Pravlenİa '~-..ı.:Jjj l..)
.'
,', ':.s)~ (7-6): ı.&:..4::- )J;'i (1) ~,,4,;"';
,
TÜLAYÇULHA
166
593
J"
~ ~ )\:\," (.:Ji • ~)ç '~-,!};~J\J:lı·. }~J.. !LJ~ 5-~ı- ~~:r4 ,.:,l:J~
.).ci'''J.J.:i~~~~~\ .:.Jı..~~j\.J..\ .,,~.;L...,rl;1 J'~.J.~' ~\.... tSfl\)~'U..~
• .;.\b..~
0""'-1('" ~~-;:ç~ ,.,r:-f. ;b';'}»Jııo:JY:-.Jo·~ J(;" )ı:~"r:)
..
&J~L~ ~.J.::... ~ ·"rü ~.r.lic.. • ),,).!.Aqı &;....;J("tS.J.,:.JlJ' jI4,,~,
.~i",')r J ~ rHI ~~.".... i~\~\ ~~..\~\ ·.:.JI..ı.ı:.($I~\ J!J~~."')I ~.~
-';~)J:.... ;~,~.,-,JJ\ ~:t;.).J.");')y.-". b\)~ ~)lı" (...J; ~~ ~~~I 0~)~
~i ~Iv' .ı.:..:.);;" '~~.;.t; (..)
J~~J', t.)J.:' o.";;,,
25 ~!t;.J
.1;J.4? • .;,:.... ~~~~) Jl)Jbl~~\ ..kil-
d~""170 ~.!
(1778-1608)
."'\)JI (($",)wJ~
.~.,,-}~~~ı; ~L.\;l ~t.ı )J.;Y) t!l:t;.-,!' ~\ ~)' ~~.;.le Jly--I Cı;.1;Iı;.,
JJ=:- ~
Lb .'p~. ~ı;~ı ~\i..~J ~,)L.a:i\ (~b);J( .)IJ~'" ~( j\;"-,,o
~t;~ A~ 'J;~JI' Jl:... • )~)\: c.~:".J. i.."lA:-I 0~t;. ,~~);.;.:ı-", ~Y: ~~jl.
r~i ~~:.r
Jb)~ (.)~~)Ü !I)~I ıJ(,;~1 cS...J.~ ("'.I;' ~~lec.i!~\.J. ~ltJ ~!.J.
~ .~;..u ~J)J\~ .f'Y,~> .(',~~ ~J'.~J..!.1)})'~.Jl-,!I;;.)~~·~:-:", r':r~'
,
"
!
•
&J..u~ ı.i J) 0'~.r-41J\ ~>~ J~ı ~"t;~ .~J(.)' $-;' · v-"~~\ J."W
'(j.) ~ )\G;I'~'J)J ( ~.l1 .!l) .....)'" ~.~ ~Ullı ı,$."b.;-\ ı.!.l:.,.J'-\ ..:,~\.#
0~.(.... ••1018 J ~~\ rJ~~~Jj-~~.,,·\~ .!l~\;.~\ 0 CU ~I)'~..u~ c.J:",t;
. ~L..;ç ~ı..dy'~:~y4A b"')J\f·.!l).~\ J> Jl4:o-1 ~.)t;.J, ?~ ~
~J .~.~ ~'f(;.!l f0\b1~~. . ) 1$'4~) ~~lS\J( ~j\Ô .~lı· .F, e) jJ i) ,.4....:.. J 1-':.J ıS )(..u.~ \, ~)' J~J. J+" ~~ i t!l~'J' ~:';d Jvi:-JJ.-:: J . ~; fo:
~~~.(...,,,l4:>, ..$4./. ~>."P'~1. ~!\A'" ~ç($JAI';~J',~ ~~ıJ\c.~ ~ . . ~)ı: "'1017
j~ .('+\ '~.J.~ Jı.;. •.J.:. . ~_. . 1017 ,I,)-lrJ:? 8 j ] .~Jf..\~~\ J."L-J'
~ h,. J::tt .j; Y.J (y. ..J.) • ....('J~I JJl..:J AI'" -':; ~)' [ )~))..! .I. c.$~ A
<i!.J.:}JI ..:..a~~~~ •..ı.:.....;I."r lla ::.: I )'. \.CbJ <..i!JJ.J 1;Li~\e}:S'J> Jfe-"\y-I
••
Lo
'.
_..
• •
' . . . . . .
· )"e.).(JJ)j' 5-~~~1 .J..} 4,:':';;.) ~"C- ~~I \~.\ua:.;, ~"";J~ J'
.'
..
••
S:..d;..b .!l:('.uJ ~..ı..:.iw. ~l;.. '($I}' ~lAIt:, ~\:l-". ($)\...ı....G.. !lJ-'~.. j
~k ~~~ ~;.1;1t;.: (.~~ .~)L· 1"'~3 ~'J(,..' ,~~~"'J) ~~\ • ."L~\ ~ ....Al~~)l;
. ~}~_~J ~1:)\;
JIJ:o-I ~~~ i\,iı,-,,·
.
. 5::.. o~~I)\ ~(jJI ~~.;.~ e~ ~~",~i.
38
SEREYA ŞAPŞAL' A GÖRE KARAY TÜRKLERİ VE KARA YCA
167
594
~)..f"ut(ıl 5. dI.)1787
~)·~.•4:"."!l);.h'~).At.
•
J
•
J
o
.)G ..:..;.U).):~~)~· )f'j,AI
cS\A>\•
e.J.')J.)
~ı=ı.;.,
..,.-
.t("'
• cs~~~
~~J\ J;i~
~.);'\:...jli··~)'J-~\
iı t
~..
....,..;.
~'iJ' ~ ...;.~i· ~\ 5~' ~~~ ~~;;\j e.))J.) J\ ~ ~\v'" <.s-1~
J!'~ ~t;) ~ J~~!\~
S'•..ı.:.:L.j Jt.\;.
~).1.;.:J ~)~ u\Q\ « ~ CJ )
~~~J rj 'o.)\QI'. )\)Y""~)(~\~ ~: ~~:~~:.s- ~ ~~j~~J\
",,,W\J; J~'Y."" Y.
t.:J-\;
~)~\ ,-;-,,11 ~~ J\ o.J.~L.. ~-,f.\ cS)j.)~ ~\(J\ ~Çc'
. )JJ\ ja..
~t;:~ , eS}o.)l4:....\ ,.AY ~~ij~:,.i J J~ !l);I) ~.)4::~"" )\~\J'. C!\
41~J'.• )~\ .)\.>.:.01 ~;G,~. ,J),uJ\ ($"I;~ cil"l....:J ~)\; ~)()i~;.. i
~)-,:",.P,,« JIJ~
- c.9..!~J..H./.~b.»
5'o~jU\
~~~T J:)~"~~L.!.!
~~.;.....r ~~ ~i .. )./.).>:f·.~}. ,"--'~ ':::;'!'J.
c);I)
~b. (...;; 0.).1."";'''
. JP..y~~~\ ~\ •.)C4~ <fJ) ~~)'I~> ~\..ı...:.:, ~l:JJI
.... ~./\ J.·o~ j;lj o~~)~·1795 ~\';:';> 8 ~;\; ~~)\;. ~\v" y.\
.:..ı~ ya> J ...~;\1J)'~JI0:.)..t. eS./..\ c.9,,!,j,Jj JI.;i·, ı.SJj~ı.f;;.~ J'.J ).~I)\~\
jIJ.'
~~L.!.! • ..d;.b j)~ cS)o.)('~. ~~J.J .:..ı\j~\ (~l1~J. 'J~ . . \..c.:..A~ o.)~"
t.J\-A ,o.)j;\j .~"=:'~.) cs);~·~· (..}J ·[lJ )Y\JI~~~)'c.rl,.r...,)j ~J~.\ d j )
6
• ) )~\.~ ~)~v".4~)'j. +.JJ\ ~IV"" 'c$Jc.~
J5.1-
,,-?\ ~..dJ\~'~'~~ d~J. ~~.r!~.j~_"'JT ~))\:'b (..); 0:./.~
~~~J... S:J.~J .~j..J.~'-J)~)J~4.f' j! ~.1. A.)"Jjf'o.)o)';I.;;
~LAL\ J' ~? \'~ .~'- ~J.~,){~\.!.~\k·)"~);b..~;' J i)~. t:~.i) .c.:.}~b..J)
.
• c$.dJ.I
ıf? ~ J1;~11O (~-,:JJI. 1:;;; ~ ( <.!'~;j,.\f ). ~~~
,. *
o.M jJ'.
!l)O~~\j~~ ,,~..(.... J~ Jv \~\..~~.)ı.S);\)
JW"; t)~·J J)
· (2) };.1J'. • j)~ ('YıJ:. ~!. ~)i.,ijJI !J)i ")\~ , f.) CS)~·\
ct.l:-L.. t~
J'~- iJ'J) ) . 0 t:.lJ\ .r!.i o.J.S:Jr,-J..., .~,.N 1890 ,jy".J:- J.~"..J'.. [1]
(..s)~~ ~)'A\iV"'I., ~);IJ. S'_I ı.!l;:.~S:: c.rJJ ;ı., .:')j\;:"IJ JJb-o .:!l);I.J ~:;Ji
,
•
":"~\V'"
..I.~-~ 1846 ~~~ J~J---fl ~..iJ\la.i...jJL.... 4:....,)) .....;~ı!~~ı ~~)~.;. )J~JJ.
...jjJ:+.... J~')..I..' ~~ )J..JJJ. ı';.$" .ı...r=.335 •.ı;jı i~··( ~-'T.J "':;-.,J.
./1
i ı;
•
)
Jı~'i.,
(\S"ojJ.J:iI';';:~ ,jJi..:.b .!.JJA:"'JA) .:!l)\:")J~"'/.*1 ı.S);1 Se..ı..:..i:>-';;Ijc!;ı.,::ı rı;
• c...f' 180 ~.. ~.. \~.).j
168
TÜLAYÇULHA
,595
'cfL-\,
0:.,) ~]J\ ~U\.... ~T ;O~ •..u:.- Jvr' ~,,;
~).)..i jw.i.lıI.~
Cı~. ~~~\ •.A\ ~'J. ~)~ ~~$~~I
.. ~ .~)i.d~~..ı.:w--:,c? .~~~ .4tJ~ eS)iJJ' r~' (hi Jl:JT_Jl ı,
"')..!f
($~r(;,.vP
J.
u-l...)
tS'~..\.s~~,
~tpJ ~)uJ\ ~l?--.r (J.:~'>- ,)j-ilj ()~ıs:..;\ ( ~J)
~')i.}J~ ~).;') (.}5ı-.ıv..;...)J!:'~JJ' ~~h:ı:..) ,~~ JvP.j jL...JJ' J~
..)~~Juo)~~,i~*')~ ·.))J\#~~·~~I~ •.ct..j
~~)~\~r
.j~',)~\'~~!.!\J c!l-)f~JJ\ )~,)..n:;C~!J*\;j $J~.;'J)f'r~rJ
• ).l(..;' WJ\ ~}:..' ~\..:-'
J;:f- ~~.AJ\. J,)\...a.. ~~
1905
.
.."
';,)Jr:
~
u~i l-.;. ~)">'~J ";~r .,)~J;'
. ~ı::ı'\i
U.J'"")
(l-L\:-s\
J~~)
CL:Aı
oL"
..r.~..
..J'.t.. !l.~~'
J':,
. . . ._
. .L\W Y"
..
.'J JV
•.J' .~'6
'ı~ı ~ı;(".~.Aç·eS';;.( ~t t5"O">'ı:.~ ~ J.R. "JIJ ~w\i ~..r.v') j;
.J.;":- ~~, .j\;.\.;.... \ ( t5('.eSfi.,)~;.ç ~lJ\ J .. 1o ~".i.. iı) ~=:-T ~~Tı,~
• .:ı~p.\-!" .j~'J~ 5-ii1 j ~, v-~.pi~J' U"J) "jL-j .,)}.t. )J~ ~~~
9."
•. ).:ı .....~ J\J.:ı~1
, ,
.;...~~~.:ı~~i ~J1:\ eS}iJJ' ~~. Yı? !L); , ~;;''; (.Ji ~)~..1...
. ~,).t.'~~\,.... ~j.. J.1. ç ;~~,) J~i ~)~, ı5J:-j.;. •.:ı.}i\jliJ'... J~',
' , ' , : ' : ......; .
'.,,~
~ jÇ'Y..,)<.f:,)J~
.'cF-l) .;)~~ ~~~'~.t..~' :ı-::f"JJ) .).l,A~ u- i}\ ,'\~\.. Ö~~,) \
'~~.,)\Jı;. 7·..r~ Jı;..·6 ~b~5 J~\'4 6~,>-·t';,.3 .jL-1·2 ':j
j'~Y;:' J~J!.d~' ~)~ .j~~ ~~
:~dS~;'( )jAlj':" cS)~W\J
. ..'. " ",
f)4,) ~A:jj>.t. r~ ~JJ' ~,' ~. !l c ~Lj\)~ c$-!
Ji.M ~))\,"1: J,).L ~.,:JT "'~\ cSf;i )\j~ \.:ıti ... \ ~.~ı:. J:4>-.1. ~.!.!i
.;l....
.~)\ :)J-i eS,);: C;y-.~ (J~)JA!~ .J'~) cf;.M~!." ~J\ ~)L"
~.c:\ ~;l~ .~)~'j. j)~ ı.S;"'~"'J ,-,~;. , ~J,,:,;j.1. ~).,:ıJ'. IJ~4a.;; ~t..~
(..J ~~
.).l,)i..d.J'.
rAt-
*-;~t-\ c.s}~-:;- J .kJ~ ~\ !J;;I.J • .J!l:!-~T J~),) ~>!:'
J.J .~~
!J))lj~ "'~""'\
*'}
f
).:ı)\J';)=r,l!... ~r.: ...:..:,))'\,"~.
· [lJ }~.;ç ~i .A.)Jf:
• .:ı[mesures an~ropoıogiques ])~L~c.Sr!.~~~.~;j.?\c.S);')(.)."';' 'i~ .
• ~~),) )fJJ\'
r.r> ~~~~J. J~" eS,)Jf. cS)~~J J\(:.\ .~;;,))
·LS144A.~ ~ 435 ~jlr~ ',' ~J
":--J;]
ı)\:JJ'
d- .J.~;.t:....;~
o.)
1876
[1 J
169
596
~Y :".;;'ijl r~ ...iı-"'J' ;;.A:Li)J)jJ ı.rJ~-J; ~)J~.~. Jlj~ J)~~ljJ'
,~i .:.ı\~\ U ik <.Sy J-J. • ~i ~4-!IJ JY;J.) ~:-:..) (')J~~~ ~..(;).)..ı:4..:.~
. (1) )'J~I' ~ \i; '""_) j y d;~) r!~ ~.I ~ y. .
•
*' ~L-1 ,.)b,J
. *." .
J
.j~~ : 4~:1(.(~ ';;LJ ;;\'JI. ~I d;.~,,-.:,....~~
j } - J) (...\AJI~J <.S)~~I ~la~ ~:..... ı
• (2) jl.""J\ .r~ ... •~)~.)
•..i!b- JI f
J':.yc ;;u » ]
!iJ-:'. ~ ......, jAA> y. &IJ~
J.
[ ~Y6 \ c .:J..
J.
~;J ~~.)
)J~J\ ;;LJ , 4..--4' ..:..L. , ~1.. ;;LJ ~bl. .)J(' ~~.)J~
• ))~y. • .AC;., rK.; ~~)\ı"\,'"J S()j ~b.. .~);,.} (..). ~}('y.
J.c.'
•.>.:?)\,'" 1846 (~"')J~~ .J oJ'v).A.a') J~J\ı"~'y <.Sfl.ı..:..i";!I);I)·· .
·<.S)~I.A~'J 'J-A~ ~~
-''('J.
~ ,;.\.. ~.A:':U Jı~· ·.)~*,Y.J ,~, '.J:i~'
rj\' ~Y. )~JI~ J~ ,} .. ~);U ~..\ ... !. <.S~I,,__ıJI ($.)Jr:"'~
(3) ).A..!.'..,) c.>.)~
o
~k .!J)iı.} ) : •..>.:....""Lie.1. ı..!.LS:! ,;.)J~ .A~I c.>j\:=A\ ~ı......,. ı.r~vP r\~\' .
f.) VA Jr..;~.A:"J).f~~)i~·~
•
(.) )iı.) ': ;.)~)~~. .)J;'~J ~fÇ';~- JU
)~I ~ ~.)i-"'JI ~ J:iA' ~.;1()i(.} WL";'~J ~\,'"~- .!J);JI wJ\ 'cl::-•..ı.:.!.!\
.
• 'c4) ) ~ wl ( ) j;.ıaJ-.f J.) 4-:'.· ....)~ " j ~ ~, J) .ı;.Al;
~~ .~u -~Ji..ı.:~y. ~ ~~:..'.~);')' >~~i~ ~.~\.~~~ .:.ı~~
.'
. )~..) (5) ).)~IJ )~ "fÇ';i ~. . \ JJ~ ~ ~~~" • ..ı.:..~~J .~~))~.~. jC"\...j
~~fÇ')~ ".)<.Sj,,~.Aü. ~)'J !)Jç..;Ji -''(;;')/1) lı.i-.).~J'·)~ )J-;J.i
. (6) )J... .) ( )..ı.~1 "L;j~ <SC:;.,· JLı !i);-" e.)"'L.y ~ )..ı.~;..
9
,
• ~I.t..JL.;...1
J",!. »
t..ı:-i
- . , .
..
..
at..
•
•
ıI._~IJ JpJ~ ı)~~ ıJ• .ı.,...\..... o..ı.=:-""'~ "J':~ ..:r!. Evreiskaya Sfarina[ II
oı) ]ı..rJ.J. .. 0 8 .JI
o...ı.G.~J-:-J.:, 0,).1888-138'1 12J
c:1
d[ S:";')4_-0"
«",.$):...),), u~J~·
• r..S .ı.4::ı:e ui435 ~;i i~' [ I:-IJ"-:-") f0kj"IL,:ı.··~.)'J~;~ 0,)1876 [3]
(~'-""J,,()j ) o..ı.:._,,;".i )Jıri 10134) J~)\,"341 0 1.:•.:,>22 ~.. I..lJI [4]
~r..S~~\.Q.. ~~ .s:..ı. ... ı;
S'.... I~
~.il,;. ı.5fJ 'r..S".A:s='. uf107 ~~;I i.~.'f( jı;~~.,.;
.
:.....:~
A.~
58. ~ }_)L
»
~;J".;:~" oJ.
.J
[5]
~f20 •..ı..:_".. .J.L. c.-!.l:.. ~J1: « ).1.;: .
o..ı.~.i~ u~)~· ~)j
\:-1" ~·)~i
[61
170
TÜLAYÇULHA
597
..
(..}J ç_.~w~'!)~ ~t .f')i.ı: ~~ •.>S );..1. : ~j(~U .($)~.AA.. ~:f
~)~ 1:~L!T
J!JJ.,1 ~~./.'~
. '.
.
&Ji;;;W
5-' !J..J'" &J.F.,.. !J) ~))\
. . . . . . ').A4;~~.\ bw,'J ~'.)';:'
~JiJ'~:,,~~U!l)t: !l)l)~;~.J\-~..)f~jj)\:~~·,,~~~ ,).).~J~J!\A>
.'
~ç.)~.}J , ,":,~Ib ~-!.)'J ~~L..~ : ~ ~'~)ç lGji..dJI·f.i ~).
JU!l)i (i';;)~t:..Çı.S)~~T ~I} ~~ı.,j.:,.( ~.ı.:.; ~ ~. t. j J~.t} "~.'J h~~l.l~
.)~\ )-,,"1;. ~)ı_.) Jr. di'>':;')"\ s:ı:C, !J).~T.1.J
• ).,:1JI J.)LJ
~.. \.... \ ~)JI.
~~ ~ )U;=: ~1~ıS~}.~T t: .:J~'ı. .~)~. 189'0 .) y )JOL ~r':' )~L:
«(866) ·\tolLJ ( ~J\.J. J .J ) &/,).)..6 ..)~\ ..14> ~~~ Jı) •..ı.:....Wi 'i
~~\ ~;.ı..\ljl *)i ı.S}~\:.(J..;~.)) f' t.»:)I".:/. ~~J,j )~i ;\)\ _'~~)i
A
• (1)
*)
).>. !. C:
~./.\A.. J\} ~IJ .~J; ~ ~
Jr! .:J\A} J-.# !J..J(' ~,G !L..J('
,~ cJ".L.. , J,k~T'c 4.~Ic-~T (J.;;j)~ ~) !J).)~-V " .~;':'\1 )i
t.' ~\:'b » .• .>.:.;t;. ~\.~(' ~.~~ ~ ~'\ ~ "~)dLY ,,~(J.,:ıT "~b
v
~.)~J....~,.u:ID *,)i~ J pd lG~.ı..t.·yJ'; ~) )\:b (..).~(' « J~'r ' ,(.$~,~W
o;;L.j~r- (;$~iP'. ~)i (J.~~J\ ,~~_ •.))()i r~i ;L.. )~.~~\ .J.l~
.~J\
l
•
~)i!l)Jr!.tJ""":' &,.\ ~J\~ ,,:-,.1J\ ol~ Y •.)*I}).>.
~ "(2) ) ~.)-~L> ~~ !ly.: ~r i 'ı.SJ\:L.ı,. ~·T t} J\ 11 oj;!),
.)\.A.J,lGj.-.'
-
.
~T ~~. ,3
(§1••P\~JI ) ~.Jl(")i\;ı ~·)-,I •.~.)~.r.a~ ~ II
13] '..)~)ç ~o.c.:~~.)ia,!.~JI,»f
~.ıl~IJ\'!:..~,:",.' ..o,o..ı,.;'Ç;:.
. _ _---:..-_ ~Tt..'1JI
•
'.
...
_ __
[ıL
Th. A. Brauo, oresultatach proizved. im
rascopcad~
4
ne Mangoupe,
1890 ~ .
. .;)f.:.~ J)~·."i ..f··~ ~jl P~ :!lJ.Jj. 4(....1..i~ ....~\ .J-i. )"r.. ~;,)ı:) [21.
;ô:J~)~~..r:· i:H;'t...1 ~T. j~1. ,k.) ~~ JJ+~.j:f.' ,~.PJ'.!.L.... cd~~ • )~\lı)~
.
. ,;2l1
44~.l·.~;o:'J:!I;.ıI..:,,\.;J. ~I~.l
,":",\:S'" [31
171
59S
,,~.,..L...J""';J.J'9~~:=~J; ı)Jf..IJ}j.i ·~.J.i,).ci~T ~\.!lJı.>.. 5
• [21 .),...j J ~'
.;
,
j~Jtl ~..ılJI J)L..~~ ~~1;.1.~- ~~~ ~)tI}'" .....;J~, ~T~J.J) 6
• J~.,) V"'..u.. ",.. t ... ?~",i V:-'.;~:"'I,;,::'\' , ' ..
,:hJ!'i..~ (1.1*;;l.)vJ~j)~~;)1 ";u~) le}; ':';,',~~~lJ.~
'J;T"ı)ı lo.,;~ ı:...J.ı':.4J ,1~~'6"f)ll j;.i:i'~
'"Jı;. '.'
J....:-... .)d,~)n,•.,;
JJ'~i~
~i~
9
",JY ~i'6
~ •.)
10
;3];.) • ..ı.it-~)o1;.. t.J"!;J-\""
J'-;.J~~;'~~JI ~\b,,;.J,
• \Sold.'
~.).:ı~..ıl..\ı-' ~ ~)"IJ.~ ~;"~)tı) .';;1.
IJ.r
'
[4ıJ~i J"":""" • .)~ )iL.;"'_IJ:~Ji.i,J ):J..J~'
'~~ ~T tJ'.~, 11
.~)t. JuT.iı\ 12
b\i...,;".;~vf. 13 \~J~\~iı).)~"ı.~~J'"~i
.
~)i"",\aj~J~ ~11",1~ J.'r0jj Jw~r~iJ~)il.':;;,j~;r,.I~ .Jf'CJ~i,
• .),) •..ı.(L ... ,
Jı...::...I.,)ı\f;;W~'·
• J,).);~j.~~);w:"~\i.}J,.)\t~~.\S'
'1~1J>\;J.J.J
•
.J
~f't,." :.,2;
" . . . -'.:' ~J.. J .)~ Ü ~ ""~C:~. ,3
)J,l,...}J)W~ ~; '~ç- J.~';}J~
- .,,,
'. .
• -.
• J,.d.....:-.
.
J'j~
~"ı"':, ",.' c:", :.., ,
1,)4»./'i.J:!o '.',. ' ,.
~.,)~'J(' ~;":'.ı:.~ )L.~ ..s~.)J )\.il~r-\~
~
\
Jt..,
,
Jf ı:)J\ 4:
';I"'Y:'}'-I &,)ı:..... ~ .)j",ı Jl,.,\ l/ J-A";:. 41';.,.'
Jrl' J ,'. ~..ıl~\ J\....:__ ı' ~,l;;). Jfı~; 1.J,).)y .J ~~' . '~J~
. • [5]
Clı. J-" t.",.A.,..\....
t
.).)/i)
oX.~~);,.,ljC~.)~.,)~)!.':"\.J~l~.fıS:fr- I '-
.
.) i-:,)
4;';1
$' _.....:.------
[2] Comptes Rendus de PAcademie desSci~nces de'Russie,1924. p . 88~
Leningrad.
"
.
.
"~'~ ~~\i. ~ [3]
!ol ( u-*l.."; c.rl~; ) ~J./.J ~~~ \.J,.c;PBl~u~J.,:i",,)4ı}!f',,,'.:,(i~ [4]
, . ~)l('r \.J~~SörluÇ'f~~ ~,~4~,,~159
,Cotr1ptes Rendus de:" A4cletii~ 'ete.p.88. 16]. J [5]
172
TÜLAYÇULHA
599
712 • ..ı:~&j'" ~~. ~~i ( ~i ) ,jJ:fs)fı.S:~.
,j~i.I~~I~1 ,j.c....4:-"~1 ..s\~c.r' . ı.;1 ~~- (1313)
(.:!lI;'::II,jLll~I).) '11,,:,,\:) ),jUi .w;~~). ••• ~j•.J..J~\..Wu..1 JT~"J. ,jJı!:' ('", ~ o.c....~u~36,~~
.
. . . .)~.A.,; J
.[~~i~)\allJ~IJ ,,:-)wiv-~.r J>J.~II"~ ] ..
~JJI :,;-t ~..l:-)" ~~~ ,j-;:, t.J.A-':"\-)~J~
• [6] )~.,-
:~~ J\..~ ~~.1_J ..!li),}\) >J~ ;b~~iJb-- !Jj;'} ~})\:ı: (..J~.
!L\jl ~:..J\ ~~;"").>.,.
J,:aH)b,,),~ J;~.' ~..ı.:....\..k. u:,J>\:..""J) ~.;f ~~~
.: .,)~ J7; J. c t . J } ..,..L. • T» CJ~
,)~ ,,:~)~·.~t.j-..1.J;;b 4~~.r~ ~~J ~ ~~' !l);')>> ;
'!ly;;.1. o),),)'(!" t.)~"-,:.· JJ::-' j T·Jı,) ~fi!JJ\ ~i.;)'. C.!.LC;,\.} i o"4l"
.'~~~'.,j\ •.a ~\l., ~>t\.cl..J.J~'j..~~ .-W>~~ J\jJ\ ~.~.
~J... \~ ",.>J... ~"y J\ J~)~ ·;~.JT '~);.\-.ı : ~ ~.J...-? !J);.1. G·.5t.-b.?
"~, !lk\) JJ\ ~,)f'~'''' 13J-! ~~>9-.\J"'AT.)J .;\..~;.. )~o:l~
J~)J ~ J ~~ )~..ı.:....~ .tS} J.~~. f.} •. ~~i f.:.r .~. ;.,~~i.~. ~'!J! ~~!:;~
!l)'J~J ~\..;- ~Jj~» ~ ~;j'.~ •.ı.r..) ~J~v ~JJ cJ*JJl:
s..
. [lJ
)n,)
)J~~T tSj;,»~ '-!yi; .~, ~U./. ~ ~Ll
JAi~t;,p' ~..u.,,1 c ~J~J) JJ,)~'~ ~,~ •..\:k..
\r !l,rA"
c.i.,)),)
'~J\
wl,.. JL.J (J;.... J\ ,j.J~i.' JJ...,1) !J)*.~t
~.vP . )~,} '~JA .~);\} t;\f:' ~~1~\ i.,r.-:\ ıS.)i,),Lf ~J''' .~)~~.("-i '
~.)).:J'.t.-i ~ ./,\.1. "'J;'.} .~)~J\J'. ~tJj. c.SJ.r1; ~\:-~ f~' ~,)y.'
).Ai..;T.1. J>J'
.:A.1.J...:J.1.
:
!l;;'ı) .~\o.. ı.S);~j J\ ~J~ ~.J;u~.6'"})\:~· ~"YJ\. tfı~ı~~\ .~",
)~ı.SJ~~
J".:'
J.,:AJI)~;)
«
~.,.u4~~ ) ·d~.~J;
') C.S)S"~,
.ij;J\#-~~;
Jr .~~ 1916 ~~.,t... ~.)..t:."
(Jı).\;..
.
cla:",!"
~}.)') Jı~ ~_·\~.)i \Jl>.:.:!lk l,} ~))jı;r-) []] .
J~ J~ı' J:i.ı; ~"''':ıi::1 JI~rl (Oj) tlCI"ı.~ • .dJ.")~~~ ;.;~:
.
. .
.4 :.3~i:jjf
.
.
Ji.J._;';";~ 'h~)r~\: !LJ-~ ~'~S--1\J; ,»' jJ-~Jy' (.)'~.f.a~J
,
,,' ". '.'. ,
~. ".
", " . · (2)
173
tfJi.
J~LJJ\
Y·.
!Ili') J..uA ~'iJ', ~Y';i ~~\~·A:JIJ)J'~ :cl;j~IJ ~A..!.~ ~,,);J'.
_'>':"J»' ~)~.AA..
,-;,:5" ~)~\;'~,~ ~~ ~~(u,..\; J~u.. ~)~ı
·d::f)i J~ ) ~ j.>\) ~IJY .'1..5(',j!~J'i~;~ ,.t. ~t.~ ~ ~~ ,~U' ~J1( ,
• )~-,b. ~ « ;)41 j ) ~\r; ~);,i}.
(.$-',\~ ~J.J.. ~;\ ~L' ( J\.,'>\ Jı;..
rj
(.J J L~! -". ,:.f.;.ı j.J) f' (.$):..~ ~;;a •..ı.:...uı !LJi (' ,....J,~ !I;.c\A;
J\;. (.).>.~li ~\ ~,~ ~.!..d-". ~t~ ~"~,, L~ •.>JL......I •..ı.;.;U ~);IJ
; J-\:' • j\...~J\
'.
lo
1..5...t.... "
• '"
'~'.J'"
~..,
"i'i;..
'"-!' .
.
~~
c:!1
CJ.
.~~~ -.
~~
~;)i
ol));
~f'"
~)i
.ıJ-?J);
..,
~-';
v;~~ !LJ("j .~)j.p~\.AJI dJ"!!);I} ··::_~..ı..U~:'·.j~~"Jr" ·~I.)\;\ C!' .
'!JJ~'i _~ ~jJ\ ~:SJtlı.~~Tc.S~S\jL.J ,,<f./;~\lJ\ d:~~),(~~J:~)' .
. J.
&
c.rı~\~ .jl.:.;..' '~-'>iLJ :~~!)b~·(.}·-Jj;~G(~j.\.t.; ~("- tS.,,1(~\,,·~
•
~b-• ".;,~:;'
t(J'·.:!I~\~lj('~·
~-~)\;;
.• i.:~".:~~j\j ~\)x.)·
(.)L.J
•
•
• V"'...
....
• • • '.
.
, ~.> ~y ~('~~~' ;LtI'~j;l) ).~JlrY (J1(,;: ~~.J;:' .·:~~Jr ~~
.~ •.;..~ ":-!. (..}J' ~_Jı(~,ı ~;~ J.)a-1
(.)'i J \
)
'j:J.)',,~~ ~~)~ı/"
(~.fljj~ •..ı.:';u !I)i J\).f"(S';'J~/; ..d~ (.$,,\A:>:I.~~)(;i )\jb.Jj~ r)JI
(11.~) ;'r\: ( r.$~;y jiç~) .,))S:!.j )~,u:. J~k~:fJ\" J,.,a !i>idIP":" • J~Y
'.lüi ~ .. ) ),,:~\ ~t ~~);ı 'lS~Ç ~,)~. ..ı.:;1 ~. Jy'\..#)j , '.>\;;~ ~.)\;J,.j.f'J
's:..).:";'~~(..:JJ' .r:.t:.. o..\ı·.)l.,-J~ }Jv,I'j 2)80J t.)~- 339 J"I~~li i3 [i]
~(Piesniobr zedome w narzeczu .' Kar~iniowz' Trok'» ,~t. S.:ı;::\..) .... ..f)i
( .Chants :rituels dans le dialecte des Kaı:aimes ,.de Troki ,), :Lwo.w, 1928 .
~IJ"4 .c:. . ~'v" '.,,:.-~\k.. 'J~ o~ı.S;;ı.'-fJi'~~)/I.} Ç-'},~.~..f-' .~.\ı'
i ezyk KarJimski's:..>.:-iı.;.....i ~.....:.-: 1926 ~~~~ MystKara'jtiı~ka, ~)~i/ ..
. ~ 1oS.. 4.>.-i y';\ı 1927·ıJ' ~-T' 1~~ .. ~j.· ~)~.~ fl)J' ~i~li..'r~
262 ıJ' 1 -t\~ : ..,.. ~ Jf ~.fı J·~ç.t·)\ı· [1]
TÜLAYÇULHA
174
:601.
t.-?'i, J ~\~j~ t5"~ -,,' o.,jı .1.~
(b" ~U
~
JI)i ;;1) )..ü ~~~
.~.,:-''(i~./~ o~ ~J'.~~JJ' v!L\;j.,.~ ~~ )~J ~U~.,' <i!jjl ~i
.
, '
'. '
• ).)...!J. J ) Jr) -""'" \.:.. 'J"")')
,.
,.
: ":}'E~-'. .j-'U;, J;j~ 4}J-:(Ji JV
r-;. 1 ~1"';6,..I
''\ . u-:1.'..1.
D-
~~~c.>.,T V./} 'o"i:..Y J\ .:J.~...;~
•
.~ı.r.1. .)~! j&.'; u,l,·I.I. J..,i o.)J.I. JJI
.;4-,,) · 1.})y'
!.)"
J",
<c!...-,I~)j';.
o.);;.("'L; J"I.;.)(';;u~I.r_
• .J..-:.~ ~.LL!1
';.lı.,1 ..I""'i~..,G· J~o~"d..:ı~ ıC.L..JI ';))';.ıJ:I ~i.);
.P~~ (.F"·~)~ J..".;.f!::~.)~r. o.)ıJı.)~ lS..d~ ·,.)J~A UJ~~~ ~:.Jr::.:::
.;fl.,- ,u.)~·i ,.• .)~ ,,;';Iji j"ı ~...o;. .)~)~ J.,I ~_.J\..;;::-. : .;.).i}
. .r.,j.f'~J.I 1$-11';, 0.)~1 ';-11.1. o;.)' " ",~r~ ~p\jT ~\J~ı.-.);
.~U;: ~)~,
<5)~
.. ~~
;''' J r."t-\
".J
.J
ı.f J~I~\~Ir.
~.Ji)~"r~;~" J'-i~ ~:)~;$kl'Jı;..'ı.S~j" ~,,,~.. 1~1. "'-\\1, ,
~i.,' J .,~..d"ı.)~·,,!.5.lı.) UJ--ı.,I';.,;,.-..oI,,, • .;~i j.lı15;.-~I)i t-f"'o,l,'))Jl
" ..•. .;..d"ı ~§ ,c.${-~ • ..J..d"ı(.~~("l!.;·ı" .-:.;..ı.~i S-r·'J.~r .ı.:.J~J ):J.ı.: ~jj
" ) J'" 't:'},,':';:'.ili
ç
j.)L,.;\ ~
( 4~1
~J) '1~ .~~ ':2'
f',.)(".)h-."I :;·.)c~'\i}"ı )~~..,I .;~~,,-",j':.~:
r..' J.. ~.Jı., J'i"io.)y.f' foR'
.~~ J,;lp.. 1 ~_(::.I ~:1ö,,1 ~i o.)~~JJT ~L..
ıJ~~' j;~r-(
•
d}:;",I"'d}JI
jf ..,I.;~
f
)~
f-ru.. ;'JT
JAı)~ ~i ~,~}~i ~}1. ~)~';l. f.;.ıw.)\S"1
r--}JI
;S)Üı·)i")~~!.I_l;
~.)~.)lı::L.;,
~"./! .
~;I..I""'I,)~l'·~
•.)~· k,,(~~
}~Ji kr..'
",
.
.
.
. .
:...
~
'I"'.)lJ~'-;'J'~I' • .)j-".ı:;.) 'iJI
')i..'~J':"',~) 1-':).f.:J J'ij~j .;1", ~~., ~ı,,~ .. i,S1
fl . )J.J:. ~):,>;i ~,..~ ~V:-." \$"'~ j.6" );.,,1'. )~..d"rl..f'-~: ~ j;T'~
ioc.W ~):~~i ~:i;..f' 4Aji ~LJ 'J.r;'.cl. )~S';IJ ··Y.'~ rj; s+ J:!ı.,.... ı
;. },..ı::.:;' .)·I~.)' )~J.i.i J:.i.t J:!I"....I""J~ ~j.~I'!J.)'.. ~) ); T '1.,1 ~..;..
r.
.
o.)
C'r
eYA ŞAPŞAL' A GÖRE KARA Y TÜRKLERİ VE KARA YCA
ı 75
602
J::J.)~)
')y~
"'.J.
4S.,t.)Y. •.cl.;. cl:.i..-*j~ • .,ı.Jl::''';$':.( ~')\..~ . ~~J;1..
f' ~4 JJl ~t...
.
t.li.Fr!.~1 ~Wr\i;J' • .~~ ...,Ç;.,iJ \ ~. Jta;tb '.~~p o'>':'s'J)i.i. $'~\Ji-',
~Jp. ~;~ •.)~\1IJ"JIJ-I~.~ • .).~~ -':.f, ~.f cl;)~ C:~ ~J.ı::..t:': ~ .ı},.
~Y:'J' &T f J,,!JT .JJ."Jj~J.f J)'., J~T : )\..~, JJI .JJFJ.,~'jT • J ..J'('J'
~.1. ~ft ~~ c:!J:>.?."ı o~ ~j~ ".).~,J)J..J }a:1 };\..~ .J.J.__ \1 o.;,k
• ;}y. J1.. ~):\..~ J~ 0.)&.A~~
CS"~../
:!l.}.':;:""'J j\.e;}o • .fJi. ~))~J ~~)o~).r- ~)..tvr-4S(.;r JJI ).)~)lz..
.;
.~ı.-..J\b. t?'~~ cl;Tj~~'f'~ ~}JI.~..u:.ı.r &;J.;-ıa ~T ..)\..:,;1-,I.~
.r~ ı".JA-' • .Jif t.~1 j\Ly J-'..t.~J )..t.. ) o~r ı,j;"o)'!'J .~.) o~~ )~)~i"
\(~. ·.Jif jl6J I c,)~.~.))jf' ~)'(':)J) ~T .J..\l(,) ~~ )..t.r .. )},JI ~ .......J!.LI
•.li.. ~;ıL" ~.J L..t) .. .J~~,,:-,I;-,L. .~4- ~)J..lJ ).;'6.;fJ - •.)...)Lı:. )..t..~ .... ~
,
.,", ~Ji ~I.f- Ji. ~}.ı:.r t.ı ~
~J ~$i)r.+.4j~ J'}~~' ~~'t).) ~~~'~~~J').
~, ~i.1. ···.:i-J;J)b·u~a(:~...)t;J tJ(».~JJ\'::",,~.t~\J\fi' ~ ~~)~
.J..ia
~~) i920r~ .~~~).) )u:i"~~JI., '~-'~ ,!.)~d~ ~,[11)-'JL. .
tJ)U; ;~L.j c.i!..dJ'·J::W ~,.,Ç~ )~j~~.:";P"~\ı! .)~T ( ~~~
.j./.J;Jji"&.: ~..dJ'. J~~)~ ~\'~'c.i!~~\jJ'.';)~)~~ ~.>.:1~.)!l);
!JJiJ
.;)yı:- Y
'.)yı:-y
0~i ~.)~Ji ~~~\ ~ JJll..:.) ~?J,) r.P~\
~--~i • .>.:.....~ ($~'\Q1ı:- J)~T J~ ~J\iJ ıJvP ~ ~ ~J .;f.T ~.)
,,-,:"'0"';
.w.)~1 .u=-~~j ..,.J\;..~~jJI ...(,;,,1.,,1 ~.)~ .r""~ ...1.1. c,)JI ~...\ia 4J'. [1] .
.,) e, \-o.)JI oX-~ 1918 J!...cJ.JI .l:ü- .d~j~ Ji J.J.clJl <U;.f
~.;ı .,..T ~~ (...\i'~' ~'1J' ~ J~y' ,\ıı.... :(-,~ı.... •.J~)..r ".x.-~ ~ 49 ~)r..Y:
~'.}~w-,ı c~
J\ı..,J) ~)
c ı.k
D
~L J-\-
o;:'"
~~ıj ~}.r~. ;~.tl.; .c-I~' ~.rACl ~J)
[ r 1731 • ri44 ] ~.i!\:S k.)~.ıj ,,~~ ~ .ıx.:\"'j ( ~\;,... ~ı..r ~'.A} ) ~t
o.c-ıe- .1835 i;.. .J~~Ji. c:b"-h ~ID.c.... ...~ JI)~WJ' c..r+-''\; i.:ı~~ •..c-oC._
~? ~JtI ~~..f.;~~~v; ~,) Jı.) (.) ~..,..;..~. t;,J".~ ~i u:-ı.... •. Jı....,) ~).
~~ 1841 ~);j)i~"f ~J ül); ~i ~WJ.'J "=""'-,;;.. 4;,;l..J '~\:e~~-,ı.... J\1" c.$";1i
.r .
.
..J~#..I <7.o'~)~.J- ı..ll' ıı.:ı,.}j;
.
176
TÜLAYÇULHA
603
)f'.)... e,)4-!' ).:) y .. • ~ÇJI.J.
~ "::-:,,) [2J
pJTcS).:r ~Jj )J\ ;;'JJr
~,."J cSf.,)~J\ ~~,Jjy ~\..'J~.J; ~~~. ~~tr'
&$"J.\9J
.Jı/- tF,) ~U
.~)~~./.~.t.;'\s.,) ~j,)~, ~;f)i ~~J.').S:::'~ A~~ı
.. cS-,.. ~ .~A~,
~~J:.)~Jp ~~.~\ ~.~
.~;;\..;~d.t. o~o.J.j::- ~ .(..}J .~)~dJ) ~.~;.'!. ~\,.:... cS))'j~ .
~'JJ\cS);4I~ ı..J~~~);~J\~li
,.
.
. ....~·'L.; .~Iı,...t$);JJ\ !LJ; "~J \;vp"
.
,
~;~)~~ ..<Ç); cs~ ~'~\J.) JJ,::,,~A .~~;;..( r 1303 ) J!rJ:f'
J:f\ ~\ ~l;jJ\ C;1" .,)C~ .~~ 1880 · cS,)).:.:k..~
~;.;;, ;~\ı" ( Codex Cuma~icus ) )4.ejv. f\k.t~ ..c.b
.~~ ~L:-'; ~, 65)4, j.
~ .,:ıJ\ . .r!3~..u."k
· )..\-:J~' ~J ~~ ~L.. .~}.)') J.~.
.. , ' .
. J.,... ~-! ~.'~ ~ ~)i- ~J\ UB"'~.J ~\'.~~~ ~ !l;.c'.} ..
!l)( ~\~~.- {JI....}) GlojJI Jt;»\ .!L~J- ~JJI ~Ic .)J,).J~ JJ' ~....:....~t..:~
~..u\~ ~~=-:.\ ~b..~. o,)WIJ; 4,U-".,,,;b ~..uli.~T~u .rJ\.
.
'.
.
.
.
•
),)4~
JA:..-
J~,).J ~~ ~~ ~~ ~))~.~. (..) \..u.. t..-".J\~~'~I !l~'~..::.~ ~J\
• ~cS)4.e.{' d.
.
cS)~U ~;;. ~)}1ı,...!J ~-"•• ~~'J~, ;';ı.} ~~~.f'
~.))f" ~.)4~ .~~ ci) ci) .• cSJJ\~J' .,)~ J 'cS~' ~ ~,~;.ı
)\:\: l.ut ~U cS.fl~ij; f.,:;J\.J.\.t.' ~r ~\~ .';;)~..\b .~ fiJ~ ~"
~~ ("113H) J ~Jk.-..~)!\:S'~~·'~..\40U i~:\i': cS~\ ~~f~~
,.~.} ~ ~U' .:f.JI)iA,))j" .~)\iJ'. $'~I c:;,) &$"~.i ~';".J.'~1c.
.";\"j ıS!- J )~.J. ~~W ~\~ ~':IJ'c!.\J .~\..j, <.Sfl..\.!.~li !l);'.} ~})\:\,".t
.~".Jj' ~~ç ı$):"j>J '::"'~.j;JJ.:-- ~'JJ\~)t...\ !l);.,~ ~+~J A~Y
J)~~>
t"'r~ )jli ~ JJ\ , ~ J
'C.'
~ J~ J\~ )~J~\
J1> ~~ J1~'
r;vP'~b ~h. J ~J'i\ ~ ~ , ·PL!.j~ ~.)\-. J ~Jk... )~J->:'J'
,)Jb! \:.ı.rA~ ')~J~\ ~~ c,~:'~)~ J,JI I...I..\.e r~ ...,... ~ 'rr=~J
a.): J Jy. o,)}Y;r;.'bs. J • .))~),) )~J.J.Jl ('",~ CS;\ JJ 1 f ~.~) J,J$. ~.r-:J';
fi->
~. r~r.)!.'JJ\ ~~.) f.~~"':'
.~~IV"·,,:.....,,;....; Y:..ı\i :1341 l;r-1.\...
19
~i~i
)i JJ\
[2]
177
604
;Z.~,j,.eJ'~~ J9)\"cY ~l.j~;.. ~...\I)I V'o~.))y" ( ~.J\" a-i)'J" )
.l' ~,,\ (Jf-~:L..L.J J.,i" .~(;. o?" ./,J ~l\cı JI';'IJ '~~.,r! .~.(, oj,,:.
,~)j .rJa> 6~ ~\).(.$~';;' 4.s:,u;)-J~)j.r4 > ~b..J..a--1 .jllil_ ';.J'\..:..)~
, ~\':'')~)JIı\..:..;~ jJı~} • .)I.ir!Jı.!J.~)jf~- ~lW- <.Stili <.SI.)'~.. )\... ",!\~.)J
~ )~t>bJ\J c,5IJ,) ı!l~h.J ı!l=:JIQI J 4=:)j.r4>~I-;' ~}Jl1 r.,f ,. c;~~
.. ~~.::.-i ıS.J J~' l.::~ ~'(.1..;j <./\.!..)~ ·P\..:..)~JJI • • ..ı.::t~~ <\!Ji .J~jJ • .)~j
J'
,~.J.~.r!\l"'l ~\..:.,,)~ jJIı\:!..)~ J"ı .(.)~)./3" )~lS::'Jji -üI J 11 <.S~ ~>~ ~..IlJ'•./.
l..:L:~ J CL~j~ ~;;\ij ~~".ra> ~. V".üIJ !J~~~ ~b.. ~'~J j.,~
~\ '~~\J ~J~j ~)lil
:'~J
~IJ'•.) ,,:,,~jl J ~)~ (JlivP
dj,)
oJdJ)\t. ·(SI,)).''')}:. üL>\
~WJ .;;.;roı/ J. ~.ü!
[lJ
J ... ı
~J
!J~.üı ,-?l=: ~
.. ~J~L,.;; .>:.'y ,,1· ~'L..;'.:Jjj\~.)\..... \~i·~~ )':"I~J; Jı)~)~: ZJ )tJı.~~'J
· (2) ô'-..
. T~JI r)lJ\j )~JjJ-
r
1
J
~,,)i .~-J t,9",I"",:" )~.~., .~:,;~ '~);iJ; (.) : ~:L( ~~ ::.,~~i
~( 4i.J ,,), ,
"" • .)~
5-1 ~ s:.
,~-,1
' ~\..j ,.,;..T !J;;I) c.5-
J .f
.
)..ı..!....!.:Aı...
~·T~,~:. ).))~J, .~j~~~;~·jl,~I,.~,t~.J; J)~j~'~~.~ (.),:S-~~
..~~, 189,9 •..ı.:..;ı:- .ır:/~JI c..:-J ~~lb... )U;JI ~..)'*-~I c~ w
(-...9":;y).\I, ~J'w '<.J:.Jı~).)~..ı.:.,~·<.SIJ~""J) ,·\i\)i.....,4....J' ~ ~'ij'~;
. ~-'.l:!J>.."~)r-./. ~ ~....-';.:...Jy.\:....\' ~)Jlr.t:- J.,~../. ~~.l\-!L~,
.
' .
.
' . ?...\..!.~ i ~ LJ.;J
til
~
.'
dJ/·l:.:
./.....
• ....
~
•
.,
~
..,
:
...
• :
ı
.
~:.J'IJ~,(~}~)~ Ja~ ~~I-"•.)J ..s)~·T-':~\~liT) ~. . J.'.-
.• (3) )..ı.....!..l~I J:.':t.-J cf·· ~~' ~~' J)~jl ./•...\";.J~ ~..uJ1 <.9~.~,)li'
~~'""JI.r-:.. ,,~~ ~)-'~ «.?'.j!,;}.1, 1I.)./'.lJ t,94.t, '(!:':!"(.).l) Jı-".~_t:H~
.. .lııjj!' <.SJ.f--'J' )~.~- •.)i~_.6 JT .j..ı.:-I,.,..:.. J\Ji ~J ;E ıı;~i ;Cı~
~~i· ~l9J .~)r.J.A.. ....:....~ ~Ji ~:~)~.J ~l:JJ'....(,ıs:J./~..ı..., if;:....w.I)b Jı}
• LS..\ı.1 ~~'~J) ~);CL;;I) ~\..j ~i [1]
.cl.:~~~ ~ ~~.. c.\:.:...ı.:.S1 4~
'<.r;
~UJI;
.c;k .~!)J~~ o~~4,':'- 1'894 [2]
.~~~ ~~ .~ Jt}~l:J.JI C3~./.::ıo)jç o.c.-.~1919,.J • .J.:._.i.~ ~.l: 139
.
.
.. .J..ı..!.lJI :i~ .)..\ı')4,,~ ~
ii
10 J 9 :a
~tıj".. .~L!.'_~.. .J~ JI.e;.1.; o..c...,;~ 1888 •.J.:.-~b Jo::ı\il .~.J.r.-~ [3]
j..\ı,.I'.r;~ ~:.C._~LA... 'r li' ı.$)~ .-!I)jO'~~"ıi:-jl ı.rJ) ~...iI.J~~(.. .JJ":'J.l'
i
•
178
TÜLAYÇULHA
605
'1.~\ r::.),) ~ ..... J~ ~~i ~r « ;-..1\1, J !l( j\.;i ~ü~\ )
'~J~ ~)!..,))~ !l ~ ~)~j ~\ J.j ~J.\.I• • ..ı..l(":., ~ c$"~ Jı.J 4}~U·
· ~,.:..c.~ı c,SflJj\ JA-!.~~ ~ ~~.J';" Jr.\:~\ ~'ij\ ~~
(.$}J,\:\:(..)
1
4
il.;..
ı..
r~-)} Ji )}.,i J1.~ )11.
~f~J .) ;." (',,,-IJı ;J).J; )1/'.
~~.J" r'-';))\
.j).)
Y.I "!.~.~ Y.~J~
~'.f', .~
.rç ~ ç
~. .;~~i J'l!J' JJI
rf' ,j..ı.t·~ ..;) .lı:.)..!.
~)\,ı, o\:...c. -
Y.I •.tıe
~-:P' ~~} ,
ı.;-i ':-J:~
Y &L-i ("'ç..ı.~.'
.;:r.. 4!ll.4S .-1) i ()~
·:r D;'\?
\?...
jt:: '
~..;-
2
';:'Y.J>;·· ..:ı.).r- JI 1,
~';'.Jf:.
~ f;';:
&.",~.?_I ~..ı...d ~\l;JJI
5
~j,.
tS;'
4....:~~.
r.':'
"'.J:.'
J.1.
~i
·6
..:..>1'" r..ı.l~ o:.ı::,) J·1I1.
ı.::.ı~J (".ı.....)~, .-~·f~!
.:ı~ ",y ';;y- .i. o~
';\).Ji· Jlj.J1.
.i."v1h
j~\
j.JiJI )~.).lı:
v- Y.JJ.J ..s\Aı. ,jÇ".t. ı.S:J.
~r./. o.u·J~
~tir J~ r4..:ı..ı.:r. C:!J!;
~i .;~ <.flJ;J;:
3
';.:'_.r~)~f ~~... 1" ......;).,,1
.;; r'- JJ')
J:- .0.) L21 .;~\...
)\k:;~J\ ,~==~;,,; ~j.1...("4,-",~~~)I;~
i,s'
~ '.)~j. ,j.) [3] ·J).)JI ~.J.>;~'
'ıS.);l:-- J.)ır !l);I.J.:· f~ .}A.i;\s ~~~,) ~\1J\ db. .;;i}
..:.~:;. !L;; -". !l~-!\)~ \ J!';; ıS.J.,)'Ji , ı.$:..)UL....a.. ~..ı.::~..)\ ~ t ";.)~j:..'
. J::ıt c,S)\,.),);\ 'J:~ (;~ J,)\ !J)ij 'J:~. cS);'Jt: 'ii)'> , ~ .~y,
ı:-?) 8.)\..HJ ,; ~~,)\ Jb- ~.! ( )}.;J); ) (' )~I ~~ ,)J\ . J:!..-)r- cS~..ı.:.:\
Jl.J') 41~j~~lr..ı.;; ~)ILa..c.$-! ~);\...-". Jlj(..,t ii~'))':' ~~J;....j
~;. ... »)' ~.'...ü~k~\) 5.~~. ;;\}. ~)b')i Jj. ~ı;.....)<:' ~ )r:./. ~.)( ~~
ç-
;a..ı..:._t:...... ,
'0
. (4))jJ\
~T [2]
"'~ i.i. ('~ , ..:!l.,~~>; [3] .
.:!l)~..t~ , JI!.I ~J,,"';' , ).~ ( ):\;iJ J:-'\... ) )J:~ : ..ı.!~ ct ( ')).Ji! Jt ) [4]
.
.
.. , .).l~)j,:... ii.))~:~ S'o..ı.:i._\': .:!l~.ij\.t.. ,;)~.y:
ı 79
606
J.1: .. ,.,:ıL .vl~~,
~.~i;,~·",.Jw' ~ '.4"i ~4JI •.).J.) t .4"i,';:.1".J!~ , .~i;~l.j~i..~
~ ~ ~d.\~ ~ " •...si ~~ .~r~~'~,.41.•.l:!.~ ~Ji (JA
~ ~.J.....~i ..:.ı Jt". ~~('".)
t
~~ J' ~~~.)u· j~ )!; f.li ~., •.>.:S:;•.1.~
:~~ J\ .', ~li ~\J~~ '-~~y- ~\;T ~.);;; ,.~~JJ!. . ~)AJ~
..dr.ı:...'~;\;u!;li c.s";'~ ($'f'~J}
s:-i '4.1r' ~.)~l.... ~J.f'~.)t.
~~-".~ "::'~"'. ~ '~~.1. c.S~~~J""J~.,1~~~",. ~~b\ ,~~..r
ô..)T ~-". ).>.il..",. t c.!1......)~ ~~ ;'.;.j ",ll~ r~ !!L.1..~~1, JiL.y.",......
~ J~~j; .1. JLr, j~ c.ST,;JT it'~.>JI ;~tJ'j\ ~ c.S..)I.)~;;h. d.~~
'1
.c!l.:.i..;y ,~~;, ~~J' j."J..) (~~ c.S~i ~.) ';~.1ıJJ' ~, U~ ~.\;i ,. . ..\;~T
J.ı;4~~ ~~'. J:~",.j·)~)li· ~JJ\i (1) ~~;i c.S~~c.S~)~':i\; -: ~. ~:~
~) ~~ ...,(3., ";.i-Ji " j ı~C):'k.JfC~.Jft" , c.Sj~)\; J4' ~, ,JJJli
41~·1j;, c.SJJ~ ;~l.... ~"':"JT ,~;i~t.;. c.S'r ..!~ .~..\>~ j.J. .~Ji
J. ' )lr: j~ c.s\ ,;ıT Ja.('~jJI .1•.('~§ · J~ c.S)J..f U!-~\ t JiJ ıLı-:
J.J\";!Jy. =;.f'!j~ jJ.J...J~ ~i e)..) ,.~ JJı~'.~I,E21~i ~J~~jf
~~~} 'LJ~,·.t.:iJT ~~'")t..T.(:;j,; ..:.:~ı,JY~ ·~..)ji f;("" .!l)~' ~i!f· e
*.
!.I\.J~~~ ;".J~·Jjf ·~'..r.-t~ ,')~•..\;T !.I~~.ff.1 ~~:~ıjJ'.~~~~T .;~ ,.).1..
Jt'i;~ ~t.;.}JI
.1
•
.~}Ji Jbı:J ~t'iJJ' '.~l..j.1 ~.('i;~ .~l..j)' • J~e~T
.,..
•
ciL
•
"
•
_,_
~tl
.;j.)\..a)~' ~\ ~~ .~)~\....;\ ~k ~L~\J Jly-'
<lC...;.j
•
.' · · · ·
~L...'!.I)l\.J
(~T JJ~)li ) •..)~J(..)J ~~ !iJ:: ~ (~·Tt1 JI) ~J. • ı~~)i.~:->:F,~I ~.,:ıJI
'-!1JI ~ ..;iı diL:;
c.S .....(~ d::i ,-,~.1. C})~ı ~ (~~'~I'p- ~:J) ~.!
<4'
,•..)~.hT !.Iı.i J- !I)lı.....; · )..)fI~.1. ~LC ~)J..) ~.ı: it",,, !J))\jt> JI;,..\
;t_ fI~);lj ',:-,}-,I~ y.\.. ~l (~.,,) ~\~~ ~ .. .,,;~l:~ '~.ci-I~I);' [f]
• ).,,~i ~C1; ~., (~;\) ıJ.~ ~~~ ~JtY..lao.lı,,1 .!alli ı.i.r (;) •.c..:.~ $' ı.S' )r';i
~-~ (<.f\c.~ ).;,.,'tr ~~.. ~~y. .~U Jı~ )\!. • }v.II.lı,,1 .!;.m ~.)~ J:.,L!. )~
(t'",!;..) oJl,)<."i Jr,:t:....\ (2 .'))!>- ...~.). (c..fl:--L:..) • .c;;i ~.lt-~)W:J."i ~.c.)
"
· ı.S\ ~Y~I.l:aili.4~~~(.:~L:..y ).~~
•
. .
':.44.A~,: [2]
.
TÜLAYÇULHA
180
607
.[l]).J..!lJ); .,).~)ti-". <s)(~' ~.J~,) ~l...:,..~\ !J.,~ ~ tSJ\ı·\..ıı~·TtJ,'
~)~~ ;\:~.J !J;; ;;JI. : ~j( ';LLijL ~"YJ\ rıo.. .~fiL.J'. Jı)
.,)\cJ)I';'J ).;Ç <Cı,)),) ~J' ~T tlb c.>pLtA ~ )LL....- Jt} · )4-'\..~"'~ JJ
~~ . ~~\;T c.itkL.~.1 ~J ., ~,)\.x:.y ~~';T <sj.i~ &H~ "uj.f.1
~L.;' ~~~ ~\ ('J.,1&T .,. )..1.J ~J:,:,,)li j,) ~;fı '. ;lJ' ~lA:'~.
.}.ç.1.J:?iJ
~.j'}-&)iI,)J,) '~J\.:.4.:. 'cS)il:-:, '~J\ cS~;( (~~~;;.\; 4.!~j;'jt.• ; d,,'
J!.~ tS~
~,)u.),);ı
t
~~~,)~T ~L.~i.1. • ~_~Iit. ~~ tL • • • • J ~cSJf',·i ~JI.
, JUa1. . ~J "':':';;-.1,
.)tjY. ii~ ~~;,);I.f.•~i« jJ.l\..J~
lt
~.,uL.... .i. · ~. ;....f cS)Atl..J"; c.!l~l.;lAJ.l.1. ~ ~).l !J.,o4 ~JtI JA)V;}
c.S. . lli jT t )~~~ ~\JD),);I .)IIJ"c.~ ~TJ (j}J' )~ tCb tS;;\..~
uf~Jc.S~~\ ~~\ ~..\,:.(: ,u.J,);1 J{.ulo.. ~~iI~' Jn:;.;: Jl;T ,)r (
•
~'.1.~,) J.4.)~) ı..:'>:...S.,)J\ •.1.)l}~ ~ ~Jt' t$"~' .,)c.r- Ui
, J,1. ~~, J4\ ~.)"-AI ~!..dJ'. ~~j;'~J 4.:':'rı:ı; ~\kL Jj.,('c,S};\...,t..; .
•,).1.. jC~ ~J t)4'~l.~, ~l..J~ ~.JF .).l)j),) ~J ":PA..- ~.l).;.l ,,:,.)fil1
~~J~.. ~.)~~J\.,t; q\ .J.::~TJ. JL:;) ~ ":'!.:-J\ ~.'•.)\~ ~" J5.).)l:.. j
• )~)~ ~.)):J' J~~YJ
....
.*
":'' .=:-) •.;.;~..:; ji\V"" c!l::}; §'J,)'Jıj ,,:,~~ •.)~.~ ,.~;J.) '.:,1:1,;.
'~.)~.)\c) \.)J.c:b"r;. &I:'J'. • (2) .)~r.-.a.. 11,)./1 r~' ( Jı.}»1.;. Wi
)~b) ~'~ij. !J>:7. ~}~; ~W ,).;1) .)~\ 1;.> ~~.) C')~)~
-". ~)\; );~\ .1.Y .u)~ Ji.J'. • );~.•.dJ'. 4.a.Ü ıS. ):.
);lJ'.
. ~~J)":'" ii./.. c,Sj;·)li ~);T , ıL;: ıS)":"'; ~ .~ }~Lc. t.u, .~~ Jı:.:.~T
.~",,!'.J.,.., .)lJ'.. ,,:,>t' Jıı "Y~ ~S:.,' ~l.!.~''':- ~!,,"li c.J.)J:1:lA:J.l .J Jr' ~.)~ J~
, tS.)lJJb !J)i !Jr.ı. ....J.lL!.J'. ~ );~i ) J r ;4t'·J)..J.;T )Jl':.-~. ~.J.~..,1
~~ '($"'~~ dI.J..eu.. ~i ~Iı:- .:J.:f:J.f'.~ )~i r~~ <sJ.-.... ~';Jj d~J.)
.rj.) . )
tJ,Ji ) ~ .)i.,;
e.)\j.
·Jı,.f.f' ~..d:;. ıj) ( ~.~·T '0~"JJI ) f . • .)~)\..j [1]
.
~ (198) • .J~-J' .~;jl r~' (j;~ ~1.~l::.)1
~~_~i ~.,:ı-,ı e.~.ci)~ (~.J..) &J\)~';~~cL..ı~.l....ı; ..:.A:~ ,,:,l:.('r.!'1~2]
• .J~JI c:: b 0.)\.., • .)-'1 o~~JL· 1862:~JjJI ıS'~i.~~ ~I..)~ ..rj) .;ı.~i,
.
.s)~uf SI : 61 ~\::S
.Jr
J.'
ı8ı
608
~~.J'.•~~i)j' t,~ ~Ji ~ · jfı..~' ':;~' )-'vı- f ~.~~~'J-\;.
~.)J' ))L..,T JiJ}- di' ~':"~J ')J~;' l:;. ~')i~TJ Ji ~. )..u""
Jf;i ~;..~. (.~ . . . ~T J( ~JT ~~
'V"'~~,. )~-)~~,
· ~Jı.r' «J~.J .~j~ :J\..J:
J'
J
..
........
'"
!L};I~J ~ ~~ ~~ .r.J\)..ı: .~~. ( J:u. •.) ) ..... ~') .~)J.) }a;..
0b.. , J;i~ J i)aj ~_ •.)L;i ~1~.1, . Cl) ).J..:... j~ ı.il,) J~ ifa~ ~b ~:Hy>1
~~jJI ~Lr ~,)j-,(' ı;lJ"'" ,;~, '~~)iT ; )E ~.o-J' ~.A';
)~!' &:1 ~...; J)<\IJ' •..\:r.U:. ;;,~ ı.iJ)~I;>\.1.J • )r...,)~, Jf=:- •..("~
~..a-JI )~J.1.• ),).)yı:-~ )~J tJ L~ t·~ r ı;Jı.' r ~b. , ,• .)~t,
~_;;ı~
).J.i
~~;-ç( f))\j'b.. ~~J .r(~~-'''' .~)li.1.) ~)),..\~ J~';);Ç
')~;lfS~~; •.)S-~.kkJ ~.>.:_~I~1; ~ili.J'. t'--"'ııt5:';li ~.J::1i'-.'~..r'
.j\j.1, ~).)i~i·~ .~J.fı.;i .)J.M.e ~~.~,)\ Jl> !.J);\.i I.>.>.\.. &J~.1. '.
: ~:•• J),)e.J.~' .)~ ı;))lj\;..;·
.;~ {}I..ı.~L.. ;~"4ı.T:
;~ ı"jJI.~JI e..l).I..u:.L..
J
tL .•.•
(,\_))1 ü~ [Ji ;).: 4J';JI
;~
p.;\1. ~..ı..ç ;Ijı..
JtP" c.r)\i~vP· .i:f.\ "'f j~~\ .~..J. e)jj\ JL.J
!J)i :;."r.- .!J)Wai >:.:..1
~')~.J.; ~W ~ );\.) ~ .i:.)e~' ~ ~~i ~)lj ~J1j\ 5. . 1 ~~..L:.!j).1.
~:... ) ),).~.)~Icl.a./..~ Ij> ~.,_ljl .~;; (~ !J)j ~r' !J.) .~..1.,
f
(t5""'»( t=L.. •.)4.~; ~\
t') ).Jj.~.. ı.i-', If> J TJ
,
•
.::..~1~ .. ~_~:IH
~~; e~ e~.)yaıji ~..ü'..\.! ~.jt~
.~~ J "
..," , Ij,.. )\j\,ı... ) e~(;) eJ~ e..\:ij J
.
)«
jj.)JI J
..i 408d; .... b..':- ~~)i c:;b ~~)~
'
,
e.1:'-.ı..:-. 1843 [LL
182
TÜLAYÇULHA
609
r" ~J,\ J./. 4fvP ( \j.> ) :! ').l~ı/ ~.)b./. JA::.. ~.l))'j~ "~J!...s
.' ) .I•.)'
41
t\:·li.» t(y.• .ı:-~i J'~
. )0.\:;Y
'"
")\~"J ;\.,,1\ })J't:')i o.)~j!\\ ,,~~)~u.;J
('j.G. ~.) I~l. ~x.;L' );\.)
ı.!.b- ~P~ )\~ ~lt)I..\~J ~)~\J ~T tS} )\:~. J.,,~ : ~:. • )..\r,\..:... ~}
tS~ , Uı;- LS' '[lJ~" J\~ ) ;;Jl.~.
« t>J-JI .t.$-! tJ)J\
~.
tSJi.)./.. .>.~~
if"'~ ~~)~~ç 1tJ.~.)ı;\} (.) ,J .;L,J [2l\A.ı:" J~\j\i " \A.ı:" « -~~ t.S~.~
o).)j.!.A.u\A.ı:- ~)j" .u)l;.,c:- i fJ'j~jJ.:f)~J)JI-'. ":.-'JJ\ ıS}~J)J\ ~\~~
.. ~11 ı/ı/ SII~J\ ıS) J;; !\ J'::-: cl~).ı..li SeJ.:"} )~)lt ,~~ ~ )~.y.
*,
~~)Ji ~.)~J.,..~..\i ~ \lT.)J y. (.6 ).lll~Y. !\ J~ \ r.1\ y o •..\lCy\:-:,)>'
".:ı 4.A1is:. I ~-!./. !\)i~J "1ı..\G'>;'J t.$~~' t,i !\~ ...... ,'\;..c- ~\AJ\i0>t\ ~\) JlAJt;
~.l./: ~•.ı..li j.ıJ
Y.J , "J.C:\
~.:ı\ '~..~\g .}~~ .~~\ ~);,i o.)~ ~ .~.J(;
, • ) ).),,;..ı.(.c.) ....1;
4.:A-.':'
..
....
*
~ ıS.)L~~ ..r~ ~t- .j~;J\ ~I,.)~J ~ı~S•.:ı~~J !J)fI).,,(' tS)\;.t.·y. ,,:.!.~\
~\,.}~ tSr~\'ft- (.$.~;.L" J ıS.)i..\j~'~ri • ...:L.J !JJj !\J1;1,) 'ıfl~\.~
.»::./;.J ıS.)\Ji ı.>~~..JJ' ~ . ,,':L...;rtS.l jr..
tI'.'
•
ıS.lJr..t.:ı\:A ... \ ~*l.
' , . '
d::J;I) (.Ji
,+..uJ\ .:ıJ~ y ~"". ~~.:ı"
c:s!.)\i, ~~~IJ J!'~.:ı Y)- J.:j.' .).:ı;
. •
l883 !\ ( t,j\;)~)~,> ul~ f-1\)J~~))J\ ~~'':'J.) ~u.,; cSP=!-"'J~
r)\....\ ) ,) J+~ /J~)y4'" c.r~ c.$,,~; ~'4.....n) oJ.:': yAlı)\., ~-'.)J~ flil:)~·
~~'-"..
'0V,J)
.i,J' )JJ.'
I..;"'.... \:..
*)~;i ~LJ
u..:ı
( ) j-HJ ;
]
'U?« ~.»~,- ":. . tt~
&:' ~i)\ ~.... ~..)ai [ · )~.)Jt: ~)\~"i rJ..,) ,
.' )J.~~br J!\i •.:ı~\~ ~\;\ ~y.
~Y. JJ\ ~-,,;':'V" ~.... \
it
Ji)
1)
.J.:Akj
<t ".
~\;Y.. ~J~'"
" ~\:'J-. .i"-J ('~ ... ı
~.}J
!l4.-!\J~\ ~-:;.;... Jwıb... ~)~ . ~)\iy•
•j~\i' ."";;'..)~~\JJ~; ~~(".r~J~>\(T~./.~J_A" ~.))'.~ (f~
J~J\.}) .~4lA.. ;)J./'...a ;b ~~,~\ Jı;.. ~~.!~\,} (.) , t. J ) ;."A\""~ )J.P;.
~ $"~.) «)..\.!.1T f~\ .).f ~j ~!~J\ ~U\..., ~ ~~..\~\ ı\l;.;~ ~.-\ ı.!l:~
.d~·~I..\ı·I;..I.5'J,[lJ
(,. 1.5, • T )
•. ~.)t..~ J~ ~A.J'.'>';".l'd~ .~).."")
.:!l)\at" i. ~.ı.;.;J)b i!.W.,
[2]
39
183
610
'~)\>J [1] ~)j J!..dJ'.• ~u-". <.f~ !J.Jli;~
)J_9J./. •
).J..!~..J"'" cS~Jk
~Jr:'~,) ~J~Y • .)f~\e,..J\.ı.. l:!i..-'~! .kı.} .)J':"Y .~jy•./. -'.i~y ~~ı.ı
.iJ;-" E.'\ ,,",!}J\ ~U\....·":~.). •.t.
eS.J.T ~?~, ))~1 JJ~
:
c.S 4..J
j(j~ ~.) ~~
~ ~r-
.; ..,..4. . .:.
~V'
4~y.l:....IJ ( ..ralt ( ~.t <..f""; ( • ..d;.b($""f:...ı.i .)J~ c;.kLj;~ç. ~ (1)
-. .~ (2) j).)~\;' "~-j j;~
i ~
G.)Y;'J
(.)) ~tjJ'. §'L. e.)~~\;;
! ) )~J-;' •
•)
...:w
~J~r:"".:.l;.b t,S).)J.A;'LiJjJ~\~c..1 ~""'J)5..... \ (2)
!J)i u--Jt;. ""'!} Ji t,S.)\;ı,..\ !ll;Ij\.ı.. ( ).;1,; ( <5)..J~ı,.
).)J~' ( J~i.) S:~~I.I>":' ~\":'I;....T~*IJ;
cS)i\j\i
~~; (3)
", ~\CJ...\\~ ~.J\ ~y..' ~\;;)J1J\ J~t!- I..t.
.( -J$" ~!)\; -4.AJ'; ıWH ( J$" ()I.l<'.c,)-'ıJi $I)\i
_• e.J.J ~~! 4JlI , :./.. r.)~Ji ~, r..d T
~ !J~I j} ~I j}JI ( !J~' .): !l-,!\ ). eSI
• '!l...\\JjJI )./.
J./. '
!J...\\Jjj ~d ~\
J~' ';'ı.,.,.j,.J di'-:'; - ~':.r .)1:
.
.
Jı~ eS~f !l.)~ eS.)).,ı,
'
d~ 1~1i !l.)~ ~~\i
ı.f
58 . ı.SJ-)~ ~,;~. :J,;i ~i \,")-'1 [1]
~J~~ ~! .~~. ..s);,r.; -=-~..k $iJ,~4~ rS'!.J .ı.:.:~A;: c!.IIr,u-ı ~,(..) [21
:J)~);; ~(" ~J~l:....1 .l!h5"'~..i... ~.)i ..J.ı.:.:.ı..cJ~ f.}Jl..,J) j.lv"'J 'c,;.l".. ~ y;-' J::....)yJ'
.
· ):uA~_,;,' ~J! J~~,J' J-l'.~~\T
..f'! ;r":rr(' ,"fP-J ~. ,ı"!)
. .,('!
J? ,(e:' ye:' i ~C'J
("',[·l"
t\...,,,-, ;~C'J .- ,(...;;-~ {'. i~~J
f "R
..,~ {5"Jrr
~5" -tır;
1.ı n·•
cnrr 1.ı
' ,(((rr
r
~(~""<r 1.ı('
, ~ı.ı(C'· 1\(C'. if!, 1.ı r
~'/('
j."':' ı(,re:' ''''~ )Lr , ''''~",".
!lrr (~(
~J t\rl.,~J , !\~J ırt ,ırr,J
'
:.,.. (tr:)
,~.
, - r4 .-~
.J! .'J
• ~ ..
.~ . '
l'
.
\r-""~ 1ir\(~!:-r· , f.~\;""l? "...r! 'J
..-
.
6 · ·
~;,.('
ır5"
i"1?\\'
-1:r'"
iM" ~~. ~{r •••
!r:r; !(y~ i(~,,"· 1.~,!"ç(' , \(~ in( l~sı'1\.~~\' •. '
:.c .,I::l7' "",r ~~
l.ırr .ı~
t":':t
\
_-
t:' •
'i;rr ,ır::" :9' Jr; ~ \(5L? r-
j'
;.,(") -",,-,.~~ " ,...."
1"·./ •.
"..4\0( ",.~r
".
,t
-"!""'!'
!\n\' !Lıı\~<:' !\;,~ !\~f?
J
1~ 'r :...rf'~(1" [~rı
•
('w f.::9'X? \'i ~ , f':l? 1.'"
-
I·'r'(t
J
j"" J·ıf~., ~ 5',.;b .
yı ,ç .ı ~5" '1::j,~
119
P81
VHıIl:) AV10l
185
612
dı"ır'u4-! ~'~ ~4Ç.)j ';1) Jr .,)~~
c.s..;vII -;: ....:-1)
Jr.e\:-\
~
A
ı$'S;Ji Jı.;
,
~
ctC:'
eY LeT
~"-':.J ( .... I ~_r
.ı.St?).> ~\i;T
. ı.S)ı~·)T
~.w
J!)\
ı.S;~ -.;.lA.. - J:~.
~J~)
U-Cı
~
.-f'i , .~i
ı.JI("
ı.!.\:JI"
..
-~J'
..
ı.S\'I
Jljl.- ı.S-'?
ı.S~t
C.I.:~I 1;..\ _ ~~T
~~T
I!lc"J,,)
J.C"~T
.~T
.:-ıJ\
c,) Ll
..
J' c,)\c.!>.! ,
~..
.. .
.
~-t
.
..
Cr\4~) ,~, ~\# ~~>;.. y\cb _~I .
J..A.wU1.J..Ji
"
'r? .-' !bP'
J)JJl
i:!Y. ' ..1..
~JJJ'
d...J.~~
J,-b'JJ\
. )~~
JjJJJ\
~)L.
t.JJJ1
&:\ ~J _&J::
.# Y•• ~:J":;.. '7"J~
JlJIP - JlJ\
~
.. ,
r)./t
J~
ı.!l~J":"" J\
J1J\ ~~jl
J")~J'
t.'YJi
{~t~~:
'~)J\
186
TÜLAY ÇULHA
. ~y.. -
613
J.ıı J.;1J i
&
J-- )"w J '
J.C:~)J\
y.'.
.~T.
'&~;...
(.S::.~ '.~ <..i:~ı
t:.~ ...
ı.r Jr.'
~J-'
of
..
-
. { VJ.!
u;.JJ.J..I
~
..J\~
...
(ı.r:"'\0:,.)\; ~ ~Ji ~T - r~· J~
J,,1 ,.sT .
~f~3'
J"v~
~~
,
.........
~
.
...;t( _ ~
~)~
J~,::
'}I~
~C;j
c.s~
~r:t..
($b:t.
.J-J' J.)~)\k:i ~).)
~
JjJI
))y.
~yJJ'
~.,.J~
u
.~
ı..j\:)
.~
'. \:f'
~~
. .. -.
. ur.
~,
, V""I
J\;J\ ~~
:t•.)
~\; ~..;)\ ,.s.J../; - ı!Uı•.J:.) ~ lo f'~
~~
... ~~
tJ.J.~
J)Y.,
i,i
~Jji
J\.J J>
~.. S: -Jf.)
c.sft.
J.-Wl...
.&.... j;
' • ..ı.;;iJ
.~b..
;:
.
'614
(,S~
'",~~~,1 ~ tı;=:-'
~:J...A!'; ~T ( J~~ ~T.) ~.:.>;
)L:~\ ,,:,~.w
y"
;\il - lS)~-L.
~
),.U),)
:J
~!..r.*-,,,,,.
~.ujr
~y
[.Y.r
JL:::- J ~ ~,))JiJ r::.~\ ( ~~ )
!l~ ......
('.)\ '-:' .r!. ~J;,)
JL:.~\.:.
rlJ>1 ('~\..ı.
~.L,
~~ JJ\ ~~ .):"(J!
.~_f. '~\k JJ\
Jl..\~\..ı.
J...l~l.
c.!.1~1 ~J>'
(Mr
-:\..ı.
~
.
,Ji.;....
~J;Y'"
~4:S ~IJ-;> J1~~
r>~
I~L.
t.S";-yP'
~~.i ;\(;i
,~\1,
v,)\r~
~\1
ı....A!r!' .::J\;j : ~'.)\,.:. ~\:.("
<:"1,
ı,y::,
..
.u...;u,
~
'-':
~Jl, : voL ~~W, J~·Jb
~.,1
.~\i_
.. .,. . j\..IJ.p
)J"..ıUI)jL-
J.-)JJ\..ı. -'Jiljj
's.a.;:,)j.:,.b,
~fJ,)
~,)'
~~, ,JUa:l...\
Ju..:ı.... l
c$~1
.
~
ıY.
'J~
,.,k:.k..
187
188
TÜLAYÇULHA
615
tS~J.) tS.!'
tS~..t.1i
J1i')
J:lyJI';
ıJ-".
J--,"Ji
.jr!~ ,.j~
tSW:i
t!!\ JR J ~\
- ("'"I
.j.,l.~
tSi)t ~~ /Ş)J\':'"
~t'
.JH
ıJ~('
!JJ , J-iı..t.
ı.!l....!.S"
c[
!J.i.f'
.,I...aA,. - Jj)\
!J~("
...
('"
(e("
~T
tS:>\( lt.
Jy~
Jylt.
)\(,.
\~
..!L....
. ~.) i
c.5f~
JJ.f
J1~~T ı')i
.
~\S
)lÇ.s-
..:J~
lO'
ı.
c.r-> -
'J!)k
J!j~
lM' ı.
c.s-.)
..
.
~\:i~
~l.~
~l.J'...
~:J./~ ~';'~lcJP')J t"~..:.~ -r},L.
,~; ;~i J~ı~ J~.) j~ııı.. ~,,~..

Sereya Şapşal`a Göre Karay Türkleri ve Karayca

Transkript

Benzer belgeler

uzaydaki kara delikler - Atlantis

Arzu Kara ve son kolleksiyonu

Çağdaş Dünyada büyü

Ey Kanadalılar! Türkleri Nasıl Bilirdiniz?

Görünmeyeni Anlamak – I Kara Delikler

Tanıtım Broşürü - Kara Kuvvetleri Komutanlığı

iki balık, bir kuş ve isyaaaan!

Buradan daha net bir şekilde okuyabilirsiniz.

Kara Kedi - WordPress.com