Kuzey Batı Bölgesi - KKTC Tarım Doğal Kaynaklar ve Gıda Bakanlığı

Transkript

1
LEADER PROGRAMI
KUZEY BATI BÖLGESİ
YEREL KALKINMA
STRATEJİSİ
KUZEY BATI BÖLGESİ YEREL KALKINMA STRATEJİSİ
LEADER PROGRAMI
KUZEY BATI BÖLGESİ
YEREL KALKINMA STRATEJİSİ
Lefkoşa, 14 Aralık 2010
2
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................................................. 3
Ksaltmalar .......................................................................................................................................... 4
I – KBB’nin Bölgesel Profili ................................................................................................................ 5
1. Sosyal, demografik ve altyap temeli......................................................................................... 5
1.1 – İyi bir altyapya sahip üç komşu belediye ................................................................................6
1.2 – Demografi, istihdam ve sosyal hizmetler ................................................................................. 8
2. Zengin doğal ve tarihi miras .................................................................................................... 12
2.1 – Hassas ve tehdit altnda bir çevre ..........................................................................................12
2.2 – Daha fazla ilgiyi hakeden bir miras ........................................................................................20
3. Ekonomi .................................................................................................................................... 26
3.1 – Küçük ve mikro işletmelere dayal bir ekonomi .....................................................................26
3.2 – Tarm ve gda işleme: anahtar ekonomik sektör....................................................................26
3.3 – Balkçlk: donanm yetersiz bir sektör ...................................................................................31
3.4 – Turizm: gelişme frsatna sahip bir sektör ..............................................................................32
4. KBB’de yönetişim organlar ve yetkileri .................................................................................. 36
II. – KBB’nin bölgesel SWOT’u ......................................................................................................... 38
III. - Stratejik Yaklaşm, Amaçlar ve Önlemler ................................................................................. 42
1 - Genel Strateji ........................................................................................................................... 42
2. Eylem Plan ............................................................................................................................... 49
Önlem 1.1 : Çiftlik üretimi ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi ......................................50
Önlem 1.2 . Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi ................................52
Önlem 1.3 Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi .............................................54
Önlem 2.1 Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi ..........................56
Önlem 3.1 Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyapsnn iyileştirilmesi ..............................59
Önlem 3.2 Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi ............................................61
6 – Diğer stratejiler ile uyum ........................................................................................................ 63
IV. - Ortaklk ....................................................................................................................................... 63
VI. – Danşma süreci ......................................................................................................................... 64
EKLER................................................................................................................................................ 67
2
3
Giriş
‘LEADER yerel halkn sesini dinlemek ve onlarn
katlmn artrmak demektir.’
Prof. Laurent Van Depoele
LEUVEN Üniversitesi (Belçika)
Kuzey Bat Bölgesi Yerel Kalknma Stratejisi, yerel paydaşlar ve topluluklar tarafndan Krsal
Kalknma Destek Ekibi’nin1 desteği ile hazrlanmştr.
Avrupa Birliği Krsal Kalknma Politikas’nn ayrlmaz bir parçasn oluşturan LEADER yaklaşm,
tabandan tavana yöntemi ve çok-sektörlü faaliyetlerin entegre edilmesi yoluyla alana dayal Yerel
Kalknma Stratejileri (YKS) hazrlayarak, yerel yönetişimi geliştirmeyi ve alan yönetiminde yerel kamuözel ortaklklarnn kapasitelerini artrmay amaçlayan metodolojik bir yaklaşmdr.
Kuzey Bat Bölgesi (KBB), mevcut idari ilçe snrlar ile snrl olmayan özel bir coğrafi bölgedir. KBB,
bölgenin çevresel, kültürel ve tarihi mirasna değer kazandrarak bölge nüfusunun ekonomik ve sosyal
şartlarnn iyileştirilmesini amaçlamaktadr. Bu bölge Belediyeler ve sivil toplumun gönüllülük esasna
dayal birlikte çalşma isteği doğrultusunda LEADER bölgesi olarak belirlenmiştir. Yerel kalknma
stratejisinin hazrlanma sürecinde; AB Koordinasyon Merkezi eşgüdümünde merkezi kamu idaresinin
desteğinden sürekli olarak faydalanlmştr.
KBB; zengin, çeşitlilik arzeden ve değerli bir doğal, tarihi ve kültürel mirasa ev sahipliği yapmaktadr.
Bu miras, hassas ve krlgan olup, her geçen gün ekonomik faaliyetlerin, ihmal edilmişliğin,
kentleşmenin, taşocakçlğnn ve diğer tehditlerin basks altna girmektedir. Gelecekte, KBB’nin hem
çevresel, hem de ekonomik ve sosyal açdan sürdürülebilir bir şekilde kalknmasnn temin edilmesi
gerekmektedir.
1
KKDE; AB tüzükleri doğrultusunda Krsal Kalknma Plan hazrlamay, LEADER yaklaşmn başlatmay, krsal ve toplum
kalknmas için teklife çağrlar hazrlamay, ve yerel ortaklklarn oluşturulmas dahil proje hazrlarken potansiyel
yararlanclar desteklemeyi amaçlayan bir teknik yardm projesidir. KKDE, Ekim 2009 itibariyle, Kbrs’n Kuzey kesiminde
LEADER yaklaşmn oluşturmak için çalşmalara başlamştr. http://www.tccruraldevelopment.eu/rdst/
3
4
Ksaltmalar
o
C
CMC
STK
m³
dn
Dka
AK
AB
ADBG
LAÜ
EUR
CBS
KRt
ha
YDD
ÖKA
BİT
YKS
LEADER
ODTÜ KKK
Km
Km2
m
mm
NATURA 2000
KBB
KKP
KOBİ
ÖÇKB
SİT
Spp.
SWOT
KTt
Ton
BM
UNDP
UNDP-PFF
USAID
WWTP
Santigrat Derece
Kbrs Madencilik Şirketi
Sivil Toplum Kuruluşlar
Metre Küp
Dönüm (1.338 Dekar)
Dekar (1.000 metrekare ya da hektarn 1/10’u)
Avrupa Komisyonu
27 Üye Ülkeli Avrupa Birliği (2006’dan beri)
Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (Türler, Habitat çeşitleri ve Bölgeler)
Lefke Avrupa Üniversitesi
Euro para birimi (veya €)
Coğrafi Bilgi Sistemi
Kbrs Rum toplumu
Hektar (10.000 metrekare)
Yüksek Doğa Değeri
Önemli Kuş Alan
Bilgi ve İletişim Teknolojileri
Yerel Kalknma Stratejisi
Krsal Kalknma Faaliyetleri arasndaki bağlant (K.Tüz.1698/05 Eksen “4”)
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kbrs Kampüsü
Kilometre
Kilometre kare (=100 ha)
Metre
Milimetre
AB Kapsamnda Doğa Koruma alanlar ağ (1992 Habitat Direktifi)
Kuzey-Bat Bölgesi
Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
Özel Çevre Koruma Bölgesi
Özel İlgi Turizmi
Türler
Güçlü yönler, zayf yönler, frsatlar ve tehditler
Kbrs Türk toplumu
Ton (1 ton = 1,000 Kg)
Birleşmiş Milletler
Birleşmiş Milletler Kalknma Program
UNDP Gelecek için Ortaklk (program)
Amerika Birleşik Devletleri Uluslararas Yardm Kuruluşu
Atksu Artma Tesisi
4
5
I – KBB’nin Bölgesel Profili
1. Sosyal, demografik ve altyap temeli
Kuzey-Bat Bölgesi (KBB) 569 km²’lik bir alan kapsamaktadr. Bu alan, KTt toplam alannn yaklaşk
%17’sine tekabül etmektedir.
Güzelyurt, Lefke (Güzelyurt ilçesine dahil) ve Lapta (Girne İlçesi içerisinde) Belediyelerini içermektedir.
Belediye merkezlerine ek olarak, KBB, 28 köyü de kapsamaktadr.
KBB’nin snrlarnda, güneyde, Kbrs Rum toplumu (KRt) ile Yeşil Hat snr, doğuda, Alsancak ve
Dikmen Belediyeleri (Girne İlçesi) ve Alayköy Belediyesi (Lefkoşa İlçesi) bulunmaktadr. 2006 ylnda
gerçekleştirilen genel nüfus saymna göre, KBB’nin toplam nüfusu 43,769’dur (KTt toplam nüfusunun
%17’si). Bölgenin nüfus yoğunluğu yaklaşk olarak km2 başna 77 kişidir. Bu rakam, KTt ortalamas
olan 78’den biraz aşağdadr (Ek 1- KBB nüfusu).
KBB farkl manzaralardan oluşan özgün bir peyzaj sunmaktadr; kuzeyde peyzaja Beşparmak
sradağlarnn bat ucu egemendir. Bat ucunun kuzey yamacnda, Lapta şehrinin bulunduğu yer yeşil
ve nemli iken güney yamac daha kuraktr. Kuzey-batda, Koruçam burnunun arkasnda, geniş bir
Akdeniz orman ile kapl engebeli bir alan bulunmaktadr. KBB’nin merkezinde, Güzelyurt şehrinin
bulunduğu geniş ve düz bir ova bulunmaktadr. Adann en yeşil manzaralarndan birini oluşturan
Güzelyurt, narenciye bahçeleri ile kapldr. Bölgenin güney-batsnda, Lefke şehrinin bulunduğu yerde,
Trodos sradağlarnn eteklerindeki tepecikler deniz kysna kadar uzanmaktadr.
Kbrs’n diğer kesimlerinde de olduğu gibi, KBB, zengin bir kültürel ve tarihi mirasa sahiptir. Ancak,
bölgenin kültürel ve tarihi miras gün geçtikçe bozulmakta ve ekonomik açdan bakldğnda bu
zenginlikten büyük ölçüde yararlanlmamaktadr. Halen çeşitli kültürlerin birçok izleri bölgeyi
5
6
biçimlendirmektedir: tarih öncesinden
kalma mezarlar, Vuni Saray (Pers),
Soli harabeleri (Helenik, Roma ve
Bizans) ve Lefke (Osmanl).
Snrlarnda bulunan dağlardan dolay,
adann geriye kalan ksmlarndan
daha soğuk ve nemli bir iklime sahip
ve yllk olarak daha fazla yağş
almaktadr (550mm kadar). Buna
rağmen, karakteristik olarak yllk
yağş
miktarnda
değişiklikler
görülmekte;
kuraklklar
sk
sk
yaşanmakta ve bazen de ciddi
boyutlara ulaşmaktadr.
Genel olarak, rüzgarlar hafif ve orta
kuvvette olmakla birlikte yön olarak
değişkendir. Ancak, bölgede hakim
olan rüzgar çoğunlukla batdan, Güzelyurt körfezinin bulunduğu topraklara doğru esmektedir. Zaman
zaman kuvvetli rüzgarlar meydana gelmektedir.
1.1 – İyi bir altyapya sahip üç komşu belediye
Bölge; Güzelyurt, Lapta ve Lefke olmak üzere üç belediyeyi kapsamaktadr.
Güzelyurt
Güzelyurt, 20,045 kişilik nüfusu ile, KBB’nin ana merkezi ve pazardr. Lapta ve Lefke belediyelerinin
arasnda bulunmakta olup, snrlarn; batsnda Güzelyurt körfezinin sahil şeridi, güney-doğusunda
yeşil hat oluşturmaktadr.
Kuzey Kbrs’n meyve deposu olarak bilinen Güzelyurt; özellikle, verimli krmz topraklar ve Trodos
dağlarndan (güneye doğru uzanan) aşağya akan sularn bolluğuna bağl olarak gelişen narenciye ve
sebzeleri ile ünlüdür.
Her ne kadar Güzelyurt şehri tipik bir turist destinasyonu olmasa da, Arkeoloji ve Doğa Müzesi ile St.
Mamas Manastr’nda sergilendiği üzere derin tarihi kökenlere sahiptir. Bu yerleşim yerinde, Tunç Çağ
zamanlarndan beri ikamet edildiği
söylenmektedir.
Şehir
olarak
Güzelyurt;
Spartallar
tarafndan
kurulmuştur ve Orta Çağ’dan beri
Omorfo olarak adlandrlmaktadr.
Şehir, İngiliz egemenliği altnda iken
Lefkoşa ve Mağusa ile, özellikle bakr
nakliyat amacyla, demir yolu ağyla
bağlantlyd.
Lapta
12,653 kişilik nüfusa sahip olan Lapta,
KBB’nin ikinci büyük belediyesidir.
Güzelyurt’un kuzeyinde ve Girne’nin
batsnda
yer
alan
belediye;
Beşparmak’n doğusundaki Koruçam Burnu’na kadar uzanmakta, güneyinde ise Akdeniz yer
almaktadr.
Beşparmak dağlarnn kuzey yamacnda, en yüksek tepesinin altnda (Selvili Tepe 1.023 m) yer alan
Lapta şehir merkezi, Akdeniz’e bakmaktadr. Dolaysyla, hem dağ hem ky şehri özelliklerini
taşmaktadr ve çeşitli mimari özelliklere sahiptir. Bölge Bakr çağndan beri yerleşiktir.
6
7
Belediye merkezinin batsnda ve Beşparmak bölgesinin ardnda, potansiyel NATURA 2000 alan
olarak seçilmiş ve yüksek doğa değerine sahip Akdeniz bulunmaktadr. Bu bölgede yer alan tipik
köylerin arasnda, 11. yüzyldan beri Maronit aznlğnn yerleşik olduğu Koruçam ve Karpaşa köyleri
bulunmaktadr.
Lefke
11.071 kişilik nüfusa sahip olan Lefke; KBB’nin üçüncü büyük belediyesidir, ve Güneyde KRt ve
kuzeyde Güzelyurt ovas snrlarn oluşturmaktadr.
Trodos dağlarnn eteklerindeki tepelerde, çok saydaki hurma ve kavak ağaçlarnn arasnda yer alan
Lefke şehir merkezi, tipik Osmanl mimarisi ve camileri ile, bir vahay andrmaktadr. Lefke, Neolitik
dönemden beri yerleşiktir ve bakr madenleri dolaysyla genişlemiştir. Şehir merkezi, Osmanl’dan
kalma, kente ve meyve bahçelerine hizmet eden bir su kemerinin kalntlarnn yansra, birçok Bizans
döneminden kalma harabeyi sergilemektedir. Yakn mesafedeki Gemikonağ liman, yakn zamana
kadar bakr ihracat için kullanlmştr. Yüksek kalitede su ile beslenen çok verimli topraklara sahip olan
bölge, “Yafa” portakallar ve bunun yansra hurmalar, erikleri ve cevizleri ile ünlüdür.
Yol ağ
Genel olarak yol bağlantlar iyi durumda olan KBB’ne, yakn zamanda inşa edilmiş olan ve hzl bir
ulaşm sağlayan dört şeritli Lefkoşa/Güzelyurt otoyolu ile Lefkoşa’dan kolayca ulaşm
sağlanabilmektedir. KBB’de, ayn zamanda, Lefke, Güzelyurt, Çamlbel ve Lapta’y birbirine bağlayan
kuzey-güney yol şebekesi bulunmaktadr. Birçok anayol ve tali yol şebekesi belediyeleri köylere
bağlamaktadr.
Halen, Kbrs Rum Toplumu’na geçiş sağlayan bir snr kaps (Bostanc) ve KBB’nin en bat ucunda
Yeşilrmak’ta yakn zamanda açlan diğer bir snr kaps bulunmaktadr. Bu açlş; Paphos bölgesinden
Lefke yoluyla Lefkoşa’ya veya Girne’ye yaplan geçişlerin artmasn sağlayacaktr (bugün katedilen
200 km’lik yol, Pomos’tan Lefkoşa’ya yaklaşk 100 km’ye düşecektir). KBB’nde Aplç olarak
adlandrlan üçüncü bir snr kapsnn da Lefke’de açlmas planlanmaktadr.
İçme suyu, Elektriklendirme ve İletişim
KBB nüfusu için, hem şehir merkezlerinde hem de köylerde, içme suyu tedarik edilebilmekte, elektrik
ve telefon hatlar bulunmaktadr. Sk rastlanan elektrik kesintileri, esnaf ve zanaatkarlar için problem
yaratmaktadr. İnternet bağlants, özellikle köylerde yetersizdir. Bu unsur, köy sakinlerinin dş dünya
ile bağlantlarn kstlamakta, ayn zamanda, bilgi gelişimini ve ekonomik kalknmay
snrlandrmaktadr. AB tarafndan finanse edilen ve Telekomünikasyon Dairesi tarafndan uygulanan
“Telekomünikasyon Altyap Ağnn Geliştirilmesi ve Yeniden Yaplandrlmas” projesi bölgedeki
telekomünikasyon altyapsnn iyileşmesini sağlayacaktr.
7
8
Sanayi Bölgeleri
KBB’de, biri Güzelyurt’ta diğeri Gemikonağ’nda olmak üzere iki küçük Sanayi Bölgesi bulunmaktadr.
Bunlar yol, su, elektrik gibi gerekli altyap tesislerine sahiptir. Ancak, dere yataklarnda
bulunmalarndan dolay, Güzelyurt Küçük Sanayi Bölgesi’nde bulunan sanayi işletmeleri, şiddetli
yağmurlar meydana geldiğinde sel basknndan dolay zarar görmektedir.
1.2 – Demografi, istihdam ve sosyal hizmetler
2006 yl nüfus saymna göre KBB’nin toplam nüfusunun (43.769) %53’ü erkek ve %47’si kadndr.
KBB nüfusunun yaş dağlmna bakldğnda; %19’u 15 yaş alt, %72’si 15 ile 64 yaş aras ve geriye
kalan %9’luk ksm ise 64 yaş üzeri olarak belirlenmiştir.
Yllk nüfus artş hz %3,2 ve doğal nüfus artş hz ise %0,8’dir. Köylerde, ekonomik açdan aktif olan
nüfus (15-64 yaş aras) bölge ortalamasna göre daha düşüktür. Bu da, ekonomik açdan aktif olan
nüfusun; büyük olaslkla, zayf istihdam olanaklarndan ve yeterli sosyal ve kültürel olanaklarn
olmamasndan dolay köyleri terk ettiğini göstermektedir.
Resmi istatiklere bakldğnda, KBB’nin toplam iş gücü 15.780 kişidir. Bu rakam, KTt’nun toplam iş
gücünün %15,3’ünü temsil etmektedir. İşsizlik oran yaklaşk olarak %12 ile KTt ortalamasndan (%10)
daha yüksektir. Kaytsz iş ve ücretler göz önünde bulundurulduğunda, aslnda, işsizlik oran gerçek
anlamda daha düşük olacaktr.
Özellikle, genç nüfusun (15-24 yaş aras) işsizlik oran (%22.7), KTt’nun %19,7’lik oranna göre
yüksektir. Erkeklerin işgücüne katlm oran ile karşlaştrldğnda, kadnlarn işgücüne katlm oran
(toplamn %33’ü) oldukça düşüktür. Köylerde, işgücüne katlan erkeklerin neredeyse %13’ü işsiz iken,
kadnlarda bu oran %24’ü bulmaktadr (KTt ortalamas:%17).
Hizmet sektörü en büyük istihdam payna (yaklaşk olarak toplamn %76’s) sahiptir ve KTt ortalamas
ile ayn seviyededir. %9’luk tarmsal istihdam (KTt ortalamas % 3.5), tarmn yerel ekonomideki
önemini yanstmaktadr. Sanayi sektörünün istihdamdaki pay %6,3 iken, inşaat sektörü, KTt’nun
ortalamasna göre (%11,5) daha az kişi istihdam etmektedir (yaklaşk %8,9) ve bu da bölgedeki inşaat
faaliyetlerinin daha az sayda olmas ile açklanmaktadr (Ek 2 - KBB’de iş gücü).
Eğitim
Nüfusun eğitim seviyesi, krsal alanlar da dahil, tatmin edici düzeydedir ve KBB’nin güçlü
noktalarndan birini oluşturmaktadr. KTt rakamlarna bakldğnda; okul öncesi eğitim ve ilköğretim
düzeyindeki okullaşma oran %100’dür. Genel/meslek yüksek okullar ve üniversiteler için ise 18 yaş
üstü nüfusun %55’i dir. İlk/orta okul ve liselerdeki cinsiyet dağlm hemen hemen yar yaryadr. Bu
okullar, genellikle, öğrenci nüfusu ile bağlantl olarak, gerekli altyapnn eksik olmasndan
yaknmaktadr (öğrenim görülen snflar). Ancak, oldukça donanmldrlar.
KBB’nde iki tane devlet meslek lisesi bulunmaktadr. Turizm, Muhasebe, Elektrik/Elektronik, İnşaat ve
Kuaförlük branşlarnda eğitim veren Güzelyurt Meslek Lisesi ve Elektrik/Elektronik, Makine
Teknolojileri, Motorlu Taştlar, Bilgi Teknolojileri, Çocuk Gelişimi ve İşitsel-görsel Medya branşlarnda
eğitim veren Lefke Meslek Lisesi.2
Üniversiteler
KBB, üniversite açsndan donanmldr. Bölgede, her ikisi de ingilizce dili ile eğitim veren iki üniversite
bulunmaktadr; Lefke Avrupa Üniversitesi (LAÜ) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kbrs
Kampüsü (ODTÜ KKK). 2009-2010 akademik yl için kaydolan, yaklaşk olarak toplam 5.000
öğrencinin büyük çoğunluğu yurt dşndan gelmektedir.
Öğrencilerin %70’ini barndran LAÜ, 1989 ylnda, Kbrs Bilim Vakf tarafndan kurulmuştur ve 7
fakülteden (Tarm, Mimarlk/Mühendislik, Ekonomi/İdari, Sanat/Fen, İletişim Bilimleri, Sağlk Bilimleri,
2 2010 ylnda, Otel İşetmesi ve Turizm için eğitim veren Girne Eğitim Merkezi yakn zamanda yeniden açlmştr. Bu
kurum, otellerin ara elemanlar için; resepsiyon, garsonluk, yemek pişirme aktiviteleri, temizlik ve bakm eğitimi
sağlamaktadr.
8
9
Fen/Edebiyat Fakültesi) oluşmaktadr. Buna ek olarak, 4 ayr okulu (Meslek Yüksek Okulu, Uygulamal
Bilimler Yüksek Okulu, Turizm İşletmeciliği/Bilişim Bilimleri Yüksek Okulu ve İngilizce hazrlk okulu),
12 Yüksek Lisans Program ve 2 Doktora Program bulunmaktadr.
Ankara ODTÜ’nün bir şubesi olarak 2000 ylnda kurulan ODTÜ KKK, içerisinde 13 bölümün
bulunduğu 3 fakülteden (İktisadii/İdari Bilimler, Mühendislik ve Eğitim/Beşeri Bilimler) oluşmakta ve
ayrca 2 Yüksek Lisans Program sunmaktadr.
LAÜ ve ODTÜ KKK’nün bölgede çok önemli bir ekonomik etkisi bulunmaktadr. Tahmini olarak, ylda
20 milyon Euro civarnda bir meblağ, öğrenciler tarafndan; konaklama, yemek ve eğlence gideri
olarak harcanmaktadr.3 Bu ekonomik etkiye ek olarak, üniversiteler ve KBB belediyeleri veya yerel
özel aktörler arasnda birçok pozitif işbirliği örneği bulunmaktadr. En son gerçekleşen örnekler olarak,
ODTÜ’nün Güzelyurt altyap projeleri için yapmş olduğu fizibilite çalşmalar ve LAÜ’nün Lefke Turizm
Komitesi’ne katlm gösterilebilir.
3 Yerleşik üniversite öğrencilerinin %25’I okul yurtlarnda, geriye kalanlar da okulun çevresindeki özel yurtlarda veya
bölgedeki kiralk evlerde kalmaktadr. Toplam kampüs-dş konaklama giderleri;5.7 million € olarak tahmin edilmektedir.
Konaklamaya ek olarak, akademik yl baznda (9 ay), üniversite öğrencilerinin tahmini giderleri yaklaşk olarak 14.3 million
€’dur.
9
10
Sağlk ve sosyal tesisler
Hastane ve Sağlk Merkezleri
KBB’deki tek hastane, Lefke’de bulunan Cengiz Topel Devlet Hastanesi’dir. Belediye merkezlerinde,
gün boyunca ilk-yardm sağlk hizmetleri ve danşma hizmetleri veren üç sağlk merkezi
bulunmaktadr. Özellikle, yaşl insanlar tarafndan bir gereksinim olarak görülen ve köylere hizmet
verecek olan gezici sağlk üniteleri bulunmamaktadr.
Güzelyurt Sağlk Merkezi; 4 doktor (bir dahiliye uzman, bir pratisyen hekim, bir pediatrist ve bir diş
hekimi), bir eczac ve üç hemşire ile hizmet vermektedir. Sağlk merkezi, iyi donanml bir ambulansa
sahiptir, ancak, uygulamada bunu çalştracak yeteri kadar personele sahip değildir.
Lapta Sağlk Merkezi, bir pratisyen hekim, bir diş hekimi ve bir hemşire ile hizmet vermektedir.
Haftann iki günü, Girne’den bir pediatrist gelmektedir. Mevcut diş ünitesi sadece temel sorunlara
cevap vermekte olup iyileştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadr. Sağlk merkezinin donanmnn yetersiz
olmasnn yansra, sahip olunan ambulansn esasen gerekli olan acil hayat-kurtarc ekipmanlar
eksiktir. Merkez, ayda iki kere (1 günlük); Koruçam, Kozan ve Çamlbel köylerine (herbiri bu hizmet
için donanmsz birer odaya sahiptir) sağlk kontrolü hizmetleri vermektedir.
Lefke Sağlk Merkezi; bir göz doktoru, bir diş hekimi ve iki hemşire ile hizmet vermektedir. Diş ünitesi
birçok ek donanma gereksinim duymaktadr. Sağlk merkezindeki doktor, haftann bir günü
Yeşilrmak köyünü ziyaret etmektedir.
Yaşllar için merkezler
Lapta’da, KTt’daki tek devlete ait yaşl bakm evi bulunmaktadr. Daha çok, Girne bölgesinden olmak
üzere, 30 yaşl insana hizmet vermektedir. Yaşl bakm evinin kadrosu; iki hemşire, uzman olarak bir
fizyoterapist ve bir yar-zamanl psikoloğu içermektedir. Yaşl bakm evi, personel yetersizliğinin
yansra yetersiz bina şartlar ile karş karşyadr.
Güzelyurt ve Lapta belediyeleri, köylerdeki yaşl insanlar için birçok sosyal hizmet faaliyeti
gerçekleştirmektedir (fatura ödeme, saç kesimi, sağlk hizmetleri, vb). Ayn zamanda, Lefke’de bir STK
da benzer faaliyetler yürütmektedir.
Kreşler
KBB’de, ikisi devlete ait olan, toplam yedi kreş bulunmaktadr. Bunlarn 4’ü Güzelyurt’ta (biri devlete
ait), ikisi Lapta’da ve biri Lefke’dedir. Küçük çocuklarn aile bireylerine (büyük ebeveynler, vb)
braklmasnn bir gelenek olmas ve özel sektörün aktif olmasndan dolay mevcut kreşler yeterli
gözükmektedir.
Spor ve kültür merkezleri
Spor tesisleri açsndan, KBB, oldukça donanml olarak addedilebilmektedir; halka açk stadyumlar,
basketbol ve voleybol tesisleri, umumi ve özel yüzme havuzlar ve tenis kortlar bulunmaktadr.
Lefke’de bir golf sahas bulunmaktadr ve golf kulübü tarafndan işletilmektedir. Bu tesislerin sahipleri
ve işletmecileri daha çok kamu kurumlar veya üniversitelerdir.
Kültürel tesislere bakldğnda; hem Güzelyurt hem Lefke’de, tiyatro gösterileri, konserler ve
konferanslar için kullanlan belediyeye ait büyük salonlar bulunmaktadr. Bölgedeki üniversiteler de bu
tür tesislere sahiptir. Bölgede bulunan tek sinema salonu (özel mülktür ve özel girişim olarak
işletilmektedir) ve tek halk kütüphanesi de Güzelyurt’ta bulunmaktadr. Güzelyurt’ta, folklör ve tiyatro
gibi kültürel faaliyetler gösteren birçok STK bulunmaktadr.
Toplu taşmaclk
KBB’ndeki belediyeler toplu taşmaclk yapmamaktadr, çünkü, ücret karşlğ bu hizmeti
gerçekleştiren lisansl özel şirketler mevcuttur. Ana güzergahlar; Lefke-Güzelyurt-Lefkosa, LefkeGüzelyurt-Girne, Lapta-Lefkoşa ve Lapta-Girne’dir. Bu ana güzergahlarda, başlca ulaşm araçlar;
dolmuşlar ve otobüslerdir. Üniversite öğrencilerinin şehirlere ve şehirlerden taşnmas üniversitelerin
10
11
kendileri tarafndan, ancak, üniversite öncesi çocuklarn ulaşm anlaşmal taşmaclk şirketleri ile
sağlanmaktadr.
Şehir merkezlerinin yenilenmesi
Belediyelerin şehir merkezleri, imajlar açsndan çok önemlidir. KBB’nde bu şehir merkezleri, değişik
durumlardadr. Güzelyurt ve Lapta, kendi bütçeleri ile birçok şehir merkezi yenileme projesi başlatmş
iken, Lefke, merkezindeki bina ve dükkanlarn ön cephesini yenilemek için UNDP desteğiyle bir proje
uygulamaktadr.
Ele alnmas gereken konular
KBB’nin gelişmesi, nüfusun refahna bağldr. KBB’de mevcut sağlk amaçl tesisler ve sosyal tesislerin
yetersiz oluşu, özellikle köylerdeki tecrit edilmişlik hissini daha da kuvvetlendirmektedir. KBB için
anahtar konular :
• Köylerdeki internet bağlants altyaps; Mevcut durumda, köylerde yetersiz olarak addedilmektedir.
Ve bu altyapnn eksikliği, köy sakinlerinin dş dünya ile bağlantlarn kstlamakta, ayn zamanda, bilgi
gelişimini ve ekonomik kalknmay snrlandrmaktadr.
• Sağlk merkezlerinin, daha iyi tbbi ve tahlil ekipmanlar ile donanm ve köylere hizmet etmek üzere
gezici sağlk üniteleri/iyi donanml ambulanslar. Sağlk merkezleri, ayn zamanda, daha çok pratisyen
hekime, laboratuvara ve ambulans destek personeline gereksinim duymaktadr.
• KBB için diğer bir anahtar sorun; köylerdeki yaşl insanlar için (yaşl erkekler kahvehanelere gittiği
için özellikle yaşl kadnlar için) sosyal amaçl merkezlerin (günlük aktiviteler, yemek pişirme, resim,
müzik, filmler, vb) kurulmasdr.
11
12
2. Zengin doğal ve tarihi miras
2.1 – Hassas ve tehdit altnda bir çevre
2.1.1 Yeniden Tanmlanmş Doğal Alanlar
KBB, doğal habitatlarla iyice donatlmş ve geniş biyolojik çeşitliliğe sahip bir bölgedir. Potansiyel
NATURA 2000 alan4 olan ve Beşparmak Sradağlar ÖÇKB alannn bat ksmnn bitişiğinde bulunan
Akdeniz Özel Çevre Koruma Bölgesi’ni (ÖÇKB) içine almaktadr.
KBB’nin güneyi, Trodos dağlarnn eteğindeki tepeciklerde yer alan ormanlk bir alandr. KBB,
toplamda, 15,838 ha kadar ormanlk alana sahiptir. Bunun % 68’I Lapta, %22’si Lefke ve %10’u
Güzelyurt Belediye snrlar içerisindedir.
4
AB kaynakl NATURA 2000 projesi çerçevesinde, baz yatrmlar ve faaliyetler gerçekleştirilecektir (turist bilgilendirme
merkezi, gönüllü araştrmaclar için bir merkez, Akdeniz köyünde araştrmaclar için bir merkez ve bekçi istasyonu,
Kalkanl göleti yaknnda bir kuş gözlemleme kulesi, Kalkanl ant zeytin ağaçlar bölgesine giriş noktasnda ve SEPA
bölgesinin kuzey-doğu ve güney-doğu girişinde üç kulübe yaplacaktr. Buna ek olarak; tabelalarn, ahşap ve taş
basamaklarn bulunacağ ve ahşap bir köprünün de içinde yer alacağ 160 km’lik yürüyüş yollar yaplacaktr. Sahil
bölgesinde ise, tabelalar ile bilgi panolarnn da yer alacağ iki otopark yaplacaktr).
12
13
Potansiyel NATURA 2000 alanlar
Yaklaşk olarak 165 km² lik (145 km2 Akdeniz ve 20 km2 Besparmak Sradağlar ÖÇKB) alan kapsayan
bu bölge; Koruçam burnunun arka ksmnda yer almaktadr. Yaklaşk olarak 35 km’lik ky şeridi; kuzey
ve bat cephelerinin snrlarn oluşturmaktadr. Bölge, Beşparmak sradağlarnn bat kesimini
içermekte ve Akdeniz bölgesi olarak kuzey kysnda Kayalar köyünün bats ile başlayp, Tepebaş ve
Çamlbel köylerinin batsndan devam ederek Kalkanl köyüne kadar uzanmaktadr. Bölgenin Kalkanl
snr, başndan sonuna kadar İkidere nehrinden bat sahiline kadar uzanmaktadr (Kalkanl vadisi
bölge snr). Bu bölgede, bir ÖÇKB (Akdeniz) ve bir de Beşparmak Sradağlar’nda yer alan öneri
ÖÇKB bulunmaktadr.
Yerleşimin, potansiyel NATURA 2000 alan olarak seçilmesinin başlca nedenleri; uluslararas alanda
önem taşyan flora ve faunann, Habitatlar Yönergesi (21 Mays 1992 tarihli, doğal habitatlarn ve
yabani fauna ve florann korunmas ile ilgili 92/43/EEC nolu Konsey Yönergesi) Ek I’de listelenen
önemli habitatlarn ve Kalkanl’daki ant zeytin ağaçlarnn var olmasdr.
Habitatlar
Potansiyel NATURA 2000 alan; tepe benzeri oluşumlar, ormanlk düzlükler, dere yataklar, göletler ve
bir ky bölgesi ihtiva etmektedir. Toplamda, üçü Habitatlar Yönergesi’ne (Yön. 92/43/EEC) göre
korunma öncelikleri arasnda olan ve 14’ü EUNIS habitatlar5 içerisinde yeralan 16 farkl habitat
bulunmaktadr. Ky bölgelerine (Akdeniz köyünün kuzeyi) olan ulaşm yolu eksikliğinden dolay;
birçok habitat dokunulmamş olarak kalmştr; özellikle, Akdeniz kylarndaki bozkr uçurumlar
(endemik Limonium türlerinin bulunduğu), embriyonik ve yer değiştiren kumullar ile birçok erişilemez
kumsal.
Potansiyel NATURA 2000 alan, Kalkanl Ant Zeytinlikleri’ni içine almaktadr. Özel koruma statüsüne
sahip olan bölge (yaklaşk 40 ha’lk bir alan), bazlar yaklaşk 500 yaşnda veya üzerinde (bir ksmnn
5
EUNIS: Avrupa Doğa Bilgi Sistemi (Türler, Habitat tipleri ve Sit alanlar). Bilgi kaynağ; Kbrs’n kuzey kesimindeki
Potansiyel Natura 2000 alanlarnn yönetimi ve korunmas için Teknik Yardm
13
14
700-800 yaş aras olduğu söylenmektedir) olan 2,000 yerli/bölgeye özgü zeytin ağacna ev sahipliği
yapmaktadr. Yakn zamanda, AB, iki hibe yardmnda bulunmuştur. Birincisi, Kalkanl Köyü’nün
Yaşam Kalitesinin Artrlmas ve ikincisi, tarihi miras olan zeytin ağaçlarnn korunmas ve bunlarn
turizm amaçl teşhiri (Ek 3 - KBB habitatlar).
Flora
Akdeniz ÖÇKB alannda, ayn zamanda, birçok ender ve endemik çiçek türü yaşamaktadr. Bunlar
arasnda en önemlileri; Mart-Nisan aylarnda Kayalar köyü civarnda açmakta olan Kbrs Orkideleri
(Ophrys Kostchyi) ve Koruçam, Tepebaş ve Geçitköy köyleri civarnda bulunabilen Kbrs Laleleri’dir
(Tulipa Cypria). Bu bitkilerin her ikisi de, AB Ek II, bitki türleri başlğ altnda listelenmekte olup Kuzey
Kbrs Flora-Fauna Emirnamesi (21/97) altnda korunmaya alnmştr. Bunlara ek olarak, 20 başka
endemik bitki türü6 ve 6 tane UICN tarafndan tehdit altnda kabul edilen bitki türü7 bulunmaktadr (Ek KBB floras).
Fauna
Akdeniz ÖÇKB plajlar, Akdeniz havzasnn
yeşil deniz kaplumbağalarnn (Chelonia
mydas) ve adi deniz kaplumbağalarnn
(caretta caretta) en önemli yuvalama bölgeleri
arasndadr. Birçok turist, bu kaplumbağalarn
(kaplumbağalarn saym ve korunmas
projesinin bir üssü de Akdeniz bölgesindedir)
yuvalamalarna ve kuluçkadan çkmalarna
şahitlik etmektedir. Deniz kaplumbağalarna
ek olarak, ender rastlanr fok balklar
(Monachus monachus) bölgeyi ziyaret
etmektedir. Birkaç amfibi (yeşil kurbağa Bufo
Viridis, limon-sars ağaç kurbağas Hyla
Savignyi ve Kbrs bataklk kurbağas Rana cf
Bedriagae) KBB’nin belirli habitatlarnda
(hazneler, hendekler, vb) bulunabilmektedir. Ayrca, KBB’nde, bazlar endemik ve/veya tehdit altnda
olan (UICN tehdit altndaki türler krmz listesi, 2007) sürüngenler (bukalemunlar, gekolar,
kertenkeleler ve ylanlar) mevcuttur (Ek 5 - KBB faunas).
Kbrs, Avrupa’nn iki ana kuş göç istikametinin ortasndadr. Bu da birçok kuşun (AB Kuşlar Yönergesi
EK I’de yeralan birçok kuş) üreme ve kş geçirme yerlerine/den göçleri srasnda adaya uğramalarn
6
Anthemis tricolor, Asperula cypria, Astragalus cyprius, Ballota integrifolia, Crocus veneris, Ferulago cypria,
Helianthemum obtusifolium, Hypericum repens, Limonium albidum subsp. Cyprium, Odontites cypria, Onobrychis
venosa, Onopordum cyprium, Onosma caespitosum, Onosma fruticosum, Ornithogalum pedicellare, Pimpinella cypria,
Rosularia pallidiflora, Sedum lampusae, Senecio glaucus ssp. Cypria, Teucrium micropodioides.
7
Achillea cretica, Aegilops bicornis, Cyclamen graecum, Dianthus tripunctatus, Euphorbia paralias, Orchis punctulata,
Serapias levantina). Son yllarda, baz yeni ve nadir türler keşfedilmiştir. (Phleum crypsoides, Papaver rhoeas L. subsp.
cyprium Chrtek et Slavík, Serapias aphroditae P. Delforge
14
15
sağlamaktadr. Kuzey-Bat Bölgesi; Akdeniz bölgesi içerisindeki üç havza ve ormanlar, Koruçam
Burnu, Geçitköy Havzas ve Beşparmak sradağlarnn bat kesimi gibi Kbrs’n en iyi kuş-gözlemleme
alanlarndan bir çoğunu içinde barndrmaktadr. Kbrs’ta görülen 386 türün arasndan büyük bir ksm
KBB’nde gözlemlenebilmektedir. Bunlarn içinde, 2 ayr endemik tür olan; Kbrs Benekli Kuyrukkakan
Kuşu (Oenanthe cipriaca) ve Kbrs Ötleğen Kuşu (Sylvia melanothorax) bulunmaktadr (Ek 6 - KBB’de
görülen kuş türleri).
Trodoslarn eteğindeki tepeciklerde yer alan geniş ormanlk alan
Trodos dağlarnn eteğindeki tepeciklerde yer alan ormanlk alanlar, yaklaşk olarak 3,500 ha’lk bir
alan kaplamaktadr. Bu ormanda görülen belli başl türler çamlardr; ancak, selvi ağac (Cupressus
sempervirens), fstk çam (Pinus pinea), Kbrs akasyas (Acacia Cyanophylla) ve ardç (Juniperous
Phoenicea) gibi birçok diğer tür de mevcuttur. Azlğ, korunma gereksinimleri ve çevre için stratejik
önemlerinden dolay, ormanlarn hemen hemen tamam (%95.7’si) kamu mal olarak ilan edilmiştir.
Ormanlk alanlarn içerisindeki yabani orman ürünleri, hane halk tarafndan kullanlmak ve ayn
zamanda ek gelir elde etmek için satlmak (marketlerde, yol üzerinde ve işleyicilere) amacyla
toplanmaktadr. Toplanan başlca ürünler: ayrelli 8(yabani kuşkonmaz), yabani mantarlar9, gabbar10,
alç11, adaçay ve kekik, çam fstklar12 ve harnup13’tur.
Plajlar
Bölgede çok az donanml taşlk plajlar bulunmaktadr. CMC alan, Lefke’nin deniz kysn önemli
ölçüde etkilemektedir. Yedidalga halk plaj ve bölgenin başlca restoranlarna ait olan diğer özel plajlar,
turistler tarafndan çok sk ziyaret edilmemektedir. Yakn zamanda, Lefke Belediyesi, sahil yolunu
geliştirmek amacyla bir AB hibe yardm kazanmştr.
Lapta, birçok değişik tipte plaja ev sahipliği yapmaktadr; ancak, hiçbiri turistler için yeterli hizmet
sağlamamaktadr. Karşyaka’nn bitiminden önce görülen Güzelyal plaj ve Akdeniz köyü
yaknlarndaki ve yuvalama bölgesi olarak iyi bilinen Carretta plaj bu durumda olan iki plajdr. Caretta
plajnda bir restoran yer almaktadr, ancak, konumu ve mimarisi açsndan kendi başna çevre tahribat
oluşturmaktadr. Kayalar bölgesinde, çeşitli kum ve çakl kapl plajlar, ayn zamanda, küçük koylar
bulunmaktadr. Bu sahil yolu boyunca en çok tannan plajlardan biri Atnal (Horseshoe) koyudur.
Sadece, bir otelin plaj turizm standartlarn yerine getirmektedir; bu nedenle Avrupal tur operatörleri
arasnda popülerdir. Yakn zamanda, Lapta belediyesi, sahil yürüyüş yollarn geliştirmek amacyla AB
hibe yardm kazanmştr.
8
Ayrelli, Kbrs’ta popüler bir üründür. Kşn ve ilkbaharn başlarnda toplanmaktadr.
Yabani mantarlar (krmz mantar-Lactarius Deliciosus, beyaz mantar-Russula Delica ve yabani mantar- Agaricus
Campestris), Pleurotus Eryngii Var. Ferulae, Morchella Conica, Coprinus comatus; yağmur mevsimi boyunca
ormanlardan toplanmaktadr.
10
Gabbar (Capparis spinosa L.), yl boyunca duvarlarda veya kayalk ky bölgelerinde yetişen, yabani ve dikenli bir
çaldr. Toplanan ve turşusu yaplan; yuvarlak ve etli yapraklar, tomurcuklar ve meyveleri bulunmaktadr.
11
Alç (Crataegus laevigata -Hawthorn), kuru ve solgun yapya sahip bir meyvedir. Meyvesi, reçel ve konserve üretiminde
kullanlmaktadr. Meyve özü kurutulabilmekte, bir yemeğe katlabilmekte ve unla karştrlp ekmek yaplabilmektedir.
12
Çam fstklar (pinus pinea).
9
13
Keçiboynuzu (Harnup) ormanlk alanlara yaylmş olan keçiboynuzu ağaçlarndan toplanmaktadr. Bunlar, Mağusa’da
bulunan ve bunlar hayvan yemi üretimi veya ihracat için işleyen fabrikalara satlmaktadr (bu ürünün ihracat 548 ton’dan
(2007) 575 ton’a (2009) yükselmiştir.
15
16
2.1.2 Önemli tehditlerle karş karşya bir çevre
KBB’de kat atk ve atk su yönetimi
Kat atk ve atk sularn toplanmas ve artlmas KBB belediyelerinin sorumluluğu altndadr. Ancak,
çoğunun uygun çöplük alanlarna, kapsaml kanalizasyon şebekelerine ve merkezileştirilmiş Atk Su
Artma Tesislerine ihtiyac vardr.
Kat atklar
Çöplük alanlarndaki kat atklarn yaklmas uygulamas ve/veya çöplük alanlarnda süregelen
kontrolsüz yangnlar (Lefke’nin çöplüğü CMC açk maden alan, Lapta’nn Dikmen ve Güzelyurt’un
Kalkanl) ciddi bir hava kirliliğine yol açmakta ve bu da sağlğ tehdit eden koşullarn başnda
gelmektedir (havaya salnan dioksin ve kötü kokular).
Jeologlarn raporu, Lefke’nin çöplük alannn su geçirmez olduğunu ve herhangi bir yeralt suyu
kirliliğine yol açmadğn belirtmektedir. Diğer durumlarda, çöplük alanlarnn gerektiği gibi dizayn
edilmemesinden ve korunmamasndan dolay yeralt sular; buraya dökülen atk szntlar ve sanayi
atk sularndan dolay kirlenebilmektedir. AB kaynakl Kat Atk Yönetimi Projesi kapsamnda, AB,
mevcut olan çöplük alanlarnn rehabilitasyonu, tüm Kbrs’n kuzey kesimi için merkezi bir çöplük
alannn ve Güzelyurt’ta tesis edilecek bir kat atk transfer istasyonunun inşa edilmesi için bütçeden
fon temin edecektir.
KBB’nde, çöp kamyonu filosu ve çöp kutusu donanm (kentsel alanlarda, köylerde ve rekreasyon
alanlarnda), belediyelerin hudutlarnn genişlemesi ve hizmet sağlanmas gereken nüfusun önemli
ölçüde artmas sonucunda artan gereksinimleri karşlamaya yetmemektedir. Çöp kamyonu filosu
açsndan, Lefke’nin 5 büyük, Lapta’nn 5 ve Güzelyurt’un 5 (bunlara ek olarak, yeşil atklar ve inşaat
atklarn toplamak için belediyenin; 3 kamyonu, 3 kamyoneti, ve ayrca kepçeli bir kamyonu vardr)
çöp kamyonu bulunmaktadr.
Ayrca, atk maddelerini (kağt, cam, aluminyum, diğer metaller, plastikler, piller, boşaltlmş yağlar, vb)
ayrştrlmş şekilde toplamak için mevcut herhangi bir sistem yoktur. Buna ilaveten, Lefke hastanesinin
atklar; yüksek derecede tehlike arz eden atk olarak işlem görüp buna uygun olarak dökülmeleri
gerekirken, toplanmakta ve normal bir atk gibi dökülmektedirler.
16
17
Çöplerin etrafa atlmas
Şehir ve köy sakinleri tarafndan atlan kat atklar (hanehalk çöpü, plastik torbalar, şişeler ve teneke
kutular), bunlara ek olarak dökülen inşaat atklar (çimento betonlar, kiremitler ve tuğlalar, vb); sk sk
krsal yollarn kenarlarna, ormanlara (Çamlbel orman dikkate değer bir örnektir), ky şeridine ve
derelere, hatta Kalkanl ant zeytinliklerinden geçen dere (Doğanc göletini Güzelyurt barajna
bağlayan) gibi korunma altndaki çok özel alanlara dökülmektedir.
Tarmda kullanlan plastik materyallerin atlmas
KBB, yoğunlukla tarm yaplan bir bölgedir ve birçok çiftçi (özellikle narenciye üreticileri), boş tarmkimyasallar ambalaj materyallerini (kartonlar, plastik kutular, madeni çöpler, cam) kullanmdan sonra
tarlalarda brakmaktadr. Bu özellikle su pompalama istasyonlarnn (püskürtme için bileşenleri
karştrdklar yer) yakn çevresinde olmaktadr. Bu materyaller çevre için oldukça tehlikelidir; özellikle
çocuklar ve hayvanlarda olmak üzere ciddi şekilde sağlğ tehdit etmektedir. Gübre torbalar, sera
plastikleri, eski damlama sulama hortumlar gibi diğer tarm kaynakl plastikler de sk sk tarlalarda
braklmaktadr. Bu materyeller, biyolojik olarak kolay kolay parçalanamamaktadr; tarlarlarda ve
bahçelerde yüzyllarca kalmaktadrlar veya drenaj sistemleri içinde ykanmaktadrlar (sel durumunda
ortaya çkan sonuçlar).
Atk su
Bugün, konutlar ve kamu binalar, atk sularn, yeralt foseptiklerine boşaltmakta ve bunlar da belirli
aralklarla kamuya ait veya özel vidanjörler kullanlarak boşaltlmaktadr. Daha sonra, birikmiş yarkat/ağdal maddeler, belediyelerin kendilerine ait ayr çöplük alanlara braklmaktadr.
Ancak, Güzelyurt Belediyesi, yakn zamanda, 21.500 kişilik bir nüfusa hizmet verecek bir kanalizasyon
şebekesi ve modern bir atk su artma tesisi kurmak için, yatrm maliyetinin %50’sini kapsayan bir AB
hibesi almştr. Sözkonusu projeye ilaveten, AB tarafndan finanse edilen bir kanalizasyon sistemi ve
bir atk su artma tesisi için planlar ve detayl projeler tamamlanmş, ihaleye çkma aşamasna
gelinmiştir.
Lefke’de, kapasitesi günlük 120 ton olan ve Lefke/Karadağ bölgesinde yaklaşk 175 eve hizmet veren
küçük bir atk su artma tesisi, ksmi bir kanalizasyon sistemi ve bir paket artma tesisi bulunmaktadr.
2009 ylnda Lefke ve Çevre Köyleri Kalknma Derneği, Cengiz Topel Hastanesi atk sular için bir
küçük artma tesisi kurmak amacyla AB hibesi almaya hak kazanmştr ve uygulama başlatlmştr.
Lapta’da, sadece sahil şeridinin yaknndaki oteller için bir kanalizasyon şebekesi ve atk su artma
tesisi bulunmaktadr. Çevre Koruma Dairesi tarafndan, Türkiye Cumhuriyeti Yardm heyetinin finansal
katklar ile; Çamlbel köyü için yeni bir atk su artma projesi başlatlmştr.
LAÜ ve ODTÜ-KKK’nün kendi kanalizasyonlar ve atk su artma tesisleri bulunmaktadr.
Gda endüstrisi atk sular
Tarmsal gda endüstrisi atklarna uygun artma tesislerine ihtiyaç duyulmaktadr. Halen, ortaya çkan
bu sv atklar tesislerdeki tanklarda depolanmakta ve çöplük alanlarna artlmadan dökülmekte veya
kimi zaman toprağn içine, kimi zaman derelere tahliye edilmektedir.
17
18
CMC kirliliği
Lefke’de bakr madenciliği 1913
ylnda başlayp, bakr üretim şirketi
CMC’nin
(Kbrs
Madencilik
Şirketi’nin
ksaltmas)
çevre
kirliliğine karş herhangi bir önlem
almadan, “CMC bölgesi” olarak
adlandrlan bölgeyi terkettiği 1974
ylna kadar sürmüştür.
Madencilik
faaliyetleri,
işletme
süresince, korkunç derecede çevre
tahribatna sebep olmuştur; bitki
örtüsünü öldürmüş, tepecikleri
kazmş ve gemileri yüklemekte
kullanlan liman (şimdi harabe
halinde)
inşa
etmiştir.
Buna
ilaveten, 1940’lardan beri, ağr
metaller ve arsenik bileşenleri içeren birçok mineral, bölgede; özellikle büyük yğnlar halinde ve 8.5
milyon tonluk maden atğ alabilen 12 atk havuzda depolanmştr. Bu atklar, ayn zamanda; bakr,
çinko, kobalt ve oldukça tehlikeli sülfit açsndan zengindir. Sülfit, su ve hava ile temas ettiğinde;
toprak, su (yerüstü, yeralt ve deniz) ve hava kirliliği yaratan asitlerin oluşmasna sebep olmaktadr.
İlk tedbir olarak, bölgenin etrafna bir çit
çekilmiş ve Lefke sivil toplumu bu problem
üzerine harekete geçerek BM ve AB’nin
farkndalğn arttrmştr. AB, CMC alannn
rehabilitasyonu için, icra edilmesi gereken
çalşmalar
çerçeveleyen
bir
fizibilite
çalşmasn finanse etmiştir.
Bu bölge, Devlet tarafndan serbest bölge
ilan edilmiştir. 2007 ylnda, bölge, 49
yllğna Port ISBI (Kbrs Serbest Bölge ve
Deniz Lojistik Hizmetleri Ltd.) şirketine
kiralanmştr. Kira anlaşmas Port ISBI
Şirketinin,
bölgenin
rehabilitasyonunu
gerçekleştirmesi ve 2015-2017 yllarnda
tamamlanmas planlanan ticari bir liman inşa
etmesini içermektedir.
Mangal/odun kömürü üretimi (Gamini)
Geleneksel odun kömürü üretimi, geleneksel tuğla kuleleri/yğnlar içerisinde yakacak odunlarn
yaklmas ile gerçekleştirilmekte; karbon monoksit gaznn ve ayn zamanda havaya duman ve
kokunun salnmasna sebep olmaktadr. Bu kirlilik, rüzgarl havalarda uzaklara ulaşmakta ve
çocuklar/yaşllar arasnda görülen hastalklarda artş olduğunu iddia eden çevredeki köylerin
sakinlerini tedirgin etmektedir. Bunlarn yaklaşk 75 tanesi, bat sahilinin tecrid edilmiş bölgelerinde,
Gaziveren ve Yayla’da bulunmaktadr. Özel girişimciler, kömüre olan yüksek talepten ve meyve
bahçelerinin yenilenmesi ile ortaya çkan narenciye odunlarnn hazrda bulunmasndan dolay; bu
gelir getirici faaliyeti icra etmektedir. İlgili otoriteler, bunlar kayt altnda tutmak için bir takm önlemler
almştr.
Deniz kumu ocağ
Adann diğer kesimlerindeki turistik plajlarn doldurulmas için kumlarn taşnmas, özellikle NATURA
2000 koruma alanlar için zarar vericidir. Bu işlem, özellikle, araçlara açk olan Koruçam Burnu
etrafndaki plajlar ve Akdeniz köyünün güneyindeki uzun plaj etkilemektedir. Bu faaliyet, kumullarn
ve değerli bitki örtüsünün tahribatna ve bazen tuzlu suyun birikmekte olduğu çöküntülere yol açarak
bu habitatlar için bir tehdit oluşturmaktadr.
18
19
Kontrolsüz inşaat
KBB, göreceli olarak izole olmasndan dolay, kiralamak amacyla veya yazlk ev olarak bir takm köyler
inşa edilmesi açsndan daha az düzeyde etkilenmektedir. Ancak, sahil bölgelerinden Gaziveren
(Güzelyurt), özellikle Sadrazamköy ve Kayalar’da (Lapta) baz inşaatlar yaplmştr.
Tarmsal kimyasallarn yanlş kullanm
Tarm’da, özellikle narenciye ürünün yetiştirilmesinde kullanlan kimyasallar çevreye zarar verici
etkilere sahiptir. AB’de yasaklanan çeşitli zirai ilaçlar, Kbrs’n kuzey kesiminde halen satn
alnabilmekte ve kullanlabilmektedir. Tarmsal kimyasallarn kullanmn düzenleyen yasalarn,
uluslararas bitki sağlğ koşullarna (2000/29/EC, 91/414 no’lu Konsey Yönergesi ve 94/37/EC no’lu
Komisyon Yönergesi, Uluslararas Bitki Yönetim Konvansiyonu, ve Dünya Ticaret Örgütü Shhi ve Bitki
Sağlğ Önlemleri) ve ilgili Türk Bitki Sağlğ Mevzuat’na (Türkiye’ye yaplan ihracat açsndan) uygun
olarak uyarlanmas gerekmektedir. Bu konuda AB mevzuatna uyum çalşmalar yürütülmektedir.
Akiferlerin tükenmesi
KBB’de, Güzelyurt akiferi (180 km2), Lefke akiferi (8 km2) ve Yeşilrmak akiferi (2.5 km2) olmak üzere
üç önemli akifer bulunmaktadr. Akiferlerin suyu, çoğunlukla, sulama amaçl çekilmektedir.
Güzelyurt akiferi, Kbrs’n kuzey kesimindeki yeralt suyu rezervlerinin en genişi ve en önemlisi olup
ulusal ekonomiye büyük ölçüde katk sağlamaktadr. Güzelyurt’un tarmsal üretimi (çoğunluğu
narenciye olmak üzere), ihracattan elde edilen tüm döviz gelirinin %80’ini oluşturmaktadr. 1950’den
beri, Güzelyurt ovasnda, sulama amacyla, tahminen 2,400 kuyu (tüm ovaya dağlmş şekilde)
kazlmştr.
Kydaki akiferden aşr derecede yeralt suyu pompalanmas, yeralt suyu seviyesinin 1967’den beri
düzenli bir şekilde düşmesine neden olmuştur. Kuzeydoğudaki doğal su tabakas seviyesi o kadar
azalmştr ki; bugün deniz seviyesinden düşüktür, ve bu da deniz suyunun akifere karşmasna ve
akiferin tuzlanmasna yol açmaktadr. Önlem olarak, yeralt sularnn kullanmnn snrlandrlmas
amacyla, KTt otoriteleri tarafndan bir karar14 çkarlmştr; sadece kamu amaçl kullanm için kuyu
kazlmasna izin verilmiş ve yeraltndan su çekimine snrlama getirilmiştir.
Ayrca, akifer üzerindeki yerleşim biriminde kanalizayson sistemi olmadğ için evsel atklar akifere
intikal ederek mikrobiyolojik kirliliğe yol açmaktadr. Akiferden çekilen sularn Lefkoşa ve Mağusa
şehirlerinin kullanmna sunulmas, özellikle tehlike arz etmektedir.
14
09.04.2008 tarihli Bakanlar Kurulu Karar (S(K-II) (888-2008)
19
20
2.2 – Daha fazla ilgiyi hakeden bir miras
2.2.1 Önemli tarihi ve sosyal miras...
Tarihi ve kültürel varlklar
KBB, farkl medeniyetlerin ve kültürlerin kesiştiği noktadadr. Doğal habitatlar ve biyolojik çeşitlilik ile
tanmlanan önde gelen turistik ürünleri tamamlayan ve destekleyen önemli tarihi, kültürel ve sosyal
unsurlar:
1. Soli Şehri: MÖ 1100 ylnda kurulan şehrin içerisinde; Kbrs’n en eskilerinden biri olan Bazilika,
ksmen restore edilmiş ve halen bugün konser ve oyunlar için kullanlmakta olan Roma’ya özgü
bir anfi tiyatro, ve halen restore edilmemiş olan Isis, Afrodit ve Serapis tapnaklarnn kalntlar
bulunmaktadr.
2.
Vuni saray: MÖ beşinci yüzyla dayanmakta olan ve bir zamanlar muhteşem olan kraliyet
saraynn küçük kalntlar. Harikulade bir zirvede yer alan saray, Soli’ye hakim olmakla birlikte,
360 derecelik panoramik bir manzara sunmaktadr; deniz, Trodos sradağlar, Beşparmak
sradağlar ve Kbrs’n merkezindeki ova.
3.
Lefke şehir merkezinin Osmanl miras: Lefke; geleneksel Osmanl, Türk ve Kbrs mimarisine
örnek olan evleri ve camileri ile göze çarpan bir şehirdir. Osmanl döneminin mimari
karakteristiklerini yanstan ve en eskiden kalan evler; daha çok 1900-1938 yllarndan kalmştr.
Vezir Osman Paşa’nn (1839) türbesinin bulunduğu Piri Osman Paşa camisi ise en dikkate değer
olandr.
4.
Nakşibendi-Hakkani cemaat: Dünya çapndaki Nakşibendi-Hakkani Sufi tarikatnn lideri Şeyh
Mehmet Nâzm Adil, Lefke’de yerleşiktir. Birçok ülkeden gelen yerleşik üyelere sahip olan
Nakşibendi cemaatnn şehir üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadr. Her yl, 3,000’den fazla kişi
bu cemaat ziyaret etmekte ve çeşitli faaliyetlerine (dini faaliyetler, hurma ağaçlarnn korunmas,
eski evlerin ekolojik açdan uygun tekniklerle restorasyonu, vb) katlmaktadr.
5.
Doğa ve Arkeoloji Müzesi: Bir zamanlar, Güzelyurt Piskoposluğu olan ve 1979 ylnda restore
edilen binada yer alan müze; yakn zamanda gerçekleştirilen kazlardan çkan bulgularn (altn bir
taç, mücevherler ve metal kaplar) sergilenmekte olduğu bir arkeoloji bölümüne sahiptir. Müzenin
dşnda; Klasik, Helenistik ve Roma döneminden kalma öğeler sergilenmektedir.
6.
Saint Mamas Manastr: Güzelyurt şehir merkezinde bulunan manastr St. Mamas’n mezarlğna ev
sahipliği yapmaktadr. Manastrda 16. yüzyln sonlarndan kalma oyma ahşap ikonostasis
sergilenmektedir. Kilise, ylda bir kez, Ortodox cemaat tarafndan ibadet amaçl kullanlmaktadr (1
ve 2 Eylül).
20
21
7.
Lapta şehir merkezinin miras: Kbrs’n en eski yerleşim bölgelerinden biri olan Lapta’nn kökeni;
Fenikeli Lambusa şehrine dayanmaktadr. Aralarnda, etkileyici Akhiropiitos manastrnn ve
Haydarpaşazade Mehmet Bey camiisinin de bulunduğu en az 20 kilise, manastr ve camii şehrin
merkezinde yer almaktadr.
8.
Maronit topluluğu: Katolik Kilisesi’nin doğudaki Hristiyan mezhebine mensup olan Kbrs Maronit
cemaati, MS 8. yüzyldan beri adada yerleşiktir. Maronitler, daha çok Koruçam köyünde ve daha
az sayda Karpaşa köyünde yaşamaktadrlar. Her iki köyde, yakn zamanda, köy meydanlarnn
iyileştirilmesi için AB hibe yardm kazanmştr.
KBB, turistler için ilgi çekici olan başka ve daha küçük arkeolojik alanlar ile de öne çkmaktadr:
Güzelyurt yaknndaki ‘Tumba Tou Skuru’ harabeleri (Tunç Çağ), Akdeniz (Lapta) köyünün yaknndaki
Tunç Çağ’ndan kalma mabet, Çamlbel (Lapta) köyünün yaknnda ki Tunç Çağ’ndan kalma Pigadhes
Tapnağ (Ek 7- KBB’nin tarihi miras).
21
22
Festivaller
KBB’de, her yl sekiz festival düzenlenmektedir. Bunlarn en önemlileri; Güzelyurt Portakal Festivali,
Lefke Uluslararas Müzik ve Kültür Festivali ve Lapta Turizm Festivali’dir.
Birçoğu, müzik, halk danslar, özgün yiyecekler ve yerel el sanatlar gibi birbirini tamamlayan ilginç ve
çeşitlendirilmiş faaliyetler sunmaktadr. Buna rağmen, bu festivallerin tantm çok zayftr ve yabanc
turistleri çekmek yerine daha çok yerel nüfusu buluşturmaya ve eğlence beklentilerini karşlamaya
yöneliktirler (Ek 10 - KBB festivalleri).
22
23
Gelişmemiş bir el sanatlar sektörü
Her yl, Eğitim Bakanlğ, köylerdeki kadnlar için el sanatlar üzerine eğitim kurslar düzenlemektedir.
KBB’de, son iki ylda (2009-10); Hisarköy’de (Lapta), Yeşilyurt’ta, Doğanc ve Lefke’de, Kalkanl ve
Güzelyurt’ta kurslar düzenlenmiştir. Ayn zamanda Lapta belediyesi, Karşyaka’da köy kadn kurslar
başlatmay planlamaktadr. Eğitmenler, köy kadnlarna bir takm geleneksel el sanatlarn
öğretmektedir. Kurslar, çok ilkel şartlar altnda, köylerin uygun olan herhangi bir mekânnda
verilmektedir. Çoğunlukla ev kadnlar sosyalleşmek amacyla katlm göstermektedir. El işlerini
çoğunlukla kendi kullanmlar için yapmaktadrlar, ve çok az sayda kadn yaptğ el işlerini satarak
para kazanmaktadr.
Turiste yönelik ürünlere atfen, el sanatlarnn çoğu geleneksel ve eski moda yöntemlerle üretimektedir.
Mevcut
şartlarda,
modern
gereksinimlerle ve moda endüstrisi ile
hiçbir ilişki yoktur. Köy kadn
kurslarndaki eğitmenler, geleneksel
yollarla eğitilmiştir. Bu yüzden, bu el
sanatlarnn tasarmnn geliştirilmesi
açsndan ve bunlar hem yerel hem
yabanc
insanlarn
modern
gereksinimleri doğrultusunda tatbik
etmek açsndan kapasite yetersizdir.
El sanatlar, yerel halk tarafndan
profesyonel ve kazançl bir aktivite
olarak görülmemektedir. Bölgede, el
sanatlar için organize edilmiş devaml
bir pazar yoktur. Böylelikle, el
sanatlarn üreten ve bunlar satmak
isteyen insanlar,
bunlar almay
isteyebilecek kişilere ulaşamamaktadr. El sanatlarnn çoğu, fuar ve festivallerde satlmaktadr.
2.2.2 – ….ancak ihmal edilmiş ve geliştirilmemiş
Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, KBB’de, 130 tarihi ve ant bölge kaydetmiştir. Bu antlar, devlet
kontrolü altndadr ve herhangi bir yenileme (sahipleri veya kullanclarnn sorumluluğu altndaki),
öncelikle, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafndan onaylanmak durumundadr. Uygulamada, sadece
Soli ve Vuni harabeleri (Lefke Belediyesi), ayn zamanda St. Mamas kilisesi ve Doğa ve Arkeoloji
Müzesi (Güzelyurt Belediyesi); korunmuş, baklmş ve gözetim altnda tutulmuştur. Diğer tarihi yerler
yeteri kadar bakm görmediğinden harap durumdadr.. Ziyaret edilen kültürel alanlarn bazlarnda;
gereksinimleri ve ziyaretçilerin gözlemlerini belirleyecek yeterli araştrma yaplmamştr.
23
24
Lefke’deki eski evlerin çoğunluğu; Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafndan listelenmiş olsa da, bu
miras, ilgi eksikliğinden ve/veya sahiplerinin ve kamu otoritelerinin fon eksikliğinden dolay
bozulmaktadr. Ayrca, şehrin tarihi ve dikkate değer yerleri hakknda, ilgili alanda, herhangi bir
bilgilendirme bulunmamaktadr.
Tarihi ve kültürel mirasa gösterilen dikkatin düşüklüğüne rağmen; KBB’nin tarihi ve kültürel varlklarnn
çoğu, mevcut birçok web sitesinde, Kuzey Kbrs’ tantan devlete ait veya özel broşürlerde
görülmektedir. Bununla beraber, tüm bu varlklar, birbirleri arasnda herhangi bir bağ olmayan
sitelerde ve düzensiz şekilde sunulmaktadr. İlgili yerlerde, işaret tabelalar ve tantm unsurlar
bulunmamaktadr.
Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, İngilizce bilmeyen bilet satş elemanlar istihdam etmektedir. Gezilen
tarihi ve kültürel yerlerde, hiçbir misafir kabul tesisi (tuvaletler, tezgah, biblo dükkân)
bulunmamaktadr. Münferit olarak gelen ziyaretçiler için herhangi bir rehber mevcut olmamakla
birlikte, grup gezisine katlan turistler için turizm acentelerinin temin ettiği rehberler bulunmaktadr.
Doğa ve Arkeoloji Müzesi, yapnn yönetimi için üç personel tahsis etmiş olan (ingilizce bilmeyen) Eski
Eserler ve Müzeler Dairesi tarafndan çalştrlmaktadr. Sergilenen parçalarn kalitesi ve birinci kattaki
yeniden şekillendirilen müze dizayn ve organizasyonuna rağmen, koleksiyonun başyaptlar
belirtilmemiştir.
Saint. Mamas (kilise ve manastr) manastrna bakldğnda; binalarn en geniş
kullanlmaktadr. Srasyla; avukat bürolarndan televizyon şirketine kadar.
ksm iş amaçl
Bütün bu unsurlar, tarihi ve kültürel potansiyele rağmen ziyaretçi saysnn,düşük olmasna neden
olmaktadr. Ad geçen yerlerdeki ziyaret istatistiklerine bakldğnda; 2008 ylnda, Kbrs’n kuzey
kesimini ziyaret etmiş olan tahmini toplam turist saysnn %5’inin, yaklaşk 23,000 (bunlarn 15.300’ü
paral) kişinin bu yerleri ziyaret etmiş olduğunu görmekteyiz.
24
25
Atk su - KBB’deki kentsel atk sular toplama ve artma sistemleri, çevre ve sağlk güvenliği açsndan
yetersizdir. Uygulamaya konacak olan yeni sistemler (kanalizasyon ve WWTP), bölgenin sadece
küçük bir ksmn kapsayacaktr. Genel olarak durum, atk su artma tesisinden çkan sv atklarn
tarmsal amaçlar için kullanmn da içeren acil yatrmlar gerektirmektedir.
Gda endüstrisi atklar, çevresel anlamda ve insan sağlğ açsndan yüksek risk taşmaktadr. Süt
ürünlerinden, mezbahanelerden ve zeytinyağ işlemesinden çkan sv atklar; özel artmaya tabi
tutulmas gereken kirlilik kaynaklardr ve bu şekilde doğaya yaylmamaldr. Artma tesislerinin (tek bir
sanayi tesisi veya bir grup süt işleyicisi, veya zeytin yağ işleyicileri, veya et işleme tesisi) kurulmasn
destekleyecek özel politikalar izlenmelidir.
Su kaynaklar gelişimi – esasen daha dengeli kullanm anlamnda (daha az pompalama ve akiferin
ikmalinin iyileştirimesi) akiferin muhafaza edilmesine ve yeralt suyunun kalitesinin korunmasna
odaklanlmaldr. Sulama sektöründe gereksinim duyulan önlemler iki yönlü bir doğaya/yapya sahiptir.
İlk olarak, en çok sulanan bölgelere konuşlandrlmş olan damla sulama sistemlerinin çiftçiler
tarafndan daha etkin bir şekilde kullanlmas gerekmektedir. Dolaysyla, mahsul kayb olmadan
sulama suyu kullanmn azaltma gerekliliğini ve tekniklerini çiftçilere anlatmak için yerel tarm daireleri
(çoğunlukla Güzelyurt ovasnda yeralan) tarafndan daha yoğun bir çaba yürütülmesi gerekmektedir.
İkinci olarak, Güzelyurt bölgesinde, su kullanm miktarna kota konulmasna yönelik bir uygulama ile
birlikte yeralt suyunun çiftçiler arasnda eşit olarak paylaştrlmas gerekmektedir. Buna ilaveten yeni
sulama alanlarn oluşturulmasna yönelik de moratoryum konulmas gerekmektedir. Bunun
gerçekleştirilmesi için ise mevcut su kullanclar birliklerinin güçlendirilmesi en temel unsur olarak
görülmektedir.
İnşaat – İnşaat sektörü, Kbrs’n kuzey kesimi diğer bölgelere göre daha az gelişmiştir. Buna rağmen,
bat kysnn az saydaki kumlu sahilleri boyunca; tatil köyleri kurulmasnn planlanmas ve bunlarn
inşa edilmesi riski bulunmaktadr. KBB’de mekânsal planlamay başlatmak adna bir Devlet program
bulunmaktadr. Ancak, güncellenmiş mekânsal planlama ve inşaat düzenlemelerinin halen olmamas;
yakn gelecekte çok tehlikeli olabilir. Dünya çapnda mevcut olan ekonomik krizin sonlanmas, değerli
ve halen dokunulmamş çevre kaynaklarn hzla etkileyebilir. Bu nedenle, yerel otoritelere bölgesel
kalknma üzerinde etkin bir kontrol yetkisi veren ilgili yasann ivedi olarak yasallaştrlmas
kaçnlmazdr.
Plajlar - LEADER yaklaşm bakş açsyla, KBB plajlarnn durumu; Kuzey Kbrs tatillerinin başlca
sebebini deniz ve kum olarak görmeyen turistler için bir frsattr
Plajlar korunmal (inşaatlardan, kum/çakl aşrmadan, vb), baklmal (temizlenmeli) ve geliştirilmelidir
(plajn biyolojik çeşitlilik açsndan önemi ile çevresel açdan uyumlu turistik faaliyetlerin artrlmas
yoluyla).
Bu duruma dayal olarak, özellikle, KBB’de krsal turizm pazarn geliştirmeye dayal stratejik amaç
doğrultusunda; KBB’nin krsal mirasn, kuzey Kbrs’n deniz/güneş turizmine açk Karpaz gibi daha
çekici bölgeleri ile kombine ederek entegre paketler geliştirmek için çalşmak gerekmektedir.
Festivaller - Kültürel etkinlikler açsndan, yerel turizm acentelerinin; bölgede turistlerin daha fazla
vakit geçirmesine ve para harcamasna olanak sağlayacak bütün bir yla yaylmş (tüm yl boyunca)
dönemsel etkinlik takvimlerine ve daha çeşitli etkinliklere ihtiyaçlar vardr. Yerel ekonomi, bu türde
yaplandrlmş ve profesyonelce organize edilmiş etkinliklerin ve festivallerin etkilerinden fazlasyla
yararlanabilir (özellikle, bölgenin tatil ve özgünlüğü ile ilişkili olduklarnda). Modern, niş turizm amaçl
gelen turistler (özellikle aralarndan krsal tatili tercih edenler); orijinal ve yerel anlamda ithaf edilenleri,
geleneği ve kültürü yanstan unsurlar için zaman geçirmeye/konaklamaya isteklidir. Sadece turistik
amaçlarla yaplanlarla ilgilenmemektedir.
El sanatlar - Birçok Akdeniz turist destinasyonunda olduğu gibi (örneğin, turkuvaz mücevherler,
hallar ve nakş işleri birçok tannmş Türk tatil beldesinde sergilenmektedir.), özellikle bölge ile
bağlantl geleneksel ve folklorik ürünler olmak üzere el sanatlar, turizm sektörü için ilginç ve
tamamlayc bir faaliyet olabilir.
25
26
3. Ekonomi
3.1 – Küçük ve mikro işletmelere dayal bir ekonomi
KBB iş çevresinin temel karakteristiği, az saydaki küçük işletmeler ve çok saydaki mikro
işletmelerden oluşmasdr. Toplamda yaklaşk 720 işletme aktif olarak; Sanayi Odas, Ticaret Odas ve
Esnaf ve Zanaatkarlar Odas’nn birleşik listesinde yer almaktadr.
Birleşik kaytlara göre, bunlarn yars perakendeci/esnaf, %20’si zanaatkarlar (mekanik, marangoz,
demirci, berber, vb.), %10’u inşaat işinde, %7’si üretici/işleyici (daha çok tarm alannda ve bunun
yannda mobilya, metal, plastik, vb.), %5’i tüccar/toptanc ve %5’i turizm işletmecisidir (otel, restoran).
İşletmelerin çoğunluğu (%51) köylerde, bunu izleyen %43’ü şehir merkezlerinde ve %6’s sanayi
bölgelerinde yer almaktadr. Bu durum, köylerdeki ve şehir merkezlerindeki işletmelerin çoğunlukla
mikro işletmeler (dükkanlar, kafeler, vb.) olmas, bunun yannda sanayi bölgelerinde çalşan
işletmelerin ise sanldğ gibi daha büyük ölçekte olmas ile açklanmaktadr. Coğrafi dağlm açsndan,
Güzelyurt belediyesi en yüksek işletme saysna (yaklaşk %60) sahiptir ve bunu Lefke (%24) ve
Lapta (%16) izlemektedir.
Genelde, KBB insan, girişimcilik zihniyetine sahiptir ve işletme kurmak veya iyileştirmek için risk
almaya hazrdr. Bu ksmen, işletmelerin çoğunun aile işletmesi olmasna ve hane halk gelir
kaynaklarnn çeşitlendirilmiş olmasna (devlet memuru veya emeklilik maaşlar, tarmsal üretim,
kiralamalar, vb.) bağldr.
Esnaf ve Zanaatkarlar Odas, yakn zamanda, Avrupa Komsiyonu mali desteği ile Lefkoşa Sanayi
Bölgesinde yer alacak bir Çraklk ve Yetişkin Eğitim Merkezi kurmak için bir insiyatif başlatmştr. Bu
merkezde, on farkl meslek dal için üç yllk mesleki eğitim temin edilecektir. Yakn zamanda, mesleki
eğitim ile ilgili diğer bir gelişme olmuştur: ilgili kurumlarda (Eğitim Bakanlğ’n, çalşanlar ve mesleki
okullar kapsayan) kapasitenin artrlmasn, standartlarn oluşturulmasn, programlarn ve müfredatn
geliştirilmesini amaçlayan ve AB tarafndan finanse edilen üç yllk bir teknik yardm projesi
başlatlmştr. Ayn zamanda kamu, TC devletinin desteği ile; Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiyi
Destekleyecek bir Merkez kurmay planlamaktadr, ve bu merkezi kurmak için gerekli mevzuat üzerine
çalşmaktadr.
Bölgedeki girişimcilik, net bir analiz ve risk değerlendirmesi ile desteklenmemektedir. Girişimciler,
yatrmlarn, fizibilite çalşmalar ve uzun dönemli stratejik planlama yaplmadan gerçekleştirmektedir.
Bu anlamda, işletmelerin, kendilerine uluslararas üretim standartlar ve dşarya pazarlama
konularnda da bilgi sağlayacak danşmanlk hizmetlerine ihtiyaçlar vardr.
Zanaat işletmeleri, kapasitelerini küçük teknolojik değişimler yoluyla geliştirebilir, ancak, mali skntlar
nedeniyle uygun teknolojilerin yokluğundan muzdariptirler, ayrca yeni ve yüksek teknolojileri
kullanrken adaptasyon problemleri ile karş karşya kalmaktadrlar. Zanaatçlar, ayn zamanda, tahmini
olarak toplam işletmelerin %30’unu temsil eden kaytsz işletmelerin haksz rekabetinin tehdidi
altndadr.
Ayrca, zanaat işletmeleri, yeterli eğitim olanaklarnn olmamasndan dolay kalifiye eleman bulma
konusunda problemler yaşamaktadr; bölgede iki meslek lisesi bulunmasna rağmen, eğitim
müfredatlar pazarn taleplerine uygun olarak planlanmamştr. Çraklk, bu sektörde kalifiye eleman
yetiştirmek için önemli bir mekanizma olabilir. Ancak, gençlerin (zanaatçnn evlatlar dahil) devlet
serktöründe iş bulmay tercih etmesi sebebiyle, bu işletmeler güçlükle çrak bulmaktadr ve yok olma
riski ile karş karşyadr.
KBB ekonomisinin anahtar sektörleri; tarm, gda-işleme ve inşaattr (sonuncusu, stratejinin kapsam
dşndadr ve analiz edilmemiştir). Balkçlk, turizm ve el sanatlar; iş gücünün küçük bir miktarn
temsil eden daha küçük sektörlerdir.
3.2 – Tarm ve gda işleme: anahtar ekonomik sektör
KBB’nin elverişli iklimi, düzlük ve ksmen dağlk/tepelik arazi yaps, verimli topraklar ve mevcut su
kaynaklar dolays ile, özellikle Güzelyurt ve Lefke bölgeleri için, tarm anahtar bir ekonomik
sektördür. KBB’de, arazinin yarsndan fazlas ve suyun büyük çoğunluğu bitkisel üretim amaçl
kullanlmaktadr. Çiftçiler, çoğunlukla yar-zamanl ve işlerinde tecrübeli üreticilerdir. Ayrca, ziraat
fakültesinden ve Tarm ve Doğal Kaynaklar Bakanlğ’nn Güzelyurt ve Lefke’deki yerel ofislerinden
destek almaktadrlar. Veteriner dairesinin yerel ofisi de Güzelyurt’ta bulunmaktadr.
26
27
Bitkisel Üretim
KBB’nin çok çeşitli bir meyve ve sebze üreticisi olmas, bu bölgeyi, Kbrs’n kuzey kesiminin geriye
kalan ksmlarndan ayrt etmektedir. Toplamda, KTt’da üretilen meyvelerin toplamnn %93’ünü ve
sebzelerin toplamnn yaklaşk %50’sini temin etmektedir.
Narenciye. Portakal , greyfurt, limon, mandalina ve diğerleri, toplam Kuzey Kbrs üretiminin %98’ini
oluşturan başlca KBB mahsülleridir (2008’de 117.560 ton üretilmiştir15). Meyve bahçeleri, sulama
yoluyla yetişmekte ve daha çok Güzelyurt’ta (%84) ve Lefke’de (%15) yer almaktadr. Narenciye
bahçeleri, çoğunlukla küçük ölçekli olmakla beraber kaytl 2.900 narenciye üreticisi bulunmaktadr.
Güzelyurt ve Lefke’de bulunan toplam Narenciye alan yaklaşk 40.835 dönümdür. Özellikle Güzelyurt
bölgesinde, yeralt su seviyesinin düşmesinden ve yeralt suyunun tuzlanmasndan dolay son yllarda,
narenciye bahçelerinin says önemli ölçüde azalmştr.
Belli başl istisnalar olsa da (özellikle Lefke ve Güzelyurt’un baz yerlerinde), suyun tuzluluğundan,
uygun agronomik uygulamalarn olmamasndan, ağaçlarn yaşllğndan ve ticari açdan rekabet
edemeyen ürün çeşitlerden dolay narenciye meyvelerinin kalitesi ve verimi düşüktür. Devlet, eski
ağaçlarn kuraklğa dayankl ve daha pazarlanabilir çeşitlerle değiştirilmesine mali destek
sağlamaktadr. Narenciye üreticileri genellikle Entegre Ürün Yönetimi Uygulamas’n16 (ICP)
benimsememekte; toprak ve su kirliliği oluşturan ve arclğ etkileyen kimyasallarn kullanmn
sürdürmektedir. Kontrolsüz kimyasal (gübre, zirai ilaç, vb) kullanmn önlemek için yasal uygulamann
iyileştirilmesi gerekmektedir.
Narenciye üretiminin büyük ksm (2008 rakamlarna göre üretimin %70’i) ihracata yöneliktir. İhracat
yaplan başlca ülkeler: %69 Türkiye (daha çok işleme için), %21 Doğu bloku ülkeleri (Rusya, Ukrayna,
Moldova) ve %10 AB ülkeleridir. Kalan ksm, taze ürün olarak yerel pazarda satşa sunulmaktadr veya
konsantre elde etmek amacyla işlenmektedir (2008 ylnda 500 ton üretilmiştir). Birçok paketleme ve
ihracat şirketi bulunmaktadr (CYPRUVEX, Legnar ve diğer özel şirketler).
Sebzeler. KBB’de sebze üretimi çok çeşitli ve önemlidir; bunlarn hepsi, tarlada ve seralarn/yüksek
tünellerin altnda yetiştirilmektedir. KBB’de, tahmini olarak yaklaşk 39 ha sera ve yüksek tünel
bulunmaktadr ve KTt toplamnn %34’üne tekabül etmektedir. Seralarda yetiştirilen bitkisel ürünler;
salatalk, kabak, patlcan, biber, fasulye, domates, kavun, karpuz ve bamyadr. Bunlarn toplam üretimi
2.100 ton civardr, ve daha çok Güzelyurt’ta (%90) yer almaktadr. Çiçekler de seralarda
yetiştirilmektedir.
15
Üretim rakamlar özellikle kurak geçen 2008 ylnn verilerine dayanmaktadr. Veriler, Tarmsal Yap ve Üretim 2008,
İstatistik ve Planlama Dairesi’nden alnmştr.
16
Uygun tarm kimyasallarnn (zirai ilaçlar, ve gübreler) doğru miktarlarda kullanlmas ve zamanlama
27
28
Temel ürün Patatestir (2008’de 7.300 ton, veya KTt üretiminin %42’si); daha çok Güzelyurt’ta (%58) ve
Lefke’de (%42) yetişmektedir. Patateslerin yarsndan biraz fazlas (%53) sonbaharda ve geriye kalan
da ilkbahar da toplanmaktadr. Patates, Kbrs’n iyi tannmş geleneksel bir ürünüdür ve krmz
toprakta yetişmektedir. Patates sektörü, pazarlamada sorunlar yaşamaktadr. Toptan olarak
satlmaktadr. Depolama tesisleri az saydadr ve Yeşil hat tüzüğü kapsamnda sadece ilkbahar
patatesi satlabilmektedir.
KBB’de yetişen diğer kök bitkileri, soğanl ve yumrulu bitkiler (kolokas, soğan, sarmsak, havuç, turp)
4.000 tonu bulmakta, ve KTt toplamnn %78’ine tekabül etmektedir. Yars Güzelyurt’ta ve diğer yars
da Lefke’de yetiştirilmektedir. Kolokas ise, Lefke’de bulunan Yeşilrmak bölgesinin özel bir ürünüdür.
KBB’de yetişen birtakm yaprakl veya yenilebilir sapl sebzeler (enginar, lahana, paz, spanak,
molehiya, maydanoz, sap kerevizi, marul ve kişniş otu) üretimi 3,566 tonu bulmakta, ve KTt toplamnn
% 46’sna tekabül etmektedir. Üretimin %48’i Güzelyurt’ta ve %44’ü Lefke’de gerçekleştirilmektedir.
Güzelyurt bölgesinde, enginar ekim alanlar genişlemektedir. Bu ürünün yetiştirilmesi için büyük
miktarda sulama suyu gerekmektedir, buna rağmen, bu ürün için yüksek talep vardr.
Meyve veren sebzelerin (domates, salatalk, patlcan, bamya, biber, kabak, kavun, karpuz, çilek, taze
fasulye ve bezelye) toplam üretimi 13,000 ton civardr ve KTt toplamnn % 64’üne tekabül etmektedir.
Yaklaşk %44’ü Lefke’de üretilmektedir, bunu %31 ile Lapta (Çamlbel, Akdeniz, Tepebaş ve
Hisarköy’de suyun mevcut bulunmasndan dolay) ve %24 ile Güzelyurt (Bostanc köyü) izlemektedir.
Bunlarn içerisinde, Lapta’daki kuru koşullarda kavun üretiminin ve Yeşilrmak’taki (Lefke) geleneksel
veya topraksz yetişen çileklerin üretiminin önemini belirtmek gerekir.
Zeytin. Sulama sistemli zeytin bahçeleri, ekonomik açdan yaşayabilir olduklarn kantlamş ve bunun
sonucunda, KBB için gitgide önem kazanmşlardr. Bahçelerin büyük bölümü (%94) Lefke’de, daha
küçük bölümü de Güzelyurt’ta toplanmştr. Son yllarda, modern zeytin bahçeleri, devletin desteği ile
yaygnlaşmştr (birçok çiftçi, narenciye bahçelerinin yerine zeytin ağaçlar dikmiştir, özellikle su
kalitesinin ve miktarnn düşük olduğu yerlerde). Genellikle; “Kbrs’n yerel zeytini”, “Gemlik” (Türkiye
kökenli, sofra ve yağ için), “Ayvalk” (Türkiye kökenli, yağ için), ve diğer İspanyol ve Yunan kökenli
çeşitlerin ekimi gerçekleştirilmiştir.
Başlca ürünler; sofralk yeşil zeytin
(Çakstes17) ve zeytin yağdr (yeşil
zeytin için kendine özgü biçimde
ve kaynamş siyah zeytin yağ –
Karayağ). Her ikisi için de yerli
talep yerel arz geçmektedir, ve
önemli miktarda ithalat yaplarak
denge sağlanmaktadr (2008’de;
50 ton zeytin yağ ve 800 ton
sofralk yeşil zeytin ve salamura).
Üreticiler,
daha
çok
küçük
ölçeklidir, ve kendi ürünlerini doğrudan pazarlamaktadrlar. Şişelenmiş/etiketli zeytinyağn yerli pazara
17
Çakstes: krlan ve marine edilen yeşil zeytinler, erkenden toplanmaktadr. En çok tercih edilen Kbrs Türk aperitifi;
zeytinyağ, kişniş tohumu, sarmsak ve limon suyu ile servis edilmektedir.
28
29
sunan çok az sayda zeytin imalathanesi bulunmaktadr. KBB’de, yağn orijinini belirten ortak bir etiket
uygulamas yoktur.
Diğer meyveler. KBB; kays, şeftali, erik (2008’de 929 ton, KTt üretiminin %66’s), elma/armut
(2008’de 384 ton, KTt üretiminin %73’ü) gibi diğer meyvelerin de üretimini yapmaktadr. Bu ürünler,
daha çok yerli pazara sunulmaktadr olup belediye pazarlarnda, süpermarketlerde ve
perakendecilerde satlmaktadrlar.
Diğer önemli üretimler: 2008 ylnda 419 ton üretilen ve KTt toplamnn %32’sine tekabül eden
üzümdür (bölgedeki üzüm bağlarnn %76’sn bulunduran Lefke, üzüm bağlarnn ana toprağdr.
Güzelyurt %14’ünü ve Lapta %10’unu kapsamaktadr). Başlca çeşitler; Sultan (kuru meyve için),
sofralk üzümler ve şarap üzümleridir. 2008 ylnda 367 ton üretilen ve KTt toplamnn %55’ine tekabül
eden Nar (ekimi; Güneşköy, Taşpnar, Bostanc, Güzelyurt ve Yeşilrmak’ta yoğunlaşmştr). Üreticileri
bir birlik oluşturmuş, ardndan bir işleme ve paketleme tesisi kurmuşlardr (ALNAR). Üzüm ve narn bir
ksm; işlenmekte ve srasyla şarap ve konsantreye dönüştürülmektedir. Sert kabuklu
yemişler/cevizler; 2008 ylnda KTt toplamnn %30’una tekabül eden 179 ton kadar üretilmiştir.
Bunlarn içinden, Lefke’de üretilen cevizler ünlüdür.
Niş/Yan ürünler. Pazardaki boşluklar doldurmak için; Avokado, Mango ve diğer tropik meyvelerin
üretimi artmaktadr. Hurma ağaçlar, Lefke’de dağnk bir şekilde küçük alanlarda yetiştirilmektedir.
Çoğunluğu, yüksek işçilik maaliyetlerinden dolay arazi sahipleri tarafndan yüzüstü braklmştr.
Geçmişte, yapraklar, maden ocaklarndan bakr taşmak amacyla kullanlan sepetleri yapmak için
kullanlmştr. Adapte edildikleri takdirde, Güzelyurt bölgesinde de hurma ağac yetiştirme potansiyeli
olabilir gibi görünmektedir. Hurmalar için pazar organize değildir ve bu ürünün değeri düşmüştür. Az
sayda tüccar satşlarn kontrolünü elinde tutmaktadr.
UNDP-PFF desteği ile, küçük bir çiftçi grubu organik tarma girmiştir. KBB’de, sadece dört sertifikal
organik çiftçi; hurma, zeytin, üzüm, sebze, şeftali, kays, erik ve çilek üretmektedir. Organik
üreticilerinin karşlaştğ en önemli problem; başlangçta ve bunu izleyen her sene verilen sertifika
bedelidir.
Hayvanclk
KBB’de, hayvanclk faaliyetlerinin
önemi, bitkisel üretim sektörü ile
karşlaştrldğnda azalmştr ve ana
gelir kaynağ oluşturmamaktadr.
KBB’de toplam süt üretimi 2008’de
14.667 tonu bulmuştur ve bu da
KTt toplam üretiminin %13-14’üne
tekabül etmektedir. Bunun yannda,
et üretimi 1.400 tonu bulmuştur
(KTt toplam üretiminin %18’i).
KBB’de, İnek sütü üretimi, 2008
rakamlaryla 11.663 ton olmuştur
ve
KTt
toplamnn
%12’sini
oluşturmuştur.
Ağrlkl
olarak
Güzelyurt’ta
(%56),
bunun
ardndan Lapta’da (%27) ve
Lefke’de
(%17)
üretilmektedir.
Koyun ve keçi sütü üretiminin önemi daha fazladr (2008’de 3,000 ton, KTt toplamnn %23’ü).Üretim
daha çok Güzelyurt ve Lapta’da gerçekleştirilmekte olup (srasyla %45 ve %36) geriye kalan %18’i de
Lefke’de üretilmektedir. İnek, koyun ve keçi sütü pazar, paketleyicilere ve işleyicilere satşn yapan
SÜTEK tarafndan organize edilmektedir. Ancak baz hane halklar kendi geleneksel peynirlerini
üretmektedir.
KBB’de sğr eti üretimi 491 ton iken koyun ve keçi eti üretimi 998 tonu bulmuştur. KTt toplam
üretimine bakldğnda ve süt üretimi açsndan coğrafi dağlma bakldğnda, her iki üretim de ayn
yüzdeyi yanstmaktadr. Hayvanlar, umumi mezbahanelerde kesimini yapan kasaplara satlmaktadr.
29
30
Bölgede, pahal olan ve yüksek talebe sahip; Samarella18 olarak bilinen geleneksel bir ürün
üretilmektedir.
KBB’de, Bal üretimi (çoğunlukla narenciye bal) 2008 yl için yaklaşk 150-200 ton olarak tahmin
edilmektedir. Narenciye bal için yerel talep düşüktür ve “dağ” bal tercih edilmektedir. Yerel üretim,
ithalat yüzünden tehdit altndadr. Yayla, Gaziveren, Koruçam, Karşyaka, Kozanköy, Çamlbel ve
Bağlköy’den az sayda arc büyük ölçekli üretim ile ilgilenmektedir ve pazar kontrol etmektedir.
Ayrca, yeni bir insiyatif ile bir arclar kooperatif oluşturulmuştur. Pazarda; Bahçvan, Kantara ve Oltan
gibi sadece birkaç marka ad bulunmaktadr. Diğer arclk ürünlerinin (ar sütü, propolis ve polen)
pazar yoktur. Narenciye bahçelerinde zirai ilaçlarn yanlş kullanm ve sineklere karş kimyasal
kullanm; ar kolonileri için tehdit oluşturmaktadr.
Zayf bir gda işleme endüstrisi
KBB’nin tarmsal potansiyeli, endüstriyel ve ticari işletmelerin gelişimi için frsatlar sunmaktadr. Dş
ticaret zorluklar nedeniyle bu frsatlar kullanlamamakta ve bunlardan yararlanlamamaktadr.
Bölgedeki küçük ve mikro ölçekli sanayi işletmelerinin çoğunluğu; narenciye, patates, zeytin, enginar,
süt ve bal (ayn zamanda, narenciye ambalaj kutular üreten küçük marangozluk ve plastik ürünleri
tesisleri bulunmaktadr) gibi tarmsal ürünlerin işlenmesine ve paketlenmesine dayal çalşmaktadr.
Sektör, tarmsal üretim ile sk skya bağldr; narenciye üretiminde meydana gelecek herhangi bir
düşüş sanayiyi orantl olarak etkilemektedir.
İşlenmiş tarm ürünlerinin üretim hacminin yerel talepten fazla olmas nedeni ile bu ürünlerin dş
pazarlara ihrac edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, tarmsal üretim yapan şirketlerin, sertifikasyon,
paketleme ve etiketleme kapasitelerinin iyileştirilmesi gerekmektedir.
18
Samarella, genellikle oğlak etinden yaplan saklanmş kuru ettir; saklanmak için tuzlanmş, kürden geçmiş ve güneşte
kurutulmuştur. Eskiden, bu ürün, Limasol ve Dillirga bölgelerinde yaplmaktayd. Ancak, bu köylerden göçen insanlar bu
geleneği devam ettirmektedir. Çok pahal ve pazarda talebi çok yüksek olan bir üründür.
30
31
Narenciye, zeytin ve üzüm; oldukça büyük bir paketleme/işleme yan sektörüne sahip olan yegane
ürünlerdir. Yakn zamanda, narenciye üzerine çalşan özel bir şirket; tarmsal işleme ekipmanlarn
modernize etmek amacyla AB hibe yardm kazanmştr. CYPRUVEX’te portakallarn bir ksm
işlenilerek konsantre elde edilmektedir. Ayrca, Güzelyurt’ta, taze meyve suyu üretimi yapan özel bir
girişim bulunmaktadr (Saldam Co.).
Bugün, KBB’de, beş zeytin işleme tesisi bulunmaktadr. Biri, Lefke’de bulunan geleneksel bir zeytin
imalathanesidir (Lefke’de, sofralk zeytin için bir paketleme tesisi de bulunmaktadr). İki tanesi,
Kalkanl’da ve Güzelyurt’ta (Aydn) yeni kurulmuş olan ve modern aralksz sistemle zeytin işleyen
imalathanelerdir. Diğer ikisi de Gemikonağ ve Karşyaka’da (Lapta) dr. Geçitköy’de, üzüm bağlar da
bulunan (2.5 ha) tek bir şarap imalathanesi bulunmaktadr. Marka olarak, Saint Hilarion ad altnda
satlmakta ve ylda yaklaşk 5,000 şişe üretilmektedir.
KBB, büyük miktarda meşhur hellimin19 üretimini yapmaktadr. Çamlbel ve Güzelyurt’ta iki hellim
fabrikas ve Akdeniz, Çamlbel ve Bağlköy’de birçok geleneksel üretici bulunmaktadr. Ayn zamanda,
revaçta olduğu Orta Doğu’ya da ihrac edilen hellim; geleneksel bir Kbrs ürünüdür.
Bölgede; pekmez20, macun21, tatl sucuk22, zivania23, samarella, sucuk24, pastrma25, zeytinli26, hellimli27,
peksemet28, pilavuna29 gibi özel ürünlerin üretimini yapan birçok geleneksel mikro-işletme yer
almaktadr.
Bunlar, yerel varlklar olarak tantm yaplmas gereken geleneksel niş ürünlerdir. Buna rağmen, bu
ürünlerin işlemesi ve pazarlamas oldukça geri kalmş ve düzensizdir. Az sayda küçük ölçekli üretici
ürünlerini ailelerine ve arkadaşlarna satmaktadr; marka veya yörenin ad bulunmamaktadr,
paketleme sradan ve turizm amaçl kullanm açsndan çekici değildir. Baz küçük ölçekli girişimler
başlatlmş ve “başar hikayeleri” ne imza atlmştr; Doğanc köyündeki Elye Co (macun) ve
Çamlbel’deki hellim tesisi (geleneksel hellim üretimi) gibi.
3.3 – Balkçlk: donanm yetersiz bir sektör
KBB’de, her ne kadar balkçlk potansiyeli yüksek olsa da ve kaytl balkçlar için devlet desteği olsa
da (balkçlk faaliyetlerini devam ettirmek için; gerekli masraflarn ortalama %50’si kadar), geleneksel
balkçlk snrldr. Üç balkç barnağ bulunmaktadr; biri Lefke’de, diğer ikisi de Lapta
belediyesindedir.

42 profesyonel tekne ve 10 amatör tekne barndran Gemikonağ barnağ (Lefke bölgesi) en
önemlisidir.

Lapta barnağ (Lapta bölgesi); 11 profesyonel ve 6 amatör tekne barndrmaktadr.

En küçüğü ve en asgari şartlara sahip olan Kayalar barnağ (Lapta bölgesi); 2 profesyonel ve 2
amatör tekne barndrmaktadr.
Bu barnaklar, çok yetersiz altyapya ve donanm şartlarna sahiptir. Bu barnaklardan hiçbirinin özel
balk ürünleri boşaltma, depolama ve satş tesisleri, ayrca tekne bakm için tesisleri yoktur. Ayn
zamanda; su, yakt ve buz tedariği mevcut değildir. Mevcut barnak tesisleri; teknede güvenliği
19
Keçi ve koyun sütü karşm ile yaplan geleneksel bir peynir olmasna rağmen bazlar inek sütü içermektedir. Erime
noktas yüksektir ve kolaylkla kzartlabilmekte veya zgara yaplabilmektedir. Genellikle, evde yaplanlar, zayf hijyen
şartlarnda yaplmaktadr.
20
Pekmez, üzüm ve haruptan yaplan geleneksel yoğun bir özsudur.
21
Macun; ceviz, narenciye, bergamot, incir ve karpuzdan yaplan tatl bir konservedir. Macun, yerel pazarda popüler olan
geleneksel bir üründür.
22
Tatl Sucuk; üzüm/harup suyu ve ceviz/bademden elde edilen ve dayankl bir tatldr.
23
Zivania, geleneksel bir Kbrs içkisidir. Kbrs adasnda üretilen; elma püresinin (veya posasnn) , şarap yapma
işleminde ezilen üzümlerin tortusunun (sap ve çekirdek), Kbrs’n yerel üzüm çeşitlerinden üretilen yüksek kalitedeki sek
şaraplarn karştrlmas ile elde edilen damtlmş bir üründür.
24
Sucuk, genellikle kahvaltda yenilen çiğ sosis cinsidir (sğr eti, birtakm baharatlar, özellikle sarmsak ile elde edilmekte
ve biraz İspanyol chorizo’ya benzemektedir).
25
Pastrma, diğer bir sğr eti lezzetidir. Hem pastrma hem sucuk, aromay zenginleştirmek amacyla kuru fasulyeye
konabilmektedir. Her ikisi de, meze olarak ikram edilebilmektedir
26
Zeytinli, zeytinle yaplan poğaça türü bir hamur işidir. Hamur, zeytin ve soğan karşm ile elde edilmektedir. Ayn
zamanda, kahvalt için uygundur.
27
Hellimli, Hellim ile yaplan poğaça türü bir hamur işidir.
28
Peksemet (Kurutulmuş galetalar)
29
Pilavuna (Geleneksel lezzetli çörekler)
31
32
gerektiği gibi sağlama, tüketim ve gda güvenliği gerekliliklerini yerine getirme donanmna sahip
değildir. İskele ve antrepo gibi altyaplar ve doğrudan satş yerleri bu barnaklarda yoktur.
Balkç tekneleri genelde küçük (ortalama 12 metreden ksa), ihmal edilmiş ve donanmlar yetersizdir.
Hepsi, ahşap veya fiber gövdelidir, ve motor güçleri düşüktür (ortalama 54 KW). Bu tip tekneler halatla
veya zincirle çekilen donanmlar kullanmamakta, ancak, sabit donanmlar kullanmaktadr; paraketa,
bottom line, balk ağlar ve tuzaklar. Teknik şartlar zayftr ve bakmlar yetersizdir. Tekne içinde;
sağlk, temizlik ve güvenlik şartlar iyileştirilmelidir, özellikle, soğuk depolama olanaklar yoktur.
Limanda boşaltlan başlca türler: Orfoz, Ton, İskorpit, Mercan, Lahoz, Barbun, Sorgoz, Karagöz ve
Uskumru gibi açk denizlerde yaşayan türlerdir (Ek 8 - KBB balkç barnaklar ve tekneleri).
3.4 – Turizm: gelişme frsatna sahip bir sektör
KBB’deki turistik işletmeler, çoğunlukla, turist ziyaretlerinin azlğndan (doluluk oran düşük) ve
personelin sk değişmesi/elemanlarn vasfsz olmasndan muzdariptir. Bu sektörde personel çok sk
değişmektedir; çünki çoğunluğu Türkiye’den gelen mevsimlik işçilerdir ve personel eğitim programlar
etkin değildir. Krsal turizm sektörünün daha derin bir analizi, aslnda, krsal turizm işletmelerinin veya
potansiyel olanlarn ciddi eksiklikleri olduğunu göstermektedir:
1)
Yabanc dil yetenekleri ve internet bilgisi. Modern turizm endüstrisinde, İngilizce dili ve
internet bilgisi; destinasyonlarn ve turist ürünlerinin tantm farkllğn yaratan iki değerdir.
2)
Arz ettiklerinin özgünlüğünü anlatma (destinasyon ve ürün anlamnda)
3)
Gelenekleri, yaşam tarzlar ve kültürleri doğrultusunda ürünlerin kalitesini artrma
4)
Destinasyon, ürünler ve bu krsal alanda yaşanabilecek tecrübelerin pazarlama ve tantm
KBB’de, krsal turizmin kitle turizmi olarak yöneltilmesinin mümkün olmadğ aşikar olsa da, turizm
sektörünün mevcut organizasyonunun; kalite, tantma ve pazarlama potansiyeli ve turistik krsal
ürünlerin ve hizmetlerin geliştirilmesi konularnda çok ciddi bir engel olduğunu belirtmek gerekir.
32
33
Bugün, yerel turizm tedarikçilerinin (mini turlar ve günlük geziler organize eden otel ve hizmet
sağlayclar) turizm ürünlerini yabanc turizm acentelerine satmak amacyla izinli yerel seyahat
acentelerine müracaat etmeleri zorunludur.
Bunun neticesinde, KBB’de krsal turizm ile ilgilenen uluslararas turizm acentelerinin çoğu için;
“dağtm kanal” çok uzun ve maliyetli olmaktadr. Krsal deneyim (yerel topluluklar hakknda bilgi ve
yerel ürünlerin satn alnmas vb.) kapsamndaki modern niş ürünler, paket turlarndan çok kalite
deneyimi ile ilgili gözükmektedir. Yerel turizm tedarikçilerinin potansiyel müşterilerle deneyimlerini
paylaşmas önemli bir çekicilik yaratma potansiyeline sahip olsa bile, pazar ve bölgedeki gerçek krsal
hayat tanmayan üçüncü bir ortağn (yerel turizm acentesi vb.) mevcut bulunmas; yerel hizmet
tedarikçileri ve potansiyel müşteriler arasndaki iletişimi olumsuz bir şekilde etkileyebilir.
KBB’yi potansiyel bir turist destinasyonu olarak canlandrmak amacyla, yerel turizm tedarikçilerinin
kendi ürünlerini doğrudan yabanc tur operatörlerine pazarlamalarna izin vermeyi amaçlayan yasal bir
çerçevenin uygulamaya konmas yararl olabilir.
Konaklama tesisleri
Resmi rakamlara bakldğnda, 2008 ylnda, Kbrs’n kuzey kesiminde kalan turistlerin %2’sinden
daha az KBB’de konaklamştr. KBB’de konaklama kapasitesi esasen; 2,200 kişilik kapasiteye sahip
29 otel ve bungalovun bulunduğu Lapta şehir merkezinde yoğunlaşmştr. Bununla beraber, Lefke ve
Güzelyurt’un kapasiteleri srasyla 42 ve 176 ile çok geride kalmaktadr (Ek 9 - Kbrs’n Kuzey kesimi ve
KBB otel doluluk oranlar).
Kuzey Kbrs’n başta gelen turist mevkilerinden biri olan Lapta şehir merkezinin sahil kesimi, son 10 yl
içerisinde gerilemiş durumdadrr. Bölgede sadece birçok eski 3 yldzl otel (otellerde bulunan toplam
yatak kapasitesinin %50’si) ile turistik konaklama hizmeti sunulmaktadr. Bölgesel açdan Lapta, bitişik
olduğu Girne ile eşşiz bir turistik bölge oluşturmakta olmasna rağmen, Girne’de bulunan otellerin
kalitesi ve dinamik liman kenti özelliği rekabet edilebilirliği zayflatmakta ve bölge, bundan dolay
zarar görmektedir.
Adann geriye kalan ksmlarnda da olduğu gibi, KBB’nin otelcilik sektörü de ağr bir kriz ile karş
karşyadr. Bunun sonucunda Lapta’da, son yllarda kapanan 5 otel ve bungalov; yatak kapasitesi
açsndan %30’luk bir düşüşe ve müşteri açsndan %50’lik bir kayba yol açmştr. Lapta’da kalan
turistler, ortalama olarak beş gece konaklamaktadrlar ki bu da adann geriye kalan ksmlarndan (3
gece) çok daha yüksek bir rakamdr ve müşterilerin devamllk esasn ve motivasyonlarn teyit
etmektedir (Casino amaçl olmayan). Eskiden müşteriler
daha çok akrabalarnn ve/veya
arkadaşlarnn burada bulunmasndan dolay devaml olarak Lapta’ya gelmekteydiler.
Lefke’de, yakn zamanda restore edilen bir otel; bölgenin krsal ve tarihi mirasnn değerini artran
geleneksel bir evin yeniden kullanlmas açsndan bölgenin tek örneğini oluşturmaktadr. Bununla
beraber, otelin sunduğu konforun basitliği ve turistik faaliyetlerin kstl olmas turistlerin burada bir
günden fazla kalmasna olanak sağlamasa da; müşterilerin çoğu Nakşibendi topluluğunun orta düzey
gelire sahip ziyaretçilerinden oluşmaktadr.
KBB’nin LEADER yaklaşm, konaklama ile, bölgenin genel kalknma stratejisinin yakndan ilişkili
olduğunu (kültürel, tarihi ve çevre miraslarna değer katlmasna ek olarak nüfusun ekonomik ve
sosyal şartlarnn iyileştirilmesi) ve yöresel veya geleneksel konaklama ağnn eksikliğinden dolay yeni
krsal konaklama modellerinin uygulanmasnn teşvik edilmesi konusunda bir girişim başlatlmasn
dikkate almaktadr.
Benzer Akdeniz bölgelerinde (örneğin Sardinya, vb) başarl olan LEADER deneyimleri; bir kez
bölgenin özgünlüğü belirlendikten (tarihi, doğal, gastronomik gibi yerel varlklarn - animasyon, eğitim,
öğretim, restorasyon gibi çeşitli eylemlerle – değer katlmas anlamnda) ve konaklamalar bölgenin
ruhunu/imajn yansttktan sonra; turistik ürünün uygun hale gelmiş olduğunu göstermektedir.
Örneğin Lefke bölgesinde, baz niş pazar hedefleri doğrultusunda, mevcut kültürel/dini faktörler ile
kombine edilmiş çok yüksek bir enerji sçramas vardr. İhtiyari olarak; şifal bitkiler, homeopati, doğal
ürünler gibi bütünsel ve yeni çağ temalar ile ilgili bir uluslararas turizm akm gelişmiştir.
33
34
Turistler için sunulan faaliyetler
Oteller genellikle yüzme havuzlarna ve/veya plajlara sahiptir. Buna rağmen, bölgede, turistler için
sunulan faaliyetlerin azlğ müşterilerin başlca şikayetlerini oluşturmaktadr. Beşparmak ve Akdeniz
bölgelerinin varlğ sk sk dile getirilen bir ilgi kaynağdr, özellikle yeşil/doğa faaliyetleri açsndan.
Seyahat acenteleri; Soli, Vuni, Güzelyurt’taki Doğa ve Arkeoloji Müzesi ve St. Mamas manastrna
uğrayan günlük turlar sunmaktadr. Öğle yemeği için sk sk Lefke bölgesinde bulunan belli başl
restoranlarda, her ne kadar bu restoranlar tarafndan sunulan hizmet düzeyi ile ilgili şikayetler gelse
de, durulmaktadr.
Yeşil/doğa turizmi ile ilgilenen bireysel ziyaretçiler, genellikle bir/iki gün; Mavi Köşk, Maronit toplumu,
Kalkanl Ant Zeytin Ağaçlar gibi ziyaret edilebilecek yerlere sahip Akdeniz bölgesinde kalmaktadr.
Bununla beraber, bölgede bilgilendirme ve tesis eksikliği, geleneksel konaklamalarn, restoranlarn ve
bölgeyi çekici klabilecek diğer niteliklerin eksikliği genel bir hayal krklğ yaratmaktadr.
Turizm pazarlama ve tantm
KBB’nin turistik varlklarn tantan çok çeşitli broşürler ve web siteleri bulunmaktadr. Broşürlerin çoğu
ticari amaca yöneliktir; bilgiler ve reklamlar öyle bir şekilde sergilenmektedir ki, temel bilgiler çoğu kez
ayrt edilememektedir. Ayrca, ilgili yerler yüzeysel olarak anlatlmştr, özellikle, KBB’nin doğal ve
kültürel miras ile ilgili sağlam bilgi arayan turistler için bunlar yetersiz kalmaktadr.
Baz broşürler, belediyenin sahip olduğu ve bölge ile ilgili ilginç ve yeni bir vizyon yaratabilecek tüm
varlklar göstermeden, yalnzca şehir merkezlerini tantmaktadr.
Turizmden sorumlu Kbrs Türk otoritesi çok çeşitli dokümanlar yaymlamakta ve bir web sitesi30
sunmaktadr. Bu broşürler, her ne kadar farkl sayfa düzenlemeleri ile ve çeşitli dillerde yazlmş olsalar
da, içerikleri ayndr. Ayrca, coğrafi açdan farkl yerlerden gelen turistler (İngiliz, Alman, İtalyan, vb)
için uyarlanmamş ve çeşitli konulara göre (doğa, kültür, vb) düzenlenmemiştir.
Bu broşürler genellikle stokta kalmamaktadr ve bulunmalar zordur; sadece Lefkoşa’daki ilgili
kurumun genel merkezinde ve zaman zaman otellerin resepsiyonlarnda bulunabilmektedir. Kbrs
Türk Rehberler Birliği, ylda iki kez ilgi çekici bir dergi yaymlamaktadr, ayrca, tarihi ve kültürel miras
üzerine turistleri bilgilendirmeye yönelik bir web sitesi31 sunmaktadr.
KBB’de, Cengizköy’de (Lefke Belediyesi), sahil kenarnda ana yolun üzerinde sadece bir turizm
danşma ofisi bulunmaktadr. Bu danşma ofisinin, yabanc dil bilgisi olmayan tek bir çalşan
bulunmaktadr. Snrda, herhangi bir bilgi ve danşma merkezi bulunmamaktadr.
Mevcut bulunan turist bilgilendirme amaçl medya araçlarnda (broşürler, web siteleri, vb); KBB,
Kbrs’n kuzey kesiminin genel tantmnn içerisinde yok olmaktadr. Potansiyel turistlere; Soli ve Vuni
arkeolojik alanlar, Güzelyurt Portakal Festivali, ve Güzelyurt bölgesindeki baz diğer kültürel çekim
yerleri dşnda hiçbir bilgi verilmemektedir. Aktif turizm (doğa yürüyüşü, dağ bisikletçiliği, vb) ile ilgili
olarak; uluslararas turist rehber kitaplar (Kbrs’n kuzey kesiminde bisiklet veya dağ bisikleti
kiralamann imkânszlğ gibi) yanlş veya eksik bilgiler vermektedir. Baz durumlarda, bu rehberler,
baz KTt bölgeleri ile ilgili oldukça sönük bir imaj vermektedir 32.
KBB’de, turist gereksinimlerini veya yorumlarn değerlendirmek amacyla bu güne kadar hiçbir
müşteri değerlendirmesi yaplmamştr (memnuniyet anketi yoluyla). Ayrca, KBB’nin krsal turizme
yönelik sunduğu hizmetlerin tantm için bugüne kadar turizm acentelerine veya yabanc gezi/turistik
yazarlarna yönelik bölgede herhangi bir inceleme gezisi organize edilmemiştir. Bu unsur, bölgenin
gerçek değeri ve mevcut veya olas turist ürünleri arasnda iletişim/ilişki eksikliği yaratmaktadr.
30
www.northcyprus.cc
www.kitreb.org
32
Güzelyurt ile ilgili “Lonely Planet Guide”da; yolcunun ilgisini çekebilecek hiçbir şey yoktur, sadece bozuk yollar ve
birkaç eski dükkân göstermektedir.
31
34
35
Tarm ve tarmsal işleme bölgenin başlca ekonomik sektörleridir ve bu sektörlerde var olan önemli
problemler kabaca özetlenirse: narenciye çeşitlerinin pazarlanabilirliği, ağaçlarn yaşlanmas, meyve
ve sebze pazarnda organizasyon olmamas, üretici gruplarnn eksikliği (kooperatifler, vb), zayf
işleme, paketleme, depolama ve pazarlama kapasitesi, ve girişimcilerin iş planlamas, standartlar ve
etiketleme ile ilgili bilgilerinin az olmas gibi unsurlar mevcuttur.
Ticaret zorluklar ve izolasyon nedeniyle, tarma dayal sanayiide faaliyet gösteren işletmeler ve ticari
işletmeler, çoğunlukla, iç pazarn taleplerine hitaben biçimlenmiştir. Bunun sonucunda da, bu
işletmelerin ihracat yapmalarn ve dş pazarlarda rekabet etmelerini engelleyen baz standartlaştrma
problemleri ortaya çkmaktadr. Standartlaştrma açsndan temel problemler; AB ve uluslararas
standartlar ile ilgili bilgi eksikliği, işletmelerdeki makina ve aletlerin yetersizliği (örneğin, ürün
snflandrma/ayrma ve etiketleme makineleri, laboratuvar ekipmanlar, vb), ve bu makinelerin
kullanm açsndan bilgi eksikliğidir. Tarm ürünlerini (ham veya işlenmiş) ihrac ederken karşlaşlan
diğer bir problem; çiftliklerde ve limanlarda soğuk hava depolarnn bulunmamasdr. Bu eksiklik,
limanlarda, Türk ihracat firmalar tarafndan getirilmekte olan soğutuculu konteynerler ile telafi
edilmektedir, bu da nakliye maliyetini yükseltmekte ve Kbrsl Türk firmalarn müzakere güçlerini
azaltmaktadr.
Balkçlk - KBB için başlca itici güç olarak görünen Eko-turizm bağlamnda; balkç tekneleri, özel ilgi
turizmi gruplar için olta balkçlğ gibi turistik faaliyetler dahilinde kullanlabilir. Hayvanclk Dairesi- su
ürünleri şubesine göre; olta balkçlğ için uluslararas talep yüksektir. Bununla beraber, atlantik ton
balğ, klçbalğ, ve diğer yerel türlerin olta ile tutulmas; turistler arasnda popüler bir aktivitedir. Bu
aktivite, KBB’de geliştirilmemiştir; ancak, bunun yerine bölge sular, Girne’de üslenmiş ve günlük turlar
düzenleyen profesyonel turistik tekneler tarafndan kullanlmaktadr. KBB için sürdürülebilir bir turizm
geliştirilmesi kapsamnda; kaytl geleneksel balkç teknelerinin (güvenlik açsndan bu faaliyetleri
gerçekleştirmek için uygun donanmlara sahip olan), KBB sularnda olta balkçlğ veya dalş yapmak
için, turist taşmasna izin verilmelidir. Bu, balkçlar için ek bir gelir kaynağ sağlayabilir, ekonomik
açdan sürdürülebilirliklerine katkda bulunabilir ve mali yardmlara bağmllklarn azaltabilir. Bunun
için, bir düzenleme çkarlmal ve bir balkç teknesinin bu faaliyeti başlatmas için gerekli olan asgari
koşullar ayrntlaryla anlatlmaldr.
KBB’de, balkçlğn tantmnn da üzerinde durulmas
gerekmektedir. Gemikonağ, ylda bir kez, uluslararas bir olta ile balk avlama yarşmas başlatlmasn
teklif etmektedir. Bu faaliyet, KBB’deki balkçlk sektörünü canlandrmak için bir dinamizm sağlayabilir.
Turizm - Baz özel turizm acenteleri bölgenin krsal özgünlükleri ile doğrudan bağlantl hizmetler
vermeye başlamştr; ciple Safari, Doğa Yürüyüşü, Dağ Bisikleti, Ata Binme, Yürüyüş Turlar, krsal
toplulukla bir günlük yaşam, vb. Arz edilen bu tip faaliyetler doğru yönde kullanlmazsa bir çok
problem ortaya çkabilir:
1) Bu faaliyetlerin çoğu yerleşik yabanclar tarafndan yürütülmektedir.
2) Binicilik, doğa yürüyüşü, dağ bisikleti, yürüyüş faaliyetleri için kullanlan patikalarn çoğunun
tantm, gereken şekilde broşürlerle ve levhalarla yaplmamaktadr.
3) Baz turist danşma ofisleri, bu tip faaliyetlerin tantmn yapmay kabul etmemektedir.
4) Otel resepsiyonistleri, bölgeyi tanmamakta ve icra edilmesi için sunulabilecek mevcut faaliyetleri
bilmemektedir.
5) KTt’da, bu tip ürünleri destekleyen pazarlama faaliyetleri eksiktir.
6) Yabanc turistlerin çoğu, bir kez bölgede bulunduktan sonra mevcut aktivitelerin (gezintiler ve
deneyimler) varlğn keşfetmektedir. Bu durumda, tatillerini ön-rezervasyonla iyi bir şekilde
planlamalar zordur.
KBB’nin turizm operatörleri (konaklama, restoran ve turist hizmetleri), sağlam bir pazarlama planna ve
KBB’nin krsal amaçla sunduklarn yeniden konumlandrmay amaçlayan ilgili eylemlerin
uygulanmasna gereksinim duymaktadr. Bu, srasyla; daha iyi bir imaj, görünürlük ve bölge hakknda
bilgi sağlayacaktr ki bu da hem ekonomik hem turistik anlamda bölgede yaşanan deneyimlere değer
katacaktr.
35
36
4. KBB’de yönetişim organlar ve yetkileri
Kaymakamlk
Kuzey Bat Bölgesi’nin büyük bir ksmn Güzelyurt ilçesi kaplamaktadr. Bu bölge, merkezi hükümetin
en yüksek yerel temsilcisi olan Güzelyurt Kaymakamlğ’nn yetkisi altndadr33. Güzelyurt
kaymakamlğnn iki ofisi bulunmaktadr: Güzelyurt’taki merkez ofisi (bölge merkezi) ve Lefke’deki
bucak ofisi.
Kaymakamlğn başlca görevi; merkezi otoritelerin yerel şubelerinin çalşmalar arasnda (tarm
departman, hayvanclk departman, sosyal hizmetler, çalşma departman, ormanclk departman, su
departman, vb), ylda üç kez düzenlenen koordinasyon komitesi toplantsn gerçekleştirmek ve
günlük iletişim yoluyla belediyeler dahil diğer kamu kurumlar arasnda koordinasyon ve işbirliğini
sağlamaktr. Kaymakamlk, ayn zamanda; nüfus kayd, pasport verilmesi, muhaceret işleri, birliklerin/
derneklerin kaydnn tutulmas ve kontrol edilmesi gibi işlerden sorumludur. Bunlara ek olarak;
avlanmak, ağaç kesmek-budamak için izin verme ve kontrol etme, silah ruhsat verme gibi yetkilere
sahiptir. Arazi yönetimi açsndan, yetkisi, hali araziler ve dere havzalar ile snrldr. Köylerin
belediyelere bağlanmasn takiben, arazi geliştirme ve inşaat ile ilgili sorumluluklar ve yetkiler ilgili
belediyelere aktarlmştr.
Belediyeler ve Köyler
Kuzey Bat Bölgesi, üç belediyeye ait idari bölgeyi kapsamaktadr: Güzelyurt, Lefke ve Lapta. İlk ikisi,
Güzelyurt bölgesinin snrlar içerisinde yer almaktadr. Lapta ise, Girne bölgesinin snrlar
içerisindedir. Kbrs Türk Toplumu belediyelerinin kuruluşu, yetkisi, yükümlülükleri ve sorumluluklar
Belediyeler Yasas34 ile düzenlenmektedir.
Her belediyenin snrlar içerisinde köyler bulunmaktadr. İlçenin merkezi olan Güzelyurt belediyesi 16
muhtarlğa sahip iken, Lefke’nin sadece 13 ve Girne ilçesine bağl Lapta’nn 19 muhtarlğ (en yüksek
muhtarlk says) bulunmaktadr.
KBB’de, yerel işlerin yönetimi açsndan belediyeler en yetkili organlardr ve genelde iyi
yaplandrlmştr (çeşitli departmanlar,vb) ve insan kaynaklarna sahiptir. Bunun yansra, personelin
çoğunluğu genelde lise veya daha düşük dereceli okullardan mezun ve çok az üniversite mezunudur.
Ve, birçok alanda teknik kapasite eksikliği görülmektedir. Belediyeler; çöplerin toplanmas, su tedariği
ve su şebekesinin bakm, kanalizasyon yapm ve bakm, cadde ve sokak şklandrmalar, mimari
yap ile park ve bahçeler, ve şehir güzelleştirmeden sorumludur. Belediyeler, ayn zamanda, çok geniş
yelpazedeki sosyal ve kültürel faaliyetleri desteklemekte, ekonomik kalknmaya yönelik faaliyetler ile
daha az ilgilenmektedirler. Belediyeler yalnzca belediye snrlar ve köylerin içerisindeki yollardan
sorumludur ve bu çalşmalarn kendi bütçelerinden karşlamaktadrlar. Belediyelerin eğitim ve sağlk
alannda hemen hemen hiçbir görev ve sorumluluğu bulunmamaktadr.
Köy düzeyinde, muhtarlarn sivil sorumluluklar snrldr (doğum/ölüm belgelerinin verilmesi, vb).
Belediyelerin diğer yerel paydaşlarla (muhtarlar ve çeşitli sivil toplum kuruluşlar) istişare ve
koordinasyon mekanizmalar zayf ve yaplandrlmamştr. Bu durum, bazen, muhtarlarda ve sivil
toplum örgütlerinde, yerel yönetişim sürecinin dşnda braklma hissi yaratmaktadr.
Bununla beraber, Belediyeler Yasas; belediyeler kapsamnda, Muhtar Danşma Komiteleri kurulmasn
zorunlu klmaktadr. Bugüne kadar, hiçbir belediyede bu uygulama gerçekleştirilmemiştir. Doğrusu,
Güzelyurt ve Lapta belediyeleri tarafndan, katlm açsndan baz girişimler başlatlmştr; Güzelyurt
belediyesi, baz STK’lardan temsilcilerin oluşturduğu bir komite ile portakal festivalini organize
etmektedir, ve Lapta belediyesi, içerisinde sektör temsilcilerinin de bulunduğu bir turizm komitesi
kurmuştur. Ancak bu girişimler çok snrl ve kurumsallaşmamştr.
Sivil Toplum Kuruluşlarnn Rolü (STK)
KBB’de bulunan sivil toplum kuruluşlar oldukça aktiftir. KKDE tarafndan teklif edilen ve konuya göre
düzenlenen çalştaylar (tarm/balkçlk, turizm/kültür, ve çevre/ormanclk) vastasyla; Krsal Kalknma
Plan ve Yerel Kalknma Stratejisi’nin hazrlanma süreçlerine aktif olarak katlmşlardr. Bu STK’lar,
AB’nin teklife çağrlar kapsamnda gerçekleştirilen başvuru formu hazrlklarna da oldukça ilgi
33
34
Kaymakamlklarn yetkisi, yükümlülükleri ve sorumluluklar 33/1998 No’lu Yasa ile tanmlanmştr.
Belediyeler Yasas, No. 51/1995
36
37
göstermişlerdir. KBB’de, çoğu Lefke ve Güzelyurt’ta olmak üzere dokuz STK, çevresel ve kültürel
projeler ile hibe yardm kazanmştr. Bunun yansra, Lefke’de baz STK’lar, USAID ve UNDP
tarafndan; organik atk ve odun kompostlama ve geri dönüşüm tesislerinin oluşturulmas ve bunlarla
ilgili eğitim sağlamak için mali yardm almştr.
“Tabandan tavana” yaklaşm, bu yerel kalknma stratejisini tanmlamak ve hazrlamak amacyla geniş
çapta/yaygn olarak kullanlmştr. Başarsn ve sürdürebilirliğini temin etmek amacyla stratejinin yerel
kamu/özel paydaşlar tarafndan sahiplenilmesi temel unsurdur. Bu nedenle, yerel yönetişimde ele
alnmas gereken temel konular aşağdakilerdir:

Merkezi otoriteler, belediyeler ve diğer yerel paydaşlar (muhtarlar, çeşitli sivil toplum kuruluşlar ve
özel sektör operatörleri, vb.) arasndaki istişare ve koordinasyon mekanizmalar iyileştirilmelidir.
Böylelikle, bölgenin yerel yönetişimi gelişecektir. Belediyeler, katlmc mekanizmalarn harekete
geçirilme ve yönetilme araçlar ve metodlarnn bilincinde değildir. Bu kapsamda, belediyeler ve
diğer paydaşlarn kapasitesinin geliştirilmesi ve dşardan destek alnmas gerekmektedir.

İmar planlarnn oluşturulmas ve çkarlmasnn “Şehir Planlama Dairesi” nin sorumluluğuna
geçmesi ile belediyeler, yerel düzeydeki arazi ve doğal kaynaklarn korunmas ile ilgilenme
görevine/yetkisine sahip değildir. Bu görevi gerçekleştirirken yerel sorumluluğu ve ilgiyi arttrmak
amacyla, yerel düzeyde arazi kullanm planlamas için merkezi ve yerel otoriteler arasnda ortak
sorumluluk sağlamak amacyla yasal çerçevede değişiklik öngörülmelidir.

Paylaşlan bir imar sistemi ve imar kstlamalarnn uygulanma sorumluluğunun dağtlmas,
şeffaflğ arttracak ve kamuya ait arazi kullanm yönetiminin belirsizliğini azaltacaktr. Ayn
zamanda, arazi ve diğer doğal kaynaklarn korunmas için daha iyi teminatlar sağlayacaktr.
Turizm sektörünün uzun dönemli büyümesi sürdürülebilir hale getirildiği takdirde, bu son
gerçekleştirilen azami önem taşyacaktr.

Kamu/özel ortaklklarnn geliştirilmesi yerel bölgelerdeki yönetişimi geliştirecek . Bu nedenle,
planlama ve strateji hazrlama, önceliklendirme, proje dizayn ve uygulamas gibi konularda eğitim
tedarik edilerek belediye personelinin, ayn zamanda diğer yerel kalknma komitelerinin ve
STK’larn kapasitesinin artrlmas önem arz etmektedir.

Bölgedeki kontrollerin/tetkiklerin saysn ve kalitesini artrarak tüm sektörler (kültürel miras,
çevre/etrafa çöp atma, hayvan sağlğ, inşaat sektörü, vb.) için yasann uygulamaya konmas ve
yerel faaliyetlerin merkezi otoriteler ile birlikte koordine edilmesi.
37
Sosyal işlevlere sahip

geniş
Lefke
orman
alanlar
Çevre
koruma
ve

geliştirmeye müdahil olan
Sivil Toplum örgütlerinin
dinamizmi

Kitle turizminin olmamas
ve yeni yaplan inşaatlarn
bu
bölgede
negatif
etkisinin az olmas (Lapta
şehir merkezi hariç)
Doğal miras ( Akdeniz 
plajlar ve orman alanlar,,
Kalkanl
ant
zeytin
ağaçlar, Beşparmak ve
Lefke’deki ormanlar)

Tarihi Miras (Soli, Vuni,

St. Mamas, Müze)
Dini cemaatlar (Maronit,

Nakşibendi,
camiler,






Çevre
açsndan
çok 
önemli olan Özel Çevre
Koruma
Bölgesinin
(ÖÇKB) yüksek çevresel

değeri

Güçlü Yanlar
II. – KBB’nin bölgesel SWOT’u
Frsatlar
Halen yürürlükte olan Güzelyurt ve Lapta
bölgelerindeki şehir merkezlerinin
güzelleştirilmesine yönelik entegre projeler

Konaklama kapasitelerinin dengesiz
dağlm. (Lefke ve Güzelyurtta çok az
38

Üniversitelerin turizm bölümleri
ÖÇKB bölgesinde yaplacak olan Turist
ziyaretçi merkezleri ve patikalar (Natura 2000)
Yesilirmak/Liminitis snr kapsnn açlmas
sonucunda ziyaretçi artş

Tarihi miras ihmal edilmiş veya harap bir 
durumda (Yetersiz bakm ve gelişim)
Kirli alanlarn varlğ
Yeterince değerlendirilmeyen doğal
miras (patikalar yetersiz, donatmsz
plajlar, konaklama, sinyalizasyon, yeşil
aktiviteler)
B - Miras, Turizm ve Elsanatlar
A - Çevre ve Orman
Kat atk yönetimi (çöp bidonlar ve  AB tarafndan finanse edilen kat atk yönetimi
taşmaclk, ayrştrlmamş atklar, çöp
projesi
alanlarnn dizayn ve yönetimi)
 Güzelyurt kanalizasyon inşaat ve atksu artma
tesisi
Atk su yönetimi (kapsaml kanalizasyon
ve artma sistemlerinin yokluğu)
 Lefke için, AB tarafndan finance edilen,
kanalizasyon
ve
atksu
artma
tesisi
Yetersiz
tehlikeli
atk
yönetimi
planlar/dizaynlar
(kimyasallar, paketler, gda işleme
tesisleri atklar)
 Potansiyel NATURA 2000 alan ve buna bağl
yaplacak yatrmlar
Bölge halknn çevre bilincinin az olmas
(rastgele çöp atm)
 Kiralama anlaşmas ve bununla ilintili yatrmlar
(CMC alannn rehabilitasyonu)
KBB doğal değerlerinin kapsaml ve
sistematik bir tantmnn olmamas
 Orman Dairesinin, orman ürünü olarak
tohumlama yoluyla Ayrelli yetiştirme plan
Zayf Yanlar
Tarihi

binalarn
Kbrs
adasnn
turizmi imaj

ve
kitle
Kuzey
Kbrs’n
durumuna
ilişkin
uluslararas alg
Koyun ve keçi nüfusunun
artş (aşr otlatma)


Koruma altndaki ve/veya
ekonomik değeri olan
türlerin
kontrolsüz
şekilde toplanmas

İzolasyonlar
yüzünden
oluşan
Uluslararas
seyahat engelleri
İnşaatlarn
bölge
üzerinde
oluşturduğu
bask (tatil evleri)


Kirlenmiş alanlar

Tehditler
38

Turizm hizmetleri için yetersiz
profesyonel kapasite
Bölge festivalleri yeterince turistlere
yönelik değil ve bu şekilde koordine
edilmiyor
El sanatlar pazara yönelik değil daha çok
sosyal bir aktivite. Eğitim, atölye,
ekipman ve satş noktalar yetersiz
Turistlere yönelik, KBB’nin miraslarn
tantacak, uygun ve promosyon ağna
sahip bir tantm yoktur (müzeografi,
görünürlük, turistik tesisler, turist
bilgilendirme materyelleri yetersiz)




Köy kadnlar ve
zanaatkarlar tarafndan
yaplan el sanatlarnn
çeşitliliği
Köy kadnlar için verilen
el sanatlar kurslar


 Narenciye, zeytin ve süt
 Narenciye ve süt için
pazarlama kurumlar
 Uluslararas pazarlarda
ünlü ürünler (Yafa,
patates, hellim, zeytin,
vb.)
 Çeşitli akdeniz meyve &
sebze ve koyun & keçi
üretimi için uygun
koşullar

Bozulan köy/şehir yerleşim dokusu

Alternatif turizm sektörü
için yüksek potansiyel

Frsatlar
Esnaf ve Zanaatkarlar odasnn mesleki eğitim
girişimleri
KBB ve Karpaz’daki eko-turizm aktivitelerinin bir
araya getirilme potansiyeli
Lefke ve Lapta bölgesindeki Turizm komiteleri
Otel Yönetimi ve Turizm eğitimi verecek olan
Girne Eğitim Merkezi’nin açlmas
Turizm master plan
39
Güzelyurt atk su artma tesisinden çkacak
suyun tarmsal amaçl kullanlabilecek olmas

 Narenciye problemleri (kalite, çeşitlerin
pazarlanabilirliği, meyve bahçelerinin
yaşlanmas)
 Meyveler ve sebzeler için pazar

organizasyonu yok, üretici grubu eksikliği

 Tarm kimyasallarnn yanlş kullanm

Kontrol edilmeyen
Erken üretim yapabilen
diğer güney Akdeniz
ülkeleri ile ihracat
pazarlarnda rekabet
Tarm ürünleri ihracatnn Doğu Avrupa ve Orta
Doğu’ya açlmas

 Çiftliklerin küçüklüğü ve yüksek üretim
maliyetleri

Tuzlanma görülen bölgelerde; narenciye yerine  İhracat snrlamalar
tuza dayankl ürünlerin ekimi
 Kuraklk
Narenciye pazarlama kurumunun diğer meyve
 Yerel pazara düşük
ve sebzelerin ihracat işine de girmesi
maliyetli tarm ürünlerinin
girmesiyle oluşan
Zeytin, meyve ve sebzeler için yerel talebin
rekabet
karşlanamamas
Kylarda, uygunsuz
inşaatlarn yaplma riski


Genç nüfusun köylerden
göç etmesi

antlarn aşr derecede
tahrip olma riski
Tehditler
 Yeralt sularnn çekilmesinden dolay
tuzlanma
C - Tarm ve Balkçlk

Lapta’nn imaj Girne kitle turizmi imaj ile 
bağlantl
Kültürel Miras (festivaller, 
el sanatlar)


otel)
Zayf Yanlar
kiliseler)
Güçlü Yanlar
39
var (kooperatifler, vb)
Zayf Yanlar




Frsatlar
Geleneksel balkçlk potansiyeli
40
Farkl düzeylerdeki kamu otoriteleri ve
sivil toplum arasnda
danşma

Yol, su, elektriklendirme
ve iletişim altyapsnn
iyi olmas

Muhtarlar
Belediye yasasnda
Danşma Komiteleri

öngörülen
Kbrsn kuzey kesiminde mekansal planlama
başlatma konusunda hükümet program

Yerel
ekonomiler
üzerinde büyük etkisi
olan iki üniversite

Köy düzeyinde; sosyal hizmetler
(yaşllar, engelliler ve acil tbbi
durumlar) ve kültürel olanaklar (internet
bağlants dahil) zayf
üniversite

Bölgede akademisyenlerin
öğrencilerinin varlğ


Genç, dinamik ve okur
yazar bir nüfus
Yüksek seviyede işsizlik; özellikle genç
ve kadnlarda
ve
Balkçlarn tamamlayc ekonomik faaliyetleri
İş danşmanlğ ve mesleki eğitimler (odalar ve
finansal destek projeleri)
Gemikonağ serbest ticaret alan ve liman için
yaplan kiralama sözleşmesi
İşlenmiş tarm ürünlerinin eko-turizm ile olan
bağlants
LAÜ tarm fakültesi
AB teknik destek projeleri (Bitkisel üretim ve
Hayvanclk ekipleri) ve KOBI center
TC’den Su getirecek olan Su Boru Hatt projesi
D - Nüfus ve Yönetişim
 Balkç barnaklarnn, filo ve
ekipmanlarnn kötü durumda olmas
 Sektöre kalifiye eleman sağlayacak etkin
bir mesleki eğitim sistemi eksikliği
 İş planlama, standartlar ve etiketleme
konularnda girişimcilerin bilgi eksikliği
 Meyveler ve sebzeler için yetersiz işleme,

paketleme, depolama ve pazarlama
kapasitesi

 Şirketlerin; üretimdeki, paketlemedeki ve
etiketlemedeki teknolojik düzeyleri düşük 
 İnek sütü ürünleri için snrl yerli pazar ve

snrl ihracat pazar potansiyeli
 Üreticinin danşmanlk hizmetleri
kullanmamas
 Yetersiz yem (kalite ve miktar) ve hijyen
koşullarna bağl olarak hayvanclkta
verim düşüklüğü

 Tarm sanayiine ve
çiftçilere hizmet sağlayan
işletmeler
ürünleri işleme ve
paketleme tesislerinin
kapasitesi
Güçlü Yanlar
Köy nüfuslarnn
azalmas (özellikle
gençlerin göçü)
Köy peyzajnn ve
geleneksel köy / krsal
mimarinin etkin olarak
korunmamas

Politik belirsizlikler
yatrmcnn cesaretini
krmakta


hayvan hastalklar
Tehditler
40
Farkl alanlarda çalşan
STK’lar (çevre, sosyal,
vb)
Merkezi
ve
yerel
otoritelerin;
yerel
stratejnin dizayn edilme
ve
halka
danşma
sürecine
katlma
istekliliği


Güçlü Yanlar
Değişik düzeydeki kamu otoriteleri
arasnda
zayf
koordinasyon
mekanizmalar (köy, belediye ve
merkezi)
Etkin mekansal planlama eksikliği
Turizm master plan; yorumlarn almak
üzere yerel ortaklara sunulmamştr
Özellikle kültürel miras, çevre (özellikle
yeralt suyu çekimi, çop depolama ve
atma, doğal kaynaklarn aşr kullanm),
hayvan sağlğ ve inşaat sektöründe
denetim zayf ve yasal düzenleme ve
uygulama yetersiz




mekanizmalarnn olmamas
Zayf Yanlar
Frsatlar
Tehditler
41
42
III. - Stratejik Yaklaşm, Amaçlar ve Önlemler
1 - Genel Strateji
Kuzey Bat Bölgesi Yerel Kalknma Stratejsi, Kbrs’n Kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan’ 35. Eksen 4
(Yerel Yönetişim’in Geliştirilmesi – LEADER yaklaşmnn oluşturulmas) kapsamnda tasarlanmştr.
KKP’nn Eksen IV’ü kapsamndaki iki önlem36, Kbrs’n kuzey kesiminde LEADER yaklaşmnn
başlatlmasn ifade etmektedir. LEADER, AB krsal kalknma politikasnn ana bileşenlerinden biridir. Avrupa
Birliği Krsal Kalknma Politikas’nn ayrlmaz bir parçasn oluşturan LEADER yaklaşm, Yerel Kalknma
Stratejileri (YKS) hazrlayarak yerel yönetişimi geliştirmeyi ve alan yönetimi açsndan yerel aktörlerin
kapasitelerini artrmay amaçlayan metodolojik bir yaklaşmdr.
LEADER yaklaşmnn temel prensipleri:

Homojen bir bölge üzerinde, belirgin bir kimlik ve görünürlük ile, yerel paydaşlar tarafndan hazrlanan
ve bunlarn hissedilen gereksinimlerini ve bölgenin iç potansiyelini temel alan, tutarl entegre ve
sektörler-aras bir yerel kalknma stratejisi oluşturmak. Analizlere, SWOT ve iddialara dayanan strateji,
ksa dönemli sonuçlara sahip olan dinamik bir kalknmay teşvik etmeyi amaçlayan ve KTt yerel
topluluğu içerisinde insiyatifi teşvik eden operasyonel önlemler şeklinde hazrlanmaktadr.

Ayn zamanda KTt merkezi otoriteleri ile dikey diyaloğu artrrken, her bir bölgede ortaklklarn37 müdahil
olmasn sağlamak. Yerel aktörlerin kendi bölgelerinin kalknmasna katlmlar; orta/uzun dönemde
sürdürülebilir,
doğru ekonomik, sosyal ve yönetişim dinamiklerinin başlatlmasna; tecrübe
paylaşmak, kaldraç işlevi görmek ve daha geniş bir stratejik hedefe sahip proje sinerjilerini teşvik
etmek amacyla bu bölgelerdeki aktörler arasnda ağ oluşturulmasna katkda bulunmaktadr.
Sahada yaplan analizler, KBB’nin doğal ve tarihi mirasna dayal olan değerli potansiyelinin önemiminin
altn çizmektedir. Bu miras, hassas ve krlgan olup, git gide ekonomik faaliyetlerin, ihmal edilmenin,
kentsel yaylmn, taşocakçlğnn ve diğer tehditlerin basks altna girmektedir. Gelecekte, KBB’de
gerçekleşecek olan kalknmann; sadece çevre açsndan değil, ayn zamanda, ekonomik ve sosyal açdan
sürdürülebilir bir şekilde gerçekleşmesi sağlanmaldr.
Bölgenin analizlerinde saptanan gereksinim ve frsatlarn yansmas olarak, paydaşlar tarafndan karar
verilen bölgenin stratejik hedefi:
Krsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek (sürdürülebilir tarm ve
turizmin ve krsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi) ve doğal/kültürel çevre
tarafndan sunulan avantajlarn azami mertebeye çkarlarak Kuzey Bat Bölgesi’nin doğal, kültürel ve
üretim potansiyelinin geliştirilmesidir.
Bu stratejik hedefe ulaşmak için, çevresel ve sosyal tehditlerden oldukça etkilenmekte olan bölgenin sosyal
ve ekonomik kalknmas için en temel unsur olarak turizm sektörünün geliştirilmesine karar verilmiştir.
Bu stratejinin uygulanmas için üç öncelik teklif edilmiştir:
1. Öncelik: Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin
sağlanmas için koşullarn iyileştirilmesi.
2. Öncelik: Doğal ve kültürel mirasn geliştirilmesi
35
Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan 2008-11 (Mays 2010-2. güncelleme).
Önlem 4.1, kamu-özel ortaklklar oluşturmak ve yerel kalknma stratejilerini hazrlamak için kapasite geliştirme faaliyetleri
teklif edilecektir ve Önlem 4.2, yerel eylem gruplar, yerel düzeyde oluşturulan ve bireysel olarak yaplan projelerle
somutlaştrlan stratejiye gore, seçilen bölgelerde yerel kalknma stratejilerini uygulayacaktr ve Kbrs’n kuzey kesimi için
KKP’nn 3 ekseni içerisinde belirtilen krsal kalknma politikasnn esasl hedeflerine ulaşmay amaçlayacaktr.
37
“Topluma-dayal kalknma komiteleri” veya AB’de “Yerel Eylem Gruplar” olarak adlandrlan ortaklklar, başlca yerel aktörleri
temsilen yerel otoritelerin temsilcilerini içermektedir (belediyeler, KTt otoritelerinin yerel ofisleri, bankalar ve odalar, ayn
zmanda muhtarlar, sivil toplum kuruluşlar, işletmeler ve bireyler).
36
42
43
3. Öncelik: Yaşam kalitesinin artrlmas
LEADER, bölgenin tüm yapsal zayflklarn ele almayacaktr. Bununla beraber, temel prensip olarak, Kuzey
Bat Bölgesi paydaşlar LEADER programn, baz anahtar potansiyel sektörlere doğru enerji akşn
belirginleştirerek yerel kalknma koşullarn başlatmak amacyla kullanmak istemektedir.
LEADER tabandan tavana yaklaşm dolays ile yerel aktörlerin daha iyi bir şekilde seferber edilmesi ve
yöneltilmesi ile YKS’nin Kuzey Bat Bölgesi’nde uygulanmas, çeşitli uluslararas destek programlar (UNDP,
USAID ve TC. Yardm Heyeti) arasnda daha iyi bir koordinasyon sağlayacak bir araç oluşturmaktadr.
1. Öncelik: Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin sağlanmas için
koşullarn iyileştirilmesi.
Nüfusu bölgede tutmak için; tarm, turizm ve tarmsal-işleme sektörlerindeki baz rekabetçi faaliyetlerin
geliştirilmesi büyük önem arz etmektedir. Yatrm eksikliği, kentlere ve dşa göç ve ekonomik kriz gibi
nedenlerden dolay, bu sektörler acmasz bir dönemden geçmektedir. LEADER, bu sektörler için
sürdürülebilir bir kalknmann koşullarn oluşturmaldr. Üretici gruplar, kooperatifler veya birlikler
bünyesinde yeniden gruplaşan paydaşlar tarafndan yürütülen projelere özel bir destek sağlanacaktr. Bu
yaplar, maliyet tasarruflu üretimi sağlayarak yerel ürünlerin ve üreticilerin rekabet edebilirliğini artracaktr.
Ayrca, bu müşterek kuruluşlar, üyeleri arasnda bilgi ve eğitim yaymn kolaylaştracaktr. Standart
oluşturma, markalaşma ve reklam dahil profesyonel bir pazarlama geliştirmeyi amaçlayan tüm projeler,
özellikle, ürün ve bölge arasnda güçlü bir bağ teşvik edenler, desteklenecektir.
Bu iddialarn gerçekleştirilmesi için kullanlacak olan kaldraç:



Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu sağlarken, AB gda güvenliği, kalite ve çevre
gerekliliklerine riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek (slah etmek)
Yerel ürünlerin bölgesel pazarlamasna özel vurgu ile mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla
ekonomik aktörler arasnda işbirliğini teşvik etmek
Bölgenin doğal imaj ile uyumlu ve istihdamn ve krsal bölgenin çekiciliğinin artmasna katkda
bulunan faaliyetlerin desteklenmesi
2. Öncelik: Doğal ve kültürel mirasn geliştirilmesi
Kontrolsüz inşaatlar, CMC bölgesi veya doğal/kültürel alanlarn bozulmas gibi Kuzey Bat Bölgesi’ndeki
doğal ve kültürel miras etkileyen başlca tehditler, fon yokluğundan dolay LEADER tarafndan
çözümlenemeyecek konulardr.. Bununla beraber LEADER, nüfusun hassas miras ile ilgili bilgisini artrmak
için toplum arasnda, özellikle gençler arasnda baz farkndalk faaliyetlerini desteklemelidir. Ayrca,
bölgenin imajn ve çekiciliğini güçlendirmek amacyla bölgenin imajn temsil eden anahtar alanlar
geliştirmeyi amaçlayan baz sembolik projeler ele alnmaldr. Natura 2000 alan, doğal mirasn
değerlendirmek ve korumak amacyla bölge için önemli bir potansiyeldir. Avrupa etiketi ile desteklenen bu
bölge, ziyaretçiler için daha görünür olacaktr ve tantm yaplmaldr.


Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin geliştirilmesine özellikle dikkat ederek yüksek
doğa değeri alanlar açsndan korumann ve nüfusun farkndalğnn artrlmas
Kültürel alanlarn muhafaza edilmesi ve çekiciliğinin artrlmas ve varlklarn
bölgesel
pazarlamasn geliştirerek bölgenin tantmnn artrlmas.
3. Öncelik: Yaşam kalitesinin artrlmas
Kuzey Bat Bölgesi, özellikle köylerde ve hem genç hem yaşl nüfus için sağlk ve kültürel tesislerin zayf
durumda olmasndan etkilenmektedir. Hedeflenen nüfus için, bölgenin sosyal uyumunun güçlendirilmesi
ve genç nesilin bakş açsnn genişletilmesi amacyla baz hizmetler LEADER vastasyla desteklenmelidir.
43
44
Ayrca, strateji yoluyla, yerleşim yerlerini güzelleştirmeyi ve özgünlüğünü korumay amaçlayan baz
projelere (taştlar/yatrmlar) fon sağlayarak bölgeyi temiz tutmak ve belediyeler ve köyleri arasndaki uyumu
sağlamlaştrmak hedeflenmelidir. Bununla beraber, bölgenin sosyal uyumunu güçlendirmeyi amaçlayan bu
yatrmlar, öncelikle yerel paydaşlar arasnda, ancak ayn zamanda bu aktörler ve merkezi otoriteler
arasnda yerel yönetişimi artrmay amaçlayan farkndalk faaliyetleri ile birlikte uygulanmadklar takdirde
beklenen etkiye sahip olmayacaklardr.


Farkndalğ artrarak ve ihtiyaç duyulan hizmetleri oluşturarak nüfusun sosyal ve sağlk koşullarn
iyileştirmek
Yerel yönetişimi geliştirmek
Krsal ekonominin
geliştirilmesini ve
çeşitlendirilmesini
teşvik ederek
(sürdürülebilir tarm
ve turizmin ve krsala
dayanan işletmelerin
geliştirilmesi) ve
doğal/kültürel çevre
tarafndan sunulan
avantajlarn azami
mertebeye çkarlarak
Kuzey Bat
Bölgesi’nin doğal,
kültürel ve üretim
potansiyelinin
geliştirilmesi
Stratejik Hedef
Kuzey Bat Bölgesi’nde yaşam
kalitesinin artrlmas
Kuzey Bat Bölgesi’nin doğal ve
kültürel mirasnn geliştirilmesi
Kollektif faaliyetleri destekleyerek
mikro ve küçük işletmelerin
gelişiminin sağlanmas için
koşullarn iyileştirilmesi
Öncelikler
45
Yerel yönetişimin geliştirilmesi
Farkndalğ artrarak ve ihtiyaç duyulan hizmetleri
oluşturarak nüfusun sosyal ve sağlk koşullarnn
iyileştirilmesi
Kültürel ve krsal mirasn muhafaza edilmesi ve
çekiciliğinin artrlmas ve varlklarnn bölgesel
pazarlamasn geliştirerek bölgenin tantmnn
artrlmas
Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin
geliştirilmesine özellikle dikkat ederek yüksek doğa
değeri alanlar açsndan korumann ve nüfusun
farkndalğnn artrlmas
Bölgenin doğal imaj ile uyumlu, istihdamn ve krsal
bölgenin çekiciliğinin artmasna katkda bulunan
faaliyetlerin desteklenmesi
Yerel ürünlerin bölgesel pazarlamasna özel vurgu ile
mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla ekonomik
aktörler arasnda işbirliğini teşvik etmek
Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu
sağlayarak, AB gda güvenliği, kalite ve çevre
gerekliliklerine riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek
Operasyonel Hedefler
Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve
güçlendirilmesi
Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve
altyaplarnn iyileştirilmesi
Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn
korunmas/geliştirilmesi
Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve
güçlendirilmesi
Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve
güçlendirilmesi
Çiftlik üretim ve hasat sonras kapasitelerinin
iyileştirilmesi
Önlemler
45
Bölgenin doğal imaj ile
uyumlu, istihdamn ve
krsal bölgenin
çekiciliğinin artmasna
katkda bulunan
faaliyetlerin
desteklenmesi
Yerel ürünlerin bölgesel
pazarlamasna özel
vurgu ile mesleki
becerilerinin artrlmas
yoluyla ekonomik
aktörler arasnda
işbirliğini teşvik etmek
Ayn zamanda enerji ve
su kaynaklar tasarrufu
sağlayarak, AB gda
güvenliği, kalite ve
çevre gerekliliklerine
riayet eden tarmsal
üretimi geliştirmek
Operasyonel Hedef
Krsal turizm
işletmelerinin
kurulmas ve
güçlendirilmesi
Üretici
gruplarnn/birli
klerinin
oluşturulmas
ve
güçlendirilmesi
Çiftlik üretim ve
hasat sonras
kapasitelerinin
iyileştirilmesi
Yabanc dil, muhasebe ve yönetim, pazarlama ve teknik beceriler gibi konularda eğitim kurslar organize ederek işgücünü çeşitli
alanlarda vasflandrmak (krsal/eko turizm, tarm/tarmsal-işleme ve paketleme, el sanatlar, vb.)
Yapay resifler kurmak (balk stoklarn yeniden artrmak için) ve balkç barnaklarn iyileştirmek (balk soğuk depolama ekipmanlar,
vb.) için balkçlk derneklerini desteklemek
Yerel krsal/ ekolojik/ doğa turizmi paydaşlarnn gruplaşma/ dernekleşme/ ağ oluşturmalarn desteklemek ve onlarn operasyonel
kapasitelerini artrmak. Bu durum standartlar/ fiyatlandrma, uluslararas tantm/ pazarlama, yönetim, ağ kurma ve turist
değişimleri, bölgesel bilgilendirme materyallerinin hazrlanmas vb. konularda özel danşma hizmetleri sağlanmas ve KBB turizm
ofisi, ortak bir Logo, web sitesi, posterler, el broşürleri ve uluslararas etkinliklere katlm vs. gibi ortak turist faaliyetlerine malzeme
sağlamak yoluyla yaplabilir
KBB kalite etiketi, üretim süreçlerini belgeleme, menşe bölgesi gibi unsurlarn uygulanmas ve paketlemenin ve Kuzey Bat
Bölgesi’ne bağl markalaşmann başlatlmas yoluyla yerel ürünlerin (tarmsal, ormanclk, el sanatlar…) ticarileşmesinin teşvik
edilmesi.




Olta balkçlğ veya ağ kurmak için turistlerin tekneye alnmas amacyla güvenlik açsndan geleneksel balkç teknelerine ekipman
sağlanarak balkçlarn gelirlerinin çeşitlendirilmesi.
Nar, üzüm, organik ürünler, hurma, belirli narenciye ürünleri, ceviz, bal ve ayn zamanda mantarlar, çileksi meyveler, yabani otlar
(adaçay, biberiye, kekik…) gibi küçük “niş” tarm ve orman ürünlerinin üretiminin artrlmas ve/veya iyileştirilmesi


Üyelerin gelirlerini artrmay, kalite standartlarna uyumu (ilgili ise, küçük ev sanayi/ev yapm işlenmiş ürünler dahil), maliyetin
düşürülmesinin teşvik edilmesini (girdiler, makinalar), ve bölgesel promosyon/markalaşma ve pazarlamay güçlendirmeyi
amaçlayan çiftçi üretici gruplarnn kurulmasnn teşvik edilmesi

Küçük oteller/pansiyonlar, restoranlar ve cafeler gibi mikro/küçük ölçekli işletmelerin kurulmasnn ve/veya yenilenmesinin teşvik
edilmesi ve turizm sezonunun değerini ve uzunluğunu artracak faaliyetlerin desteklenmesi. Çoğunlukla, yeni donanmlarn tedarik
edilmesi (mutfaklar, enerji tasarrufu ve mikro ölçekli enerji üretimi vb) ve turistler için hizmetlerin ve faaliyetlerin çeşitlendirilmesi
(dalş merkezi, sportif olta balkçlğ, binicilik, bisiklet, kuş/flora/fauna gözlemleme, kültürel miras ve yiyecek içecek turlar, vb)
yoluyla.
Hasat-sonras tesislerinin/olanaklarnn ve işleme ekipmanlarnn yenilenmesi ve geliştirilmesi.


Çiftlik düzeyinde yenilenebilir enerjilerin kullanmnn geliştirilmesi (rüzgar ve güneş).

Hizmet (sosyal, çevre) ve üretim (el sanatlar, tarmsal gda, balkçlk) sektörlerinde mikro/küçük ölçekli işletmelerin
oluşturulmasnn ve/veya geliştirilmesinin (tesislerin ve ekipmanlarn yenilenmesi) teşvik edilmesi.
Su tasarruflu su pompalama sistemleri ve/veya tarla ve sera sulama sistemlerinin almnn desteklenmesi.


Tarla ve sera makinalarnn (dikim, gübreleme, yabani ot & zararllara karş mücadele, budama, biçme/hasat, saman balyalama,
yükleme) ve tesislerinin (seralar) iyileştirilmesi

1. Öncelik
Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişiminin sağlanmas için koşullarn iyileştirilmesi
Önlemler
Potansiyel Projeler
46
Kültürel ve krsal mirasn
muhafaza edilmesi ve
çekiciliğinin artrlmas ve
varlklarnn bölgesel
pazarlamasn geliştirerek
bölgenin tantmnn
artrlmas
Natura 2000 alanlarnn
kamusal şerefiye
değerinin geliştirilmesine
özellikle dikkat ederek
yüksek doğa değeri
alanlar açsndan
korumann ve nüfusun
farkndalğnn artrlmas
Operasyonel Hedef
Bölgenin tantm, doğal ve
kültürel mirasn
korunmas/geliştirilmesi
Önlemler
Eğitim ve bilgi sağlanmas yoluyla çevre bilincinin desteklenmesi ve deniz koruma alanlar dahil
biyolojik çeşitliliği (kaplumbağalar, foklar, kuşlar, vb.) muhafaza etmeyi amaçlayan koruma projelerinin
desteklenmesi.
Bölgeyi temiz tutmay amaçlayan faaliyetleri destekleyerek (köyler ve belediyelere çöp kutular ve geri
dönüşüm konteynerlerinin tedarik edilmesi, temizlik kampanyalar, uygun/uyar sinyalizasyonu,
kullanlabilir atk materyellerin pilot uygulama olarak toplanmas, ve pilot doğa dostu faaliyetler, vb.)
doğal alanlarn (özellikle NATURA 2000 programna dahil edilen) korunmasn ve geliştirilmesini
sağlamak.
Temel koruma unsurlarnn (tel örgüler vb.), yeni veya iyileştirilmiş bilgi noktalarnn ve temel
bilgilendirme materyellerinin tedarik edilmesi gibi tarihi alanlarn korunmasn ve değerlendirilmesini
amaçlayan projelerin kamu/özel ortak finansmannn desteklenmesi.
KBB’de sunulan festivaller, halk danslar gösterileri, özel spor ve kültürel etkinlikler gibi etkinliklerin
saysnn artrlmas ve kalitesinin iyileştirilmesi. Bu faaliyetler; doğa, kültür ve meslek (yerel ürünler, el
sanatlar, gelenekler, vb.) gibi bölgesel varlklarla koordine olmal ve bunlarla tutarl bir şekilde ilintili
olmaldr. İlişkili bölgelerle (Örn. Karpaz) ağ oluşturmak, bir varlk olarak düşünülmelidir.
Küçük göze çarpan krsal mimarinin (camiler, kiliseler, mezarlar, su kemerleri…) restorasyonu yoluyla
krsal mirasn korunmas ve geliştirilmesi.
Turizm ile ilgili altyapnn gerçekleştirilmesinin ve iyileştirilmesinin finanse edilmesi (önemli çekim
alanlarndaki erişim yollar, bilgi noktalar, park ve piknik alanlar ve turist karşlama alanlar,
yürüyüş/bisiklet yollar, vb).
KBB’nin “bölgesel pazarlamas” nn teşvik edilmesi, bölgenin görünürlüğünün artrlmas ve KBB içinde
ve dş ile ağ oluşturmann desteklenmesi. Bu, KBB imajnn (geleneksel ürünler, değerli çevre,
tarihi/kültürel miras, insan faktörü ve ayn zamanda bunlarn iç ilişkileri) promosyonunu amaçlayan bir
politikann/plann hazrlanmas ve uygulanmas yoluyla sağlanabilir.







Potansiyel Projeler
2. Öncelik
Kuzey Bat Bölgesi’nin kültürel ve doğal mirasn geliştirmek
47
Yerel yönetimin etkinliğinin
artrlmas ve güçlendirilmesi
Bölgenin temel toplum
hizmetlerinin ve altyapsnn
iyileştirilmesi
Farkndalğ artrarak ve talep
edilen hizmetleri oluşturarak
nüfusun sosyal ve sağlk
koşullarn iyileştirmek
Yerel yönetişimi geliştirmek
Önlemler
Operasyonel Hedef
Çöp kamyonu ve kutusu anlamnda belediyelerin gereksinimlerinin belirlenmesinin desteklenmesi, ve
bu gibi ekipmanlarn almnn finanse edilmesi.
Bölgeyi daha çekici hale getirmek amacyla köyleri ve belediyeleri yenilemek için yatrmlarn
desteklenmesi. Köylerin ve belediyelerin merkezlerindeki küçük göze çarpan yerlerin ve sokaklarn
restorasyonu (özel ve kamuya ait binalarn ön cephesinin güzeleştirilmesi dahil).
Köy foseptiklerinin hasarlarnn değerlendirilmesinin desteklenmesi, hasarl foseptiklerin yenilenmesinin
veya değiştirilmesinin finanse edilmesi ve septik balçklar ve tarmsal-işleme atk sular için bir artma
tesisinin kurulmasnn desteklenmesi.
KBB’nin krsal kesimlerinde toplumun internete erişiminin desteklenmesi (internet cafe’ler ve köy
salonlar için bilgisayar donanm alm).
Küçük ölçekli sosyal amaçl binalarn oluşturulmasnn ve iyileştirilmesinin finanse edilmesi ve “sağlk,
yaşl bakmevi ve kreş” gibi sosyal faaliyetlerin başlatlmas. Sağlk Merkezleri için hayat-kurtarc
ekipmanlara sahip ambulanslarn, daha iyi tbbi ve laboratuvar ekipmanlarnn tedarik edilmesi.
Kreş ve yaşl bakm faaliyetleri ile ilgili sosyal konularda eğitim sağlamak
Merkezi otoriteler, belediyeler ve diğer yerel paydaşlar (muhtarlar, sivil toplum kuruluşlar ve özel sektör
operatörleri, vb.) arasndaki katlmc istişare ve koordinasyon mekanizmalarnn iyileştirilmesi amacyla
belediyeler ve diğer paydaşlara kapasite gelişİmi ve dş destek sağlanmas. Böylelikle, bölgenin yerel
yönetişimi gelişecektir.
Bu Yerel Kalknma Stratejisi’nde ifade edilen bölgesel kalknma insiyatiflerini uygulamay ve koordine
etmeyi amaçlayan, böylelikle stratejinin sürdürülebilirliğini sağlayacak ve yerel kamu ve özel
paydaşlarn içeren bir Kuzey Bat Bölgesi yerel kalknma komitesinin kurulmasnn desteklenmesi.
Planlama ve strateji hazrlama, önceliklendirme, proje dizayn ve uygulamas gibi konularda belediye
personeline, ayn zamanda diğer yerel kalknma komitelerine ve STK’lara eğitim tedarik edilmesi.
Arazi kullanm planlamasnn geliştirilmesi, ayn zamanda imar kstlamalarn uygulama
sorumluluğunun dağtlmas amacyla merkezi ve yerel otoriteler arasnda ortak sorumluluk sağlamak
için politikalar oluşturulmaldr. Hassas olan doğal ve kültürel/tarihi miras korumak ve değerlendirmek
ve ilgili yatrmlara öncelik vermek amacyla sağlam bir bölgesel planlama politikasnn (Master Plan)
uygulamaya konmas.
Bölgedeki kontrollerin/tetkiklerin saysn ve kalitesini artrarak tüm sektörler için yasa uygulamasnn
güçlendirilmesi (inşaat sektörü, etrafa çöp atmak ve kanundş çöplük, hayvan sağlğ, vb.).











Potansiyel Projeler
3. Öncelik
Kuzey Bat Bölgesi’nde yaşam kalitesinin artrlmas
48
49
2. Eylem Plan
KBB Yerel Kalknma Stratejisi’nin genel hedefi; krsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik
ederek (sürdürülebilir tarm ve turizmin ve krsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi) ve
doğal/kültürel çevre tarafndan sunulan avantajlarn azami mertebeye çkarlarak Kuzey Bat Bölgesi’nin
doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir.
KBB YKS’si üç öncelik ve alt önlem etrafnda oluşturulmuştur:
Öncelik 1: Kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişimleri için gerekli koşullar
sağlanrken ekonomik değişimleri dikkate almak.
Önlem 1.1: Çiftlik üretimi ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi
Önlem 1.2 . Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi
Önlem 1.3 Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi
Öncelik 2: Kuzey Bat Bölgesi’nin kültürel ve doğal mirasnn geliştirilmesi
Measure 2.1: Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi
Öncelik 3: Kuzey Bat Bölgesi’nde yaşam kalitesinin artrlmas
Önlem 3.1: Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyaplarnn iyileştirilmesi
Önlem 3.2: Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi
50
Önlem 1.1 : Çiftlik üretimi ve hasat sonras kapasitelerinin iyileştirilmesi
Önlemin kod numaras:
1.1
Müdahalenin mantğ
KBB’nin uygun iklimi, düz ve ksmen tepelik arazi yaps, verimli topraklar ve su kaynaklarnn varlğ
nedeniyle tarm, bölgedeki arazinin yarsndan fazlas ve suyun büyük bir çoğunluğunun bitkisel üretim için
kullanlmakta olduğu için, KBB’nin en temel ekonomik sektörüdür. Çiftçiler işlerinde tecrübelidir.
KBB’nin çok çeşitli bir meyve ve sebze üreticisi olmas, bu bölgeyi, Kbrs’n kuzey kesiminin geriye kalan
ksmlarndan ayrt etmektedir. Diğer yandan, hayvanclk faaliyetlerinin önemi azalmştr ve bu sektör ana
gelir kaynağ oluşturmamaktadr.
KBB’nin yüksek tarm potansiyeli; narenciye, patates, zeytin ve enginar gibi tarm ürünlerinin işleme ve
paketlemesine dayal endüstriyel ve ticari işletmelerin geliştirilmesi için frsatlar sunmaktadr.
İşlenmiş tarm ürünlerinin üretim hacminin yerel talepten fazla olmas nedeni ile bu ürünlerin dş pazarlara
ihrac edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, tarm alannda üretim yapan şirketlerin, sertifikasyon, paketleme
ve etiketleme kapasitelerinin iyileştirilmesi gerekmektedir. Çiftliklerde ve limanlarda soğuk hava depolarnn
olmayş ise tarmsal ürünlerin (ham veya işlenmiş) ihracatnda karşlaşlan diğer bir problemdir.
Mevcut olan muhtelif önemli problemler kabaca özetlenirse: narenciye çeşitlerinin pazarlanabilirliği,
ağaçlarn yaşlanmas, zayf mekanizasyon, sulama sistemlerinin eskiliği, çiftliklerde yenilenebilir enerji
kullanmnn eksikliği, zayf işleme, paketleme, depolama ve pazarlama kapasitesi gibi unsurlar mevcuttur.
Bahsi geçen kstlar ortadan kaldrmak amacyla, bu önlem; çiftçilere, modern üretim tekniklerini
benimserken, AB kalite standartlarna uyum sağlarken ve krsal alanlar daha çekici ve yaşanabilir klmak
için yeni frsatlardan kazanç sağlarken destek olmak için tasarlanmştr.
KBB’de tarm/tarmsal-işleme sektörü için diğer bir anahtar konu; kalite standartlarna uyumu, maliyetin
düşürülmesinin teşvik edilmesini (girdiler, makinalar), ve bölgesel promosyon/markalaşma ve pazarlamay
güçlendirmeyi amaçlayan çiftçi üretici gruplarnn kurulmasnn teşvik edilmesidir.
Hedefler
Önlemin genel hedefi
Ayn zamanda enerji ve su kaynaklar tasarrufu sağlarken, AB gda güvenliği, kalite ve çevre gerekliliklerine
riayet eden tarmsal üretimi geliştirmek.
Özel hedefler
Teklif edilen eylem (veya proje) aşağdaki hedeflerden bir veya daha fazlasna hitap etmelidir:





Çiftliklerin rekabet gücünün iyileştirilmesi;
Sulama suyunun kullanmnn azaltlmas;
İş güvenliği ve çevre gerekliliklerini yerine getirmek için çiftliğin geliştirilmesi;
Gda güvenliği ve/veya ürün pazarlama kalitesini yerine getirmek için çiftliğin geliştirilmesi;
Hasat-sonras kayplarn azaltlmas ve üretim katma değerinin artrlmas.
KTt’daki çiftliklerin ortalama büyüklüğünün genelde ufak olduğu dikkate alnarak ve bahsedilen hedefleri
yerine getirme şansn artmak amacyla, bu önlem, üreticilerin üretici gruplar olarak gruplaşmasn
desteklemektedir.
İlgili sektörler




Yllk mahsuller (çoğunlukla patatesler ve sebzeler);
Çok yllk mahsuller (narenciye, zeytin bahçeleri, üzüm bağlar ve diğer bahçeler)
Seraclk
Hasat sonras
50
51
Uygun faaliyetler
1 – Çok yllk mahsuller için yatrmlar
Nareniye bahçelerinin yeni pazarlanabilir türlerle değiştirilmesi veya narenciye bahçelerinin diğer tuza
dayankl çok yllk mahsullerle değiştirilmesi
2 - Tarla ve sera makinalar
Dikim, gübreleme, yabani ot ve zararllara karş mücadele, budama, biçme/hasat, saman balyalama,
yükleme vb. için makina alm.
3
Sulama sistemleri
Tarla içi ve seralar için mevcut su pompalama sistemlerinin38 ve/veya mevcut sulama sistemlerinin
iyileştirilmesi.
4
Yenilenebilir enerjiler
Çiftlik düzeyinde elektrik gereksinimi için rüzgar ve güneş enerjisi sistemlerinin satn alm ve kurulumu.
5
Seralar
Yenisinin kurulmas, veya mevcut olanlarn geliştirilmesi ve modernize edilmesi için polietilen seralarn satn
alm ve kurulumu.
6 Bal üretimi
Bal üretimi ve işlemesi için ekipman alm.
7 Hasat sonras
Tarmsal ürünler için; kabul, depolama, tartma, temizleme, snflandrma, sralama, tavlama, paketleme,
etiketleme, işleme ve soğuk hava deposu ekipmanlarnn alm ve kurulumu.
Yararlanclar
Çiftçiler (gerçek veya tüzel kişiler) veya Kuzey Bat Bölgesi’nde kurulmuş veya yerleşik Üretici Gruplar39
AB ortak göstergeleri için nicel hedefler
Gösterge Türü
Çkt
Gösterge
Desteklenen faaliyet says
Toplam yatrm hacmi
Gelişmiş teknolojiden yararlanan çftçi says
Gelişmiş teknolojiden yararlanan kadn says
Sonuç
Gelişmiş sulama sistemlerinin kurulmuş olduğu alann dönüm olarak büyüklüğü
Desteklenen yatrmlar yoluyla işbirliği sürecinde yer alan kurum says
Etki
Satn Alma Gücü Standard olarak net katma değer
Yaratlan net tam zamanlya eşdeğer ilave iş olanaklar
Diğer Önlemlerle bağlantlar
Bu önlem, önlem 1.2 ve 1.3 ile bağlantldr.
38
Yeni kuyularn açlmas kapsam dşdr.
39
Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan’nn (2008-2011) içerisinde tanmlandğ gibi
51
Hedef
52
Önlem 1.2 . Üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas ve güçlendirilmesi
1.2
KBB’de, tarm, tarmsal işleme, turizm ve balkçlk sektörlerinin başlca skntlarna; kalite standartlarna
uyumu geliştirmeyi, maliyetin düşürülmesini teşvik etmeyi, yeni ve daha uygun teknoloji ve yöntemlerin
uygulanmasn başlatmay, ve bölgesel tantm ve pazarlamay güçlendirmek için gerekli olan
kitleyi/sinerjiyi yaratmay amaçlayan kollektif faaliyetler yoluyla etkili bir şekilde çözüm bulunabilir.
Tarm ve tarmsal işleme; meyve ve sebze pazarnda organizasyon olmamas, üretici gruplarnn eksikliği
(kooperatifler, vb), zayf pazarlama kapasitesi, ve girişimcilerin iş planlamas, standartlar ve etiketleme vb.
ile ilgili bilgilerinin az olmas gibi unsurlarn eksikliği ile nitelendirilmektedir.
Krsal turizm operatörlerinin veya potansiyel olanlarn, yabanc dil yetenekleri ve internet bilgisi, ürünlerinin
niteliği ve pazarlama ve tantm konularnda ciddi eksiklikleri bulunmaktadr. KBB’nin turizm operatörleri
(konaklama, restoran ve turist hizmetleri), sağlam bir pazarlama planna ve KBB’nin krsal amaçla
sunduklarn yeniden konumlandrmay amaçlayan ilgili eylemlerin uygulanmasna gereksinim duymaktadr.
KBB’de, geleneksel balkçlk snrldr. Barnaklar, çok yetersiz altyapya ve donanm şartlarna sahiptir. Bu
barnaklardan hiçbirinin özel balk ürünleri boşaltma, depolama ve satş tesisleri, ayrca tekne bakm için
tesisleri yoktur. Ayn zamanda; su, yakt ve buz tedariği mevcut değildir.
Bu nedenle, üretici gruplar, kooperatifler veya birlikler altnda yeniden gruplaşan paydaşlar tarafndan ele
alnan projelere özel destek sağlanmaldr. Bu kuruluşlar, üretim maliyetlerinin düşürülmesini sağlayarak
yerel ürünlerin ve üreticilerin rekabet gücünü artracaktr.
Hedefler
Ekonomik aktörler arasnda işbirliğinin teşvik edilmesi ve mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla ekonomik
faaliyetleri ve beşeri potansiyeli geliştirmek.
Özel hedefler

Tarm, turizm, balkçlk ve tarmsal-işleme sektörlerinde rekabet edebilir faaliyetlerin geliştirilmesi;

Üyelerin gelirlerini artrmay, kalite standartlarna uyumu, maliyetin düşürülmesinin teşvik edilmesini
amaçlayan çiftçi/üretici gruplarnn kurulmasnn teşvik edilmesi;

Standartlaşma, markalaşma ve reklam içeren profesyonel bir pazarlamann geliştirilmesi;

İşgücünün, çeşitli alanlarda vasflandrlmas (krsal/eko-turizm, tarm/tarmsal işleme ve paketleme,
el sanatlar, vb.);

Yerel krsal/eko/doğa turizmi paydaşlarnn gruplaşmasnn/işbirliğinin/ağ oluşturmasnn teşvik
edilmesi ve operasyonel kapasitelerinin artrlmas.
İlgili sektörler

Tarm/Hayvanclk

Turizm/Elsanatlar

Balkçlk
Uygun faaliyetler
1. Tarm/Hayvanclk

Mevcut üretici gruplarnn ve birliklerinin kurumsal ve operasyonel kapasitelerinin güçlendirilmesi;

Yeni üretici gruplarnn/birliklerinin oluşturulmas;

Muhasebe ve yönetim, pazarlama ve teknik beceriler gibi konularda eğitim tedarik edilmesi.
52
53
2. Turizm

Yabanc dil, muhasebe ve yönetim, pazarlama ve teknik beceriler gibi konularda eğitim tedarik
edilmesi;

Standartlar/fiyatlandrma, uluslararas promosyon/pazarlama, işletme, ağ oluşturma ve turist gezi
rotalar üzerine danşmanlk hizmetleri sağlanmas. Diğer bölgelerle (Karpaz gibi) sinerjiler ve ağlar
geliştirerek sunulan hizmet ve faaliyetlerin çeşitlendirilmesi için bilgi ve rehberlik sağlanmas.

Bölgesel bilgilendirme materyellerinin hazrlanmas;

Minibüsler, fotovoltaik güneş panelleri gibi ortaklaşa işletilen turistik faaliyetler için ekipman tedarik
edilmesi.
3. Balkçlk

Teknik konularda eğitim kurslar;

Yapay resiflerin kurulmas;

Ortaklaşa kullanlan ekipmanlarn tedarik edilmesi ve kurulmas.
Yararlanclar
Kuzey Bat Bölgesi’nde kurulmuş olan Çiftçiler/Hayvanclar/Balkçlar/Turizm operatörlerince kurulmuş
mevcut ve yeni yasal Birlikler/Kooperatifler ve Üretici Gruplar 40
Gösterge Türü
Gösterge
Kurulan üretici organizasyonlarnn/birliklerinin says
Çkt
Desteklenen faaliyet says
Toplam hibe harcamas
Proje eylemleriyle başvuran girişimci says
Ortak işletme için alnan kalem says
Düzenlenen eğitim kurslarnn says
Verilen eğitim gün says
Sonuç
Eğitim verilen kişi says
Tesis edilen yapay resif says
Donatlan barnak says
Ekipman sağlanan tekne says
Yaratlan net katma değer
Etki
Kalite kodlarna/standartlarna uyum sağlayan girişimci says
Toplam turist says
Diğer Önlemlerle bağlantlar
Bu önlem, önlem 1.1 ve 1.3 ile bağlantldr.
40
Kbrs’n kuzey kesimi için Krsal Kalknma Plan’nn (2008-2011) içerisinde tanmlandğ gibi.
53
Hedef
54
Önlem 1.3 Krsal turizm işletmelerinin kurulmas ve güçlendirilmesi
1.3
Küçük ölçekli krsal turizm ve ilgili faaliyetlerle istihdam frsatlar sunabilecek olmasna rağmen, Kuzey Bat
Bölgesi, özellikle kadnlar ve gençler arasnda, yüksek işsizlik oran ile nitelendirilmektedir. Bu da, bölgenin
başlca çekim noktalarnn geliştirilmesine bağldr (Akdeniz ÖÇKB, Soli, Vuni, Lefke ile temsil edilmekte
olan bölgenin eşsiz doğal, tarihi ve kültürel miras)
KBB’nin konaklama ve turizm hizmetlerinin çoğu Lapta’da yer almaktadr, ancak, bölgenin başlca çekim
noktalar, uygun ve yeterli şekilde donatlmş konaklama ve turist hizmetleri sunmamaktadr.
Lapta’da bulunan kitle turizmine yönelik oteller eski modadr ve yeni gelişen Girne ve Bafra kitle turizmi
bölgeleri ile rekabet edemez durumdadr. Deniz/güneş ve doğal ve kültürel gezilerin birleşimi ile ilgilenen
müşterileri çekmek amacyla, Lapta turizminin yeniden yönlendirilmesi gerekmektedir.
Buna paralel olarak, KBB’nin başlca doğal ve kültürel çekim noktalarnn bulunduğu bölgede, krsal/ekoturizmi uygun ve sürdürülebilir şekilde geliştirmek gerekmektedir. Bölgede, doğa dostu ve krsal turizmin
geliştirilmesi, sadece yerel topluma yeni istihdam frsatlar sunmayacak, ayn zamanda doğal, tarihi ve
kültürel miras üzerine olan bilincin artmasna katkda bulunarak doğal, tarihi ve kültürel varlklarn
korunmasna ve geliştirilmesine öncü olacaktr.
Önlem 1.3’ün hedefleri
Yerel doğal ve tarihi kaynaklarn değerlendirilmesi, istihdam ve ayn zamanda KBB’deki krsal alanlarn
tümünün çekiciliğini artrmaya katkda bulunulmas ile bağlantl yeni turizm ile ilgili faaliyetlerin (konaklama,
yiyecek içecek, hizmetler, vb) oluşturulmasnn desteklenmesi.
Özel hedefler

“Niş” tarm/elsanatlar ürünlerinin oluşturulmas ve pazarlanmasnn desteklenmesi;

Elsanatlar, tarmsal ürünler ve hizmetler için satş noktalarnn/atölyelerin geliştirilmesi ve/veya
kurulmas;

İlgili koruma alan yaknndaki krsal/eko-turizm sektörünün geliştirilmesi;

Krsal turizm birimlerinde yenilenebilir enerjilerin kullanmnn sağlanmas;

Krsal turizme yönelik olarak geleneksel krsal yaplarn korunmas ve değerlendirilmesi;

Yerel insan kaynaklarn iyileştirmek ve kadnlarn/gençlerin turizm sektörüne katlmn kolaylaştrmak.
İlgili sektörler:
1.
Krsal/eko konaklama ve yiyecek içecek
2.
Krsal turizmi tamamlayc krsal/eko-turizm yan faaliyetleri
3.
Krsal/eko-turizm sektörüne sağlanan hizmetler
4.
İnsan kaynaklar gelişimi
Uygun faaliyetler

Mevcut geleneksel çiftlik/köy binalarnn turizm amaçl41 renovasyonu/geliştirilmesi, mobilya ve
ekipman42 sağlanmas.
41
Krsal turistik pansiyonlar ve küçük oteller (azami 10 yatakl), geleneksel restoranlar, yerel ürünler ve elsanatlar için atölyeler
ve satş noktalar.
42
Mobilya, mutfaklar, güneş-fotovoltaik ve mikro ölçekli rüzgarla enerji üretimi, vb.
54
55

Turizm ürünleri yönetimi/pazarlamas için özel eğitimler ve danşmanlk hizmetlerinin sağlanmas
(yabanc dil dahil).

Turizm ile ilgili yeni inisiyatiflerin oluşturulmas (dalş merkezi, sportif olta balkçlğ, binicilik, bisiklet,
kuş/flora/fauna gözlemleme, kültürel miras ve yiyecek içecek turlar, vb).

Turistlere sportif olta balkçlğ hizmeti sunmak üzere geleneksel balkç teknelerinin seyir güvenliğini
artracak ekipmanlarn sağlanmas .

Geleneksel ve kültürel ilgi alanlarnn (eski mahzenler, eski zeytinyağ değirmenleri, harnup ambarlar,
un değirmenleri, şarap/zivaniya tatma odalar, vb.) krsal turizm amaçl kullanm için restore edilmesi
ve/veya donanm sağlanmas.

Deniz kysna minimum 1 km uzaklkta olan ve en az 6 odas olan mevcut krsal/eko-turizm tesisleri için
yüzme havuzu inşaa edilmesi.

Tipik “niş” çiftlik ürünleri (nar, üzüm, hurma, narenciye, ceviz, bal, vb.), yiyecek (pekmez, macun,
samarella, pastrma, zeytinli ve hellimli gibi özellikli ürünler), yiyecek dşndaki ürünler (sabunlar,
kremler, yağlar, vb.), ve elsanatlar için depolama/paketleme/etiketleme/laboratuar ekipmanlarnn satn
alm.

Entegre turist paketlerinin oluşturulmas ve pazarlanmas43 (minimum 5 operatörü kapsayan).

Konaklama ve yiyecek içecek için gönüllülük baznda kalite standartlarnn geliştirilmesi/uyarlanmas.
Yararlanclar
Tüm eylemler için yararlanclar:
Gerçek ve tüzel kişiler (şirketler, ortaklklar ve kooperatifler, STK’lar).
Nicel göstergeler
Gösterge Türü
Çkt
Gösterge
Hedef
Desteklenen eylem says
Pazarlama eylemlerinden yararlanan şirket says
Turizm tesislerine kurulan toplam elektrik gücü (güneş panelleri ve mikro ölçekli
rüzgar türbinleri)
Turizm amaçl kullanm için restore edilen eski bina says
Sonuç
Oluşturulan yeni turizm hizmetlerinin says
Eğitilen girişimci says
Projeler yoluyla krsal alanlarda yaratlan yeni yatak says
Krsal turizm yoluyla ürünlerini satan çiftlik says
Turizm tesislerinde ağrlanan turist says
Etki
Kadn veya gençlerin Krsal turizmde çalşanlar içerisindeki yüzdelik pay (< 40
yaş.)
Diğer önlemler ile bağlantlar:
Bu önlem, önlem 2.1, 1.1 ve 1.2 ile bağlantldr
43
Konaklama, yiyecek içecek, rehberli ve yürüyüş turlar, web protal/krsal turizmin sunduklarn pazarlamak için acente, ve
diğer yan faaliyetler.
55
56
Önlem 2.1 Bölgenin tantm, doğal ve kültürel mirasn korunmas/geliştirilmesi
2.1
KBB, önemli bir tarihi mirasa sahiptir; Soli, Vuni Saray, St. Mamas kilisesi ve Doğa ve Arkeoloji Müzesi, eski
su değirmenleri ve harnup ambarlar, geleneksel ve Osmanl mimarisine sahip eski köy evleri. Ayrca,
endemik ve çeşitli flora ve faunas ile potansiyel Natura 2000 alan olan Akdeniz ÖÇKB ve güzel bir peyzaja
sahip Lefke ormanlar gibi yüksek doğa değeri olan alanlara sahiptir. Ancak, bu tarihi ve doğal varlklar ne
gerektiği gibi korunabilmekte ne de geliştirilebilmektedir. Bunun nedeni, hem yerel nüfus hem yerel
otoriteler arasnda bu varlklarn değeri hakknda bilincin eksik olmas, fonlarn ve proje fikirlerinin
olmamasdr.
KBB’nin doğal, tarihi ve kültürel miraslarnn büyük bir çoğunluğu etkin bir yönetim, koruma ve
restorasyonun olmayşndan muzdariptir ve birtakm faaliyetlerin tehdidi (etrafa çöp atma, kontrolsüz inşaat,
aşr otlatma) altndadr.
Mevcut doğal ve tarihi/kültürel miraslar, bölgenin turizm potansiyelinin geliştirilmesi için değerli varlklar
oluşturmakta, ancak, etkili bir tantm politikasnn olmamasndan dolay bu potansiyel ortaya
çkamamaktadr.
Anahtar gerekçe; Natura 2000 alanlarnn kamusal şerefiye değerinin ve bozulmamş plajlarn
geliştirilmesine özellikle dikkat çekerek yüksek doğa değeri alanlar (somut uygulamalar teşvik ederek)
açsndan nüfusun farkndalğnn artrlmasdr. Buna ek olarak, tarihi/kültürel alanlarn çekiciliğini korumak
ve artrmak için özel bir çaba gösterilmelidir.
Bütün bunlar, organize edilen kültürel etkinliklerin kalitesine de vurgu yapan bölgesel tantm/pazarlama
politikalar ve inisiyatifleri ile tamamlanmaldr.
Önlem 2.1’in hedefleri
KBB’nin çekiciliğinin her yönden artrlmas ve tarmsal-gda spesiyaliteleri ile birlikte geliştirilecek krsal
alanlarda bulunan önemli doğal ve kültürel varlklar hakknda nüfusun farkndalğnn artrlmas,
Özel hedefler

Söz konusu olan önemli çevresel konular (plajlara çöp atlmas, biyolojik çeşitliliğin korunmas, enerji
tasarrufu, vb.) hakknda yerel sakinlerin ve ziyaretçilerin çevre bilincinin desteklenmesi, ve temizlik
inisiyatiflerinin uygulanmas.

KBB’de bulunan yüksek değerli doğal kaynaklarn (Akdeniz ve Beşparmak ÖÇKB’leri, Kalkanl zeytin
ağaçlar, Lefke’deki ormanlk alanlar) muhafaza edilmesine ve geliştirilmesine katkda bulunulmas.

Krsal alanlarda ve köylerde bulunan tarihi ve kültürel alanlarn korunmasn ve geliştirilmesini
amaçlayan kamu/özel girişimlerinin desteklenmesi.

Eko/krsal- turizm inisiyatiflerinin geliştirilmesi ve bunlarn yerel tipik gda/elsanatlar üretimi ile
sinerjisinin (bölgesel pazarlama) desteklenmesi.

İnsan kaynaklarnn iyileştirilmesi ve bölgesel pazaralama inisiyatiflerinin hazrlanmas/uygulanmas.
İlgili sektörler:
5.
Krsal turizm sektörüne bağl yan faliyetler ve hizmetler
6.
Çevre bilinci ve eğitim
7.
Krsal ve geleneksel/kültürel miras
8.
Krsal çevrenin ve doğal kaynaklarn geliştirilmesi
9.
İnsan kaynaklarnn bölgesel pazarlamas ve gelişimi
56
57
Uygun faaliyetler

KBB’nin doğal/kültürel varlklar ile tutarl bir şekilde ilintili olmalarn sağlamak için; KBB’de sunulan
festivaller, halk danslar gösterileri, özel spor ve kültürel etkinlikler gibi etkinliklerin
organizasyonunun iyileştirilmesi;

Okullardaki çocuklara (ilk ve orta öğretim), çevresel konular ve temizlik faaliyetleri hakknda eğitim
tedarik edilmesi;

Çevre ile igili kampanyalarn organize edilmesi (plajlar ve ormanlar gibi yerlerin temizlenmesi,
biyolojik çeşitliliği korumak amacyla bilinci artrma kampanyalar, vb.);

Çevre temizliği için bilgi sağlayc ve farkndalk yaratc materyellerin, ve
üretiminin sağlanmas;

Sürdürülebilirlik konular ve teknolojileri üzerine demonstrasyon faaliyetleri ve yeniden kullanlabilir
atklarn ayrştrlmş olarak toplanmas, kompostlama, geri dönüşüm için pilot projelerin
desteklenmesi;

Biyolojik çeşitliliği (kaplumbağalar, foklar, kuşlar, vb.) muhafaza etmeyi amaçlayan koruma
projelerinin desteklenmesi

Tarihi alanlarn ve antlarn44; restorasyon, çit çekilme ve tantm45 yoluyla muhafaza edilmesi ve
korunmas.

Geleneksel yerel elsanatlarnn korunmas ve tantlmas.46
uyar levhalarnn

Koruma altndaki doğal alanlar (ÖÇKB/NATURA 2000, Ulusal Parklar,) için çöp kutular ve
ayrştrlmş atk toplama konteynerleri tedarik edilmesi;

Turistik noktalarn çekiciliğinin47 ve erişilebilirliğinin48 artrlmas;

Web portal, küçük kitaplar, el broşürleri, belgeseller, filmler gibi tantm materyellerinin
geliştirilmesi;

Farkl dillerde açklayc tabelalarn oluşturulmas;

YKS bölgesi için entegre bir logo ve bunun pazarlama plan üzerine çalşma ve uyarlama;

Bölgenin doğal ve kültürel/tarihi miraslarnn korunmas ve geliştirilmesi üzerine eğitim sağlayarak
belediye personel kapasitelerinin artrlmas.49
Yararlanclar
Belirtilen tüm eylemler için yararlanclar:
Tüzel kişiler (şirketler, vakflar, kooperatifler, sivil toplum kuruluşlar)

44
45
46
47
48
49
İlgili kamu otoriteleri ve Belediyeler.
Camiler, kiliseler, mezarlar, su kemerleri, vb.
Sinyalizasyon, bilgi levhalar, turist karşlama noktalar, bilgilendirme materyelleri, vb.
Yerel etnografya müzelerinin kurulmas, belgelenmesi ve eğitimin sağlanmas, satş noktalarnn
oluşturulmas, vb.
Yürüyüş yollar, bisiklet yollar, piknik alanlar, kuş/flora/fauna gözlemleme noktalar, vb.
Güzergahlarn bakm, küçük ve asfaltlanmamş otopark yerlerinin tedarik edilmesi, vb.
Planlama ve strateji hazrlama, önceliklendirme, proje dizayn ve uygulamas gibi konularda teoritik ve işbaşnda eğitimler.
57
58
Nicel göstergeler
Gösterge Türü
Gösterge
Çkt
Toplam proje katlmc says
Eğitim verilen kişi says
Proje müdahalelerinden yararlanan alanlarn says
Temizlik faaliyetleri ile alakadar toplam alan
Sonuç
Kurulan açklayc tabelalarn says
Proje faaliyetlerine katlan kuruluş says
Web sitelerini ziyaret eden kişi says
Etki
Yerel festivallere katlan yabanc ziyaretçi says
Diğer Önlemler ile bağlantlar:
Bu önlem, önlem 1.1, 1.2, 1.3 ve 3.1 ile bağlantldr.
Hedef
59
Önlem 3.1 Bölgenin temel toplum hizmetlerinin ve altyapsnn iyileştirilmesi
3.1
Sağlk ve sosyal hizmetlerin yetersizliği veya düşük kalitesi Kuzey Bat Bölgesi’nin krsal alanlarnn temel
problemidir. Özellikle, uzak krsal alanlardaki yaşl nüfus; yeterli sağlk, gündelik bakm ve sosyal
faaliyetlerin olmamasndan etkilenmektedir.
Bölgedeki tek hastane, Lefke yaknlarndaki Yeşilyurt’tadr. Belediye merkezlerinde yer alan yetersiz
ekipmanl sağlk merkezleri, uzak köylerdeki nüfusa nitelikli ve etkin sağlk hizmetleri sağlayamamaktadr.
Bölgede, kat atk ve atk su yönetimi zayf olmakla beraber, ciddi çevresel ve halk sağlğ problemleri
yaratmaktadr; snrl kaynaklara sahip olan belediyeler, çöpleri etkin ve elverişli şekilde toplamak için
yaylmş köylere ulaşamamaktadr. Bu konuda, diğer bir ciddi sknt da yerel nüfus arasnda çevre bilincinin
eksik olmasdr. Bu da, KBB’nin değerli ormanlk alanlarna dökülen çöplerle yansmaktadr.
KBB, turistler için önemli çekim faktörleri olan değerli tarihi ve doğal varlklara sahiptir. Ancak, köylerin
çoğunluğunun merkezlerinin durumu kötüye gitmektedir. Bu da, turistler için bu köylerin çekiciliğinin ve
yerel sakinleri için bu alanlarn güzelliğinin azalmasna sebep olmaktadr. Buna ek olarak, bu yerleşimlerin,
genç nüfusun köylerde kalmasn sağlayabilecek olan; internet, toplum merkezleri, kütüphaneler, film ve
tiyatro salonlar gibi temel sosyal ve kültürel tesisleri eksiktir.
Bu önlemin amac; temel sosyal ve sağlk hizmetlerinin ve küçük altyaplarn geliştirilmesinin desteklenmesi
yoluyla krsal alanlarn yaşam kalitesinin ve çekiciliğinin artrlmasdr. Bu önlem kapsamnda; köylerin ve
belediyelerin yenilenmesi, küçük sosyal merkezlerin oluşturulmas ve iyileştirilmesi, sağlk hizmetlerinin,
eğlence olanaklarnn ve kültürel hizmetlerin iyileştirilmesi, etkin bir kat atk ve atk su yönetimi, yerel
paydaşlar arasnda işbirliği yer almaktadr.
Hedefler
Kaliteli sosyal ve sağlk hizmetlerinin tedarik edilmesi yoluyla krsal alanlarn yaşam kalitesinin artrlmas.
Özel hedefler

Sağlk Merkezleri için hayat-kurtarc ekipmanlara sahip ambulanslarn, daha iyi tbbi ve laboratuvar
ekipmanlarnn tedarik edilerek sağlk hizmetlerinin kalitesinin artrlmas.

KBB’nin krsal kesimlerinde toplumun internete erişiminin desteklenmesi (internet cafe’ler ve köy
salonlar için bilgisayar donanm alm, vb.).

Krsal alanlarn sağlk koşullarnn iyileştirilmesi (atk ve su yönetimi).

Sosyal ve kültürel faaliyetlerin geliştirilmesi, özellikle yaşllar, gençler ve çocuklar için

Krsal yerleşimlerin güzelleştirilmesinin desteklenmesi.
İlgili sektörler

Sosyal hizmetler

Kültür

Sağlk tesisleri ve altyap

Uygun faaliyetler

Tbbi ekipmanlar, laboratuarlar ve iyi donanml ambulanslar tedarik edilerek krsal toplumlarda sağlk
hizmetlerinin tbbi altyapsnn iyileştirilmesi;
59
60

Kütüphaneler, toplum merkezleri, sosyal kulüpler gibi halka açk yerlerde internet bağlants olan
bilgisayar odalarnn oluşturulmas ve yerel nüfusun bilgisayar ve internet kullanm üzerine eğitilmesi;

Belediyelerin kat atk yönetimi için değerlendirme çalşmalarnn hazrlanmas, ve kat atk dökülmesi
için entegre projelerin uygulanmas;

Belediyelerin, köy foseptikleri gereksinimlerini değerlendirme çalşmalarnn hazrlanmas, hasarl
foseptiklerin yenilenmesi/değiştirilmesi, septik balçklar ve tarmsal işleme atk sular için artma
tesislerinin kurulmas;

İçme suyu artma tesislerinin kurulmas;

Yaşllar, gençler, kadnlar ve çocuklar için sosyal ve kültürel merkezlerin kurulmas;

Köy meydanlarnn ve ana caddelerinin güzelleştirilmesi.
Yararlanclar
Belediyeler, kâr amac gütmeyen hükümet-dş kuruluşlar, Üniversitler
Gösterge Türü
Gösterge
Çkt
Köylerin güzelleştirilmesi ile ilgili yatrmlarn hacmi
Tbbi ekipman, laboratuar ve ambulans tedarik edilen sağlk merkezi says
Kurulan bilgisayar ve internet merkezi says
Tedarik edilen çöp kamyonu ve çöp kutusu says
Sonuç
Yenilenen veya değiştirilen foseptik says
Artlmş içme suyu verilen ev says
Kurulan sosyal ve kültürel merkezlerin says
Güzelleştirme çalşmalarnn yaplmş olduğu köy says
Sağlk merkezleri ve ambulanslardan yararlanan kişi says
İnternet odalarn kullanan kişi says
Etki
Halkn, belediyelerin kat atk ve atk su yönetimi hizmetlerinden memnuniyet
derecesi
Halkn içme suyu ile ilgili memnuniyet derecesi
Sosyal ve kültürel merkezlerin hizmetlerini kullanan kişi says
Net göç oran
Diğer önlemlerle bağlantlar
Bu önlem, önlem 2.1, 3.1, 1.1, 1.2 ve 1.3 ile bağlantldr.
60
Hedef
61
Önlem 3.2 Yerel yönetimin etkinliğinin artrlmas ve güçlendirilmesi
3.2
YKS eylemlerinin uygulanmas, başars ve gelecekteki sürdürülebilirliği, çoğunlukla, yerel paydaşlarn
sahiplenmesi ile bağlantl iyi yönetişime dayal olduğundan, yerel yönetimler, krsal kalknma için hayati bir
rol oynamaktadr.
Bu nedenle, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve kapasitelerinin geliştirilmesi, YKS’nin etkin olarak
uygulanmas için anahtar ön koşuldur. KBB yönetişim açsndan baz temel problemlere sahiptir:
- yeterli yasa uygulamasnn ve arazi kullanm (fiziksel) planlamasnn olmamas, doğal ve kültürel mirasn
korunmasn ve geliştirilmesini, doğal kaynaklarn sürdürülebilirliğini ve gda güvenliğini olumsuz
etkilemektedir;
- sorumluluk ve yetki karmaşas ve yerel ve merkezi paydaşlar arasnda koordinasyon ve işbirliği eksikliği
olmas, krsal alanlardaki kalknma eylemlerinin pürüzsüz olarak gerçekleşmesine, sinerjilere ve yerel
sahiplenmeye engel olmaktadr;
- yerel paydaşlarn teknik kapasitelerinin yetersiz olmas.
Destek, yerel bölgesel tutarllğ ve paydaşlar arasnda sinerjileri güçlendirmek amacyla sağlanmaldr.
Bölgedeki tüm güçleri birleştiren yerel işbirliği ve ortaklklarn kurulmas, YKS’nin başarl olmas için asli şart
olarak görülmektedir. Hem YKS’nin uygulamasnn başarl olmas, hem KBB’nin sürdürülebilir kalknmas,
bu problemlerin çözümlenmesine bağldr.
Hedefler
Bölgesel tutarllğ ve yerel paydaşlar arasnda sinerjileri güçlendirmek
Özel hedefler

Yerel yönetimlerin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi

Sağlam bir mekansal planlama politikasnn uygulamaya konmas

KBB’de yerel yönetişimi geliştirmek

Tüm sektörler için yasa uygulamasnn güçlendirilmesi
İlgili sektörler

Yönetişim


Yerel yönetimler
Uygun faaliyetler

Bölgenin hassas olan doğal ve kültürel/tarihi miraslarnn korunmas ve değerlendirilmesi ve ilgli
yatrmlara öncelik tannmas amacyla alana dayal master planlarnn hazrlanmas;

Planlama ve strateji hazrlama, proje dizayn, yönetimi ve uygulamas gibi konularda belediye
personeline eğitim tedarik edilmesi;
61
62

Bu Yerel Kalknma Stratejisi’nde ifade edilen bölgesel kalknma insiyatiflerini uygulamay ve koordine
etmeyi amaçlayan, böylelikle stratejinin sürdürülebilirliğini sağlayacak ve yerel kamu ve özel
paydaşlarn içeren bir KBB yerel kalknma komitesinin kurulmasnn desteklenmesi;

Bölgesel karar alma sürecinde yerel katlm artrmak amacyla yerel ve merkezi otoriteler (Muhtarlar,
çeşitli sivil toplum kuruluşlar, özel sektör işletmecileri, vb.) arasnda düzgün bir danşma ve
koordinasyon mekanizmasnn tanmlanmas ve oluşturulmas;

Bölgedeki kontroller/tetkikler için kapasite geliştirilmesi (inşaat sektörü, etrafa çöp atma ve kanundş
çöp atma, hayvan sağlğ, kanundş balkçlk, vb.).
Yararlanclar
Belediyeler, merkezi kamu otoriteleri, kâr amac gütmeyen hükümet-dş kuruluşlar
Gösterge Türü
Çkt
Gösterge
Hedef
Hazrlanan master plan says
Eğitim verilen belediye personel says
Sonuç
Etki
Kurulan yerel kalknma komitesinde yer alan paydaş says
Yerel ve merkezi otoriteler arasnda koordinasyon sağlamak amacyla kurulan
komite says
Belediyelerin çats altnda kurulan ve uygulanan danşma mekanizmalarnn
says
Uygun bir yönetim mekanizmasna kavuşturulmuş olan koruma altndaki doğal
alanlarn büyüklüğü ve kültürel/tarihi varlklarn says
Doğal kaynaklarn kullanm ve etrafa çöp atma bakmndan kanundş eylemlerin
says ve boyutu
Korunan alanlarn ve kültürel/tarihi varlklarn büyüklüğü
Diğer önlemlerle bağlantlar
Önlem 3.2, bütün önlemlerle ilgilidir ve bu önlemin başarl uygulamas, diğer tüm önlemlerin pürüzsüz
olarak uygulanmasn ve KBB YKS’sinin bir bütün olarak sahiplenilmesini kolaylaştracaktr. Diğer yandan,
önlem 1.2 ve 2.1 altndaki işbirlikçi eylemler, Önlem 3.2’nin uygulamasna katkda bulunacak deneyimleri
oluşturacaktr.
63
6 – Diğer stratejiler ile uyum
Kuzey Bat Bölgesi için yerel kalknma stratejisi, ilgili sektörler için yerel mevzuat ve KTt merkezi
otoritelerince50.hazrlanan anahtar stratejik dokümanlarla önerilen çerçeve ile uyumludur.
KBB’deki kalknma sürecinin etkin bir biçimde gerçekleşmesini sağlamak için bu strateji ulusal ve
uluslararas finansman programlar ile tamamlayclk öngörmektedir. Amaçlanan, Yerel Kalknma
Stratejisi’nde tanmlanan hedeflere ulaşmay desteklemek için kaynaklarn en iyi şekilde kullanlmasdr.
Bu doküman, birtakm projelerle işbirliği içerisinde hazrlanmştr:
AB tarafndan finanse edilen; Bitkisel Üretim ve Hayvanclk Projeleri, NATURA 2000, KOBI Projesi – STK
Projeleri – Mesleki Eğitim Projesi. Ve, USAID tarafndan finanse edilen EDGE-Kobi Centre.
IV. - Ortaklk
Bu YKS’nin başaryla hazrlanmas srasnda farkl sektörlerden gelen birtakm yerel kamu ve özel
paydaşlarn katklar ve katlmlar görülmüştür. (Bölüm V’e baknz – Danşma Süreci)
Bu paydaşlar, henüz resmi bir Yerel Kalknma Komitesi (YKK) oluşturmamştr. YKS basma verilmiştir.
50
Kbrs Türk Toplumu Kat Atk Yönetimi Master Plan (Ekim 2007); KTt Su Master Plan (2004); Kbrs’n kuzey kesimi için
Turizm Master Plan (2000);
63
64
VI. – Danşma süreci
Strateji, çoğunlukla, ilgili paydaşlar ile ortaklklar kurmaya odaklanmaktadr. Ayn zamanda, sorumlu
organlar arasnda ve bunlar araclğ ile çevre politikalarnn sahiplenilmesini sağlayacak bir çerçeveyi
hazrlamaktadr. Strateji, dört anahtar hedefi temel alan yatay bir yaklaşma sahiptir:
•
Devlette yeralan anahtar karar vericilerin farkndalğnn ve anlayşnn geliştirilmesi
•
Farkndalğn ve anlayşn daha geniş çapta arttrlmas (halk dahil)
•
Yerel ağlar yaratmak (örneğin; Yerel Otoriteler, STK’lar, Üniversiteler ile)
•
Uzmanlğn güçlendirilmesi (örneğin; eğitim, farkndalk kampanyalar, yarşmalar, vb.)
Strateji, amaçlarna ulaşmak için, bir takm gruplar hedef almaktadr – ismen, Devlet’te yeralan Karar
Vericiler, Yerel Otoriteler, Sanayi ve Ticaret, STK’lar, Eğitim ve Medya, Genel Halk ve Finansal Destek
Sağlayclar. Bu gruplarn herbirinin anahtar rolü olacaktr ve belirlenen faaliyetler yoluyla uygulama
sorumluluğuna dahil edilmelidirler.
KBB YKS’nin Hazrlanmas Srasnda Gerçekleştirilen Eğitim, Çalştay ve Danşma Toplantlar
-
09 Ekim 2009: KBB’de, belediyeler için LEADER yaklaşm üzerine eğitim
Güzelyurt, Lefke ve Lapta’nn Belediye Başkanlar ve Belediyeler Birliği’nin Genel Sekreteri toplantya
katlmştr, ve katlmclara LEADER yaklaşm üzerine bir sunum yaplmştr. Toplamda 5 kişi toplantya
katlmştr.
64
65
-
05 Kasm 2009: Girne, Güzelyurt ve İskele Kaymakamlar ile danşma toplants
Merkez Kaymakam ve Girne, Güzelyurt ve İskele Kaymakamlarnn katlm ile Leader konsepti ve YKS
süreci üzerine bir danşma toplants organize edilmiştir. Kaymakamlara, LEADER yaklaşm ve KBB ve KA
için YKS hazrlanma süreci üzerine bir sunum gerçekleştirilmiştir ve süreç tartşlmştr.
-
13 Kasm 2009: KBB için turizm ve kültür konulu SWOT çalştay
Sektörün anahtar paydaşlar, merkezi kuruluşlar, belediyeler, STK’lar ve özel sektörden 37 temsilci
çalştaya katlmştr. Çalştay boyunca, LEADER yaklaşm ve sektörün durumu üzerine iki PPT sunumu
KKDE tarafndan gerçekleştirilmiştir. Ve, bölgenin turizm ve kültür anlamnda güçlü yönleri, zayf yönleri,
frsatlar ve tehditleri, KKDE’nin moderatörlüğü altnda küçük paydaş gruplar içerisinde tanmlanmştr.
-
27 Kasm 2009: KBB için çevre ve orman konulu SWOT çalştay
KKDE tarafndan gerçekleştirilmiştir. Ve, bölgenin çevre ve orman anlamnda güçlü yönleri, zayf yönleri,
-
12 Aralk 2009: KBB için Tematik Eko-turizm Semineri
Seminer, AB Bilgi Merkezi ve Lefke EDGE Projesi ile işbirliği içerisinde organize edilmiştir ve seminere 38
paydaş katlm göstermiştir. Seminer süresince, paydaşlarla, agro ve eko-turizm konsepti ve tecrübeleri
tartşlmştr.
-
18 Aralk 2009: KBB için tarm ve balkçlk konulu SWOT çalştay
KKDE tarafndan gerçekleştirilmiştir. Ve, bölgenin tarm ve balkçlk anlamnda güçlü yönleri, zayf yönleri,
-
24 Mart 2010: Lapta’da, KBB için SWOT Sunum toplants
çalştaya katlmştr. Toplantda, bölgenin SWOT analizlerinin sonuçlar katlmclara sunulmuştur ve
paydaşlarla sunum üzerine tartşlmştr. Buna ek olarak, KKDE’nin ksa dönem uzman tarafndan İtalya’dan
LEADER deneyimi sunulmuştur.
-
14 Mays 2010: Turizm ve Kültür Odak Grubu Toplants
KBB’nin turizm ve kültür sektörlerinin önceliklerini ve faaliyetlerini belirlemek üzere bir odak grubu toplants
organize edilmiştir, ve bu toplantya 18 paydaş katlm göstermiştir. Toplantda, KKDE tarafndan teklif
edilen öncelikler ve faaliyetler katlmclara sunulmuştur ve katlmclarn geribildirimi alnmştr. Buna ek
olarak, KKDE’nin ksa dönem uzman tarafndan İtalya’dan baz deneyimler sunulmuştur.
-
20 Mays 2010: Tarm ve Balkçlk Odak Grubu Toplants
KBB’nin tarm ve balkçlk sektörlerinin önceliklerini ve faaliyetlerini belirlemek üzere bir odak grubu
toplants organize edilmiştir, ve bu toplantya 20 paydaş katlm göstermiştir. Toplantda, KKDE tarafndan,
teklif edilen öncelikler ve faaliyetler katlmclara sunulmuştur ve katlmclarn geribildirimi alnmştr.
65
66
-
21 Mays 2010: Çevre ve Orman Odak Grubu Toplants
KBB’nin çevre ve orman sektörlerinin önceliklerini ve faaliyetlerini belirlemek üzere bir odak grubu toplants
organize edilmiştir, ve bu toplantya 14 paydaş katlm göstermiştir. Toplantda, KKDE tarafndan, teklif
edilen öncelikler ve faaliyetler katlmclara sunulmuş, ve katlmclarn geribildirimi alnmştr.
KTt otoriteleri ile danşma süreci
Aşağdaki merkezi ve yerel otoriteler, YKS ile ilgili yorumlarn bildirmiştir:
16/09/2010, Lefke Belediyesi - Mehmet Zafer (Başkan), Haluk Giray
16/09/2010, Lapta Belediyesi - Fuat Namsoy (Başkan), Hasan Keleş, Tolga Alav
17/09/2010, Ticaret Odas - Janel Burcan, Çiğdem Aksu
17/09/ 2010, Sanayi Odas - Mustafa Gündüz, Gizem Menteş
17/09/2010, Esnaf ve Zanaatkarlar Odas–Bahadr Mahmutoğlu (Dş ilişkiler koordinatörü)
6/10/2010, Güzelyurt Belediyesi - Süleyman Akdağ (Müdür)
20/10/2010 Yerel Yönetimler Dairesi - Meriç Taydemir (Müdür)
20/10/2010, Merkez Kaymakam (Gürsel Selengin), Girne Kaymakam (Gürkan Kara), Güzelyurt
Kaymakam (Menteş Gündüz)
04/11/2010, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi - Emine Pilli (Müdür), Elçin Kubilay (Arkeolog), Emine Sivri
(Arkeolog), Mehmet Soforoglu (Arkeolog), Hasan Tekel (Arkeolog)
4/11/2010, Şehir Planlama Dairesi - Hülya Davulcu (mimar, Nurhan Aremek (şehir planlamacs), Layik
Topcan Mesutoğlu (Müdür Yrd.), Lynda Thorn (Danşman)
4/11/10, YAGA - Mehmet Yldrm (Direktör Yrd.), Bengü Mndkoğlu (Danşman)
22/11/2010, Kültür Dairesi -Candaş Yolga (Müdür Yrd.), Bedia Kale, Yusuf Örs
23/11/2010, Telekomünikasyon Dairesi -Ali Ayral (Transmisyon Teknik Şube Amiri)
23/11/2010, Turizm Planlama Dairesi -Turgut Muslu (Müdür), Ylbay Geceyatmaz, Efsun Salel
24/11/2010, Çalşma Dairesi -Yusuf Önderol (Müdür)
24/11/2010, Turizm Tantma ve Pazarlama Dairesi - Derviş Gezer (Müdür), Şanel Tağmaç
24/11/2010, Devlet Planlama Örgütü -Ali Korhan (Müsteşar)
25/11/2010, Tarm ve Doğal Kaynaklar Bakanlğ - Nazm Ergene (Müsteşar), Mustafa Alkaravl (Jeoloji ve
Maden Dairesi Müdürü), Güliz Kuset (Orman Dairesi), Ercan Akerzurumlu (Tarmsal Araştrmalar Enstitüsü
Müdürü), Hüseyin Ataben (Veteriner Dairesi Müdürü), Hüseyin Hürkal (Hayvanclk Dairesi Müdürü), Ersun
Ulucam (Hayvanclk Dairesi), Ali Göksu (Tarm Dairesi Müdürü), Gönen Vurana (Tarm Dairesi), Samiye
Kasap (Krsal Kalknma Birimi), Niyazi Nizam (Krsal Kalknma Birimi), Deniz Solyal (Krsal Kalknma Birimi)
30/11/2010, Çevre Koruma Dairesi - Behram Kamer (Müdür), Hasibe Kusetoğullar
01/12/2010, Karayollar Dairesi - Mustafa Demircioğlu (Müdür)
07/12/2010, Sosyal Hizmetler Dairesi – Cansel Hdroğlu (Müdür), Aydan Başkurt (Şube Sorumlusu)
08/12/2010, Sağlk Hizmetleri Dairesi – Dr. Hatice Faydal (Müdür), Selma Ylmaç (İdare Memuru), Dr.
Keziban Akyön (Başhekim), Havva Arslan (Gda Müh.), Hakan Emiroğlu (Çevre Müh.)
Stratejik Toplant
3 Aralk 2010’da, son bir Stratejik Toplant düzenlenmiştir. Yerel paydaşlar için Yerel Kalknma Stratejisi’nin
son versiyonunun sunumu yaplmştr. Toplam 47 kişi toplantya katlmştr.
EK 11’de; Yerel Kalknma Stratejisi’nin hazrlanmasna iştirak eden tüm yerel paydaşlarn listesi yer
almaktadr.
66
67
EKLER
Ek 1: KBB nüfüsu
Ek 2: KBB’de işgücü
Ek 3: KBB habitatlar
Ek 4: KBB floras
Ek 5: KBB faunas
Ek 6: KBB’de görülen kuşlar
Ek 7: KBB’nin tarihi miras
Ek 8: KBB’nin balkç barnaklar ve tekneleri
Ek 9: Kbrs’n Kuzey kesimi ve KBB otel doluluk oranlar
Ek 10: KBB festivalleri
EK 11: Yerel Kalknma Stratejisi’nin danşma sürecine katlan yerel paydaşlarn listesi
68
Ek 1: KBB nüfusu (2006 yl nüfus saymna göre)
Belediye ve Köyler
Nüfus
Belediye ve Köyler
Nüfus
1. Lapta
5,965
2. Güzelyurt
13,334
* Karşyaka
2,206
* Mevlevi
376
* Çamlbel
1,058
* Yuvack
300
* Akdeniz
595
* Zümrütköy
969
* Alemdağ
97
* Serhatköy
588
* Geçitköy
206
* Şahinler
180
* Hisarköy
205
* Gayretköy
395
* Karpaşa
96
* Aydnköy
1,273
* Kayalar
198
* Akçay
1,085
* Klçaslan
220
* Kalkanl
1,545
* Koruçam
236
3. Lefke
7,854
* Kozan
461
* Taşpnar
231
* Özhan
90
* Çamlköy
259
* Sadrazamköy
215
* Yeşilrmak
429
* Tepebaş
805
* Gaziveren
996
* Doğanc
* Yeşilyurt
* Bademliköy
* Gemikonağ
* Cengizköy
* Yedidalga
1,302
69
Ek 2: KBB’de işgücü
NÜFUS VE İŞGÜCÜ DURUMU
TOPLAM
1. KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS
2. 15 VE DAHA YUKARI YAŞTAKİ
NÜFUS
3. İŞGÜCÜ DURUMU
3.1. İstihdam edilenler
3.2. İşsiz
4. İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR
4.1. İş aramayp işbaş yapmaya hazr
olanlar
4.1.1. İş bulma ümidi olmayanlar
4.1.2. Diğer
5. İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI (%)
6. İŞSİZLİK ORANI (%)
6.1. Genç nüfus oran (%)
ERKEK
NÜFUS
3.1. İ stihdam edilenler
3.2. İşsiz
4.1. İş aramayp işbaş yapmaya
hazr olanlar
4.1.2. Diğer
KADIN
NÜFUS
3.1. İ stihdam edilenler
3.2. İşsiz
4.1. İş aramayp işbaş yapmaya
hazr olanlar
4.1.2. Diğer
TOPLAM LEFKOŞA GAZİMAĞU
SA
GİRNE GÜZELYU
RT
İSKELE
250 373
201 796
83 983
67 373
61 279
49 353
57 276
46 629
26 979
22 170
20 855
16 270
101 104
91 223
9 881
100 691
14 130
35 159
32 567
2 592
32 214
3 208
24 103
21 674
2 428
25 251
5 736
24 446
21 896
2 550
22 183
1 492
10 653
9 154
1 500
11 516
1 852
6 744
5 932
812
9 527
1 843
2 604
11 332
50.1
9.8
24.7
344
2 838
52.2
7.4
14.9
897
4 752
48.8
10.1
30.4
227
1 265
52.4
10.4
22.7
442
1 395
48.1
14.1
43.7
694
1 082
41.4
12.0
28.8
131 054
106 138
44 242
35 669
31 893
25 772
30 567
25 059
13 793
11 381
10 559
8 257
66 521
61 496
5 025
39 617
4 756
22 723
21 241
1 482
12 946
896
15 698
14 589
1 108
10 075
1 946
16 206
15 083
1 123
8 853
618
6 885
6 109
775
4 496
696
5 010
4 474
535
3 248
599
1 079
3 539
62.7
7.6
24.0
126
770
63.7
6.5
16.3
380
1 510
60.9
7.1
29.9
100
518
64.7
6.9
18.7
213
468
602.5
11.3
49.2
260
272
60.7
10.7
25.4
119 320
95 658
39 742
31 704
29 386
23 581
26 710
21 571
13 186
10 789
10 296
8 013
34 584
29 727
4 857
61 074
9 374
12 435
11 326
1 110
19 268
2 312
8 405
7 085
1 320
15 176
3 789
8 240
6 813
1 427
13 330
874
3 769
3 045
724
7 020
1 156
1 734
1 458
276
6 279
1 244
1 525
7 793
36.2
14.0
25.8
219
2 068
39.2
8.9
12.7
517
3 242
35.6
15.7
31.1
127
747
38.2
17.3
29.2
229
927
34.9
19.2
37.2
433
810
21.6
15.9
36.5
KAYNAK: Devlet Planlama Örgütü
69
No
1
2
70
Bulunduğu
Yüzölçümü
Arazi Yüzdesi
Kod Ad
Önemi
Yer Says
(ha)
(%)
1120 Posidonia yataklar
HD I*
893.35
18.87
1170 Resifler
HD I
278.68
5.88
1240 Akdeniz kylarnn endemik Limonium spp. bulunan bitki kapl deniz
3
uçurumlar
HD I
21
128.25
0.79
4
2110 Embriyonik hareketli kumullar
HD I
14
257.32
1.59
5
2240 Brachypodietalia kumul otlaklar
HD I
1
0.23
0.00
6
2250 Juniperus spp. bulunan sahil kumullar
HD I*
8
49.18
0.30
7
2260 Cisto-Lavendulatalia kumulu ve sclerophyllous çallklar
HD I
94
1241.47
7.67
8
5210 Juniperus spp. bulunan arboresan fundalklar
HD I
215
2316.16
14.31
9
5330 Akdeniz-scağna özgü ve çöl-öncesi maki ormanlar
HD I
24
150.16
0.93
10
5420 Sarcopterium spinosum phryganas
HD I
76
906.63
5.6
11
6220 Thero-Brachypodietea çimenli ve çok yllk yalanc bozkrlar
HD I*
36
193.32
1.19
12
6420 Molinio-Holoschoenion; Akdeniz uzun tavl bitki otlaklar
HD I
1
4.05
0.03
13
8210 Chasmophytic bitki örtüsüne sahip kalkerli kayalk yamaçlar
HD I
3
1.17
0.01
14
9290 Servi ormanlar (Acero-Cupression)
HD I
43
206.45
1.28
15
9320 Akdeniz zeytini ve Keçiboynuzu ormanlar
HD I
28
129.31
0.80
16
9540 Endemik Mesogean çamlar bulunan Akdeniz çam ormanlar
HD I
379
3136.52
19.37
17
B2 Sahil çakllar
EUNIS
4
2.93
0.02
18
C2 Kayalk uçurumlar, tabakalar ve sahiller
EUNIS
2
9.45
0.06
E2.6 Tarmsal açdan geliştirilmiş, yeniden tohum ekilmiş ve skça gübrelenmiş
19
otlaklar, spor sahalar ve çimlik alanlar dahil
EUNIS
3
83.41
0.52
20
F5 Maki, arboresan matorral ve Akdeniz-scağna özgü çallklar
EUNIS
12
106.18
0.66
21
F5.2 Makiler
EUNIS
103
553.63
3.42
22
F6.2 Eastern garrigues
EUNIS
73
672.74
4.16
23
FB.3 Dekoratif amaçl veya meyveler için fidan dikimi (üzüm bağlar dşnda)
EUNIS
2
79.74
0.49
24
I1 Ekilebilir topraklar ve bostanlar
EUNIS
39
5645.39
34.88
25
J1 Şehirlerin, kasabalarn ve köylerin binalar
EUNIS
1
17.19
0.11
26
J2 Az sklkta binalar, bahçe ve parklardan oluşan I2 Ekili alan
EUNIS
12
27.09
0.17
27
J3 Madencilik sanayi alanlar
EUNIS
1
3.02
0.02
28
J4 Trafik şebekeleri ve inşa edilen diğer sert zeminli alanlar
EUNIS
157
221.92
1.37
29
J6 Atk alanlar
EUNIS
30
42.52
0.26
Kod Ad: Yönerge No 92/43/EEC, Ek I içerisinde. Önemi: HD I - Ek I, HD I* - Ek I; öncelikli habitatlar. Bulunduğu yer says: Herbir habitat tipinin bulunduğu yerlerin
saysn gösterir. Arazi %’si: habitatn kapladğ alann %’si. Deniz habitatlarnn %’si toplam deniz yüzölçümüne gore hesaplanmştr.
Ek 3: KBB habitatlar
70
71
Ek 4: KBB floras
No
İsim
Önem
Endemizm
Bulunduğu
Yer Says
Nüfus
B
20
nadir
1
Anthemis tricolour (yerel ad yok)
NI
2
Asperula cypria (Kbrs İnceciçeği)
NI
B
6
nadir
3
Astragalus cyprius (Kbrs Geveni)
NI
B
5
nadir
4
Ballota integrifolia (Dikenli Köpek Otu)
NI
B
1
çok
nadir
5
Crocus veneris (Kbrs Safran)
NI
B
6
nadir
6
Ferulago cypria (Kbrs Gavcar)
NI
B
1
çok
nadir
7
Helianthemum obtusifolium (Kbrs Güneşgülü)
NI
B
9
nadir
8
Hypericum repens (yerel ad yok)
NI
B
2
çok
nadir
9
Limonium albidum subsp. Cyprium (yerel ad yok)
NI
B
5
nadir
10
Odontites cypria (Kbrs Odontitesi)
NI
B
13
nadir
11
Onobrychis venosa (Damarl Korunga)
NI
B
56
yaygn
12
Onopordum cyprium (Eşek Dikeni)
NI
B
82
yaygn
13
Onosma caespitosum (Küme Sincar)
NI
A
41
yaygn
14
Onosma fruticosum (yerel ad yok)
NI
B
59
yaygn
15
Ornithogalum pedicellare (Kbrs Tükürük Otu)
NI
B
3
Çok
nadir
16
Ophrys kotschyi (Kbrs Ofrisi)
HD II*
B
8
nadir
17
Pimpinella cypria (Kbrs Pimipinellas)
NI
A
3
18
Rosularia pallidiflora (Soluk Kbrs Göbek Otu)
NI
A
3
19
Sedum lampusae (Lapta Damkoruğu)
NI
A
3
20
Senecio glaucus ssp. Cypria
NI
B
1
21
Teucrium micropodioides (Küme Kurtluca)
NI
B
138
Çok
nadir
Çok
nadir
Çok
nadir
Çok
nadir
yaygn
HD II
B
10
nadir
22 Tulipa cypria (Kbrs Lalesi)
Not: HD II – A Ek II içerisinde, HD II* - Ek II’nin öncelikli türleri, HD IV - Ek IV içerisinde, HD V - Ek V
içerisinde, NI – ulusal önem taşyan türler. Endemizm: A: Yerel endemik, B: Kbrs endemiği, Bulunduğu yer
says: herbir türün bulunduğu yer saysn gösterir.
72
Ek 5: KBB faunas (AK Habitatlar Yönergesi (92/43/EEC) Ek II’de yeralan ve Akdeniz ÖÇKB içerisinde
daha önceden belirtilen faunistik türlerin listesi)
No
Ad
Zoolojik
grup
Önemi
Bulunduğu
yer says
Popülasy
on
Son
derece
nadir
1
Monachus monachus
M
HD II*
2
Caretta caretta
R
HD II*
5
6-40
3
Chelonia mydas
R
HD II*
5
4-29
4
Rousettus aegiptiacus
M
HD II
Yaygn
5
Cyrtopodion kotschyi fitzingeri
R
ESS
Yaygn
6
Laudakia stellio cypriaca
R
ESS
Yaygn
7
Ophisops elegans schlueteri
R
ESS
Yaygn
8
Dolicophis jugularis cypriacus
R
ESS
Yaygn
9
Macrovipera lebetina lebetina
R
ESS
Yaygn
(*)Habitatlar Yönergesi (92/43/EEC) kapsamnda; türler içerisinde öncelikli türlerden olduğunu
göstermektedir. ESS= Endemik Alt Türler (MTCP raporlar 1993-2008, EPD Raporlar, Benda et al 2007,
Haigh 2004, Gucu 2007).
72
73
Ek 6: KBB’de görülen kuş türleri (AK Kuşlar Yönergesi (79/409/EEC) Ek I’de yeralan ve Akdeniz ÖÇKB
içerisinde belirtilen türlerin listesi)
No
İsim
Zoolojik Grup
AB
Statü
1
Larus audounii
B
BD I
rb (SPEC-1)
2
Vanellus spinosus
B
BD I
Mb
3
Milvus migrans
B
BD I
PM
4
Ciconia nigra
B
BD I
Pm
5
Hieraaetus fasciatus
B
BD I
Rb
6
Ficedula albicollis
B
BD I
PM
7
Grus grus
B
BD I
PM (SPEC-3)
8
Calonectris diomeda
B
BD I
PM (SPEC-2)
9
Emberiza caesia
B
BD I
MB, PM
10
Sylvia melanothorax
B
BD I
RB, MB
11
Oenanthe cypriaca
B
BD I
MB
12
Himantopus
himantopus
B
BD I
Mb
13
Falco eleonorae
B
BD I
MB, pm
14
Plegadis falcinellus
B
BD I
PM
15
Pluvialis apricaria
B
BD I
WV
16
Gallinago gallinago
B
BD I
pm
17
Egretta alba
B
BD I
pm, wv
18
Sterna nilotica
B
BD I
PM
19
Circus cyaneus
B
BD I
pm, wv
20
Pernis apivorus
B
BD I
PM
21
Alcedo atthis
B
BD I
pm, wv (SPEC-3)
22
Lanius minor
B
BD I
PM (SPEC-2)
23
Falco naumani
B
BD I
PM, FB
24
Egretta garzetta
B
BD I
PM, wv
25
Buteo rufinus
B
BD I
rb, pm, wv
26
Circus aeruginosus
B
BD I
PM, wv
27
Lanius nubicus
B
BD I
MB, pm (SPEC-2)
28
Circus pygargus
B
BD I
PM (SPEC-4)
29
Nycticorax nycticorax
B
BD I
PM
30
Caprimulgus europaeus
B
BD I
PM, MB (SPEC-2)
31
Emberiza hortulana
B
BD I
PM
32
Pandion haliaetus
B
BD I
pm (SPEC-3)
73
(SPEC-3)
(SPEC-4)
(SPEC-2)
(SPEC-2)
(SPEC-2)
(SPEC-2)
(SPEC-3)
(SPEC-4)
(SPEC-1)
74
No
İsim
Zoolojik Grup
AB
Statü
33
Circus macrourus
B
BD I
PM (SPEC-3)
34
Falco peregrinus
B
BD I
rb, pm, wv (SPEC-3)
35
Ardea purpurea
B
BD I
PM
36
Lanius collurio
B
BD I
PM, OB (SPEC-3)
37
Falco vespertinus
B
BD I
PM
38
Coracias garrulus
B
BD I
PM, MB (SPEC-2)
39
Sylvia rueppelli
B
BD I
PM
40
Falco cherrug
B
BD I
Pm
41
Ficedula semitorquata
B
BD I
Pm
B
BD I
RB
B
BD I
PM, MB (SPEC-3)
42
43
Phalacrocorax
aristotelis desmarestii
Calandrella
brachydactyla
(SPEC-3)
44
Larus genei
B
BD I
PM, wv
45
Ardeola ralloides
B
BD I
PM
46
Burhinus oedicnemus
B
BD I
PM, WV, RB (SPEC-3)
47
Anthus campestris
B
BD I
PM
48
Bucanetes githagineus
B
BD I
Pm
49
Pelecanus onocrotalus
B
BD I
Pm
50
Ciconia ciconia
B
BD I
Pm
51
Lullula arborea
B
BD I
WV, RB ?? (SPEC-2)
(SPEC-3)
Notlar: RB = Yerleşik Üreyen, PM = Geçiş yapan Göçmenler, MB = Göçmen Üreyen, OB = Ara sra
Üreyen, WV = Kş Ziyaretçisi, FB = Önceden Üreyen. Büyük harfler yaygn olarak görülen türleri
belirtmektedir. Küçük harfler ise nadir olarak görülen türleri belirtmektedir.
75
Ek 7: KBB’nin tarihi miras
İsim
Agioi Constantinos (Kilise ve eski mezarlk)
Kayalar Harup Ambar
Agios Georgios (Kilise)
Panagia (Şapel)
Ayia Irini (Kilise-Cami)
Panagia Krinotissa (Şapel)
Vasilya Cami
Agia Anastasia (Kilise)
Agios Theodoros (Kilise)
Apostolos Loukas (Kilise)
Agios Minas (Kilise)
Timios Prodromos
Agia Paraskevi (Kilise)
Agia Evdokia (Şapel)
Panagia Airkotissa (Şapel)
Agia Varvara (Şapel)
Agia Marina (Şapel)
Archangelos (Şapel)
Agios Andronikos (Şapel)
Haydarpaşa Cami
Seyit Mehmet Ağa Cami
Lambousa yerleşim alan
Pigades Tapnağ
29 Eski Ev
Eski Karakol
Su kanallar ve su değirmeni
Giriş katnn ön duvar
İki eski okul odas ve halk evi
Salon
Otel ve dükkânlar
Bulunduğu yer
Sadrazamköy
Kayalar
Kayalar
Koruçam
Akdeniz
Karşyaka
Karşyaka
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Çamlbel
Lefke
Lefke
Lefke
Lefke
Lefke
Lefke
Lefke
Üzerinde İngiliz Kraliyet ambleminin bulunduğu bir bina
Okul
Akentou Kilisesi
Soli Arkeolojik alan
Vuni Saray
Petra Tou Limnidi
Toumba Tou Skorou Arkeolojik alan
Karşyaka-Evriman (Üç Dere)
Karşyaka-Karaoğullar
Karşyaka Dağgüllü
Karşyaka Koca Tarla
Karşyaka-Hüdaverdiler
Karşyaka-Gümüşalan
Karşyaka
Kayalar
Vrysi - Tou Barva
Tepebaş Ambelia
Tepebaş Kypous
Hisarköy Mersinia
Karpaşa Hadji Pantelis
Lefke
Lefke
Lefke
Lefke
Yeşilirmak (Lefke)
Yeşilirmak (Lefke)
Güzelyurt
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Kayalar
Lapta-Tnaztepe
Tepebaş
Tepebaş
Hisarköy
Karpaşa
75
76
İsim
Korucam Kornos
Lapta Alonia ton Plakon (E)
Lapta Alonia ton Plakon (W)
Lapta Arodaphrioudia
Lapta Phloudia
Lapta Pourin
Lapta Sphinarin
Lapta Vasiliates
Panayia Kathari
Ayia Marina
Sadrazamköy Galales
Motidhes Köyü
Çamlbel Kafkalla
Çamlbel Kastrovounos
Kayalar Palialona
Karşyaka Evrima mezarlğ
Karşyaka Harman Alan
Karşyaka Loukkas Trachonas mezarlğ
Karşyaka Myliades mezarlğ
Karşyaka Pyrgos Triantaphylia
Karşyaka Sina Manastr
Karşyaka Stypia
Karşyaka Vavilas Chiliomodousa
Güzelyurt-Omerli Tunç Çağ’nn başlarndan kalma Maden İşleme Yeri
Osman Paşa Türbesi
Lefke Orta Cami
Lefke Aşağ Cami
Piri Mehmet Paşa Cami
Güzelyurt-Kalkanl Kapouti (Tunç çağ ve ortaçağdan kalma eski eser alan)
Mevlevi Kalkolitik yerleşimi ve mezarlk alan
Çaldüzü mezarlk alan
Tunç çağnn baş ve sonundan kalma eski eser alan
Ayia Petra yerleşim yeri
Phila Vasiliko-Kafkalka Mezarlk alan
Sakarya Mahallesi Doğal varlklar
Su kemerleri, su kulesi, ve su değirmeni
Tarihi çeşme
Kral mezar
Soli eski mezarlk alan
Bir katl Osmanl binas ve tren istasyonu
Bulunduğu yer
Koruçam
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Lapta
Kozanköy
Kozanköy
Sadrazamköy
Çamlbel
Çamlbel
Kayalar
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Karşyaka
Lefke
Lefke
Lefke
Lefke
Kalkanl, Güzelyurt
Mevlevi, Güzelyurt
Mevlevi, Güzelyurt
Ozhan, Lapta
Serhatköy, Güzelyurt
Serhatköy, Güzelyurt
Lapta
Başpnar, Lapta
Tepebaş
Akdeniz
Lefke
Güzelyurt
Genel Toplam
Güzelyurt
Girne
Bölge
55
42
2
Kayalar
Gemikonağ
11
Lapta
Balkç
Barnaklar
Kaytl olan
Ticari Balkç
Teknesi
Says
Ek 8: KBB’nin balkç barnaklar ve tekneleri
55
42
2
18
10
2
6
B
A
11
Amatör Tekneler
Ticari Balkç Tekneleri
Denetlenen
73
52
4
17
A+B
Toplam
77
2009
474 600
Güzelyurt
Lefke
Lapta
4*
3*
2*
1*
Bungalov
Snflandrl
mamş
Toplam
2*
1*
Tatil Köyü
Snf
2008
1
5
1
7
10
24
1
1
1
200
6
1
5
1
6
10
23
1
1
Say
KBB’de otel doluluk oranlar
2008
478 392
Müşteri Says
Kuzey Kbrs’ta otel doluluk oranlar
11
24
1
1
1
2009
1
3
1
1
6
2009
1 653 566
38
293
1963
33
314
42
38
138
233
22
318
2008
224
708
42
38
138
109
22
277
2009
224
708
Yatak Kapasitesi
2006
325
998
2008
1 565 539
Konaklanan Gece Says
Ek 9: Kbrs’n Kuzey kesimi ve KBB otel doluluk oranlar
78
7389
19158
63
2350
2006
2686
6670
2271
13824
233
236
206
2216
2008
1741
7390
Müşteri Says
3544
12143
171
413
58
1431
2009
2459
4651
Turist başna gecelik
yatak says
2008
2009
3,3
3,4
36874
97736
272
12393
2006
14013
34184
25079
68784
645
379
505
7048
2008
7476
28676
20261
60950
458
598
145
7977
2009
11122
21445
Konaklanan Gece Says
4.99
5.1
4.32
5.27
2006
5.22
5.13
11.04
4.98
2.8
1.6
2.5
3.2
2008
4.3
3.9
5.72
5.01
2.7
1.4
2.5
5.6
2009
4.5
4.6
Turist başna Ortalama
Gece Says
78
79
Ek 10: KBB festivalleri
GÜZELYURT
1/ Portakal Festivali
- İlki1978 ylnda düzenlenmiştir (2009’da 32’ncisi; 26 Haziran - 12 Temmuz tarihleri arasnda
düzenlenmiştir)
- Ziyaretçiler: günde 4000
- Turistlerin sadece %1’i
- Bütçe: 200 000TL
- Belediye, sponsorlar ve kamu kurumlar tarafndan finanse edilmektedir
- Aktiviteler: açlşta, animatörlerle ve illüziyonistlerle kortej yürüyüşü, konserler, ses yarşmas, “Uluslararas
Barş Güzeli” güzellik yarşmas, çocuk şenliği (yiyecek/içecek standlar, animasyonlar, yarşmalar, oyunlar),
merkezde indirimli alşveriş günleri, dükkânlar arasnda en iyi vitrin düzenleme yarşmas, spor aktiviteleri;
futbol, tavla ve darts, folklör ve dans gösterileri, hediye piyangosu, yerel elişleri ve yiyecek standlar ve
havai fişek gösterisi.
2) “Tiyatro Günleri”
- 2003 ylndan beri düzenlenmektedir
- Genellikle, Kasm veya Aralk aylarnda
- Süre: 15 gün
- Toplam katlmc says: yaklaşk 5000
- Katlmclarn çoğu bölgedendir, ancak, diğer bölgelerden de gelen birçok katlmc vardr
- Toplam bütçe: 100 000 TL
- Belediye ve sponsorlar tarafndan finanse edilmektedir
- Aktiviteler: tiyatrolar/sahne oyunlar (yerel/Türkiye’den), folklör gösterileri, masal/hikaye okuma, yemek
yarşmas
3) “GÜSAD Halk Danslar Kültür Şenliği”
- Belediye, GÜSAD (Güzelyurt Sanat Derneği) ve Devlet Kültür Dairesi tarafndan finanse edilmektedir
- AKM ve Spor Salonu’nda yaplmaktadr
- Süre: 1 hafta – 10 gün
- Toplam katlmc says: yaklaşk 4000
- Katlmclar: yerel halk, daha çok bölgeden
- Genellikle Mays aynda gerçekleştirilmektedir
4) “Akça Köyü Sanat ve Kültür Şenliği”
- Haziran aynda düzenlenmektedir
- Köyün içerisinde
- Katlmclar; yerel halk, daha çok bölgeden
- Aktiviteler: Tiyatro, Müzik, Folklör
LEFKE
5) “Uluslararas Müzik ve Kültür Festivali”
- Belediye tarafndan finanse edilmekte ve Lefke Avrupa Üniversitesi ile birlikte organize edilmektedir
- 2006 ylndan beri düzenlenmektedir (4’üncüsü geçen yl gerçekleştirilmiştir)
- Kasm aynda, 1 hafta boyunca
- Yaklaşk 6-700 kişi katlmaktadr
- Kuzey Kbrs’n her bölgesinden gelen yerel katlmclar
- Toplam bütçe yaklaşk olarak 30 000 TL’dir
- Programn içeriği: klasik müzik konserleri “Atatürk Kültür Merkezi”nde (AKM) verilmektedir; resim ve
fotoğraf sergileri “LAÜ sergi merkezi”nde yaplmaktadr.
79
80
6) “Yeşilrmak Çilek Festivali”
- 1974 itibariyle gerçekleştirilmeyen bir gelenek
- Orijinaline benzer şekilde bu yl içerisinde organize edilmesi planlanmaktadr
- Daha çok panayr tarznda ; yerel ürünlerin de yer aldğ standlar kurulmakta ve bir güzellik yarşmas
düzenlenmekte
LAPTA
7) “Tepebaş Lale Festivali”
- Mart sonu – Nisan baş (Bu yl, 20-21 Mart)
- İlki 2005 ylnda düzenlenmiştir. Bu ylki 6’ncs olacaktr
- 2000-3000 kişi ziyaret etmektedir
- Kuzey Kbrs’n her bölgesinden gelen yerel katlmclar ve yabanc turistler
- Genellikle bütçe; 8-9000 TL civardr. Bu yl, festivalde, bir konser organize edilmesi planlanmaktadr
(bütçenin ≈ 18 000TL’yi bulmas beklenmektedir), ancak, Lapta Belediyesi’nden katk koymalar istenmiştir
(henüz onaylanmamştr).
- Aktiviteler; folklör, bisiklet yarş, yastk koşusu (geleneksel), yerel elişleri ve yiyecek standlar.
8) “Lapta Turizm Festivali”
- Lapta Belediyesi tarafndan organize edilmektedir
- 2008 ylndan beri düzenlenmektedir (bu yl, üçüncüsü gerçekleştirilecektir)
- Haziran aynda, 2-3 gün boyunca
- Toplamda, yaklaşk 10 000 kişi katlm göstermektedir
- Lapta’dan ve kuzey Kbrs’n diğer tüm bölgelerinden gelen yerel halk katlmaktadr
- Toplam bütçe 80 000 TL’yi bulmaktadr
- Programn içeriği: Kortej yürüyüşü, yerel mutfaktan yemeklerin (hellim, pekmez, hellimli ve zeytinli, frn
kebab..vb.) ve elişlerinin satşa sunulduğu standlar (yerel elişleri, diğer Kbrs’a özel elişleri, seramik ve
hasr işleri...vb.), Kbrs Kültürünü yanstan bir Eski Kbrs Evi kurulmakta (eski yatak, giyim kuşam ve birçok
günlük hayatta kullanlan el aletleri ve araçlar sergilenmekte), dans gösterileri (flklör ve modern dans),
sportif faaliyetler (Triatlon, bisiklet, yüzme, kano, jet ski, zpknla balk avlama, darts yarşlar ve doğa
yürüyüşü).
80
81
EK 11: Danşma Sürecine Katlan Paydaşlarn Listesi
Ad Soyad / Name Surname
Kurumu / Institution
Abdamazak Arslan
restoran
Abdullah Aktoprak
Tarm Dairesi
Abdullah Cangil
G/yurt K.T.N.Ü.B
Adgüzel Akdeniz
ÇAM-SEV
Ahmet Açksöz
Buluç Süt Ürünleri
Ahmet Güral Ersun
TEP-DER
Ahmet Saldam
Saldam Ltd.
Ahmet Tayyareci
Lapta Belediyesi
Aktürk Planc
Tarm Dairesi
Aldoğan Eyüpoğlu
Kema Vakf
Alev İzdağ
Kayder Temsilcisi
Ali Arensavaş
KEMA vakf
Arkn ENGÜNEY
G/YurtTarm Dairesi Nar. Birimi
Arzu Çağn
Edge Project
Ata Baler
Ayhan BIÇAKLI
Çamlköy
Tepebaş Kültür Sanat ve Doğay Koruma Der.Baş.
Ayşe Dönmezer
YAGA
Ayşe Ökeoy
Devlet Planlama Örgütü
Ayşen TÜRKMEN
LEFKE Avrupa Üniversitisi
Bahadr Mahmutoğlu
K.T Esnaf ve Zanaatkarlar Odas
Bengü Mndkoğlu
YAGA
Berna Kemal Altun
G/yurt Tarm Dairesi
Betül Atasayan
ABKM
Burcu Barn
ABKM
Can CONKBAYIR
Orman Dairesi
Cemal Redif
Cypruvex
Cemal Kaş
Kalkanl Eko turizm derneği
Cemal Sofda
Üretici
Cemal Yorulmaz
Restaurant Vouni King
Cemre Erel
YAGA
Cengiz TABAK
ELYE-GIDA
Christian Harel
Crop Husbandary Team
Damla Boğaç
Deniz Solyal
Edge Project
Tarm Bakanlğ
Dilek Bahçvan
Arclk
Dr. Orhan Aydeniz
Kema Vakf
Emin Bahçvan
Arclk
Emine Sivri
Museum of Archeology and Nature
Engiz Portakaloğlu
CMC Golf
Ercan POYRAZ
Orman Dairesi
81
82
Ergun Taşkn
Lefke Gardens Hotel işletmecisi
Erkut Uluçam
Ersen Ekici
Öğretmen
Ertan Adakan
K.T.N.Ü.B Koop.
Ertan ADATAŞ
K.T.Narinciye Üreticileri Birliği
Frat YORAN
Fuat Namsoy
ÇAM-SEV
Lapta Belediyesi
Gamze Kandinç
YAGA
Gülcan Yalnca
Natura 2000 Project
Güliz KUSET
Orman Dairesi
Güner NURİ
ÇAM-SEV
Gürkan Kara
Halil ÇORBA
Girne Kaymakamlğ
Arclar Birliği
Hasan ÇUVALCIOĞLU
Hasan İlkay
C.M.C Golf Club
Hasan Karltaş
Hasan Öksüz
KITREB (reh. Bir.)
Hasan Altan Öksüz Pazarlama Ltd.
Hasan Özçelik
Devlet Planlama Örgütü
Hülya DAVULCU
Şehir Planlama Dairesi
Hüseyin HANÇERLİOĞLU
Orman Dairesi
Hüseyin Kozal
Cypruvex
Hüsnü Rüstemoğlu
Arc
İlhami Tozlu
Crop Husbandary Team
İsmet ÇAKIR
Balkç
Kamil Gilanloğlu
Restoranc
Kemal ÇOLAK
Tarm ve Hayvanclk
Kemal Kayan
Kemal KAYAN
Güzelyurt Belediyesi
Mahmut Özçnar
Mazlum Kortaş
Mehmet Bicen
DPÖ
Doğanc Patates Üreticileri Birliği
Mehmet Gökçebağ
Mehmet KUTLAR
NEDA
Orman Dairesi
Mehmet Söföroğlu
Mehmet Zafer
Güzelyurt Arkeoloji ve Doğa Müzesi
Lefke Belediyesi
Menteş Gündüz
Güzelyurt Kaymakamlğ
Menteş GÜNDÜZ
Güzelyurt Kaymakam
Metin Dolu
KITREB (reh. Bir.)
Murat ARSLAN
Lapta Belediyesi
Mustafa Cemal
Mustafa Kavurma
Dağ Spor Der.
Çiftçi
Mustafa KÜÇÜKBEKİR
Nevter Zafer Cömert
Daü Mimarlk Fakültesi
82
83
Nilden Bektaş
Niyazi Nizam
KTÇMO- Chamber of Environmentalist
Nurhan ARAMEK
Şehir Planlama Dairesi
Nursel Ekici
Üretici- Oryat
Olgun Emirzade
CMC Golf
Osman Serin
Gaziveren
Osman TUĞRUL
KEMA
Oytun ÖZBİLGİLİ
ÇAM-SEV
Ozan Serdaroğlu
Lefke Avrupa Universitesi
Ömer Balkç
Tarm ve Hayvanclk
Ömür Akyüz
Orman Dairesi
Özdemiz ŞAKACI
Orman Dairesi
Özgür Sirkeciler
Özüm SALMAN
Pembe Kanatl
Hayvanclk Dairesi
Lapta Belediyesi
Turizm Planlama Dairesi
Prof. Dr. Isk KORAY
KIDAV Kbrs Deniz Araşt. Vakf
Ramadan Gilanloğlu
Frnc
Salih KARAHGİL
Orman Dairesi
Sami Dayoğlu
Güzelyur- Lefke Nar. Ür.Birliği
Samiye Kasap
Selçuk Benter
Selçuk ÜNGÜDER
NEDA
Kuzey Kbrs Narenciye Üreticileri Birliği
Senem Aktuğ
Çevre Mühendisleri Odas
Servet Tahsin ÇOBAN
Seyfi Tünelci
Çamlbel Muhtar
Sinal Akgürcü
Bakr İşlemecisi
Süleyman Aldağ
Guzelyurt Belediyesi
Şanel Tağmaç
Şener OTAĞ
Turizm Kültür ve Çevre Bakanlğ
Çevre K.Dairesi
Tahsin Tolga Alav
Tamer DAYIOĞLU
Lapta Belediyesi
Lefke Çevre ve Tantm Derneği
Tanyel Oktar
Eu Funded Project
Tijen Apakgün
Tunç BEYİT
KITOB
Ülker Çiftçioğlu
Ümit Erener
restoran
Ylbay Direkci
Kalkanl Eko turizm derneği
Ylbay Geceyatmaz
Turizm Planlama Dairesi
Yldray Uluşan
Çiftçi
83
84
Bu Yerel Kalkınma Stratejisinin hazırlanması,
Agriconsulting Europe SA (AESA) Belçika, Agrin Co.Ltd.
(Türkiye) ve ASP (Fransa) Konsorsiyumunun uzmanları
tarafından uygulanan Kırsal Kalkınma Destek Ekibi
tarafından desteklenmiştir.

Kuzey Batı Bölgesi - KKTC Tarım Doğal Kaynaklar ve Gıda Bakanlığı

Transkript

Benzer belgeler

Direkt-TR 3/06 Kopie.indd

rBNN06-31+14 f r pdf (Page 1)

Matematik Eğlendirir - Nesin Matematik Köyü

we`re ımprovıng

HAYAT KİMYA`DAN YEREL ZİNCİRLERE DESTEK!

7 SM58 - Spormeydani.org