Mantar Kompostu Kullanımının Örtüaltı Domates Yetiştiriciliğinde

Mantar Kompostu Kullanımının Örtüaltı Domates
Yetiştiriciliğinde Bitkinin Potasyum ile Beslenmesi ve
Verim Üzerine Etkisi
E Işıl Demirtaş1 Nuri Arı1 Ahmet E. Arpacıoğlu1 Cevdet F. Özkan1
Harun Kaya 1
ÖZET
Bu çalışmada, örtüaltı domates yetiştiriciliğinde farklı dozlarda (0-2-4-6-8-10
ton/da) uygulanan mantar kompostunun bitkinin potasyumca beslenme
durumuna ve verime olan etkisi araştırılmıştır. Deneme cam sera koşullarında
2003-2005 tek ürün domates yetiştirme döneminde tesadüf blokları deneme
desenine göre dört tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
Deneme süresince mantar kompostu uygulanan parsellerden yaprak,
toprak ve meyve örnekleri alınarak analizleri yapılmıştır. Analiz sonuçlarına
göre alınan örneklerin potasyum içerikleri uygulamalar arasında farklılıklar
göstermiştir. Mantar kompostu uygulanan parsellerden alınan verimin de
kontrole göre daha yüksek ve kaliteli olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Sözcükler: Domates, mantar kompostu, organik gübreleme, potasyum
The Effect of Mushroom Compost on Yield and Potassium
Nutrition of Tomatoes Grown Under Greenhouse Condition
ABSTRACT
In this research, the effect of mushroom compost and their dosages (0-2-4-6-810) on yield, quality and uptake potassium (K) was investigated. The
experiment was carried out under greenhouse conditions beetween 2003-2005.
Experimental design was randomized complete block design with six
treatments and four replications.
During the experiment soil, plant and fruit samples were analyzed and
potassium content’s of samples were determined different for each application.
The yield and quality of tomotoes on compost applied blocks were better than
control.
Key Words: Mushroom compost, organic fertilizer, potassium, tomato
1
Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Antalya
130
GİRİŞ
Ülkemizdeki hızlı nüfus artışı karşısında tarım alanlarının da aynı
oranda artırılması mümkün olmadığından, elimizdeki sınırlı arazilerden
daha fazla ürün ve gelir elde etmek amacıyla bir takım kültürel
önlemlerin alınması kaçınılmazdır. Tarımsal üretimde birim alanda
verimi artırmak için alınması gereken en önemli kültürel önlemlerin
başında gübre kullanımı gelmektedir. Gübre olarak kullanılan
materyaller kimyasal ve organik olmak üzere iki guruba ayrılmaktadır.
Ülkemizde üreticilerin kullanmakta olduğu çeşitli kimyasal gübreler
mevcuttur. Fakat organik gübre olarak kullanılan hemen hemen tek
materyal çiftlik gübresidir. Çiftlik gübresi de yeterli miktarda
olgunlukta ve uygun periyotta uygulanamadığı gibi oldukça pahalı
olması nedeniyle de yetiştiriciyi başka arayışlara yöneltmektedir. Bu
durumda çiftlik gübresinin yerini tutabilecek organik atıkların
kompostlaştırılarak tarım topraklarına kazandırılması sağlanmalıdır.
Ülkemizde son yıllarda mantar yetiştiriciliği büyük ölçüde
artmıştır. Bu artıştaki en büyük pay Antalya iline bağlı Korkuteli ilçesi
mantar yetiştirme tesislerine aittir. Türkiye’nin mantar ihtiyacının
yaklaşık %50-60‘ını karşılayabilecek orta ve büyük ölçekli mantar üretim
işletmeleri bu ilçemizde mevcuttur. Söz konusu tesislerde mantar
kompostu, parçalanmış samana genellikle tavuk yada at gübresi, su, jips
ve gerekli gübreler ilave edilerek kompostlaştırılmasıyla elde
edilmektedir. Söz konusu materyale misel aşılandıktan sonra üzerine
genellikle belirli ölçüde kireçlenmiş peat tabakası serilerek üretim
yapılmaktadır. Mantar yetiştiriciliğinde üretim sonrası mantar
kompostu atığı açığa çıkmaktadır. Bu materyalin yani Mantar
kompostunun yüksek organik madde kapsamı ve zengin mineral
bileşimi nedeniyle toprak fiziksel özelliklerinin gelişimine ve bitki
beslenmesine önemli katkılar sağlayabilecek nitelikte olduğu da yapılan
çalışmalarla tespit edilmiştir (Tüzel ve ark., 1992, Szmidt ve Convay,
1995).
Bu çalışmada, bitki besin elementlerince oldukça zengin mantar
kompostunun tarımda kullanılabilirliğini araştırmak amacıyla örtüaltı
domates yetiştiriciliğinde bitkinin potasyum ile beslenmesi ve verim
üzerine etkileri araştırılmıştır.
131
MATERYAL ve YÖNTEM
Antalya-Korkuteli Bölgesi’nde üretim yapan mantar üretim tesisinin
üretim sonrası oluşturduğu mantar kompostu
materyal olarak
kullanılmıştır. Söz konusu mantar kompostu farklı dozlarda (0-2-4-6-810 ton/da) 2003-2005 yılları tek ürün domates yetiştirme döneminde
tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak parsellere
uygulanmıştır. Denemenin başlangıcında ve sonunda toprak örnekleri,
deneme süresince yaprak ve meyve örnekleri alınarak, Batem (Batı
Akdeniz Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü Müdürlüğü) Bitki Besleme
laboratuarında aşağıdaki fiziksel ve kimyasal analizler yapılmıştır.
Toprak analiz metotları; Tekstür: Hidrometre yöntemi
(Bouyoucos, 1951), PH ve EC 1:2,5 Toprak-su karışımında (Jackson,
1967), Kireç: (% CaCO3) Kalsimetre yöntemi (Çağlar, 1949), Organik
madde: Walkey Black metodu (Jackson, 1962), Toplam N: Kjeldahl
yöntemi (Brammer, 1965), Alınabilir P olsen metodu (Olsen ve ark.,
1982), Alınabilir K, Ca, Mg: (Kacar, 1995).
Kompost analiz metotları; pH ve EC: 1:5 (Jackson, 1967), Kireç
(% CaCO3) Kalsimetre yöntemi (Çağlar, 1949), Organik madde: Kuru
yakma yöntemi (Kacar, 1994), Toplam N: Kjeldahl yöntemi (Brammer,
1965), K, Ca, Mg, Zn Cu, Mn, Fe: Yaş yakma (Kacar, 1972), Alınabilir P:
Vanado molibdo fosforik sarı renk metodu (Kacar, 1972).
Bitki analiz metotları; Toplam N: Kjeldahl yöntemi (Brammer,
1965),
K, Ca, Mg, Zn, Cu, Mn, Fe: Yaş yakma Alınabilir P: Vanado
molibdo fosforik sarı renk metodu ( Kacar, 1972).
Deneme süresince hasat edilen meyvelerin verimleri alınarak,
meyve büyüklükleri en, boy (mm) olarak ölçülmüştür. Meyve
örneklerinden elde edilen meyve suyunda ise titre edilebilir asitlik (% )
ve suda çözünebilir kuru madde (%) analizleri yapılmıştır. Denemede
elde edilen verilere varyans analizi uygulanmış ve uygulamalar arası
farklılık Duncan testi ile belirlenmiştir.
BULGULAR ve TARTIŞMA
Araştırmada materyal olarak kullanılacak mantar kompostuna ait analiz
sonuçları Çizelge 1’de verilmiştir. Analiz sonuçlarından da anlaşılacağı
gibi organik madde ve besin elementlerince oldukça zengin mantar
kompostunun tuz değeri yüksektir. Fakat söz konusu materyal direk
132
yetiştirme ortamı değil de toprak ile karıştırılarak, organik gübre
kapsamında
kullanıldığından
yetiştiricilik
açısından
problem
oluşturmamıştır. Topçuoğlu ve ark, (2004) tarımsal kullanım yönünden
pH ‘sı uygun aralıkta görülen Korkuteli yöresi mantar kompostlarında
mineral maddelerin bitkisel gelişimi olumsuz etkileyecek düzeyde
olmadığı, yüksek tuzluluğun uygun bir işleme ile tolere edilebilecek
düzeye getirilebileceğini belirtmişlerdir.
Çizelge 1. Mantar kompostu analiz sonuçları.
pH
EC (micromhos /cm)
% Kuru Madde
% Nem
% Kül
% Org Madde
%N
C/N
%C
Fe (ppm)
Mn ( ppm)
Zn ppm
K (%)
Mg (%)
P (%)
Ca (%)
I. Yıl Mantar kompostu
7,3
10106
61,0
39,0
57,6
42,0
1,8
13,4
24,4
8550
400
121
1,0
1,0
0,57
5,4
II. Yıl Mantar kompostu
7,2
10725
63,0
37,0
60,5
39,5
2,2
16,4
36,5
6257
198
98
0,9
0,7
0,50
3,6
Analiz sonuçlarına göre yöremiz mantar kompostunun Potasyum
içeriği (% 0,96-1,01) 9600-10100 ppm, azot % 1,8, organik madde miktarı
yaklaşık % 40 civarındadır. Kanada ve Nova Scotia Çevre Bölümünün
önerdiği tarımda kullanılabilecek mantar kompostunun arzu edilen
potasyum içeriği 2000 ppm, azot % 0,6 organik madde % 30’dan fazla
olmalıdır (Anonymous, 1995). Söz konusu sonuçlar, yapılan çalışmada
kullanılan materyalin içeriğinin literatür ile uyumlu olduğunu
göstermektedir.
Toprağın Potasyum İçeriği: Denemenin yürütüldüğü seranın
uygulama yapılmadan önceki toprak analiz sonuçları Çizelge 2’de
verilmiştir. Dikim öncesi sera toprağının potasyum içeriğinin 435 ppm
olduğu görülmektedir. Hasat sonrası alınan toprak örneklerinde farklı
dozlarda kullanılan antar kompostunun toprağın potasyum içeriğini
önemli oranda artırdığı belirlenmiştir (Çizelge 3).
133
Çizelge 2. Sera Toprağının fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları.
pH
% Kireç
EC micromhos/cm
% Org.M.
K. ppm
Ca. ppm
Mg ppm
% Kum
% Kil
% Mil
7,9
25,7
520
1,8
435
3625
470
48
20
32
Yaprak potasyum içeriği: Meyveler ceviz iriliğine geldiğinde
alınan yaprak örneklerinde, mantar kompostunun bitkinin beslenme
durumunu nasıl etkilediği araştırılmıştır. Sonuç olarak uygulama
parsellerinden alınan yaprak örneklerinin potasyum içerikleri kontrole
göre önemli oranda artış göstermiştir. Birinci yıl uygulamaların etkisi ile
yaprak potasyum içeriklerinde kontrole göre artış, ikinci yıl ise 5. ve 6.
doz uygulamalarında kontrole göre artışlar tespit edilmiştir (Çizelge 3).
Verim değerleri : Hasat başlangıcından hasat sonuna kadar her
parsel kendi içinde sınıflara ayrılarak verim değerleri alınmıştır. Her iki
yıl için alınan verim değerleri istatistiki olarak değerlendirildiğinde,
farklı dozlar uygulanan parsellerin verimleri dozlar arttıkça artmıştır
(Çizelge 3). Ayrıca uygulanan materyalin eklemeli etkisi nedeniyle ikinci
yılın verim değerleri birinci yıla kıyasla daha yüksektir. Özgüven (1997)
Çilek yetiştiriciliğinde mantar kompostu kullanımının erkencilik verim
ve kaliteyi olumlu etkilediğini, çiftlik gübresinin yerine alternatif
olabileceğini belirtmiştir. Çalışkan ve Özenç (2000) Fındık
yetiştiriciliğinde fındık zurufu kompostu kullanımının verim ve kaliteyi
artırdığını tespit etmişlerdir. Anaç ve ark. (1999) Domates
yetiştiriciliğinde tarımsal atık kompostu kullanımının verimi (% 20)
toprağın hacim ağırlığını, poroziteyi ve katı madde hacmini artırdığını
belirtmişlerdir.
Meyvelerin potasyum içerikleri: Her bir farklı dozun uygulandığı
parsellerden alınan meyve örneklerinin potasyum içerikleri
incelendiğinde, %1 düzeyinde önemli bulunurken, istatistiki anlamda
6 ton/da uygulamasından sonraki farklar önemsiz bulunmuştur
(Çizelge 3).
134
Çizelge 3. 2003-2005 Mantar kompostunun farklı dozlarda örtüaltı
domates yetiştiriciliğinde kullanımın yaprak, meyve, toprak potasyum
içeriklerine ve verime ait ortalama değerleri ve Duncan grupları
1.Yıl
Mantar
Kompostu
uygulama
dozları
kontrol
2ton/da
4ton/da
6ton/da
8ton/da
10ton/da
Toprak Potasyum
içeriği (ppm)
Meyve
Potasyum
İçeriği ( %)
Yaprak
potasyum
içeriği (%)
351,250
f
3,900
f
3,075
446,500
e
4,325
e
3,150
567,750
d
4,375
de 3,325
659,750
c
4,450
c
3,400
802,500
b
4,825
b
3,650
977,500
a
5,000
a
3,750
**
**
**
2.Yıl
kontrol
683,250
f
3,155
d
3,533
2ton/da
877,500
e
3,715
c
3,592
4ton/da
1087,500
d
3,877
b
3,753
6ton/da
1331,250
c
3,932
b
3,790
8ton/da
1446,250
b
3,995
b
4,235
10ton/da
1556,750
a
4,225
a
4,615
**
**
**
Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasında farklar önemsizdir.
** p %1 düzeyinde önemli
c
c
b
b
a
a
c
c
c
c
b
a
Verim
değerleri
(ton/da)
8,033
8,716
8,866
9,110
9,166
9,290
**
12,366
13,509
14,258
14,861
14,945
14,990
**
d
c
b
a
a
a
d
c
b
a
a
a
Meyvelerin bazı kalite değerleri: Uygulamalardan alınan meyve
örneklerinin iki yıllık ortalama en, boy ölçümleri, suda çözünebilir kuru
madde ve titre edilebilir asitlik miktarları tespit edilmiştir (Çizelge 4).
İstatistiki anlamda meyve eni önemsiz bulunurken, meyve boyu %1
düzeyinde, suda çözünebilir kuru madde miktarı %5 düzeyinde, titre
edilebilir asitlik miktarı % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Özgüven
(1998), çilek yetiştiriciliğinde çiftlik gübresine alternatif olarak
uygulanan çay atıklarının verimi, meyve ağırlığını ve suda çözünebilir
kuru madde miktarını çiftlik gübresine kıyasla daha fazla artırdığını
belirtmiştir.
135
Çizelge 4. Meyvelerin bazı kalite özelliklerine ait sonuçları
Mantar
kompostu
dozl.
kontrol
2ton/da
4ton/da
6ton/da
8ton/da
10ton/da
Eni (mm)
Boyu (mm)
SÇKM (%)
T.E
(%)
Asitlik
48,75
52,75
53,00
53,75
55,50
50,00
ÖD
58,75b
63,00ab
71,00 a
64,25ab
63,00ab
62,25ab
**
3,800b
3,850b
4,050ab
4,500a
4,550a
4,300ab
*
0,23 d
0,28 c
0,30 bc
0,30 bc
0,31 b
0,35 a
**
*: p %5 düzeyinde önemli
** p %1 düzeyinde önemli
ÖD: önemli değil
SONUÇ ve ÖNERİLER
Mantar kompostu, yüksek organik madde kapsamı ve başta potasyum
olmak üzere zengin mineral bileşimi nedeniyle toprağın fiziksel
kimyasal özelliklerini olumlu yönde etkilemiş ve bitki beslenmesine
önemli katkılar sağlamıştır.
Sonuç olarak, yapılan çalışmada mantar kompostu artan dozları
oranında bitkinin potasyum ile beslenme durumunu, toprağın
potasyum içeriğini ve verimi artırmıştır.
KAYNAKLAR
Anaç, D., Okur, B., Tüzel, Y., Toksöz, S., 1999. Organik Tarımda Kompost
kullanımın Domates Üretimi ve Toprağın Fiziksel Özellikleri Üzerine
Olan Etkileri, E:Ü:Z:F. Toprak –Bahçe Bölümü, Bornova- İzmir
Anonymous, 1995. Guidelines for Compost Quality. The canadian Council of
Ministers of the Environment.
Bouyoucos, G. J., 1951. A. Recalibration of the Hidrometer Metot for Making
Mechanical Analysis of Soil. Agronomy Jour. 43: 434-438.
Bremner, J. M., 1965. Methods of Soil Analysis Part 2. Chemical and
Microbiological Properties. In Ed. Black American Society of Agronomy,
Inc.Pub. Argon Series, No.9 Madison. Wisconsin, U.S.A.
Çağlar, K.Ö., 1949. Toprak Bilgisi. A.Ü.Z.F.Yayınları. No:10
Çalışkan, N., Özenç, N., 2000. Zuruf Kompostunun Fındıkta Verim ve Kaliteye
Etkileri. Tagem Fındık Araştırma Enstitüsü Md. Giresun
136
Jackson, M. L., 1962. Soil Chemical Analysis. Prentice-Hal, Inc.Ang. Cliffs,
U.S.A.
Jackson, M. L., 1967. Soil Chemical Analysis. Prentice-Hall of India Private
Limt. NewDelhi
Kacar, B., 1972. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri II. Bitki analizleri. Ank.
Üniv.Basımevi, Ankara 646 s.
Kacar, B., 1994. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri III Ank. Üniv. Ziraat fak.
Yayınları No:3. Ankara
Özgüven, A., 1997. The Opportunities of Using Musshroom Compost Waste
Wesk in Strawberry Growing . Doğa Bilim Dergisi.
Özgüven, A., 1998. Çay Atıklarının Çilek Yetiştiriciliğinde Kullanımı Bahçe (12), 47-53. Yalova.
Szmidt, R. A. K., ve Convay, P. A., 1995. Leaching of Recomposted Spent
Musshroom Substrates (SMS) . Science and Cultivation of Ediple Fungi
Vol. II, p: 901-905.
Topçuoğlu, B., Arı, N., Önal, K. 2004. Korkuteli Yöresinde Mantar Kompost
Atığının Bazı Kimyasal Özellikleri ve Bitki Besin İçerikleri. III. Ulusal
Gübre Kongresi. syf 787-793 .11-13 Ekim Tokat.
Tüzel, Y., Boztok, K., Eltez, R. Z., 1992. Atık Kompostun Kullanım Alanları.
Türkiye IV. Yemeklik Mantar Kongresi, Cilt II, s:5.
137