docbambu-pamuk elyaf karışımlı pl kler n çeştl özell kler nn ncelenmes
download 
Şikayet Transkript
bambu-pamuk elyaf karışımlı pl kler n çeştl özell kler nn ncelenmes
T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Hamdiye GÖKDAL (Teknik Öğretmen) YÜKSEK LİSANS TEZİ TEKSTİL EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN Doç. Dr. Suat CANOĞLU İSTANBUL 2007 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Hamdiye GÖKDAL (Teknik Öğretmen) (141102820050012) YÜKSEK LİSANS TEZİ TEKSTİL EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN Doç. Dr. Suat CANOĞLU İSTANBUL 2007 ÖNSÖZ Bambu-pamuk elyaf karışımlı ipliklerin çeşitli özelliklerinin incelenmesi üzerine yapılan çalışmada değişik karışım oranlarında üretilen ring ipliklerinin tüylülük ve çeşitli fiziksel özellikleri ile bunların kumaş üzerindeki pilling davranışları ve aşınmaya karşı dayanımları incelenmiştir. Tezimin yürütülmesinde katkı ve desteğini gördüğüm danışman hocam sayın Doç. Dr. Suat CANOĞLU’na en içten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, tezimin hazırlanmasında kapılarını ardına kadar açan Bilkont Dış Ticaret ve Tekstil Sanayi A.Ş.’ ye, yardımlarını, desteklerini ve bilgilerini hiçbir zaman esirgemeyen, özellikle İplik I ve II İşletme Müdürü sayın Sabri KOSOVA’ ya, Planlama ve Kalite Müdürü sayın M. Bahri ULUSOY’ a, İplik I işletme teknisyeni Adem KURU’ya ve tüm BİLKONT A.Ş. çalışanlarına, yardımlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. S. Müge YÜKSELOĞLU’na, Araştırma Görevlisi İlker MISTIK’ a ve hiçbir zaman desteğini esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Haziran, 2007 Hamdiye GÖKDAL I İÇİNDEKİLER SAYFA ÖNSÖZ………………………………………………………………I İÇİNDEKİLER……………………………………………………...II ÖZET ………………………………………………………………..VI ABSTRACT…………………………………………………………VII YENİLİK BEYANI ………………………………………………...VIII SEMBOL LİSTESİ…………………………………………………IX KISALTMALAR…………………………………………………....X ŞEKİL LİSTESİ…………………………………………………….XI TABLO LİSTESİ…………………………………………………....XIV BÖLÜM I. GİRİŞ VE AMAÇ……………………………………...1 I.1. GİRİŞ…………………………………………………………………..1 I.2. ÇALIŞMANIN AMACI…………………………………………........2 BÖLÜM II. GENEL BÖLÜM……………………………………...3 II.1. BAMBU BİTKİSİ……………………………………………………3 II.1.1. İklim Koşulları………………………………………………...4 II.1.2. Kullanım Alanları……………………………………………..5 II II.2. BAMBU ELYAFI……………………………………………………6 II.2.1. Bambu Elyaf Tipleri……………………………………..........7 II.2.2. Bambu Elyafının En Önemli Özellikleri…………………......7 II.2.2.1. Kuvvetli Yönleri…………………………………………7 II.2.2.2. Zayıf Yönleri…………………………………………….11 II.2.3. Bambu Elyafının Fiziksel Özellikleri…………………..........11 II.2.3.1. Lif Yapısı ve Enine Kesiti……………………………….11 II.2.3.2. Nem……………………………………………………...11 II.2.3.3. Elastikiyet………………………………………………..12 II.2.3.4. Mukavemet………………………………………………12 II.2.3.5. Aleve Karşı Davranışı…………………………………...12 II.2.3.6. Elektriksel Özellikler…………………………………….12 II.2.3.7. Biyolojik ve Işınlara Direnç……………………………...12 II.2.3.8. İncelik…………………………………………………….12 II.2.3.9. Uzunluk…………………………………………………..12 II.2.3.10. Tuşesi…………………………………………………...13 II.2.3.11. Parlaklığı………………………………………………..13 II.2.3.12. Geçirgenliği……………………………………………..13 II.2.4. Bambu Elyafının Kimyasal Özellikleri…………………........15 II.2.4.1. Asit ve Bazların Etkisi…………………………………...15 II.2.4.2. Boyama…………………………………..........................15 II.2.4.3. Ağartıcılara Karşı Davranışı…………………………......16 II.2.5. Bambu Elyafının Kullanım Alanları…………………............16 II.3. BAMBU İPLİĞİ……………………………………………………...17 II.3.1. Tavsiye Edilen Bambu İplik Üretim Prosesi………………...18 II.3.2. Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri………………..........18 II.4. BAMBU KUMAŞI…………………………………………………...19 BÖLÜM III. MATERYAL VE YÖNTEM………………………...21 III.1. GENEL BİLGİLER………………………………………………...21 III.2. KULLANILAN MATERYALLER……………………………......22 III.2.1. Pamuk Elyafı…………………………………….....................22 III.2.2. Bambu Elyafı……………………………………....................22 III.3. KULLANILAN MAKİNELER VE CİHAZLAR………………...22 III.3.1. Harman-Hallaç Dairesi Makineleri………………................22 III.3.1.1. Blendomat BDT 019…………………………………….22 III.3.1.2. Ema ( Elektronik Metal Ayırıcı)………………………...23 III.3.1.3. Boba, Boc ( Ön Karıştırıcı- Açıcı )………………….......24 III.3.1.4. Axi- Flo AFC…………………........................................24 III.3.1.5. Jossi………………….......................................................24 III.3.1.6. Separomat ASTA 800.......................................................25 III.3.1.7. Çoklu Karıştırıcı ( Mikser MPM 10)................................25 III.3.1.8. Cleanomat CVT 3.............................................................26 III.3.1.9. Dustex DX........................................................................26 III.3.2. Tarak Makinesi………………................................................27 III.3.3. Cer Makinesi……………….....................................................27 III.3.4. Vatkalı Cer Makinesi…………...............................................28 III.3.5. Penye Makinesi……………….................................................29 III.3.6. Fitil Makinesi………………....................................................29 III III.3.7. Ring Makinesi………………...................................................29 III.3.8. Bobin Makinesi……………….................................................32 III.3.9. Yuvarlak El Örme Makinesi…………...................................32 III.4. LABORATUARDA KULLANILAN CİHAZLAR……………….32 III.4.1. Uster Tester III Cihazı…………….........................................32 III.4.2. Uster Tensojet Cihazı…………...............................................33 III.4.3. Zweigle G566 Tüylülük Test Cihazı………….......................34 III.4.4. Nu-martindale Aşınma ve Pilling Test Cihazı……...............34 III.5. YÖNTEM…………………………………………………………....35 III.5.1. % 100 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları.........................36 III.5.2. % 100 Bambu İplik Üretim Koşulları.....................................39 III.5.3. % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları....44 III.5.4. % 60 Bambu % 40 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları....46 III.5.5. % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları....49 BÖLÜM IV. ÇALIŞMA SONUÇLARI……………………………53 IV.1. TOYOTA RİNG MAKİNESİNDE ÜRETİLEN KOPSLARDAN ALINAN ÖLÇÜMLER……………………………………………...53 IV.2. MURATA BOBİN MAKİNESİNDE ÜRETİLEN BOBİNLERDEN ALINAN ÖLÇÜMLER……………………………………………...54 İPLİK KALİTE DEĞERLERİNİN IV.3. KARŞILAŞTIRILMASI……….........................................................55 IV.3.1. Farklı Numaralardaki % 100 Bambu Ring İpliklerin Karşılaştırılması…..................................................................55 IV.3.2. Farklı Numaralardaki % 100 Bambu Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması…............................................58 IV.3.3. Farklı Numaralardaki % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Ring İpliklerin Karşılaştırılması….................................................59 IV.3.4. Farklı Numaralardaki % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması…................................61 IV.3.5. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 20 Numara Ring İpliklerin Karşılaştırılması…..................................................................63 IV.3.6. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 20 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması…............................................65 IV.3.7. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 30 Numara Ring İpliklerin Karşılaştırılması…..................................................................66 IV.3.8. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 30 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması…............................................69 IV.3.9. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 40 Numara Ring İpliklerin Karşılaştırılması…..................................................................71 IV.3.10. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 40 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması…............................................74 IV.4.İPLİK KALİTE DEĞERLERİNİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ.75 IV.4.1. Mukavemet Değerleri...............................................................76 IV.4.2. Rkm Değerleri...........................................................................77 IV.4.3. Kopma Uzaması Değerleri.......................................................78 IV.4.4. Düzgünsüzlük Değerleri...........................................................80 IV.4.5. İnce Yer Değerleri.....................................................................81 IV.4.6. Kalın Yer Değerleri...................................................................82 IV IV.4.7. Neps Değerleri...........................................................................83 IV.4.8. Tüylülük Değerleri (Uster Tester 3) .......................................85 IV.4.9. S3 Değerleri (Zweigle)..............................................................86 IV.5. ÖRME KUMAŞ TEST SONUÇLARI……......................................88 IV.5.1. Pilling Testi................................................................................89 IV.5.2. Martindale Metoduyla Kumaşların Aşınmaya Karşı Dayanımı Tayini........................................................................................90 BÖLÜM V. DEĞERLENDİRME VE TARTIŞMA ……………...92 V.1. GENEL BİLGİLER…………….........................................................92 V.2. SONUÇLAR…………….....................................................................93 KAYNAKLAR………………………………………………………96 EKLER………………………………………………………………99 ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………104 V ÖZET BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Bambu bitkisinden elde edilen rejenere selülozik elyaf olan bambu elyafı yeni bir elyaf çeşididir. Yeni bir elyaf olmasından dolayı iplik özellikleri ve kumaş özellikleri detaylı olarak bilinmemektedir. Bu çalışmada bu özellikler tespit edilmiştir. Çalışmanın birinci aşamasında farklı karışım oranlarında ve farklı numaralarda bambu/pamuk elyaf karışımlı iplikler üretilmiştir ve elde edilen ipliklerin kalite değerleri bulunarak karışım oranlarının iplik parametrelerine etkisi araştırılmıştır. Bunun sonucunda karışımlardan % 100 bambu elyafından üretilen ipliklerin en iyi kalite değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bambu/pamuk elyaf karışımlı ipliklerde karışımdaki bambu oranı azaldıkça kalite değerlerinde düşüş olduğu görülmüştür. Ayrıca karışım oranları ve iplik numaraları arasındaki ilişki MINITAB 13.2 istatistik yazılım programında iki yönlü varyans analizi yapılarak incelenmiştir. İkinci aşamada ise üretilen ipliklerle örme yüzeyi oluşturulmuştur. Örme yüzeye yapılan pilling ve sürtünme testleri ile de iplik özelliklerinin örme kumaş yüzeyine nasıl yansıdığı araştırılmıştır. Sürtünme testi sonuçlarına göre, en yüksek mukavemete sahip kumaşın % 100 bambu iplikten örülen kumaş olduğu sonucuna varılmıştır. Pilling testi sonuçlarına göre ise; en iyi pilling değerlerine sahip kumaşın % 50 bambu % 50 penye pamuk iplikten örülen kumaş olduğu sonucuna varılmıştır. Haziran, 2007 Hamdiye GÖKDAL VI ABSTRACT EXAMINATION OF THE VARIOUS PROPERTIES OF BAMBOO-COTTON FIBRE BLENDED YARNS Bamboo fibre is a new fibre, which is regenerated cellulose, produced from bamboo plant. As it is a new fibre, the properties of yarn and fabric are hardly known. In this study, these properties have been identified. In the first part of the study, yarns of different blends and various yarn counts were produced and their quality parameters were obtained, the effects of the yarn parameters were investigated. As a result, it was found that yarns produced from 100 % bamboo have the best quality values. As the amount of bamboo decreased in the yarns, so did quality values. Moreover, the relationship between the blending rates and yarn counts were studied on MINITAB 13.2 statistics software program by using two-way analysis of variance. In the second part, knitting samples were produced from these yarns. Through pilling and abbrasion tests applied on the knitted fabrics, it has been examined how the characteristics of the yarn quality is reflected to the samples. Following the abbrasion tests, it was found that the material with the best resistance is the one knitted from bamboo fibers. Likewise, according to the results of the pilling test, it was found that the material with the best pilling values is the knitted fabric from 50 % bamboo and 50 % combed cotton yarn. June, 2007 Hamdiye GÖKDAL VII YENİLİK BEYANI BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Bambu elyafı, rejenere selülozik bir elyaftır. Viskona benzer özellikler taşısa da viskondan farklı özellikleri vardır. Kalite değerleri de tencel lifi gibidir. Bambu elyafı 21. yüzyılın elyafıdır. Bünyesi "Bambu kun" isimli anti-bakteri maddesi içerdiği için doğal anti-bakteriyel özelliğe sahiptir. Bu özelliğini birçok defa yıkandıktan sonra bile korumaktadır. Doğal anti-bakteriyel olma özelliği nedeniyle deride alerjik oluşumlara yol açmaz. Bambu elyafı yeni bir elyaf olmasından dolayı iplik özellikleri ve kumaş özellikleri detaylı olarak bilinmemektedir. Bu nedenle çeşitli iplik ve örme kumaş özelliklerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada % 100 bambu elyafından üretilen ipliklerin pamuktan daha iyi kalite değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bambu- pamuk elyaf karışımlı ipliklerde karışımdaki bambu oranı azaldıkça kalite değerlerinde düşüş olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bambu kumaşın sürtünme dayanımının çok yüksek olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçların bilime ve uygulamaya katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Haziran, 2007 Doç. Dr. Suat CANOĞLU VIII Hamdiye GÖKDAL SEMBOL LİSTESİ Ne : İplik numara değeri ( Numara İngiliz ) ° : Derece ″ : Inch mm : Milimetre cN/tex : SantiNewton/Tex mg : Miligram gf : Gram force g : Gram kg : Kilogram % : Yüzde ktex : KiloTex dtex : Desitex mtex : MiliTex kPa : Kilopascal km : Kilometre m : Metre cm : Santimetre mm : Milimetre Log : Logaritma mic. : Microner IX KISALTMALAR HVI : High Volume Instrument ( Geniş Hacimli Cihaz ) C.A.P.D. : Computer Aided Process Development TSE : Türk Standartları Enstitüsü BOA : Trützschler Firmasına ait 45 °’lik Hasırlı Çivili Ön Açıcı MPM : Trützschler Firmasına ait Çoklu 10 Kamaralı Karıştırıcı EMA : Trützschler Firmasına ait Elektronik Metal Ayırıcı CVT : Trützschler Firmasına ait Temizleyici USC : Uster Sliver Control SCN : Çiğit Partikül Neps Büyüklüğü SFC : Kısa Lif Yüzdesi IFC : Olgun Olmayan Lif SL : Span Length Tutam Uzunluğu Rd : Parlaklık L (mm) : Ortalama Uzunluk ORT : Ortalama Muk : Mukavemet AFIS : Advanced Fibre Information System KYKK : Kırmızı Yeşil Kırmızı Kırmızı X ŞEKİL LİSTESİ SAYFA NO Şekil II.1 Bambu Bitkisi………………………………………………………….3 Şekil II.2 Bambu Elyafı…………………………………………………………..6 Şekil II.3 Bambu Kumaşın Anti- uv Yapısı……………………………………...10 Şekil II.4 Bambu Elyafının Boyuna Kesiti……………………………………….11 Şekil II.5 Bambu Elyafının Enine Kesiti…………………………………………11 Şekil II.6 Bambu Elyafının Enine Kesiti…………………………………………11 Şekil II.7 Bambu Kumaşı İşlem Akışı………………………………………........20 Şekil III.1 Ring Makinesinin Görünüşü………………….....................................30 Şekil IV.1 Mukavemet Grafiği…………………....................................................56 Şekil IV.2 Rkm Grafiği…………………...............................................................56 Şekil IV.3 Kopma Uzaması Grafiği……................................................................56 Şekil IV.4 Düzgünsüzlük Grafiği……....................................................................56 Şekil IV.5 İnce Yer Sayısı Grafiği……..................................................................57 Şekil IV.6 Kalın Yer Sayısı Grafiği……................................................................57 Şekil IV.7 Neps Grafiği……...................................................................................57 Şekil IV.8 Tüylülük Grafiği……............................................................................57 Şekil IV.9 S3 Grafiği…….......................................................................................57 Şekil IV.10 Mukavemet Grafiği…………………..................................................58 Şekil IV.11 Rkm Grafiği………………….............................................................58 Şekil IV.12 Kopma Uzaması Grafiği………..........................................................58 Şekil IV.13 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................58 Şekil IV.14 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................59 Şekil IV.15 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................59 Şekil IV.16 Neps Grafiği…….................................................................................59 Şekil IV.17 Tüylülük Grafiği……..........................................................................59 Şekil IV.18 Mukavemet Grafiği…………………..................................................60 Şekil IV.19 Rkm Grafiği………………….............................................................60 Şekil IV.20 Kopma Uzaması Grafiği……………..................................................60 Şekil IV.21 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................60 XI Şekil IV.22 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................60 Şekil IV.23 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................60 Şekil IV.24 Neps Grafiği…….................................................................................61 Şekil IV.25 Tüylülük Grafiği……..........................................................................61 Şekil IV.26 S3 Grafiği…….....................................................................................61 Şekil IV.27 Mukavemet Grafiği…………………..................................................62 Şekil IV.28 Rkm Grafiği………………….............................................................62 Şekil IV.29 Kopma Uzaması Grafiği……………..................................................62 Şekil IV.30 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................62 Şekil IV.31 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................62 Şekil IV.32 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................62 Şekil IV.33 Neps Grafiği…….................................................................................63 Şekil IV.34 Tüylülük Grafiği……..........................................................................63 Şekil IV.35 Mukavemet Grafiği…………………..................................................63 Şekil IV.36 Rkm Grafiği………………….............................................................63 Şekil IV.37 Kopma Uzaması Grafiği……………..................................................64 Şekil IV.38 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................64 Şekil IV.39 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................64 Şekil IV.40 Neps Grafiği…….................................................................................64 Şekil IV.41 Tüylülük Grafiği……..........................................................................64 Şekil IV.42 S3 Grafiği…….....................................................................................64 Şekil IV.43 Mukavemet Grafiği…………………..................................................65 Şekil IV.44 Rkm Grafiği………………….............................................................65 Şekil IV.45 Kopma Uzaması Grafiği………..........................................................65 Şekil IV.46 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................65 Şekil IV.47 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................66 Şekil IV.48 Neps Grafiği…….................................................................................66 Şekil IV.49 Tüylülük Grafiği……..........................................................................66 Şekil IV.50 Mukavemet Grafiği…………………..................................................67 Şekil IV.51 Rkm Grafiği………………….............................................................67 Şekil IV.52 Kopma Uzaması Grafiği………….….................................................67 Şekil IV.53 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................67 Şekil IV.54 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................68 Şekil IV.55 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................68 Şekil IV.56 Neps Grafiği…….................................................................................68 Şekil IV.57 Tüylülük Grafiği……..........................................................................68 Şekil IV.58 S3 Grafiği…….....................................................................................69 Şekil IV.59 Mukavemet Grafiği…………………..................................................69 Şekil IV.60 Rkm Grafiği………………….............................................................69 Şekil IV.61 Kopma Uzaması Grafiği…………......................................................70 Şekil IV.62 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................70 Şekil IV.63 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................70 Şekil IV.64 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................70 Şekil IV.65 Neps Grafiği…….................................................................................71 Şekil IV.66 Tüylülük Grafiği……..........................................................................71 Şekil IV.67 Mukavemet Grafiği…………………..................................................71 Şekil IV.68 Rkm Grafiği………………….............................................................71 Şekil IV.69 Kopma Uzaması Grafiği………..........................................................72 Şekil IV.70 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................72 Şekil IV.71 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................72 XII Şekil IV.72 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................72 Şekil IV.73 Neps Grafiği……................................................................................73 Şekil IV.74 Tüylülük Grafiği……..........................................................................73 Şekil IV.75 S3 Grafiği…….....................................................................................73 Şekil IV.76 Mukavemet Grafiği…………………..................................................74 Şekil IV.77 Rkm Grafiği………………….............................................................74 Şekil IV.78 Kopma Uzaması Grafiği…………......................................................74 Şekil IV.79 Düzgünsüzlük Grafiği……..................................................................74 Şekil IV.80 İnce Yer Sayısı Grafiği……................................................................75 Şekil IV.81 Kalın Yer Sayısı Grafiği……..............................................................75 Şekil IV.82 Neps Grafiği…….................................................................................75 Şekil IV.83 Tüylülük Grafiği……..........................................................................75 Şekil IV.84 Sürtünme Testi Sonuçları.....................................................................90 XIII TABLO LİSTESİ SAYFA NO Tablo II.1 Anti-bakteriyel Testi…………………………………………………..8 Tablo II.2 Anti-bakteriyel Testi Sonuçları………………………………………..8 Tablo II.3 Anti-bakteriyel Testi…………………………………………………..9 Tablo II.4 Anti-bakteriyel Testi Sonuçları………………………………………..9 Tablo II.5 Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri………………………...........13 Tablo II.6 Belirli Uzunluk ve İncelikteki Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri………………………………………………………….14 Tablo II.7 % 100 Bambu ve % 100 Pamuk Elyafının Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması………………………………………………………15 Tablo II.8 Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri……………………….............19 Tablo III.1 Pamuk Elyafının Harman Kalite Değerleri………………..................22 Tablo III.2 Apron Ölçüleri………….....................................................................30 Tablo III.3 Flanş Genişlikleri…….........................................................................31 Tablo III.4 Kopça Numaraları…............................................................................31 Tablo III.5 Tarak Prosesi........................................................................................36 Tablo III.6 1. Pasaj Cer Prosesi..............................................................................36 Tablo III.7 Vatka Prosesi........................................................................................37 Tablo III.8 Penyöz Prosesi......................................................................................37 Tablo III.9 2. Pasaj Cer Prosesi..............................................................................37 Tablo III.10 Fitil Prosesi.........................................................................................38 Tablo III.11 Ring Prosesi........................................................................................38 Tablo III.12 Bobin Prosesi......................................................................................38 Tablo III.13 Bobinde Kesme Limitleri...................................................................39 Tablo III.14 Penye Pamuk Hattına Ait Klima Değerleri........................................39 Tablo III.15 Tarak Prosesi......................................................................................40 Tablo III.16 1. Pasaj Cer Prosesi............................................................................41 Tablo III.17 2. Pasaj Cer Prosesi............................................................................41 Tablo III.18 Fitil Prosesi.........................................................................................42 Tablo III.19 Ring Prosesi........................................................................................42 Tablo III.20 Bobin Prosesi......................................................................................43 XIV Tablo III.21 Bobinde Kesme Limitleri....................................................................43 Tablo III.22 Bambu Prosesine Ait Klima Değerleri................................................43 Tablo III.23 % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İplik Üretiminde Makine Akış Şeması………………………………………………………………...44 Tablo III.24 1. Pasaj Cer Prosesi............................................................................45 Tablo III.25 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi...................................................................45 Tablo III.26 Fitil Prosesi........................................................................................46 Tablo III.27 % 60 Bambu % 40 Penye Pamuk İplik Üretiminde Makine Akış Şeması………………………………………………………………...47 Tablo III.28 1. Pasaj Cer Prosesi............................................................................48 Tablo III.29 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi...................................................................48 Tablo III.30 Fitil Prosesi........................................................................................49 Tablo III.31 % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İplik Üretiminde Makine Akış Şeması………………………………………………………………...50 Tablo III.32 1. Pasaj Cer Prosesi............................................................................51 Tablo III.33 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi...................................................................51 Tablo III.34 Fitil Prosesi........................................................................................52 Tablo IV.1 %100 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri..................................53 Tablo IV.2 %100 Bambu İpliğe Ait Kalite Değerleri............................................54 Tablo IV.3 % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri.............54 Tablo IV.4 % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri.............54 Tablo IV.5 %100 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri..................................54 Tablo IV.6 %100 Bambu İpliğe Ait Kalite Değerleri............................................55 Tablo IV.7 % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri.............55 Tablo IV.8 % 60 Bambu % 40 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri.............55 Tablo IV.9 % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri.............55 Tablo IV.10 Mukavemet Değerleri........................................................................76 Tablo IV.11 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................76 Tablo IV.12 Rkm Değerleri....................................................................................77 Tablo IV.13 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................78 Tablo IV.14 Kopma Uzaması Değerleri................................................................78 Tablo IV.15 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................79 Tablo IV.16 Düzgünsüzlük Değerleri....................................................................80 Tablo IV.17 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................80 Tablo IV.18 İnce Yer Değerleri.............................................................................81 Tablo IV.19 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................82 Tablo IV.20 Kalın Yer Değerleri...........................................................................82 Tablo IV.21 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................83 Tablo IV.22 Neps Değerleri...................................................................................83 Tablo IV.23 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................84 Tablo IV.24 Tüylülük Değerleri.............................................................................85 Tablo IV.25 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................85 Tablo IV.26 S3 Değerleri.......................................................................................86 Tablo IV.27 İki Yönlü ANOVA Sonuçları............................................................87 Tablo IV.28 MINITAB 13.2 İstatistik Yazılım Programında Yapılan İstatistik Analizlerin Kompozit Sonuçları……………………………………...88 Tablo IV.29 Üretilen Kumaşlar…………..............................................................89 Tablo IV.30 Boncuklanma Deneyi Sonuçları.........................................................89 Tablo IV.31 Sürtünme Testi Sonuçları...................................................................90 Tablo Ek 1.1 İki Yönlü Varyans Analizi Tablosu..................................................100 XV BÖLÜM I GİRİŞ VE AMAÇ I.1 GİRİŞ Bambu Çin’de uzun ve eski bir tarihe sahiptir. İnsanların yaşamları için gerekli giysi, yiyecek, ev eşyası, araçlar ve eğlence gibi çok fazla alanda kaynak olmuştur. Tüm dünyada bambu, insanların çalışmasında ve aktivitelerinde geniş bir yer tutar. Günümüzde insanların günlük hayatıyla yakından ilgilidir ve toplumsal ekonominin oluşmasında önemli bir rol oynar. Bambu lifi doğal bir lif çeşididir. Çok iyi kalitededir ve yeşil bir bitkiden elde edilir. 21.yüzyıl çevre koruması arayan bir çağdır. Bundan dolayı yeni, yeşil doğaya arkadaş olan bambu elyafı çok ilgi görmüştür. Bu sadece onun yeşil ve doğal olmasından değil, diğer liflerde olmayan anti-bakteriyel, geri dönüşümlü, nem emişi ve mükemmel geçirgenliğe sahip olmasındandır. Bambu lifinin enine kesitinden dolayı nemi tamamıyla emer ve buharlaştırır. Bu yüzden doğal bambu lifi nefes alabilen bir liftir [1]. Ayrıca bu lifler yumuşak bir tutuma, konfor özelliklerine, yüksek yıkama ve renk haslığına, anti-statik özelliğe, alkali, asit ve mantarlara karşı yüksek dayanıma sahiptir [14]. Bambu liflerinden üretilmiş kumaşlardan mamul giysilerin hava geçirgenlik, anti-bakteriyel ve UV korumalı özellikleri vardır. Elyaf konkav yapısı dolayısıyla iyi 1 bir ısı regülasyonu sunmaktadır. Anti-alerjik, anti-bakteriyel ve UV ışınlarına dayanıklı oluşu diğer önemli özelliklerdir. Lif özelliği itibariyle dayanıklı oluşu buruşmazlık özelliğini ve boncuklaşmaya karşı direnci de beraberinde getirmektedir [15]. Doğal bambu tekstil ürünlerinin üretiminin iyi bir şekilde olması doğal bambu elyafı elde etmedeki başarıya bağlıdır. Doğal bambu lifleri ile iplik ve kumaşların nasıl üretileceği hakkında çözülmesi gereken birçok teknik problem vardır. Yeni bir elyaf olmasından dolayı iplik özellikleri ve kumaş özellikleri detaylı olarak bilinmemektedir. Bu nedenle çeşitli iplik ve örme kumaş özelliklerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada bu özellikler tespit edilmiştir. I.2. ÇALIŞMANIN AMACI Değişik liflerle harman yaparak iplik üretiminin hedefi, bileşen liflerin üstün özelliklerini bir araya getirerek son ürüne sinerjik özellik kazandırmaktır. Karışım işleminin tekstil sektörü için önemi göz ardı edilemeyecek bir noktadadır. Çünkü karışım, yıldan yıla değişen ürün yelpazesi ve müşteri istekleri düşünüldüğünde hem üretici hem de tüketici için yeni olanaklar doğurmaktadır. Tekstilde üretilen kumaşların davranışları, kumaş konstrüksüyonu ile onları meydana getiren ipliklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine bağlıdır. Kesikli liflerden üretilen ipliklerde iplik yapısında yer alan liflerin karmaşıklığı onların incelenmesini önemli kılmaktadır. Uzun yıllardan beri süre gelen karışım ipliği üretiminin tecrübeler doğrultusunda ve belirli oranlarda yapılması onların karışım oranlarına bağlı olarak özelliklerini sınırlamaktadır. Bu çalışmanın amacı çeşitli karışım oranlarında iplikler üreterek özelliklerini incelemek ve daha sonra bu özelliklerin örme kumaş yüzeyine nasıl yansıdığını ortaya çıkarmaktır. 2 BÖLÜM II GENEL BÖLÜM II.1 BAMBU BİTKİSİ Bambu, her zaman yeşil rengini muhafaza eden odunsu çok yıllık bir bitkidir. Bambu en önemli kerestesiz ormanlardan biri olarak tanınır. Bambular 200’ den fazla türe ayrılır. Hatta bazı bilginler tür sayısını 500’e çıkarır. Çoğunluğu Asya’da büyük bir bölümü Amerika’da ve birkaç tanesi de Afrika’da yetişir. Örneğin Çin’de Xinjiang, Inner-Mongolia, Jilin ve Hei Longjian illeri hariç bütün her yerde bulunabilir [1, 2]. Şekil II.1. Bambu Bitkisi [11] 3 Bambu olağan üstü bir bitkidir. Çimen ailesinin eski ve saf üyesidir. Yaprak dökmezler. Bambuların gövdesi kabarık düğümlüdür. Her düğümde düşücü ve kalıcı bir kısım vardır. 1 mm ile 30 cm aralığındaki gövde çapı ile ve boyları birkaç cm ile 40 metre yüksekliğe yetişebilir. Gövdeler düzenli boğumlarla eklenir. Çiçekleri az, çok faydalı salkım durumundadır. Bileşik veya ayrık başaklardan meydana gelir. Dünyanın en hızlı yetişen orman bitkisidir. Günde 90 cm kadar büyüyebilir. Bunlar ağaçlardan daha hızlı büyürler ve 4–5 yıl sonunda ürün vermeye başlarlar. Tek bir bambu ömrü boyunca 15 km kamış üretebilir. En büyük bambunun boyu 45 m’yi bulur [1, 2, 9]. Bambu gelişmesi enteresan bir bitkidir. Önce tohum ekilir, sonra bu tohum sulanıp gübrelenir. Birinci yıl, tohumda herhangi bir değişiklik olmaz. Tohum yeniden sulanıp gübrelenir. Bambu tohumu ikinci yılda filiz vermez. Üçüncü yılda da bambu tohumu sulanıp gübrelenir fakat inatçı tohum yine filiz vermez. Bu konuda tecrübe sahibi Çinliler, büyük bir sabırla beşinci yılda da tohuma su ve gübre vermeye devam ederler. Ve nihayet beşinci yılın sonlarına doğru bambu tohumu yeşermeye başlar ve altı hafta gibi kısa bir sürede de bambunun boyu yaklaşık 27 metreye ulaşır [1]. Bambuların türleri arasındaki farklılık, boyları ve kamış renkleri değişiklik gösterir. Bazıları yeşil kamışa sahip iken bazıları siyah, mavi, kırmızı, sarı ve diğer renklerin kombinasyonu olabilir. Bazılarının yaprakları küçük, ince ve kırılgandır. Japon akça ağacına benzerler. Bazıları da uzun ve geniş yapraklıdır. Çok hızlı yayılır ve büyürler. Derinde yetişmeyi sevmezler [3]. II.1.1. İklim Koşulları Bambu dönenceler arasında kalan hemen hemen bütün ülkelerde yetiştirilir. Bambu 46° kuzey - 47° güney paralelleri arasında tropikal ve astropikal dağılım gösterir. Balta girmemiş ormanlardan çok yüksek dağlar kadar değişik iklimlerde yetişebilir. Deniz seviyesinden başlayarak 2000 m ‘ye ( Himalaya), 5000 m’ye ( And dağları ) kadar rastlanır [1, 9]. Bambusa genlerini içeren grup tipi bambular tropikal iklim şartlarında 0° F ‘ın altında yaşayamazlar. Phyllostaclzys genleri içeren tekli bambular 0° F’ın altında kalabilecek kadar dayanıklıdırlar. Fakat sert bambu hamur yapımı için iyi değildir. Bambu lignin, selüloz ve hemiselülozdan oluşur [1]. 4 II.1.2.Kullanım Alanları Bambunun kullanım alanı çok geniştir. Hafif, esnek ve dayanıklı olduğu için tekne direği ve yapı iskeleti olarak kullanılır. Çin’de ve Japonya’da bütün evleri bambudan yapılmış köyler vardır. Çin’de 2000 yıl öncesinde evler bambudan yapılıyordu. Bambu, dekoratif ve yararlıdır. Bina, dekorasyon, gıda, müzik aleti, kağıt, köprü ve toprak erozyonunu önleme gibi birçok alanda kullanılır [1, 9]. Hindistan’da modern kağıt endüstrisi bu amaçla 2,2 milyon ton bambu kullanır. Bambu köklerinin toprağın altında çok hızlı bir şekilde yayılması sayesinde toprak erozyonunu önler. Yol bentlerinin sağlamlaştırılmasında kullanılır. Ormansız alanları ağaçlandırmada çok kullanılır. Bunun nedeni de hızlı bir şekilde büyüyüp yayılmasıdır [1]. Bina yapımında önemli bir rolü vardır. Sütun, duvar, cam çerçevesi, çatı, oda ayırıcı, tavan ve dam olarak kullanılır. Bambunun üç tipi ile vurmalı, çekiçli, telli ve nefesli olmak üzere müzik aletleri yapılmaktadır. Java’da 20 değişik müzik aleti yapılır. Eskiden insanların boş bambu kamışları ile oynaması sonucu ilk flütün kullanıldığı düşünülmektedir [1, 3]. Bambu filizleri yenilir ve nemi ise değişik işlemler ile yemek yağına, sirke ve alkole dönüştürülebilir. Genç bambu filizleri Amerika’da Çin yemeklerinde kullanılır. Yaprakları pandalar tarafından yenir. Dalları el sanatları yapımında kullanılır. Bambu fakir insanların ormanı olarak bilinir [3, 10]. Bambu şu anda dünyada özellikle uzak doğuda en çok kullanılan ‘Rattan’ olarak tabir edilen şekli ile ev, bahçe, bar, restorant vs. gibi alanların dekorasyonunda kullanılır. Çeşitli işlemler neticesinde uzun ömürlü olması sağlanmış ve mobilya endüstrisinde yerini alarak yaygın bir biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Bambu 17. yüzyılda Avrupa’ya getirilerek baston, bahçe mobilyası yapımında kullanılmıştır. Japonya’da kap, küp, yazı takımı, gölgelik gibi çeşitli eşyaların yapımında kullanılır. Bambular yontulur, cilalanır. Sedef, pul, taş vb. materyallerle süslenir. Bambu örgüsünden hafif ve zarif sepetler ile küp kılıfları yapılır. Bu çeşit küplere hasırlı küp denir [1, 31]. Bambu bitkisinden doğal yollarla hiçbir kimyasal madde eklenmeden doğal bambu elyafı elde edilir. Elde edilen elyafın anti-bakteriyel, güzel koku, iyi nem emişi gibi birçok özelliği vardır. Bu avantajlarından dolayı bambu 21.yüzyıl elyafı olarak tanımlanmaktadır [4]. 5 II.2. BAMBU ELYAFI Bambu kamışının hamurundan elde edilen bambu elyafı, rejenere selülozik bir elyaftır. Viskona benzer özellikler taşısa da viskondan daha doğal ve farklı özellikleri vardır. Güçlü dayanıklılığa ve kararlılığa sahiptir. Kalite değerleri de Tencel lifi gibidir [5, 10]. Şekil II.2. Bambu Elyafı [4]. Bambu elyafı, mükemmel bir geçirgenliğe, özel bir parlaklığa, yumuşak ve konforlu bir yapıya, iyi bir elastikiyete sahiptir. Yüksek derecede su emicidir. Bambu boyar maddeleri hızlı emer ve renkleri çok iyi gösterir. Eğirmede mükemmel bir özelliğe sahiptir ve sürtünmeye karşı direnç gösterir. Bu liften yapılan iplik ve kumaş, kalite standartlarının tüm yönlerinde 1. sınıf kalite etiketine sahiptir [10]. Çin’de Bambrotex firması tarafından üretilen bambu elyafı, patentli bir hammaddedir ve Ar-Ge maliyetleri devlete aittir. Üretim aşamasında hiçbir kimyasal madde kullanılmamaktadır. Çevre dostu bir üretim prosesi vardır. ISO 9000 ve ISO 14000 normlarına uygun olarak üretilmektedir. İlk önce hidroliz-alkalizasyon ile bambu hamuru rafine edilir ve daha sonra birçok ağartma safhasından geçirilerek bambu elyafı elde edilir. Bambu elyafının incelik, beyazlık derecesi ve görünüşü viskon elyafına çok benzer [5]. Bambu elyafı Çin de 2 -3 senedir devlet desteği ile üretilmektedir. Çin hükümeti bambu elyafı için hava ve çevre kirliliğinin olmadığı alanlarda bambu yetiştirmektedir [13]. Bambu elyafının 21. yüzyıl elyafı olduğu ve kendiliğinden anti-bakteriyel olan yegane lif olduğu ifade edilmektedir [4]. Bünyesinde bulunan ‘Bambu Kun ’ isimli biyomadde sayesinde bu özelliğe sahiptir. Bu özelliğini birçok defa yıkansa dair yine 6 de koruyabilmektedir. Dünyada başka hiçbir elyaf, kendi doğasında ve özel rutubetli bir ortamda yetişmemektedir. Bu elyaf anti-pilling özelliği taşımaktadır. Anti-statik olan elyaf iplikte ve kumaşta da bu özelliğini yansıtır. Lifin yapısından dolayı suyu ve boyayı çabuk emer. Bu özelliğinden dolayı da merserizasyon işlemi gerektirmez. Kumaşlara ipek ve kaşmir tuşesi verir. Ayrıca insan terini çok çabuk emer ve serin tutar [4, 5, 13]. Bambu bitkisi selüloz, lignin ve hemiselülozdan oluşur. Fakat bambu elyafı sadece selülozu bambu bitkisinden çeker. Yani bambu elyafının içeriği selülozdan oluşur [1]. Bambudan yapılan ipliklerle üretilen kumaşlar dünya markalarının yeni gözdesi. Bambu ağacından çekilen liflerden oluşan iplik, pamuktan daha parlak, dökümlü, su emiciliği yüksek ve doğal anti-bakteriyel özelliğe sahip kumaşa dönüşmektedir [12]. Bambu elyafı hem pamuklu hem de yünlü sistemde kullanılır [4]. II.2.1. Bambu Elyaf Tipleri İncelik ( dtex ) Uzunluk (mm) • 1,67 38 mm • 2 45 mm • 2,22 51 mm • 2,78 51 mm • 3,33 64 mm • 3,33 76 mm • 5,56 38 mm [11]. II.2.2. Bambu Elyafının En Önemli Özellikleri II.2.2.1. Kuvvetli Yönleri a.Doğal Anti-bakteriyel Bambunun hiçbir böcek ilacı kullanmadan doğal olarak yetişebildiği genel bir gerçektir. Nadiren böcekler tarafından yenir ya da patojen aşılanır. Bilim adamları bambunun “bambu kun” isimli yegane anti-bakteriyel ve bakteriyostaz (Bakteri çoğalmasının durdurulması veya engellenmesi) bir biyomaddeye sahip olduğunu 7 bulmuşlardır. Bu madde bambu elyafı üretim prosesleri sırasında bambunun içerdiği selüloz ile sıkıca birleşir. Bambu elyafı doğal anti-bakteriyel, bakteriyostaz ve hoş koku gibi doğal fonksiyonlara sahiptir. Bambu elyafından yapılan kumaşların 50 yıkamadan sonrada çok iyi anti-bakteriyel ve bakteriyostaz özelliklere sahip olduğu Japon Tekstil Denetim Kurumu tarafından onaylanmıştır. Bambu kumaşı üzerinde bakterilerin üremeleri için uygun ortam hazırlandığında ölüm oranının % 70’in üstünde olduğunu test sonuçları göstermiştir. Bambu elyafının doğal anti-bakteriyel özelliği kimyasal anti-mikrobiyelden oldukça farklıdır. Bu kimyasal madde deride alerjiye neden olur. Bambu elyafının bünyesinde bulunan anti-bakteriyel madde doğal olduğundan dolayı deride alerjik oluşumlara yol açmaz [5, 6]. Aşağıdaki Tablo II.1.’deki anti-bakteriyel testi CTITC tarafından yapılmıştır ( Çin Tekstil Endüstrisi Test Merkezi) [11]. Tablo II.1. Anti-bakteriyel Testi Numune Tip Tarih Test yönergesi Bambu elyaf materyali 1 adet Bambu dekorasyon kumaşı 7 Temmuz 2003 Bitiş tarihi 11 Temmuz 2003 1.Çin tekstil endüstrisi standardı: FZ/T 01021–92:tekstil anti-bakteriyel Yetenek Test Metodu 2.Bakteri testi Anti-bakteriyel testi ile uygun koşullar altında bambu kumaş üzerinde bakterilerin üreyip üremediği incelenir. Aşağıdaki Tablo II.2.’de test sonuçları verilmiştir. Tablo II.2. Anti-bakteriyel Testi Sonuçları Test kumaşı 0 saat: Aşılanmış 24 saat sonra: bakteri sayısı Bakteri sayısı Bambu kumaş 8,6 ×104 0,6× 102 Pamuklu kumaş 2,0 ×105 1,1 ×108 Anti-bakteriyel oran > %99,8 Test sonucunda bambu kumaş ve pamuklu kumaş karşılaştırıldığında bambu kumaşın % 99’dan daha yüksek anti-bakteriyel olduğu bulunmuştur [11]. 8 Aşağıdaki Tablo II.3.’de anti-bakteriyel testi % 100 bambu kumaşa uygulanmıştır, kumaşın üzerinde uygulanan bakteri oranı ile uygulamadan sonraki oranı karşılaştırılmıştır. Test maddesi :%100 bambu kumaş Test bakterisi: Tekstilde anti-bakteriyel testi için Test metodu: MRSA Staphylococcus IID 1677 Test sonuçları: JIS L 1902 kantitatif test Tablo II.3. Anti-bakteriyel Testi Aşılı bakteri sayısı [A] 2,3 ×104 Log A 4,4 İşlenmemiş bakteri sayısı 1,4×107 Log B 7,1 Aşılama sonrası numune kontrolü[B] Tablo II.4. Anti-bakteriyel Testi Sonuçları Test numunesi Aşı sonrası test Log test C Log B - Log C numunesindeki bakteri sayısı[C] 50 defa yıkama 1,0 ×1,0 1,3 3,1 Sonuç Kumaş anti-bakteriyel etkiye sahiptir. Tablo II.4.’de 50 yıkama sonucunda yine anti-bakteriyel özelliğini gösterip göstermediği test edilip, değerleri verilmiştir [8]. b.Yeşil ve Geri Dönüşümlü Rejenere selülozik lif olan bambu lifi yüksek teknoloji prosesiyle %100 bambudan üretilir. Ham bambu materyali, Çin’de hava kirliliği olmayan Sicuan Province ve Yunnan bölgelerinden seçilir. Bunların hepsi 3-4 yıllık yeni bambu olup, iyi yapıda ve ideal durumdadır. Damıtma ve bu bitkiden üretim işlemleri, hiçbir kirlilik olmaksızın yeşil prosese göre yapılır. Yeşil proses; üretimin çevre kirliliği ve çevresel bozunma olmadan yapılmasıdır. Bambu elyafı; üretimi doğal olan ve hiçbir kimyasal katkı maddesi eklenmeden elde edilen çevre dostu bir elyaftır. Daha da fazlası bambu elyafı, bakterilerle ayrışabilen bir tekstil materyalidir. Doğal selülozik elyaf, güneş ışığı ve mikro organizmalar tarafından toprakta % 100 9 ayrışabilir. Ayrışma işlemi, hiçbir çevre kirliliğine neden olmaz. “Bambu lifi doğadan gelir ve sonunda tamamen doğaya geri döner.” Bambu elyafı, “ 21. yüzyılın doğal, yeşil ve çevre dostu yeni tip tekstil materyali” olarak adlandırılır. c.Nefes Alabilen ve Serin Tutucu Bambu elyafı; vücuda rahat nefes alma şansı verir. Bambu elyafının dikkate değer özelliği onun alışılmadık nefes alabilirlik ve serinlik özelliğidir. Çünkü lifin enine kesiti dairesel değildir. Loblu bir görüntüsü vardır. Bu yapısı ile bambu elyafı insan terini emer ve ikinci bir kanalda buharlaştırır. Nefes almak gibi. İnsanların sıcak yaz günlerinde kendilerini serin ve rahat hissetmelerini sağlar. Yazın dahi vücuda asla yapışmaz. Bambu elyafından yapılan giysiler diğer normal ürünlerden 1–2 derece daha serin tutarlar. Havalandırma giysisi yapımında kullanılır. Pamuktan 4 kat hızlı nem emer [6]. d.Doğal Anti -uv Ultra-viyole ışınları kırar. Bambu, doğal anti-uv karakteriyle ( yapay katkı maddesinden farklı) oldukça sağlıklıdır ve günümüzde çok takdir edilir. Bambu kumaşa anti-uv testi yapılmıştır. Test yetkisi: GB/T18830-2002, UV. Sonuç; çok anti-ultraviyole olduğu tespit edildi. Kullanıcılar bundan çok memnundur. Şekil II.3. Bambu Kumaşın Anti-uv Yapısı [6]. Ayrıca bambu elyafı çok hafiftir. Kaşmir ve ipek tuşesine en yakın yumuşaklıktadır. Parlaklığı nedeniyle merserizasyon gerektirmez. Elastiktir, geçirgen ve güzel kokuludur [5, 6]. 10 II.2.2.2. Zayıf Yönleri Gerilme mukavemeti düşüktür. Islandığında mukavemeti de azalır. Ayrıca kohezyon kuvveti de düşüktür [7]. II.2.3. Bambu Elyafının Fiziksel Özellikleri II.2.3.1. Lif Yapısı ve Enine Kesiti Şekil II.4. Bambu Elyafının Boyuna Kesiti Şekil II.5. Bambu Elyafının Enine Kesiti Şekil II.6. Bambu Elyafının Enine Kesiti Bambu elyafının boyuna kesitinde kanallar görülür. Bunun nedeni loblu bir yapısı olmasıdır. Loblar arası boşluklar boyuna görünümde kanal gibi görünür. Enine kesiti düzgün değildir, loblu bir görünümü vardır. II.2.3.2. Nem Nem çekme özelliği çok fazladır. Loblu yapısı sayesinde hidrofil yapıya sahiptir. Şekil II.6. ‘da görüldüğü üzere bambu elyafının enine kesiti düzgün değildir, loblu bir 11 görünümü vardır. Bu loblu yapısı sayesinde su moleküllerini hızla içine çekerek ikinci bir kanalda buharlaştırır. Pamuktan 4 kat hızlı nem emer. Bambrotex test sonuçlarına göre su emişi % 115,7’dir. Islandığında mukavemeti azalır. Pamuktan % 60 daha fazla nem emer. Geri kazanılan nem miktarı % 13,03 ‘tür [6]. II.2.3.3. Elastikiyet Yüksek elastikiyete sahiptir [4]. II.2.3.4. Mukavemet Gerilme mukavemeti düşüktür. Islak gerilme mukavemeti kuru gerilme mukavemetinden % 60 daha düşüktür. Kuru gerilme mukavemeti 2,33 cN/tex’ dir. Islak gerilme mukavemeti ise 1,37 cN/tex’ dir. Kuru kopma uzaması % 23,8’ dir [7]. II.2.3.5. Aleve Karşı Davranışı Doğal bir elyaf olduğu için termoplastik yapıda değildir. Yanması viskon şeklindedir. Hemen alev alır. Hızlı ve alevli yanar. Yanarken yanık kağıt kokusu verir. Kalıntısı yumuşak, ezilebilir kül şeklindedir. II.2.3.6. Elektriksel özellikler Bambu elyafı çok fazla nem tutucu olduğundan elektrik özelliği vardır. Böylece elektrik akımını geçirir. Bu nedenle de anti-statik bir elyaftır [4]. II.2.3.7. Biyolojik ve Işınlara Direnç Bambu elyafı doğal anti-bakteriyel bir elyaftır. Bünyesinde bulunan ‘Bambu Kun’ adlı biyomadde sayesinde bu özelliği gösterir. Kolayca güneş ışığı ve mikro organizmalar sayesinde geri dönüştürülebilir. Ayrıca ultra-viyole ışınları kırar [6]. II.2.3.8. İncelik İnceliği ortalama 0,04 ile 0,5 mm arasındadır. II.2.3.9. Uzunluk Uzunluğu ise 10 mm’den daha fazladır [1]. 12 II.2.3.10. Tuşesi Çok yumuşak bir elyaftır. Kaşmir ve ipek tuşesine en yakın yumuşaklığa sahiptir. Bu özelliği elde edilen sonuç üründe de kendisini gösterir. Ele alındığında gıcırtı hissi verir. Ama bu çok fazla değildir. II.2.3.11. Parlaklığı Bambu elyafı çok parlak bir elyaftır. Bu neden ile merserizasyon işlemi gerektirmez. Elde edilen ürünlerin parlaklığı çok yüksektir [4]. II.2.3.12. Geçirgenliği Bambu elyafı nefes alabilen bir yapıya sahiptir. Normal giysilerden 1 -2 derece daha serin tutarlar. Havalandırma ya da iklimleme giysisi olarak kullanılabilir [6]. Tablo II.5.’de bambu elyafının Bambrotex firması tarafından ölçülen fiziksel parametreleri ve referans bilgileri verilmiştir. Testler, 20 °C sıcaklık ve % 65 bağıl nemde yapılmıştır. Tablo II.5. Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri Madde [7] Referans veri Kuru Gerilme Mukavemeti (cN/tex) 2,33 Islak Gerilme Mukavemeti (cN/tex) 1,37 Kuru Kopma Uzaması (%) 23,8 Doğrusal Yoğunluktan Sapma Oranı (%) -1,8 Uzunluktan Sapma Oranı (%) -1,8 Uzun Stapel Elyaf (%) 0,2 Kesikli Elyaf (mg/100g) 6,2 Artık Sülfür (mg/100g) 9,2 Hata (mg/100g) 6,4 Yağ Lekeli Elyaf (mg/100g) 0 Kuru Mukavemet Varyasyon Katsayısı(% CV) 13,42 Beyazlık (%) 69,6 Yağ Kapasitesi (%) 0,17 Geri Kazanılan Nem (%) 13,03 Derece A kalite 13 Aşağıdaki Tablo II.6.’da belirli incelik ve uzunluktaki bambu elyafının fiziksel özelliklerinin test sonuçları verilmiştir. Tablo II.6. Belirli Uzunluk ve İncelikteki Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri [8] Test koşuları: 1,5 dtex 2 dtex 3 dtex 3 dtex 3 dtex Sıcaklık:20 °C 38 mm 51 mm 86 mm 89 mm 102 mm 2,15 2,11 2,4 2,36 2,29 Kuru Kopma Uzaması (%) 24,9 25,7 21,2 19 18,1 Islak Gerilme 1,21 1,25 1,36 1,19 1,35 0,6 0 -2,4 -1,8 -1,5 1,4 -2,3 -3,6 -0,3 Relatif rutubet: % 65 ±3 Kuru Gerilme Mukavemeti (cN/dtex) Mukavemeti (cN/dtex) Doğrusal Yoğunluktan Sapmanın Yüzde Oranı (%) Uzunluktan Sapma Yüzdesi -3,1 (%) Uzun Stapel Elyaf (%) 0,4 1 0 0 0 Kesikli Elyaf (mg/100g) 3,2 10,1 3,5 0 1,1 Yağ Kapasitesi (%) 0,2 0,26 0,28 0,3 0,3 Artık Sülfür (mg/100g) 12,2 18,4 9,5 11,8 10,5 Beyazlık (%) 68,8 59,9 66,3 61,8 66,5 Kuru Direnme Varyasyon 16,72 8,66 12,11 10 12,6 Hata (mg/100g) 3,4 3,7 3,6 0,6 2,7 Yağ Lekeli Elyaf 0 0 0 0 0 Geri Kazanılan Nem (%) 10,82 12,96 11,4 10,37 10,29 Derece A kalite A kalite A kalite A kalite A kalite Katsayısı (%CV) (mg/100g) Aşağıdaki Tablo II.7.’de % 100 bambu ve % 100 pamuk elyafının fiziksel özellikleri birbiriyle karşılaştırılmıştır. 14 Tablo II.7. % 100 Bambu ve %100 Pamuk Elyafının Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması Test Adı Ölçü Anti-bakteriyel Sterilizasyon Etkinlik Log Redüksiyon Elektrostatik Eğilim Volt Su Absorpsiyonu % Kurutma Oranı g /202,5 [8] 100% 100% Karşılaştırma Pamuk Bambu 4,4 1,3 3,4 defa fazla 7,1 1,3 5,5 defa fazla (Pamuk) 190 (pamuk) 15 12 defa fazla (yün) 680 (yün) 290 74,2 115,7 % 60 daha fazla 27,32 32,58 % 20 yüksek 65 % 30 yüksek 2 cm Kopma Mukavemeti % 50 Patlatma Mukavemeti N (çözgü) 827,1 (çözgü) 833,4 2 (atkı) 490,8 (atkı) 559,8 % 15 Aşınma Direnci Kgs /cm 7,6 8,0 -- Işık Renk Haslığı Defa 15000 20000’den yukarı % 30 fazla Yıkama Renk Haslığı Derece 4- 5 4 -5 -- Sürtünme Renk Haslığı Derece 4 -5 4 -5 -- Terleme Renk Haslığı Derece 4 4 -- II.2.4. Bambu Elyafının Kimyasal Özellikleri II.2.4.1. Asit ve Bazların Etkisi Bambu elyafı rejenere selülozik bir elyaf olduğu için asit ve alkalilere karşı hassastır. Bu neden ile alkali ile muamelelerde alkali oranına dikkat edilmelidir. Bambu elyafı asit ve iyi ayarlanmamış alkali ortamda zarar görür. II.2.4.2. Boyama Bambu elyafı hidrofil yapıda olduğu için kolay boyanır. Ayrıca yapısında bulunan boşluk kanallar da buna yardımcı olur. Pamuk boyaması için kullanılan bütün boyarmaddeler kullanılabilir. Kullanılan boyarmadde çevreye ve elyafa zarar vermemelidir. Bu nedenle çevreye zarar vermeyen, yüksek haslık değerlerine sahip reaktif boyarmaddeler kullanılmalıdır. Bambunun boyanma hızı ve derecesi pamuğa göre biraz düşüktür. 15 II.2.4.3. Ağartıcılara Karşı Davranışı Bambu elyafının rengi ağartma derecesine bağlıdır fakat yine de pamuktan daha sarıdır. Bu nedenle eğer yüksek beyazlık isteniyorsa ağartma yapılır. Fakat ağartma sırasında bambu elyafının zarar görmemesi için kullanılan kostik soda miktarına dikkat edilmeli ve mümkün olduğunca düşük tutulmalıdır. Çünkü bambu elyafı asit ve alkalilere karşı hassastır. Kumaş ve iplik için % 35’lik Hidrojen peroksit kullanılır [7]. II.2.5. Bambu Elyafının Kullanım Alanları Genel kullanım alanları şunlardır: • Erkek, bayan iç ve dış giyim • Çorap • Battaniye • Havlu ve bornoz • Tıbbi giyim • Gıda ambalajları • Yatak çarşafları, nevresim, perde • Paspas • T-shirt • Temizlik malzemeleri [4, 10]. a) Bambu Kişisel Eşyalar Bunlar süveter, paspas, battaniye, havlu ve banyo eşyalarıdır. Parlak renklere, iyi su emişine, mükemmel parlaklığa sahiptirler ve çok rahattırlar. Bambu elyafı antibakteriyel özelliğinden dolayı çorap, iç giyim ve dar t-shirtler için çok uygundur. Ultra-viyole ışınları kırdığı için yaz giysisi özellikle de hamile kadın ve çocuk giysileri için kullanılır. b) Bambu Dokusuz Yüzeyler Bambu dokusuz yüzeyler viskoz elyafının özelliklerini gösteren bambu hamurundan yapılır. Tıbbi malzeme, maske, koruyucu yastık, ağız maskesi, yatak, gıda ambalajı gibi ürünler yapılır. Doğal anti-bakteriyel özelliği de bunda etkilidir [11]. 16 c) Bambu Tıbbi Malzemeler Bambunun bakteriyostaz ve sterilizasyon özelliğinden dolayı bandaj, maske, cerrahi giysiler, hemşire kıyafetleri ve hidrofil pedler yapılır. Medikal alanda ameliyat önlüğü yapımında da kullanılır. Bambunun anti-bakteriyel özelliğinden dolayı bitmiş ürüne anti-mikrobiyel madde eklenmesi gerekmez. Deride alerjiye neden olmaz. Ucuzdur. d) Bambu Dekorasyon Serisi Bambunun anti-bakteriyel ve ultra-viyole ışınlara dayanıklılığından dolayı dekorasyon alanında avantajlıdır. Ultra-viyole ışınlar zamanla cilt kanserine neden olurlar. Bu nedenle bambu elyafından yapılan duvar kağıtları ve perdeler değişik dalga boylarındaki ultra-viyole ışınları emerler. Böylece insan tenine zararı azaltırlar. Perde, televizyon örtüsü, duvar kağıdı, koltuk örtüleri yapılır. Özellikle Amerika′da hastane yer döşemeleri olarak kullanılmaktadır. e) Bambu Banyo Serisi İyi nem çekmesi, yumuşaklığı ve anti-bakteriyel özelliğinden dolayı ev tekstilinde çok popülerdir. Bambudan yapılmış havlu ve bornozlar yumuşak, rahat ve mükemmel nem emiş özelliğine sahiptirler. Havlu, bornoz, ayak paspası yapılır. Boyandıkları zaman parlarlar. Paspas ve ayak paspasında bakteriler yaşayamazlar. f) Bambu Nevresim Takımları Bambu elyafının mükemmel hidrofilliğinden, geçirgenliğinden, parlaklık, rahatlık ve anti-bakteriyel özelliğinden dolayı yatak çarşafı ve nevresimler için ideal bir materyaldir [6]. II.3. BAMBU İPLİĞİ Bambu saf ve karışım olarak eğrilebilir. Ancak ideal eğirme şartlarının yerine getirilmesi gerekir. Eğirme sırasında bağıl nem miktarı (%65/70) fazladır. Gerilimin de düşük tutulması gerekir. Ayrıca düşük kohezyon gösterdiğinden büküm faktörü de yüksek olmalıdır. İşlemler sırasında sıcaklık (25°C) düşüktür. İplik eğirmesi klasik viskon iplik eğirmesi ile aynıdır. Sadece küçük ayarlamalar yapılır. Karışım ipliklerde bambunun anti-bakteriyel özelliği sonuç ürünü de etkiliyor. Bambu oranı arttıkça bu özellikte artıyor. Yaygın olarak, tatmin edici bir antibakteriyel etkiye ulaşabilmek için bambu elyafının karışım oranı % 70 olarak tavsiye edilir. 17 Bambu elyafının gerilme mukavemeti düşük olduğundan numara aralığının Ne 8- Ne 60 olması tavsiye edilir. Ne 50- Ne 60 numara iplikler için ipliğin çift kat yapılması önerilir. II.3.1.Tavsiye Edilen Bambu İplik Üretim Prosesi Bambu ipliği geleneksel viskoz üretim tekniğine çok benzemektedir. Üretim sırasında sadece küçük ayarlamalar yapılması gereklidir. 1. Bambu iplik üretimi aşamasında fitil ve cerde elyaf uçuşmalarını önlemek için çalışma yerinin sıcaklığı(25 °C) düşük ve nem oranının da (%65-%70) yüksek olması gerekir. Eğer bambu elyafı kuru ise beslemeden önce buhar ile ön muamele işlemine tutularak nem derecesi artırılır. 2. Bambu elyafı düşük kohezyon gösterdiğinden büküm kat sayısı yüksek tutulmalı. Tarakta ve fitil de gerilim düşük tutulmalı. 3. Eğirme de tüylülük kontrol altında tutulmalı. Bunu sağlamak için de iyi kalitede çelik kopça ve bilezikler kullanılmalıdır [7]. II.3.2.Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri Aşağıdaki Tablo II.8.’de farklı lif inceliklerindeki % 100 bambu ipliklerinin fiziksel özelliklerinin değerleri karşılaştırılmıştır. 18 Tablo II.8. Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri [8] Bambu İpliğinin %100 %100 %100 Fiziksel Parametreleri Bambu Bambu Bambu Lif İnceliği 21 s 32 s 40 s Madde Referans Referans Referans veri veri veri 9,6 7,8 13,2 1,2 1,2 1,6 14,5 13,6 12,6 Ağırlık Sapması (%) -0,7 -0,1 -2 T/’’ 10 cm 79,4 72,3 84,9 Büküm Z Z Z İnce Yer (-50 %) 1 2 5 5 15 38 10 32 47 Tek İplik Kopma Mukavemetinin Varyasyon Katsayısı (% CV) Ağırlığın Varyasyon Katsayısı (100m başına) ( % CV) Tek İplik Kopma Mukavemeti (cN / tex) (adet/1000m) Kalın Yer (+50 %) (adet/1000m) Neps (+200 %) (adet/1000m) Değerlendirme İplik A kalitedir. II.4. BAMBU KUMAŞI Bambu elyafından yapılan kumaşlar mükemmel yumuşaklığa, geçirgenliğe, anti-bakteriyelliğe, nem emiciliğe sahiptir. Bambu elyafının bütün özelliklerini bambu kumaşında da görülür. Boyanması ve üzerine baskı yapılması kolaydır. Bu özelliklerinden dolayı iç çamaşırı, t-shirt, çorap vb. ürünler yapılır. Bunun yanında elyaf başka elyaf grupları ile de karıştırılıp kumaş yapılabilir. Bu yapılan kumaşlarda yine aynı özellikleri gösterirler. Bambudan yapılan giysiler genellikle yazlık giysilerdir. Çünkü yazın nemi hemen emerek kolayca buharlaştırır ve giysinin insan 19 tenine yapışmasını engeller. Normalden 1-2 derece serin tutarlar. Ayrıca bambu kumaşları anti-pilling ve anti-statik özelliktedirler. Şekil II.7.’e göre, aşağıda bambu kumaşı işlem akışı yer almaktadır. Bambu→Kalın Hamur →İnce Hamur→Bambu Elyafı→Bambu İpliği→Bambu Kumaşı Şekil II.7. Bambu Kumaşı İşlem Akışı [8] 20 BÖLÜM III MATERYAL VE YÖNTEM III.1. GENEL BİLGİLER Bu çalışmada iplik üretimi için pamuk ve bambu elyafı kullanılmıştır. Pamuk elyafı, % 100 Yunanistan pamuğudur. Bambu elyafı ise, Bambrotex firmasından alınan 1,56 dtex inceliğinde ve 38 mm uzunluğundaki elyaftır. Çalışma için Ne 20, Ne 30, Ne 40 numaralardaki bambu-pamuk karışımı ring iplikleri 4 farklı karışım oranında üretilmiştir. Bu karışımlar % 100 penye pamuk, % 100 bambu, % 70 bambu % 30 penye pamuk ve % 50 bambu % 50 penye pamuk karışımlarıdır. Ayrıca % 100 bambu karışımının Ne 50 numara kopsu mevcuttur. Bu karışım ipliklerin bobinleri de üretilmiştir. Bunların yanısıra %60 bambu % 40 penye pamuk karışımının Ne 30 numara bobini de üretilmiştir. Üretilen ipliklerin fiziksel özellikleri incelenmiştir. % 100 penye pamuk Ne 40 numara bobini ve 5 farklı karışımın Ne 30 numara bobinleri yuvarlak el örme makinesinde örülmüştür. Üretilen kumaşlara pilling ve sürtünme testi yapılmıştır. 21 III.2. KULLANILAN MATERYALLER III.2.1. Pamuk Elyafı Kullanılan pamuk elyafının fiziksel testleri SPINLAP HVI 900 ve AFIS test cihazlarında yapılmıştır. Bu testler laboratuar ortamında gerçekleştirilmiştir. Kullanılan Yunanistan pamuğunun SPINLAP HVI 900 cihazından elde edilen uzunluk, mukavemet, incelik ve renk değerleri ile AFIS test cihazından elde edilen yabancı madde miktarı, toz, olgunluk, neps ve kısa lif yüzdesi değerleri Tablo III.1.’de gösterilmiştir. Tablo III.1. Pamuk Elyafının Harman Kalite Değerleri ORT %2,5 SL %UR Muk g/tex Mic. Rd L mm SFC mm FINE mtex IFC % Mat Ratio Neps um SCN um Dust Trash 28,6 83 29,3 4,1 73,3 25,9 7,1 168 5,2 0,90 696 1154 718 113 Harman Karışım Yüzdesi : % 100 Yunan III.2.2. Bambu Elyafı Bambu elyafı ise, Bambrotex firmasından alınan 1,56 dtex inceliğinde ve 38 mm uzunluğundaki elyaftır. İşletmeye alınan bambu elyafına pamuktaki gibi fiziksel testler yapılmamıştır. Çünkü Spinlab HVI 900 ve Afis test cihazları pamuk için uygundur. Bambuya herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sadece gerektiğinde hazırlık hattında tarak ve cer usterine bakılmıştır. III.3. KULLANILAN MAKİNELER VE CİHAZLAR III.3.1. Harman-Hallaç Dairesi Makineleri III.3.1.1. Blendomat BDT 019 Trützschler firmasının ürettiği blendomatta verilen harman reçetesine göre harman açılır. Amaç; homojen bir karışım elde etmektir. Bu nedenle her iki balyada bir, başka partiden elyaf dizilir. 22 1720 mm çalışma eni ve 50 m boyundaki Blendomat 019, 180’e kadar balyayı stoklayabilmektedir. Yer koşulları gerektirdiği takdirde her iki çalışma alanını tek yönde düzenlemekte mümkündür. BDT 019 iki açıcı silindir ile donatılmıştır. Çalışma yönüne göre silindirlerden biri daima aynı yönde, diğeri ise karşıt yönde çalışır. Bu da açıcı silindirin dişlerinin, bir yandan makinenin deviri yönünde, diğer yandan ise ters yönde çalıştıkları anlamına gelir. Elyaf demetine ters yönde çalışan silindir, motorla 1000 mm ye kadar yukarı kaldırılır. Bu sayede denge prensibiyle çalışan diğer silindirler ise bu oranda balyanın içine nüfuz eder. Üretim 1500 kg/saate kadar ulaşabilmektedir. Blendomat, programlanabilir balya açıcısıdır. Bu makine otomatik olarak balya yolma, açma ve materyal besleme amaçlı olarak kullanılmaktadır. İşletmede, blendomat kafası altına bir seferde genelde 60 adet balya açılır. Balyalar harman reçetesindeki dizim planına göre blendomat altına yerleştirilir. Blendomat altına açılan her balya grubu için bir harman reçetesi oluşturulur. Blendomatın kafası 180° dönebildiği için, iki çalışma alanı vardır. Blendomat birinci alanda çalışırken ikinci alanda yeni bir harman hazırlanabilir. Bu yeni harman referans görevi görür. Bu şekilde bir alan tarafında çalışıldıktan sonra blendomat kafası kendi ekseni etrafında 180° döndürülerek diğer alan tarafında çalışmaya devam edilir. Blendomat BDT 19 pamuk ve sentetik elyaf balyalarını tozsuz bir şekilde açma ve karıştırma işlevini yerine getirmektedir. Çalışma prosesi bir bilgisayar tarafından yönetilir ve tamamıyla otomatik olarak gerçekleştirilir. III.3.1.2. EMA ( Elektronik Metal Ayırıcı ) Metal dedaktörüne yakalanan metal parçaları diğer makinelere zarar vermesin diye blendomatın hemen arkasından devreye sokulmuştur. Dedaktöre takılan metal parçaları PWK boruları sayesinde Trützschler firmasına ait Ema’ya gelir. Emanın görevi; elyaf içerisindeki metal parçalarını ayırmaktır. Ema öncesinde devrede bir metal dedektörü mevcuttur. Bu metal dedektörü sayesinde blendomattan gelen elyaf içindeki metal parçaları tespit edilir. Ema klapesi normalde kapalıdır. Elyaf içinde metal yoksa elyaf direkt olarak klape kapalı olduğu için Ema’ya girmeden BOA’ya gider. Metal dedektörü tarafından metalli elyaf kümesi tespit edildiyse Ema klapesi açılır ve metalli elyaf kümesi Ema içine girer. Sonra klape tekrar eski konumuna gelir ve materyal akışı direkt olarak Blendomattan Boa’ya 23 doğru devam eder. Ema’ya giren materyaldeki metal parçaları ızgara içinden aşağıya düşer ve Ema haznesi içinde toplanır. Burada kullanılabilecek pamuklar harmana yine beslenir. III.3.1.3. BOBA, BOC (Ön Karıştırıcı – Açıcı) BOC ve BOBA isimleri ile adlandırılan bu makineye ön karıştırıcı da denir. Görevi LVSA’ dan gelen elyaf tutamlarını açmak ve karıştırmaktır. Balya açıcı ve ön karıştırıcı BO ile ifade edilir. BO’nın arkasındaki B, bu makinenin pamuk çalışmaya uygun olduğunu, BO’nın arkasındaki C ise makinenin sentetiğe göre dizayn edildiğini gösterir. BOB’un arkasına ilave edilen A makinede bir hasırın olduğu, L ise materyal sevkıyatının çift kondensör vasıtası ile yapıldığını gösterir. Bu makinenin üretimi 1000 kg/saat’tir. III.3.1.4. Axi-Flo AFC Trützschler firmasına ait temizleyici axi-flo açıcı pamuk için kullanılan bir makinedir. Bu makinenin görevi; açma ve temizlemedir. HWK borularıyla axi flo’ ya gelen lifler açılır ve burada yoğun bir temizleme yapılır. Materyal iki adet çubuklu silindir arasından geçer. Burada kirliliğe göre yaklaşık 2,5 tur dövülerek temizlenir ve ağır parçalar ayarlanabilir ızgaradan aşağıya düşer. Pamuğun temizliğine göre garnitür telleri ayarlanır. Olgunlaşmamış lifler, kabuklar ve çiğitler telefe gider. Temizlenen elyaf çıkış üzerinden bir sonraki makineye iletilir. 2 vurucu silindirin çevrelerinde parmak kalınlığında çubuklar vardır. Malzeme giriş yönüne göre vurucu silindirler saat ibresinin tersi yönünde döner. Silindirlerden biri %3 daha az devirle döner. Makine çok kirlenmiş materyalin temizlenmesinde hizmet görür. Elyafın akış durumu girişteki ve dövücüler üzerindeki deflaktör ile ayarlanabilir. III.3.1.5. Jossi Rieter firmasına ait Jossi, pamuk içerisindeki istenmeyen tüm yabancı renkteki maddeleri ayırır. Makinede 2 adet kamera bulunur. A gözündeki sağ kamera pamuğun ön yüzünü, B gözündeki sol kamera pamuğun arka yüzünü kontrol eder. Kameralar pamuğu, karşılıklı yerleştirilmiş aynalar sayesinde görür. Aynalar arasında eksenler arası 5 cm fark vardır. Kamera ayarları sabitlenmiştir. İşletmede kullanılan 24 elyaf rengi sisteme okutulmakta ve tanımlanandan farklı renkte bir materyal aradan geçtiği anda elyaf kümesi telefe gönderilmektedir. Bilgisayarlar sayesinde pamuğun rengi makineye tanıtılır. Makine renkli materyal ayırma işlemini bir klape yardımı ile yapar. Kamera renkli maddeyi gördüğünde klape 40 milisaniye içinde açılıp 80 milisaniyede kapanır. Klape havalı piston ile açılır, kapanırken yaylar sayesinde kapanır. Makinenin çalışması için minimum 5,5 bar, maksimum 6 bar hava basıncı gerekmektedir. Yabancı kütleleri hava basıncı sayesinde dışarı yollar. Böylece renkli materyal kova içerisine dökülür. Yeni bir lot ile çalışmaya başlanırsa önce bu harmana bir isim verilmesi gerekir. Bu da bilgisayardan veri girişiyle yapılır. Bilgisayardan sayı karşılığındaki isimlerden biri seçilir. Böylece çalışılacak ayar seçilmiş olur. III.3.1.6. Separomat ASTA 800 Jossi’den gelen pamuk kütlesi hava akımı yardımıyla Trützschler firmasına ait ASTA’ ya gelir. Asta, açılmamış, topak kalmış, ağır yabancı maddeleri temizler. Yoğun hava akımı sayesinde engele çarptırılan pamuk kütlesinin içinde bulunan ağır yabancı maddeler, çiğit ve özellikle çekirdekler aşağıya düşürülür. Genelde kondensörden önce kullanılır. Asta açılmamış, topak kalmış ve ağır yabancı maddelerin temizlendiği en son yerdir. III.3.1.7. Çoklu Karıştırıcı ( Mikser MPM 10 ) Bu makine harmanlamadan gelen birbirine yakın fakat yinede farklı özelliklerdeki materyalin homojen olarak karışmasını sağlamaktadır. Yani makinenin esas amacı; karışım oranını en üst seviyeye çıkarmaktır. Trützschler firmasına ait MPM10 makinesi Blendomat ile bağlantılı olarak çalışır. 10 kamarası olan makinenin her kamarası dolana kadar kapaklar açılır. Her göz dolduktan sonra kapaklar kapatılır ve materyal sevki durur. Buna bağlı olarak blendomatta durur. Mikserde kamaralardan birine materyal eksilince blendomat çalışır ve materyal sevkiyatı başlar. Makinenin üzerinde LVSA (kondansör) vardır. Bir önceki makineden kondansör yardımı ile alınan malzeme sırası ile kamaralara doldurulur. Her kamara dolduktan sonra üst kısmındaki kapak kapanarak diğer kamaraların dolması sağlanır. Burada açılan malzeme alttaki kanala aktarılır. Her kamaradan gelen malzeme alttaki 25 kanalda bir karışım oluşturmaktadır. Kanaldaki malzeme hava emişi ile bir sonraki makineye aktarılır. III.3.1.8. Cleanomat CVT 3 Trützschler firmasına ait CVT 3’de hammaddeye tam olarak uyum sağlayacak şekilde ayarlanmış 3 tane açma ve temizleme silindiri mevcuttur. CVT 3’ de yoğun açma ve temizleme gerçekleşir. MPM’ den gelen pamuklar CVT’ de ilk olarak hava yardımı ile açılır ve temizlenir. Besleme silindiri sayesinde ilk silindire gelen pamuklar silindirin iri dişlerine tutunarak ikinci silindire geçerler. Bu esnada birinci silindire tutunamayan büyük yabancı maddeler aşağıya dökülür. Birinci silindire oranla daha ince ve sık olan dişlere tutunamayan orta büyüklükteki yabancı maddeler ikinci silindir de; üçüncü silindirde ise daha küçük yabancı maddeler temizlenerek yoğun bir temizleme gerçekleşmiş olur. Silindir hızları arkadan öne doğru gittikçe artar. CVT 3/1200, penye hattında kullanılır ve üretimi 450 kg/saattir. Mikrobilgisayar kumandalı cleancommander, temizleme sistemini gözetmekte ve yönetmektedir. Buradan istenen açma dereceleri, çalışma hızı gibi ayarlamalar yapılabilir. Açma silindirleri arasındaki mesafeler çok iyi ayarlanmalıdır. Aksi halde lif kırılmaları veya iyi elyafın telefe gitmesi gibi problemler ortaya çıkar. III.3.1.9. Dustex DX İplik işletmesinde ham materyali açma ve temizleme işlemlerinin yanı sıra tozunu ayırmak da diğer önemli bir işlemdir. İyi bir toz ayırma işlemi örgü işlemlerinde belirgin düzeyde randıman (daha az iplik kopuşları ile) artışı göstermektedir. Harman-hallaç dairesinin son elemanı olan Trützschler firmasına ait Dustex DX’ de pamuk kütlelerindeki tozlar ve ölü elyaflar uzaklaştırılır. Pamuktaki kaba ve ince tozlar, ancak pamuk iyi açıldıktan sonra uzaklaştırılabilir. Bu nedenle toz ayırma makineleri, bir harman-hallaç hattında son açıcıdan (CVT 3’den) sonra tesis edilmelidir. Dustex DX’ de, çok kuvvetli bir hava sirkülasyonu ile materyal elekli bir duvara çarpıtılarak tozlar ayrılır ve ayrılan tozlar emilir. Burada yoğun hava akımı ve yelpazeler sayesinde pamuk kütleleri elekli duvara çarptırılır. Elekli duvara yüksek bir basınçla çarpan pamukların içindeki tozlar ve ölü pamuklar deliklerden aşağıya düşerler. Buradan temizlenmiş ve iyice karıştırılmış harman HWT borularıyla taraklara gönderilir [23]. 26 III.3.2. Tarak Makinesi Trützschler firmasına ait DK 760 tarak makinesinin üretim hızı 30 kg/saattir. Tarak makinesinin en önemli görevlerinden biri nepslerin giderilmesidir. Nepslerin sayısı bir ipliğin kalitesini esas ölçüde belirlemeye yarar. Hasattan önce pamukta hemen hemen hiç neps bulunmaz. İplikhanelerdeki balya açıcıları ve temizleyicilerde neps sayısını arttırırlar. Nepsleri azaltmak sadece tarak ve tarama makinelerine özgüdür. Yüksek verimli tarak DK 760 ile pamuğun türü ve konumuna göre neps sayısını %70-%90 oranında azaltmak mümkündür. Tarak tülbendinin kalitesi tambur, şapka ve sabit şapka alanlarında belirlenmektedir. Karar verici faktörler arasında tambur hızı, garnitür sıklığı, tambur şapka, tambur sabit şapka ayarı yer almaktadır. Maalesef tamburu daha hızlı çevirmek, daha ince garnitür kullanmak, ayarları daha da sıkmak mümkün olmamaktadır, çünkü bu durumlarda elyaf hasar görmektedir. Teknolojik olanaklar brizörden tambura giren ve açılması gereken vatkanın kalınlığı ile sınırlıdır. Esas tarama işlemi başlamadan önce bu vatkanın tambur yüzeyinde açılmış olması gerekmektedir [16]. III.3.3.Cer Makinesi Cer makinesi Toyota DYH 600 model ve Rieter RSB 951 model makinelerdir. İşletmede penye hattında pamuk; harman hallaç, tarak, cer 1, vatkalı cer, penyöz ve daha sonra cer 2 makinelerinde çekime tabi tutulur. Toyota 1.pasaj cerlerde 4 adet çekim silindiri mevcuttur. Burada ekartman mesafesi 52–46–44 diye ayarlandığında bu rakamlar şunları ifade etmektedir. 52 mm (arka silindir-1.orta silindir arası mesafe) (kırıcı çekim bölgesi); 46 mm (1.orta silindir-2.orta silindir arası mesafedir); 44 mm (2.orta silindir-çıkış silindiri arası mesafedir) (ana çekim bölgesi) ifade etmektedir. 1. pasajda Toyota ve Rieter marka cer makineleri kullanılırken, 2. pasajda Toyota marka cer makinesi kullanılmaktadır. 2. pasaj cerlerin 1. pasaj cerlerle homojen bir karışım, paralize etme gibi görevleri aynı olduğu halde 2. pasajın 1. pasaja göre üstünlüğü; Uster Sliver Control ( USC ) regüle sisteminin oluşudur. Cer 1’de bantlar birleştirilerek kalın ve ince yerler tesadüfî olarak bir araya getirilir. Bu nedenle, ancak belirli bir dereceye kadar düzgünleştirme sağlanabilir. 2. 27 pasaj cerlerde düzgünleştirmeyi tesadüflere bırakmamak için özel bir düzeltici tertibat kullanılır. Bu tertibata regüle tertibatı denir. Bu tertibata sahip 2. pasaj cere regüleli cer de denir. Regüle sisteminin amacı, düzgünsüz olarak makineye giren materyalin düzgün olarak dışarı çıkmasını sağlamaktır. Regüle sisteminde materyal, çekim tertibatına girmeden önce iki silindir arasından geçirilerek materyalin kalınlığı ölçülür. Bu iki silindir Tue 6 diskleridir. T/G disklerinin arkasında şerit toplayıcı (siliver Gath’erer) bulunur. Kullanılmasındaki amaç; gelen şeridi toplayarak T/G diskinde oluşacak sıkışmaları önlemek ve şeritleri toplayarak mesafe sensörünün hatalı ölçüm yapmasını engellemektir. Regüle sisteminde şerit önce T/G diskleri arasından geçirilerek üzerindeki ince, kalın yerler ve düzgünsüzlükler ölçülür. Bu ölçüm sonuçları mm cinsinden voltaja dönüştürülerek elektronik hafızaya iletir. Bu servo motorun gerekli dönüş sayısı hesaplanır. T/G diskleri ile çekim bölgesi arasında kalan mesafeye ölü mesafe denir. Aralığı 1m’dir. Servo motor çıkış silindirinin hızını sabit tutarken, giriş silindirinin hızını değiştirir. Kırıcı çekim miktarı değiştirilerek şeridin düzgünleştirilmesi sağlanır. Böylece T/G diskleri tarafından düzgünsüzlüğü ölçülen şeride göre silindir hızı değiştirilerek şeridin düzgünsüzlüğü giderilmiş olur. Bu işlem akışı şeridin her metresinde sürekli devam eder. Regüle sistemiyle istenen şerit Ne’sine ulaşılmış olur [24]. III.3.4. Vatkalı Cer Makinesi Cer 2 den çıkan cer şeritleri 6Χ5= 30’lu bantlar halinde birleştirilir. Çekme ve inceltme işlemi de gerçekleştirilir. Böylece 30 tane cer şeridi birleştirilerek penyöz makinesinde çalışmak üzere şeritlere vatka formu kazandırılmış olur. Rieter firmasına ait vatka makinesine unilap denir. Unilapta en fazla 300 m sarılabilir. 300 m de 22,5 kg vatka alınabilir. Toyota firmasına ait vatkalı cer makinesinden ise 20 kg vatka alınabilir. Vatkanın besleme hızı döküntüye etki eder. Final çekiminde çekim arttıkça numara incelir, çekim azaldıkça numara kalınlaşır, bu da vatkanın besleme hızıyla alakalıdır. Final çekiminde çekim arttıkça çıkış hızı artar ama ağırlık değişmez. 28 III.3.5. Penye Makinesi Toyota ve Rieter firmasına ait penyöz makinesinde 8 tane vatka penyöz makinesine dizilir. Üstteki tarak ve aşağıdaki garnitür telleri vasıtasıyla vatkada tarama işlemi gerçekleştirilir. Böylece kısa lifler ayrılmış olur, lifler daha da paralel bir hale gelir. Penye makinesinin performansı sadece makinenin özelliklerine göre değil taramadan önceki aşamalardaki işlemlerin iyi yapılmasına da bağlıdır. En son işlem olarak dublaj ve çekme işlemi gerçekleştirilerek şerit formu kazandırılır. Buradaki şerit numarası Ne 0,120 olarak sabit tutulmuştur. III.3.6. Fitil Makinesi Toyota firmasına ait FL100 fitil makinesinde 120 iğ bulunur. Toyota FL100 FRD takım değiştirme tertibatı ile en düşük takım değiştirme süresine sahiptir. Havalı baskı tabancalı FL100 fitil makineleri, birbirinden bağımsız 3 bağımsız motor tarafından tahrik edilmektedir. Bir ana motor çekim ve fitil işlemlerini çalıştırırken, biri sarım, diğeri ise planga kaldırma işlemlerini çalıştırır. Her motor, invertör ve mikro işlemci kontrollüdür. Toyota FL100 fitil makinelerinin iğ hızı 800 devir/dakika’dır [25]. Cer makinesinden gelen şeritler ring makinesinde eğirme işlemine girmeden önce inceltilerek, çok az bir bükümle mukavemeti arttırılır. Yapılan bu işlemle cer şeritleri fitil haline gelir. III.3.7. Ring Makinesi Toyota firmasına ait RX 200 ring makinesinde 960 iğ bulunur. Bu makinede kullanım kolaylığı, bakım kolaylığı, yüksek üretkenlik söz konusudur. Makine optimal eğirme geometrisi, ideal balon kontrolü, yeni pozitif planga tertibatı ve kolay kullanım fonksiyonlu ekran gibi özelliklere sahiptir [25]. 29 Şekil III.1. Ring Makinesinin Görünüşü Ring makinesinin çekim ünitesi çift apron ve 3 silindirli çekim tertibatından meydana gelir. 3 yivli silindir ayrı ayrı tahrik edilerek dişli çarklar vasıtasıyla döndürülür. Çekim dişlisi çekim silindirine; kırıcı çekim dişlisi 2.silindire; büküm dişlisi çıkış silindirine hareket verir. Çekim tertibatında silindir hızları öne doğru artar. Ring makinesinin en önemli parçaları aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır: 1. Manşon Çekim sisteminde, giriş ve çıkış silindirleri üzerinde manşonlar vardır. Manşonlar hareketlerini yivli silindirlerden alır. Manşonlar baskı kolu ile tutulmaktadır. Manşon çapı 28,75 mm’ dir. Baskı derecesi manşon çapına göre ayarlanır. Manşon çapı küçüldükçe ön manşona uygulanan baskı yükü artar. Baskı yükleri kg olarak ifade edilir. Siyah baskı rengi 10 kg, yeşil baskı rengi 14 kg, kırmızı baskı rengi 18 kg yük uygular. 2. Apron İşletmede ring makinesinde uzun alt apronlu çift apron sistemi kullanılır. Tablo III.2. Apron Ölçüleri Boyu Genişliği Kalınlığı Alt Apron Ölçüleri 37,3 mm 34 mm 1,2 mm Üst Apron Ölçüleri 37 mm 31,8 mm 1 mm 30 Alt apron orta çekim silindiri, üst apron ise baskı silindiri üzerindedir. İki apron arasındaki açıklığın elyaf hacmine göre ayarlanması gerekir. Bu aralık klips denilen parça ile sağlanır [27]. 3. Klips Fitilin üst apron ile alt apron arasında düzgün bir şekilde ezilip yönlendirilmesini sağlar. Klips, apronların materyallerine, iplik Ne’sine, kırıcı çekime, esas çekime ve ön silindire uygulanan baskı yüküne göre seçilir. Klipsler farklı renklerde olabilir. Her bir renge belli bir kg baskı denk gelir. Ring makinesinde 10/1 çalışıyorsa siyah klips (klips mesafesi 3,9 mm), 10/1- 20/1 arası çalışıyorsa gri klips (klips mesafesi 2,9 mm), 36/1- 40/1 arası çalışıyorsa mor klips (klips mesafesi 2,5 mm) kullanılır. 4. Bilezik Bilezik, kopçanın dönüş yolunu oluşturur. Kopçanın hareket ettiği yüzeye flanş denir. Tablo III.3. Flanş Genişlikleri Flanş No Flanş Genişlikleri 1 3,2 mm 2 3,7 mm 3 4,1 mm 5. Kopça İpliğin masuraya sarılırken içinden geçtiği, ipliğe gerginliğini veren ve aynı zamanda iğle birlikte bükümü sağlayan metalik parçadır. Kopça bileziğe takılır ve iplik aracılığıyla bilezik etrafında sürüklenerek döner. Bilezik ve kopça tarafından iplik yönü 90°’ye kadar değiştirilir. İplik masuraya yatay olarak verilir. Kopçanın bilezik üzerinde yapacağı devrin, iğ devrinden % 2 kadar düşük olması gerekir. Bu aradaki devir farkından dolayı sarım gerçekleşir. Tablo III.4. Kopça Numaraları İplik Numarası Kopça Numarası Ne 20- Ne 30 2/0 Ne 40 5/0 Ne 50 7/0 31 III.3.8. Bobin Makinesi Murata marka 7V tipi bobin makinesinde 60 iğ vardır. İplik üzerindeki hataları gidermek için bobin makinesinde Uster Quantum Cihazı mevcuttur. Bobinleme işlemi, ipliğin kopslardan bobinlere aktarılmasıdır. Ringlerden gelen kopslar 100- 150 g iplik içerir ve üzerinde kalın ekleme yerleri, ince-kalın yerler, uçuntular, gerilim farklılıkları gibi hatalar mevcuttur. Bunlar daha sonraki işlemlerde randımanı düşürür, dokunan ve örülen kumaşta hatalı yüzeylere, düzgünsüzlüklere neden olur. Bu sebeple kopslar bobin aktarma işleminden geçer ve üzerindeki hatalar giderilerek 2,5 -3 kg ağırlığında bir bobin haline gelir. III.3.9. Yuvarlak El Örme Makinesi Yuvarlak el örme makinesi, örücü iğnelerin, dairesel bir iğne yatağına yan yana dizildiği örme makinesidir. Çevirme kolu el vasıtasıyla çevirilerek, sabit duran mekikten iğnelere iplik yatırılır ve örme yüzey oluşturulur. Yuvarlak örme makinesinde kovan üzerinde 1 inchteki iğne sayısına fayn denir. Makine çapı, yuvarlak örme makinesinde silindir iğne plakası dairesinin inch cinsinden çapıdır. Yani; kovandaki iğnelerin sırtlarından diğer karşı taraftaki iğnelerin sırtlarına olan mesafedir. Çalışma için kullanılan yuvarlak el örme makinesi; 4 puss ve 7 fayndır. Test için örülen örme kumaş; tüm iğnelerin ilmek oluşturması ile meydana gelmiştir. III.4. LABORATUARDA KULLANILAN CİHAZLAR Tekstil materyalinin fiziksel özellikleri, sabit koşullarda test edilmiştir. Testin yapıldığı laboratuarın standart koşulları; 27°C sıcaklık ve %65 nispi rutubettir. Elyafın ve ipliklerin fiziksel testleri Bilkont Dış Ticaret ve Tekstil Sanayi A.Ş.’de yapılmıştır. Kumaşların testleri ise M.Ü.T.E.F. Tekstil Eğitimi Bölümünde Fiziksel Testler Laboratuarında yapılmıştır. III.4.1. Uster Tester III Cihazı İplik düzgünsüzlüğü, ince yer, kalın yer, neps, tüylülük ölçümleri Uster Tester 3 cihazı ile yapılmıştır. 32 İpliklerin çapında meydana gelen değişiklikler, düzgünsüzlük olarak ifade edilir. Düzgünsüzlükler, çekim hataları ve mekanik hatalardan meydana gelir. Düzgünsüzlük % U ile ifade edilir. Uster cihazından materyalin birim uzunluktaki kütle değişimi tespit edilir. Bu kütle değişimi diyagram ve spektrogram ile ifade edilir. Diyagram; kütle değişiminin zamana göre ifade edilişidir. Spektrogram; kütle değişiminin dalga boyu ile ifade edilişidir. Uster Tester III cihazında yapılan ölçümlerde elde edilen değerler aşağıda yer almaktadır. Thin places (ince yer) (-50 %): İpliğin ortalama değerinin %50’sinden daha ince yerlerin 1000 metredeki sayısıdır. Thick place (kalın yer ) (+%50): İpliğin ortalama değerinin %50’sinden daha kalın yerlerin 1000 metredeki sayısıdır. Neps (+%200): Ortalama değere ve 1mm referans uzunluğa göre + %200 daha kalın olan yerlerin 1000 metredeki sayısıdır. Hairness : Tüylülük, uster cihazının üzerindeki hairness sensörü ile aynı esnada ölçülmektedir. İpliklerde lif çapı arttıkça liflerin iplik yüzeylerinden dışarı çıkma eğilimleri artar. İpliklerin tüylülüğü birim eğirilmiş iplik yüzeyinden çıkan liflerin sayısı veya toplam uzunlukları olarak ifade edilebilir [26, 28]. Tüylülükteki artış eğirme sırasında uçuntunun artmasına, dokuma ve örme sırasında kopuşlara neden olmaktadır. Ayrıca üretilen kumaşların boncuklanma (pilling) özelliği de tüylülükten büyük ölçüde etkilenmektedir [28]. III.4.2. Uster Tensojet Cihazı İplik mukavemeti, Rkm ve elastikiyetin ölçülmesi Uster Tensojet cihazı ile yapılmıştır. Rkm (km) : Kopma uzunluğu mukavemetidir. Rkm aslında kopma uzamasının bir birimidir. İpliğin kendi ağırlığını taşımaya yetebileceği uzunluk demektir. Elastikiyet (%) : Bir cisme kuvvet uygulandığında formunda oluşan uzama miktarının serbest bırakıldığında yeniden eski haline gelebilme özelliğidir. Tensojet cihazı tarafından iplik elastikiyeti % si ölçülmektedir. Mukavemet (gf) : İpliğin, kendisine etki eden bir kuvvet karşısında göstermiş olduğu dirençtir. Kopma uzunluğu mukavemeti ile elastikiyet arasında ters bir oran 33 vardır. Belirli bir noktadan sonra kopma uzaması mukavemeti arttıkça elastikiyet azalır. Elastikiyet, mukavemet ve kopma uzaması mukavemetinde minimum değer ile maksimum değer arasındaki fark arttıkça % CV artar. Bu da kaliteyi olumsuz etkiler. III.4.3. Zweigle G566 Tüylülük Test Cihazı Bu cihaz, 100 m iplikteki tüylülük uzunluklarını adet olarak gösterir. Cihazdan elde edilen değerler aşağıda yer almaktadır. N1: İplik gövdesi dışında yer alan 1 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N2: İplik gövdesi dışında yer alan 2 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N3: İplik gövdesi dışında yer alan 3 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N4: İplik gövdesi dışında yer alan 4 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N6: İplik gövdesi dışında yer alan 6 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N8: İplik gövdesi dışında yer alan 8 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N10: İplik gövdesi dışında yer alan 10 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N12: İplik gövdesi dışında yer alan 12 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N15: İplik gövdesi dışında yer alan 15 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N18: İplik gövdesi dışında yer alan 18 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N21: İplik gövdesi dışında yer alan 21 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı N25: İplik gövdesi dışında yer alan 25 mm uzunluğundaki lif uçlarının toplam sayısı S3: İplik gövdesi dışında yer alan 3mm ve üzerindeki görülen tüylülük adet toplamlarıdır. Çalışmada sadece S3 değerlerinden yararlanılmıştır. III.4.4. Nu-martindale Aşınma ve Pilling Test Cihazı Kumaşta sürtünme testi, düzgün yüzey üzerinde kumaşta sürtünme ile meydana gelecek zararın ölçülmesidir. Belirli bir ağırlık yüklemesiyle kumaşlarda meydana gelen kopmanın tespitiyle ölçülmüştür. Kumaşlara 9 kPa aşındırma yükleri uygulanmıştır. Çalışma için örülen kumaşlara en az iki iplik kopuncaya kadar test yapılmıştır. Pilling testi yine sürtünme ile kumaş yüzeyinde meydana gelecek olan boncuklanmanın tayinidir. Çalışmada 500, 1000 ve 2000 devirde (ovmada) kumaşta oluşan boncuklanmaya bakılmıştır. 34 Kumaşlarda boncuklanma çok rastlanan bir sorundur. Kumaşta pilling oluşumunu; seçilen lifin özellikleri, gerilme mukavemeti, uzama, eğilme direnci, lif numarası, lifin enine kesitinin şekli ve sürtünme etkilemektedir [30]. III.5. YÖNTEM Çalışmada bambu, pamuk ve bambu-pamuk iplik üretiminde işletmenin klima koşulları ve üretim koşulları farklıdır. İplik üretiminde makine ayarlarında değişiklikler yapılmıştır. Yapılan bu değişiklikler ve üretim koşulları hakkındaki bilgiler aşağıda verilmiştir. Karışım işlemi, cer makinesinde yapılmıştır. Penyöz şeridi ile bambu tarak şeridi birleştirilmiştir. Ring makinesinde üretilen kopslar ve bobin makinesinde üretilen bobinler laboratuarda testlere tabi tutulmuştur. Karışım oranlarının iplik parametrelerine etkisi araştırılmıştır. Üretilen % 100 bambu, % 100 penye pamuk, % 70 bambu % 30 penye pamuk, % 60 bambu % 40 penye pamuk, % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 numara ve % 100 penye pamuk Ne 40 numara bobinler katlama cihazında üç kat yapılarak yuvarlak el örme makinesinde örme kumaş yüzeyi oluşturulmuştur. Örme yüzeye yapılan pilling ve sürtünme testleri ile de iplik özelliklerinin örme kumaş yüzeyine nasıl yansıdığı araştırılmıştır. İpliklerin düzgünsüzlük değerleri Uster Tester III cihazında ( % U, ince yer ( - 50 % ), kalın yer ( + 50 % ), neps ( + 200 % ) ve tüylülük değerleri ) ölçülmüştür. Ölçümler 400 metre/ dakika test hızında yapılmıştır. İpliklerin mukavemet, Rkm ve uzama değerleri Uster Tensojet cihazında ölçülmüştür. Ölçümler 400 metre/ dakika test hızında yapılmıştır. İpliklerin tüylülük tespitinde Zweigle G566 test cihazı kullanılmıştır. Ölçümler standart atmosfer şartlarında, 100 m/dakika test hızında yapılmıştır. Test sonuçlarından elde edilen S3 değeri; 3mm ve üzerindeki görülen tüylülük adet toplamlarıdır. Kumaşların sürtünme ve pilling değerleri Nu-martindale aşınma ve pilling test cihazında ölçülmüştür. Pilling testi TS EN ISO 12945-2’e göre standart atmosfer şartlarında yapılmıştır. Sürtünme testi TS EN ISO 12947-2’ e göre standart atmosfer şartlarında yapılmıştır. 35 III.5.1. % 100 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları % 100 penye pamuk iplik üretiminde makine akış şeması aşağıdaki gibidir: Blendomat BDT 019- Ema- Boba- Axi-Flo AFC- Jossi- Separomat ASTA 800Mikser MPM 10- Cleanomat CVT 3- Dustex DX- Tarak makinesi- Cer 1 makinesiVatkalı cer makinesi- Penye makinesi- Cer 2 makinesi- Fitil makinesi- Ring makinesi- Bobin makinesi % 100 penye pamuk iplik üretiminde çalışma standartları hakkındaki bilgiler aşağıda verilmiştir. Tablo III.5. Tarak Prosesi Şerit (Ne) 0,135 Çıkış hızı (m/dakika) 115 Brizör devri (rpm) 1204 Tambur devri (rpm) 420 Gezer şapka hızı (mm/dakika) 190 FBKW 25 Besleme silindiri-brizör arası mesafe 18/1000" Brizör- tambur arası mesafe 7/1000" Gezer şapka- tambur arası mesafe 8 -9- 9 -10/1000" Tambur- ön üst bıçak arası mesafe 38/1000" Tambur- ön alt bıçak arası mesafe 12/1000" Tambur – doffer arası mesafe 4/1000" Toplam mekanik çekim 100 Tablo III.6. 1. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,135 Dublaj 6 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Ekartman (mm) 44 – 46 – 50 Huni 4,1 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 Kırıcı çekim 1,343 Toplam çekim 5,33 36 Tablo III.7. Vatka Prosesi Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 30 T dişlisi 95 Üretim hızı (m/dakika) 64 Vatka numarası (g/m) 70 Ön –arka baraban tansiyonu 1,00 W1, W2,W3 ,W4 dişlisi 104- 86- 86- 104 CW2 - CW1 dişlisi 50- 45 Tablo III.8. Penyöz Prosesi Vatka numarası (g/m) 70 Şerit (Ne) 0,120 Üretim hızı (m/dakika) 97 Kova metrajı 6400 m Alt çene ayarı 4,5 Nips /min 240 Telef oranı 16,69 Tablo III.9. 2. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 6 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Ekartman (mm) 44- 46- 52 Disk – T/G diski 7,6 – 7,8 Gatherer 6,8 Çıkış hızı (m/dakika) 400 Kırıcı çekim 1,26 Toplam çekim 6,042 37 Tablo III.10. Fitil Prosesi Fitil (Ne) 0,65 Şerit (Ne) 0,120 Toplam çekim 5,41 Kırıcı çekim 1,20 Ekartman (mm) 40- 50- 53 İğ devri (devir/dakika) 800 Fitil bükümü (T/") 0,90 Baskı yay rengi KYKK Klips Yeşil Tablo III.11. Ring Prosesi Fitil (Ne) 0,65 0,65 0,65 İplik (Ne) Ne 20 Ne 30 Ne 40 Toplam çekim 30,76 46,15 61,5 Kırıcı çekim 1,36 1,36 1,44 Ekartman (mm) 44–55 44 – 55 44 – 55 İğ devri (devir/dakika) 13900 16200 17000 Büküm katsayısı 3,6 3,7 4,01 İplik bükümü 16,10 20,29 25,36 Klips Beyaz Beyaz Mor Kopça tipi Bracker EM1 udr Bracker EM1 udr Bracker EM1 udr Ön manşon sertliği starlet no:2/0 starlet no:2/0 starlet no:5 /0 68 shore 68 shore 63 shore Tablo III.12. Bobin Prosesi Sarım hızı ( m/dakika) 1500 1300 1150 İplik (Ne) Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ön temizleyici (mm) 1,2 1,2 1 Baraban katsayısı 0,277 0,278 0,288 Kuşak bozma oranı (%) 6 6 7 Bobin sertliği 0,51 0,42 0,34 38 Tablo III.13. Bobinde Kesme Limitleri % cm S 180 1,3 L 50 20 T -30 20 cc + 24 90 cc - 20 90 Bobin makinesinde Uster Quantum Cihazı iplikte hatalı olan yerleri keser. S: Kısa- kalın yer L: Uzun- kalın yer T: İnce yer cc+ : İstenilen iplik numarasından daha kalın gelen numara hatalarının kesmeleri. cc- : İstenilen iplik numarasından daha ince gelen numara hatalarının kesmeleri [18]. Tablo III.14. Penye Pamuk Hattına Ait Klima Değerleri [18] Sıcaklık (°°C) Nem(%) 1 kg havadaki su buharı miktarı (g) Harman- hallaç 29,5 59,5 15,7 Tarak 29,5 59 15,5 Cer 29 52 13,3 Vatka 29 52 13,3 Penyöz 29 52 13,3 Fitil 29,5 52 13,5 Ring 31,5 50 14 Bobin 26 54 11,5 Nem, pamuk lifi için önemli bir yere sahiptir. Lif mukavemeti, nem ile direkt olarak orantılıdır [29]. III.5.2. % 100 Bambu İplik Üretim Koşulları % 100 bambu iplik üretiminde makine akış şeması aşağıdaki gibidir: BOC- Mikser MPM 10- TFN 1 (Bir Silindirli Açıcı)- Dustex DX- Tarak makinesiCer 1 makinesi- Cer 2 makinesi- Fitil makinesi- Ring makinesi- Bobin makinesi 39 % 100 bambu iplik üretiminde çalışma standartları hakkındaki bilgiler aşağıda verilmiştir. İlk önce harman-hallaç dairesinde ve makinelerde yapılan ayarlamalar hakkında bilgi verilmiştir. • Bambu balyaları işletmede çalışırken harman hallaç ve tarak dairesi klima değerleri 32°C ve % 50 nem (1 kg havadaki su miktarı 15 g) olarak ayarlanmıştır. • TFN 1 silindiri- besleme silindiri arası mesafe ayarı 169 mm olarak ayarlanmıştır. • Mikser- TFN 1 silindiri arası bant alt emiş borusu bambu telefi - pamuk telefi karışmaması için sökülmüştür. • Bambu elyafları BQC’un TFV 1 silindirinden geçirilmiştir. Tablo III.15. Tarak Prosesi Besleme silindiri-Brizör arası mesafe ayarı 28 mm Gezer şapka kasnak çapı 320 mm Brizör kasnak çapı 260 mm Tambur kasnak çapı 135 mm Ön üst bıçak kapak ayarı 48/1000" Ön üst bıçak ayarı 10/1000" Arka üst bıçak kapak ayarı 30/1000" Arka üst bıçak ayarı 30/1000" Şerit (Ne) Ne 0,140 Çekim 100 Çıkış hızı (m/dakika) 115 Metraj 9000 m 40 Tablo III.16. 1. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,140 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 Çekim 7,11 Çekim dişlisi C:62 D:98 E:64 F:166 Kırıcı çekim 1,505 Kırıcı çekim dişlisi 75 Ekartman (mm) 44- 46- 56 Ana motor kasnak çapı 167 mm Çıkış hızı (m/dakika) 350 Tablo III.17. 2. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 Çekim 7,965 Çekim dişlisi C:62 D:98 E:58 F:166 Kırıcı çekim 1,513 Kırıcı çekim dişlisi 75 Ekartman (mm) 44- 46- 58 Ana motor kasnak çapı 167 mm Çıkış hızı (m/dakika) 350 41 Tablo III.18. Fitil Prosesi Şerit (Ne) 0,120 Fitil (Ne) 1 Çekim 8,33 Çekim dişlisi 43 Büküm 0,80 Büküm dişlisi 58 Kırıcı çekim 1,42 Kırıcı çekim dişlisi 58 Ekartman (mm) 43- 47- 55 Ön manşon sertliği 83 shore Klips Yeşil Ortalama kelebek devri 600 rpm Tablo III.19. Ring Prosesi Fitil (Ne) 1 1 1 1 İplik (Ne) Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 50 Çekim 20 30 40 50 Çekim dişlisi 65 55 44 40 Büküm katsayısı 3,55 3,49 4,11 4,10 Büküm 15,85 19,14 26,01 28,99 Büküm dişlisi 64 53 39 35 Kırıcı çekim 1,22 1,20 1,29 1,26 Kırıcı çekim dişlisi 59 60 56 57 Ekartman (mm) 44–66 44–66 44–66 44–66 Ön manşon sertliği 83 shore 83 shore 83 shore 63 shore Arka manşon sertliği 80 shore 80 shore 80 shore 80 shore Klips rengi Beyaz Beyaz Mor Sarı Bracker EM1 udr Bracker EM1 udr Bracker EM1 udr Bracker C1 MM Kopça tipi starlet no:2/0 starlet no:2/0 starlet no:5/0 udr starlet no:7/0 Ortalama devir (rpm) 14200 14893 16200 18500 Kops ağırlığı (g) 63 63 63 63 %100 bambu ringte çalışırken pnomofil emişi kapatılmıştır. İpliğe Z büküm verilmiştir. 42 Tablo III.20. Bobin Prosesi İplik (Ne) Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 50 Baraban katsayısı 0,277 0,282 0,288 0,298 Bobin ağırlığı (g) 2000 2000 2000 2000 Hız (m/dakika) 1300 1300 1150 800 Kuşak bozma oranı (%) 6 6 7 8 Bobin sertliği 0,51 0,41 0,34 0,28 Tablo III.21. Bobinde Kesme Limitleri Kesme Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 50 Limitleri % cm % cm % cm % cm N S L T 400 200 50 -30 1,4 20 40 400 180 50 -30 1,3 20 20 400 180 50 -30 1,5 20 40 400 200 50 -30 1,5 20 40 Bobin makinesinde Uster Quantum Cihazı iplikte hatalı olan yerleri keser. N: Neps S: Kısa- kalın yer L: Uzun- kalın yer T: İnce yer Tablo III.22. Bambu Prosesine Ait Klima Değerleri Sıcaklık (°°C) Nem (%) 1 kg havadaki su buharı miktarı(g) Harman- hallaç 32 50 15 Tarak 32 50 15 Cer 32 45 13 Fitil 32 45 13 Ring 31 42 11,5 Bobin 29 45 11,8 Bambu- pamuk karışımında klima değerleri; bambuya göre ayarlanmıştır [18]. 43 III.5.3. % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları % 70 bambu % 30 penye pamuk iplik üretiminde makine akış şeması aşağıdaki gibidir: Tablo III.23. % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İplik Üretiminde Makine Akış Şeması Bambu Penye Pamuk BOC Blendomat BDT 019 Mikser MPM 10 Ema TFN 1 Boba Dustex DX Axi-Flo AFC Tarak makinesi Jossi Separomat ASTA 800 Mikser MPM 10 Cleanomat CVT 3 Dustex DX Tarak makinesi Cer 1 makinesi Vatkalı cer makinesi Penye makinesi Cer 1 makinesi (4 Kova Bambu 2 Kova Penye Pamuk) Cer 2 makinesi Fitil makinesi Ring makinesi Bobin makinesi Cer 1 makinesinde penyöz şeridi ile bambu tarak şeridi birleştirilmiştir. Karışım yüzdeleri cer 1 makinesinde ayarlanmıştır. % 70 bambu % 30 penye pamuk iplik üretiminde çalışma standartları hakkındaki bilgiler aşağıda verilmiştir. Tarak (Ne) : Ne 0,120 Çıkış Hızı: 120 m/dakika 44 Çekim: 100 Metraj: 9000 m Tablo III.24. 1. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 6 (2 penyöz + 4 bambu kovası) Çekim 5,998 Çekim dişlisi C:62 D:98 E:76 F:166 Kırıcı çekim 1,636 Kırıcı çekim dişlisi 69 Ekartman (mm) 44- 46- 56 Ana motor kasnak çapı 191 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 Tablo III.25. 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 Çekim 7,965 Çekim dişlisi C:62 D:98 E:58 F:166 Kırıcı çekim 1,576 Kırıcı çekim dişlisi 72 Ekartman (mm) 44- 46- 58 Ana motor kasnak çapı 191 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 45 Tablo III.26. Fitil Prosesi Şerit (Ne) Fitil (Ne) Çekim Çekim dişlisi Büküm Büküm dişlisi Kırıcı çekim Kırıcı çekim dişlisi Ekartman (mm) Klips Ön manşon sertliği 0,120 1 8,33 50 0,83 56 1,42 58 43- 47- 55 Yeşil 83 shore Ortalama kelebek devri 600 rpm %100 bambu iplik üretimindeki ring ve bobin ayarları ile %70 bambu %30 penye pamuk iplik üretimindeki ring ve bobin ayarları aynıdır. III.5.4. % 60 Bambu % 40 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları % 60 bambu % 40 penye pamuk iplik üretiminde makine akış şeması aşağıdaki gibidir: 46 Tablo III.27. % 60 Bambu % 40 Penye Pamuk İplik Üretiminde Makine Akış Şeması Bambu Penye Pamuk BOC Blendomat BDT 019 Mikser MPM 10 Ema TFN 1 Boba Dustex DX Axi-Flo AFC Tarak makinesi Jossi Separomat ASTA 800 Mikser MPM 10 Cleanomat CVT 3 Dustex DX Tarak makinesi Cer 1 makinesi Vatkalı cer makinesi Penye makinesi Cer 1 makinesi (5 Kova Bambu 3 Kova Penye Pamuk) Cer 2 makinesi Fitil makinesi Ring makinesi Bobin makinesi Cer 1 makinesinde penyöz şeridi ile bambu tarak şeridi birleştirilmiştir. Karışım yüzdeleri cer 1 makinesinde ayarlanmıştır. % 60 bambu % 40 penye pamuk iplik üretiminde çalışma standartları hakkındaki bilgiler aşağıda verilmiştir. Tarak (Ne): Ne 0,120 Çıkış Hızı: 120 m/dakika Çekim: 100 Metraj: 9000 m 47 Tablo III.28. 1. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 (3 penyöz + 5 bambu kovası) Çekim 7,998 Çekim dişlisi C: 62 D: 98 E: 57 F:166 Kırıcı çekim 1,636 Kırıcı çekim dişlisi 69 Ekartman (mm) 44- 46- 56 Ana motor kasnak çapı 191 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 Tablo III.29. 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 Çekim 7,965 Çekim dişlisi C:62 D:98 E:58 F:166 Kırıcı çekim 1,576 Kırıcı çekim dişlisi 72 Ekartman (mm) 44- 46- 58 Ana motor kasnak çapı 191 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 48 Tablo III.30. Fitil Prosesi Şerit (Ne) Fitil (Ne) Çekim Çekim dişlisi Büküm Büküm dişlisi Kırıcı çekim Kırıcı çekim dişlisi Ekartman (mm) Klips Ön manşon sertliği 0,120 1 8,33 50 0,83 56 1,42 58 43- 47- 55 Yeşil 83 shore Ortalama kelebek devri 600 rpm %100 bambu iplik üretimindeki ring ve bobin ayarları ile %60 bambu %40 penye pamuk iplik üretimindeki ring ve bobin ayarları aynıdır. III.5.5. % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İplik Üretim Koşulları % 50 bambu % 50 penye pamuk iplik üretiminde makine akış şeması aşağıdaki gibidir: 49 Tablo III.31. % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İplik Üretiminde Makine Akış Şeması Bambu Penye Pamuk BOC Blendomat BDT 019 Mikser MPM 10 Ema TFN 1 Boba Dustex DX Axi-Flo AFC Tarak makinesi Jossi Separomat ASTA 800 Mikser MPM 10 Cleanomat CVT 3 Dustex DX Tarak makinesi Cer 1 makinesi Vatkalı cer makinesi Penye makinesi Cer 1 makinesi (4 Kova Bambu 4 Kova Penye Pamuk) Cer 2 makinesi Fitil makinesi Ring makinesi Bobin makinesi Cer 1 makinesinde penyöz şeridi ile bambu tarak şeridi birleştirilmiştir. Karışım yüzdeleri cer 1 makinesinde ayarlanmıştır. % 50 bambu % 50 penye pamuk iplik üretiminde çalışma standartları hakkındaki bilgiler aşağıda verilmiştir. Tarak (Ne): Ne 0,120 Çıkış Hızı: 120 m/dakika Çekim: 100 Metraj: 9000 m 50 Tablo III.32. 1. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 (4 penyöz + 4 bambu kovası) Çekim 7,998 Çekim dişlisi C: 62 D: 98 E: 57 F:166 Kırıcı çekim 1,636 Kırıcı çekim dişlisi 69 Ekartman (mm) 44- 46- 56 Ana motor kasnak çapı 191 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 Tablo III.33. 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi Giren Şerit (Ne) 0,120 Çıkan Şerit (Ne) 0,120 Dublaj 8 Çekim 7,965 Çekim dişlisi C:62 D:98 E:58 F:166 Kırıcı çekim 1,576 Kırıcı çekim dişlisi 72 Ekartman (mm) 44- 46- 58 Ana motor kasnak çapı 191 mm Çıkış hızı (m/dakika) 400 51 Tablo III.34. Fitil Prosesi Şerit (Ne) Fitil (Ne) Çekim Çekim dişlisi Büküm Büküm dişlisi Kırıcı çekim Kırıcı çekim dişlisi Ekartman (mm) Klips Ön manşon sertliği 0,120 1 8,33 50 0,83 56 1,42 58 43- 47- 55 Yeşil 83 shore Ortalama kelebek devri 600 rpm %100 bambu iplik üretimindeki ring ve bobin ayarları ile %50 bambu % 50 penye pamuk iplik üretimindeki ring ve bobin ayarları aynıdır. 52 BÖLÜM IV ÇALIŞMA SONUÇLARI IV.1. TOYOTA RİNG MAKİNESİNDE ÜRETİLEN KOPSLARDAN ALINAN ÖLÇÜMLER Üretilen 4 farklı karışıma ait iplik kalite değerleri aşağıda tablolar halinde verilmiştir. Üretilen ipliklerin kalite parametrelerine nasıl etki ettiği tespit edilmiştir. Tablo IV.1. % 100 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri ZWEİGLE USTER TENSOJET DEĞERLERİ USTER TESTER DEĞERLERİ İplik Kopma İnce Kalın (Tüylülük) İplik İplik Kopma CV No Mukavemeti (gf) (%) Rkm Uzaması (%) %U Yer Ne 20 529,9 6,95 17,95 4,63 7,97 0 1 6 5,66 367 Ne 30 347,4 7,28 17,65 3,92 9,42 0 17 33 4,83 320 Ne 40 273,6 8,49 18,53 3,96 10,28 4 39 77 4,37 344 53 Yer Tüylülük Neps (H) S3 Tablo IV.2. % 100 Bambu İpliğe Ait Kalite Değerleri ZWEİGLE USTER TENSOJET DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV (Tüylülük) USTER TESTER DEĞERLERİ İplik Kopma İnce Kalın Tüylülük No Mukavemeti (gf) (%) Rkm Uzaması (%) %U Yer Yer Neps (H) S3 Ne 20 566,2 9,35 19,18 16,32 8,35 0 2 3 4,68 157 Ne 30 380,1 8,31 19,31 15,03 9,18 0 3 11 4,01 268 Ne 40 275,2 8,86 18,64 13,02 9,53 2 9 31 3,7 272 Ne 50 206,6 10,86 17,49 11,8 10,73 4 18 88 3,62 737 Tablo IV.3. % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri ZWEİGLE USTER TENSOJET DEĞERLERİ USTER TESTER DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV İplik Kopma İnce Kalın No Mukavemeti (gf) (%) Rkm Uzaması (%) %U Yer Yer Ne 20 445,8 5,86 15,1 Ne 30 274 7,12 13,92 9,31 8 0 5,33 9,88 1 Ne 40 218,4 8,86 14,79 4,62 9,98 5 18 (Tüylülük) Tüylülük Neps (H) S3 1 1 5,02 172 13 13 4,6 243 33 4,13 293 Tablo IV.4. % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri ZWEİGLE USTER TENSOJET DEĞERLERİ İplik İplik Kopma No Mukavemeti (gf) Ne 30 Ne 40 CV USTER TESTER DEĞERLERİ İplik Kopma (Tüylülük) İnce Kalın (%) Rkm Uzaması (%) %U Yer Yer Neps Tüylülük (H) S3 270,45 7,31 13,74 4,405 9,455 1 9 17 4,575 239 204,4 7,99 13,85 3,7 11,16 15 41 60 3,89 493 IV.2. MURATA BOBİN MAKİNESİNDE ÜRETİLEN BOBİNLERDEN ALINAN ÖLÇÜMLER Üretilen 5 farklı karışıma ait iplik kalite değerleri aşağıda tablolar halinde verilmiştir. Üretilen ipliklerin kalite parametrelerine nasıl etki ettiği tespit edilmiştir. Tablo IV.5. % 100 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri USTER TENSOJET DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV No Mukavemeti (gf) Ne 20 511 7,79 17,31 4,7 Ne 30 342,9 7,42 17,42 Ne 40 266 8,26 18,02 USTER TESTER DEĞERLERİ İplik Kopma İnce Kalın (%) Rkm Uzaması (%) % U Tüylülük Yer Yer Neps (H) 8,44 0 4 8 7,14 4,18 9,86 0 19 43 6,11 3,86 10,64 6 39 83 5,32 54 Tablo IV.6. % 100 Bambu İpliğe Ait Kalite Değerleri USTER TENSOJET DEĞERLERİ USTER TESTER DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV İplik Kopma İnce Kalın Tüylülük No Mukavemeti (gf) (%) Rkm Uzaması (%) %U Yer Yer Neps (H) Ne 20 543,8 8,24 18,42 16,02 8,43 0 2 5 6,73 Ne 30 368 8,51 18,7 15,7 9,74 0 6 19 5,53 Ne 40 264,4 9,39 17,91 14,69 10,2 1 18 81 4,48 Ne 50 197,3 10,74 16,7 13,69 11,14 14 32 119 4,18 Tablo IV.7. % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri USTER TENSOJET DEĞERLERİ USTER TESTER DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV İplik Kopma İnce Kalın Tüylülük No Mukavemeti (gf) (%) Rkm Uzaması (%) %U Yer Yer Neps (H) Ne 20 442,3 6,3 14,98 8,87 7,52 0 1 4 6,43 Ne 30 256,3 7,06 13,02 6,61 10,18 1 11 22 5,83 Ne 40 204,1 7,97 13,76 5,17 10,28 1 28 44 4,69 Tablo IV.8. % 60 Bambu % 40 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri ZWEİGLE USTER TENSOJET DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV No Mukavemeti (gf) (%) Ne 30 252,9 İplik Kopma Rkm (Tüylülük) USTER TESTER DEĞERLERİ İnce Kalın Tüylülük Uzaması (%) %U Yer Yer Neps (H) S3 5,56 10,75 1 12 16 5,95 1298 8,66 12,85 Tablo IV.9. % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk İpliğe Ait Kalite Değerleri USTER TENSOJET DEĞERLERİ İplik İplik Kopma CV No Mukavemeti (gf) (%) Ne 30 258,5 Ne 40 199,1 IV.3. USTER TESTER DEĞERLERİ İplik Kopma İnce Kalın Tüylülük Uzaması (%) %U Yer Yer Neps (H) 7,53 13,135 4,805 9,82 1 8 22 5,765 8,36 3,84 11,5 21 49 58 4,68 Rkm 13,48 İPLİK KALİTE DEĞERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI IV.3.1. Farklı Numaralardaki % 100 Bambu Ring İpliklerinin Karşılaştırılması Toyota ring makinesinde üretilen farklı numaralardaki % 100 bambu ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. 55 % 100 bam bu ipliğe ait Rkm değerleri 600 400 Rkm Mukavemet ( gf) % 100 bam bu ipliğe ait m ukavem et değerleri 200 0 Ne 20 Ne 30 Ne 40 19,5 19 18,5 18 17,5 17 16,5 Ne 50 Ne 20 Ne 30 İplik num arası Ne 40 Ne 50 İplik num arası MUKAVEMET RKM Şekil IV.1. Mukavemet Grafiği Şekil IV.2. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere, iplik numarası arttıkça mukavemet değerleri düşmektedir. Aynı şekilde Rkm değerleri de iplik numarası arttıkça düşmektedir. En yüksek Rkm değeri Ne 30 numaraya aittir. Yukarıdaki Tablo IV.2.’de görüldüğü üzere en iyi mukavemet % CV değeri, Ne 30 numaraya aittir. % 100 bam bu ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 12 20 15 10 5 0 10 8 %U Ko p m a u z am ası (% ) % 100 bam bu ipliğe ait kopma uzaması değerleri 6 4 Ne 20 Ne 30 Ne 40 2 Ne 50 0 Ne 20 İplik numarası Ne 30 Ne 40 Ne 50 İplik numarası KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.3. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.4. Düzgünsüzlük Grafiği İplik numarası arttıkça kopma uzaması değerlerinde azalma gözlenmektedir. Normalde iplik numarası arttıkça düzgünsüzlük azalır. Fakat burada iplik numarası arttıkça düzgünsüzlük de artmıştır. 56 % 100 bam bu ipliğe ait kalın yer sayısı Kalın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) % 100 bam bu ipliğe ait ince yer sayısı 5 4 3 2 1 0 Ne 20 Ne 30 Ne 40 20 15 10 5 0 Ne 20 Ne 50 Ne 30 Ne 40 Ne 50 İplik num arası İplik num arası KALIN YER İNCE YER Şekil IV.5. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.6. Kalın Yer Sayısı Grafiği Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça ince ve kalın yer sayısında artış gözlenmektedir. % 100 bambu ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 100 80 Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) % 100 bam bu ipliğe ait neps değerleri 60 40 20 0 Ne 20 Ne 30 Ne 40 6 4 2 0 Ne 20 Ne 50 Ne 30 Ne 40 Ne 50 İplik numarası İplik num arası TÜYLÜLÜK NEPS Şekil IV.7. Neps Grafiği Şekil IV.8. Tüylülük Grafiği İplik numarası arttıkça neps değerlerinde artış gözlenirken tüylülük değerlerinde ise olumlu bir sonuç olarak azalma görülmektedir. S3 değeri % 100 bam bu ipliğe ait tüylülük değerleri (Zw eigle) 800 600 400 200 0 Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 50 İplik num arası S3 Şekil IV.9. S3 Grafiği Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça S3 değerinde de artış gözlenmektedir. 57 IV.3.2. Farklı Numaralardaki % 100 Bambu Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması Murata bobin makinesinde üretilen farklı numaralardaki % 100 bambu ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. % 100 bam bu ipliğe ait Rkm değerleri 600 19 18 400 Rkm M u kavem et ( g f ) % 100 bambu ipliğe ait mukavemet değerleri 200 17 16 0 15 Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 50 Ne 20 Ne 30 İplik numarası Ne 40 Ne 50 İplik num arası MUKAVEMET RKM Şekil IV.10. Mukavemet Grafiği Şekil IV.11. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere, iplik numarası arttıkça mukavemet değerleri düşmektedir. Aynı şekilde Rkm değerleri de iplik numarası arttıkça düşmektedir. En yüksek Rkm değeri Ne 30 numaraya aittir. Yukarıdaki Tablo IV.6.’da görüldüğü üzere en iyi mukavemet % CV değeri, Ne 20 numaraya aittir. % 100 bam bu ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 15 17 16 15 %U Kopma uzaması (%) % 100 bam bu ipliğe ait kopm a uzam ası değerleri 14 10 5 13 0 12 Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 20 Ne 50 Ne 30 Ne 40 Ne 50 İplik num arası İplik num arası %U KOPMA UZAMASI Şekil IV.12. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.13. Düzgünsüzlük Grafiği İplik numarası arttıkça kopma uzaması değerlerinde azalma gözlenmektedir. Normalde iplik numarası arttıkça düzgünsüzlük azalır. Fakat burada da ringteki gibi iplik numarası arttıkça düzgünsüzlük de artmıştır. 58 % 100 bam bu ipliğe ait kalın yer sayısı 15 Kalın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) % 100 bam bu ipliğe ait ince yer sayısı 10 5 0 Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 50 35 30 25 20 15 10 5 0 Ne 20 Ne 30 İplik num arası Ne 40 Ne 50 İplik num arası KALIN YER İNCE YER Şekil IV.14. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.15. Kalın Yer Sayısı Grafiği Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça ince ve kalın yer sayısında artış gözlenmektedir. % 100 bam bu ipliğe ait neps değerleri % 100 bambu ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 8 120 T ü ylü lü k (H ) Neps ( + 200 % ) 140 100 80 60 40 6 4 2 0 20 0 Ne 20 Ne 30 Ne 40 Ne 20 Ne 50 Ne 30 Ne 40 Ne 50 İplik numarası İplik num arası TÜYLÜLÜK NEPS Şekil IV.16. Neps Grafiği Şekil IV.17. Tüylülük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça neps değerlerinin de arttığı gözlenirken tüylülük değerlerinin ise azaldığı görülmektedir. IV.3.3. Farklı Numaralardaki % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Ring İpliklerinin Karşılaştırılması Toyota ring makinesinde üretilen farklı numaralardaki % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. 59 % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait Rkm değerleri 300 250 200 150 100 50 0 Rkm Mukavemet ( gf ) % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait m ukavem et değerleri Ne 30 13,9 13,85 13,8 13,75 13,7 13,65 Ne 30 Ne 40 Ne 40 İplik num arası İplik num arası RKM MUKAVEMET Şekil IV.18. Mukavemet Grafiği Şekil IV.19. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere, iplik numarası arttıkça mukavemet değerleri düşmektedir. Rkm değerleri ise, iplik numarası arttıkça artmaktadır. Yukarıdaki Tablo IV.4. ‘de görüldüğü üzere en iyi mukavemet % CV değeri, Ne 30 numaraya aittir. % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 12 4,5 11 4 % U Kopma uzaması (%) % 50 bam bu % 50 penye pamuk ipliğe ait kopma uzam ası değerleri 3,5 10 9 3 8 Ne 30 Ne 40 Ne 30 İplik numarası Ne 40 İplik num arası KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.20. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.21. Düzgünsüzlük Grafiği İplik numarası arttıkça kopma uzaması değerlerinde azalma gözlenmektedir. Aynı zamanda iplik numarası arttıkça düzgünsüzlük değerleri de artmıştır. % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait kalın yer sayısı K alın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait ince yer sayısı 20 15 10 5 0 Ne 30 Ne 40 50 40 30 20 10 0 Ne 30 Ne 40 İplik num arası İplik num arası KALIN YER İNCE YER Şekil IV.22. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.23. Kalın Yer Sayısı Grafiği 60 Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça ince ve kalın yer sayısında artış gözlenmektedir. % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 80 Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait neps değerleri 60 40 20 0 Ne 30 5 4,5 4 3,5 Ne 30 Ne 40 Ne 40 İplik num arası İplik numarası TÜYLÜLÜK NEPS Şekil IV.24. Neps Grafiği Şekil IV.25. Tüylülük Grafiği İplik numarası arttıkça neps değerlerinde artış gözlenirken tüylülük değerlerinde ise olumlu bir sonuç olarak azalma görülmektedir. S3 değeri % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliğe ait tüylülük değerleri (Zw eigle) 600 500 400 300 200 100 0 Ne 30 Ne 40 İplik numarası S3 Şekil IV.26. S3 Grafiği Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça S3 değerinde de artış gözlenmektedir. IV.3.4. Farklı Numaralardaki % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması Murata bobin makinesinde üretilen farklı numaralardaki % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. 61 % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliğe ait Rkm değerleri 300 200 Rkm Mukavem et ( gf ) % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait m ukavem et değerleri 100 0 Ne 30 Ne 40 13,6 13,5 13,4 13,3 13,2 13,1 13 12,9 Ne 30 İplik num arası Ne 40 İplik numarası MUKAVEMET RKM Şekil IV.27. Mukavemet Grafiği Şekil IV.28. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere, iplik numarası arttıkça mukavemet değerleri düşmektedir. Rkm değerleri ise, iplik numarası arttıkça artmaktadır. Yukarıdaki Tablo IV.9. ‘da görüldüğü üzere en iyi mukavemet % CV değeri, Ne 30 numaraya aittir. % 50 bambu % 50 penye pam uk ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 6 4 %U Kopma uzaması (%) % 50 bam bu % 50 penye pamuk ipliğe ait kopma uzam ası değerleri 2 0 Ne 30 12 11 10 9 8 Ne 30 Ne 40 Ne 40 İplik numarası İplik numarası %U KOPMA UZAMASI Şekil IV.29. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.30. Düzgünsüzlük Grafiği İplik numarası arttıkça kopma uzaması değerlerinde azalma gözlenmektedir. Aynı zamanda iplik numarası arttıkça düzgünsüzlük değerleri de artmıştır. % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait kalın yer sayısı Kalın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait ince yer sayısı 25 20 15 10 5 0 Ne 30 Ne 40 60 40 20 0 Ne 30 İplik num arası Ne 40 İplik num arası İNCE YER KALIN YER Şekil IV.31. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.32. Kalın Yer Sayısı Grafiği 62 Grafikte görüldüğü üzere iplik numarası arttıkça ince ve kalın yer sayısında artış gözlenmektedir. % 50 bambu % 50 penye pam uk ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 80 8 Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) % 50 bam bu % 50 penye pam uk ipliğe ait neps değerleri 60 40 20 0 6 4 2 0 Ne 30 Ne 40 Ne 30 İplik num arası Ne 40 İplik numarası NEPS TÜYLÜLÜK Şekil IV.33. Neps Grafiği Şekil IV.34. Tüylülük Grafiği İplik numarası arttıkça neps değerlerinde artış gözlenirken tüylülük değerlerinde ise olumlu bir sonuç olarak azalma görülmektedir. IV.3.5. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 20 Numara Ring İpliklerinin Karşılaştırılması Toyota ring makinesinde üretilen farklı karışım oranlarındaki bambu- pamuk Ne 20 numara ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. Ne 20 num ara ipliğe ait Rkm değerleri 600 500 400 300 200 100 0 Rkm Mukavemet ( gf ) Ne 20 num ara ipliğe ait m ukavem et değerleri % 100 Penye Pamuk 25 20 15 10 5 0 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları Karışım oranları RKM MUKAVEMET Şekil IV.35. Mukavemet Grafiği Şekil IV.36. Rkm Grafiği Yukarıdaki grafiklerden görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait mukavemet ve Rkm değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En düşük mukavemet ve Rkm değeri, % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğine aittir. 63 Kopm a uzam ası (% ) Ne 20 numara ipliğe ait kopma uzaması değerleri Ne 20 num ara ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri %U 20 15 10 5 0 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk 8,4 8,2 8 7,8 7,6 % 100 Penye Pamuk Karışım oranları % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.37. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.38. Düzgünsüzlük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait kopma uzaması değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. Çünkü bambu elyafı, yüksek elastikiyete sahiptir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 100 penye pamuğa aittir. Ne 20 num ara ipliğe ait neps değerleri 2,5 Neps ( + 200 % ) Kalın yer ( + 50 % ) Ne 20 num ara ipliğe ait kalın yer sayısı 2 1,5 1 0,5 0 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu 7 6 5 4 3 2 1 0 % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 100 Penye Pamuk Karışım oranları % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları KALIN YER NEPS Şekil IV.39. Kalın Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.40. Neps Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 penye pamuk ve % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğine ait kalın yer sayısı, % 100 bambudan daha düşüktür. % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğine ait neps değeri, diğer karışımlara kıyasla daha düşüktür. Ne 20 numara ipliğe ait tüylülük değerleri (Zw eigle) 6 S3 değeri Tüylülük (H) Ne 20 num ara ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 4 2 0 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu 400 300 200 100 0 % 100 Penye Pamuk % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları TÜYLÜLÜK S3 Şekil IV.41. Tüylülük Grafiği Şekil IV.42. S3 Grafiği 64 Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait tüylülük ve S3 değerleri, diğer karışımlara kıyasla daha iyidir. Yukarıdaki grafiklerden de anlaşıldığı üzere % 100 bambu ipliğe ait kalite değerleri diğer karışım ipliklere oranla oldukça iyidir. IV.3.6. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 20 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması Murata bobin makinesinde üretilen farklı karışım oranlarındaki bambu- pamuk Ne 20 numara ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. Ne 20 num ara ipliğe ait m ukavem et değerleri Ne 20 num ara ipliğe ait Rkm değerleri 15 Rkm Mukavemet ( gf ) 20 600 500 400 300 200 100 0 10 5 % 100 Penye Pamuk 0 % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları Karışım oranları RKM MUKAVEMET Şekil IV.43. Mukavemet Grafiği Şekil IV.44. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait mukavemet ve Rkm değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En düşük mukavemet ve Rkm değeri, % 70 bambu % 30 penye pamuk karışımına aittir. Ne 20 numara ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 20 15 %U Kopma uzaması (%) Ne 20 num ara ipliğe ait kopm a uzam ası değerleri 10 5 0 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu 9 8,5 8 7,5 7 % 100 Penye Pamuk % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları Karışım oranları %U KOPMA UZAMASI Şekil IV.45. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.46. Düzgünsüzlük Grafiği 65 Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait kopma uzaması değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. Çünkü bambu elyafı, yüksek elastikiyete sahiptir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğe aittir. Ne 20 num ara ipliğe ait neps değerleri 5 Neps ( + 200 % ) Kalın yer (+ 50 % ) Ne 20 num ara ipliğe ait kalın yer sayısı 4 3 2 1 0 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu 10 8 6 4 2 0 % 100 Penye Pamuk % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları Karışım oranları NEPS KALIN YER Şekil IV.47. Kalın Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.48. Neps Grafiği Grafikte de görüldüğü üzere % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğe ait kalın yer sayısı ve neps değeri, diğer karışımlara kıyasla daha düşüktür. Tüylülük (H) Ne 20 num ara ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 7,2 7 6,8 6,6 6,4 6,2 6 % 100 Penye Pamuk % 100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Karışım oranları TÜYLÜLÜK Şekil IV.49. Tüylülük Grafiği % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğe ait tüylülük değeri, diğer karışımlardan daha düşüktür ki bu da olumlu bir sonuçtur. IV.3.7. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 30 Numara Ring İpliklerinin Karşılaştırılması Toyota ring makinesinde üretilen farklı karışım oranlarındaki bambu- pamuk Ne 30 numara ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. 66 Ne 30 numara ipliğe ait Rkm değerleri 400 25 300 20 200 100 15 Rkm Mukavemet ( gf ) Ne 30 num ara ipliğe ait m ukavem et değerleri 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk 10 5 % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk 0 %100 Penye %100 Bambu % 70 Bambu Pamuk % 30 Penye Pamuk Karışım oranları % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Karışım oranları MUKAVEMET RKM Şekil IV.50. Mukavemet Grafiği Şekil IV.51. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait mukavemet ve Rkm değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En düşük mukavemet ve Rkm değeri, % 50 bambu %50 penye pamuğa aittir. Bambu-pamuk karışımlarında bambu oranı azaldıkça mukavemet ve Rkm değerlerinde azalma görülmektedir. Ne 30 numara ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 20 15 10 5 0 % U Kopma uzaması (%) Ne 30 num ara ipliğe ait kopm a uzam ası değerleri %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk 10 9,8 9,6 9,4 9,2 9 8,8 %100 Penye Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 Bambu % 50 Bambu % 30 Penye % 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.52. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.53. Düzgünsüzlük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait kopma uzaması değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 100 bambu ipliğe aittir. Bambu-pamuk karışımlarında bambu oranı azaldıkça kopma uzaması değerlerinde düşüş gözlenmektedir. 67 Kalın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) Ne 30 numara ipliğe ait kalın yer sayısı Ne 30 numara ipliğe ait ince yer sayısı 1,5 1 0,5 0 %100 Penye Pamuk %100 % 70 % 50 Bambu Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk 20 15 10 5 0 %100 Penye Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları İNCE YER KALIN YER Şekil IV.54. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.55. Kalın Yer Sayısı Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ve % 100 penye pamuk ipliğe ait ince yer sayısı, diğer karışımlardan daha düşüktür. % 100 bambu ipliğe ait kalın yer sayısı diğer karışımlardan daha düşüktür. Ne 30 numara ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 35 30 25 20 15 10 5 0 Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) Ne 30 numara ipliğe ait neps değerleri %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk 6 5 4 3 2 1 0 %100 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları Karışım oranları TÜYLÜLÜK NEPS Şekil IV.56. Neps Grafiği Şekil IV.57. Tüylülük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait neps ve tüylülük değeri, diğer karışımlardan daha düşüktür ki bu da istenen bir sonuçtur. Bambu-pamuk karışımlarında bambu oranı azaldıkça neps değerinde artışın olduğu grafikte görülmektedir. 68 S3 değeri Ne 30 numara ipliğe ait tüylülük değerleri (Zweigle) 350 300 250 200 150 100 50 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları S3 Şekil IV.58. S3 Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliğe ait S3 değeri, diğer karışımlardan daha düşüktür. En yüksek S3 değeri, % 100 penye pamuğa aittir. Yukarıdaki grafiklerden de anlaşıldığı üzere % 100 bambu ipliğe ait kalite değerleri diğer karışım ipliklere oranla oldukça iyidir. IV.3.8. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 30 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması Murata bobin makinesinde üretilen farklı karışım oranlarındaki bambu- pamuk Ne 30 numara ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. Ne 30 numara ipliğe ait Rkm değerleri 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Rkm M u kavem et ( g f ) Ne 30 numara ipliğe ait mukavemet değerleri 20 15 10 5 0 %100 Penye Pamuk %100 Penye %100 Bambu % 70 Bambu % 50 Bambu Pamuk % 30 Penye % 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları MUKAVEMET RKM Şekil IV.59. Mukavemet Grafiği Şekil IV.60. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait mukavemet ve Rkm değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En düşük mukavemet ve Rkm değeri, % 70 bambu % 30 penye pamuğa aittir. 69 Ne 30 numara ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 10,3 10,2 20 15 10 5 0 10,1 10 %U Kopm a uzam ası (% ) Ne 30 numara ipliğe ait kopma uzaması değerleri 9,9 9,8 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk 9,7 % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk 9,6 9,5 %100 Penye %100 Bambu % 70 Bambu % 50 Bambu Pamuk % 30 Penye % 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları Karışım oranları KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.61. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.62. Düzgünsüzlük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait kopma uzaması değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 100 bambu ipliğe aittir. Bambu-pamuk karışımlarında bambu oranı azaldıkça kopma uzaması değerlerinde düşüş gözlenmektedir. Ne 30 numara ipliğe ait kalın yer sayısı Kalın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) Ne 30 numara ipliğe ait ince yer sayısı 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk 20 15 10 5 0 Karışım oranları %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları İNCE YER KALIN YER Şekil IV.63. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.64. Kalın Yer Sayısı Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ve % 100 penye pamuk ipliğe ait ince yer sayısı, diğer karışımlardan daha düşüktür. Aynı zamanda % 100 bambu ipliğe ait kalın yer sayısı, diğer karışımlardan daha düşüktür. 70 Ne 30 numara ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 50 40 30 20 10 0 Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) Ne 30 numara ipliğe ait neps değerleri %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk 6,2 6,1 6 5,9 5,8 5,7 5,6 5,5 5,4 5,3 5,2 %100 Penye Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Karışım oranları NEPS TÜYLÜLÜK Şekil IV.65. Neps Grafiği Şekil IV.66. Tüylülük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere en düşük neps ve tüylülük değeri, % 100 bambu ipliğe aittir. En yüksek neps ve tüylülük değeri ise, % 100 penye pamuk ipliğe aittir. IV.3.9. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 40 Numara Ring İpliklerinin Karşılaştırılması Toyota ring makinesinde üretilen farklı karışım oranlarındaki bambu- pamuk Ne 40 numara ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. Ne 40 num ara ipliğe ait m ukavem et değerleri Ne 40 num ara ipliğe ait Rkm değerleri 300 Rkm Mukavemet ( gf ) 250 200 150 100 %100 Penye Pamuk 50 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu 20 15 10 5 0 % 70 Bambu % 50 Bambu % 30 Penye % 50 Penye Pamuk Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları Karışım oranları RKM MUKAVEMET Şekil IV.67. Mukavemet Grafiği Şekil IV.68. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait mukavemet ve Rkm değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En düşük mukavemet ve Rkm değeri, % 50 bambu %50 penye pamuğa aittir. Bambu- pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça mukavemet ve Rkm değerlerinde azalma görülmektedir. 71 Ne 40 num ara ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 14 12 10 8 6 4 2 0 %U Kopma uzaması (%) Ne 40 num ara ipliğe ait kopm a uzam ası değerleri %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk 11,5 11 10,5 10 9,5 9 8,5 % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk %100 Penye Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.69. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.70. Düzgünsüzlük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait kopma uzaması değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 100 bambu ipliğe aittir. Bambu-pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça kopma uzaması değerlerinde düşüş, düzgünsüzlük değerlerinde ise artış gözlenmektedir. Ne 40 numara ipliğe ait kalın yer sayısı K alın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) Ne 40 num ara ipliğe ait ince yer sayısı 20 15 10 5 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları 50 40 30 20 10 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları İNCE YER KALIN YER Şekil IV.71. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.72. Kalın Yer Sayısı Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait ince ve kalın yer sayısı, diğer karışımlardan daha düşüktür. Bambu-pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça ince ve kalın yer sayısında artışların olduğu grafikte açıkça görülmektedir. 72 Ne 40 num ara ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) Ne 40 num ara ipliğe ait neps değerleri %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 %100 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Karışım oranları Karışım oranları TÜYLÜLÜK NEPS Şekil IV.73. Neps Grafiği Şekil IV.74. Tüylülük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait neps ve tüylülük değeri, diğer karışımlardan daha düşüktür ki bu da istenen bir sonuçtur. Bambu-pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça neps değerinde artışın olduğu grafikte görülmektedir. Ne 40 num ara ipliğe ait tüylülük değerleri (Zw eigle) 600 S3 değeri 500 400 300 200 100 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları S3 Şekil IV.75. S3 Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait S3 değeri, diğer karışımlardan daha düşüktür. Bambu-pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça S3 değerlerinde artışların olduğu grafikte açıkça görülmektedir. Yukarıdaki grafiklerden de anlaşıldığı üzere % 100 bambu ipliğe ait kalite değerleri diğer karışım ipliklere oranla oldukça iyidir. 73 IV.3.10. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 40 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması Murata bobin makinesinde üretilen farklı karışım oranlarındaki bambu- pamuk Ne 40 numara ipliklerin karşılaştırılması aşağıda grafiklerle verilmiştir. Ne 40 numara ipliğe ait Rkm değerleri 20 300 250 200 150 100 50 0 15 R km Mukavemet ( gf ) Ne 40 num ara ipliğe ait m ukavem et değerleri 10 5 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu %100 Penye Pamuk % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk Karışım oranları Karışım oranları RKM MUKAVEMET Şekil IV.76. Mukavemet Grafiği Şekil IV.77. Rkm Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 penye pamuk ipliğe ait mukavemet ve Rkm değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En düşük mukavemet ve Rkm değeri, % 50 bambu % 50 penye pamuğa aittir. Ne 40 num ara ipliğe ait düzgünsüzlük değerleri 12 16 14 12 10 8 6 4 2 0 11,5 %U Kopma uzaması (%) Ne 40 num ara ipliğe ait kopm a uzam ası değerleri 11 10,5 10 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk 9,5 %100 Penye Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları KOPMA UZAMASI %U Şekil IV.78. Kopma Uzaması Grafiği Şekil IV.79. Düzgünsüzlük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait kopma uzaması değeri, diğer karışımlardan daha yüksektir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 100 bambu ipliğe aittir. Bambu-pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça kopma uzaması değerlerinde düşüş, düzgünsüzlük değerlerinde ise artış gözlenmektedir. 74 Ne 40 num ara ipliğe ait kalın yer sayısı Kalın yer ( + 50 % ) İnce yer ( - 50 % ) Ne 40 num ara ipliğe ait ince yer sayısı 25 20 15 10 5 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk 60 50 40 30 20 10 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları Karışım oranları KALIN YER İNCE YER Şekil IV.80. İnce Yer Sayısı Grafiği Şekil IV.81. Kalın Yer Sayısı Grafiği Grafikte görüldüğü üzere % 100 bambu ipliğe ait ince ve kalın yer sayısı, diğer karışımlardan daha düşüktür. Bambu-pamuk karışımlarında karışımdaki bambu oranı azaldıkça ince ve kalın yer sayısında artışların olduğu grafiklerde görülmektedir. Ne 40 num ara ipliğe ait tüylülük değerleri (Uster Tester 3) 100 80 60 40 20 0 %100 Penye Pamuk %100 Bambu % 70 Bambu % 30 Penye Pamuk Tüylülük (H) Neps ( + 200 % ) Ne 40 numara ipliğe ait neps değerleri % 50 Bambu % 50 Penye Pamuk 5,4 5,2 5 4,8 4,6 4,4 4,2 4 %100 Penye Pamuk Karışım oranları %100 Bambu % 70 % 50 Bambu % Bambu % 30 Penye 50 Penye Pamuk Pamuk Karışım oranları NEPS TÜYLÜLÜK Şekil IV.82. Neps Grafiği Şekil IV.83. Tüylülük Grafiği Grafikte görüldüğü üzere en düşük neps değeri, karışımlardan % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğine aitken, en düşük tüylülük değeri ise % 100 bambu ipliğine aittir. IV.4. İPLİK KALİTE DEĞERLERİNİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ Karışım oranları ve iplik numaraları arasındaki ilişki MINITAB 13.2 istatistik yazılım programında iki yönlü varyans analizi yapılarak incelenmiştir. % 50 bambu 75 % 50 penye pamuk Ne 20 numara ipliğe ait kalite değerleri mevcut olmadığından Ne 30 ve Ne 40 numara ipliğe istatistik analiz uygulanmıştır. IV.4.1. Mukavemet Değerleri Tablo IV.10. Mukavemet Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye NUMARASI Pamuk Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 347,4 380,1 274 270,45 Ne 40 273,6 275,2 218,4 204,4 621 655,3 492,4 474,85 TOPLAM Two-way ANOVA: Mukavemet versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Mukavemet Source DF SS MS Numara 1 11276 11276 Karisim 3 12310 4103 Error 3 676 225 Total 7 24262 Numara 1 2 Mean 318,0 242,9 Karisim 1 2 3 4 Mean 311 328 246 237 F 50,05 18,21 P 0,006 0,020 Individual 95% CI -------+---------+---------+---------+---(-------*-------) (-------*-------) -------+---------+---------+---------+---240,0 270,0 300,0 330,0 Individual 95% CI ----------+---------+---------+---------+(--------*-------) (--------*-------) (--------*-------) (-------*--------) ----------+---------+---------+---------+240 280 320 360 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Minitab programı istatistik analizi 0,05 anlamlılık düzeyinde hesaplamıştır. Tablo IV.11. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemli Numaralar arası Önemli Önemli 76 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemlidir. Yani karışım oranları iplik mukavemetini etkiler. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemlidir. İplik numara artışı mukavemeti etkiler. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları iplik mukavemetini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemlidir. İplik numara artışı mukavemeti etkiler. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 2. karışım mukavemet ortalaması en yüksek ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı mukavemete sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait mukavemet değeridir. IV.4.2. Rkm Değerleri Tablo IV.12. Rkm Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 17,65 19,31 13,92 13,74 Ne 40 18,53 18,64 14,79 13,85 TOPLAM 36,18 37,95 28,71 27,59 Two-way ANOVA: Rkm versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Rkm Source DF SS Numara 1 0,177 Karisim 3 40,835 Error 3 0,819 Total 7 41,832 Numara 1 2 Mean 16,16 16,45 Karisim 1 2 3 4 Mean 18,09 18,98 14,36 13,80 MS 0,177 13,612 0,273 F 0,65 49,85 P 0,480 0,005 Individual 95% CI ----+---------+---------+---------+------(----------------*----------------) (----------------*----------------) ----+---------+---------+---------+------15,50 16,00 16,50 17,00 Individual 95% CI -------+---------+---------+---------+---(----*-----) (-----*-----) (-----*-----) (-----*-----) -------+---------+---------+---------+---14,00 16,00 18,00 20,00 77 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Tablo IV.13. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemli Önemli Numaralar arası Önemsiz Önemsiz 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemlidir. Yani karışım oranları Rkm değerini etkiler. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı Rkm değerini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemlidir. Yani karışım oranları Rkm değerini etkiler. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı Rkm değerini etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 2. karışımın Rkm ortalaması en yüksek ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı Rkm değerine sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait Rkm değeridir. IV.4.3. Kopma Uzaması Değerleri Tablo IV.14. Kopma Uzaması Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 3,92 15,03 5,33 4,405 Ne 40 3,96 13,02 4,62 3,7 TOPLAM 7,88 28,05 9,95 8,105 Two-way ANOVA: Kopma uzaması versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for kopma uzaması Source DF SS MS F Numara 1 1,432 1,432 3,95 Karisim 3 142,498 47,499 130,84 Error 3 1,089 0,363 Total 7 145,019 Numara 1 2 Mean 7,17 6,32 P 0,141 0,001 Individual 95% CI ----+---------+---------+---------+------(------------*-------------) (------------*-------------) 78 ----+---------+---------+---------+------5,60 6,30 7,00 7,70 Karisim 1 2 3 4 Mean 3,94 14,02 4,97 4,05 Individual 95% CI ---+---------+---------+---------+-------(---*---) (---*---) (---*---) (---*--) ---+---------+---------+---------+-------3,50 7,00 10,50 14,00 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Tablo IV.15. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemli Önemli Numaralar arası Önemsiz Önemsiz 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemlidir. Yani karışım oranları kopma uzaması değerini etkiler. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı kopma uzaması değerini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemlidir. Yani karışım oranları kopma uzaması değerini etkiler. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı kopma uzaması değerini etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 2. karışım kopma uzaması ortalaması en yüksek ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı kopma uzaması değerine sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait kopma uzaması değeridir. 79 IV.4.4. Düzgünsüzlük Değerleri Tablo IV.16. Düzgünsüzlük Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 9,42 9,18 9,88 9,455 Ne 40 10,28 9,53 9,98 11,16 TOPLAM 19,7 18,71 19,86 20,615 Two-way ANOVA: Düzgünsüzlük versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Düzgünsü Source DF SS MS Numara 1 1,136 1,136 Karisim 3 0,921 0,307 Error 3 0,753 0,251 Total 7 2,810 Numara 1 2 Mean 9,48 10,24 Karisim 1 2 3 4 Mean 9,85 9,36 9,93 10,31 F 4,53 1,22 P 0,123 0,436 Individual 95% CI ------+---------+---------+---------+----(------------*------------) (-------------*------------) ------+---------+---------+---------+----9,00 9,60 10,20 10,80 Individual 95% CI --------+---------+---------+---------+--(-------------*-------------) (-------------*-------------) (-------------*-------------) (-------------*-------------) --------+---------+---------+---------+--8,80 9,60 10,40 11,20 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Tablo IV.17. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemsiz Numaralar arası Önemsiz Önemsiz 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları düzgünsüzlük değerini etkilemez. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı düzgünsüzlük değerini etkilemez. 80 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları düzgünsüzlük değerini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı düzgünsüzlük değerini etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 2. karışım düzgünsüzlük ortalaması en düşük ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı düzgünsüzlük değerine sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait düzgünsüzlük değeridir. IV.4.5. İnce Yer Değerleri Tablo IV.18. İnce Yer Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 0 0 1 1 Ne 40 4 2 5 15 TOPLAM 4 2 6 16 Two-way ANOVA: ince yer versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for ince yer Source DF SS MS Numara 1 72,0 72,0 Karisim 3 58,0 19,3 Error 3 44,0 14,7 Total 7 174,0 Numara 1 2 Mean 0,5 6,5 Karisim 1 2 3 4 Mean 2,0 1,0 3,0 8,0 F 4,91 1,32 P 0,114 0,413 Individual 95% CI --+---------+---------+---------+--------(-----------*-----------) (-----------*-----------) --+---------+---------+---------+---------5,0 0,0 5,0 10,0 Individual 95% CI ---+---------+---------+---------+-------(-------------*--------------) (--------------*-------------) (-------------*-------------) (-------------*--------------) ---+---------+---------+---------+--------6,0 0,0 6,0 12,0 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. 81 Tablo IV.19. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemsiz Numaralar arası Önemsiz Önemsiz 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları ince yer sayısını etkilemez. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı ince yer sayısını etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları ince yer sayısını etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı ince yer sayısını etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 2. karışım ince yer sayısı ortalaması en düşük ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı ince yer sayısına sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait ince yer değeridir. IV.4.6. Kalın Yer Değerleri Tablo IV.20. Kalın Yer Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 17 3 13 9 Ne 40 39 9 18 41 TOPLAM 56 12 31 50 Two-way ANOVA: Kalin yer versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Kalin yer Source DF SS MS Numara 1 528,1 528,1 Karisim 3 595,4 198,5 Error 3 256,4 85,5 Total 7 1379,9 Numara 1 2 Mean 10,5 26,8 F 6,18 2,32 P 0,089 0,253 Individual 95% CI ----+---------+---------+---------+------(------------*-----------) (-----------*------------) ----+---------+---------+---------+------0,0 12,0 24,0 36,0 82 Karisim 1 2 3 4 Mean 28,0 6,0 15,5 25,0 Individual 95% CI ----------+---------+---------+---------+(------------*-------------) (------------*------------) (------------*------------) (------------*------------) ----------+---------+---------+---------+0,0 16,0 32,0 48,0 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Tablo IV.21. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemsiz Numaralar arası Önemsiz Önemsiz 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları kalın yer sayısını etkilemez. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı kalın yer sayısını etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları kalın yer sayısını etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı kalın yer sayısını etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 2. karışım kalın yer sayısı ortalaması en düşük ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı kalın yer sayısına sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait kalın yer değeridir. IV.4.7. Neps Değerleri Tablo IV.22. Neps Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 33 11 13 17 Ne 40 77 31 33 60 TOPLAM 110 42 46 77 83 Two-way ANOVA: Neps versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Neps Source DF SS MS Numara 1 2016,1 2016,1 Karisim 3 1501,4 500,5 Error 3 276,4 92,1 Total 7 3793,9 Numara 1 2 Mean 18,5 50,3 Karisim 1 2 3 4 Mean 55,0 21,0 23,0 38,5 F 21,88 5,43 P 0,018 0,099 Individual 95% CI --------+---------+---------+---------+--(---------*----------) (----------*---------) --------+---------+---------+---------+--15,0 30,0 45,0 60,0 Individual 95% CI -+---------+---------+---------+---------+ (----------*---------) (----------*---------) (----------*---------) (----------*----------) -+---------+---------+---------+---------+ 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Tablo IV.23. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemsiz Numaralar arası Önemsiz Önemli 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları neps sayısını etkilemez. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemlidir. İplik numara artışı neps sayısını etkiler. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları neps sayısını etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı neps sayısını etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 2. karışım neps sayısı ortalaması en düşük ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı neps sayısına sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe ait neps değeridir. 84 IV.4.8. Tüylülük Değerleri (Uster Tester 3 ) Tablo IV.24. Tüylülük Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 4,83 4,01 4,6 4,575 Ne 40 4,37 3,7 4,13 3,89 TOPLAM 9,2 7,71 8,73 8,465 Two-way ANOVA: Tüylülük versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Tüylülük Source DF SS MS Numara 1 0,4632 0,4632 Karisim 3 0,5827 0,1942 Error 3 0,0357 0,0119 Total 7 1,0816 Numara 1 2 Mean 4,504 4,023 Karisim 1 2 3 4 Mean 4,600 3,855 4,365 4,233 F 38,91 16,32 P 0,008 0,023 Individual 95% CI --------+---------+---------+---------+--(-------*--------) (--------*--------) --------+---------+---------+---------+--4,000 4,200 4,400 4,600 Individual 95% CI ----------+---------+---------+---------+(-------*--------) (--------*-------) (--------*-------) (-------*-------) ----------+---------+---------+---------+3,900 4,200 4,500 4,800 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. Tablo IV.25. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemli Numaralar arası Önemli Önemli 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemlidir. Yani karışım oranları tüylülük değerini etkiler. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemlidir. İplik numara artışı tüylülük değerini etkiler. 85 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları tüylülük değerini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemlidir. İplik numara artışı tüylülük değerini etkiler. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 2. numara ve 2. karışım tüylülük değeri ortalaması en düşük ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı tüylülük değerine sahiptir. Bu; % 100 bambu Ne 40 numara ipliğe ait tüylülük değeridir. IV.4.9. S3 Değerleri (Zweigle) Tablo IV.26. S3 Değerleri KARIŞIM ORANLARI İPLİK % 100 Penye NUMARASI Pamuk % 100 % 70 Bambu % 30 Penye % 50 Bambu % 50 Penye Bambu Pamuk Pamuk Ne 30 320 268 243 239 Ne 40 344 272 293 493 TOPLAM 664 540 536 732 Two-way ANOVA: Tüylülük versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Tüylülük Source DF SS MS Numara 1 13778 13778 Karisim 3 13960 4653 Error 3 20026 6675 Total 7 47764 Numara 1 2 Mean 268 351 Karisim 1 2 3 4 Mean 332 270 268 366 F 2,06 0,70 P 0,246 0,613 Individual 95% CI -------+---------+---------+---------+---(------------*------------) (------------*------------) -------+---------+---------+---------+---200 300 400 500 Individual 95% CI ---+---------+---------+---------+-------(---------------*--------------) (---------------*--------------) (--------------*---------------) (---------------*--------------) ---+---------+---------+---------+-------120 240 360 480 Yukarıda Minitab programında yapılan iki yönlü ANOVA sonuçlarının çıktıları yer almaktadır. 86 Tablo IV.27. İki Yönlü ANOVA Sonuçları Değişim kaynağı F 0,01 F 0,05 Karışım oranları arası Önemsiz Önemsiz Numaralar arası Önemsiz Önemsiz 0,05 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları S3 değerini etkilemez. 0,05 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı S3 değerini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, karışım oranları arasındaki farklılık önemsizdir. Yani karışım oranları S3 değerini etkilemez. 0,01 anlamlılık düzeyinde, iplik numaraları arasındaki farklılık önemsizdir. İplik numara artışı S3 değerini etkilemez. Minitab’da elde edilen iki yönlü varyans analizine göre, 1. numara ve 4. karışımın S3 değeri ortalaması en düşük ve diğerlerinden önemli düzeyde farklı S3 değerine sahiptir. Bu; % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 numara ipliğe ait S3 değeridir [22]. Yapılan istatistiksel analizlerin kompozit sonuçları Tablo IV.28.’de verilmiştir. 87 Tablo IV.28. MINITAB 13.2 İstatistik Yazılım Programında Yapılan İstatistik Analizlerin Kompozit Sonuçları ÖZELLİK Mukavemet Rkm Kopma Uzaması %U İnce Yer Sayısı Kalın Yer Sayısı Neps Miktarı DEĞİŞİM KAYNAĞI F 0,01 F 0,05 Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemli Numaralar Arası Önemli Önemli Karışım Oranları Arası Önemli Önemli Numaralar Arası Önemsiz Önemsiz Karışım Oranları Arası Önemli Numaralar Arası Önemsiz Önemsiz Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemsiz Numaralar Arası Önemsiz Önemsiz Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemsiz Numaralar Arası Önemsiz Önemsiz Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemsiz Numaralar Arası Önemsiz Önemsiz Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemsiz Numaralar Arası Önemsiz Önemli Önemli Tüylülük Değeri Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemli (Uster Tester 3) Numaralar Arası Önemli S3 Değeri Karışım Oranları Arası Önemsiz Önemsiz (Zweigle) Numaralar Arası Önemsiz Önemsiz Önemli IV.5. ÖRME KUMAŞ TEST SONUÇLARI Çalışmada örme kumaş yüzeyleri, Ne 30 ve Ne 40 numara ipliklerden yuvarlak el örme makinesinde örülmüştür. Tablo IV.29.’de üretilen kumaşlar kodlarıyla birlikte verilmiştir. 88 Tablo IV.29. Üretilen Kumaşlar Kumaş Kodları Kullanılan İplikler 1 % 100 penye pamuk Ne 30 2 % 100 penye pamuk Ne 40 3 % 100 bambu Ne 30 4 % 70 bambu % 30 penye pamuk Ne 30 5 % 60 bambu % 40 penye pamuk Ne 30 6 % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 IV.5.1. Pilling Testi Pilling testi, TS EN ISO 12945-2’e göre standart atmosfer şartlarında yapılmıştır. Değerlendirmede kullanılan skala 1 ‘den 5 ‘e kadardır. 1 en kötü, 5 en iyi değerdir. Boncuklanma, kumaş yüzeyine bir veya daha fazla lifle tutunmuş küçük lif yumakçıklarının meydana gelmesidir. Boncuklanma iplik ve örgü yüzey özelliklerine bağlı olarak değişir [17]. Boncuklanma deneyi sonuçları Tablo IV.30. ‘da verilmiştir. Tablo IV.30. Boncuklanma Deneyi Sonuçları Kod No 500 Devir 1000 Devir 2000 Devir (Ovma) (Ovma) (Ovma) 1 4 3- 4 3 2 4- 5 4 4 3 4 3- 4 3 4 4- 5 3 2- 3 5 4 4 3 6 4- 5 4 4 Yapılan pilling testinde, % 100 bambu ve % 100 penye pamuk Ne 30 numara ipliklerle örülen kumaşların pilling sonuçları aynı çıkmıştır. Normal koşullarda % 100 bambu iplikten örülen kumaşın en iyi pilling değerlerine sahip olması beklenirken yapmış olduğumuz testte % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 numara iplikten örülen kumaş en iyi pilling değerine sahip çıkmıştır. Sonucun bu şekilde çıkması, örme kumaş yüzeyinin sıklığının fazla olmamasına bağlanabilir. 89 Ayrıca % 100 penye pamuk Ne 40 numara iplikten örülen kumaşın pilling değerleri, % 100 penye pamuk Ne 30 numara iplikten örülen kumaşın pilling değerlerinden daha iyidir. IV.5.2. Martindale Metoduyla Kumaşların Aşınmaya Karşı Dayanımı Tayini Sürtünme testi TS EN ISO 12947-2’ e göre standart atmosfer şartlarında yapılmıştır. Kumaşlara en az 2 iplik kopuncaya kadar test yapılmıştır. Değerlendirmede, en yüksek devire sahip olan kumaş en mukavemetli kumaş kabul edilmiştir. Sonuçlar Tablo IV.31.’de verilmiştir. Tablo IV.31. Sürtünme testi sonuçları Kod No Devir Sayısı 1 32000 devir 2 27000 devir 3 40000 devir 4 36000 devir 5 34000 devir 6 31000 devir Sürtünme testi sonuçları Devir sayısı 50000 40000 30000 20000 10000 0 1 nolu kumaş 2 nolu kumaş 3 nolu kumaş 4 nolu kumaş 5 nolu kumaş 6 nolu kumaş Kumaş no Devir sayısı Şekil IV.84. Sürtünme Testi Sonuçları Grafikte görüldüğü üzere en mukavemetli kumaş, % 100 bambu Ne 30 numara iplikten örülen 3 nolu kumaştır. Grafikten de anlaşıldığı üzere, bambu- pamuk 90 karışımındaki bambu oranı azaldıkça, kumaşların sürtünmeye dayanımı da azalmaktadır. Ayrıca % 100 penye pamuk Ne 30 numara iplikten örülen kumaş, % 100 penye pamuk Ne 40 numara iplikten örülen kumaştan daha mukavemetlidir. Çünkü pamukta, iplik numarası arttıkça mukavemet düşmektedir. 91 BÖLÜM V DEĞERLENDİRME VE TARTIŞMA V.1. GENEL BİLGİLER Çalışmada farklı numaralarda ve farklı karışım oranlarında bambu- pamuk elyaf karışımlı iplikler üretilmiştir. Üretilen ipliklere fiziksel testler yapılarak karışım oranlarının iplik parametrelerine etkisi araştırılmıştır. Bambu- pamuk elyaf karışımlı iplikler kullanılarak yuvarlak el örme makinesinde örme kumaş yüzeyi oluşturulmuştur. Örme yüzeye yapılan pilling ve sürtünme testleri ile de iplik özelliklerinin örme kumaş yüzeyine nasıl yansıdığı araştırılmıştır. Ayrıca karışım oranları ve iplik numaraları arasındaki ilişki MINITAB 13.2 istatistik yazılım programında iki yönlü varyans analizi yapılarak incelenmiştir ve ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilmiştir. 92 V.2. SONUÇLAR Çalışmada elde edilen kompozit sonuçlar aşağıda maddeler halinde verilmiştir. • Bambu elyafı; bünyesinde “Bambu kun” isimli anti-bakteri maddesi içerdiği için doğal anti-bakteriyel, geri dönüşümlü, nefes alabilen, serin tutan, doğal anti-uv, iyi nem emişi, yüksek elastikiyet gibi önemli özelliklere sahip olduğundan dolayı 21. yüzyılın elyafıdır [4, 5]. • % 100 bambu ipliğinde iplik numarası arttıkça; mukavemet, Rkm, kopma uzaması ve tüylülük değerleri (Uster Tester 3) düşmekte ince yer, kalın yer, neps, düzgünsüzlük ve S3 tüylülük değerleri (Zweigle) artmaktadır. • % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliğinde iplik numarası arttıkça; mukavemet, kopma uzaması ve tüylülük (Uster Tester 3) düşmekte Rkm, düzgünsüzlük, ince yer, kalın yer, neps ve S3 tüylülük değerleri (Zweigle) artmaktadır. • Ne 20 numara iplikler karşılaştırıldığında; % 100 bambu iplikler diğer karışımlardan daha yüksek mukavemet, Rkm ve kopma uzaması değerlerine sahiptir. Ayrıca % 100 bambu ipliği en düşük tüylülük (Uster Tester 3) ve S3 değerine (Zweigle) sahiptir. En iyi düzgünsüzlük değeri, % 100 penye pamuk ipliğine aittir. En düşük ince yer, kalın yer ve neps değerleri % 70 bambu % 30 penye pamuk ipliğine aittir. • Ne 30 numara iplikler karşılaştırıldığında; % 100 bambu iplikler diğer karışımlardan daha yüksek mukavemet, Rkm ve kopma uzaması değerlerine sahiptir. Ayrıca % 100 bambu ipliği en düşük düzgünsüzlük, ince yer, kalın yer, neps ve tüylülük değerlerine (Uster Tester 3) sahiptir. En düşük S3 tüylülük değeri (Zweigle) % 50 bambu % 50 penye pamuk ipliğine aittir. Ne 30 numarada, karışımlardaki bambu oranı azaldıkça; mukavemet, Rkm ve uzama değerlerinde düşüşler görülmektedir. S3 değerlerinde ise olumlu bir sonuç olarak azalma gözlenmektedir. • Ne 40 numara iplikler karşılaştırıldığında; % 100 bambu iplikler diğer karışımlardan daha yüksek mukavemet, Rkm ve uzama değerlerine sahiptir. Ayrıca olumlu bir sonuç olarak % 100 bambu ipliği en düşük düzgünsüzlük, ince yer, kalın yer, neps, tüylülük (Uster Tester 3) ve S3 tüylülük değerlerine (Zweigle) sahiptir. Ne 40 numarada, karışımlardaki bambu oranı azaldıkça; olumsuz bir sonuç olarak mukavemet, Rkm ve uzama değerlerinde düşüşler 93 görülmektedir. Ayrıca olumsuz bir sonuç olarak; düzgünsüzlük, ince yer, kalın yer, neps, tüylülük ve S3 tüylülük değerlerinde de artış gözlenmektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, iplik mukavemetini etkilemektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı iplik mukavemetini etkilemektedir. % 1 hata payı ile aralığı genişlettiğimiz için karışım oranları iplik mukavemetini etkilemezken, % 1 hata payı ile iplik numara artışı iplik mukavemetini etkilemiştir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, Rkm değerini etkilemektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı Rkm değerini etkilememektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları Rkm değerini etkilerken, % 1 hata payı ile iplik numara artışı Rkm değerini etkilememektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, iplik kopma uzaması değerini etkilemektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı iplik kopma uzaması değerini etkilememektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları iplik kopma uzaması değerini etkilerken, % 1 hata payı ile iplik numara artışı iplik kopma uzaması değerini etkilememektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, düzgünsüzlük değerini etkilememektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı düzgünsüzlük değerini etkilememektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları düzgünsüzlük değerini etkilememektedir, % 1 hata payı ile iplik numara artışı da düzgünsüzlük değerini etkilememektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, ince yer sayısını etkilememektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı ince yer sayısını etkilememektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları ince yer sayısını etkilememektedir, % 1 hata payı ile iplik numara artışı da ince yer sayısını etkilememektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, kalın yer sayısını etkilememektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı kalın yer sayısını etkilememektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları kalın yer sayısını etkilememektedir, % 1 hata payı ile iplik numara artışı da kalın yer sayısını etkilememektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, neps sayısını etkilemezken, % 5 hata payı ile iplik numara artışı neps sayısını etkilemiştir. 94 % 1 hata payı ile karışım oranları neps sayısını etkilememektedir, % 1 hata payı ile iplik numara artışı da neps sayısını etkilememektedir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, tüylülük değerini (Uster Tester 3) etkilemektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı tüylülük değerini etkilemektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları tüylülük değerini etkilemezken, % 1 hata payı ile iplik numara artışı tüylülük değerini etkilemiştir. • Yapılan istatistik analizde; % 5 hata payı ile karışım oranları, S3 tüylülük değerini (Zweigle) etkilememektedir, % 5 hata payı ile iplik numara artışı S3 tüylülük değerini etkilememektedir. % 1 hata payı ile karışım oranları S3 tüylülük değerini etkilememektedir, % 1 hata payı ile iplik numara artışı da S3 tüylülük değerini etkilememektedir. • Yapılan istatistik analiz sonuçlarına göre; en iyi mukavemet, Rkm, kopma uzaması, düzgünsüzlük, ince yer, kalın yer ve neps değerleri % 100 bambu Ne 30 numara ipliğe aittir. En iyi tüylülük değeri (Uster Tester 3), % 100 bambu Ne 40 numara ipliğe aittir. En iyi S3 tüylülük değeri (Zweigle), % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 numara ipliğe aittir. • Örme kumaşlara uygulanan pilling testi sonuçlarına göre, en iyi pilling değerlerine % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 numara iplikle örülmüş kumaş sahiptir. Sonucun bu şekilde çıkmış olması, % 50 bambu % 50 penye pamuk Ne 30 numara ipliğin en düşük S3 tüylülük değerine sahip olmasına bağlanabilir. • Örme kumaşlara uygulanan sürtünme testi sonuçlarına göre, % 100 bambu Ne 30 numara iplikten örülen kumaş en mukavemetli kumaştır. Bambu- pamuk karışımındaki bambu oranı azaldıkça, kumaşların sürtünmeye dayanımı da azalmaktadır. Yapılan bu çalışmada farklı numaralarda ve farklı karışım oranlarında bambu- pamuk elyaf karışımlı iplikler üretilmiştir. Karışımlardan % 100 bambu karışımından üretilen ipliklerin en iyi kalite değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bambu- pamuk elyaf karışımlı ipliklerde karışımdaki bambu oranı azaldıkça kalite değerlerinde düşüş olduğu tespit edilmiştir. Üretilecek bambu- pamuk elyaf karışımlı ipliklerde, karışım sayısını ve iplik numara aralığını arttırmak daha iyi sonuçlar verebilir. 95 KAYNAKLAR [1] Akyıldız, H.; Kızıldere, S.: “Bambu Elyafı Ve Özellikleri”, Marmara Üniversitesi Tekstil Eğitimi Bölümü, Lisans Bitirme Tezi, (2006) 10-17. [2] http://en.wikipedia.org/wiki/Bamboo ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [3] http://www.jademountainbamboo.com/html/info/northwest.asp ( Erişim Tarihi: Şubat 2007) [4] http://www.segana.com.tr/bambu.htm ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [5] http://www.bilkont.com.tr/tekstil/tr_urun_bambu.asp ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [6] http://www.bambrotex.com/second/bc_nab.htm ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [7] http://www.bamboo-t-shirt.com/bambrotextech.pdf ( Erişim Tarihi: Şubat 2007 ) [8] http://www.tenbro.com ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [9] http://www.americanbamboo.org/GeneralInfo.html ( Erişim Tarihi: Şubat 2007 ) [10] http://www.swicofil.com ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [11] http://zumrut-tekstil.com.tr/zumrut.asp?atesnet=13 ( Erişim Tarihi: Ekim 2006 ) [12] “Yeşim’den Doğa Dostu Kumaşlar”, Tekstil- Teknik, Haziran Sayı:22, (2006) 138-140. [13] “21. yüzyılın elyafı: Bambu lifi”, Tekstil Teknoloji Dergisi, Ocak Sayı: 103, (2005) 138- 140. [14] http://www.deu.edu.tr/DEUWeb/Icerik/Icerik.php?KOD=11022 ( Erişim Tarihi: Mart 2007 ) [15] http://www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/haberyorum/dosyalar/20 05/haberyorum_2005_2.pdf ( Erişim Tarihi: Mart 2007 ) 96 [16] Altun, Ş.: “ Taraklamada Yeni Bir Boyut”, Tekstil Maraton, 2, (1997) 3238. [17] Marmaralı, A.: “Örme Kumaşlarda Karşılaşılan Hatalar”, Örme Dünyası, Eylül- Ekim Sayı: 10, (2005) 66. [18] Kosova, S.: Kişisel Görüşme ( Bilkont Dış Ticaret ve Tekstil Sanayi A.Ş. İplik1-2 İşletme Müdürü) (2006-2007) [19] Ulusoy, M.B.: Kişisel Görüşme ( Bilkont Dış Ticaret ve Tekstil Sanayi A.Ş. Planlama ve Kalite Müdürü) (2006) [20] Hubert,M.; Blalock,Jr.: “Social Statistics”,Second Edition, USA, (1979) 335- 355. [21] Devore, J.L.: “Probability and Statistics for Engineering and Sciences”, Fourth Edition, USA, (1995) 390-401. [22] Özdamar, K.: “Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi”, Kaan Kitapevi, Eskişehir, (2004) 339-373. [23] TRUTZSCHLER; “İplik Makineleri Katalogları”, 4- 19. [24] RIETER “İplik Makineleri Katalogları”, 2-9. [25] TOYOTA “Penye ve Fitil Makineleri Katalogu”, (4-9 )-(12-15). [26] Canoğlu, S., Olcay, A.; “ Ring İplik Eğitmeciliğinde Meydana Gelen İplik Tüylülüğünün Nedenleri ve Giderilme Çareleri. 1. Ulusal Çukurova Tekstil Kongresi Bildiler Kitabı. Çukurova Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü. (1999). 215-225. [27] İlknur, S.; “Apron ve manşon kullanımı, teknik bilgileri”, İstanbul, (2003) 10-12. [28] Kadoğlu, H.; Üreyen, M.; Çelik, P.; Yıldırım, D.; “ Pamuk İpliklerinde Tüylülüğün Nedenleri ve Azaltılma Olanakları Üzerine Bir Çalışma”, İzmir, (2004) 1- 13. [29] Rousselle, M. A.; Thibodeaux, D.; French, A.; “ Cotton Fiber Properties and Moisture: Water of Imbibition”, Textile Research Journal, Feb (2005), Vol. 75, Iss. 2, pg. 177, 4 pgs. [30] Okubayashi, S.; Bechtold, T.; “ A Pilling Mechanism of Man-Made Cellulosic Fabrics- Effects of Fibrillation”, Textile Research Journal, Apr (2005), Vol. 75, Iss. 4, pg. 288, 5 pgs. 97 [31] Sumardi, I.; Suzuki, S.; Ono, K.; “ Some Important Properties of Strandboard Manufactured From bamboo”, Forest Products Journal, Jun (2006), Vol. 56, Iss. 6, pg. 59, 5 pgs. [32] Usta, İ.; “Yüksek Lisans Uygulamalı İstatistik Ders Notları”, Marmara Üniversitesi Tekstil Eğitimi Bölümü, (2006) 31-32. [33] Serper, Ö., “Uygulamalı İstatistik”, Filiz Kitapevi, (1985) [34] Köksal, B.A., “İstatistik Analiz Metodları”, İstanbul, (2003) 311- 326 98 EK 1 Varyans Analizi İkiden fazla örneklem ortalamasının karşılaştırılması için geliştirilmiş olan yöntem “değişke çözümlemesi” olarak isimlendirilir. Bu yöntem farklı esaslara göre kestirimi yapılan değişkenlerin karşılaştırılmasına dayandırılmıştır. Bağımsız örneklemlerin normal dağılımlı, ortalamaları µi olan ve ortak σ2 değişkesine sahip k kadar evrenden çekildikleri düşünülsün. Bu evrenlerin bütünleşik bir evren oluşturdukları kabul edilsin; ortalaması: µ = 1/k ∑ µi µ simgesi ile gösterilen bütünleşik evren olarak hesaplanır. k kadar evren aritmetik ortalamasının eşit olduğu şeklinde formüle edilen Ho önsavı sınanacaktır. Ho = µ1 = µ2 = µ3 = ……= µk Eğer sıfır önsavı doğru ise, µ1= µ eşitliğinin gerçekleşmesini bekleriz. Aksi durumda ise evren ortalamalarının ( µi ), genel ortalama µ’ den τi kadar sapma göstermesi söz konusu olacaktır: τi = µi - µ ; i= 1,2,...........,k. τi, i’inci evren ortalamasının genel ortalamadan sapmasıdır; ∑ τi =∑( µi - µ) = 0 İki Yönlü Varyans Analizi Bir sorunun çözümü amacıyla araştırıcı eğer n birimlik bir araştırma örneklemindeki denekleri peşpeşe aynı değişken için k defa gözlemlerse, her biri n kadar gözlem içeren k tane bağımlı istatistiksel örneklem oluşacaktır. Aynı denek üzerinde k defa ölçüm yapılarak aynı denek için k tane gözlem elde edildiği için her deneğe ilişkin gözlemler arasında bağımlılık, dolayısıyla k tane bağımlı örneklem ortaya çıkacaktır. Bu şekilde oluşturulan istatistiksel örneklemelerle denekler 99 arasındaki farklılık denetim altına alınmış olur. Böylece bağımlı değişkeni etkileyen araştırılan bağımsız değişkenin neden olduğu değişkenlik yanında, nedeni belirlenebilecek ikinci bir değişkenlik kaynağı anlaşılacağı gibi denekler arasındaki farklılıktır. Diğer taraftan bağımlı değişken ele alınan bağımsız değişken ile birlikte bir ikinci etmen tarafından etkileniyor ve bu etmenin etkilerinin denetim altına alınması söz konusu ise, yine bağımlı örneklemlerle çalışılması durumu ortaya çıkar. Denetim altına alınacak etmenini düzeyleri esas alınarak oluşturulacak r kadar bölük, k kadar bağımlı örneklemin her birinin terim sayısını verir. Özetle; bağımlı örneklemlerin varlığı durumunda genel kareler toplamını bileşenlerine ayırmada iki etmen birlikte göz önünde tutulur. İki yönlü değişke çözümlemesinde k simgesi örneklem sayısıdır; k aynı zamanda bağımsız değişkenin düzey sayısıdır. Tablo Ek 1.1 : İki Yönlü Varyans Analizi Tablosu Değişkenlik Serbestlik Kaynağı Derecesi Bölükler (arası) Örneklemler (arası) r-1 k-1 Kareler Ortalaması 1 X2 2 ∑ X. j − N k j 1 X2 2 ∑ X. j − N k j [ ]/ (r-1) 1 X2 2 ∑ X i. − N k i 1 X2 2 ∑ X i. − N k i [ ]/ (k-1) 2 2 Yanılgı (örneklemler Kareler Toplamı (r-1)(k-1) içi) ∑∑ (xij − x. j − xi. + x ) ∑∑ (xij − x. j − xi. + x ) i j [ i j ]/ (r-1)(k-1) 2 Genel N-1 ∑∑ (xij − x ) Yanılgı kareler ortalaması SE2, örneklemler arası kareler ortalaması SB2, bölükler arası kareler ortalaması SR2 simgeleriyle gösterilir. F= SB2 / SE2 test istatistiğidir. İki yönlü varyans analizinde iki tane H0 önsavı formüle edilir: 100 H0: Aritmetik ortalamaları arasında fark yoktur. H0: Bölük ortalamaları arasında fark yoktur. Asıl sınanması gereken H0 önsavı, Evren aritmetik ortalamalarının farksızlığına ilişkin olandır [20, 21, 22]. Two-way ANOVA: Mukavemet versus Numara; Karisim orani Analysis of Variance for Mukavemet Source DF SS MS Numara 1 11276 11276 Karisim 3 12310 4103 Error 3 676 225 Total 7 24262 Numara 1 2 Mean 318,0 242,9 Karisim 1 2 3 4 Mean 311 328 246 237 F 50,05 18,21 P 0,006 0,020 Individual 95% CI -------+---------+---------+---------+---(-------*-------) (-------*-------) -------+---------+---------+---------+---240,0 270,0 300,0 330,0 Individual 95% CI ----------+---------+---------+---------+(--------*-------) (--------*-------) (--------*-------) (-------*--------) ----------+---------+---------+---------+240 280 320 360 Yukarıda MINITAB 13.2 istatistik yazılım programında yapılan iki yönlü varyans analizi sonuçları çıktı halinde verilmiştir. Tablodaki değerlerin Türkçe karşılıkları aşağıda verilmiştir. Two-way ANOVA: İki yönlü Anova Analysis of Variance for Mukavemet: Mukavemet için varyans analizi Source: Kaynak Error: Hata Total: Toplam Mean: Ortalama Individual 95% CI: % 95 güvenle 101 Önem Seviyesi ve Serbestlik Derecesi Verilen hipotezi kabul edilmesi gerekirken reddedilmesi istatistikte “ I. tip hata”, reddedilmesi gerekirken kabul edilmesi halinde “II. tip hata” denir. Bir hipotez testi yapılırken seçilecek kriterin bu hataların (veya risklerin) minimum yapılması esasına dayanmalıdır. I. ve II. tip hataların aynı anda minimum yapılmalarındaki güçlük, bu iki tip hatanın birbirlerini ters yönde etkilemeleridir. I. tip hata küçülürken II. tip hatanın büyümesi veya II. tip hata küçülürken I. tip hatanın büyümesine yol açar. Bu nedenle, hipotez testleri yapılırken, I. tip hatadan ileri gelebilecek riskin, karar verecek kimsenin isteğine bağlı olarak α değerine “ önem seviyesi” de denir. Pratikte en çok kullanılan önem seviyesi α= 0,05 ve α= 0,01’dir. H0 hipotezi doğru iken reddedilme olasılığı % 5’tir. % 5 yerine %1 önem seviyesi kullanılırsa H0 hipotezin yanlış olarak reddedilmesi olasılığı azalır; fakat popülasyon daha uzak örnek istatistikleri de kabul bölgesi içine dahil edilmiş olur. Bu da II. tip hata riskini arttırır [32]. Tekstilde %5 anlamlılık seviyesi kullanılır. Bir hipotez testinin tasarımında %5 anlamlılık seviyesi seçilmişse kabul edilmesi gereken bir hipotezi reddetmenin olasılığı %5 ‘dir. Diğer bir deyişle %95 güvenirlilikle doğru karar verilecektir. Bu durumda %5 anlam seviyesinde hipotezin reddedileceğini ifade eder. Bu da hata olasılığının %5 olduğunu gösterir [33]. F bölünmesinin şekli serbestlik derecesine bağlı olarak değişmektedir. Ancak F bölünmesinde gerek pay ile ilgili v1 = n1 -1, gerekse payda ile ilgili v2 = n2 -1, serbestlik dereceleri bir arada bölünmenin şeklini belirlemektedir. Serbestlik derecelerinin küçük değerlere sahip olmaları durumunda bölünmenin pozitif asimetrisi belirgin olmakta, v1 ve v2 değerleri büyüdükçe bölünme normale yaklaşmaktadır. Çift yönlü varyans analizinde serbestlik dereceleri aşağıda yer almaktadır. Sütun kareler toplamı ile ilgili serbestlik derecesi sütun sayısından bir eksik yani, c-1’dir (c, sütun sayısıdır). Sıra kareler toplamı ile ilgili serbestlik derecesi, r-1’dir (r, sıra sayısıdır). 102 Artık kareler toplamı ile ilgili serbestlik derecesi sütun ve sıra serbestlik derecelerinin birbirleriyle çarpılması ile elde edilir, yani (c-1)× (r-1)’dir. Genel toplamın serbestlik derecesi, r×c-1’dir (Deney sayısının 1 eksiğidir) [34]. 103 ÖZGEÇMİŞ 1982 Kırklareli Pınarhisar ilçesinde doğdu. 1988- 1996 yılları arasında Lüleburgaz Şaban Öğünç İlköğretim okulundan mezun oldu. 1996- 2000 yılları arasında da Lüleburgaz Anadolu Meslek Lisesinde öğrenim gördü. 2001 yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Tekstil Teknoloji Öğretmenliği bölümünü kazandı ve 2005 yılında bu bölümden mezun oldu. 2005 yılında Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Eğitimi Bölümünde Yüksek Lisans programını kazandı ve eğitimini bu bölümde devam ettirmektedir. 104
