Fiziksel Aktivite Planlama Rehberi

Transkript

Özet
Bu planlama rehberi şehirlerde fiziksel aktivitenin arttırılması yoluyla sağlıklı ve aktif bir şehir yaratmak
için hazırlanacak kapsamlı planlara yönelik fikirler, bilgiler ve araçlar sağlamaktadır. İnşa edilmiş çevre
ile sosyal çevre içerisindeki fırsatları geliştirerek, iyileştirerek ve destekleyerek, liderler ve liderlerin
ortakları tüm vatandaşların günlük hayatlarında fiziksel olarak aktif olmalarını sağlayabilir.
Issued in English by the WHO Regional Office for Europe in 2008 under the title: A healthy city is an
active city: a physical activity planning guide
(c) World Healthy Organization, 2008
The translator of this publication is responsible for the accuracy of the translation.
(c) Turkish Healthy Cities Association, 2010
2008 yılında DSÖ Avrupa Bölge Ofisi tarafından İngilizce dilinde: “A healthy city is an active city: a
physical activity planning guide” başlığı ile yayınlanmıştır.
(c) World Healthy Organization, 2008
Bu yayının tercümesinin doğruluğundan tercümanı sorumludur.
(c) Sağlıklı Kentler Birliği, 2010
İçindekiler
Teşekkür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vi
Kısım I. Sağlıklı şehir, aktif şehir
I. Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bu kılavuzun amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diğer önemli yayınlara atıf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hareket: nasıl adlandırılmalı? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sağlıklı şehir yaklaşımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fiziksel aktivite için neden bir plana ihtiyaç duyulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sağlıklı şehirde diğer planlama süreçleriyle ilişki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1
1
2
3
5
5
2. Şehirdeki aktif yaşama kapsamlı bir yaklaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Sağlıklı, aktif bir şehir oluşturma çerçevesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Üç aşamalı planlama süreci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
3. Kim ne yapacak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Aktif yaşam ortakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Kamu sektörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Sivil toplum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Özel sektör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
Kısım 2. Bir fiziksel aktivite planı oluşturmak ve uygulamak
4. Aşama 1: başlangıç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Bağlılığın oluşturulması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Lider grubunun oluşturulması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Vizyonun yaratılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Şehir, mahalleler ve hedef halk gruplarının profilinin çıkartılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
İnsanlar ve paydaşlarla istişare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Fırsat ve engellerin tespiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
Güçlü yönler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Zayıf yönler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Fırsatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Tehditler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Para ve kaynakların tespiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
Amaç ve hedeflerin belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
5. Aşama 2: bir plan hazırlamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Ana müdahale alanlarını belirleyin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Politikalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Programlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Planlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
Altyapı stratejisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
İletişim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Yapay çevre içerisinde müdahale seçeneklerini dikkate alarak öncelikleri belirleyin . . . . . . . . . . 30
Şehir planlamasına ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Aktif ulaşım ve toplu taşımaya ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Kentsel tasarıma ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
İletişime ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Sosyal çevre içerisinde müdahale seçeneklerini dikkate alarak öncelikleri belirleyin . . . . . . . . . .32
Çeşitlilik ve eşitliğe ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Sosyal uyum, güvenlik ve sosyal desteğe ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Özel ortamlar içerisinde müdahale seçeneklerini dikkate alarak öncelikleri belirleyin . . . . . . . . .33
Aktif okullar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
Okullara ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Aktif işyerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
İşyerlerine ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Aktif mahalleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Mahallelere ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Eğlence ve spor alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Eğlence ve spor alanlarına ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Sağlık alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Sağlık alanlarına ilişkin eylem stratejileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Her bir amacı kuvvetlendirin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
6. Aşama 3: planı uygulamak ve başarıyı ölçmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Aşama aşama uygulama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
Başarının değerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
Sonuçların paylaşılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Planın gözden geçirilmesi ve güncellenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
Kısım 3. Kaynaklar
7. Araçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
Araç 1. Fiziksel aktivite çalışma ekibi veya liderlik grubu için potansiyel partnerlerin tanımlanması . . .45
Araç 2. Fiziksel aktivite fırsatları: toplumsal değerlendirme aracı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Araç 3. Yürünebilirlik konusunda örnek bir test . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Araç 4. Şehriniz ne kadar bisiklet dostu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
Araç 5. Okullarınız ne durumda? Fiziksel aktiviteye ilişkin örnek bir karne . . . . . . . . . . . . . . .54
Araç 6. Özel organizasyonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
Fiziksel aktivitenin geliştirilmesine yönelik Avrupa’da ve uluslararası diğer alanlarda gerçekleştirilen etkinlikler . .57
Araç 7. Gerçekleştirilebilecek aktivitelerin belirlenmesi için kullanılabilecek bir kontrol listesi . . . . . 59
8. Diğerlerinden öğrenmek: Avrupa’daki şehirlerden örnekler . . . . . . . . . . . . . .60
9. Daha fazla bilgi için temel kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71
Birden fazla kaynak ve bağlantı içeren internet sayfaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71
Seçilen yayınlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
Kapsamlı şehir planlarından örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
Fiziksel aktivite için planlama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
Aktif ulaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Özel topluluklar ve mekanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Fiziksel aktivite ve sağlık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Referanslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Teşekkür
Çok sayıdaki istişare aşaması sırasında metni okuyan ve yorumlarıyla katkıda bulunan DSÖ Avrupa
Sağlıklı Şehirler Ağı kentlerine teşekkürlerimizi bildirmek isteriz. Değerli teknik, editörlük ve koordinasyon katkısı sağlayan DSÖ Avrupa Bölge Bürosu Teknik Görevlileri Marie Louise Bistrup ile Lideke
Middelbeek’e özel teşekkürü borç biliriz. Bu yayının prodüksiyonunun tüm aşamalarını etkin bir
şekilde yönettiği için Connie Petersen’e ve titiz metin editörlüğünden dolayı Devid Breuer’e çok
teşekkür ederiz.
Bu yayındaki bilgiler birçok kaynaktan (Bölüm 9’da listesi verilmiştir) alınmış olup, özellikle Toplum
fiziksel aktivitelerini planlama: kaynak el kitabı. Toronto, Sağlığın Yaygınlaştırılması Bakanlığı, Ontario,
2006 (www.mhp.gov.on.ca/english/sportandrec/PlanningResrceManual_FINAL.pdf) kaynağından
yararlanılmıştır.
Peggy Edwards ve Agis D. Tsouros
vi
1
Kısım I. Sağlıklı şehir, aktif şehir
I. Giriş
Sağlığı geliştiren fiziksel aktiviteye katılımın arttırılması acil ele alınması gereken halk sağlığı meselesidir. Bu konu aynı zamanda toplumların refahı, çevrenin korunması ve gelecek kuşaklarına yatırımla
ilgilidir.
Bu kılavuzun amacı
Bu kılavuz, şehir liderlerinin toplumsal seviyede fiziksel aktivite, aktif yaşam ve spor planları
oluşturmalarına yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. Bu kılavuz yerel yönetimler tarafından tek başına
kullanılabilir; buna karşın bütüncül bir yaklaşım izlenerek belediye birimleri, sivil toplum örgütleri,
okullar ve eğitimciler, sağlık sektörü, özel sektör ve kent sakinleri dahil olmak üzere birçok grubun
katılımının sağlanması ile aktif şehirler oluşturma ve sürdürme çabaları daha başarılı olacaktır.
Kısım 1’de, ihtiyaç duyulan yaklaşım özetlenmiş olup bu yaklaşımın Sağlıklı Şehirler hareketiyle nasıl
ilgili olduğu, şehir ortamında neden aktif yaşam fırsatlarının sağlanması gerektiği ve kimlerin katılması
gerektiği açıklanmıştır.
Kısım 2’de şehir ortamında sağlıklı aktif yaşam için bir planın nasıl oluşturulduğu, uygulandığı ve
değerlendirildiği tarif edilmiştir.
Kısım 3’te faydalı araçlar sunularak belli başlı şehirlerde uygulanmakta olan bir takım yenilikçi plan,
program ve politikanın kısa tanımı ve daha fazla bilginin elde edilebileceği ana kaynakların listesi
verilmiştir.
Bu kılavuzda, her şehir ya da toplumun ihtiyaçlarına göre düzenlenebilecek kapsamlı bir yaklaşım
sunulmaktadır. Bu kılavuz ve çeşitli kısımlarının tarafınızca kullanımı yerel şartlarınız, insanların ihtiyaçları
ve girişiminizin boyutuna bağlıdır.
Diğer önemli yayınlara atıf
2006 yılından itibaren Avrupa’da fiziksel aktivite, sağlık ve obezite ile ilgili çok sayıda mükemmel belge
yayınlanmıştır (bkz. Bölüm 9). Bu yayının okuyucuları özellikle bu planlama kılavuzuyla birlikte diğer
yayınları da tamamlayıcı olarak kullanmalıdır.
2
Sağlıklı bir şehir aktif bir şehirdir: bir fiziksel aktivite planlama rehberi
Promoting phsyical activity and active living in urban environments: the role of local governments. The solid facts (Kentsel çevrede fiziksel aktivite ve aktif yaşamın desteklenmesi: yerel yönetimlerin rolü. Bilimsel
Kanıtlar) (1) adlı eser (referansları da dahil olmak üzere) şehir ortamındaki fiziksel aktivitenin mevcut olan
en iyi örneklerine özetlemekte ve bu örnekler bazında politika ve uygulama önerilerinde bulunmaktadır.
Physical activity and health in Europe: evidence for action (Avrupa’da fiziksel aktivite ve sağlık: eyleme
geçirecek kanıtlar) (2) adlı kaynakta, sağlığı iyileştirici fiziksel aktivite gerçekleri tarif edilmiş, şimdiden
izlenmekte olan yaklaşımların örnekleri verilmiş, sağlık sistemleri ve diğer sektörlerce yapılabilecek katkı
örnekleri vurgulanmış ve Avrupa Bölgesi genelinde ortaklaşa eylem savunulmuştur.
Hareket: nasıl adlandırılmalı?
İnsan bedeni hareket etmek üzere tasarlanmıştır, fakat insanların hareket etmesini teşvik etmek
ve kolaylaştırmak için birçok terim kullanılmaktadır. Şartlarınıza bağlı olarak “fiziksel aktivite”, “aktif
yaşam” veya “spor” veya bunların herhangi bir kombinasyonundan oluşan bir plan yaratabilirsiniz.
Bu kılavuzun amaçları için bu terimler aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.
Aktif yaşam, fiziksel aktiviteyi günlük rutinlere entegre eden bir hayat tarzıdır. Amaç, her gün en az
30 dakika aktivite yapılmasını sağlamaktır. İnsanlar bunu, ulaşım için yürümeyi ya da bisiklet sürmeyi
tercih etmekle, egzersiz yapmakla (ister organize olsun ister olmasın), spor faaliyetlerine katılmakla,
parkta oyun oynamakla, bahçede çalışmakla, asansör yerine merdiveni tercih etmekle ve rekreasyon
tesislerini kullanmak gibi birçok farklı şekilde yapabilir.
Fiziksel aktivite, dinlenme düzeyinin üzerindeki enerji sarfiyatıyla sonuçlanan, iskelet kasları tarafından
üretilen her türlü beden hareketidir. Buna ulaşım için bisiklet kullanımı, dans, geleneksel oyunlar ve
benzeri aktiviteler, bahçe işleri, ev işleri ve spor ya da bilinçli egzersiz yapma dahildir.
Tüm fiziksel aktivite şekilleri faydalı olabilir fakat amaç gereksiz hasar ya da risk oluşturmaksızın sağlık ve
işlevsel kapasiteye fayda getiren her türlü fiziksel aktivite olarak tanımlanan, sağlığı iyileştiren fiziksel aktivite yapmaktır. Bu, en az orta şiddetteki fiziksel aktivitenin (örn. tempolu yürüme ve nefesi hızlandıran,
vücut sıcaklığını arttıran diğer aktiviteler) günlük hayata dahil edilmesi ile en iyi şekilde başarılır.
Sporda genellikle bir çeşit rekabet söz konusu olsa da bu kılavuzda, kazanma ve üstün performanstan
ziyade katılım, eğlence ve yetenek geliştirmeyi vurgulayan genel hareket amaçlı spor ele alınmaktadır.
Organize spor faaliyetleri Avrupa toplumlarının ayrılmaz bir parçası olup liderlik rolü oynayan milyonlarca katılımcı ve gönüllü bulunmaktadır.
Giriş
Physical activity and health in Europe: evidence for action (Avrupa’da fiziksel aktivite ve sağlık:
eyleme geçirecek kanıtlar) adlı kaynak, sağlık iyileştirici fiziksel aktivite ve çeşitli gruplara yönelik fiziksel aktivite için tavsiye edilen kurallar ve tanımlarla ilgili daha fazla bilgi sağlamaktadır.
Sağlıklı şehir yaklaşımı
DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler projesi 1986 yılında, DSÖ Herkes için Sağlık Stratejisi ve Sağlığın
Desteklenmesi Ottawa Anlaşması ilkelerinin uygulanmasına yerel bir taban sağlamak için oluşturulmuştur.
O yandan bu yana proje, Avrupa genelinde güçlü katılım içeren global bir harekete dönüşmüştür.
DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı, bağlılık, kurumsal değişim, kapasite oluşturma, ortaklık bazlı planlama ve yenilikçi projeler süreciyle sağlığın geliştirilmesi faaliyetlerine yerel yönetimlerin katılımını sağlar.
Sağlık alanındaki eşitsizlikler ve kentsel fakirlik, hassas kesimlerin ihtiyaçları, katılımcı yönetim ve sağlığın
sosyal, ekonomik ve çevresel etkenlerine özel vurgu yaparak kapsamlı ve sistematik politika ve planlar
oluşturmaktadır. Ağ, kentlerdeki ekonomik, müdahalelere, dönüşüm ve geliştirme müdahalelerine
sağlık unsurlarının dahil edilmesi için çalışmaktadır.
DSÖ Avrupa Bölgesinde 30’dan fazla ülkeden 1000’den fazla şehir, ulusal, bölgesel, şehirler arası ve
tematik ağlar ve ayrıca da DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı içerisinde iletişim içindedir.
DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı şu anda dördüncü fazını (2003-2008) tamamlamaktadır. Şehirler, sağlıklı
yaşlanma, sağlıklı şehir planlaması ve sağlık etki değerlendirmesi olmak üzere üç ana konu üzerinde
çalışmaktadır. Bunun yanı sıra katılan tüm şehirler, fiziksel aktivite ve aktif yaşama odaklanmaktadır
(Kutu 1).
Journal of Urban Health (Şehir Sağlığı Dergisi), yakın zamanda fiziksel aktivite alanında yapılan çalışmanın
değerlendirmesi ve analizini yayınlayacaktır. Johan Faskunger’in “Sağlıklı şehirlerde aktif yaşam” (Active
living in healthy cities) adlı yazısı, DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağında yer alan 56 şehirden alınan
geribildirimi özetlemektedir (Kutu 2).
Sağlıklı Şehirler yaklaşımının başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için sağlık ve yaşam şartlarını her
yönden ele alan yenilikçi eylemlere ve Avrupa genelinde ve ötesindeki şehirler arasında kapsamlı ağ
çalışmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu da, açık politik bağlılık, liderlik, kurumsal değişim ve sektörler
arası ortaklık olmak üzere eylem için dört temel unsuru zorunlu kılmaktadır.
3
4
Kutu 1. Sağlıklı, aktif şehir nedir?
Sağlıklı şehir, sağlıkta belirli bir statüye ulaşmış şehir değildir.
Bundan ziyade sağlıklı şehir, sağlık konusunda bilinçli olan ve sağlığı iyileştirme çabası gösteren şehirdir.
Gerekli olan sağlığa bağlılık ve sağlığa ulaşma süreci ve yapısıdır.
Sağlıklı, aktif şehir, yapay ve sosyal çevrelerde sürekli olarak fırsat oluşturan ve geliştiren ve tüm sakinlerinin günlük hayatta fiziksel bakımdan aktif olmasını sağlamak için toplumsal kaynaklarını genişleten
şehirdir.
Kutu 2. DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağında yer alan şehirlerdeki aktif yaşamın analizinden bir takım önemli tespitler
Çoğu üye aktif yaşamı, görsel çekiciliği arttırma, sosyal kaynaşmayı kuvvetlendirme, daha
sürdürülebilir ulaşım sistemini oluşturma ve halk sağlığı alanında eşitsizliği azaltma gibi şehir
plancılığının önemli bir unsuru olarak görmektedir.
Çoğu üye, yürüme ve bisiklet kullanmayı özendirmek amacıyla fiziksel ve sosyal çevreyi hedefleyen eylemlere vurgu yaparak aktif yaşamı yaygınlaştırmak için eylemlerin başlatıldığını
bildirmiştir.
Aktif yaşamı yaygınlaştırma yönündeki birçok çaba, yetişkinler ve çocuklar arasındaki obeziteyi
engelleme programlarıyla iç içedir.
Sadece sekiz şehir, aktif yaşama özgü entegre çerçeveden bahsetmiştir.
Sağlık sektörü, öncelikle hareketsiz hayat tarzı olan bireyleri tespit ederek onlara ulaşmak ve
hastalık önleme programlarını uygulamaya koymak için 25 eylem gerçekleştirmiştir.
Aktif yaşamın yaygınlaştırılması önünde sıkça dile getirilen engeller arasında mali kaynak ve karar
veren mercilerde vizyon eksikliği dile getirilmiştir.
Değerlendirme stratejileri yetersizdir ve farklı gruplar arasında çeşitli aktif yaşam türlerinin
yaygınlaştırılması için hangi eylemlerin etkili olduğunun belirlenmesi için daha iyi değerlendirme
yöntemlerine ihtiyaç duyulmaktadır.
Gelecekte yapılması gerekenler arasında aktif yaşama özgü entegre bir politikanın oluşturulması,
daha geniş bir eylem yelpazesinin uygulamaya konulması ve halk düzeyinde farkın oluşması için
finansman ve kapasitenin arttırılması bulunmaktadır.
Kaynak: Faskunger JT. Active living in healthy cities (Sağlıklı şehirlerde aktif yaşam). Journal of Urban Health (basında)
Giriş
Fiziksel aktivite için neden bir plana ihtiyaç duyulur?
Fiziksel aktivitenin sağlık üzerindeki faydaları yaygın olarak bilinmektedir. Orta şiddetteki düzenli fiziksel
aktivite ruhsal, fiziksel ve sosyal sağlığı arttırarak hastalık, engellilik ve obeziteyi önlemeye yardımcı olur
(Kutu 3).
Sağlığı iyileştirmenin yanı sıra, fiziksel aktivite (aktif ulaşım vasıtaları dahil olmak üzere) politika ve
programlarına yatırım yapan şehirler:
sağlık ve ulaşım hizmetlerinden tasarruf edebilir;
insanların ve çalışanların daha üretken olmasına katkı koyabilir;
insanlar, işveren ve turistler için daha yaşanabilir ve çekici hale gelebilir;
hava ve gürültü kirliliğini azaltabilir ve yeşil alanlara daha iyi ulaşıma sahip olabilir;
mahalle ve semtlerin canlandırılması, sosyal kaynaşma ve toplum kimliğini güçlendirebilir; ve
sosyal ağları genişletebilir.
geçirecek kanıtlar) (2) adlı kaynak, fiziksel aktivite, hareketsiz yaşam tarzı ve sağlıkla ilgili daha çok bilgi
vermektedir.
Kanıtlar) (1) adlı kaynak, şehir ortamında aktif yaşama yatırım yapmanın yararları hakkında daha fazla
bilgi sağlamaktadır.
Sağlıklı şehirde diğer planlama süreçleriyle ilişki
Fiziksel aktivite ve aktif yaşama ilişkin yerel planlar, daha geniş planlama süreçleriyle ilişkilendirilerek bu
sürece entegre edilmelidir. Örneğin, aktif yaşam plan, politika ve programları, ulaşım, çevre, enerji,
halk sağlığı ve iktisadi gelişimle ilgili diğer şehir planlaması girişimlerini tamamlayabilir.
Kutu 3. Hareketsizlik sorunu
Aktif yaşamın hem bireyler hem de toplumlar açısından net olarak bilinen yararlarına rağmen Avrupa,
artan kronik hastalıklar ve obezite sayılarında kritik etkisi bulunan büyük bir hareketsizlik sorunuyla
karşı karşıyadır.
Avrupa Birliği’nde 15 yaş üstü insanların üçte ikisi sağlık için tavsiye edilen düzeyde fiziksel aktivite
yapmamaktadır (2).
Avrupa genelinde, kabul görmüş fiziksel aktivite şartlarına okula giden çocukların üçte birinden
5
6
daha azı uymaktadır (3).
Fiziksel hareketsizlik, kalp-damar hastalıkları, şeker hastalığı ve kanser gibi birçok kronik hastalık
riskini arttırmaktadır (4).
Kilo fazlası, DSÖ Avrupa Bölgesi ülkelerindeki yetişkinlerin %30-80’ini etkilemektedir. Avrupa
Birliği’ndeki çocukların yaklaşık %20’sinde kilo fazlası görülmektedir ve bunların üçte biri ise
obezdir (5).
Fiziksel hareketsizlik DSÖ Avrupa Bölgesinde yılda yaklaşık 600.000 ölüme neden olmakta ve
yılda 5,3 milyon yıl sağlıklı ömür beklentisi kaybına yol açmaktadır (6).
Fiziksel hareketsizliğin ekonomik sonuçlarının sağlık masrafları bakımından önemli olduğu
görülmüş, hastalık nedeniyle kaybedilen iktisadi çıktı, hastalıkla ilgili çalışma kabiliyetinin kaybı ve
erken ölüm dahil olmak üzere dolaylı maliyetler bakımından daha da büyük olduğu gözler önüne
serilmiştir (7,8).
2. Şehirdeki aktif yaşama kapsamlı bir yaklaşım
... Fiziksel ve sosyal çevreler, toplumların sağlığında büyük rol oynamaktadır… şehir planlaması, sağlık
sonuçları bakımından birincil önlem ve katkı unsuru rolünü oynayabilir ve oynamaktadır.
Duhl & Sanchez (9)
Sağlıklı, aktif bir şehir oluşturma çerçevesi
Bu kılavuz, şehrinizde bir aktif yaşam planının geliştirilerek uygulanması için kapsamlı bir çerçeve
sunmaktadır (Şek. 1).
Sağlıklı, aktif bir şehir aktif yaşam, fiziksel aktivite ve sporun değerini kabul eder. Herkes için fiziksel
aktivite ve aktif yaşam fırsatını sunar.
Fiziksel ve sosyal çevreler ana odak noktalarıdır. Fiziksel çevre arsa kullanım şekilleri, ulaşım sistemleri,
kentsel tasarım, yeşil alanlar ve insanlarca oluşturulan yapı ve alanları (okul, ev, işyeri ve rekreasyon
alanları dahil) kapsar. Sosyal çevrede olup fiziksel aktiviteye katılımı etkileyen unsurlar arasında ise gelir,
eşitlik, kültür ve sosyal destek bulunmaktadır.
Yerel yönetim makamları ve departmanlarının aktif rol alması gerekmektedir ancak bir aktif yaşam stratejisinin planlanması ve uygulanmasında gönüllü kesim ile özel sektörün de ortak olarak hareket etmesi gerekmektedir. Bazı durumlarda bu gruplar ya da gruplardan oluşan bir koalisyon liderlik ya da koordinatörlük
işlevini üstlenebilir (daha fazla bilgi için bkz. Bölüm 4). Başarı için toplum katılımı hayati derecede önemlidir.
Kısa ya da uzun dönemli olabilecek müdahaleler fiziksel ya da sosyal çevreyi veya her ikisini birden
hedefler. Müdahaleler kapsamında politika, plan, program, altyapı stratejileri ve iletişim bulunmaktadır.
Bu unsurlar ileriki bölümlerde ele alınmaktadır.
Şehirdeki aktif yaşama kapsamlı bir yaklaşım
Kapsamlı bir aktif yaşam stratejisi tüm halk grupları için fırsatları arttırmaya çalışırken (Şek. 1’de sağdaki
kutu) çocuk ve gençlere, yaşlılara, sosyoekonomik durumu düşük olan insan ve mahallelere, çalışanlara,
engellilere ve diğer etnik azınlık ile riskli gruplara özellikle dikkat edilir.
Şehirde aktif yaşamın desteklenmesinde okul, işyeri, sağlık ve tedavi şartları, mahalle ve evler ile
rekreasyon ve spor tesisleri (Kutu 4) dahil olmak üzere birçok şart ve yapıya odaklanılması gerekmektedir (Şek. 1’de soldaki kutu).
Ortamlar
Sağlıklı, aktif şehir
Okullar
İşyerleri
Tüm insanlar
Herkes için fiziksel aktivite ve aktif
yaşam fırsatları
Sağlık ve tedavi
Boş zaman ve
spor ortamları
Mahalleler
Halk grupları
Fiziksel çevre
Ulaşım, arsa
kullanımı, kentsel
tasarım, yeşil alanlar
Sosyal çevre
Eşitlik, gelir, sosyal
destek, sosyal
kaynaşma, kültür
Yerel yönetim
Seçilen makamlar, şehir plancıları,
spor ve rekreasyon, sağlık, ulaşım,
eğitim, kanunların uygulanışı, turizm
Ortaklar
İnsanlar, sivil toplum, gönüllü kesim,
özel sektör
Toplum katılımı
Müdahaleler
Uzun vadeli
Politikalar
Programlar
Kısa vadeli
Planlar
Altyapı stratejileri
İletişim
Çocuk ve
gençler
Yaşlılar
Engelliler
Sosyoekonomik
zorluklar
yaşayan insan ve
mahalleler
Diğer azınlık
ve yüksek risk
grupları
Çalışanlar
7
8
Kutu 4. Fiziksel ve sosyal çevrelerde fiziksel aktiviteyi etkileyen önemli faktörler
Mağaza ve okul gibi gidilecek yerler yakın mesafede ve yayaların kullanımına uygun caddelerle bağlı
olduğu takdirde insanlar daha fazla yürüme ve bisikletle ulaşmayı tercih etmektedir (10,11).
Yürünebilirlik ve karma arazi kullanımını iyileştiren politikalar aynı zamanda toplum kaynaşması ve
kişisel emniyet algısını geliştirmektedir (10).
Yerel düzeyde trafiği azalma önlemleri ve politika değişiklikleri yürüyerek ve bisikletle seyahat edenlerin sayısını arttırmaktadır (12).
Dezavantajlı kesimlerin, güvenli cadde ve kaldırımlar, oyun alanları, parklar, yürüyüş patikaları ve
topluma açık bahçeler gibi, sağlıklı hayat tarzını özendiren yerlere kolayca ulaşma şansı daha
düşüktür (13).
Yüksek gelirli ülkelerde bile yayaların araba çarpması sonucu yaralanması oranlarında yüksek sosyal
farklar söz konusu olup sosyal sınıf düşüklüğü ile yaralanan çocuk yayalar arasındaki ilişki net bir
şekilde ortaya konulmuştur (14).
Fiziksel aktiviteye katılım cinsiyete bağlı olarak değişir. Avrupa’daki tüm ülke ve bölgeler genelinde
kızlar, erkeklere göre daha az aktiftir ve cinsiyetler arasındaki fark yaş ilerledikçe artmaktadır (3).
Toplum ortamlarında (örn. mahalleler, işyerleri ve üniversiteler) sosyal destek müdahaleleri, fiziksel
aktiviteye ayrılan zamanda %44 artışa ve fiziksel aktivite sıklığında %20 artışa neden olabilir (15).
Kanıtlar) (1) adlı kaynakta, fiziksel ve sosyal çevrelerde fiziksel aktiviteyi etkileyen faktörler üzerine yapılan
araştırma ve belirli halk kesimleri ve ortamlarına ilişkin bulgular özetlenmiştir.
Üç aşamalı planlama süreci
Şehirlerde bir aktif yaşam stratejisinin geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi için bu kılavuzda
üç aşamalı bir planlama süreci tanımlanmıştır (Kutu 5):
aşama 1: bağlılığın oluşturulması ve başlangıç – ana paydaşlar arasında bağlılığın oluşturulması,
lider grubunun oluşturulması, vizyonun yaratılması, bilgilerin toplanması, fırsat ve engellerin tespit edilmesi ve amaç ve hedeflerin belirlenmesi;
aşama 2: planın hazırlanması – hem fiziksel hem de sosyal çevrede politika, plan, program, altyapı
gelişimi ve iletişime ilişkin seçenekler arasında önceliklerin tespit edilmesi ve belirlenmesi; ve
aşama 3: planın uygulanması ve başarının ölçülmesi – eylem ve müdahalelerin uygulanması,
sonuçların değerlendirilmesi ve paylaşılması.
Şehirdeki aktif yaşama kapsamlı bir yaklaşım
Bu planlama süreci, önemli eylemleri mantık zinciri içinde tanımlayan genel bir kılavuzdur. Ancak,
şartlarınıza daha iyi uyması ve şehrinizdeki diğer planlama süreçlerine adapte edilmesi için süreci
uyarlamayı seçebilirsiniz.
Kutu 5. Üç aşamalı planlama süreci
Aşama 1. Başlangıç
1. Bağlılığın oluşturulması
2. Lider grubunun oluşturulması
3. Vizyonun yaratılması
4. Şehir, mahalleler ve hedef insan gruplarının profilinin çıkartılması
5. İnsanlar ve paydaşlarla istişare
6. Fırsat ve engellerin tespiti
7. Para ve kaynakların tespiti
8. Amaç ve hedeflerin belirlenmesi
Aşama 2. Planın hazırlanması
1. Ana müdahalelerin geliştirilmesi
Politikalar
Programlar
Planlar
Altyapı stratejisi
İletişim
2. Fiziksel çevrede müdahale seçenekleri için önceliklerin tespiti
3. Sosyal çevrede müdahale seçenekleri için önceliklerin tespiti
4. Belirli ortamlarda müdahale seçenekleri için önceliklerin tespiti
5. Bireysel niyetlerin güçlendirilmesi
Aşama 3. Planın uygulanması ve başarının ölçülmesi
1. Aşamanın uygulanması
2. Başarınızın değerlendirilmesi
3. Sonuçlarınızın paylaşılması
4. Planınızın gözden geçirilerek güncellenmesi
Kaynak: Toplum fiziksel aktivite planlaması: kaynak kılavuzu (16) kaynağından uyarlanmıştır.
9
10
3. Kim ne yapacak?
Aktif yaşam ortakları
Aktif yaşam stratejisinde toplumun katılımı, ortaklıklar ve yetki ile karar almanın paylaşımı özendirilmelidir. Aktif yaşamı cazip kılan hususlardan biri, birçok kesimden çeşitli insanların zaten katılıyor olması
ve katkıda bulunmayı istemesidir. Güçlü fiziksel aktivite planları, kamu ve özel sektörleri ile sivil toplum
arasında ortaklıklar oluşturarak bu destekten faydalanmaktadır (Kutu 6).
Kamu sektörü
Seçimle göreve gelen makamlar, aktif yaşam stratejisinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasında
yalnızca kamuya hitaben değil, aynı zamanda meslektaşlarına hitaben de liderlik rolünü üstlenmelidir.
Finansman, kentsel tasarım, rekreasyon, ulaşım ve dönüşüm alanlarındaki önceliklere ilişkin olarak
alınan günlük kararların tümü insanların aktivite düzeylerini ve sonuç olarak sağlık ve yaşam kalitelerini
etkilemektedir.
Belediye spor ve/veya rekreasyon hizmetleri genellikle fiziksel aktivite, park, oyun alanlarına ilişkin
şehir programları ve yüzme havuzları, oyun alanları, stadyumlar ve halk merkezleri gibi tesisleri
yönetmektedir.
Bazı şehirlerde halk sağlığı daireleri, belirli kesimler için fiziksel aktiviteyi arttırmaya yönelik toplum
çalışmalarına liderlik etmekte ve belirli ortamlarda bunu toplumlar, okullar, yerel işletmeler ve sağlıktedavi tesisleriyle ortaklık içinde yapmaktadır. Büyük işverenler olarak hastaneler, çalışanlarına egzersiz
ve aktif ulaşım fırsatlarını sağlayarak liderlik rolünü üstlenebilir. Uzun süreli bakım tesisleri ve huzurevleri, yaşlı kesimde aktif yaşamı özendirme yönünde önemli (ve sıkça ihmal edilen) bir role sahiptir.
Doğrudan tedaviyi uygulayan doktor ve hemşireler, fiziksel aktivite konusunda danışmanlık yapabilecek ve insanları bu kapsamdaki programlara ve tesislere yönlendirebilecek pozisyondadır.
Belediye ulaşım plancıları ve personeli, aktif ulaşım (yürüme ve bisiklet kullanma) fırsatlarının geliştirilerek
sürdürülmesi, araç kullanımının azaltılması ve yol güvenliğinin iyileştirilmesi bakımından çok önemli bir
konumdadır. Bölgesel ve ulusal ulaşım alanında görevleri olan makamlar da (örn. şehirlerarası ulaşım,
kamu taşımacılığı ve temiz havayı destekleyen ulusal programlar) aktif ulaşım stratejileri için kaynak ve
teknik destek sağlayabilir.
Şehir plancıları, aktif yaşamı destekleyecek şekilde fiziksel çevreyi tasarlama ve sürdürme rollerini üstlenmelidir. Şehir plancıları, fiziksel ve sosyal çevreleri güçlendirmeye yönelik planlarda iyileştirilmiş fiziksel
Kim ne yapacak?
aktiviteyi çaba sarf etmeye değer bir hedef olarak gördükleri takdirde aktif yaşamın etkin savunucularına
dönüşebilir ve geniş paydaş gruplarıyla seçenekleri tartışarak katalizör rolünü oynayabilir.
Eğitim kurumları (kreşten üniversiteye kadar) önemli fiziksel aktivite ortamı olup (bkz. Bölüm 5)
eğitimciler ise aktif yaşamın yararlarını savunma, aktif yaşam tarzı konularında danışmanlık etme ve
öğretmede kilit role sahiptir. Üniversite ya da yüksek öğretim kurumundaki araştırmacılar, insanlara ve
özel kesimlere hitap eden sponsor programlarla işbirliği içinde toplum tabanlı pilot projeler oluşturabilir
ve bunların değerlendirilmesinde rol üstlenebilir.
Belediyeye bağlı polis gücü hem yol güvenliğini sağlama hem de suçların önlenmesi konularında
önemli ortak rolündedir. Örneğin polis, okula güvenli ve aktif ulaşım içeren yolların sağlanmasında
yardımcı olabilir. Polis gücü aynı zamanda parkların suç ve şiddetten arındırılmasında önemli bir rol
üstlenmektedir.
Turizmin yaygınlaştırılması için çalışan devlet makamları ve iş dünyası liderleri, fiziksel aktivite planlama
sürecinde önemli rol üstlenebilir. İnsanlar, yürünebilir, çekici, sosyal açıdan gelişmiş ve aktiviteye uygun
şehirleri ziyaret etmeyi sever. Belediye festivalleri ve fiziksel aktivite gösterilerini içeren özel organizasyonlar turist çekmekte ve şehre önemli kaynaklar getirmektedir. Şehrin etrafında kayak tepeleri ve
ulusal parklar gibi tatil yerleri de turizm açısından önemlidir.
Sivil toplum
Kentsel aktif yaşam stratejisi genellikle herkes için spor kavramına odaklanır. Katılım ve yeteneklerin
gelişmesinin vurgulandığı bu hareket tüm Avrupa ülkelerinde iyi derecede organize edilmiş olup yerel
düzeyde halk katılımı bakımından zengin bir geçmişe sahiptir. Beden Eğitimi ve Spor Uluslararası
Anlaşması ve Avrupa Konseyi Anlaşmasına uygun olarak, herkes için spor kavramının savunucuları,
beden eğitimi ve spor faaliyetlerinin her vatandaşın yaşam boyu eğitiminin temel unsuru ve temel
hakkı olduğuna inanmaktadır. Son yıllarda spor organizasyonları yetki kapsamlarını yarış sporlarının
ötesine, çeşitli ortamlarda günlük fiziksel aktivitenin çeşitli biçimlerini kapsayacak şekilde genişletmiştir.
Sporda gönüllü liderler ve antrenörler, toplumlarında lider konumuna sahip olup şehirdeki aktif
yaşamın ana savunucuları ve rehberleri olarak görev yapabilir. Bisiklet ve jimnastik gibi belli başlı organizasyonlar ve sakatlığı bulunan spor katılımcılarını temsil eden organizasyonlar, herkes için fiziksel
aktivite kavramını destekleyen politika ve altyapı değişikliklerini özendirme ve kolaylaştırmada çok
etkili olabilir. Elit spor organizasyonları (örn. ulusal spor oyunları ve Olimpiyatlar) gerekli atmosferi
oluşturma fırsatlarını sağlamaktadır fakat organizasyonlara ev sahipliği yapan şehirdeki makamlar, kurulan elit tesislerin daha sonra diğer sakinlerin aktif yaşamında nasıl etkin bir şekilde kullanılabileceğini
iyi bir şekilde düşünmelidir.
11
12
Kültürel organizasyonlar, dans ve geleneksel fiziksel aktivitenin diğer biçimlerine aktif katılım fırsatları
ve girdi sağlayarak aktif yaşam planına zenginlik katabilir. Bu yolla azınlıkların da katılımı sağlanabilir ve
sosyal ağlar oluşturulabilir.
Birçok gönüllü sağlık ve hasta kuruluşu aktif yaşam için bilgi sağlamakta, program sunmakta, liderlik
üstlenmekte ve desteğini vermektedir. Bunlar sıkça kalp hastalığı, diyabet ve kanser gibi hastalıklar için
yürüyüş ya da koşu organizasyonlarına sponsorluk etmektedir.
Doğa ve çevre alanlarında çalışan gönüllü gruplar, yeşil alanlar, parklar, ağaçlıklar, dereler ve su
kenarlarıyla ilgili planların geliştirilmesi ve uygulanması işlerinde doğal müttefik rolünü oynar.
Konut alanlarındaki komitelerin temsilcileri (özellikle düşük gelirli mahallelerde) ile çocuk ve gençler,
etnik gruplar, yaşlılar ve engellilere hizmet veren kurum ve kuruluşlar halkın bu kesimlerinin görüş
ve düşüncelerini yansıtmaktadır. Engelleri bulunan (hem fiziksel hem zihinsel) insanların temsilcileri özellikle önemli olabilir çünkü fiziksel aktiviteyi arttırma planlarında bu gruplar genellikle ihmal
edilmektedir.
Mahallelerde sıkça resmi olmayan gruplar oluşur, örneğin genç anne ve çocukları için yürüme grubu
veya yerel okul, kilise, cami ya da sinagogun düzenlediği haftalık maçlar.
Özel sektör
İşverenler, çalışanları ve aileleri için aktif yaşamı özendirici program, politika ve hizmetleri destekleyebilir ve bunlara sponsorluk edebilir (bkz. Bölüm 5). İşyerlerinde fiziksel aktiviteye yönelik düzenlenen çoğu program, işverenler tarafından uygulamaya konulur veya çalışanlar ile işverenler arasında
ortaklaşa geliştirilir (Kutu 6 ve 7).
Egzersiz kulüpleri ve dans okulları, fiziksel aktivite alanında ticari faaliyet göstermektedir. Bunlar fiziksel
aktivite yaygınlaştırıcısı olarak özel organizasyonlarda ortak yada lider rolünü üstlenmektedir.
Özel işletmeler, özel organizasyonlar, inşaat projeleri, tesis ya da yürüyüş yolu yapımı için para, ekipman ve/veya uzmanlık hizmeti sağlayabilir. Toplumda saygı gören iş dünyası liderleri de kişisel olarak
birer aktif yaşam elçisi gibi hareket edebilir.
Medya (radyo, televizyon, basılı yayınlar ve internet) bilinç oluşturma, fiziksel aktivite mesajlarını gönderme ve kampanyalar ile organizasyonlarını duyurma alanlarında önemli birer ortaktır.
geçirecek kanıtlar) (2) adlı kaynakta, aktif yaşamın yaygınlaştırılmasında çeşitli paydaşların rolü hakkında
daha fazla bilgi verilmiştir.
Kim ne yapacak?
Kutu 6. Fiziksel aktivite planlamasındaki ortaklar: kamu sektörü, sivil toplum ve
gönüllü sektörü ile özel sektör
Kamu sektörü
Seçimle gelenler
Spor ve rekreasyon
Sağlık
Ulaşım
Şehir planlaması
Eğitim
Kanunların uygulanması
Turizm
Sivil toplum ve gönüllü sektörü
Spor, kültür, doğa ve sağlık alanlarındaki gönüllü kuruluşlar
Sakin ve özel grupların temsilcileri
Resmi olmayan gruplar
Özel sektör
İşverenler
Çalışanlar
Spor kulüpleri ve dans okulları
Kurumsal sponsorlar
Medya
13
14
Kutu 7. Spor ve fiziksel aktivitenin sosyal ve ekonomik yararları
Çocuğu eşsiz olarak büyüten ve sosyal yardım alan anne ya da babalara yardım paketinin bir
paçası olarak çocuklar için sunulan rekreasyon ve spor aktiviteleri, daha fazla ailenin gelirini
arttırarak sosyal yardım kapsamından çıkmasını sağlayabilir (17).
Spor ve fiziksel aktiviteye katılım, toplumun bölgedeki tesis ve kaynakları sahiplenmesi ve tesis ve
kaynaklara daha hassas yaklaşması ile sonuçlanabilir, toplumlardaki kapasite, yetenek ve özgüveni
arttırabilir, böylece toplumdaki bireylere daha geniş toplumsal meseleleri çözmelerinde yardımcı
olabilir (18).
Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan araştırma ile fiziksel olarak aktif olan insanların hareketsiz
olan insanlara kıyasla yıllık direkt sağlık ve tedavi masraflarının daha düşük olduğu ve aktif olmayan yetişkinlerde orta yoğunluktaki düzenli fiziksel aktivite seviyesindeki artışın sağlık ve tedavi
masraflarını ulusal çapta yılda milyarlarca dolar kadar azaltabileceği görülmüştür (19).
İşverenler de bundan yararlanmaktadır çünkü fiziksel olarak aktif bir işgücü devamsızlığı azaltabilir
ve üretkenliği arttırabilir (20).
Programlar, spesifik etkenleri ele alacak şekilde tasarlandığı takdirde spor, suç oranlarını ve antisosyal davranışı azaltmada faydalı olabilir (21).
Orta veya yüksek yoğunluktaki kentler ve bir yerden başka yere ulaşımın şimdiden toplu ulaşım
araçlarıyla sağlandığı şehirlerde insanlara yürüyüş ve bisiklet ulaşımının sağlanması en az maliyetli
yoldur (22).
Olimpiyatlar gibi belli başlı büyük spor organizasyonlarına ev sahipliği yapmanın ekonomik
faydalarının ihmal edilebilecek kadar küçük olduğu görülmüştür ancak bu organizasyonlar politik,
gelişimsel ve sosyokültürel fayda getirebilir (23). Maraton koşuları ve bisiklet yarışları gibi organizasyonlar katılımcıdır, turist çekmektedir ve ev sahibi şehrin prestiji ve tanınırlığını arttırmaktadır.
Şehirler ayrıca, kentsel dönüşüm stratejilerini spor organizasyonlarını dikkate alarak tasarlayabilir. Örneğin, 2012 Olimpiyatları için tesis ve yapım işleri esas olarak, İngiltere başkentinin en
çeşitli ve ekonomik bakımdan dezavantajlı bölgelerden biri olup Londra’nın doğusundaki Newham ilçesinde yer alan Stratford’da gerçekleştirilecektir. Terk edilmiş sanayi bölgelerinin yeniden
geliştirilmesi ve ulaşım hatlarından oluşturulacak ağlar bu mahallenin görünüşünü önemli oranda
iyileştirecektir (24).
15
Kısım 2. Bir fiziksel aktivite planı oluşturmak ve uygulamak
4. Aşama 1: başlangıç
Plansız bir vizyon bir hayalden farklı değildir.
Vizyonsuz bir plan basit bir angaryadır.
Planlı bir vizyon ise dünyayı değiştirebilir.
Özlü söz
Aşama 1.
Başlangıç
1. Bağlılığın oluşturulması
2. Lider grubunun oluşturulması
3. Vizyonun yaratılması
4. Şehir, mahalleler ve hedef halk gruplarının profilinin çıkartılması
5. Sakinler ve paydaşlarla istişare
6. Fırsat ve engellerin tespiti
7. Finansman ve kaynakların tespiti
8. Amaç ve hedeflerin belirlenmesi
Bu bölümde, aşama 1’deki fiziksel aktivite planının hazırlanmasına yönelik sekiz adım tanımlanmıştır.
16
Bağlılığın oluşturulması
Sağlıklı şehir yaklaşımına göre başarı için en yüksek düzeyde siyasi bağlılık gerekmektedir. Belediye
başkanları, seçimle göreve gelen makamlar ve üst düzey belediye görevlileri, tüm sakinler için aktif yaşamı destekleyecek biçimde şehir planlaması ve halk sağlığı politikalarını entegre etmek için
gerekli politik meşruiyet ve teknik desteği sağlayabilir. Avrupa’nın birçok şehrinde belediye başkanları
diğerlerine örnek olarak (örneğin, işe ya da toplantılara bisikletle giderek), üst düzey iletişimde bulunarak (çeşitli halk organizasyonlarında aktif yaşam girişimleri konusunda şehirde bir gurur atmosferi
ve kimlik hissi oluşturarak) ve özel girişimler ile toplum bazlı projeler için tahsis edilen uzun vadeli
bütçeler ve kaynaklar aracılığıyla özel destek sağlayarak aktif yaşamı desteklemektedir.
Şehir yönetimleri de örnek sergileyerek liderlik yapabilir. Örneğin, yerel yönetimler, belediye çalışanları
ve onların aileleri için spor tesisleri ve/veya programları sunabilir, belediye tesisleri ve ofislerini, ulaşımda
araç kullanımından vazgeçilmesini sağlayan ve aktif ulaşım kullanımını özendiren ortam ve konumda
yerleştirebilir ve polis, trafik kontrol, vs. işlerinde belediye çalışanlarının işlerini yürütürken bisiklet
kullanmasını destekleyebilir.
Aktif yaşam, spor ve fiziksel aktivite alanlarında koordineli bir plan için kamu sektörü, sivil toplum
ve gönüllü kesim ile özel sektörün bağlılık göstermesine ihtiyaç vardır. Bu bağlılığın oluşturulması
için tüm sektörlerdeki ana liderlerle birebir toplantılar ve grup toplantılarının düzenlenmesi önerilir.
Sorunu sergilemeye ve aktif bir şehrin yararlarının her seviyede kazanç sağlayacağını pazarlamaya
hazır olunuz. Örneğin eğitim ve ulaşımla ilgili makamlara, aktif ulaşıma (yürüme ve bisiklet kullanma)
verilecek desteğin hem onların hem de sizin işlerine yarayacağını göstermeye hazır olunuz. İşbirliğini
sağlamanın ve heveslerini koordineli bir yaklaşıma dönüştürmenin yollarını tespit etmek için spor
alanlarındaki grupların ve kültür ve çevre ile ilgili kuruluşların liderleri iyi dinleyiniz. İşverenlere, aktif,
üretken işgücüyle ilgili maliyet tasarrufuna ilişkin istatistiki veriler sağlayınız.
Bu aşama her zaman kolay geçmemektedir. Bu aşama, sporcular, eğlence sektöründen isimler ve
iş, din, eğitim ve sivil toplum dünyalarının liderleri gibi, aktif yaşam şampiyonlarının kazanılmasında
yardım etmektedir. Bu insanlar, aktif yaşamın önemli rol modelleri olarak hareket ederek başkalarının
katılımını sağlamaktadır.
Lider grubunun oluşturulması
Yerel yönetim (kamu sektörü), özel sektör ve sivil toplum ile sivil toplum örgütü liderleri arasında
bağlılığı oluşturduktan sonra sektörler arası çalışma ekibini ya da lider grubunu oluşturabilirsiniz (Şek.
2). Onların işi, planın geliştirilmesi ve uygulanmasını yönetmektir. Onlar öncelik ve faaliyetlere ilişkin
kararları verir ve kendi sektörlerinde birer aktif yaşam şampiyonu olarak hareket eder. Ayrıca sürece,
Aşama 1: başlangıç
bazen mali, bazen de mali olmayan kaynakları, örneğin itibar, uzmanlık, toplumdaki temaslar, özel halk
kesimlerinin temsili ve tesisler ile mevcut programların kontrolü biçimindeki kaynakları katar. Fiziksel
aktivite çalışma ekibi ya da lider grubunuz için potansiyel üyeleri tespit etmenizde destek olarak Araç
1’i (Kısım 3) kullanabilirsiniz..
Aynı zamanda, günlük faaliyetler ve genel ilerlemeyi takip etmek üzere net olarak bir yönetici ya
da koordinatörün atanması gerekmektedir. Bazı şehirler, koordinasyon ve yönetim işlevine spor ve
rekreasyondan veya sağlığın desteklenmesinden sorumlu yönetim departmanını tayin eder, diğerleri
ise spor, aktif yaşam veya hastalığın önlenmesi alanlarında çalışan sivil toplum örgütlerini seçer, bazıları
da sağlıklı şehir bürosunu liderliğe atar. Koordinasyon rolünü kim üstlenirse üstlensin, mali kaynak,
uzmanlık ve iletişimde gönüllü gruplarla desteklenmesi gerekmektedir.
Planın kapsamına bağlı olarak, farklı işlevleri ve odaklanma alanları olan ilave komiteler ya da çalışma
gruplarına ihtiyaç duyulabilir. Grup üyeleri arasında genellikle, insanlar arasından kazanılan gönüllüler
ve belediye ile kamu kurumları ya da gruplarından sağlanan çalışanlar bulunmaktadır.
Fig. 2. Sample physical activity task force or leadership group
Sağlık sektörü
Ulaşım
Spor
Konut sakinlerinden
oluşan komite
İş sektörü
Çocuk ve gençlere
yönelik hizmetler
Aktif yaşam çalışma ekibi
Turizm
Engelliler
Şehir planlaması
Eğitim
Herkes için spor
Üniversite
Seçimle göreve
gelen makamlar
Yaşlılar grubu
17
18
Vizyonun yaratılması
Aktif yaşam planı, nereye gitmek istediğiniz ve hangi yönde çalışmak istediğinizin anlaşılmasıyla
başlamalıdır. Geleceğe ilişkin bu ortak vizyonun oluşturulması, mahalle sakinleri ve paydaş gruplarıyla
istişare içinde lider grubunuzun başarması gerektiği ilk görevdir.
Vizyonun oluşturulması işi, proje, kaynak ya da topluma ilişkin ortak menfaatleri olan farklı insanlardan
oluşan gruplarla başlar. Bu gruplara mahalleleri ya da şehirlerinde fiziksel aktiviteyle ilgili olarak neye
değer verdikleri ve ilerideki 5-10 yıl içinde nerelerde gelişme görmek istedikleri sorulur. Nihai vizyon,
net, odaklı ve anlaşılması kolay olduğu sürece, tek bir cümleden birkaç satır maddeye kadar herhangi
bir uzunlukta olabilir.
Gelecek planını yapmanın ilk adımı vizyonun oluşturulmasıdır. Vizyon yaratma, gelecekte neyi görmek
istediğinizin tanımlanmasını, ideal ya da tercih edilen geleceğinizin resmini, onu şimdi görüyormuşçasına
tasavvur etmeyi içermektedir. Vizyon oluşturmanın birçok tekniği bulunmaktadır (Kutu 8).
Çoğu sağlıklı, aktif şehir vizyonu bir takım ortak faktör ya da temayı paylaşmaktadır:
bisiklet ve yürüyüş gibi aktif ulaşım için çok sayıda erişilebilir ve çekici yol ve etkin toplu ulaşım
araçlarına yaya ya da bisikletle erişebilirlik;
mağaza, park, okul ve rekreasyon tesisleri gibi gidilecek yerlere kolay erişim sağlayan karma
kullanımlı yoğun yaşam alanları;
yürünebilir, çekici mahalleler ve aralarında yol bağlantıları;
fiziksel çevre ile ilgili planlama kararlarında halk sağlığı ve fiziksel aktivite unsurlarının dikkate
alınması;
aktif yaşam seçimlerinin okul, işyeri ve sağlık-tedavi tesisleri tarafından desteklenmesi;
fiziksel aktivite, spor ve doğanın tadının çıkarılması için bol sayıda yeşil ve açık alan;
fiziksel aktivite için erişilebilir tesis ve ekipman;
yol güvenliği ve suç bakımından emniyetli olan cadde ve mahalleler;
aktif yaşamı tüm yaş ve yetenek grupları için mümkün kılan, özel gruplara hitap eden program
ve hizmetler;
yerel yönetimler ve diğer sektörlerde savunucular;
çeşitli paydaşlar ve sakinlerin güçlü katılımı; ve
aktif yaşamı şehirde yaşam biçimi olarak destekleyen ve özendiren sosyal normlar ve
beklentiler.
Kutu 8. Aktif yaşama dair ortak bir vizyonun oluşturulmasına ilişkin fikirler
1.Geleceğe bakınız
“Bundan 10 yıl sonrasına bakıyorum; gelecekteki şehrim insanlara her gün fiziksel aktivite imkanı
tanıyan sağlıklı, aktif bir şehir olarak ulusal bir ödül almıştır.”
“Bundan 15 yıl sonrasında şehrimizin üzerinde uçan sıcak hava balonunda kendinizi hayal edin.
Şehrimiz, herkes için aktif yaşam felsefesini uygulamış ideal bir yer olarak tanınmaktadır.”
2.Ne gördüğünüzü tarif ediniz
Sahnenin tamamını gözlemleyiniz: insanlar, yerler, olaylar. Caddelerden aşağıya doğru yürüyerek
parklar, işyerleri, sağlık tesisleri ve okulları ziyaret ediniz. Ulaşım şekilleri ve şehir meclisi toplantılarına
bakınız. Medyanın neleri ele aldığına bakınız. Yaşlılar ve sakatlığı olan insanların ne yaptığını gözlemleyiniz. Havayı, bitkileri ve yeşil alanları koklayınız. Gülüşler ve yol trafiğinden gelen sesleri dinleyiniz.
Neler gördüğünüzü çiziniz ya da kısa tanımlayıcı cümleler halinde yazınız.
3.Dönüp geriye bakınız
“Bu gelecek tablosu ise ve bu vizyon gerçekleştiyse, neler yapılmış olmalı?”
“Bu sonucu nasıl elde edildi?”
Şehir, mahalleler ve hedef halk gruplarının profilinin çıkartılması
Şehir plancıları ve sağlıklı şehir oluşturma işinde görev alan insanlar şehir değerlendirmelerini
gerçekleştirmek için gerekli şeylere sahiptir. Önemli olan, aktif yaşam öngörülerinin bu
değerlendirmelerin bir parçası haline gelmesidir (Kutu 9).
Araç 2 (Kısım 3), aktif yaşama özgü yerleşim alanlarının değerlendirilmesinde kullanılabilecek araçlara
bir örnektir. Arazi kullanımının değerlendirilmesi ve yürüyüş yolları ile park bağlantılarının potansiyel
yerlerinin tespiti için coğrafi bilgi sistemleri de kullanılabilir.
Yürüyüş deneyimleri, karar veren merciler, insanlar, plancılar ve diğer paydaşların, yaya atmosferini
ilk elden yaşamalarına yardımcı olabilir. Çalışmada genel yürünebilirlik, spesifik sorunlar ya da gidilecek önemli yerlere ulaşıma odaklanılabilir ve yazılı değerlendirme kapsam içine alınabilir. Çok sayıda
yürünebilirlik denetimi geliştirilmiştir. Araç 3 (Kısım 3) örnek bir denetimdir. Araç 4 (Kısım 3) ise bir
yerleşim yerinin bisiklet kullananlara ne derece uygun olduğunu değerlendirerek derecelendirir.
19
20
Sağlıklı, aktif şehirler aynı zamanda ömrün farklı aşamaları için planlama yapmalı ve çocuk ve gençler,
yaşlılar, kızlar ve kadınlar, engelliler, azınlık grupları ve sosyoekonomik zorluklar yaşayan insanlar dahil
olmak üzere özel grupların tutum, inanış, ihtiyaç ve güçlü taraflarını anlamalıdır. İlk adım, bu insanların
yaşadığı, öğrenim gördüğü, ibadet ettiği, hareket ettiği ve çalıştığı şehirdeki ortamları netleştirmektir.
Ulaşmak istediğiniz hedef kitlelerin net olarak tanımlanması ve anlaşılması, iyi planlama için hayati
öneme sahiptir. Örneğin, belirli bir mahallede yaya ya da bisiklet yollarının oluşturulması tüm sakinler
için faydalı olarak görünürken bu yollar hızlı bisiklet sürme için tasarlandığı zaman ve ayrı yürüme şeridi
olmadığı takdirde yaşlılar tarafından kullanılamayabilir. Benzer şekilde, iyi bir şekilde aydınlatılmamış ve
güvenli bir ortamda olmayan bir rekreasyon tesisine kız ve kadınların gitme ihtimali daha düşüktür.
Gençler daha büyük olasılıkla, etkileşimi özendiren bir yerde (örneğin basketbol sahası, tenis kortu,
kaykay pisti ve piknik yerleri gibi buluşma ortamları ile bisiklet parkını bir arada bulunduran bir tesiste)
vakit geçirecektir.
İnsanlar ve paydaşlarla istişare
Herkes için sağlık ve sağlıklı şehir ilkesinin ana ilkesi katılımcı yaklaşımdır. Ancak, çok sayıda şehirden
görüldüğü gibi, kamu ile geniş anlamda istişare yeterli değildir. Toplum katılımı için, sosyal olarak
dışlanmış ya da izole edilmiş gruplar dahil olmak üzere, spesifik gruplara ulaşmak gerekmektedir.
Fiziksel aktivite ve sağlık fırsatlarına erişimde eşitsizliği gidermek için insanlara yetki verme işi sıkça kapasite oluşumunu, yani toplum üyelerine, tam katılım için gerekli yetenek ve özgüveni oluşturmada
yardım etmeyi gerektirir. Ne mutlu ki aktif yaşam ve topluma yetki verilmesi birbirine destekler şekilde
gelişebilmektedir. Örneğin, gençler iletişim ve ekip oluşturma yeteneklerini öğrenerek kazanırken
spor ya da rekreasyon aktivitesinde kendini geliştirirken özgüven de geliştirir. Bu da fiziksel aktivite
planıyla ilgili istişarelerde fikirlerini ifade etmeleri için onları daha iyi hazırlar.
Toplum katılımının anlamlı bir şekilde geliştirilmesi, karşılıklı güven, ortak hedefler ve gerçekçi beklentilerin oluşturulmasını kapsayan uzun vadeli bir süreçtir. Bunu yapmanın yollarından biri, planlama
sürecinin tüm aşamalarında toplum katılımına öncelik vermektir.
Paydaş ve toplum üyelerinin planlama sürecinin erken aşamalarından itibaren devreye girmesi şunlar
için azami öneme sahiptir: fikir ve ihtiyaçlarının tanımlanması ve kavranması; güçlü taraflar, kaynaklar ve
yerel savunucuların tespiti; aktif yaşam ve fiziksel aktivite stratejisi yararlarının bilincinin güçlendirilmesi;
ve fiziksel aktivite stratejisinin uygulanmasına bağlılığın oluşturulması.
İstişareler en iyi şekilde farklı düzeylerde yapılabilir
şehir genelindeki özel gruplar ve spor, rekreasyon, eğitim, ulaşım ve diğer sektörlerden ana
paydaşlar;
Kutu 9. Hedef kitleler ve mahallelerin profili çıkarılırken dikkate alınması gereken bilgiler
Demografik unsurlar: yaş, cinsiyet, ırk ve etkin mensubiyet, medeni hal, evde çocukların olup
olmadığı
Sosyoekonomik durum: gelir durumu, sosyal statü, eğitim düzeyi, konut durumu, çalışma durumu ve
meslek düzeyi, sosyal dışlanma ve kabul edilme
Coğrafi bilgiler: bir araya toplanmış ya da dağınık yerleşim, mahalle özellikleri: hangi mekanlar ortak
olarak kullanılır: okullar, işyerleri, mağazalar, halk sağlık merkezleri, ibadet yerleri, vs.?
Mevcut davranışlar ve hayat tarzı: fiziksel açıdan ne kadar aktifler? Fiziksel aktiviteyi önleyen nedir? Ne
tür aktivite yapmayı severler? Mevcut ulaşım şekilleri nelerdir?
Bilinç ve bilgi: Fiziksel aktivitenin yararları ve hareketsiz yaşamla ilgili riskler hakkında ne kadar
bilgilidirler?
Değer, inanış ve tutumlar: sağlıklı, aktif hayat tarzı insanların kendileri için ne kadar önemlidir? Fiziksel
aktiviteyi değerli ve önemli olarak görüyorlar mı? Düşüncelerine göre, aktif olmanın önündeki büyük
engeller nelerdir? Değişime (yani fiziksel olarak daha aktif olmaya) ne kadar hazırdırlar? Neler fiziksel
aktiviteyi daha eğlenceli ve çekici kılabilir?
Sağlık, yetenek ve özgüven düzeyleri: katılabilirliklerini sınırlayacak sağlık engelleri var mıdır?
Fiziksel aktif olmak için gerekli yetenekleri mevcut mu? Aktif olabilme yönünden ne kadar özgüven
duymaktadırlar?
Kültürel normlar ve sosyal ağlar: kültürel norm, inanış ve gelenekler, kadın, erkek ve çocukların
katılımını engellemekte mi yoksa desteklemekte mi? Fiziksel açıdan aktif olmalarında onlara kim destek
verir? Resmi olmayan ana ağlarında kimler var? Hangi kuruluşlara mensupturlar?
Erişim ve kullanım: mevcut spor ve beden eğitimi programları, doğal kaynaklar (örn. yürüyüş yolları
ve dereler), aktivite tesisleri (örn. oyun alanları, oyun sahaları ve okullar) ve aktif ulaşım seçenekleri bu
halk için kullanılabilir, erişilebilir ve uygun mudur? Bunları kullanıyorlar mı? Hayır ise, neden?
•mahalle düzeyi; ve
•sosyal olarak dışlanmış olup toplumla açık istişarelerde yeterli sayıda temsil edilemeyen insanlarla
küçük toplantılar.
İstişarelerin yapılması için, paydaşlarla bir araya gelme, halka açık forumlar, atölyeler, odak grupları, ana
bilgi kaynaklarıyla mülakatlar ve grup tasarım çalışmalarıdır (Kutu 10).
21
22
Kutu 10. Grup tasarım çalışması (charrette) nedir?
Grup tasarım çalışması, fiziksel çevrenin nasıl iyileştirilebileceği (örneğin, fiziksel çevrenin aktif yaşam için
daha uygun hale getirilmesi) konusunda fikirleri geliştirmek üzere uzmanlar ve mahalle sakinlerini bir araya
getirir. Çözümler genellikle harita, diyagram ya da tanımlar halinde sunulur. Grup tasarım çalışmalarında az
sayıda katılımcı veya birçok kişi bulunabilir. Grup tasarım çalışmaları birkaç saat sürebilirken birkaç güne de
uzayabilir. Bunların tümü çalışmanın amacı ve insanların ilgisine bağlıdır. Grup tasarım çalışması programı
için şöyle bir örnek verilebilir: katılımcılar Cuma günü bir araya gelerek bölgeyi dolaşır ve yerel uzman ve
vatandaşların sunumlarını dinler. Cumartesi günü katılımcılar ekiplere bölünerek fiziksel ve sosyal çevrelerde
yapılması önerilen değişikliklerle ilgili olarak plan, çizim ve tanımları oluşturmaları istenir. Akşamın ilerleyen
saatlerinde ya da ertesi gün katılımcılar önerilerini birbirlerine ve toplum üyelerine sunar. Bunun akabinde,
profesyonel bir moderatör (facilitator) yardımıyla gerçekleşecek tartışma ve konsensüs oluşturma çalışması
yapılır.
Fransızcada charrette, at arabası anlamına gelir. 20. yüzyılın başlarında Paris’teki Ecole des Beaux Arts (Güzel
Sanatlar Okulu) profesörleri, son teslim tarihinde öğrencilerin çalışmasını teslim almak için bir at arabası
gönderirdi. Çizimlerini olağanüstü bir gayretle tamamlamaya çalışan bazı öğrenciler at arabasına binerek
araba caddede giderken çalışmaya devam ederdi, böylece at arabası üzerinde (en charrette) çalışma bu
mecazi anlamı kazanmıştır.
Fırsat ve engellerin tespiti
Plancılar sıkça güçlü ve zayıf yönler, fırsatlar ve tehditleri (SWOT – strengths, weaknesses, opportunities and threats) kapsamlı olarak analiz eder. Aktif yaşam plancıları ve paydaşları tarafından geliştirilen
bir şehrin SWOT analizi örneği aşağıda verilmiştir.
Güçlü yönler
Denize yakınlık
Şehrin iç taraflarında yeniden canlandırma projesi devam ediyor
Etkin toplu ulaşım altyapısı
Eğitim, spor ve kreşlerde yüksek motivasyonlu ortaklar
Belediye başkanı ve sağlık sektörü yöneticilerinin bağlılık dolu liderliği
Kas bilimleri ve sağlığın yaygınlaştırılması alanlarında diploma programı olan iki üniversite
Deniz kenarında çok amaçlı kültür parkının kurulmasına kamu desteği
Zayıf yönler
Deniz kenarı harap ve çekici olmaktan uzak
Deniz kenarına toplu ulaşım imkanları zayıf
Şehrin iç tarafları kalabalık, park ve yeşil alanlar için fazla yer yok
Park alanları, potansiyel yeşil alanların gelişimine izin vermiyor
Şehrin iç taraflarında ağır araç trafiği bisiklet kullananlar ve yayalar için güvensizlik oluşturuyor
Aktif ulaşım desteği sınırlı
Şehrin iç taraflarında çocuk ve gençlerin aktif bir şekilde oyun oynaması imkanları az
Aktif yaşam fırsatları iletişimi zayıf: aileler kelerin kullanılabileceğinden haberdar değil
Şehrin iç taraflarındaki gençler vandalizm ve grafiti gibi sorunlara karışıyor
Fırsatlar
Şehir merkezinin dönüşümünün bir parçası olarak yaya yolları ve oyun alanlarıyla bağlantılı “cep”
parklarının geliştirilmesi
Şehir merkezindeki yol tamiratının bir parçası olarak bisiklet yollarının geliştirilmesi
Toplu ulaşım istasyonlarında bisikletler için park yerlerinin oluşturulması
Bisikletçilik derneğinin katılımının sağlanması
Aktif ulaşım yoluyla aktif yaşamı savunmaya belediye başkanının davet edilmesi
Belediye meclisi üyelerinin, çocuklar için aktif oyunları savunmaya ve güvenli, çekici oyun alanları
ve okullara güvenli aktif ulaşım yollarının sağlanması için anaokulu ve okullar, veliler ve şehrin
rekreasyon hizmetleri ile birlikte çalışmaya davet edilmesi
Bazı yer üstü park alanlarının yer altı park alanlarına dönüştürülmesi ve bu alanlarda yeşil alanların
oluşturulması
Araç park ücretlerinin arttırılması ve şehir merkezinde trafik yoğunluğu ücretinin uygulanması
Aktif yaşamın yararları ve fırsatları şeklindeki iletişimin iyileştirilmesi için ortaklarla çalışılması
Başını gençlerin çektiği fiziksel aktivite ve spor programlarını uygulamaya koymak ve değerlendirmek
için üniversiteler ve belirli mahallelerdeki polis ve sosyal hizmetler çalışanlarıyla işbirliği yapmak
Deniz kenarının dönüştürülmesi ve orada aktif yaşam ve kültürel faaliyetler için park alanlarını
kurulmasına yönelik uzun vadeli proje için desteğin oluşturulması
Tehditler
İnisiyatiflerin çok fazlaya mal olacağının zannedilmesi
Park sınırlamaları, daha yüksek ücretler ve trafik yoğunluğu ücretine karşı sürücülerin ters tepki vermesi
Müteahhit ve arsa geliştirici firmaların, yeniden inşa edilen alanlarda yürüyüş yolu ve oyun
alanlarını inşa etmenin ekonomik değerinden haberdar olmaması
Yol güvenliğine ilişkin korku ve inanışlar
Bazı mahallelerde birden fazla dil kullanılması ve okur-yazarlık oranının düşük olması (yenilikçi
iletişim yollarına duyulan ihtiyaç)
23
24
Para ve kaynakların tespiti
Aktif yaşam girişimleri için finansman sağlamanın çeşitli yolları bulunmaktadır. Proje hibeleri ve kurumsal
sponsorlar çoğu zaman kısa vadeli girişim ve organizasyonları finanse edebilir. Ancak, sürdürülebilir uzun
vadeli finansman kaynaklarının bulunması kritik derecede önemlidir.
Ulaşım, şehir planlaması, sağlık, rekreasyon, sosyal hizmetler ve suç önleme dahil olmak üzere çeşitli
belediye departmanlarında aktif yaşam altyapısı, bakımı, programları ve personeli için amaca yönelik
yeterli finansmanı sağlayınız.
Şimdiden devam eden projeleri ele alarak bunların toplumun aktif yaşama nasıl daha olumlu bakmasına
katkıda bulunabileceğini düşününüz. Örneğin, erken gelişim aşamasındaki okul ya da konut projesi yürüyüş
ya da bisiklet yoluna bağlanabilir. Yollar tamir için kaplanırken bisiklet şeritlerini ilave ediniz. Devam eden
projelerde fırsatların açılması, kapsamlı yeni kaynak gerektirmeksizin kısa vadeli başarı sağlayabilir.
Diğer sektörlerle işbirliği yapınız: aktif yaşam girişimlerine sağladığınız finansmanın en iyi karşılığını alabilmek için spor, aktif yaşam, sağlık ve eğitimden gönüllü ve profesyonel ortaklar edininiz. Özel organizasyonlar ve devam eden programlarda sponsorluk etmeleri ve yürüyüş yollarının geliştirilmesi, oyun alanı
yapılarının inşası ve mahalle dönüşümü gibi projelere katkıda bulunmaları için özel sektör temsilcileriyle
ortaklaşa hareket ediniz.
Tesis paylaşımı: örneğin, okullar ve parklar ya da yüzme havuzları arasında ortak kullanım sözleşmelerinin
imzalanması, aktif yaşam fırsatlarını arttırırken rekreasyon ve spor tesislerinin satın alınması ve bakımı için
elde bulunan paranın daha iyi harcanmasını sağlayabilir.
Finansman kaynakları arayınız: aktif yaşamın yaygınlaştırılması, obezitenin önlenmesi, spor
organizasyonlarının özendirilmesi, çevrenin geliştirilmesi ve ulaşımın yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerde
güçlendirilmesi için finansman musluklarını tespit edin ve açık tutunuz.
Teşvik ve finansman tekniklerinden yararlanınız. Boş ve harap arsaların yeniden geliştirilmesi ve yürüme
alanlarının geliştirilmesi için mali ve inşaat düzenleme teşviklerini oluşturunuz. İşverenleri, çalışanlarına
aktif ulaşım ve işyerinde ya da işten sonra egzersiz tesisleri ve teşviklerini sağlamaları için özendiriniz.
Aktif yaşamı kolaylaştıran fiziksel çevre iyileştirmelerinin finansmanına katkı olarak park ücretleri ve trafik
yoğunluğu ücretlerini kullanınız.
Aktif yaşam çevrelerinin mali faydalarını tespit ederek duyurunuz. Müteahhit, arsa geliştirici şirket
ve iş adamlarını, yaya dostu mahalleler ve yürüyüş yolları ile parklara yakınlığın mülk fiyatlarında artış
sağladığından haberdar ediniz.
Amaç ve hedeflerin belirlenmesi
Stratejik vizyonunuz, şehir profili, sakinler ve paydaşlarla istişareler ve fırsatlarınız ile engellerinizin analizi,
takip etmek istediğiniz ana alanlarınız konusunda karar almanızda yardımcı olacaktır. Bu aşamadan sonra
girişiminiz için amaç ve hedefleri geliştirmeye hazır olursunuz.
Süreç ve sonuçla ilgili hem uzun hem de kısa vadeli amaç ve hedefleri ele alınız. Sonuçla ilgili olanlar,
ilerleme sağlandığını göstermeniz gerektiğinde özellikle gereklidir.
Amaçlar genellikle, spesifik başlık ya da tema altında organize edilmiş geniş beyanlardır. Amaçları organize
etmenin bir yolu bunların aşağıdaki başlıklar altında yapılanmasıdır: fiziksel çevre, sosyal çevre, spesifik
ortam ve halk grupları (Kutu 11).
Kutu 11. Fiziksel aktivite planı için örnek amaç beyanları
Fiziksel çevre
Aktif ulaşım (bisiklet ve yürüme gibi) ve toplu ulaşım araçlarının kullanılmasını özendiren; yol trafiğini
kontrol ederek araç kullanımını azaltan; yerel olarak gidilecek yerler, yeşil alanlar ve rekreasyon
alanlarına kolay ulaşımı destekleyen; ve birbirine iyi bir şekilde bağlanmış, çekici ve yaya ve bisiklet kullananlar için güvenli cadde ve mahallelerin oluşmasını sağlayan planlama süreçleri ve kentsel tasarım
yoluyla fiziksel çevrede aktif yaşam fırsatlarını arttırmak.
Sosyal çevre
Çeşitli kesimleri içeren halkın güçlü yönlerini kabul ederek ve arttırarak, eşitsizliği azaltarak, aktif yaşama
verilen toplum desteğini arttırarak, güvenlik ve suç önlemeyi arttırarak, katılımın önündeki gerçek ve
tahmin edilen tehditleri ele alarak, kamu ile etkin bir şekilde iletişim kurarak, kampanya ve organizasyonlar sunarak ve tüm yaş ve gruplar için rekreasyon ve spor konusunda yenilikçi programlar sunmak
için işbirliği yaparak sosyal çevrede aktif yaşam fırsatlarını arttırmak.
Belirli ortamlar
Okullar (kreşten üniversiteye kadar), işyerleri, sağlık ve tedavi kurumları, rekreasyon ve spor tesisleri,
mahalleler ve evlerdeki fiziksel aktivite fırsatlarını arttırmak.
İnsanlar
Tüm insanlar için (başta çocuklar, gençler, yaşlılar ve çalışanlar olmak üzere) aktif yaşam fırsatlarını
arttırmak, aralarındaki aktif yaşamın faydaları konusundaki anlayışı iyileştirmek ve sakatlığı bulunanlar,
sosyoekonomik sorunlar yaşayan insan ve mahalleler ve diğer azınlık grupları ile yüksek risk taşıyan
gruplar için fiziksel aktivite konusundaki eşitsizliği azaltmak.
25
26
Hedefler, amaca ulaşılıp ulaşılmadığını tespit etmede kullanılan ölçülebilir beyanlardır. Hedef tespiti
değerlendirme ile bağlantılıdır: girişimin sonunda değerlendirme yapmayı planlıyorsanız, daha girişimin
başında kriterlerinizi belirlemelisiniz. Başarmak istediğiniz hedefleri tespit etmenin dört adımını
açıklayan ev ile okul arasında aktif ulaşıma ilişkin bir örnek aşağıda verilmiştir.
1. Değiştirmek istediğiniz durumu veya çözmek istediğiniz problemi tanımlayınız.
Örnek
Çoğu çocuk okula araba ile bırakılıyor. Mesafenin yanı sıra anne-babalar okula yürüyerek ya da bisikletle gitmenin engeli olarak güvenlik çekincesini öne sürüyor.
2. Problemi çözmek için insanların gerçekleştirmesini istediğiniz spesifik eylemleri tanımlayınız.
Örnek
Sorun ve ev ile okul arası aktif ulaşım yararları konusundaki bilinci arttırınız
Problemin çözülmesi için okul, veli ve toplum arasındaki ortaklıklar oluşturunuz
Okula giden güvenli ve aktif ulaşıma uygun yolları tespit ederek oluşturunuz (yerel düzeyde)
Yerleşim yerleri ve okulların okula giden güvenli ve aktif ulaşıma uygun yolları oluşturmalarına
yardım edecek araç ve destek sağlayınız
Yürüyerek ya da bisiklet kullanarak okula giden çocuklara eşlik ediniz (örn. “yürüyen okul servisi”)
Çocuk ve gençleri ev ile okul arasında yürüyerek ve/veya bisikletle gidip gelmeye özendiriniz ve
bunu yapmalarını destekleyiniz
3. Set measurable objectives that can help you monitor and evaluate your progress.
Örnek
Öğretim yılı (10 ay) süresince:
sorunun farkında olup harekete geçmeye hazır olan yerel politikacı, polis ve trafik görevlisi,
öğrenci, veli-okul derneği üyeleri, okul müdürü ve öğretmenlerin sayısını arttırınız;
iki okul bölgesiyle (10 okul) başlayarak, ev-okul arası güvenli aktif ulaşım yolları için okul, veliler
ve toplum ortaklıklarını geliştiriniz;
iki okul bölgesiyle (10 okul) başlayarak, “yürüyen ve bisiklet kullanan okul servisi” programlarını uygulayınız; ve
ev ile okul arasında güvenli bir şekilde yürüyen ve/veya bisiklet kullanan çocuk ve genç sayısını arttırınız.
4. Bu hedeflerin başarılma derecesini nasıl ölçeceğinize karar veriniz
Örnek
Seçilen okul bölgelerinde:
mevcut bilinç, endişe ve harekete geçme hazırlık derecesi seviyelerinin ölçümleri, okul yılı
ortasında ve sonunda takip anketleri;
oluşturulan ve faaliyetlerine devam eden ev-okul arası güvenli aktif ulaşım yolları için okul-velitoplum ortaklıklarının sayısı (taban değer ve takip);
“yürüyen ve bisiklet kullanan okul servisi” programlarının sayısı (taban değer ve takip);
öğrencilerin yaralandığı trafik kazası sayısı (taban değer ve takip);
çocukların okula araba ile bırakılması ve yayalar ile bisiklet kullananların güvenliğine ilişkin okul
politikalarının ağırlığı (taban değer ve takip);
okullarda güvenli ve emniyetli bisiklet park yerlerinin ağırlığı (taban değer ve takip);
ev ile okul arasında yürüyen ve/veya bisiklet kullanan çocuk ve gençlerin sayısı (taban değer ve
takip); ve
öğrenci, veli, okul müdürü ve öğretmenlerin ev ile okul arası güvenli aktif ulaşım yollarına ilişkin
program ve politikalardan duyduğu memnuniyet derecesi.
27
28
5. Aşama 2: bir plan hazırlamak
Şehirlerin avantajı seçeneklerin çok olmasıdır.
Jacobs (25)
Aşama 2:
bir plan hazırlamak
1. Ana müdahale alanlarını belirleyin
Politikalar
Programlar
Planlar
Altyapı stratejisi
İletişim
2.Yapay çevre içerisinde müdahale
seçeneklerini dikkate alarak
öncelikleri belirleyin
3.Sosyal çevre içerisinde müdahale
seçeneklerini dikkate alarak
4.Özel ortamlar içerisinde
müdahale seçeneklerini dikkate
alarak öncelikleri belirleyin
5.Her bir amacı kuvvetlendirin
Bu bölümde ana müdahale alanları hakkında bilgiler
sunulmakta ve hem yapay hem sosyal çevre hem
de özel alanlar hakkında örnekler ve amaçları daha
aktif hale getirebilmek için fikirler anlatılmaktadır.
Kısım 3’te örnek programlar sunulmuştur ve sunulan fikirler hakkında daha detaylı bilgilerin nereden
elde edilebileceği belirtilmiştir.
Ana müdahale alanlarını belirleyin
Aktif yaşamı geliştirmek için yapılabilecek ana müdahaleler veya aktiviteler birkaç kategori içerisinde yer alır.
Politikalar
Politikalar birçok alanda eylemlerin yönünü belirler. İdeal olanı yerel yönetimlerin fiziksel aktiviteyi
geliştirmek için karar verme sürecinin dahili bir parçası
haline gelecek genel bir politika oluşturmasıdır; bu
politika finansman, programlar, kent planlaması ve
altyapı alanlarında alınacak kararları etkileyecektir.
Benzer olarak çalışma alanları ve okullar ile ilgili
politikalar fiziksel aktiviteye engel olan bariyerleri
kaldırmalı ve fiziksel aktiviteyi destekler nitelikte
olmalıdır.
Programlar
Programlar, tüm vatandaşların ve hedeflenen grupların fiziksel aktivite seviyesini arttırmak amacıyla
yeni oluşturulan veya değiştirilen aktivitelere yönelik planlardır; Programlar birçok alan için yapılabilir
ve birçok paydaş tarafından sunulabilir. Programlar içerisinde grup aktiviteleri, bilgi ve beceri geliştirme,
kişisel ulaşım, özel organizasyonlar ve şehir çapında kampanyalar yer alabilir.
Aşama 2: bir plan hazırlamak
Planlar
Planlar, şehir ve mahallelere yönelik planlama belgeleriyle kılavuzların şehir planlaması kararlarının
vatandaşların fiziksel aktivite imkanlarını ne şekilde etkileyeceğini göstermesini sağlar; bu sayede,
örnek olarak belli bir mahallede yürüme imkanlarının arttırılması için, yeni planların oluşturulmasına
yardımcı olur.
Altyapı stratejisi
İyileştirilmiş ve genişletilmiş altyapı fiziksel aktivite imkanlarını arttırır; buna örnek olarak parklar,
yürüyüş yolları veya spor tesisleri ve yapay çevrenin aktif yaşamı destekleyen, bisiklet yolları veya yaya
kaldırımları gibi, diğer öğeleri gösterilebilir.
İletişim
İletişim hem dahili iletişim (lider gruplar arasında) hem de dışarı yönelik (vatandaşlar ile) iletişim
anlamına gelmektedir. Fiziksel aktiviteyi arttırmaya yönelik destekleyici bilgiler ve medya kampanyaları
birden fazla müdahale alanını kapsayan kapsamlı kampanya ve stratejiler içerisinde en etkili yöntemlerdir (Kutu 12).
Tabii ki potansiyel aktivitelerin listesi uzundur. Araç 7 (Kısım 3) kısa ve uzun vadede
kullanılabilecek aktivitelerin seçiminde yardımcı olabilecek birkaç kriterden oluşan bir kontrol listesi sunmaktadır. Plancılar şehrin belli bölgelerinde ve belli gruplar arasında fiziksel aktivite alanında eşitsizlikleri azaltacak müdahaleleri dikkatlice incelemelidir. Bunu yapmanın bir yolu
lider grup içerisindeki bir üyeye, sağlıklı yaşam plan ve stratejisinin sosyal bütünleşmeyi nasıl
arttırdığı ve eşitsizlikleri nasıl azalttığına yönelik olarak savunuculuk ve izleme görevi vermektir.
Kutu 12. Şehir çapında kapsamlı kampanyalar hakkında
Şehir çapındaki kapsamlı kampanyalar hem bireylerin davranış şekillerini hem de içerisinde yaşadıkları
sosyal sistemleri etkileyebilecek güce sahiptir. Bu tür kampanyalar aynı zamanda davranış alışkanlıklarının
değiştirilmesine yönelik kurumsal ve organizasyonel destek de yaratabilir.
Bu kampanyalarda genele ve özel gruplara ulaşmak için genellikle hem medya hem de bireyler
arasında direkt ilişkiler oluşturan programlardan yararlanılmaktadır. Kitle iletişimi ile aktarılan mesajlar
okullara, iş yerlerine ve sağlık kurumları ve topluluklara yönelik çalışmalar ile birleştirilir. Müdahaleler,
insanların davranışlarını değiştirebilmesi için farklı alan ve zamanlarda desteğe ihtiyaç duyacakları
varsayılarak, aşamalar halinde gerçekleştirilir. Müdahaleler için birden fazla grup hedeflenir, birden fazla iletişim kanalı kullanılır ve çeşitli ortaklar ve paydaşlardan yararlanılır. Bazı müdahaleler birden fazla
sağlığa etkileyen alışkanlığa yöneliktir (örn. fiziksel aktivite ve sağlıklı beslenmeye yönelik kampanyaların
birleştirilmesi). Bu yaklaşım özellikle obezitenin bir sorun haline geldiğine inanılan durumlar için özellikle yararlıdır.
29
30
Yapay çevre içerisinde müdahale seçeneklerini dikkate alarak
Yapay çevrenin tasarımı konusundaki kararlar, örneğin arazi kullanımı, ulaşım sistemi ve parklar, kamu
binaları gibi rekreasyon alanlarının yeri, aktif yaşamı arttırabilir veya azaltabilir. İnsanlar parklara, işyerlerine
ve alışveriş alanlarına kolaylıkla erişebildiklerinde daha aktif olmaktadır. Önemli engeller arasında kentsel
yayılma (arabalara bağımlılığı arttıran düşük yoğunluk, alışveriş yerleri, iş yerleri ve rekreasyonun birbirinden ayrılması, uzun ve geniş yollar), yeşil alan için çok az imkanlara sahip kalabalık şehir merkezleri,
aktif ulaşıma (yürüme ve bisiklete binme gibi) yeterli desteğin olmaması, toplu taşımaya öncelik verilmemesi, hızlı trafik ve bisiklete binme veya yürüme için güvensiz koşullar, çekici olmayan, çöküntü mahalleler ve binalar içerisinde kullanılamayan merdivenler sayılabilir.
Promoting phsyical activity and active living in urban environments: the role of local governments. The
solid facts (Kentsel çevrede fiziksel aktivite ve aktif yaşamın desteklenmesi: yerel yönetimlerin rolü. Bilimsel
Kanıtlar (1) adlı eser yapay çevre içerisinde karşılaşılabilecek sorunlar ve fırsatları özetlemektedir.
Şehir planlamasına ilişkin eylem stratejileri
Arazi kullanımının incelenmesi ve planlanması süreçlerine aktif yaşama ilişkin konuların dahil edilmesi için sağlık etki değerlendirmesi yapınız.
Stratejik arazi kullanımı ve ulaşım planlaması birleştirilmelidir. Şehrinizin ve bölgenizin uzun dönemdeki gelişiminin arabalara olan bağımlılığı azaltmasını ve yüksek kaliteli toplu ulaşıma olan eşitlikçi
erişim imkanlarını arttırmasını sağlamak için planlama, ulaşım ve ekonomik kalkınma kurumları ile
çalışınız.
Eski şehirlerin geleneksel tasarımını koruyunuz ve arabalara olan bağımlılığı arttıran banliyölerdeki
dağılmış ve uzaklaşmış örnek olarak işyerlerinin, perakende sektörünün, parkların, izole haldeki
eğitim binaları ve hastanelerin ve konut alanlarının daha da artmasını kontrol ediniz.
İyi örnek olunuz: Belediyelerin kendisine ait birimlerin ve eğitim, sağlık ve sosyal tesislerin planlanması
ve konumlandırılmasında arabalara olan bağımlılığın azaltılmasına, yürüme, bisiklete binme ve toplu
taşıma kullanımını arttırmasına dikkat ediniz.
Aktif ulaşım ve toplu taşımaya ilişkin eylem stratejileri
Mevcut alanlar ve gelecekte oluşturulacak alanlara yönelik olarak bisiklete binme ve yürümeye ilişkin
kapsamlı bir plan hazırlayınız ve hazırladığınız planı daha kapsamlı ulaşım planlarıyla bütünleştiriniz.
Uygun trafik politikaları ve kanunlarıyla, genişletilmiş, güvenli ve çekici ve insanları yerel mekanlara
ulaştırabilecek bisiklet yollarıyla, kısa kullanımlar için belediye bisikletlerine erişim imkanları yaratarak,
bisiklet kullanımını destekleyiniz. Yayalar, bisikletliler ve arabalar için ayrı yollar inşa ediniz. Memurlara, özellikle de polislere, parklardaki görevlilere mahallelerde kullanmaları için bisiklet sağlayınız
Trafiği kontrol etmek için hız konusunda ciddi önlemler alınız, örneğin 20 km/saat sınırı olan alanlar
oluşturunuz, trafik ışıklarının doğru çalışmasını sağlayınız, yaya geçitlerini görünür hale getiriniz, trafiği
yavaşlatan metotlar uygulayınız (örneğin hız kasisleri) ve önemli kavşaklarda karşıdan karşıya geçişi
düzenleyecek personel bulundurunuz. Yaralanmaları engellemek ve kurallara saygının yerleşmesi
için bisiklet kullananlar, yayalar ve araç şoförleri için belirgin trafik işaretleri oluşturunuz.
Motorlu araç kullanımını daha pahalı hale getiriniz. Şehir içerisinde park etmek için alınan ücretleri
yükseltiniz, trafik yoğunluğu ücreti almak araba kullanımını genel olarak azaltacaktır, buna ek olarak
alınan ücretleri toplu taşımayı iyileştirmek için kullanabilirsiniz.
Toplu taşımaya ve yaya kaldırımları, yaya yolları, bisiklet yolları trafiği azaltmaya dönük projelere
sağlanan kaynakları artırınız. “Park et devam et” sadece mevcut toplu taşıma hizmetlerinin yetersiz
olduğu düşük yoğunluklu alanlarda kullanılmalıdır. Bu alanlar yolcunun başlangıç noktasına mümkün
olduğunca yakın olmalıdır: örneğin şehrin sınırları yerine merkezin dışındaki alanlar. “Park et devam
et” alanlarının yayalar ve bisiklet sürücüleri tarafından da kullanımını teşvik ediniz.
Kentsel tasarıma ilişkin eylem stratejileri
Yürümeyi ve bisiklete binmeyi kolay bir hale getirmek için işyerlerini, alışveriş yerlerini, okulları ve
sağlık hizmetleri sunan mekanları entegre mahalleler içerisine yerleştiriniz.
Şehrin civarında bulunan sahillere, ırmaklara, göllere ve ormanlara erişimi kolay hale getiriniz.
Yeşil alanları koruyunuz ve geliştiriniz. Boş arazilerin ve sağlıksız arazilerin yeşil ve/veya açık alanlara dönüştürülmesine yönelik teşvikler sağlayınız. Aktif yaşam için tüm vatandaşlar tarafından
erişilebilecek bir yeşil ağ oluşturunuz ve bu ağı meydanlar ve diğer açık alanlar ile destekleyiniz.
Kamu alanlarına erişim için kolayca görülebilir ve kullanılabilir merdivenler sağlayınız ve insanların
merdivenleri kullanmasını teşvik edecek tabelalar kullanınız. Merdiven kullanımını teşvik edecek
binalar tasarlayınız ve ofis ve sağlık hizmeti sunan binalarda merdivenlerin her daim kullanılabilir
olmasını sağlayınız.
İletişime ilişkin eylem stratejileri
Şehrinizde aktif olmak için eğlenceli ve güvenli fırsatlar konusunda insanlara kolay anlaşılabilir bilgiler sağlayınız. Şehir çapındaki tüm parkları, bisiklet ve yaya yollarını ve spor ve fiziksel aktivite
programlarını gösteren bir aktif yaşam haritası oluşturunuz ve bilinmesini sağlayınız.
Yapay çevrede fiziksel aktivite imkanlarını arttıracak çalışmalar içerisine çocukları, yaşlıları ve engellileri katınız (Kutu 13).
31
32
Kutu 13. Özel gruplara dikkat ediniz
Çocukların ve gençlerin güvenli bir şekilde oynayabilecekleri alanlara sahip olmalarını sağlayınız.
Şehrinizdeki bazı caddeleri çocukların oynayabileceği aktif dinlence mekanları haline getiriniz ve
konut alanlarında ortak olarak kullanılabilecek oyun alanlarının bulunmasını sağlayınız. Çocukların
ve gençlerin kullanabileceği ilgi çekici, güvenli ve bakımlı oyun bahçeleri, göletler, dış mekan
kaykay pistleri, kaykay parkları, spor alanları ve bisiklet yolları sağlayınız.
Yaşlı erişkinler sosyalleşmesini destekleyiniz. Yürüme imkanlarını, özellikle de yaşlı insanların
yaşadığı yerlerde geliştiriniz: İyi bakılan kaldırımlar, dinlenmek için banklar, yeterli derecede
ışıklandırma sağlayınız ve gölge alanlara sahip ve çekici sokaklar oluşturunuz. İnsanların sokaklarda sosyalleşebileceği alanlar, örneğin kafeler ve küçük marketler, oluşturunuz. Yaşlılara aktif
olabilecekleri, tai chi, bocce veya petanque, kriket, köpek gezdirme ve organize yürüyüş gibi
imkanlara sahip parklar ve yeşil alanlar oluşturunuz. Soğuk iklime sahip şehirlerde kaldırımlarının
buzla kaplanmasına izin vermeyiniz.
Aktif alanlara erişimi arttırınız. Oyun alanlarına, spor sahalarına, yürüyüş yolları ve parklara yürüyerek ve bisiklete binerek erişme imkanları sununuz. Yüzme havuzlarına ve çocuklara, gençlere,
yaşlılara ve engellilere yönelik diğer tesislere ücretsiz veya indirimli erişim imkanı sağlayınız.
Toplu taşımaya erişimi iyileştiriniz ve/veya engelliler, yaşlılar ve dezavantajlı aileler için rekreasyon
mekanlarına ulaşım sağlayınız.
Tüm gelir gruplarından insanların bulunduğu konut alanlarında sağlığı arttıran ulaşım ve yeşil alanlara eşit olarak erişim imkanlarının sağlandığından emin olunuz. Bunu başarmak için hedefler
oluşturunuz.
Sosyal çevre içerisinde müdahale seçeneklerini dikkate alarak
Sosyoekonomik durum aktivite dostu şehirler oluşturmak ve sürdürmek için hem zorluklar hem de
fırsatlar içermektedir.
Çeşitlilik ve eşitliğe ilişkin eylem stratejileri
Cinsiyeti, yaşı, ırkı, gelir seviyesi veya becerileri ne olursa olsun tüm vatandaşların spor ve fiziksel
rekreasyon programlarına eşit bir şekilde erişimi konusunda eşitliğe yönelik bilgilerin elde edilmesi için incelemeler yapınız. Hassas grupların fiziksel aktivite konusunda aynı seçenek ve fırsatlara
erişebilmesi ve tüm vatandaşların aktif bir hayat sürebilmesi için çalışmalar gerçekleştiriniz. Hem
hizmet sağlamak hem de liderlik etmek için belediyenizin rekreasyon alanındaki politikalarını
cinsiyet ve ırk alanlarında eşitliği temin edecek şekilde oluşturunuz.
Çok kültürlülüğe ve çeşitliğe itibar ediniz. Toplum içerisindeki farklı kültür ve dinleri belirleyip
uygun fiziksel rekreasyon ve aktif yaşam imkanlarını geliştirmek için beraber çalışınız ve ortak
engelleri aşmak için çözümler arayınız.
Sosyal uyum, güvenlik ve sosyal desteğe ilişkin eylem stratejileri
Spor, aktif yaşam, kültürel dışavurum, aktif ulaşım ve doğa ile ilişkili organizasyonları destekleyiniz ve bu organizasyonlarla sosyal uyumu ve fiziksel aktivite fırsatlarını arttırıcı programlarda
ortaklıklar kurunuz.
Güvenliği, emniyeti sağlayınız ve suçları önleyiniz. Yaya ve bisiklet yollarını suçtan arındırınız, boş
arazileri temizleyiniz ve kollayınız; suçu azaltacak tasarım prensipleri kullanınız.
İnsanların güvenliğe ilişkin korkularını, suçları ve trafik kazalarını izleyerek ve ebeveynlere,
kadınlara ve yaşlılara suç ve trafik kazalarından kaynaklanan yaralanmalar hakkında istatistikler
sağlayarak rahatlatınız.
Aileler, okullar ve işyerlerindeki gruplar için programlar oluşturarak sosyal desteği arttırınız.
Özel ortamlar içerisinde müdahale seçeneklerini dikkate alarak
İnsanların vakit geçirdikleri yerlerde fiziksel aktivite imkanlarını arttırmak en az haftada üç kez aktif olan
insanların sayısını önemli ölçüde arttırabilir, bu sayı aktif yaşamın yararları ve aktif yaşam fırsatları ile ilgili
bilgilerin yaygınlaştırılması ile daha da artabilir. Bu tür müdahaleler özellikle beş alanda etkin olabilir:
okullar, işyerleri, mahalleler, sağlık ve eğlence hizmetleri sunulan alanlar ve spor alanları.
Promoting phsyical activity and active living in urban environments: the role of local governments.
The solid facts (Kentsel çevrede fiziksel aktivite ve aktif yaşamın desteklenmesi: yerel yönetimlerin
rolü. Bilimsel Kanıtlar (1) adlı eser okullar, işyerleri ve sağlık hizmeti sunan alanlarda fiziksel aktivite
konusunda detaylı bilgiler sunmaktadır.
Aktif okullar
Topluluklar ve okullar (anaokullarından üniversitelere kadar) fiziksel aktiviteyi geliştirmek için önemli
ortaklardır. Beden eğitimi ve sağlık programları sayesinde okullar gençleri sağlıklı ve aktif hayat seçenekleri ile ilgili olarak bilgilendirip becerilerini arttırmaktadır. Çocuklar ve gençler haftanın günlerinin
33
34
çoğunda okuldadır; evden okula ve okuldan eve yapılan yolculuk fiziksek aktivite açısından önemlidir.
Okullar bunun yanında çocuklar, gençler ve ailelerine yönelik daha büyük bir strateji içerisinde önemli
bir rol üstlenebilir; spor programları ve organizasyonlarının oluşturulmasına destek verebilir ve fiziksel
aktivite hakkında bilinçlendirme ve bilgi sağlama konularında yardımcı olabilir. Lise öğrencileri daha
küçük çocuklar için model oluşturabilir ve üniversiteler toplum için programlar geliştirerek yardımcı
olabilir.
Araç 5 (Kısım 3) bir okul veya okul grubunun fiziksel aktiviteyi geliştirme konusunda ne derece iyi
olduğu konusunda örnek bir “karne” sunmaktadır. Bölüm 8’de aktif okullar ve okuldan eve ve evden
okula yolculuk için kullanılabilecek kaynaklar hakkında detaylı bilgi verilmektedir.
Okullara ilişkin eylem stratejileri
Okullar, eğitim sistemi ve ailelerle günlük yüksek kaliteli fiziksel eğitimi geliştirmek amacıyla beraber çalışınız. Beden eğitimi derslerinin sadece atletik olanları değil tüm çocukları hedeflemesini
ve çocukların hayat boyu yararlanabilecekleri aktif yaşam bilincine sahip olmasını sağlayınız.
Fiziksel aktivite konusunda bilgi seviyesinin arttırılması ve buna yönelik programların oluşturulması
için kaynak ayırınız, buna finansman, tesisler ve fiziksel eğitim ve sağlık eğitimi konusunda uzman
olan öğretmenler de dahildir.
Okulların fiziksel aktivite seviyesini arttıran diğer politika ve programlarını destekleyiniz. Sağlanacak
desteğe mekan, ekipman ve molalarda gözetim sağlanması, aktif oyun zamanlarına öğretmenlerin
dahil edilmesi, daha gençlere teneffüs zamanlarında aktif oyun zamanı organize edebilmeleri için
daha büyük çocuklara eğitimlerin verilmesi ve müfredatın dışında spor, aktivite ve kulüplerin
oluşturulmasına destek verilmesi dahildir.
Ana okulları, bakım evleri ve günlük bakım tesisleri için güvenli, aktif ve eğlenceli dış ve iç mekan
oyunları için standartlar oluşturunuz.
Sağlığı geliştiren okullara yönelik geniş kapsamlı programlara fiziksel aktiviteye yönelik planları
entegre ediniz.
Okula giden yolları güvenli ve aktif hale getiriniz, bunu yapmak için eğitim sistemi, aileler, polis ve
yerel kurumlarla işbirliği yapınız ve çocuklara yol ve trafikte güvenlik kurallarını öğretiniz.
Ebeveynleri, büyükanne ve büyükbabaları, bakıcıları çocukları ile birlikte okula yürüyerek veya
bisiklete binerek gitmeleri için teşvik ediniz. Bu konudaki yenilikçi bir fikir yürüyen okul otobüsüdür; bu yenilikçi fikir bir yetişkinin mahallesindeki birkaç çocuğu alarak onlarla birlikte okula
yürüyerek gitmesinden ibarettir.
Okul tesislerinde, okul zamanının ardından, ücretsiz olarak yararlanabilinecek aktif rekreasyon ve
spor imkanları sağlayınız.
Okulların durumunu değerlendirin ve fiziksel aktivitenin arttırılması konusunda yıllık karneler
oluşturun (bakınız Kısım 3 Araç 5).
Aktif işyerleri
Yetişkinlerin büyük çoğunluğu her gün sekiz saat kadar vakitlerini (artı yolculuk zamanı) işyerlerinde
geçirdikleri için işyeri, işveren veya sendika tarafından sponsorluk sağlanan fiziksel aktivite imkanı
sağlayacak programlar aktif yaşam stratejisinin önemli bir parçası olabilir. İşyerleri, destekleyici politika
ve imkanlar, tesislere erişim, sağlığı arttırmaya ilişkin bilgiler ve evden işe ve işten eve aktif ulaşıma
yönelik teşviklerle çalışanlarının sağlığını ve zindeliğini etkileyebilir.
Bu tür çabalar hem işveren hem de çalışan için karşılıklı olarak yarar sağlamaktadır: çalışan daha iyi bir
sağlık ve enerji seviyesine; işverense daha az devamsızlığa, iyileşen şirket imajına ve daha üretken,
sağlıklı çalışanlara ve tatmin olmuş çalışanlara sahip olacaktır.
İşyerlerine ilişkin eylem stratejileri
Fiziksel aktiviteyi destekleyen politika ve programlar uygulayınız. Yönetimleri ve sendikaları tüm
seviyelerde temsil eden aktif yaşam komiteleri oluşturunuz; aktif ulaşımı (örneğin bisiklet park
alanları sağlayarak) teşvik ediniz ve araba kullanımını azaltıcı önlemler alınız (örneğin park alanlarını
sınırlayınız); işyerlerinde fiziksel aktivite imkanları oluşturunuz (örneğin sağlık programları, duş ve
soyunma odaları, yürüyüş grupları, destekleyici spor kulüpleri ve yarışmalar); tesis içerisinde spor
imanları yoksa çalışanların yerel tesisleri kullanması için destek sağlayınız.
Merdivenleri temiz ve erişilebilir tutarak ve merdiven kullanımının yararlarını anlatan tabelalar kullanarak merdiven kullanımını arttırınız.
Çalışanların iş öncesi ve sonrası aktif olmalarına imkan verici esnek çalışma saatleri uygulayınız.
Devlet kurumlarında bu tür program ve politikaları uygulayarak örnek olunuz.
Diğer işveren ve işyerlerini benzeri politika ve uygulamalar oluşturmaları yönünde destekleyiniz
ve müdahalelerin gerektiği durumlarda işveren ve işyerleri ile işbirliği yaparak yerel destek ve
uzmanlık sağlayınız. Çalışanlarına, şirketlerinden emekli olmuş olanlara ve ailelerine fiziksel aktivite
imkanı sunan işveren ve işyerlerini kamu önünde kutlayarak teşvik sağlayınız.
Yürüme, bisiklete binme ve bu tür aktif ulaşım imkanları ile birleştirilen etkin toplu taşıma sistemlerini kullanmayı teşvik eden güvenli yollar sağlayınız ve geliştiriniz.
İşyerlerini çok fonksiyonlu mahalleler içerisinde veya toplu taşıma istasyonlarına yakın mekanlarda
planlayınız.
Halk sağlığı departmanlarında işyerleri ve aktif yaşama yönelik fonksiyonlar oluşturunuz ve bu fonksiyonlar aracılığıyla çalışanlarının fiziksel aktivite imkanlarını geliştirmek isteyen büyük veya küçük
işyerlerinden temsilcilerinin işbirliği yapmasına imkan sağlayınız. Uygun olduğunda işyerlerini yerel
rekreasyon ve fiziksel aktivite hizmet ve programları ile buluşturunuz.
35
36
Aktif mahalleler
Mahalleler, seçim bölgeleri, çeşitli bölgelere yürüme imkanları, okul ve sağlık birimlerinin hizmet bölgeleri ve nüfusun kültürel karakteristikleri gibi faktörler dikkate alınarak fiziksel, sosyal ve politik konumları
ile tanımlanmaktadır. Aileler ve bireyler zamanlarının çoğunu kendi mahallelerinde geçirmekte ve
buralarda sosyalleşmektedir.
Mahallelere ilişkin eylem stratejileri
Mahalle tasarımlarını arabalar ve diğer teknolojiler yerine insanlara odaklayarak yapınız. Temel hizmetlerin sunulduğu mekanları, sağlıklı yiyecek satılan alanları, işyerlerini ve benzeri başka alanları insanların
yaşadığı yerden yürüyerek veya bisikletle ulaşabilecekleri mesafelerde konumlandırınız. Yeni oluşturulacak
alanların iyi toplu taşıma imkanlarına sahip olması ve doğru tasarlanmış kaldırımlar, kavşaklarla ve çekici bir
görüntü ile tasarlanmış olması önemlidir. Çıkmaz sokaklardan kaçınınız veya kapatılmış sokaklar arasında
patikalar oluşturunuz.
Güvenli ve yürünebilir mahalleler oluşturmak için mahalleleri yeşil alanlar, dinlence yerleri ile donatınız,
tarihi ve kültürel mirasın ortaya çıkmasını sağlayınız; kaldırımların bakımlı olmasını ve buz ve kardan (soğuk
iklimlerde) arındırılmış olmasını sağlayınız. Şehir merkezlerinin canlandırılmasını teşvik ediniz ve büyük
otoparklar ve sanayi alanlarından kaçınınız.
Yeşil alanları koruyunuz ve geliştiriniz. Kalabalık şehir merkezlerinde küçük parklar oluşturunuz. İçerisinde
konut alanları bulunan ve çöküntü bölgesi haline gelen yerlerde konutların çevresine yeşil bahçeler veya
küçük oyun alanları oluşturunuz. Yeşil meydanlara çiçekler ve ağaçlar dikiniz ve gölgelikler oluşturunuz.
Düşük fiyatlı konut ve aktif yaşam imkanlarını birleştiriniz. Yürünebilirliği, yeşil alanları ve spor imkanlarını
dezavantajlı mahallelerde destekleyiniz.
Güvenliği, emniyeti sağlayınız ve suçları önleyiniz: güvenlik konusunda toplumdan destek alınız (örneğin
mahalle izleme grupları ve mahalle polis birimleri). Semt sakinleri ile buluşarak ebeveynlerin, kadınların
ve yaşlı insanların korkularını yatıştırınız.
Mahallede yaşayan insanlar ve önderler tarafından yürütülecek programlar oluşturarak izole olmuş
kişilere ulaşınız (örneğin yaşlılar, engelliler veya bir azınlık lisanında konuşan insanlar).
Vatandaşlara yönelik bahçeler oluşturunuz ve bilinçlendirme kampanyaları ve bahçe turları düzenleyerek insanların evlerinde bahçecilikle uğraşmalarını teşvik ediniz.
Eğlence ve spor alanları
İnsanlar (özellikle de çocuklar ve gençler) artan bir şekilde aktif eğlence zamanlarını pasif eğlence
zamanlarıyla (örneğin ekran başında zaman (bilgisayar oyunları, internette sohbet, vb.)) değiştirmektedir.
Her ne kadar spor örgütleri birçok insan için fiziksel olarak aktif olabilecekleri toplu aktivite imkanları sunsa da insanlar artan bir şekilde yüzme veya egzersiz gibi daha bireysel aktivitelere yoğunlaşmaktadır.
Eğlence ve spor alanlarına ilişkin eylem stratejileri
Spor ve dış mekan rekreasyon örgütlerini destekleyiniz ve bu tür örgütleri atletik olmayan
insanların da ilgisini çekebilecek şekilde aktivitelerini genişletmeleri için teşvik ediniz: örnek olarak
yürüyüş, doğa yürüyüşleri ve diğer rekabetçi olmayan aktiviteler.
Yüzme havuzlarına, buz pistlerine, jimnastik salonlarına, tenis kortlarına ve diğer spor alanlarına
her yaştan vatandaşın katılımı için ücretsiz erişim imkanı sağlayınız.
Halka açık bahçeler ve yürüyüş patikalarına yatırım yapınız. Kayık, bisiklet ve benzeri ekipmanların
ucuz bir ücret karşılığında kiralanmasına imkan sağlayınız.
Düşük gelirli kesimlerin ve aktif olmayan vatandaşların yaşadığı mahallelerde yeni spor tesisleri
oluşturun ve bu tesislerin rekreasyon amaçlarıyla kullanılmasını teşvik ediniz (Kutu 14).
Yeterli ışıklandırma, eğitimli gönüllü liderler ve toplum polisleri ile güvenliği sağlayınız.
Ekran karşısında geçirilen zamanı “Televizyonu Kapatın Günü” (veya haftası) gibi etkinliklerle
azaltmaya çalışınız.
Sağlık alanları
Sağlık sektörü fiziksel aktivitenin geliştirilmesine yönelik eylemleri teşvik ve koordine etme konusunda
önemli bir role sahiptir (4). Bunu üç bütüncül yolla gerçekleştirebilir:
Her seviyede sektörler arası çalışmaları teşvik ederek ve destek çıkarak;
Sözlerine toplum tarafından güven duyulan sağlık alanındaki profesyonellerin, tüm vatandaşların
fiziksel aktivite yapmasını teşvik etmesini sağlayarak; ve
Bir işveren olarak örnek olma yoluyla.
Sağlık alanlarına ilişkin eylem stratejileri
Aktif yaşam fırsatlarını ve çalışanlarının ve kullanıcılarının fiziksel aktivite ve aktif yaşam imkanlarını
arttırmak için sağlık ve uzun dönemli bakım hizmeti sağlayan tesislerle işbirliği yapınız.
İlk basamak sağlık hizmetleri sunan sağlık personelinin (örneğin hemşireler, doktorlar (pediyatri
uzmanları dahil), fizik tedavi uzmanları) aktif yaşamı desteklemesini ve aktif olmayan insanların
hafif egzersizler yapmaya teşvik etmesini sağlayın.
Sağlığı geliştiren hastanelere yönelik geniş kapsamlı programlara fiziksel aktiviteye yönelik planları
entegre ediniz.
Sağlıklı aktif yaşamı mümkün kılan ve geliştiren girişimleri oluşturmak için paydaşlar ve sektörle
işbirliği yapınız.
37
38
Kutu 14. Anahtar öneme sahip bir öncelik: fiziksel aktivite alanında eşitsizlikleri
azaltmak
Dezavantajlı insanların (özellikle de gelir seviyesi düşük olanların) jimnastik salonlarına erişim imkanları
veya jimnastik salonlarının ücretini karşılama imkanları nispeten daha azdır; bu tür yerlerde uygulanan
üyelik ücretleri düşük gelir seviyesine sahip ailelerin rekreasyon programları ve spor programlarına
katılma imkanlarını kısıtlamaktadır. Dezavantajlı insanların, güvenli sokaklar, kaldırımlar, parklar, yürüyüş
yoları ve halk bahçeleri gibi aktif yaşam tarzlarını destekleyen yerlere ulaşma imkanları daha azdır.
Aktif olmayı seçtiklerinde bile riskli trafik, gerçek veya hissedilen suç riski gibi sorunlarla karşı karşıya
kalmaktadır.
Mahalleleri yenileme programları basketbol sahaları, kaykay parkları, oyun bahçeleri ve futbol sahaları
gibi aktif yaşam için tesis ve ekipmanlar, okul ve toplu taşıma alanlarına ulaşım için güvenli yollar,
mahallelerde güvenli parklar sunarak fiziksel aktivite karşısındaki eşitsizlikleri azaltabilir ve fiziksel aktivite seçeneklerini arttırabilir. Kültürel olarak hassasiyet gösteren programlar genel olarak ana spor ve
fiziksel aktivite programlarından mahrum olan azınlıklar arasında yer alan kadınları, gençleri ve diğer
grupları çekebilir. Engelli insanların daha fazla katılım göstermesi için anahtar kelimeler erişilebilirlik ve
entegrasyondur.
Her bir amacı kuvvetlendirin
Alışkanlıkları değiştirmek karmaşık ve dinamik bir süreçtir. Birçok kişisel özellik, ki buna davranış özellikleri ve
psikolojik özellikler de dahildir, insanların fiziksel olarak aktif olma planlarını etkilemektedir ve fiziksel olarak aktif
kalma veya kalmama arasında belirleyicidir (Kutu 15).
İnsanların neden fiziksel olarak aktif kalamadıklarına yönelik gösterdikleri sebeplerden bazıları şunlardır:
Yetersiz zaman;
Ücretini karşılayamama (özellikle de düşük gelirli insanlar ve yaşlılar);
Motivasyona sahip olamama ve egzersizi sıkıcı bulma;
Daha önemli başka görevler (özellikle çalışan anneler ve bakıcılar);
Çok fazla rekabete dayalı olması ve eğlenceli olmaması (özellikle çocuklar ve yaşlılar);
Yeteneği olduğa inanmaması (yetersizlikler);
Sakatlanma korkusu veya sakatlanmış olma (özelikle yaşlı erişkinler);
Arkadaş ve aile çevresinde yeterli destek ve katılım olmaması; İşyerine veya yaşadığı yere yakın parkların,
kaldırımların, bisiklet yollarının, alışveriş mekanlarının veya rekreasyon tesislerinin bulunmaması;
Trafik risklerinden korku (özellikle de yaşlı insanlar ve çocukların aileleri);
Kişisel güvenlik ve suça karşı duyulan endişe (özellikle kızlar ve kadınlar ve küçük çocuğu olan ebeveynler);
Yürüme için çekici olmayan çevre: pislik, duvar yazıları, hava kirliliği, bozuk kaldırımlar, dinlenme
imkanlarının veya gölge alanların vb. bulunmaması (özellikle kadınlar);
Sevilen şeylerin yapılabileceği alanların olmaması (özellikle gençler);
Yaşlılık (aktif olmak için çok yaşlı olmak), cinsiyet (kızlar ve kadınlar için uygun imkanların olmaması) ve
kültürel engeller; ve
Aşırı sıcak veya soğuk veya buzlanmanın olabildiği hava koşulları (özellikle yaşlılar).
İnsanların bu gibi engelleri aşmasına yardımcı olmak için çevresel koşullara yönelik çalışmalar ve kişisel değişim
stratejileri birlikte kullanılmalıdır. Aşağıda aktif yaşama yönelik olarak kişisel motivasyonu arttırabilecek bazı fikirler
verilmiştir.
Hedef grubun ilgi gösterdiği değer ve konularla fiziksel aktiviteyi birleştirerek ve hedef grubun
değişime olan inancını dikkate alarak mesajınızın hedef gruba ulaşmasını sağlayınız.
Hedef grubunuzun saygı gösterdiği konuşmacılar ve rol modelleri seçiniz.
Şehirler, işyerleri, okullar, mahalleler vb. arasında rekabetçi fakat eğlenceli aktiviteler kullanınız.
Başarıya giden yolda atılan küçük adımları teşvik ediniz ve insanların becerilerini ve öz yeterliliklerini geliştirmek için programlar oluşturunuz ve mesajlarınızı bu yönde veriniz.
Kutu 15. Aktif olmayanların davranış biçimlerini değiştirmek
Lider davranış bilimciler aşağıdakilerin aktif olmayan insanların davranışlarını değiştirme konusunda
büyük öneme sahip olduğunu söylemektedir.
1. İnsanlar aktif olmanın avantajlarının (daha iyi sağlık, daha fazla enerji, arkadaşlarla sosyal zaman vb.)
dezavantajlarından (masraf ve zaman) daha fazla olduğuna inanmalıdır.
2. Davranışın tatbiki kişinin kendisi ile ilgili imajıyla örtüşmeli ve kişisel standart veya değerlerle
çatışmamalıdır: yani insanlar o davranışın yapılmasının sosyal olarak kabul edilebilir olduğunu ve
yapmamanın kabul edilemez olduğuna inanmalıdır.
3. İnsanlar o davranışı gerçekleştirmek için gereken beceriye sahip olmalıdır.
4. Değişime hazır olmalıdırlar: yani davranışı devam ettirmek niyetinde olmalı ve sürdürebilecek
inanca sahip olmalıdır.
5. Kendi kendine yetebilirlikleri fazla olmalıdır: yani o davranışı gerçekleştirebileceklerine inançları olmalıdır.
6. Çevreleri aktif olmayı zorlaştırmamalı veya imkansızlaştırmamalıdır ve birçok koşulda aktif olabilmek
için sosyal destek ve fırsatlar sunmalıdırlar.
Bir çalıştayda bir araya gelen uzmanlar tüm bu faktörlerin önemli olduğuna kanaat getirmiş bununla
beraber faktörlerden üçünün (3, 4 ve 6) bu alanda davranışın olumlu yönde değişmesi için yeterli
olduğunu belirmiştir (26).
39
40
Ücretsiz kürek çekme veya toplu sokak dansı gibi özel organizasyonlar gerçekleştirerek yeni
davranış şekillerini insanların tecrübe etmesine imkan sağlayınız.
İnsanların fiziksel olarak aktif olmasını teşvik ediniz, gelişimlerini izleyiniz ve daha aktif ve sağlıklı
oldukça insanları ödüllendiriniz.
Fiziksel aktiviteyi arttırma yolunda eşleştirme sistemleri ve resmi olmayan gruplar oluşturunuz,
bu kapsamda örnek olarak bebekli anneler için belli günlerde bebek arabasıyla yürüme günleri
düzenlenebilir.
41
6. Aşama 3: planı uygulamak ve başarıyı ölçmek
Fiziksel aktivite konusunda ülke çapındaki politika ve planlar sosyal olarak bütünleştirici ve katılımcılığı arttıran
nitelikte olmalıdır. Fiziksel aktivitenin arttırılmasına yönelik stratejilerin başarıyla uygulanması için kültürel
bağlar, gruplar ve gelenekler, aile içi bağlar, cinsiyet rolleri, sosyal kurallar, diller ve diyalektler dikkate alınmış
olmalıdır.
Fiziksel aktivite seviyelerinin artırılmasın yönelik toplum bazında yaklaşımlar kılavuzu: DSÖ Küresel
Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Kılavuzu (27)
Son aşamalarda zamanlama konusu dikkate alınır, aktiviteler aşamalı olarak gerçekleştirilir, başarı ölçülür
ve vizyon ve hedeflerin daha doğru bir şekilde elde
edilebilmesi için değişiklikler yapılır. Bunlar dışında
karşılıklı öğrenmenin mümkün olabilmesi için elde
edilen sonuçlar şehre ve diğer şehirlerdeki
meslektaşlara duyurulur.
Aşama aşama uygulama
Aşama 3
Planı uygulamak ve başarıyı
ölçmek
1. Aşama aşama uygulama
2. Başarının değerlendirilmesi
3. Sonuçların paylaşılması
4. Planın gözden geçirilmesi ve
güncellenmesi
Fiziksel aktivite seviyesinin arttırılması için uygulanacak bazı stratejiler çabuk sonuç verirken bazıları daha
uzun bir dönemde gerçekleştirilebilmektedir. Örnek
olarak bir topluluğun fiziksel aktivite seviyesi kavşakların çocuklar için daha güvenli hale getirilmesi ve
çocukların evden okula yürüme imkanlarının arttırılması ile kısa bir sürede arttırılabilir. Buna karşın
bir topluluğun fiziksel aktivite seviyesinin arttırılması için kentsel tasarım veya parklar ve rekreasyon
alanları için yeni yatırımların gerçekleştirilmesine dolayısıyla da daha uzun bir süreye ihtiyaç duyulabilir.
Bazı projeler aynı yıl içerisinde tamamlanabilirken diğerlerinin tamamlanması yıllar alabilir. Stratejiler,
hem uzun hem de kısa dönemli aktivitelerden oluştuğunda daha başarılıdır. Mümkün olduğu hallerde
mevcut kaynakları kullanarak çabuk sonuçlar elde ediniz ve elde ettiğiniz sonuçlar konusunda bilgi
veriniz; bununla beraber daha büyük çaplı altyapı ve politika değişikliği için gereken kaynakların
sürdürülebilir olmasını ve bu alanda liderlik edilmesini sağlamayı ihmal etmeyiniz. Stratejinize bir
kimlik yaratmak zaman alacaktır: stratejinizi koruyunuz ve sorumluluk alan ortaklarla paylaşınız ve
ayrıca strateji ve planınızın toplum tarafından desteklenmesini sağlamak için sosyal pazarlama teknikleri
kullanınız.
42
Aktivite, politika ve programları kendinize ve paydaşlarınıza ait alanlarda uygulamaya başlamak her
zaman için iyidir. Bu sayede kararlılık ve liderlik görünür hale gelir ve kullanılan aktiviteler belli ölçüde
daha dost bir ortamda test edilebilir (Kutu 16).
Kutu 16. Program ve politikaların başarılı bir şekilde uygulanmasına etki eden faktörler
200 yılında Dünya Sağlık Örgütü ve Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi
arasında ortak olarak gerçekleştirilen Fiziksel Aktivite Politikaları görüşmelerindeki katılımcılar fiziksel aktiviteye ilişkin bir politika çerçevesi oluşturmuştur. Uygulama konusunda başarı sağlanması için
aşağıdakiler gerekli görülmüştür:
İstişare ve ihtiyaç analizi;
Yazılı plan ve hedefler;
Fiziksel aktivite modelleri, politikaları ve kamuoyu ve çevreyi izlemek;
Destek için sağlam bir temel;
Programın kimliğinin ve mesajının açıkça anlaşılır olması;
Koalisyonlar, ortaklıklar, liderler ve müdafiler ve sektörler arası eylem;
Her seviyede birden çok müdahale stratejisi, alanı ve topluluğu;
Bulaşıcı olmayan hastalıklarla mücadele konusundaki genel politikalar ve ayrıca ilgili sektörlerin
politikaları ile fiziksel aktivite konusundaki çabaların birleştirilmesi;
Fiziksel aktivitenin eğlence ve sosyal etkileşimi arttırıcı etkisine odaklanmak; ve
Tüm süreç boyunca değerlendirme.
Kaynak: Shephard ve dig. (26).
Başarının Değerlendirilmesi
İlerlemeyi izlemek sürekli destek almak için hayati öneme sahiptir. Aşama 3’te gösterilmesine rağmen
değerlendirme Aşama 1’in başında başlar. Yapacağınız değerlendirme her zaman Aşama 1 Planlama
Sürecinde tanımlanan hedef ve amaçlar ile ilişkili olmalıdır. Bunun için girişimin başında temel önlemlerin alınmış olması gerekmektedir (Kutu 17).
Toplanması gereken üç tür bilgi vardır:
Planınız sayesinde artan fiziksel aktivite fırsatları, örneğin, çok kısa zamanda artan fiziksel aktivite
Aşama 3: planı uygulamak ve başarıyı ölçmek
konusunda sağlam veri sağlasa da sağlamasa da, kilometre olarak artan yürüyüş yolu uzunluğu ve
bisiklet yollarında yapılan iyileştirmeler.
Okulların, işyerlerinin ve insanların katıldığı yeni programların sayısı, inanış ve davranış şekillerindeki değişiklikler,
katılımcı aile sayısı, vb., bu tür bilgiler direkt rakamsal olarak ifade edilebilir ve planınızla ilişkilendirilebilir; ve
Toplum liderlerinin ve her yaştan semt sakininin plan ve etkileri konusundaki görüşleri, bu tür
bilgiler özellikle paydaşlar, fon sağlayanlar ve seçilmiş politikacılar için önemlidir.
Kutu 17. Değerlendirme türleri
Değerlendirmenin dört ana türü bulunmaktadır.
İzlemsel değerlendirme
İzlemsel değerlendirme, etkin ve uygun materyal ve prosedürler kullanarak, planlama aşamalarında
yer alan aktivitelere odaklanmakta ve bu aktivitelerin paydaşların ihtiyaçlarına dayalı olmasını garanti
etmektedir. İzlemsel değerlendirme aşağıdakileri içerir: ihtiyaç analizi, program mantık modelleri,
iletişim materyallerinin önceden test edilmesi ve hedef kitle analizi.
Süreç değerlendirmesi
Süreç değerlendirme başlatılmış olan aktivitelere odaklanır. Stratejilerin uygulanmasında kullanılan
görev ve prosedürleri inceler. Süreç değerlendirmesinde “gerçekte hangi hizmetler, aktiviteler ve
müdahaleler sunuluyor ve bunlar kime yönelik?” sorusuna cevap aranır. Süreç değerlendirmesi içerisine, ulaşılan insanların tanımı ve sayısının ve sunulan hizmet ve gerçekleştirilen müdahalelerin türleri
ve miktar ve kalitesinin izlenmesi dahildir. Bunlarla beraber iletişim kanallarının nasıl işlediği ve planın
geliştirilmesi ve uygulanması için ayrılan fonların değerlendirmesi de yapılmaktadır.
Genel değerlendirme
Genel değerlendirme, devam eden veya tamamlanan aktivitelere odaklanır. Genel değerlendirme
içerisine davranış tarzları, bilgi veya tavırlarda oluşan değişiklikler, ölüm ve doğum oranlarındaki
değişim, katılan veya hizmet sunulan insan sayısı, maliyet fayda analizi ve maliyet etkinliği analizi dahildir.
Genel değerlendirme, ister hedeflenmiş olsun ister olmasın aktivitenin etkilerine odaklanmaktadır. Etki
değerlendirme şu soruyu sorar “Aktivite herhangi bir değişikliğe sebep oldu mu?”, sonuç değerlendirme
ise “Aktivite ortaya koyduğu amaç ve hedeflere ulaştı mı?
Sonuç değerlendirme
Sonuç değerlendirme, hem kısa dönemli sonuçları (bireyler veya katılımcılar için oluşan ani değişim,
örn. katılım olanları, bilinç, bilgi veya davranıştaki değişimler) hem de bir topluluğa ilişkin program
veya politikanın daha geniş çaplı olan uzun dönemli sonuçları değerlendirebilir. Bunlarla birlikte sonuç
değerlendirme bir programın masraflarını da analiz edebilir.
Kaynak: Van Marris ve King (28).
43
44
Sonuçların paylaşılması
Değerlendirmelerin sonuçları paydaşlara ve ortaklara, çalışanlara, seçilmişlere ve ilgi duyan semt sakinlerine yazılı raporlarla, kitle iletişim araçları ile sunulacak özetlerle ve sunumlarla ulaştırılmalıdır. Bir
değerlendirme hakkında rapor hazırlarken raporu alacak olanları dikkate alınız. Birçok kişi hedeflere
ulaşıp ulaşılamadığını ve birinci yıl için oluşturulan hedeflerin herhangi bir fark yaratıp yaratmadığını
ve başarıya ulaşıp ulaşmadığını bilmek isteyecektir. Başarısız olduysa, neden başarısız olunduğu da
bilinmek istenilecek bir başka konudur. Raporun ulaştırılacağı insanlara yönelik bir format seçilmelidir. Rapor basit olmalıdır. Fotoğrafların değerli olduğunu ve hikayelerin istatistiklerden daha güçlü
olabileceğini unutmayınız. DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı şehirlerin elde ettiği sonuçları diğer
şehirlerle paylaşmasını ve birbirlerinden öğrenmelerini desteklemektedir.
Planın gözden geçirilmesi ve güncellenmesi
Bu aşamada hedef ve amaçlarınızı tekrar incelemeye ve aşağıdaki soruya cevap vermeye hazırsınız:
“Planımızın amacı ve odaklandığı alan hala daha konuyla ilgili ve yararlı mı?”. Bununla birlikte
değerlendirme sonuçlarının ortaya çıkaracağı değişimleri uygulamaya hazır olmalısınız. En büyük
öneme sahip ve uygulanabilecek değişikliklere öncelik veriniz ve bu değişiklikleri gerçekleştirmek için
birlikte çalışınız.
45
Kısım 3. Kaynaklar
7. Araçlar
Araç 1. Fiziksel aktivite çalışma ekibi veya liderlik grubu için
potansiyel partnerlerin tanımlanması
Sektör
Kurum veya uzmanlık
alanı
Muhtemel katkı
Potansiyel üye
Sağlık
Rekreasyon
Spor
Eğitim
Kent planlaması
Ulaşım
İş Özel gruplar
Seçilmişler
Konut kurulları
Diğer Kaynak: Community physical activity planning: a resource manual‘den (Toplumsal fiziksel aktivite planlaması: kaynak kılavuz) adapte
edilmiştir (16)
46
Araç 2. Fiziksel aktivite fırsatları: toplumsal değerlendirme aracı
Etki
Gözlemsel göstergeler
Sorulabilecek sorulara örnekler
Arazi
kullanımında
çeşitlilik ve
erişilebilirlik
Aşağıdakilerin mahalleye mesafesi:
oyun bahçesi
işyeri
İbadet yeri
okullar
bakım merkezleri
dükkanlar
rekreasyon ve spor tesisleri
parklar ve yeşil alanlar
fast food haricindeki restoranlar
En yakın dükkan, postane, okul, park, oyun bahçesi,
toplu taşıma durağı, vb. nerede?
Toplu taşıma ile, bisikletle ve yürüyüşle erişim
imkanı
Nerede yiyorsunuz, alış veriş ediyorsunuz,
çalışıyorsunuz, okuyorsunuz, vb.? (yani yukarıda en
yakın olarak bahsettiklerinizi mi kullanıyorsunuz?)
Bahsedilen alana ulaşımı nasıl sağlıyorsunuz?
Ne kadar sürüyor?
Yürüseniz ne kadar sürer? veya bisiklete binseniz?
Yürümenizi veya bisiklete binmenizi ne engelliyor
(mesafe dışında)?
Yeşil alanları, rekreasyon ve spor tesislerini daha sık
kullanmanızı engelleyen nedir?
Toplu taşıma araçlarını kullansanız ne kadar sürer?
Toplu taşıma araçlarını kullanmanızı engelleyen
nedir?
Sokaklar ve
yürünebilecek
alanlar
Çıkmaz sokaklar, geniş bloklar ve yollar
Mahallenizde yürür müsünüz?
Kavşaklar arasında mesafe
Yürüyorsanız, nereden nereye ve ne süre ile
yürüyorsunuz?
Patikalar ve birleştirici yollar
Merkezi alanlara (parklar, okullar, vb.)
ulaşımda kullanılan alternatif güzergahlar
Yeşil alanlar, sokaklarda ağaçlar ve çekici
görünümün olup olmadığı
Kirlilik ve duvar yazılarının bulunup
bulunmadığı
Evler, binalar ve güzergahların çekiciliği
Boş arazi ve binaların bulunup bulunmadığı
Mahallenizin yürüyüş için iyi bir yer olduğunu
düşünüyor musunuz? Neden?
Mahallenizde yürümekten sizi alıkoyan nedir
(günün farklı saatlerinde)?
Mahalleniz çekici midir (örneğin temiz mi, yeşil mi,
estetik açıdan güzel mi)?
Araçlar
Etki
Yürüme ve
bisiklete binme
altyapısı
Kaldırımların bulunup bulunmadığı (sokakların
ne kadarında)?
Mahallenizde kaldırım var mı? Varsa, iyi bakılıyor
mu?
Kaldırımların bakımı
Caddelerin yanlarında özel bisiklet yolları veya
şeritleri var mı?
Ana caddelerde bisiklet yollarının veya
şeritlerinin bulunup bulunmadığı
Ayrılmış bisiklet yollarının veya yaya yollarının
bulunup bulunmadığı
Bisiklet veya yaya yollarında trafik işaretleri ve
bu yolların bakımı
Ücretsiz olarak kullanılabilen şehir
bisikletlerinin bulunup bulunmadığı
Bisikletler için yeterli ve güvenli park
alanlarının bulunup bulunmadığı
Köpek gezdirmek için alanların ve buna ilişkin
levhaların bulunup bulunmadığı
Sosyal destek
ve sosyal destek
algısı
Toplumda farklı günlerde ve günün farklı
saatlerinde yürüyen insan sayısı
Farklı günlerde ve günün farklı saatlerinde
çeşitli tesis ve mekanlardaki (rekreasyon
alanları, spor alanları, parklar ve okular) insan
sayısı
Bisiklet ve yaya yollarına erişebiliyor musunuz?
Evetse, buraları iyi bakılıyor mu?
Bisiklete binmek ve/veya yürümek nasıl daha kolay
olurdu?
Daha fazla yürümenizi veya bisiklete binmenizi ne
engelliyor?
Varsa köpeğinizi gezdiriyor musunuz? Evetse,
köpeğinizi nereye götürüyorsunuz? Köpek
gezdirmek veya köpeklerle oynamak için iyi yerler
mevcut mu
Okula veya işe yürüyerek veya bisikletle veya
yürüme, bisiklete binme ve toplu taşımayı bir arada
kullanarak ulaşabilir misiniz?
Ailenizden kişilerle, arkadaşlarınızla ve/veya
komşularınızla fiziksel aktivitede bulunuyor
musunuz?
Cevabınız evetse, nereye ve neden gidiyorsunuz?
Ailenizden kişilerle, arkadaşlarınızla ve/veya
komşularınızla fiziksel olarak daha aktif olmanızı
engelleyen nedir?
Mahallenizde genellikle insanları dışarıda görüyor
musunuz?
Dışarıya yürüyüşe çıktığınızda tanıştığınız insanlarla
konuşurken kendinizi rahat hissediyor musunuz?
47
48
Etki
Güvenlik (yol
güvenliği, suç,
hayvanlar ve
hava koşulları)
Günün farklı saatlerinde motorlu araçların
kullandığı yolların hızı
Yaya geçitleri, yaya ışıkları ve trafiği azaltıcı
önlemlerin varlığı
Günün farklı saatlerinde ışıklandırma (patikalar,
kaldırımlar, okullar, rekreasyon merkezleri,
vb.)
Rapor edilen yaralanma ve yaya ve bisiklet
sürücülerinin karıştığı kaza sayısı
Mahallede rapor edilen suç sayısı
Başıboş gezen köpeklerden kaynaklanan
saldırı ve yaralanma sayısı
Toplum polisinin bulunup bulunmadığı
Mahalle izleme programlarının bulunup
bulunmadığı
Mahallenizde gezerken kendinizi güvende
hissediyor musunuz? Okula veya işe yürürken
kendinizi güvende hissediyor musunuz? Olumlu
veya olumsuz yanıtınızın sebeplerini lütfen
açıklayınız.
Mahallenizde bisikletle gezerken kendinizi güvende
hissediyor musunuz? Okula veya işe bisikletle
giderken kendinizi güvende hissediyor musunuz?
Olumlu veya olumsuz yanıtınızın sebeplerini lütfen
açıklayınız.
İnsanların daha fazla yürümesi ve bisiklete binmesi
için mahallenizde güvenliği nasıl arttırırdınız?
Doğal çevreye
erişim
Deniz kıyısına, ormanlara, ırmaklara, tepelere,
vb. erişilebilir yolların mevcut olup olmaması
Şehrinizin çevresinde bulunan göl, deniz, orman
ve kış sporları yapılan dağ ve tepelere gidiyor
musunuz?
Hayırsa, neden?
Evetse, ne sıklıkla? Bahsedilen alana ulaşımı nasıl
sağlıyorsunuz?
Özel gruplar
Çocuk ve gençler için erişilebilir, aktif alanların
ve çocuk ve gençlere sosyal desteğin mevcut
olup olmadığı
Yaşlıların aktif olarak sosyalleşebilecekleri
imkanların bulunup bulunmadığı
Engelliler için erişilebilir, aktif alanların ve
engellilere sosyal desteğin mevcut olup
olmadığı
Küçük çocuklar ve gençlerin oyun oynayabilecekleri
ve aktif olabilecekleri güvenli ve ilgi çekici mekanlar
mevcut mu? Evetse, nereye gidiyorlar? Oraya nasıl
ulaşıyorlar?
Mahallenizde çocuk ve gençlerin daha fazla aktif
olmasını ne engelliyor?
Yaşlıların da aktif olabilecekleri fırsatlar var mı?
Yaşlıların mahallenizde daha fazla aktif olmasını ne
engelliyor?
Engellilerin de aktif olabilecekleri fırsatlar var mı?
Engellilerin mahallenizde daha fazla aktif olmasını ne
engelliyor?
Kaynak: Sundquist ve dig’den adapte edilmiştir (29).
Araçlar
Araç 3. Yürünebilirlik konusunda örnek bir test
Derecelendirme şu şekildedir:
1
2
3
4
5
Çok kötü
Kötü
Makul
İyi
Çok iyi
Yürüme yerleri mevcut mu?
Bazı problemler:
Kaldırımlar veya patikalar başlıyor ve duruyor
Kaldırımlar bozuk ve kırık
Kaldırımlarda direkler, levhalar, çöp kutuları vb. engeller mevcut
Kaldırım veya patika yok
Derecelendirme:
Karşıdan karşıya geçmek kolay mı?
Bazı problemler:
Yol çok geniş
Trafik sinyalleri çok uzun vakit alıyor veya karşıdan karşıya geçmek için yeterli süre sunmuyor
Yaya geçitleri veya trafik sinyallerine ihtiyaç var
Park edilmiş araçlar trafiği görmemizi engelliyor
Kaldırım rampalarına ihtiyaç var veya mevcut olanların tamir edilmesi gerekli
Hedefe ulaşmamızı engelleyen çıkmaz sokaklar var
Derecelendirme:
Sürücülerin tavrı hoş mu?
Bazı problemler:
Yola bakmadan çıkıyorlar
Karşıdan karşıya geçen insanlara izin verilmiyor
Karşıdan karşıya geçenlere doğru sürüyorlar
Çok hızlı gidiyorlar
Dur levhaları veya kırmızı ışığı önemsemeden devam ediyorlar
Derecelendirme:
Yürümek hoş muydu?
Bazı problemler:
Daha fazla yeşillik, çiçek veya ağaçlar gerekli
İyi ışıklandırılmamış
Pis ve çöplük içerisinde, boş veya harabe yerlerle dolu
Otomobil egzozlarından kaynaklanan hava kirliliği var
Suçtan veya saldırıdan endişe ediliyor
Başı boş köpekler veya başka tehlikeler mevcut
Derecelendirme:
Genel yürünebilirlik skoru (toplam puan)
16–20 Yürümek için çok elverişli.
11–15 İdare eder fakat iyileştirilmesi gerekli.
5–10 Çok fazla iyileştirilmesi gerekli.
Kaynak: Yürünebilirlik kontrol listesinden adapte edilmiştir (30).
49
50
Araç 4. Şehriniz ne kadar bisiklet dostu?
Mahallenizde bir bisiklet turu yapın ve aşağıdaki sorulara cevap verin. Her bir soru için bir not verin
ve ilgili kutuları seçerek karşılaştığınız problemleri belirtin. Özel olarak düzeltilmesi gereken alanları
belirleyin. Verdiğiniz tüm notları toplayın ve bisiklet turunuza ait genel sonucu belirleyin.
1. Güvenli bir şekilde bisiklete binebildiniz mi?
a) Motorlu araçlarla aynı yolda giderken?
Bazı problemler:
Bisikletin sürülebileceği yer yoktu
Bisiklet şeridi veya özel olarak döşenmiş alan belirgin değildi
Yoğun ve/veya hızlı akan bir trafik vardı
Çok fazla kamyon ve otobüs vardı
Bisiklet sürücüleri için tünellerde ve köprülerde ayrılmış yollar yoktu
Yolların aydınlatması zayıftı
Diğer sorunlar:_______________________
b) Motorlu araçların giremediği bisiklet yolları ve benzeri alanları kullanırken?
Bazı problemler:
Yollar beklenmedik şekilde bitti
Yol benim istediğim yere varmıyordu
Yol motorlu araçların kullandığı yollarla kesişiyordu ve karşıdan karşıya geçiş zordu
Yol kalabalıktı
Keskin dönüşler ve dik inişler yüzünden yol güvenli değildi
Çok fazla bayır yüzünden yol rahat değildi
Aydınlatma yeterli değidi
Diğer sorunlar: _______________________
Bisikletler için güvenlik konusunda genel not: (birisini yuvarlak içerisine alınız)
1
2
3
4 56
Çok kötü Birçok problem Bazı problemler
Çok iyi
İyi Mükemmel
Araçlar
2. Bisikleti sürdüğünüz zemin nasıldı?
Bazı problemler: Yolda aşağıdakiler mevcuttu:
Çukurlar
Kırık veya düzgün olmayan asfalt
Çöp (kırık camlar, çöpler, taşlar, vb)
Tehlikeli mazgallar veya rögar kapakları
Diğer sorunlar: _______________________
Zeminle ilgili genel not: (birisini yuvarlak içerisine alınız)
1
2
3
4
Çok iyi
5
İyi
6
Mükemmel
3. Yoldaki kavşaklar nasıldı?
İyi, bazı problemler:
Karşıdan karşıya geçmek için çok bekledim
Trafikteki araçları göremedim
Sinyaller karşıdan karşıya geçmek için bana yeterli zaman vermedi
Kavşağın neresinden ve nasıl geçeceğimi bilemedim
Diğer sorunlar: _______________________
Kavşaklarla ilgili genel not: (birisini yuvarlak içerisine alınız)
1
2
3
4
Çok iyi
4. Sürücülerin tavrı iyi miydi?
Bazı problemler: Sürücüler:
Çok hızlı gidiyorlar
Çok yakın geçiyorlar
Sinyal vermiyorlar
Beni sıkıştırdılar
Yolumu kestiler
Kırmızı ışıkta veya dur levhalarında durmadılar
5
İyi
6
Mükemmel
51
52
Diğer sorunlar: _______________________
Sürücülerle ilgili genel not: (birisini yuvarlak içerisine alınız)
1
2
3
4
Çok iyi
5
İyi
6
Mükemmel
5. Bisikletinizi kullanmak kolay oldu mu?
Bazı problemler:
Harita, işaret veya bisikletlilere özel levhalar yoktu
Bisikletimi bırakmak için güvenli bir yer yoktu
Bisikletimi otobüse veya trene alma şansım yoktu
Korkutucu köpekler vardı
Sevebileceğim bir yol bulmakta zorlandım
Yolda çok bayırlar vardı
Diğer sorunlar: _______________________
Bisiklet kullanımının kolaylığına ilişkin genel not: (birisini yuvarlak içerisine alınız)
1
2
3
4
5
6
Çok iyi
İyi Mükemmel
Mahallenizin notu nedir? Tüm notlarını toplayıp karar veriniz.
1. ______
2. ______
3. ______
4. ______
5. ______
Toplam _____
Araçlar
26–30 Bisiklet dostu bir mahalledesiniz.
21–25 Mahalleniz epey iyi fakat hala yapılabilecekler var.
16–20 Bisiklet sürmek için koşullar makul fakat daha da iyileştirmek için yapılabilecek çok şey var.
11–15 Koşullar kötü ve daha iyisini hak ediyorsunuz! Belediyeyi hemen arayın.
5–10 Fena. Bir daha yola çıkarken zırh giymeyi düşünün.
Kaynak: Bikability kontrol listesinden adapte edilmiştir (31).
53
54
Araç 5. Okullarınız ne durumda? Fiziksel aktiviteye ilişkin örnek bir
karne
Notlandırma: evet = mükemmel; evet ama = iyi ama daha iyi olabilir; hayır = kötü
1. Beden eğitimi
Okulunuzda tüm öğrencilere yönelik yüksek kaliteli beden eğitimi dersleri var mı?
Becerileri ne olursa olsun beden eğitimi programı öğrencilerin derse katılımını teşvik ediyor mu?
Kişisel sağlık, hayat boyu aktivite, eğlence, güvenlik, başarı, fair play, becerilerin geliştirilmesi
konularına vurgu yapılıyor mu?
Beden eğitimi derslerini bu alanda ders vermeye ehil öğretmenler mi veriyor?
Öğrenciler beden eğitimi derslerine devam etmekten zevk alıyor mu?
Genel derece: _______
2. Okul saatleri sırasında ve okul saatlerinden sonra fiziksel aktivite
Okullarda güvenli, denetimin sağlandığı, aktif ve eğlenceli iç ve dış mekan aktiviteleri her gün
sağlanıyor mu?
Okullarda müfredatın dışında aktiviteler ve kulüplerden faydalanılabilmesi için destek ve kaynak ayrılıyor mu?
Fiziksel aktivite konusunda hazırlanan planlar sağlığı geliştiren okullara yönelik daha büyük bir
planın parçası mı?
Okul saatlerinden sonra aktif rekreasyon ve spor için okul tesislerinin ücretsiz olarak kulüpler
ve vatandaşlar tarafından kullanılmasına izin veriliyor mu?
Okul, çocuk ve gençlerin yüzme veya tenis gibi başka aktivitelerden de yaralanması için farklı
kurumlarla tesislerin paylaşılması yoluna gidiyor mu?
Okul, ceza vermek için fiziksel aktiviteden mahrum etme gibi yöntemlere başvurulmasını
mümkün kılan politikalara sahip mi?
Araçlar
3. Evden okula ve evden okula aktif ulaşım
Okul, okula ulaşım için aileler, polis gücü ve yerel kurumlarla işbirliği yaparak (örn. okula
güvenli yollar programı veya yürüyen okul servisi programı) yürüme ve bisiklete binmeyi
destekliyor mu?
Okulların, ailelerin çocuklarını okula arabayla getirmekten vazgeçirme, bisikletlileri ve yayaları,
arabayla bekleme alanlarını kaldırma, trafiği yavaşlatma, karşıdan karşıya geçişlerde görevliler kullanma ve yaya kaldırımlarını iyileştirme gibi programlarla korumaya yönelik politikaları
mevcut mu?
Okullarda bisikletler için güvenli park alanları mevcut mu?
4. Ailelerin dahil edilmesi
Ebeveynler ve diğer aile üyeleri, çocuklarının okullarında düzenlenen fiziksel aktivite ve spor
programlarına dahil ediliyor mu?
Okullar ebeveynlere hem okulda hem de evde fiziksel aktivitenin önemi konusunda bilgi
sağlıyor mu?
Okul ailelere evde ekran başında (televizyon, bilgisayar oyunlar ve video, vb) geçirilen zamanı
izlemenin ve azaltmanın ve okul saatlerinin ardından aktif oyun zamanının önemi konusunda
bilgi sağlıyor mu?
5. Sağlık, zindelik ve kilo
Okulunuzdaki çocuklar farklı okullarda kayıtlı aynı yaş ve sınıftaki öğrencilerle kıyaslandığında
güç, esneklik ve kalp damar sağlığı gibi temel testlerde ne durumda?
Okulunuzdaki çocuklar ve gençler kendi sağlıkları konusunda ne düşünüyor?
Ebeveynler kendi çocuklarının sağlık ve zindelik seviyesi hakkında ne düşünüyor?
Okulunuzdaki çocuklar arasındaki aşırı kilolu ve/veya obez çocukların oranı nedir?
55
56
Araç 6. Özel organizasyonlar
Fiziksel aktiviteye ilişkin bir plan mevcut uluslararası, ulusal veya yerel aktivitelerden yararlanabilir ve
yenilikçi yeni aktiviteler yaratabilir. Organizasyonlar insanların kendilerine olan güven ve becerilerini
artırmalarına, onlara fiziksel aktivitenin eğlenceli olabileceğini göstermeye ve fiziksel aktivitenin yoğun
bir yaşam temposu içerisinde kendisine yer bulabileceğini gösterir. Organizasyonlar halk dansları ve
geleneksel sporları da kullanarak kültürel çeşitliliğin ortaya konulmasına yardımcı olabilir ve şehirdeki
tüm insanların aktif bir şehir kimliğine katkıda bulunmasına yardımcı olabilir. Özel organizasyonlar aynı
zamanda turizm için de iyidir ve şehre ve çevresine ziyaretçilerin çekilmesine yardımcı olur.
Bu konuda bazı fikirler aşağıda listelenmektedir.
Sağlığı destekleyen kuruluşlar, spor kulüpleri, çocuklara ve yaşlılara yönelik kuruluşlar tarafından
desteklenen organizasyonları (örn. göğüs kanseri yürüyüşü veya koşusu) kullanınız ve
geliştiriniz.
Fiziksel aktiviteyi destekleyen ulusal günlere ve uluslararası çok katılımcılı (aşağıdaki listeye bakınız)
etkinliklere katılınız.
Şehirler, okullar, hastaneler ve işyerleri arasında eğlenceli fiziksel aktivite yarışmaları
düzenleyiniz.
Sezonlar gibi uzun dönemlere yayılmış aktiviteleri (örneğin aktif yaz kampanyası) destekleyiniz.
Daha soğuk iklimlerde, içerisinde aktif yaşam etkinlikleri bulunan kış festivalleri (örneğin barmenlerin kızak yarışı, kendi kızağını kendin yap yarışı, kayak ve kayak triatlonları) düzenleyiniz.
Farklı konularla bağlantılar içeren yenilikçi etkinlikler veya özel hedef gruplarına veya özel alanlara
yönelik etkinlikler düzenleyiniz (alt kısımda yer alan listeyi inceleyiniz).
Fiziksel aktivitenin geliştirilmesi için yenilikçi fikirlere örnekler:
Hayvanat bahçesinde, mezarlıklar dahil tarihi mekanlarda yürüyüş turları, uzmanlarla kuş izleme,
doğa ve doğayı koruma, köpek yürüyüşleri ve kırda yürüyüş etkinlikleri;
Kano yarışları, yeni başlayanlar için kürek çekme, yaşlılar ve torunları için balık tutma aktiviteleri;
Bahçe ile ilgili etkinlikler: çalıştaylar, en güzel bahçe yarışmaları, çocuklar ve deneyimliler için
jenerasyonlar arası aktiviteler ve bahçe yürüyüşleri etkinlikleri;
Temizlik etkinlikleri: parkları ve dereleri temizleme, toplu araba ve köpek yıkama etkinlikleri;
Kaykay ve Le Parkour (Kutu 18) sporlarına giriş;
Gençler için gece basketbolu turnuvaları, kuşaklar arası bahçe bowling turnuvaları, plaj voleybolu
turnuvaları (bir plaj yoksa yaratabilirsiniz), maraton futbolu ve yenilikçi başka spor aktiviteleri;
Araçlar
Kutu 18. Le parkour: kent içerisinde hareket etme sanatı
Le parkour kentlerde yapılan yeni bir spordur ve Paris’in fakir bir mahallesinde ortaya çıkıp hızla tüm
Avrupa’nın şehirlerin ve dünyanın diğer bölgelerine yayılmıştır. Le parkour şehrin içerisinde duvarlara ve ağaçlara tırmanarak, çatılardan koşarak, mevcut yapılar üzerinde denge sağlamaya çalışarak,
binalardan binalara atlayarak yapılan ve şehrin içerisinde bu şekilde bir alandan bir başka alana ulaşılan
bir spor türüdür. Kent akrobatları tarafından hareket sanatı ve hatta bir felsefe olarak tanımlanan le
parkour, hız, esneklik, estetik ve orijinalliğin bir araya getirilmesiyle kişinin karşısına çıkan engellerin
geçilmesine dayanır. Yeni başlayanların her gün antrenman yapması ve başlangıçta yüksek duvarlarla
başlanmaması, gruplarla beraber çalışılması ve sınırların fazla zorlanmaması tavsiye edilmektedir. Bu
spora gönül verenler için le parcour insanın modern şehirlerin yapay çevresi içerisinde özgürlüğünü
ifade etmesi anlamına gelmektedir.
kapalı alan etkinlikleri: alışveriş merkezlerinde yürüyüş, fiziksel aktivite fuarları ve spor ve rekreasyon tesislerinde ücretsiz etkinlikler;
Açık hava tenis kortlarında ve kapalı alanlarda dans dersleri ve dans etkinlikleri;
her yaştan insana yönelik aktiviteler içeren aile piknik günleri;
muggle quiddich (Harry Potter’den esinlenilmiştir) ve tarihi veya fantezi dünyadan farklı
etkinlikler;
gelenekler veya özel günlerle alakalı etkinlikler; Finlandiya (ve Finlandiya Diasporası) her yıl erkeklerin eşlerini taşıdıkları bir yarış düzenlemektedir, yarışı organize eden Uluslararası Eş Taşıma
Yarışması Kuralları Komitesi “tüm katılımcılar için eğlenmeyi zorunlu kılmaktadır”.
Fiziksel aktivitenin geliştirilmesine yönelik Avrupa’da ve uluslararası diğer
alanlarda gerçekleştirilen etkinlikler
“Sağlığın için Hareket Et”, Dünya Sağlık Örgütü tarafından fiziksel aktivitenin sağlık için yararları ve
sağlığın ve esenliğin geliştirilmesi için önemli olduğu konusunda insanları bilgilendirmek ve fiziksel aktiviteyi geliştirmek için organize edilmiş bir girişimdir. Her ülke Sağlık için Hareket Et gününün zamanını
ve içeriğini kendi belirlemektedir (http://www.who.int/moveforhealth/about/en).
Dans Günü (10 – 17 Mayıs tarihlerinde düzenlenmektedir) DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı’nın üye
şehirleri tarafından düzenlenmektedir. Birçok şehir ve ülkeden gençler aynı dansı aynı zaman ve aynı
gün içerisinde yapmaktadır. Bu konuda üye şehirlerle irtibata geçebilirsiniz.
ZOOM Kampanyası (her yıl Mart ayından Kasım ayına kadar) çocukların günlük yolculuklarını bağımsız
olarak çevre dostu yollarla yapmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Kampanya kapsamında oluşturulan
57
58
modüller ve materyaller öğretmenler, aileler ve çocuklar için sağlam fikirler oluşturmalarına izin vermektedir (http://www.local-climate-protection.eu/zoom2008.html).
Avrupa Hareket Haftası (Eylül ortası) bir hafta süren ve arabalar yerine daha sürdürülebilir ve aktif
ulaşım seçeneklerinin kullanıldığı aktivitelerden oluşmaktadır (http://www.mobilityweek.eu).
“Arabasız Gün” Avrupa Hareketlilik Haftasının bir parçasıdır. Bu kapsamda birçok şehir araba kullanımını
kısıtlamakta ve gün boyunca birçok aktivite imkanı sunmaktadır.
Uluslararası Okula Yürüme Ayı (Ekim) çocuklara, ailelere, öğretmenler ve toplum önderlerine yürümenin faydalarının gündeme geldiği uluslararası bir hareketin parçası olma imkanı vermektedir. 2008
yılında 40 ülkeden milyonlarca insan okula birlikte yürümüştür (http://www.iwalktoschool.org).
Küresel Kucaklaşma, 1 Ekim Dünya Yaşlılar Günü kapsamında 24 saatlik bir süre içerisinde düzenlenen yürüyüşlerden oluşan dünya çapında bir aktivitedir.
Dünya Engelliler Günü (3 Aralık) engelli vatandaşlar ve fiziksel aktiviteye odaklanılması için fırsat
yaratmaktadır (http://www.un.org/esa/socdev/enable/disiddp.htm).
Araçlar
Araç 7. Gerçekleştirilebilecek aktivitelerin belirlenmesi için
kullanılabilecek bir kontrol listesi
Bu kontrol listesi önceliklerin ve önceliklere uygun faaliyetlerin belirlenmesi için kullanılabilecek bazı
kriterleri tanımlamaktadır. Her bir aktivite için her kriter uygun değildir; bununla birlikte farklı aktiviteler
için farklı kriterler de kullanabilirsiniz.
Aktiviteleri 1’den (en düşük) 4’e kadar (en yüksek) derecelendirin.
Planın hedef ve amaçlarına ulaşılabilecektir 1234
Hedef grupların ihtiyaçlarıyla örtüşmektedir 1234
Eşitsizliklerin azaltılmasına yardımcı olabilir 1234
Çeşitliliğe önem vermekte ve desteklemektedir 1234
İstenilen sonuçları istenilen bir zaman diliminde yaratabilecektir 1234
Paydaşlar ve liderler tarafından desteklenecektir 1234
Şehir veya mahalle sakinleri tarafından desteklenecektir 1234
Farklı sektörlerden paydaşlar tarafından desteklenecektir 1234
Fon sağlayabilecek kuruluşlar tarafından desteklenecektir 1234
Belirli bir birim veya departmanı ilgilendirmektedir 1234
Mevcut kaynak ve girişimlerden mümkün olduğunca yararlanmaktadır 1234
Mevcut mali kaynaklarla yürütülebilecektir 1234
Mevcut çalışanlar ve gönüllüler ile yürütülebilecektir 1234
Mevcut girişimlere tezat oluşturmayacak veya mükerrerlik yaratmayacaktır 1234
Belirlenen zaman diliminde uygulanması mümkündür 1234
Değerlendirilebilecektir 1234
Uzun dönemde sürdürülebilirdir 1234
Medya desteği sağlayacaktır 1234
Kaynak: Community physical activity planning: a resource manual‘den (Toplumsal fiziksel aktivite planlaması: kaynak kılavuz) adapte
edilmiştir (16).
59
60
8. Diğerlerinden öğrenmek: Avrupa’daki
şehirlerden örnekler
Bu bölümde 2006 yılında bu kitap ve 2008 yılında DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Projesi IV. Fazının
(2003-2008) değerlendirme faaliyeti için gönderilmiş olan aktivitelere yer verilmektedir. Birçok diğer
şehrin örnek program ve politikaları bulunmaktadır. Burada tanımlanan faaliyetler hakkında daha fazla
bilgi edinmek için lütfen o şehrin sağlıklı şehir koordinatörü ile irtibata geçiniz veya ilgili şehrin internet
sitesini ziyaret ediniz.
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Albiate, İtalya
Albiate in Forma: geniş
kapsamlı bir yaklaşım
Belediye, okullar, kiliseler, gönüllü kuruluşlar ve sağlık
alanında çalışanlar tarafından uygulanmıştır. Program genel
olarak fiziksel aktivite seviyesinin artmasına ve yaşlılarda
düşme vakalarının azalmasına yol açmıştır. Program maliyet
etkindir (2003-2006)
Barselona, İspanya
Okullarda obezitenin azaltılması
için “Forma Gir” programı
Avrupa ülkelerinde 22 okulda yürütülmüş pilot bir projedir. Daha
fazla bilgi için bakınız http://www.shapeupeurope.net (2008)
Brno, Çek Cumhuriyeti
Fiziksel aktivite için yeşil
alanlar
Merkezi bir parkın aktif bir yaşam alanı olarak yeniden inşaası;
insanların yararlanabileceği bir doğal parkın oluşturulması (2006)
Çocuklar arasında obeziteyi
azaltmak
Engelliler, yaşlılar, çocuklu anneler vb. Için yerel topluluklar
tarafından düzenlenen faaliyetler (2006)
Risk altındaki gençlere
ve azınlıkların yaşadığı
mahallelerde yaşayan
çocuklara destek
Aileleri bir bütün olarak işin içerisine dahil eden ve obez
çocuklar için yaz kamplarından oluşan faaliyetler (2006)
Kapsamlı planlar
Aktif Yaşam Stratejisi ve Eylem Planı ile Şehir Spor Stratejisi
ve Eylem Planı (2006)
Bisiklet gösterisi şehri:
bireysel seyahat
danışmanları
2005 yılında Brighton & Hove bisiklet gösterisi şehri olarak
kabul edilen altı İngiliz şehrinden birisiydi. Kapsamlı bir teklif
sonunda merkezi hükümetten, belediye bütçesine önemli
bir katkı olarak 1.5 milyon İngiliz Sterlini ödenek alınmıştır. Bu
ödenek ile her yıl bisiklet kullanan insan sayısının % 5 arttırılması
amaçlanmaktadır; bu kapsamda bireysel seyahat danışmanları
ve farklı görevliler yoğun bir şekilde 75’in üzerinde insanın
düzenli bisiklet kullanıcısına dönüşmeleri için çalışmaktadır.
Bununla birlikte çalışanlar okul ve işyerleri ile işbirliği içerisinde
çalışarak bisikletin tercih edilen bir ulaşım şekli haline gelmesi için
çaba göstermektedir. Yerel bölgelerdeki yeni altyapı bisikletle
ulaşımın tercih edilen ulaşım şekline dönüşmesine imkan
sağlamaktadır. Bireysel seyahat danışmanlarının çalışmaları
sayesinde bisiklet gösterisi şehri olarak anılan şehirde araba
ile yolculuk sayısı azalmış ve bisikletle ulaşım artmıştır (2008)
Brighton & Hove,
Birleşik Krallık
Yüksek riskli alanlarda kaykay parkları ve çocuk klüpleri;
azınlıkların bulunduğu mahallelerde, çocuk merkezleri ile
bağlantılı, gözetimin sağlandığı aktif oyun alanları (2006)
Diğerlerinden öğrenmek: Avrupa’daki şehirlerden örnekler
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Bursa, Türkiye
Kültür ve rekreasyon amaçlı
parkların oluşturulması
Kültür, eğlence, rekreasyon ve spor amaçlı parkların
oluşturulması (en büyüğü Merinos Parkıdır). Ağaçların
korunması ve yenilerinin dikilmesine (Bursa ağaçlarıyla
ünlüdür) ve şehir merkezine entegre edilmesine
odaklanılmaktadır (2006)
Özel faaliyetler
Bursa Büyükşehir Belediyesi her yıl çalışanları için spor ve
sağlık turnuvası düzenlemektedir; Kültürpark’ta düzenlenen
ve yaklaşık 3000 katılımcının katıldığı Gençlik ve Spor
Festivaline zihinsel özürlüler de entegre edilmektedir (2006)
Sporun geliştirilmesi
Belediye Spor Kulübü 10 spor branşında ve bir yaz spor
okulu ile hizmet vermektedir. Kulüp aileler ve okullarla
işbirliği içerisinde görev yapmaktadır (2006)
Cardiff County, Birleşik
Krallık
Sağlık için Yürüyüş
Program yürüyüş ile sağlığın arttırılması için düzenli, tempolu
ve kısa yürüyüş aktivitelerinden oluşmaktadır ve özellikle
dezavantajlı ve aktif olmayan insanları hedeflemektedir.
Eğitimli gönüllüler ilgi çekici mekanlarda ve parklarda haftalık
yürüyüşlere önderlik etmektedir. Yarı zamanlı çalışan bir
koordinatör yürüyüş programlarının oluşturulması ve
programın tanıtımı için çalışmaktadır, program bağışlarla
sürmektedir. 2007 yılında 600 yürüyüş düzenlenmiştir.
Yapılan değerlendirmelerde katılımcıların % 64’ünün her
hafta yürüdüğü ve % 66’sının ise genel zindelik ve esenlik
seviyelerinde iyileşme olduğunu bildirmiştir (2001-2007)
Kopenhag, Danimarka
Kapsamlı plan ve kampanya
Hareket Halindeki Kopenhag çok aşamalı ve uzun dönemli
bir programdır; programın amacı vatandaşların fiziksel
aktiviteye katılım oranlarını arttırmaktadır (2006)
Bisiklet dostu
Kopengah’da bisiklet kullanımına iyi tasarlanmış bisiklet
yolları, trafiğin yavaşlatılması, belediye bisikletleri, özendirme
programları, bisiklet atölyeleri, vb. Yollarla destek
sağlanmaktadır (devam ediyor)
Kronik hastalıkları
olan insanlara yönelik
rehabilitasyon ve esenlik
programları
Rehabilitasyon programları fiziksel aktivite de dahil olmak
üzere daha sağlıklı yaşam tarzlarına odaklanmaktadır;
program kapsamında belediye, hastaneler ve pratisyen
doktorlar arasında işbirliği mevcuttur (2008)
Mahallelerde çocuklara
yönelik spor faaliyetleri
Şehir 24 “aktif alana” ayrılmıştır ve her bir alandan bir
öğretmen sorumludur; öğretmenler genelde spor
faaliyetlerine katılmayan öğrencilere, öğrencilerin seçtikleri
ve yapmak istediği dallarda spor dersleri vermektedir. 2007
yılında programa 5500 katılımcı iştirak etmiş ve 80 turnuva
düzenlenmiştir (2008)
Dimitrovgrad, Rus
Federasyonu
61
62
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Dublin, İrlanda
Özel faaliyetler (kadınlar ve
yaşlılar)
Her yıl 40 000’den fazla kadın Evening Herald gazetesi
sponsorluğunda düzenlenen 10 kilometrelik Kandınlar Mini
Maratonuna iştirak etmektedir. Her yıl düzenlenen Yaşlılara
Yönelik Oyunlar Festivali yaşlı insanların birbiri ile tanışmasına
ve yeni aktiviteleri tecrübe etmesine imkan sağlamaktadır; bu
etkinlik aynı zamanda İrlanda içerisindeki birçok şehir arasında
sosyal bağların kuvvetlenmesini sağlamaktadır (2006)
Çocuk ve yaşlılara yönelik
programlar
Spor Formülü programı 20 kişiyi istihdam etmekte ve
eğitmektedir; bu kişiler okul çocukları için rekabetçi olmayan
rekreasyonel faaliyet imkanları yaratmaktadır. Gökkuşağı
Yürüyüşü programı yaşlı insanların yürümesine ve renkler
içerisinden geçerek fiziksel zindeliklerini arttırmasına imkan
vermektedir (2006)
Büyük Nancy Kentsel
Topluluğu, Fransa
0-6 yaş arası çocuklara sahip
ailelere yönelik programlar
Anne, Baba, Hadi Birlikte Hareket Edelim programı birlikte
aktif oyun oynayan 0-6 yaş arası çocuk ve ailelerin sayısını
% 256 arttırmayı hedeflemektedir. Kampanya kapsamında
değerlendirme anketleri, ilgili uzmanların eğitimleri,
ekipmanların sağlanması ve özel organizasyonlar için sağlanan
eğitimler yer almaktadır (2008)
Helsingborg, İsveç
Yaya dostu ortamlar
Genişletilmiş ve iyileştirilmiş şehir yürüyüş güzergahı farklı
yerleri ve şehrin tarihi alanlarını kapsamaktadır. Program
kapsamında haritalar ve gerekli bilgiler sağlanmaktadır (2006)
Horsens, Danimarka
Aktif yaşamda eşitlik: boş
zaman pasaportu
Bu politika ve program dezavantajlı çocuklara ve gençlere
aktif olma fırsatları sunmaktadır; bunu sağlamak için üyelik
ücretleri, ulaşım ve diğer masraflar konusunda destek
sağlanmaktadır. Program kapsamında genç gruplar, okullar,
kurumlar ve spor kulüpleri ile işbirliği yapılmaktadır (2008)
Özel faaliyet – Yaşlılara
yönelik oyunlar
Açık alan fiziksel aktivite ve spor etkinliklerine 900 kadar
yaşlı insan ve 15 farklı şehirden delegasyon iştirak etmiştir.
Etkinliğin gerçekleştirilmesinde yerel kurumlarla işbirliği ve
gönüllü grupların oluşturulması için yapılan çalışmalar hayati
öneme sahip olmuştur (2008)
Yaşlılara yönelik aktiviteler
Dünya Yaşlılar Günü kapsamında sağlıklı yaşlanmayı ve fiziksel
aktiviteyi destekleyen faaliyetler organize edilmektedir (2006)
Engelli çocuklara yönelik
spor ve fiziksel aktivite
Engelli çocukların ve gençlerin spora çekilmesine yönelik bir
program (futbol) (2008)
Izhevsk, Rusya
Federasyonu
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Kudüs, İsrail
Özel aktivite – yaşlılar için
spor
Belediye ve İsrail’de Yaşlılara Yönelik Hizmet Planlama
ve Geliştirme Birliği olan JDC-ESHEL ortaklığında her yıl
düzenlenen Yaşlılar Spor Günü (2006)
Kadıköy, Türkiye
Özel gruplara yönelik fiziksel
aktivite
Yaşlılar için sabah egzersizleri ve yürüyüş programları;
anaokullarında egzersiz programları; yerel parklara sağlanan
spor ekipmanları; belediye personelinin kullanabileceği iyi
donatılmış bir sağlık merkezi (2006)
Sporun geliştirilmesi
Belediye spor kulübü ve yaz spor okulları (2006)
Kuopio, Finlandiya
Aktif çocuk ve gençler
Aktif çocuk ve gençler projesi içerisinde eğitim,
kültürel hizmetler ve rekreasyon hizmetleri ve Kuopio
Üniversitesinde araştırma yer almaktadır. “Zindelik Yolu”
okullar, öğretmenler ve öğrenciler ile birlikte çalışmaktadır
(2008)
Kuressare, Estonya
Fiziksel altyapı stratejisi
2002 yılında beri birden fazla fiziksel aktivite merkezi inşa
edilmiş veya yenilenmiştir; bunlara aktif bir “sağlık” parkı,
futbol stadyumları, oyun sahaları, yüzme havuzları, yürüyüş
ve bisiklet yolları dahildir (2006)
Çocuklar ve gençler
Valilik spor kulüplerine ve spor eğitimi gruplarına çocuk
ve gençleri aktif olarak dahil eden her kişi için ödeme
yapmaktadır (2006)
Öğrenciler ve aileleri ile
yürüyüş
Cumartesi günleri yarım gün çocuklar ve aileleri ile tarihi
yerlere yürüyüşler ve bu sayede sağlık ve eğitim konularının
bir araya getirilmesi. Hazine avı, yarışmalar kullanılarak
yürüyüşler eğlenceli hale getirilmektedir. Okullu çocukların
% 40’ı yakın köylerde yaşadığından ve bu yüzden birçoğu
okula otobüs ile geldiğinden okula yürüyerek gitmeye iyi bir
alternatiftir (2006)
Kvasice, Çek
Cumhuriyeti
63
64
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Liverpool, Birleşik Krallık
Terk edilmiş bir arazinin spor
arazisine dönüştürülmesi
Yerel dönüşüm kurumları arasında kurulan bir ortaklık terk
edilmiş bir alanı Amiral Park adında ihtiyaç duyulan bir spor
tesissine dönüştürmüştür. Planlama sürecine yerel okullu
çocuklar da dahil edilmiştir (2006)
Kapsamlı bir program ve
politika
Spor ve Fiziksel Aktivite İşbirliği “Aktif Şehir” programının
stratejik koludur. Bir önceki yıl 151000 kişi Aktif Şehir
programına katılmıştır (2008)
Çeşitli etnik kökenlere sahip
kadınların desteklenmesi
Liverpool’da yaşayan 16 farklı etnik kimliğe sahip 231
kadın bir anket doldurmuştur ve 17 kadın birden fazla dil
konuşan gönüllülerin yardımıyla odak grupları içerisine
girmiştir. Toplumun da dahil edildiği çalışma sonucunda farklı
kültürlerden kadınların fiziksel aktivite seviyelerini etkileyen
faktörler tespit edilmiştir (2008)
Sağlıklı Kilo – Sağlıklı
Liverpool
Obezite Çalışma Grubu tarafından geliştirilen bir strateji,
Belediye tarafından başlatılmış olan Liverpool Aktif
Şehir Kampanyası kapsamındaki birçok fiziksel aktivite
çalışmasından yararlanmaktadır ve Sağlık için Lezzet adlı
bir programla yenilikçi gıda girişimleri oluşturmaktadır.
Çalışmanın bir başka boyutu Sağlıklı Okullar Programı
ve Sağlıklı Okul Otobüsü Girişimidir. Sağlıklı Okul
Otobüsü içerisine bir koşu bandı ve diğer spor ekipmanı
yerleştirilmiştir. Aynı zamanda okullarda beslenme, spor ve
sporla ilgili becerilerle ilgili eğitimler de verilmektedir (2008)
Bireysel sağlık koçları
Liverpool’un bireysel sağlık koçları yeni ve dinamik bir
ekiptir (19 üye); bu ekibin üyeleri Liverpool içerisindeki farklı
mahallelerden seçilmiştir ve insanlara daha sağlıklı bir yaşam
tarzı seçmelerinde destek vermektedir (2008)
Özel gruplar için fiziksel
aktiviteyi mümkün kılmak
Belediye, Kalp Hastalıkları Derneği gibi üyelerine
fiziksel aktivite faaliyetleri düzenleyen sivil toplum
örgütlerine finansman sağlamaktadır. Belediye Spor
Kurumu anaokullarında, ilkokullarda ve ortaokullarda tatil
zamanlarında spor aktiviteleri, yarışmalar, yarışlar ve maraton
gibi yıllık organizasyonlar düzenlemektedir. İlkokullarda
yüzmeye odaklanılmaktadır: çocukların % 90’ından fazlası
yüzme öğrenmiştir (2006)
Ljubljana, Slovenya
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Lodz, Polonya
Fiziksel aktivite ve sağlıklı
beslenme ile sağlığın
geliştirilmesi
Fiziksel Aktivite Yoluyla Sağlık programı okul öncesi ve okul
çağı çocukları ile erişkinler ve yaşlıları hedeflemektedir.
Program kapsamında obez olan veya olmayan gruplara
yönelik eğitim, danışmanlık ve aktivite programları
gerçekleştirilmektedir (2006)
Londra, Birleşik Krallık
Trafik sıkışıklığı ücreti
Arabaların şehre girmesini engellemek için yapılan
uygulamalara bir örnektir. Projenin ilk amacı trafik sıkışıklığını
azaltmak olsa da bisikletle ulaşım % 20 artmış, kazalar % 7
oranında azalmıştır. Aynı zamanda direk ve toplu taşımanın
kullanılması ile oluşan dolaylı yürümenin arttığı tahmin
edilmektedir (sürüyor)
Maribor, Slovenya
Özel etkinlik - dans
Maribor’da başlayan Quadrille Dans Festivali gençlerin
fiziksel aktiviteye katılım oranını arttırmayı ve dans geleneğini
sürdürmeyi hedeflemektedir. Programın sonraki yıllarında
festivale başka birçok şehir de katılmıştır. Organizasyonlardan
birisinde tüm Avrupa’da aynı şarkı, aynı müzik ve aynı
zamanda dans eden 23628 dansçı Guiness Rekorlar kitabına
girmiştir (2006)
Medjimurje Bölgesi,
Hırvatistan
Fiziksel aktivitenin
geliştirilmesi için sektörler
arası işbirliği
Sağlık ve spor alanındaki profesyoneller ve gönüllüler de
dahil olmak üzere birçok alanda işbirliği yapılarak halk sağlığı
alanında kapasite arttırmak, spor ve rekreasyon programları
sunarak fiziksel aktiviteyi geliştirmek için oluşturulmuş bir
programdır. Programa medya, politikacılar, kurumlar, sivil
toplum kuruluşları ve özel sektörden sponsorlar dahil
edilmiştir (2005 - 2007)
Çocuk ve yetişkinlerin
sağlığını hep beraber
geliştirelim
Öğrencilere, öğrencilerin ailelerine ve okul çalışanlarına
yönelik sağlıklı beslenme ve yeterli fiziksel aktivite konusunda
eğitim sınıfları oluşturulmuştur. Program kapsamında vücut
kütle endeksi de ölçülmüştür (2008)
65
66
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Milano, İtalya
Parklar ve yeşil alanlar
Parklar projesi, kamuya açık parklarda şiddet ve anti sosyal
davranış tarzlarını engellemeyi ve büyük parklarda bisiklet
ve yürüyüş yolları oluşturmayı hedeflemektedir. Şehir
çevresindeki bir yeşil kuşak parkları birbirine bağlamakta ve
şehir içerisinde yeşil koridorlar oluşturmaktadır (2008)
Toplu konut alanlarında aktif
yaşam
Şehir plancıları aktif yaşamı geliştirebilecek toplu konutlar
tasarlamıştır (2008)
Özel etkinlikler
Her yıl gerçekleştirilen Stramilano kardeş şehirlerin
rekabetçi olmayan bir yürüyüşe katılmalarını teşvik eden
bir etkinliktir. Etkinliğe çocuklar dahil binlerce insan iştirak
etmektedir. Birçok gönüllü kuruluş, yeni bisiklet yolları ve
yeşil koridorların oluşturulmasını destekleyen aktiviteler
düzenlemektedir (2006)
Sağlık için Dans
Milano, Avrupa Dans Günü’nün lideridir ve engelliler
ve yaşlıların ve dezavantajlı çocukların dans etmesini
desteklemektedir (devam ediyor)
Her yaştan insan için
kapsamlı spor, egzersiz ve
fiziksel aktivite programları
Spor ve Egzersiz Yılı (YES) programı insanları teşvik etmek
için sivil toplum kuruluşlarına ve ilgi çekici aktivitelere
odaklanmaktadır. Belediye Meclisine ait olan bu program tüm
sektörlerden ortaklar tarafından desteklenmektedir (2006)
Füzyon Kart
Bu kart 5-18 yaş arası insanlara eğlence merkezleri, havuzlar
ve yerel tesislerden ücretsiz olarak yararlanma hakkı
vermektedir. Birçok mahallede toplamda 7000’in üzerinde
kart verilmiştir Programın sonuçları hakkında detaylı
değerlendirme çalışmaları sürmektedir (2008)
Herkes için Spor Tesisleri
Novocheboksarsk, Chuvashia’daki en aktif şehir olarak
bilinmektedir. Şehirde 12600 insan yaşamaktadır ve
bunlardan % 22’si aktif olarak fiziksel aktivite ve spor
faaliyetleri yapmaktadır. Şehirde bunu destekleyen 304 spor
tesisi bulunmaktadır: 12 yüzme havuzu (bunların içerisinde
Chuvashia ve Volga bölgesindeki tek 50 metrelik havuz da yer
almaktadır), 8000 seyirci kapasiteli şehir stadyumu, 45 spor
merkezi, 115 spor sahası, 13 atış poligonu, 10 buz hokeyi
sahası, 15 spor kulübü, 200 metrelik bir pist, ışıklandırılmış bir
kayak pisti, kayak merkezi ve Volga bölgesinde tek olan bir buz
pisti ve spor kompleksi yer almaktadır
Newcastle upon Tyne,
Birleşik Krallık
Novocheboksarsk,
Rusya Federasyonu
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Odense, Danimarka
Bisiklet şehri
1999 ve 2002 yılları arasında, bisiklet kullanımını geliştirmek
ve desteklemek için 50 proje yürütülmüştür; bu projeler
arasında fiziksel iyileştirmeler, yönetmeliklerde yapılan
değişiklikler ve kampanyalar yer almaktadır; tüm çalışmalarda
yenilikçi fikirlere odaklanılmıştır. 2002 yılı sonunda, bisiklet
trafiği % 20 artmıştır ve bisikletlilerin karıştığı kaza olaylarında
% 20 azalma olmuştur (1996-1997’ye kıyasla). Proje
sonunda sağlık sektörü için önemli tasarruf yaratmıştır,
bunun önemli bir kısmı artan güvenlik ve bulaşıcı olmayan
hastalıklarda azalmadan kaynaklanmaktadır (devam ediyor)
Pecs, Macaristan
Destekleyici örnek insanlar
Aquamagic su sporları aktiviteleriyle ilgilenen tüm anaokulu,
ilkokul ve liste öğretmenleri için ücretsiz katılım imkanı
sağlamaktadır. Öğretmenlerin örnek olabilecekleri ve
öğrencilerinin su sporlarına katılımını destekleyebilecekleri
fikrine dayanmaktadır (2006)
Forma Gir Projesi – okul
temelli, bölgesel ve Avrupa
çapında
Okulların değiştirilmesinin fiziksel aktivite ve sağlıklı beslenmeyi
nasıl arttırabileceğini ve obeziteyi nasıl azaltabileceğini
göstermek için hazırlanan bir pilot projedir. Projeye, Pecs
şehrinde üç yıl boyunca üç okul iştirak etmiştir (2008)
Çocuklara yönelik
programlar
Belediye herkes için yüzme, kayak ve buz pateni kursları
düzenlemektedir; aktivitelere hem rekreasyon merkezleri
hem de spor ligleri projeye finansman sağlamaktadır.
Aktivitelere binlerce çocuk katılmıştır (2008)
Avrupa Forma Gir
Poznan’daki okullar, okul çevresinin fiziksel aktivite ve
sağlıklı beslenmeyi arttıracak ve obeziteyi azaltacak şekilde
değiştirilmesine yönelik olan bu projeye katılmaktadır (2008)
Rijeka, Hırvatistan
50 yaş ve üstü insanlara
yönelik sağlıklı yaşam ve
sağlıklı yaşlanma etkinlikleri
50 yaş ve üstü insanlara yönelik ücretsiz, eğitimcilerin eşlik
ettiği ve yaşa adapte edilmiş egzersiz programlarından
oluşmaktadır. Katılımcı sayısı sürekli artış göstermektedir (2008)
Roma, İtalya
Yürüyen Okul Otobüsü
Belediye meclisi, okul yetkilileri, aileler, polis, mahalle
temsilcileri ve yol güvenliği görevlileriyle birlikte çalışmıştır.
Her bir yürüyen okul otobüsün başında ve sonunda bir
yetişkin “sürücü” bulunmaktadır. 2005 yılında 50’den fazla
okul (1300 çocuk ve 100 otobüs hattı) programa dahil
olmuştur. 2006-2007 yıllarında program genişletilerek tüm
mahallelere yayılacaktır (2006)
Salamanca, İspanya
Sağlık için yürümek
Bu program kapsamında insanlara yürümenin yararları
anlatmakta ve toplu yürüyüşler düzenlemektedir; bunlar
arasında kuş izleme konusunda uzmanlaşmış kişilerin yer
aldıkları yürüyüşler de mevcuttur (2006)
Poznan, Polonya
67
68
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
San Fernando de
Henares, İspanya
Aktif ve Sürdürülebilir
Hareket Planı
Araba kullanımının azaltılması ve daha aktif ve çevre dostu
ulaşım seçeneklerinin mümkün kılınması için entegre
bir dizi faaliyetten oluşmaktadır. Bunlar arasında trafik
hızını azaltılması, yaya bölgelerinin oluşturulması, yer altı
otoparkların inşa edilmesi ve korunan bisiklet yolları ve toplu
taşımanın iyileştirilmesi bulunmaktadır (2006)
Arabasız Gün ve Aktif
Hareket Haftası
Eylül ayın bir hafta sürdürülebilir ulaşım için ayrılmaktadır
ve 22 Eylül Arabasız Gün olarak ilan edilmiştir. 2006 yılında
gerçekleştirilen aktiviteler arasında şehir merkezini trafiğe
kapatma, rekabetçi olmayan bisiklet turları düzenleme,
uluslararası bir konferans, 14 yeni bisiklet park yerinin ve
çocuk bisikletleri için tamir atölyelerinin oluşturulması,
yayaların hareketine odaklanan ve birçok komiteden oluşan
bir panelin düzenlenmesi, bisiklet ve toplu taşıma karşısındaki
engellerin kaldırılması, vb. yer almaktadır (2006)
Bisiklet şehri
Kapsamlı bir program kapsamında bisiklet kullanımının
özendirilmesi için 70 kilometre bisiklet yolu, 400 bisiklet
park alanı ve ücretsiz belediye bisikletleri oluşturulmuştur. 10
yılın sonunda bisiklet kullanımı % 10 artmıştır ve kışın tüm
trafiğin % 5’ine sıcak mevsimlerde ise tüm trafiğin % 12’sine
ulaşmıştır (devam ediyor)
Arazi kullanımı planlamasına
çocukları dahil etmek:
öğrencilerin yolu programı
Çocuklar oyun alanlarını, kestirme yolları ve okullar ve
bakım evleri civarındaki önemli alanları tanımlamakta ve
kayda geçmesini sağlamaktadır. Bu bilgiler önemli alanların
korunması ve gözetilmesi için planlama aktivitelerinde
kullanılmak zorundadır (2006)
Güney Finlandiya
- Estonya
Sınır ötesi işbirliği
Estonya’da 7 ve Finlandiya’da 7 belediye işbirliği yaparak
yerel yönetimlerin fiziksel aktivite imkanlarını geliştirmesini,
sektörler ve devletler arası işbirliğini arttırmayı teşvik
etmektedir. Çalışmalar kapsamında işbirliği eğitimleri,
çalıştaylar ve özel etkinlikler yer almaktadır (2006)
Stockholm, İsveç
Yürüme programı
Neredeyse 10 yıldır belediye, eğitim almış gönüllülerin
önderliğinde ücretsiz yürüyüş programları düzenlemektedir.
Yürüyüş grupları öncelikle 55 yaş ve üstü kadınları
hedeflemektedir; bu kadınlardan birçoğu daha önce hiç
egzersiz yapmamıştır. Katılımcılar grup yürüyüşlerinin
sosyalleşme imkanı verdiğini, güvenli ve teşvik edici olduğunu
söylemektedir (devam ediyor)
Sandnes, Norveç
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Stirling, Birleşik Krallık
Aktif yaşam için ortaklık
Stirling Fiziksel Aktivite Çalışma Grubu gönüllü gruplar, çevre,
ulaşım, halk sağlığı, sağlık, ilk basamak sağlık hizmetleri,
Aktif Stirling ve çocuk hizmetlerinden oluşan özel bir
ortaklıktır. Çalışma grubu sayesinde kaynaklar daha etkin
olarak kullanılmış ve gece futbolu, gece yarısı basketbolu, 16
yaşından küçüklere ücretsiz yüzme, müzik ve dans aktiviteleri
ve işyerlerine yönelik aktiviteler gibi birçok yenilikçi girişim
meydana gelmiştir. Uzun dönemli kentsel planlar içerisinde
trafiğin düzenlenmesi, okullara güvenli erişim sağlayacak
yolların oluşturulması, daha güvenli oyun alanlarının
yaratılması ve bazı çöküntü alanlarının dönüşümü gibi konular
bulunmaktadır (2006)
Stoke-on-Trent, Birleşik
Krallık
Eşitsizliklerin azaltılması
Go5 projesi sosyoekonomik olarak dezavantajlı olan
insanların fiziksel olarak daha aktif olmasını sağlamayı
amaçlamaktadır. Birinci basamak sağlık hizmeti
çalışanları hastalarını haftada beş aktivite programından
yararlanabilecekleri 10 haftalık programlara sevk
edebilmektedir: bu fiziksel aktivite programları arasında en
fazla 10 İngiliz Sterlini ücret karşılığında yararlanılabilecek
jimnastik, yüzme ve yürüyüşler bulunmaktadır (2006)
“Arayı Kapat” programı spor gruplarının, gruplara genel olarak
katılmayan insanları dahil etmelerini teşvik etmelerine ve
sosyal dışlanma problemleri ile karşı karşıya kalan gençlerle
aktif olarak çalışmalarına yardımcı olmaktadır (2006)
“Yaşam Tarzı” programı yüksek risk taşıyan kişilere yöneliktir
ve program kapsamında bu kişilere danışmanlık, grup olarak
yapılan fiziksel aktiviteler ve pozitif düşünce alışkanlıkları
kazandırılmaya çalışılmaktadır. Bu konuda detaylı bir
değerlendirme hazırlanmaktadır (2008)
Sunderland, Birleşik
Krallık
Programı
İyi eğitim almış çalışanlar ve gönüllüler ile toplumun
merkezinde (sekiz bölge) fiziksel aktivite imkanları
sağlanmaktadır; ilk dokuz ayda 2000 kullanıcıya ulaşılmıştır
Kronik hastalıklarla
mücadelede fiziksel
aktiviteye yönlendirme
Doktorlar, kronik hastalıklara sahip kişilerle yüksek risk
altında bulunan kişileri belediyenin esenlik programına
yönlendirmektedir. Her yıl 1500’ün üzerinde kişi 15 haftalık
programı tamamlamaktadır
69
70
Şehir
Müdahale veya tema
Önemli noktalar
Turku, Finlandiya
Kapsamlı plan ve strateji
Motion 2000 projesi bir dizi iletişim, hizmet, danışmanlık ve
şehir plancılarının inşa edilmiş çevre üzerinde değişiklikler
yapmalarını sağlayan faaliyetlerden oluşmuştur. 1993 –
2004 yılları arasında fiziksel aktivite yapan erişkin insan
sayısı % 28’den % 42’ye çıkmıştır. Bu kapsamlı stratejisinin
geliştirilmesi ve uygulanması devam etmektedir ve Turku’da
Aktif Yaşam – fiziksel aktivite yoluyla sağlığın geliştirilmesi adlı
yayında (32) anlatılmaktadır
Yaşlılar için evde egzersiz
“Evdeki Jimnastik Salonu !” programı yaşlı insanların evde
spor yapmalarını teşvik edici televizyon egzersizleri ve
broşürlerinden yararlanmaktadır. Gönüllü akranlardan da
yararlanılmaktadır. Program kapsamında yerel STKlar ve
sağlık ve spor kurumları işbirliği içerisinde çalışmaktadır
Sırt ağrılarının önlenmesi ve
iyileştirilmesi
“Sırt Ağrıları ile Mücadele Eden Bayanlar ve Baylar” projesi
birçok kurumun işbirliği içerisinde çalıştığı ve yaşlı insanların
sırt ağrılarını önlemesini ve duruşun iyileştirilmesini sağlamayı
hedefleyen bir projedir. Proje kapsamında üç aylık ücretsiz
bir kurs mevcuttur (2008)
Yaşa yaş eklemek: 15
belediyeyi kapsayan bölgesel
bir program
Sağlıklı beslenme ve 2-3 haftada bir buluşan yürüyüş
gruplarının oluşturulduğu bir bölgesel sağlıklı şehir
programıdır
Aktif okullar, sağlıklı büyüyor
Bu projenin amacı çok disiplinli müdahale programlarının
(beslenme, fiziksel aktivite ve baş zaman aktiviteleri) 3-10 yaş
arası çocuklarda obezite görülme sıklığına ne etkisi olduğunu
belirlemektir. Girişim kapsamında bu çocuklarda, beslenme
alışkanlıkları, boş zamanlarda gerçekleştirilen aktiviteler, okul
bahçelerindeki koşullar ve imkanlar, beden eğitimi dersleri
sonucunda oluşan kondisyon seviyesi kategorize edecek ve
değerlendirilecektir. Proje süresi dört yıldır ve hayat boyu
aktif yaşam davranış alışkanlığı kazandırılması için çalışacak
bir beslenme uzmanı, beden eğitimi öğretmenleri, aileler,
öğretmenler, danışmanlar ve oyun alanlarında kullanılabilecek
ekipmanlar konusunda uzmanlar yer alacaktır (2008-2011)
Udine, İtalya
Vila Real, Portekiz
71
9. Daha fazla bilgi için temel kaynaklar
Birden fazla kaynak ve bağlantı içeren internet sayfaları
Tasarım ile Aktif Yaşam / Active Living by Design (http://www.activelivingbydesign.org).
Toplumsal planlama, kamu politikaları ve iletişim stratejileri yoluyla fiziksel aktiviteyi arttırmaya yönelik
yenilikçi yaklaşımlar.
Aktif Yaşam için Liderlik / Active Living Leadership (http://www.activelivingleadership.org).
Sağlıklı bir toplum için liderlik, sağlıklı beslenme ve sağlıklı yaşam için kapsamlı politikalar. Özel bilgiler, makaleler
ve araçlardan oluşan kaynaklar hakkında kapsamlı bir liste.
Aktif Yaşam Ağı / Active Living Network (http://www.activeliving.org). Aktif toplum tasarımı,
sağlıklı yaşam tarzlarının geliştirilmesi. Aktif yaşamın ve sağlıklı toplumun desteklenmesi için araç ve kaynaklar.
Aktif Yaşam Araştırmaları / Active Living Research (http://www.activelivingresearch.org). Aktif
ulaşım ve aktif rekreasyon hakkındaki bilgileri özetleyen kaynaklar ve literatürden alıntılar içeren birçok kaynak.
Alberta Aktif Yaşam Merkezi / Alberta Centre for Active Living (http://www.centre4activeliving.ca). Toplum tasarımı da dahil olmak üzere birçok alanda aktif yaşam ile ilişkili
kapsamlı kaynakların listesi.
Beslenme ve Sosyal Pazarlama İleri Seviye Araştırmalar Merkezi / Center for
Advanced Studies in Nutrition and Social Marketing
(http://www.socialmarketing-nutrition.ucdavis.edu). Fiziksel aktivite, beslenme, işyerleri
ve okullar da dahil olmak üzere birçok alanda çevresel değişimin ölçülmesi için kullanılabilecek
araçlar sunmaktadır.
Hastalıkların Kontrolü ve Önlenmesi Merkezi ile Beslenme ve Fiziksel Aktivite
Birimi / Centers for Disease Control and Prevention, Division of Nutrition and
Physical Activity (http://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa). Ergenler ve Okul Sağlığı, Meclis, vb.
alanlar hakkında birçok kaynak ve bu alanlara bağlantılar.
Hastalığın Kontrolü ve Önlenmesi Merkezleri, Sprawl Watch Clearinghouse
/ Centers for Disease Control and Prevention, Sprawl Watch Clearinghouse
(http://www.sprawlwatch.org). Aktif yaşam ve sağlıklı kentsel çevre ve bunların toplum sağlığı
üzerine etkileri hakkında makaleler ve yayınlar.
Toplumsal Kılavuzlar / Community Guides (http://www.thecommunityguide.org).
Hastalığın Kontrol ve Önlenmesi Merkezleri ve Toplumsal Önleyici Hizmetler hakkında kılavuzlar.
Fiziksel aktivitenin geliştirilmesi için tasarlanmış toplum temelli müdahalelerin etkinliği hakkında sistematik incelemeler.
72
Avrupa Sağlığı Geliştiren Fiziksel Aktivitenin Desteklenmesi Ağı (HEPA Avrupa) /
European network for the promotion of health-enhancing physical activity (HEPA
Europe) (http://www.euro.who.int/hepa). Ağın vizyonu Avrupa’daki tüm insanların fiziksel aktivite yoluyla daha iyi sağlığa sahip olabileceğidir.
Yeşil Harita Sistemi / Green Map System (http://www.greenmap.com). Yeşil haritalar,
yerelde oluşturulan ve doğal ve kültürel ortamı gösteren haritalardır. Haritaların hazırlanmasında ihtiyaca göre adapte edilebilen araçlar, Yeşil Harita İkonlarından oluşan yeşil yaşam alanlarını gösteren
paylaşılan bir görsel dil kullanılmaktadır.
Uluslararası Toplu Taşıma Birliği / International Association of Public Transport (http://
www.uitp.com). Toplu taşıma konusunda çalışan profesyonellerin dünya çapında bir ağı. Raporlar
ve şehirde hareketlilik konusunda veritabanları mevcuttur.
Uluslararası Aktif Yaşam Konseyi / International Council on Active Aging (http://
www.icaa.cc). Aktif yaşam ve sağlıklı yaşlanma hakkında bilgi ve eğitim kaynakları.
Sağlıklı Çocuklar Araç Kiti / Healthy Kids Tool Kit (http://www.healthytoolkit.ca/
home). Kanada Halk Sağlığı Kurumu. Sağlıklı beslenme, aktif yaşam, fiziksel eğitim ve sağlıklı ilişkiler
hakkında tavsiyeler, aktiviteler, derslere yönelik fikirler, araştırma ve destekleyici düşünceler.
Sağlık ve Klinik Mükemmellik Ulusal Enstitüsü: fiziksel aktivite konusunda halk sağlığı
müdahaleleri / National Institute for Health and Clinical Excellence: public health
intervention guid¬ance on physical activity (http://www.nice.org.uk/PHI002). Fiziksel
aktivitenin arttırılmasına yönelik çok kullanılan dört metot.
ParticipACTION Arşivleri / ParticipACTION Archives (http://www.usask.ca/archives/
participaction). Dünyanın en uzun süreli devam eden ve en başarılı fiziksel aktivite sosyal pazarlama kampanyasından sosyal pazarlama örnekleri ve makalelerden oluşan bir arşiv.
Her Türlü Ortaklık için Yollar / Paths for All Partnerships (http://www.pathsforall.org.
uk). Her yaştan ve yeteneği ne olursa olsun yürüyüş, bisiklet ve at biniciliği ile ilgilenenlere yönelik
yolların yapılması için işbirliği içerisinde çalışmış İskoçya’daki 19 kurumun tecrübesinden yararlanın.
Yaya ve Bisikletliler için Bilgi Merkezi / Pedestrian and Bicycle Information Centre
(http://www.pedbikeinfo.org). Yaya ve Bisikletliler ile ilgili konularda hizmet veren bilgi merkezi
hakkında kaynaklar ve bağlantılar.
Saskatoon Hareket Halinde / Saskatoon in Motion (http://www.in-motion.ca).
Kanada’nın en aktif şehrinin internet sitesi, sitede diğer şehirlere bağlantılar ve Saskatoon’da yürütülen
pilot proje ile ortaya çıkan diğer programlar hakkında bilgiler mevcuttur.
Akıllı Büyüme / Smart Growth (http://www.smartgrowth.org). Akıllı büyüme, aktif yaşam
ve halk sağlığı hakkında örnek olay incelemeleri, yayınlar ve makaleler.
Daha fazla bilgi için temel kaynaklar
Güney Caroline Önleme Araştırma Merkezi / South Carolina Prevention Research Center
(http://prevention.sph.sc.edu). Fiziksel aktivite hakkında bilgiler, e-gazete ve e-posta listesi.
Sustrans (http://www.sustrans.org.uk). aktivite hakkında bilgiler, e-gazete ve e-posta listesi.
Sustrans (http://www.sustrans.org.uk). Toplum temelli, yaratıcı ve pratik ulaşım çözümleri ve herkesi
etkileyen çevre ve sağlık sorunlarına çözümler; kılavuzlar, en iyi uygulamalar, aktif ulaşım, okula ulaşımda
akıllı ve güvenli yollar, bisiklet kullanımı ve yürüme, vb. hakkında bilgiler ve fotoğraf kütüphanesi.
Ulaşım, Sağlık ve Çevre Pan-Avrupa Programı / Transport, Health and Environment
Pan-European Programme (http://www.thepep.org). Yürüme ve bisiklete binme dahil
sürdürülebilir toplu taşıma hakkında bilgiler.
Wisconsin Sağlık Hizmetleri Departmanı / Wisconsin Department of Health
Services (http://dhs.wisconsin.gov/health/physicalactivity/ToolCalcs.htm). Fiziksel
aktivite ve beslenme hakkında geniş kapsamlı araçlar ve hesaplayıcılar.
Seçilen yayınlar
Kapsamlı şehir planlarından örnekler
Active living in Turku: promoting health by means of physical activity (Turku’da Aktif Yaşam: fiziksel aktivite
yoluyla sağlığı geliştirmek). Turku, Turku Belediyesi, 2006 (http://www.marebalticum.org/balticoffice/images/
stories/active_living/turkubook.pdf). Bu yayın, sağlığı geliştiren fiziksel aktiviteye değer veren ve destekleyen
aktif bir şehir yaratmak için elde edilen 15 yıllık deneyimi anlatmaktadır. Fikirler, iyi örnekler ve ürünler
hakkında bilgiler veren pratik bir kitaptır.
More people ... more active ... more often (Daha çok insan… Daha aktif… Daha sık). Brighton & Hove Belediyesi,
2006 (http://www.brighton-hove.gov.uk/downloads/bhcc/713_Sports_Strategy.v4.pdf). Brighton & Hove aktivite
planlama kitabı aktif yaşam stratejisi ve eylem planı ile spor stratejisi ve eylem planından oluşmaktadır.
Fiziksel aktivite için planlama
Community physical activity planning: a resource manual (Toplumsal fiziksel aktivite planlama: kaynak
kitap). Toronto, Sağlığı Geliştirme Bakanlığı, Ontario, 2006 (www.mhp.gov.on.ca/english/sportandrec/
PlanningResrceManual_FINAL.pdf).
Healthy by design: a planners’ guide to environments for active living (Tasarım sayesinde sağlıklı: plancının
aktif yaşam çevresi kılavuzu). Canberra, Avustralya Ulusal Kalp Örgütü, 2004 (http://www.goforyourlife.vic.gov.au/hav/articles.nsf/pracpages/Healthy_by_Design?OpenDocument).
Barton H, Tsourou C. Healthy urban planning (Sağlıklı Şehir Planlaması). Londra, Spon Press, 2000 (sipariş
detayları: http://www.euro.who.int/InformationSources/Publications/Catalogue/20010917_13).
73
74
Heroux J. Lessons learned: promoting physical activity at the community level (Öğrenilen dersler: toplumda fiziksel aktiviteyi geliştirmek). Robert Wood Johnson Derneği, 2005 (www.rwjf.org/files/publications/LessonsLearned%5FPhysicalActivity%5FGRR.pdf). Hibe sonuçları hakkında bu özel rapor
yürüme, bisiklete binme ve diğer aktiviteler hakkında gerçekleştirilen 25 projeyi incelemekte ve öğrenilen
12 ders hakkında bilgi sunmaktadır.
Edwards P, Tsouros AD. Promoting physical activity and active living in urban environments: the role
of local governments. The solid facts (Kentsel çevrede fiziksel aktivite ve aktif yaşamın desteklenmesi:
yerel yönetimlerin rolü. Bilimsel Kanıtlar). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2006 (http://
www.euro.who.int/document/e89498.pdf).
United States Centers for Disease Control and Prevention. Promoting physical activity: a guide for
community action (Fiziksel aktiviteyi geliştirmek: toplumsal eylem için bir kılavuz). Champaign, IL,
Human Kinetics, 1999..
Barton H, Tsourou C. Shaping neighbourhoods - for health, sustainability and vitality (Mahalleleri
sağlık, sürdürülebilirlik ve yaşam için değiştirmek). London, Spon Press, 2000.
A guide for population-based approaches to increasing levels of physical activity: implementation of the
WHO Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health (Fiziksel aktivite seviyelerinin artırılmasın yönelik
toplum bazında yaklaşımlar kılavuzu: DSÖ Küresel Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Kılavuzu). Cenevre,
Dünya Sağlık Örgütü, 2007 (http://www.who.int/dietphysicalactivity/PA-promotionguide-2007.pdf).
Nutbeam D, Bauman A. Evaluating health promotion in a nutshell: a practical guide to the evaluation
of health promotion programs (Sağlığın geliştirilmesini değerlendirmek: sağlığın geliştirilmesine yönelik
programların değerlendirilmesine yönelik pratik bir kılavuz). Maidenhead, McGraw-Hill Education, 2006.
Aktif ulaşım
Dombois OT et al. Collaboration between the health and transport sectors in promoting physical
activ¬ity: examples from European countries (Fiziksel aktivitenin geliştirilmesi için sağlık ve ulaşım
sektörleri arasında işbirliği: Avrupa şehirlerinden örnekler). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi,
2006 (http://www.euro.who.int/document/e90144.pdf).
Designing for active transportation (Aktif ulaşım için tasarım). San Diego, CA, Active Living
Research, 2005 (http://www.activelivingresearch.org/downloads/transportationrevised021105.pdf).
Cavill N et al. Economic assessment of transport infrastructure and policies: methodological guidance on the economic appraisal of health effects related to walking and cycling (Ulaşım altyapısı ve
politikalarının ekonomik değerlendirmesi: yürüme ve bisiklete binmenin sağlık etkilerinin ekonomik
değerlendirmesi hakkında metodolojik kılavuz). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2007 (http://
www.euro.who.int/Document/E90944.pdf)
Racioppi F et al., eds. Physically active life through everyday transport with a special focus on children
and older people and examples and approaches from Europe (Özellikle çocuklar ve yaşlılar için günlük ulaşımda fiziksel olarak aktif bir hayat ve Avrupa’dan örnekler ve yaklaşımlar). Copenhagen, DSÖ
Avrupa Bölge Ofisi, 2002 (http://www.euro.who.int/document/e75662.pdf).
Racioppi F et al. Preventing road traffic injury: a public health perspective for Europe (Trafik kazalarından
kaynaklanan yaralanmaları önlemek: Avrupa için bir kamu sağlığı perspektifi). Copenhagen, DSÖ
Avrupa Bölge Ofisi, 2004 (http://www.euro.who.int/document/e82659.pdf).
Dora C, Phillips M, eds. Transport, environment and health (Ulaşım, çevre ve sağlık). Copenhagen,
DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2000 (WHO Regional Publications, European Series, No. 89; (http://
www.euro.who.int/document/e72015.pdf).
Rutter H et al. Health economic assessment tool for cycling (HEAT for cycling): user guide (Bisiklet
kullanımı için sağlık ekonomik değerlendirme aracı: kullanıcı kılavuzu). Copenhagen, DSÖ Avrupa
Bölge Ofisi, 2007 (http://euro.who.int/transport/policy/20070503_1). Bu araç, bisiklet kullanımı
sayesinde azalan ölümlerin ekonomik kazanımını değerlendirmekte, x sayıdaki insanın çoğu günde y
mesafesini bisikletle kat etmesi sayesinde azalan ölüm oranlarının ekonomik değerini belirlemektedir.
Özel topluluklar ve mekanlar
Positive futures: a review of impact and good practice. Summary report. (Pozitif gelecekler: etki ve iyi
uygulamaların incelenmesi. Özet rapor). Londra, Sport England, 2002 (http://www.youth-justice-board.
gov.uk/YouthJusticeBoard/Prevention/PositiveFutures). Suç ve uyuşturucu kullanımının azaltılması ve 10
– 16 yaş arası gençlerin spora katılımlarının arttırılması için oluşturulmuş projeler.
Disability and physical activity: an overview of issues related to active living (Engellilik ve fiziksel aktivite:
aktif yaşam ile ilgili konulara genel bakış). Chapel Hill, Active Living by Design, 2006 (http://www.activelivingbydesign.org/fileadmin/template/documents/Dis_Factsheet.pdf).
Timmons BW. Factors associated with physical activity in early childhood (Erken çocukluk dönemlerinde fiziksel aktivite ile ilgili faktörler). Ottawa, Canadian Society for Exercise Physiology, 2005
(http://www.csep.ca/pdfs/Timmons_earlychildhoodPA.pdf). 0-5 yaş arası çocuklarda fiziksel aktivite
ile ilgili belirleyiciler hakkında bir inceleme.
Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2005/2006
survey (Okul Çağı Çocuklarında Sağlık ile İlişkili Davranışlar Hakkında Araştırma: 2005/2006 anketi
hakkında uluslararası rapor). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2008 (Health Policy for Children and
Adolescents, No. 5; (http://www.euro.who.int/eprise/main/WHO/InformationSources/Publications/
Catalogue/20080617_1).
75
76
Active ageing: a policy framework (Aktif Yaşlanma: bir politika çerçevesi). Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü,
2002 (http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf).
Growing older, staying well: ageing and physical activity in everyday life (Yaşlanmak ve sağlıklı kalmak:
yaşlanma ve günlük hayatta fiziksel aktivite). Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü, 1998 (http://whqlibdoc.who.
int/hq/1998/WHO_HPR_AHE_98.1.pdf).
Women, ageing and health: a framework for action (Kadınlar, yaşlanma ve sağlık: eylem için bir çerçeve). Cenevre,
Dünya Sağlık Örgütü, 2006 (http://www.who.int/ageing/publications/Women-ageing-health-lowres.pdf).
Canada’s physical activity guide for older adults (Kanada’nın yaşlılara yönelik fiziksel aktivite rehberi).
Ottawa, Public Health Agency of Canada, 2003 (http://www.phac-aspc.gc.ca/pau-uap/paguide/older/
index).
Canada’s physical activity guide for children (Kanada’nın çocuklara yönelik fiziksel aktivite rehberi).
Ottawa, Public Health Agency of Canada, 2003 (http://www.phac-aspc.gc.ca/pau-uap/paguide/child_
youth/index.html).
Canada’s physical activity guide for youth (Kanada’nın gençlere yönelik fiziksel aktivite rehberi). Ottawa, Public
Health Agency of Canada, 2003 (http://www.phac-aspc.gc.ca/pau-uap/paguide/child_youth/index.html).
Promoting physical activity for children (Çocuklarda fiziksel aktiviteyi arttırmak). London, National
Institute for Health and Clinical Excellence, in press (http://www.nice.org.uk/guidance/index.
jsp?action=byID&o=11672).
Active and safe routes to school [web site] (Okula aktif ve güvenli yollar [internet sitesi]). Peterborough,
ON, Green Communities/Active & Safe Routes to School, 2008 (http://www.saferoutestoschool.ca). Okul
ve topluluklar için kaynaklar ve kılavuzlar.
Walk to school initiatives: take steps towards a better way (Okula yürüme girişimleri: daha iyi bir yol için adım
atın). Chapel Hill, Yaya ve Bisiklet Bilgi Merkezi, North Carolina Üniversitesi, Otoyol Güvenliği Araştırma
Merkezi, yayınlandığı yıla ilişkin bilgi yoktur (http://www.walktoschool.org/downloads/WTSDbooklet.pdf).
Yararlı bir bilgilendirici kitap.
Active Schools plan 2004 (2004 Aktif Okul Planı). Wellington, Sport & Recreation New
Zealand, 2004 (http://www.sparc.org.nz/admin/ClientFiles/f8119e6f-65ee-4492-8c6a7bbe8041cf35.pdf). Yeni Zelanda’da Aktif Okullar girişiminin önemli bileşenleri özetlenmektedir.
The walking school bus: coordinators’ guide (Yürüyen Okul Otobüsü: koordinatörün el kitabı).
Wellington, Land Transport New Zealand, 2007 (http://www.eeca.govt.nz/eeca-library/
transport/school-travel-plans/guide/walking-school-bus-coordinator-guide-07.pdf).
World Health Organization and World Economic Forum. Preventing noncommunicable diseases
in the workplace through diet and physical activity. WHO/World Economic Forum report of
a joint event (Beslenme ve fiziksel aktivite yoluyla işyerlerinde bulaşıcı olmayan hastalıkların
önlenmesi. DSÖ/Dünya Ekonomik Forumu ortak aktivite raporu). Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü,
2008 (http://www.who.int/dietphysicalactivity/workplace/en/index.html).
Fiziksel aktivite ve sağlık
Branca F Nikogosian H, Lobstein T The challenge of obesity in the WHO European Region and the
strategies for response (DSÖ Avrupa Bölgesinde Obezite Sorunu ve karşı stratejiler). Copenhagen,
DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2007 (http://www.euro.who.int/InformationSources/Publications/
Catalogue/20070914_1).
European Platform on Diet, Physical Activity and Health (Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık
Konusunda Avrupa Platformu). Brüksel, Avrupa Komisyonu, 2005 (http://ec.europa.eu/health/ph_
determinants/life_style/nutrition/platform/docs/platform_charter.pdf).
Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health (Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık
Konusunda Küresel Strateji). Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü, 2004.
(http://www.who.int/entity/dietphysicalactivity/strategy/eb11344/strategy_english_web.pdf).
White paper on a strategy for Europe on nutrition, overweight and obesity related health issues
(Avrupa’da beslenme, aşırı kilo ve obezite ile ilgili sağlık sorunları hakkında kanun teklifi). Brüksel,
Avrupa Komisyonu, 2007.
Cavill N, Kahlmeier S, Racioppi F Physical activity and health in Europe: evidence for action (Avrupa’da
fiziksel aktivite ve sağlık: eyleme geçirecek kanıtlar). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2006
(http://www.euro.who.int/document/e89490.pdf).
Steps to health: a European framework to promote physical activity for health (Sağlığa doğru atılan
adımlar: sağlık için fiziksel aktiviteyi geliştirmeye yönelik Avrupa çerçevesi). Copenhagen, DSÖ Avrupa
Bölge Ofisi, 2007 (http://www.euro.who.int/Document/E90191.pdf).
Kahlmeier S, Racioppi F Martin BW HEPA Europe’s contributions to healthy living and move for
health in the European Region (Avrupa’nın sağlıklı yaşama verdiği katkılar ve Avrupa bölgesinde sağlık
için hareket). Bulletin of the International Council of Sport Science and Physical Education, 2007,
49:4-8 (http://www.euro.who.int/Document/HEPAN/HEPA_ICSSPE_bull_49.pdf).
10 things you need to know about physical activity (Fiziksel aktivite ile ilgili bilmeniz gereken 10
şey). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2007 (http://www.euro.who.int/Document/NUT/10_
things_eng.pdf).
Is physical activity a reality for all? (Fiziksel aktivite herkes için gerekli mi?) Move for Health Day
2008. Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2008 (http://www.euro.who.int/mediacentre/
PR/2008/20080508_1).
77
78
Referanslar
1.Edwards P, Tsouros AD. Promoting physical activity and active living in urban environments: the role of
local governments. The solid facts (Kentte fiziksel aktivite ve aktif yaşamı geliştirmek: yerel yönetimlerin
rolü. Sağlam Kanıtlar.). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2006 (http://www.euro. who.int/healthycities/UHT/20050806_14, erişim 7 Ekim 2008).
2. Cavill N, Kahlmeier S, Racioppi F Physical activity and health in Europe: evidence for action (Avrupa’da
fiziksel aktivite ve sağlık: eyleme geçirecek kanıtlar). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2006 (http://
www.euro.who.int/document/e89490.pdf, erişim 7 Ekim 2008).
3.Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2005/2006 survey (Okul Çağı Çocuklarında Sağlık ile İlişkili Davranışlar Hakkında Araştırma: 2005/2006 anketi hakkında
uluslararası rapor). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 2008 (Health Policy for Children and Adolescents,
No. 5; http://www.euro.who.int/eprise/main/WHO/InformationSources/Publications/Catalogue/20080617_1,
erişim 7 Ekim 2008).
4.Steps to health: a European framework to promote physical activity for health (Sağlığa doğru atılan adımlar:
sağlık için fiziksel aktiviteyi geliştirmeye yönelik Avrupa çerçevesi). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi,
2007 (http://www.euro.who.int/Document/E90191.pdf, erişim 7 Ekim 2008).
5. Branca F, Nikogosian H, Lobstein T. The challenge of obesity in the WHO European Region and the strategies for response (DSÖ Avrupa Bölgesinde Obezite Sorunu ve karşı stratejiler). Copenhagen, DSÖ Avrupa
Bölge Ofisi, 2006 (http://www.euro.who.int/ InformationSources/Publications/Catalogue/20070914_1,
erişim 7 Ekim 2008).
6.The world health report 2002 – Reducing risks, promoting healthy life (Dünya sağlık raporu 2002 – Riskleri
azaltmak ve sağlıklı bir hayatı desteklemek). Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü, 2002 (http://www.who.int/
whr/2002/en, erişim 7 Ekim 2008).
7. Sørensen J, Horsted C, Andersen LB. Modellering af potentielle sundhedsøkonomiske konsekvenser
ved øget fysisk aktivitet i den voksne befolkning [Erişkinlerde artan fiziksel aktivitenin potansiye sağlık
ekonomisi etkilerine yönelik modeller]. Odense, Southern Denmark Üniversitesi, 2005.
8. Juel K, Sørensen J, Brønnum-Hansen H. Risk factors and public health in Denmark: summary report
(Danimarka’da risk faktörleri ve halk sağlığı: özet rapor). Copenhagen, Halk Sağlığı Ulusal Enstitüsü,
Southern Denmark Üniversitesi, 2007.
9. Duhl LJ, Sanchez AK. Healthy cities and the city planning process: a background document on links
between health and urban planning (Sağlıklı şehirler ve şehir planlama süreci: sağlık ve kent planlaması
arasındaki bağlantılar hakkında belge). Copenhagen, DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, 1999 (http://www.euro.
who.int/document/e67843.pdf, erişim 7 Ekim 2008).
Referanslar
10. Frank L, Kavage S, Liman T. Promoting public health through smart growth (Akıllı büyüme ile halk sağlığını
geliştirmek). Vancouver, Canada, SmartGrowthBC, 2006 (http://www.smartgrowth.bc.ca/Default.
aspx?tabid=155, erişim 7 Ekim 2008).
11. Healthy by design: a planners’ guide to environments for active living (Tasarım sayesinde sağlıklı: plancının
aktif yaşam çevresi kılavuzu). West Melbourne, Avustralya Ulusal Kalp Derneği (Victoria Division), 2004.
12. Frank LD, Engelke P. How land use and transportation systems impact public health: a literature review of
the relationship between physical activity and built form (Arazi kullanımı ve ulaşım sistemleri halk sağlığını
nasıl etkiler: fiziksel aktivite ve yapay mekanlar arasındaki ilişkiler hakkında literatür incelemesi). Atlanta,
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi, 2000 (ACES: Active Community Environments Initiative Working
Paper No. 1; http://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/pdf/aces-workingpaper1.pdf, erişim 7 Ekim 2008).
13. McNeill L, Kreuter M, Subramanian S. Social environment and physical activity: a review of concepts and
evidence (Sosyal çevre ve fiziksel aktivite: kavramlar ve kanıtlar incelemesi). Social Science and Medicine,
2006, 63:1011–1022.
14. Racioppi F et al. Preventing road traffic injury: a public health perspective for Europe (Trafik kazalarından
kaynaklanan yaralanmaları önlemek: Avrupa için bir kamu sağlığı perspektifi). Copenhagen, DSÖ Avrupa
Bölge Ofisi, 2004 (http://www.euro.who.int/document/e82659.pdf, erişim 7 Ekim 2008).
15. Kahn E et al. The effectiveness of interventions to increase physical activity: a systematic review (Fiziksel
aktivitenin arttırılması için yapılan müdahalelerin etkinliği: sistematik inceleme). American Journal of
Preventive Medicine, 2002, 22(4 Suppl):73–107.
16. Community physical activity planning: a resource manual (Toplumsal fiziksel aktivite planlama: kaynak kitap). Toronto, Ministry of Health Promotion, Ontario, 2006 (www.mhp.gov.on.ca/english/sportandrec/
PlanningResrceManual_FINAL.pdf, erişim 7 Ekim 2008).
17. Browne G et al. When the bough breaks: provider-initiated comprehensive care is more effective and
less expensive for sole-support parents on social assistance (Kırılma Olduğunda: tek ebeveynli ve yardım
alan ailelere sağlayıcılar tarafından verilen kapsamlı bakım hizmeti daha etkin ve daha ucuz olmaktadır).
Journal of Social Science and Medicine, 2001, 53:1697–1710.
18. Culture and sport participation – role in community cohesion and community involvement (Kültür ve spora
katılım – toplumsal uyum ve toplumsal katılımcılığın rolü). Nottingham, Cultural Improvement Partnership,
East Midlands, 2007 (http://www.cipem.org.uk/DOCS/ Cultureandsportparticipation.pdf, accessed 7 October
2008).
19. Pratt M, Macera C, Wang G. Higher direct medical costs associated with physical inactivity (Fiziksel aktivitenin azlığında artan direkt tıbbi masraflar). Physician and Sportsmedicine, 2000, 28:63–70.
20. World Health Organization and World Economic Forum. Preventing noncommunicable diseases in the
workplace through diet and physical activity (Beslenme ve fiziksel aktivite yoluyla işyerlerinde bulaşıcı
olmayan hastalıkları azaltmak). WHO/World Economic Forum report of a joint event. Cenevre, Dünya
79
80
Sağlık Örgütü, 2008 (http://www.who.int/dietphysicalactivity/workplace/en/index.html, erişim 7 Ekim
2008).
21. Australian Institute of Criminology. The role of sport and physical activity programs in crime prevention (Suçun önlenmesinde spor ve fiziksel aktivite programlarının rolü). AICrime reduction matters,
2003:13.
22. Mobility in cities (Şehirlerde hareket). Brüksel, International Association of Public Transport, 2005.
23.Horne J, Manzenreiter W, eds. Sports mega-events: social scientific analyses of a global phenomenon (Büyük spor etkinlikleri: küresel bir fenomenin sosyal bilimsel analizi). Oxford, Blackwell, 2006
(Sociological Review Monographs).
24. Stevens A. 2012 London Olympics to regenerate one of the poorest areas of the capital (Sermayenin
en fakir olduğu alanlardan birisini canlandırmak için 2012 Londra Olimpiyatları). Londra, Belediye Başkanı
Spor Raporu, 2008 (http://www.citymayors.com/sport/2012-olympics-london.html, erişim 7 Ekim
2008).
25. Jacobs J. The death and life of great American cities (Önemli Amerikan şehirlerinin ölümü ve yaşamı).
New York, Random House and Vintage Books, 1961.
26. Shephard R et al. Physical activity policy development: a synopsis of the WHO/CDC consultation,
September 29 through October 2, 2002, Atlanta, Georgia (Fiziksel aktivite ve politika geliştirme:
DSÖ/CDC müzakereleri, Eylül 29 Ekim 2, 2002, Atlanta, Georgia). Public Health Reports, 2004,
119:346–351.
27. A guide for population-based approaches to increasing levels of physical activity: implementation of the
WHO Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health (Fiziksel aktivite seviyelerinin artırılmasın yönelik
toplum bazında yaklaşımlar kılavuzu: DSÖ Küresel Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Kılavuzu). Cenevre,
Dünya Sağlık Örgütü, 2007 (http://www.who.int/dietphysicalactivity/PA-promotionguide-2007.pdf, erişim 7
Ekim 2008).
28. Van Marris B, King B. Evaluating health promotion programs (Sağlığı geliştiren programları değerlendirmek).
Toronto, Health Communication Unit, Centre for Health Promotion, University of Toronto, 2007.
29. Sundquist J, Malmström M, Johansson K. Cardiovascular risk factors and the neighbourhood environment: a multilevel analysis (Kalp ve damar risk faktörleri ve mahalle çevresi: çok seviyeli bir analiz).
International Journal of Epidemiology, 1999, 28:841–845.
30. Walkability checklist (Yürünebilirlik kontrol listesi). Chapel Hill, NC, Pedestrian and Bicycle Information Center,
2008 (www.walkinginfo.org/library/details.cfm?id=12, erişim 7 Ekim 2008).
31. Bikability checklist (Bisiklet kullanımı kontrol listesi). Chapel Hill, NC, Pedestrian and Bicycle Information
Center, 2008 (www.bicyclinginfo.org/library/details.cfm?id=3, erişim 7 Ekim 2008).
32. Niina H, Satu R, eds. Active living in Turku - promoting health by means of physical activity (Turku’da Aktif
Yaşam - fiziksel aktivite yoluyla sağlığı geliştirmek). Turku, Baltic Region Healthy Cities Association, 2006.
81
82

Fiziksel Aktivite Planlama Rehberi

Transkript

Benzer belgeler

KidZania Nedir

Elle Decor Ağustos 2015

20_03_11_2010_Amerikada-His

Sizinde çocuğunuz spora katılsın - Centrum Jeugd en Gezin Maasland

Kendall Presentation..

DSÖ Kentsel çevrede fiziksel aktivite ve aktif yaşamın desteklenmesi

UNI 100: Dersimiz İstanbul (3 Kredi, 5 ECTS)