Görsel İletişim ve Grafik Tasarımı

hasan fehmi ketenci
>
1946 y›l›nda Rize-Çayeli’nde do¤du. ‹lk, orta ve lise ö¤renimini Rize’de
tamamlayan Ketenci, yüksekö¤renimini 1967-1972 y›llar› aras›nda ‹stanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Y.Resim Bölümü’de gerçeklefltirdi. Grafik ve ‹ç Mimar› Atölyelerinde uygulama-ihtisas› yapt›. 1972 y›l›
sonunda Milliyet Gazetesi Hey Dergisi’nde Teknik Sekreter ve Teknik
Yönetmen olarak gazetecilik mesle¤ine bafllad›. 1982-84 y›llar›nda Günefl Gazetesi’nde bulundu ve 1984-1992 y›llar› aras›nda da, Milliyet Yay›n Grubu’nda Genel Yay›n Yönetmeni olarak birçok yay›n›n yöneticili¤inde çal›flt›. 1992 y›l›nda emekli olan Ketenci, ayn› y›l ‹nterpress Dergi
Grubu’nda Genel Müdür Yard›mc›s› olarak çal›flt›. 1994 y›l› bafl›nda ‹ntermedya Ekonomi Dergi Yay›n Grubu’nu kurdu. 1995 y›l› sonuna kadar
‹ntermedya Ekonomi Dergi Yay›n Grubu Yönetim Kurulu Baflkan Vekilli¤i ve Yay›n Grubu Baflkanl›¤› görevlerini yürüttü. Ayn› gruba ait Gepa
Bas›m Sanayii A.fi.’nin Genel Yönetmenli¤i görevini de gerçeklefltirdi.
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, Bas›n Konseyi, ‹stanbul Gazetecileri Derne¤i ve Magazin Gazetecileri Derne¤i üyesi olan Ketenci, 1996-2000 y›llar› aras›nda Ekinciler Holding A.fi., 2000-2004 y›llar› aras›nda ise Habafl Grubu ve Anadolubank A.fi. Bas›n-Halkla iliflkiler ve Reklam Dan›flmanl›¤› çal›flmalar›nda bulundu. Sürekli bas›n kart› sahibi Ketenci’nin,
otuz y›ll›k gazetecilik yaflam› süresince yönetti¤i gazete ve dergilerde
birçok makale, baflyaz› ve araflt›rma yaz›s› yay›nland›. 1984-1991 y›llar›
aras›nda ‹stanbul Üniversitesi Bas›n Yay›n Yüksek Okulu/‹letiflim Fakültesi’nde Ö¤retim Görevlisi olarak Mizanpaj/Sayfa Düzenleme, Bask› teknikleri, Tipografi ve Grafik Animasyon dersleri veren Ketenci, halen
Galatasaray Üniversitesi ile Kocaeli Üniversitesi ‹letiflim fakültelerinde
ayn› dersleri vermektedir.
can bilgili
>
Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi Ö¤retim Üyesi. 1968’de ‹zmir’de do¤du. ‹lk ve orta ö¤renimini ‹zmir’de tamamlayan Bilgili, ‹stanbul Üniversitesi Bas›n Yay›n Yüksekokulu Gazetecilik ve Halkla ‹liflkiler
Bölümü mezunu. Yüksek lisans ve doktora ö¤renimini ayn› üniversitenin
Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Bölümü’nde tamamlad›. Medya iflletmecili¤i, medyada çal›flma iliflkileri, medya eti¤i ve medya ekonomisi
alanlar›nda çal›flmalar› bulunuyor. Birçok akademik araflt›rma ve makalenin yan›s›ra, yazar›n 2005 y›l›nda yay›nlanm›fl, editörlü¤ünü gerçeklefltirdi¤i Medya Elefltirileri (Toplumsal Etkiler) adl› bir kitab› bulunuyor. Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi’nde dekan yard›mc›l›¤› idari görevinde de bulunmufl olan Bilgili, halen ayn› fakültede yard›mc› doçent
doktor olarak çal›flmakta ve Bas›n Ekonomisi ve ‹flletmecili¤i Anabilim
Dal› Baflkanl›¤›’n› yürütmektedir.
1
Yay›n No
: 1633
‹letiflim Dizisi :
20
1. Bask› - fiubat 2006 - ‹STANBUL
ISBN 975 - 295 - 516 - 9
Copyright© Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya
da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Bask› - Cilt
: B e t a B a s › m A . fi .
Vize/KIRKLAREL‹
Kapak Tasar›
: Hasan Fehmi Ketenci
Kitap Sayfa Tasar›m› : Can Bilgili
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
e-mail: [email protected]
www.betakitap.com
2
Hasan Fehmi Ketenci
Can Bilgili
3
‹Ç‹NDEK‹LER
4
>
‹Ç‹NDEK‹LER
BÖLÜM > I
YAZI VE MATBAANIN DÜNÜ, BUGÜNÜ
ÖNSÖZ
14
TEKNOLOJ‹YLE GEL‹fiEN GRAF‹K TASARIM
K‹TLE ‹LET‹fi‹M‹N‹N MAYASI OLMUfiTUR
18
A) ‹NSANLI⁄IN KADER‹N‹ ETK‹LEYEN YAZININ ÖYKÜSÜ
1) Yaz› Tanr›lar›n Emrinde
2) Babilli Hammurabi
3) "Çivi Yaz›s›" ve "Hiyeroglifler"
4) Ve Alfabetik Yaz›ya ‹lk Ad›m
5) Latin Alfabesine Do¤ru
6) "Karolenj Yaz›" ve "Gotik"
30
31
32
33
34
36
36
B) YAZININ YAfiAM SAVAfiI
1) Kil Tabletler
2) Papirüs
3) Parflömen
4) Ve Ka¤›da Methiye
38
39
40
41
42
C) UYGARLIKLARIN HAFIZASI: K‹TAPLAR
1) Rulolardan Kodeks’e
2) Kodekslerle Kitap Yay›nc›l›¤› Gelifliyor
44
45
47
D) MATBAANIN DO⁄UfiU
1) Kitap Halka ‹niyor
2) Johannes Gutenberg’den Önce
3) Avrupa’da Matbaac›l›k
4) Ve Johannes Gensfleisch Gutenberg
5) Rotatif Bask›ya Merhaba
48
50
51
52
54
55
E) ÜLKEM‹ZDE MATBAANIN GEL‹fi‹M‹
1) ‹brahim Müteferrika
2) ‹stanbul’da ‹lk Matbaa Kuruluyor
58
59
62
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
5
3) Matbaalara Devlet Denetimi
4) "Talik" ve "Nesih" Harflerinden Yeni "Türk" Harflerine
5) Osmanl›’da ‹lk Bask› Makinesi ‹le ‹lgili ‹lginç Bir Öykü
F) YAYINCILIK; YONGALARIN SERÜVEN‹
(Kronolojik S›ralama ile Matbaac›l›kta At›lan Temel Ad›mlar)
64
65
64-65
70
BÖLÜM > II BASKI TEKN‹KLER‹
6
A) MASAÜSTÜ YAYINCILIK
1) Masaüstü Öncesi Yay›na Haz›rl›k Klasik Kurgusu
2) Masaüstü Yay›nc›l›k
a) Genel Yap›
b) Yay›n Sistem Kurgusu
3) Masaüstü Yay›nc›l›kta Bask› Öncesi ‹flletim Kurgusu
4) Masaüstü Yay›nc›l›kta Network A¤›
5) Masaüstü Yay›nc›l›kta ‹flletim Sistemleri ve Yaz›l›mlar
6) Masaüstünde Yay›n Bask› Haz›rl›k Ak›fl›
80
82
86
87
87
87
88
90
93
B) TAM TEfiEKKÜLLÜ B‹R BASIM KURULUfiUNDA
YÖNET‹M, ‹fiLET‹M fiEMASI
98
C) KA⁄IDA AKTARMA/YAZICILAR
1) Mürekkep Püskürtmeli Yaz›c›lar
2) Lazer Yaz›c›lar
102
103
104
D) BASKI ÖNCES‹
1) Bask› Öncesi Haz›rl›k
a) Klasik Yöntemlerle Haz›rl›k (Konvansiyonel)
b) Dijital Yöntem
2) Renk Bilgisi
a) Renklerin Dünyas›
b) Renk Kontrast›
c) Aç›kl›k/Koyuluk Kontrast›
d) S›cak/So¤uk Kontrast›
e) Doygunluk Kontrast›
f) Komfluluk Kontrast›
g) Komplementer (Tamamlay›c›) Kontrast
106
108
108
109
109
110
113
113
113
114
114
114
‹Ç‹NDEK‹LER
h) Alan Geniflli¤i Kontrast›
i) Renk Küresi
j) Renk Küpü
3) Reprodüksiyon
a) Orijinaller
b) Reprodüksiyon Cihazlar›
c) Renk Ayr›m› ve Cihazlar›
d) Tramlar
e) Reprodüksiyon Filmleri
f) Montaj
g) Trase
h) Pikaj
i) Montaj Folyeleri ve Özellikleri
j) Revolta
4) Kal›plar
a) Kal›p Haz›rlama
b) Ofset Kal›plar›
E) BASIM TEKN‹KLER‹
1) Bask› Tekniklerine Genel Bak›fl
2) Bask› Tekniklerinin Grupland›r›lmas›
a) Süreli ve Periyodik, Yüksek Tirajl› Yay›nlar ‹çin
a1. Tipo Bask› Tekni¤i
a1.1. Bir ‘Klifle’nin Haz›rlanmas›
a1.2. Tipo Bask›da Oluflan Sorunlar
a1.3. Tipo Bask› Tekni¤inin Özellikleri
a2. Ofset Bask› Tekni¤i
a2.1. Tabaka Ofset Bask› Tekni¤i
a2.2. Web Ofset (Rotatif) Bask› Tekni¤i
a2.2.1. Rotatif/Web Ofset Bask›
Makinelerinin Ana Üniteleri
a2.2.2. Ofset Bask› Tekni¤i,
Kullan›lan Presler ve Süreci
a2.2.3. Ofset Bask› Sisteminde
Karfl›lafl›lan Sorunlar
a2.2.4. Ofset Bask› Tekni¤inin Özellikleri
a3. Tifdruk Bask› Tekni¤i
a3.1. Tifdruk Bask›da Tramlama Sistemleri
a3.2. Tifdruk Bask› Makinalar›
a3.3. Tifdruk Bask› Tekni¤inin Özellikleri
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
115
115
115
117
118
118
120
123
126
128
129
129
130
131
132
132
132
134
135
136
136
136
138
140
142
143
146
148
150
153
156
161
162
164
165
167
7
b) Süreli Olmayan Bas›l› Materyallerin Bas›m› ‹çin
b1. Serigrafi Bask› Tekni¤i (Elek Bask›)
b2. Flekso Bask› Tekni¤i
b3. Dijital Bask› Tekni¤i
F) BASIM SONRASI/SONUÇ-ÜRÜN
1) Ciltleme Sistemleri, Mücellitlik (Ciltçilik)
2) Ciltleme Yöntemleri
a) Tel Dikifl Ciltleme
b) ‹plik Dikifl Ciltleme
c) Amerikan Cilt (Tutkall›) Ciltleme
d) Mekanik Ciltleme
3) Cilt ‹fllerinde Kullan›lan Makineler
4) Cilt ‹fllerinde Kullan›lan Aletler
5) Cilt ‹fllerinde Kullan›lan Ana Malzemeler
6) Cilt ‹fllerinde Kullan›lan Yard›mc› Malzemeler
7) Ciltlemede ‹fl S›ras›
8) Kesim, Bݍaklar
167
167
169
170
172
173
174
174
175
175
176
178
181
182
184
185
186
BÖLÜM > III YONGALARIN DANSI: RENKLER,
RENKL‹ BASKI VE KA⁄ITLAR
8
A) RENKLER VE RENKL‹ BASKI
1) Renklerin Yap›s›
2) Renklerin Etkili Kullan›m›
3) Renkler ve Psikolojik Etkileri
192
194
197
197
B) GÖRSEL ‹LET‹fi‹MDE RENK
1) Siyah Beyaz Bask›
2) Renkli Bask›/Dört Renk Bask›
3) Renkli Bask› Türleri
4) Renk Skalas›
5) CMYK ve RGB Renkler Dizini
198
198
199
199
199
199
C) KA⁄ITLAR
1) Ka¤›t ve Ka¤›d›n Tarihi
2) Türkiye’de Ka¤›t ve Ka¤›t Sanayinin K›sa Bir Tarihi
3) Ka¤›t Hamuru ve Ka¤›t Üretimi
202
203
204
207
‹Ç‹NDEK‹LER
a) Ka¤›t Makinesi
b) Ka¤›t Üretiminde Kullan›lan Yard›mc› Maddeler
4) Ka¤›t›n Özellikleri
5) Ka¤›t Çeflitleri
a) Ka¤›t Cinsleri
b) Ka¤›t Gruplar›
c) Ka¤›t Ölçüleri
6) Ka¤›d›n Su Yönü
7) Ka¤›t Üzerine Özel Uygulamalar ve Forma
8) Ka¤›t Hesaplamas›
9) Otokopili Ka¤›tlar
a) Otokopili Ka¤›tlar Bask› Sistemleri
b) Matbaac›lar ‹çin Otokopili Ka¤›t Kullan›m Önerileri
209
210
214
216
218
220
221
222
223
227
229
230
231
BÖLÜM > IV T‹POGRAF‹
A) ÖZGÜN B‹R ‹LET‹fi‹M D‹L‹; TIPOGRAF‹
1) Tarihten Günümüze Tipografi
2) Tipografinin Makineleflmesi
234
235
240
B) T‹POGRAF‹ VE YAZI
1) Yaz› Türleri, Karakterler/Fontlar
a) T›rnakl› Yaz›lar
b) T›rnaks›z Yaz›lar
c) El Yaz›lar›
d) Dekoratif Yaz›lar
2) Yaz›n›n Özellikleri
3) Yaz› Ailesi
4) Yaz›n›n Stili
5) Yaz›n›n Anotomisi
6) Yaz›n›n Sat›r Aral›¤›
7) Metin Yaz›da Bloklama
8) Yaz›n›n Rengi
9) Yaz›n›n Kiflili¤i
242
243
244
245
245
245
245
247
248
248
249
249
249
249
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
9
BÖLÜM > V ‹LET‹fi‹M VE GRAF‹K TASARIM
A) ‹LET‹fi‹M
1) ‹letiflim Nedir?
2) ‹letiflim Kurma Nedenleri
3) ‹letiflim Kategorileri
4) ‹letiflim Süreci
5) Görsel ‹letiflim Nedir?
a) ‹flaretler, Simgeler
b) Semboller
c) Rakamlar›n Dili
d) Sembolik Olarak Göz ve Görsellik
e) Bir Görsel ‹letiflim Dili: Semantografi
254
255
257
260
261
265
267
268
270
271
274
B) B‹R GÖRSEL ‹LET‹fi‹M SANATI: GRAF‹K TASARIM
1) Tasar›m ve Tasar›m›n Dallar›
2) Grafik Tasar›m ve Geliflimi
3) Tasar›m›n Süreci
4) Tasar›m›n ‹lkeleri
5) Tasar›m›n Görsellefltirilmesi
6) Türkiye’de Grafik Tasar›m
276
277
278
279
281
283
286
C) GÖRSEL ‹LET‹fi‹MDE GRAF‹KLER,
S‹MGELER, AMBLEMLER
287
BÖLÜM > VI SAYFA TASARIMI VE UYGULAMALARI
10
A) SAYFA TASARIMI / SAYFA DÜZEN‹ / M‹ZANPAJ
1) Sayfa Tasar›m›/Sayfa Düzeni/Mizanpaj Nedir?
2) Sayfa Tasar›m› ile ‹lgili Yap›lan Araflt›rmalar, Tarihçe
3) Tasar›m›n Kullan›ld›¤› Ortam ve Araçlar
292
294
295
297
B) SAYFA TASARIMININ ‹fiLEV‹
298
C) SAYFA TASARIMINDA GÖRSEL ETK‹ ALANI YARATMAK
300
D) SAYFA TASARIMI KURALLARI / PRENS‹PLER‹
301
‹Ç‹NDEK‹LER
E) SAYFA TASARIMINA G‹R‹fi
1) Kullan›lan Malzemeler
a) Ka¤›d›n Kullan›lmas›
b) Yaz›n›n Kullan›lmas›
c) Grafik
2) Genel Kurallar
a) Masaüstü Yay›nc›l›k ve Grid
b) Haberin Anatomik Yap›s›
305
305
305
305
306
306
307
307
F) SAYFA TASARIMI / M‹ZANPAJ
1) Gazete Sayfa Tasar›m›
a) Gazete Sayfas› Düzenlemenin Genel Kurallar›
b) Bir Tasar›m/Mizanpaj Biçimi: Modüler Mizanpaj
c) Sayfa Tasar›m›nda Kullan›lan Yard›mc› Elemanlar
d) Sayfa Tasar›m› Aflamalar›
2) Dergi Sayfa Tasar›m›
3) Kitap Sayfa Tasar›m›
4) Broflür, Katalog, Afifl Tasar›m› vb. gibi
Bas›l› Materyaller Sayfa Tasar›m›
310
311
313
313
314
315
321
324
SAYFA TASARIMI ÖRNEKLER‹
326
YARARLANILAN KAYNAKLAR
334
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
325
11
12
Çok özel ve
büyük dost,
Örnek Gazeteci
ORHAN OLCAY’›n
An›s›na...
H.Fehmi Ketenci
13
ÖNSÖZ >
14
ÖNSÖZ
B
ilgi payla mak i indir. Baz lar m z, bildiklerimizi payla mak, renmek isteyenlere aktarmak i in yo un aba g steririz, payla mdan
b y k haz duyar z. Kimilerimiz, payla maktan yana de ildirler. Kimilerimiz ise; bildiklerini payla maktan yanad r ama payla acaklar ortam bulamazlar...
Bilgi payla m konusunda bazen ba ar l olamayabiliriz. Ba ar l m z , bildiklerimizi payla ma konusunda payla ma ortam ve payla anlar n yakla m , bizim ileti im kurmadaki becerimiz ve son olarak da payla t klar m z n geri d n yle belirleyebiliriz.
te elinizde tuttu unuz kitap y llard r payla maya al t m bilgilerin
ka t zerine yans mas , kal c bir belge olarak gelecek nesillerin de payla mas na olanak sa layan bir al mad r.
Yakla k y rmi y ld r leti im Fak lteleri nde rencilere aktarmaya
al t m deneyimlerimden olu an bilgiler yuma n bir kitap haline getirmenin zaman n geldi ine karar verdigimde, bu d ncelerimi bir d nem
rencim olan ve imdi akademik kariyerinin st basamaklar na
emin ad mlarla t rmanan, rencili inden beri hep dost kald m Sevgili
Can Bilgili yle payla t m. Uzun y llara varan dostluk ve bilgi payla m m z n ortak bir eseri olarak "Yongalar n 10000 Y ll k Gizemli Ser veni/G rsel leti im ve Grafik Tasar m " adl elinizde tuttu unuz bu kitab yazmaya karar verdik.
Deneyimlerimizin, uygulamada g rd klerimizin yan s ra bir ok yerli,
yabanc zel kaynaktan yaraland k.
Her okudu umuzda ekleme ihtiyac n hissettiklerimiz oldu. Bir ka
kez kurgu ve i erik yap s n de i tirdik ve teknolojik yeniliklerle yo rulmu , i letim ve al ma s ralamas na zen g steren, ancak, geleneksel ve
tarihi d zene de olabildi ince sayg l ve ba l kalarak al malar m z tamamlad k.
Yakla k otuz y l a k n gazetecilik ya am mda, zellikle retiminde ve
y netiminde bulundu um yay nlar n, t m retim a amalar nda, enmeden, y lmadan, teknik servislerin uzmanlar yla iyi ili kiler kurarak bilgi ve
deneyimlerinden yararlanmaya, bilgilenmeye al t m. Benim felsefemde
renmemin sonu yoktu ve her g n yeni eyler renebilmek i in aba
harcad m. Bug n edindi im ve kitaba yans tmaya al t klar m bu yo un
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
15
abam n ve bana her dem kap lar n a arak bilgi aktaran, yapt klar n anlatan, i yo unlu u ve riski aras nda bana zaman ay ran, a k as ayak alt nda dola mama izin veren ustalar... Milliyet renk ay r m efi Sabahattin
Ene e; m rettiphane efi Kemal Ba bey e; kamera efi Kemali zyenen e; montaj efi Re at Yongac ya; bask efi Hakk zt naz a ve o d nemlerde y netimden bana destek olan Sevgili, Do an ener, Yener S soy ve Muhittin Kaz mo lu na kran borcum var.
Bu kitaba yans yanlara kaynak olan bilgi ve deneyimlerimi kazanmamda, gazetecilik ya am m n ba lad
Milliyet okulunun nemli katk s vard r. Gezetecilik tekni ini, inceliklerini, gazetecilik ahlak n , mesleki kariyerimi milliyet okulunda kazand m ve peki tirdim. Teknik Sekreter olarak ba lad m gazetecilik ser venimde Milliyet Okulu nun m rettiphanesinde, renk ay r m servisinde, yaz i lerinde, montaj, kamera servisinde
ve bask dairesinde al anlar n da deste i ve yard m yla ok ey rendim.
nterpress Yay nlar nda ise daha sonra yay nc l n nemli a amas
olan Masa st yay nc l k konusunda yurt d nda yapt m z ara t rmalar n semeresini; kurulu unda, Genel Y netmen ve Y netim kurulu Ba kan Vekili olarak g rev ald m ve fiili olarak, ger ek anlamda ilk masast uygulamalar na rnek olan ntermedya Yay nc l k ta g rd m.. Hereyiyle masa st yay nc l k kurgusundaki bir sistemle; haftal k, ayl k ve
g nl k yay nlar rettik. T rkiye de belkide ilk kez, 486 DX Pc ana server a ba l network zincirinde; masa st nde kullan lan PC ler, Mac ler,
Printer lar, renk ay r m i in masa st Danagraf drum scanner lar, R P ve
ECRM Film k
niteler ve son a ama olarak Danagraf otomatik film
banyo makinesinden olu an retim techizat yla yay n retimini ger ekle tirdik. T m network a b y k e bir salonda kuruluydu ve bug n yay n retiminde, T rkiye de ve d nyada yayg n olarak kullan lan, masa st diye adland r lan sistemin ta kendisiydi. O sistemi g n ge tik e geli tirerek k sa s rede, birka haftal k ekonomi yay n n yan s ra bir g nl k
gazete ve ayl k V P bir ekonomi dergisi retebilir hale getirdik.
O al malarda; zellikle atakl
ve yeni bulu lar ile Bilgi- lem sorumlusu sevgili Y ld r m Meteris in, teknik m d rl m z
stlenen
Rahmetli Zafer Gerek in, ekibimize ve bizlere g venerek o zamana g re
nemli yat r mlara soyunan, hi g rmedi i, bilmedi i ve rne i olmayan
16
ÖNSÖZ
bir sisteme g venerek ntermedya Yay nc l
kuran, sevgili patronumuz
M nci nci nin b y k katk lar vard r. Milliyet Gazetesi, G ne , Milliyet
Yay nlar , ve nterpress ten sonra ntermedya da ya ad klar m benim i in
nemli bir deneyimdi ve bug n bu kitab n sayfalar na yans yan bir ok
bilgi ve belgeye sahip olmam sa lad .
Gazetecilik zor, zen isteyen bir meslektir. Hele y neticiyseniz her
ey ok daha zordur. T m bu zorluklar n yan nda belkide d nyan n en
renkli ve en zevkli mesle idir. Bana kazand rd
manevi de erler ise, aileme birakabilece im paha bi ilmez en nemli mirast r.
te; Sevgili Can Bilgili ile haz rlad m z ve bir ok eyi payla t m z
bu kitab n i erik zelli inin yan s ra manevi de eri de ok nemlidir bizim i in. Bu kitab n haz rlanmas nda katk s olan herkese, yaraland m z
kaynaklara ve yazarlara, bana hep destek olan aileme, yaz lar n ve grafiklerin haz rlanmas s ras nda bilgisayar ve program sorunlar na dayal olarak bir ok kez kahr m eken, grafiklerde yard mc olan o lum G ke ye, "bu bilgilerini bir kitapla de erlendirmelisin" diyerek beni te vik
eden hocalar ma, yazd klar n n yan s ra, kitab n sayfa tasar m n zenle
yapan sevgili Can Bilgili ye te ekk rler.
Ve kitab n giri inde k k bir notla and m, gazetecilik ya am mda
bir ok eyi payla t m, en nemlisi ok zel bir dost, bir arkada ve
zel bir gazeteci olarak ok ey rendi im arkada m; rahmetli Orhan
Olcay n an s na, sayg lar mla. Ruhu ad olsun...
Umar z, iyi kaynak kitaplar n var oldu u yay n d nyam za, bir kitapla
da biz katk da bulunabilmi izdir. Umar z; "Bilgi payla mak i indir" s zc n n anlam na anlam katabilmi izdir...
Hasan Fehmi Ketenci
stanbul, Ocak 2006
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
17
TEKNOLOJ‹YLE GEL‹fiEN GRAF‹K TASARIM
K‹TLE ‹LET‹fi‹M‹N‹N MAYASI OLMUfiTUR
18
G ‹ R ‹ fi
rencilik y llar md . San r m 1987. ok de il, alt st onsekiz y l ge mi . Onsekizi duyanlar, "bu da az m " diye i ge irebilirler belki. O
y llarda ad Bas n-Yay n Y ksekokulu olan stanbul niversitesi leti im Fak ltesi nde renciyim. Benim gibi renci olan birka dostum ve o zamanlar okulda ara t rma g revlisi olan de erli meslekta m z Kay han G ven hoca ile, bu kitab birlikte haz rlama f rsat n buldu um sevgili hocam Fehmi
Ketenci, renciler i in bir uygulama rne i olan letim Gazetesi ni yay n
hayat na kazand r yoruz. Onlar n nc l nde ger ekle en gazetenin mizanpaj konusu ilgimi ekiyor. leriki y llarda da gazetenin mizanpaj ndan
teye gidiyorum ve t m tekni ini reniyorum. Pikaj, montaj, dizgi uygulamalar na tan k oluyor, bizzat uyguluyorum. Hen z onsekiz y l geriye bakt mda dahi grafik tasar m teknolojisinin kitle ileti im ara lar d nyas ndaki
h zl geli imine tan k oluyorum.
Bat daki geli im bir yana, T rkiye de tasar m uygulamalar alan ndaki bilgisayar teknolojisinin geli imi ve de i imi ok ge mi e gitmiyor. Sayfa tasar m ve tasar m uygulaman n tekni ine ili kin teknolojik nitelikteki de i im
d nemi, rencilik y llar ma denk geliyor. Mac bilgisayarlar n yay nc l a
giri ini, sayfa tasar mlar n n milimetrik mizanpaj ka tlar ndan bilgisayar ekranlar na ge i ini, pikaj n zamanla ortadan kalk n , montaj n ve filmin dei im ge irme evrelerini, neler oluyor diye izleyerek takip ediyoruz. Gazetenin pikaj a amas nda iken, dizgi i leri yapan irketlerden okuldaki gazete
odas na ta d m dizgi rulolar ellerimden kayboluyor. Bask teknolojisi h zla de i im ge iriyor. D z ofseti anlamaya al rken, d rt renkler, web sistemler, bobin bask lar Bilgisayar teknolojisi oraya da u ruyor. Y l 1994
Galatasaray niversitesi ne ge iyorum. Yeni bir deneyime tan k oluyorum.
Ge i imden birka y l sonra, burada da renci uygulama gazetesi olan Detay Gazetesi ni bir grup renci ile yay n hayat na ba lat yoruz. Mac teki geli meler d nemi bak m ndan hayret verici. 1985 lerle geli imine ba lam
olan Masa st Yay nc l k kavram art k, hem bas l i lerin retim alanlar nda hem de niversitelerde s k a kullan l r oluyor. Hem gazete ve dergi sayfalar nda kullan lan font e itlilikleri h zla art yor, hem de g rsel ve yaz zerinde teknik hakimiyeti artm yaz l m programlar n n geli imini g zlemliyorum. Mizanpaj tamamlanm ve pikaj bilgisayar ekran zerinde bitmi i in,
do rudan film a amas na ge i ine olanak tan yan teknikte programlar n i -
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
19
leyi ine ilk kez tan k oluyorum. Opak ya da film zerinden tarama ger ekle tiren nitelerin sayfa zerinde kullan lacak foto raflar , bask kalitesinde
tarama kabiliyetlerini g zlemliyorum. Foto raf zerinde dekupe yapmak
i in kulland m kretuar elimden kaybolmu yerini bilgisayar m n mouse u
alm . Hem de en ince ayr nt lar na kadar i imi rahatl kla yapabildi im, foto raf n de er kayb na u ramad
bir program. Masa st yay nc l k sistemi,
haz rlad m z yay n sayfalar n n bas laca zaman nas l olaca n bilgisayar
ekran nda daha nceden bize g steriyor. Sayfa plan ka tlar , pikaj kartonlar bir dolu ara i ler ortadan kalk yor. "What You See Is What You Get
WYSIWYG" yani, "Ne G r rsen Onu Al rs n" sistemi i liyor (http://www.webopedia.com/TERM/W/WYSIWYG.html, 2005). M thi bir kolayl k
O g nlerden bug nlere tasar m ve yarat m programlar jenerasyon olarak
da kat ve kat geli iyor. PC ve Mac bilgisayarlar n d nyas ndaki rekabet, tasar m programlar n n yaz l m ve i letim sistemleri zerinde de devam ediyor. Program e itlilikleri de h zla art yor. Sonra genel olarak g n m zdeki
haliyle uygulana gelen kitle ileti imi pratikleri ve bunun i inde bir rol oynayan tasar m ve sayfa tasar m teknikleriyle, bask tekniklerindeki geli iminin
ge mi ine bak yorum. Yaln zca y z elli y ll k bir d neme i aret ediyor. Kitle ileti iminde end striyel de i imin ve bir rnek retim anlay n n nc s
matbaan n ke fedilmesine kadar konuyu g t r rsek, a a yukar yaln zca
be y z elli y ll k bir s re ten bahsetmi oluruz. ncesi i in kitle ileti iminden g n m zdeki anlam yla bahsetmek olanaks z.
Grafik Tasar m n End striyel Geli imine Bak
Kitle ileti im i in gerekli mesajlar n iletiminde kullan lan t m elerin ve
tasar m bi imlerinin geli im tarihi, toplumlar n ekonomi-politik tarihinden
ba ms z de ildir. Kitle ileti iminin geli me tarihine bak ld nda, ncelikle
(a) kitle ileti imini sa layan ara ve gere lerin retilmesi ve geli tirilmesi, (b)
bu ara lar zerindeki m lkiyet haklar ve kullan mla ilgili yasal d zenlemeler, (c) ara lar kullanan rg tlenmeler, (d) r n retimi ve (e) profesyonellik (mesleki pratiklerle) ile ilgili geli meler g r l r (Erdo an; Alemdar,
2002:21). Grafik ve tasar m tekniklerinin, kitle ileti imin ger ekle mesi ve
geli tirilmesine y nelik olarak end striyel bi imiyle yeniden retildi i
19.y zy l sonu ve 20.y zy l ba ndaki geli meler dikkate al nd nda, son
y zy l i inde bilgisayar teknolojisine dayal seri-bir rnek retimi kolayla t -
20
G ‹ R ‹ fi
r c ve kitle medyas n bi imlendirici teknolojik geli meleri daha iyi anlamam z m mk n olacakt r.
Tarihsel s re i inde insan, evresini anlamaya, kavramaya, bi imlendirmeye ve bunlar ger ekle tirmek amac yla da ileti im halinde olmaya abalam t r. Fiziksel yap s nda bulunan sesli i aretlerin en basitlerinden ba layarak, zamanla s zel olmayan mesaj iletim ara lar n giderek yayg nla t rm
ve e itlendirmi tir. lk d nemlerinde beden dilini, evresindeki materyaller
arac l yla da nesne temsillerini soyutlamayla sonu lanan (ideogram) grafik
simge bi imlerini retmi , ileti im arac olarak kullanm t r. G n m ze kadar ge en s re i inde kullan lan ileti im ara lar de erlendirildi inde, son
alt bin y l i inde birbirini izlemi olan en az d rt farkl k lt r s reci g zlemlenebiliyor. Bunlar; (a) salt konu ma yoluyla bilgi aktar m n sa layan s zl
(oral) k lt r s reci; (b) Yunanca el yaz s anlam na gelen chirographic k lt r, yani yaz l k lt r s reci; (c) Bilginin bas l kitap yoluyla aktar m s recine i aret eden ve bas m n etkisinde geli en tipografi k lt r s reci; (d) ve
son olarak enformasyonun aktar m n n yo unlukla ger ekle ti i kitle iletiim ara lar d nemine i aret eden, elektrik ve elektronik medya k lt r
(Baldini, 2000:6). Dilin geli imi ile insanlar aras ileti imde ba l ba na bir
boyut de i imi ya anm t r. De i im do al olarak bununla s n rl kalmayacak, toplumsalla man n bi imleri zerinde de etkilerini g sterecektir. nsan n ikinci b y k bulu u olan yaz s ze s reklilik kazand racakt r. Yaz n n
geli mesi, en yo un anlamlarla y kl ve b ylelikle toplumun varl n s rekli olarak s rd rmesini g vence alt na alan simgeleri ta yan mesajlar n
korunmas n sa lad . Ancak ileti imin mesafeleri insanl n bu d nemlerinde olduk a k sad r. leti im zellikle gelene i, otoriteyi g lendirmeye, edilgenlik ve kadercili i zendirmeye, yerle ik d zeni, g c n Tanr otoritesinden ald na inan lan, prenslerin, imparatorlar n g lerini peki tirme zelliini halen koruyordu (MacBride vd., 1993:3-6).
Yaz l ileti imin geli mesi, yaz n n uygulanaca materyalin geli mesiyle
do ru orant l olarak ger ekle mi tir. S merler in uygulad kil tabletlerden
g n m zdeki yaz yazma malzemesi ka d n ke fi olan M 1. y zy la gelinceye kadar ge en s re a a yukar 5000 y ll k bir s re tir. Ka d n inliler taraf ndan bulunu u ve geli tirilmesiyle birlikte yaz n n geli imi devam
etmi ancak Matbaan n icad na kadar yaz l belge k lt r kitleselle memi tir. El yazmas ve tahta ile ta a oyma ve bask eklinde geli en bask uygulamalar , matbaan n geli imi ile bir s rama ya am t r. Ka d n Avrupa ya
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
21
geli i, in de ke finden bin y l sonrad r. 12. y zy la kadar da Avrupal lar kat retmemi lerdir. Ancak Avrupa da ka t zamanla yayg n olarak yer alm
ve bu durum matbaan n geli imini desteklemi tir. Matbaan n geli imi de,
okur kitlesinin geli imini, kitaplar n yayg nla mas n sa lam , Avrupa y 19.
y zy la kadar ge en bir dizi devrimler s recine haz rlam t r. "Matbaa, deyim yerindeyse, payla lan s ylem diyalo unu, ambalajl enformasyona, tanabilir bir mala evirdi Mallar n bir rnek ve yinelenebilir olmas na de gin, bir maddenin fiyat , pazarl a ve ayarlamalara ba l yd . Kitab n bir rnekli i ve yinelenebilirli i, yaln z modern pazarlar de il, okuryazarl
ve
sanayiden ayr lmaz nitelikteki fiyat sistemini de yaratt ." (McLuhan,
1999:231). Bu yeni piyasa ekonomisi s reci, yeni toplum rg tlenme bi imlerini tetikledi; yeni olu an toplum rg tlenme bi imleri de kapitalist ekonominin dinamiklerini geli tirdi. Art k, kitle retimi ve pazar yla, reklamla
ileti im y ntemlerinin bi imlendirdi i kitle ileti im ara ve pratikleri sahnede yerini alacakt r. Pazar t keticilerine eri mek isteyen irketlerin ileti im
y ntemlerinin retimi i in grafik ve tasar m n piyasa e itlemeleri h zla geli ecektir.
Gazetelerin ortaya k yla, haber ve enformasyona olan ilgi pazar b y d . Art k, kitle ileti im ara lar , kitle retimi eklinde bi imlenen piyasa
ekonomisindeki yap lanma s recinde yeni bir ba lang ger ekle tirdi. "Kitle ileti im ara lar n n a da bi imleri ilk kez 18. y zy lda ngiltere nin tar msal kapitalist topluma d n mesiyle birlikte kt ve ilk kez orada "sanat
r n " bir mal oldu. Pazar ili kilerinde k lt r kurumlar da g r nmeye ba lad . Kitaplar, gazeteler, dergiler, kitap lar ve k t phaneler; ele tiri ve ele tirmenler; gazeteciler ve yazarlar; en ok sat lan kitaplar (best sellers) kt .
Burjuva s n f n n y kseli i yeni kitle ileti im ara lar n birlikte getirdi. nk
ileti im ara lar n n geli imi tar msal kapitalist veya s nai kent kapitalizmi d nemlerinde izlenebilir. leri tekelci kapitalizm diye adland r lan d nemde
a da kitle ileti im ara lar b y k l de geli ti, o ald . K lt r n retimi
ve da t m nda nde gelen ara lar ve kanallar haline geldi. Daha sonraki geli me evresinde, kitle ileti im ara lar a da i ve retim s recinin kalbine
girdi ve sistemin teki ekonomik ve teknik par alar gibi geni apta kitle
rg tlerinden biri oldu. Bilmenin ve bilincin retim ve t ketimi bu ara lar n
arac l na ba l hale geldi." (Erdo an; Alemdar, 2002:402-403).
Kitlesel l ekte retim ve pazar yap lanmas yirminci y zy l n ba lang -
22
G ‹ R ‹ fi
c yla birlikte toplumsal tarihin d n m nde ba l ca rol oynad . Birikime
dayal ekonomi bi imlerinin ve toplumsal rg tlenme tekniklerinin geli imi,
birikimi g l ve s rd r lebilir k lacak nitelikte kitle retimini destekledi,
kitle retimi de t m retim bi imlerinin niteli ini de i tirdi. Tarih i Stuart
Ewen n deyimiyle kalabal klar n, end striyel kitle piyasas n n ideallerine
entegrasyonu s reci ba lad (Mattelart, 1995:226). B t n sabit, h zl -donuk
ili kiler eski ve sayg de er nyarg lar ve d nceler zinciriyle birlikte yok
olmaya ba lad lar; yeni olu anlar n tamam ise daha yerle meden eskidi. Ve
nihayet kat olan her ey buharla ma s recine girdi (Callinicos, 2004:142).
Yeni piyasa ekonomisi ve kurallar , bas l kitle ileti im r nlerinin i erik
ve bi imlerini de etkiledi. leti im a s ndan, mesafe, daha ok ki iye ula ma ve farkl zevklere seslenebilme niteli i ile ilgili sorunlar yeni icatlarla
a ld . Saatte daha ok basan matbaa makineleri geli tirildi, kusursuz ve ayn nitelikte daha ok reten dijital matbaa sistemleri d nemine girildi. Yeni
kapitalist ekonominin kitleyi elde etme, kar en y ksek seviyeye karma ilkeleri
nda, h z , daha ok ve r n e itlili i gibi kavramlar kitle iletiim retim s recinin i ine girdi. Radyo ve televizyonun kitle ileti imi retimi alan na giri iyle birlikte elektronik ileti imin yeni bir d nemi de ayn y zy l i inde ya and . nternet ve bilgisayar teknolojisi alan ndaki geli meler kad n saltanat n etkiler boyutlara getirdi. Art k dijital ekranlar yaz ve g rsel
materyaller ile insan aras ndaki ileti imi farkl boyutlara ta d . Grafik ve tasar m uygulamalar n teknik altyap s b t n bu geli melere paralel bir geliim sergiledi. Bu pratikler, yaln zca sayfa zerine tasar m uygulamalar olmaktan kt lar ve bilgisayar d nyas ndaki geli meler arac l yla, bug n tasar m gerektiren her alanda ger ekle tirilmek zorunda olan uygulamalar halini ald lar. Kitle ileti iminin giderek b y yen ekonomik ve y netimsel g c n n kanatlar alt nda g rsel ileti imin teknikleri do du. Sanat ve t ketimi
bir araya getirme aray lar Bu s re kitle retiminin s n r tan mayan ekonomisi i inde devaml bir devinim halindedir.
Kitle retimi, T ketici, Pazarlama Denkleminde Grafik Tasar m
Geli meler yaln zca teknikle s n rl kalmad . Kitle retim ve t ketim pazar n n etkisi alt nda sanat tan zanaat a ge i ya ayan grafik tasar m d nyas n n sanat ak mlar da, geli melerin etkisine a k bir ortamda ortaya kt lar. Font karakterlerinin devaml bir ekilde geli tirilmesi, tipografinin yeni-
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
23
den ve yeniden retilmesi, sanat lar n i inde bulunduklar toplumsal ko ullar alt nda ger ekle tirdikleri ileti im kurma abalar yd . D nemlerinin toplumsal temalar , a klar , devrimleri, tutkular sayfa tasar mlar , fontlar zerine yans m ve bug n n tasar m anlay lar na temel te kil etmi lerdir. "20.
y zy l n ilk yirmi y l , insan ya ant s n n t m alanlar nda g r len k kten dei imlere sahne olmu tur. Bu d nemde gelenek ve sosyal d zene kar
kan bir dizi sanat hareketi ortaya km t r. Mevcut sanat ve tasar m ortam n tamamen de i tiren bu hareketler, end striyel bir d nya i in, yeni bir
d nya g r
yaratm lard r. Bu sanat hareketlerinin ifade arac ise grafik
tasar m ve tipografi olmu ; K bizm, Dada, S rrealizm, De Stijl, Suprematizm
ve Konstr ktivizm gibi hareketler grafik dilin bi imini ve a m zdaki g rsel
ileti imi do rudan etkilemi lerdir .Bilim ve end stri toplumunun ger ekleri kar s nda, t m sanatlar n ve d nce bi imlerini yeniden g zden ge irmek zere, devrimci bir hareket olarak ortaya kan F t ristler, makine an , h z , modern ya am ve devrimi y celtmekte, burjuva toplumu geleneklerine, duygusall na, ahlak anlay na kar
karak, t m yerle ik de erleri
y kmak zere a r da bulunmaktayd . Bir yaz n hareketi olarak ortaya kan
F t rizm k sa s rede g rsel sanat lar taraf ndan uyarland . Klasik gelene e
kar tipografik devrim a r s yap lmakta; uyum, yeni geli tirilen stilin sayfa zerindeki oradan oraya savrulan, bomba gibi patlayan, atlamalar yapan
anar ik tavra ters d t
i in reddediliyordu. Bu ak m Dadaistler, Konstr ktivistler ve De Stijl taraf ndan da uyarlanarak geli tirildi." (Bekta ,
1992:39-81).
Grafik ve tasar m uygulamalar n n sanat olarak i lerli ini s rd rmesi gerekti ine inanan ve teknojik geli melere kar duran geli melerde ya anm yor de ildi. Tasar m ve el sanatlar na d n ak mlar 19.y zy l n sonlar na
do ru ortaya kt ve 20. y zy l i inde de geli imini s rd rd . Sokrates in,
Atina n n hastal klar na neden olarak yaz n n icad n g stermesi gibi, modern hayat yapmac k bulan k lt rel se kincilerde geli melere kar duruyorlard . Ticarile mi , ki isel ili ki d zeyinden uzakla m ve teknik olan her
eyi reddettiler. Her yeni ileti im veya ifade teknolojisi ve kitle k lt r ne
pheyle yakla t lar (Erdo an; Alemdar, 2002:264).
20. y zy l n yeni toplum rg tlenmeleri, birikim ekonomisinin ger ekle mesine y nelik olarak geli meye ba lad . retimin t m bi imleri piyasa ili kilerine endekslendi. Kapitalist retim s recinin ba lang c yla birlikte, kitle
t ketimini konrol ve y netme zorunlulu u alt nda, e lence, sanat, dinlenme
24
G ‹ R ‹ fi
ve t ketim zaman da kapitalist irketler taraf ndan kolonile tirildi: Sanat,
zellikle pop ler k lt r, e lence, tatil, yiyecek ve i ecek k lt rel pratikleri,
ev k lt r , ki isel t ketim k lt r , kapitalist sermayenin ve retimin ana giri imleri durumuna geldi (Erdo an, 1997:36). End striyel tasar m olarak adland r lan bir tak m geli meler, insan n kullanaca her aletin, onun d ndaki her par an n, kolay kullanabilece i ve istedi i zaman ama lar na rahat a
eri ebilece i bi imde r nleri tasar mlama i lemi olarak ortaya kt . Grafik
ve tasar m uygulamalar ve g rsel ileti im, insan n t ketiminde olan ve a rl kl kitle ileti im ara lar arac l yla y netilen mesajlar n retim alan nda
ger ekle tirilen pratikler olarak bi imlendi. Art k bir sayfan n, kitab n, gazetenin, derginin tipografisinden te, grafik ve tasar m uygulamalar n , her yerde; bir ikolatan n ambalaj nda, bir banka ubesinin mimari tarz veya tabelas nda, bir televizyonun kurumsal logosunda, bir irketin kurumsal kimli i
al malar nda ve bunun gibi bir ok alanda g rmek ka n lmaz hale geldi.
lk kurumsal kimli in Peter Behrens taraf ndan ger ekle tirildi i AEG firmas ndan bu g ne, g n m zde art k t m irketler varolu lar ndan itibaren pazara uygun kurumsal kimlik bi imlerini belirlemekle i lerine ba lamaktad rlar. irketlerinin logosu, retecekleri r n n kimli i ve temas na uygun sloganlar ve bunlar n grafik ve tipografik tarzlar irketlerin ne rettikleri ve
pazarda ne kadar satacaklar kadar nemli konular haline geldi. "1950 lerde
ba layan g rsel kimlik sistemleri, bilinen amblem ve sembolleri geride b rakt lar. Bu tarihten sonra, bir organizasyonun b t n ileti im unsurlar na bir
b t nl k getirip, sabit bir tasar m sistemi alt nda toplayarak, kurulu u b t nle tirici bir kurumsal g r nt sa lamak m mk n oldu"(Bekta ,
1992:161).
Kitle retim r nlerinin pazarda t keticilerce talep edilmesini sa lamaya
y nelik olarak yeni kitle ileti im bi imleri ortaya kt ve reklam h zla geli ti. Grafik ve tasar m uygulamalar hem kitle ileti im ara lar n n rettikleri
r nlerinin i erik yap lanmas nda, hem de reklamlar n i eriklerinin retiminde h zla kullan l r oldular. Pazardaki kar/ kar arama d rt s , teknolojinin itici g c oldu. oklu retim y ntemleri ve grafik teknikleri kitle iletiim alan nda retim yapanlar i in h zla geli ti. Dakikada en ok basan digital bask makinelerinden, matbaa makinelerine, en h zl
k
veren renk
ay r m makinelerinden, binlerce font tipini ayn anda kullan ma sunabilen
tasar m programlar na kadar bir ok geli me ya and . Tasar m i ini kolayla -
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
25
t r c , genelle tirici ve t ketime sevk edici y ntemlerde bilgisayarlar yeni bir
d nem a t lar. Tasar m n end striyel yeni yap s kitle retimini, reklam, hakla ili kiler ve pazarlama ama l t m ileti im faaliyetleri arac l yla destekledi.
Yeni ekonomin pazar nda rekabet sertti. Bu rekabette ne ge menin alt n kural ise t keticiye r nlerin t ketimi i in mesajlar n g nderilmesi ve iyi
ileti im kurulmas yd . Bir irketin iyi r n retmesi yetmez, r n n sunduu de erin, potansiyel m terilere etkin bir ekilde iletilmesi zorunludur.
G n m zde, t keticilerin dikkatini ekme rekabetinde olan r nlerin say s ylesine y ksektir ki, t keticilerin zihinde yer tutabilmek nemli bir sorundur. irketlerin, r n n fark nda olunmas n sa lamak i in ileti ime yat r m yapmas , r n n fonksiyonel ve duygusal zelliklerini iletmesi, t keticiyi, rakip r nlerle k yasland nda irketin r n n n st n y nleri olduuna ikna etmesi ve r n bir kez sat n alan t keticilere g ven vermesi gerekir. irketlerin ger ekle tirebilecekleri ileti im pek ok ekilde olabilir.
Reklam, sat tutundurma, halkla ili kiler, ki isel sat ve do rudan sat gibi uygulamalar belli ba l calar d r. Ancak bu ileti imin pazardaki r n bollu u ve rekabet ortam nda kal c olabilmesi iki y nl , etkile imli bir y nteme ba ml d r (Doyle, 2003:519-520). Bunun i inde r nlerin, irketlerin
hatta markalar n bir ileti im diline ihtiyac vard r.
Grafik tasar m uygulamalar alan , piyasa ekonomisinin akt rlerinden
olan irketlerin ihtiya duydu u, t keticilere y nelik ileti im dilinin pratiklerinin ger ekle mesi i in nemli bir z m orta oldu. r nlerin t ketim
pazar nda markala t r lmas ve konumland r larak, g rsel kimliklerinin gerekle tirilmesi s reci ba lam t . Reklamc l n ve pazarlamaya y nelik iletiimin profesyonel pratiklerine ili kin t m arklar i liyordu. Grafik tasar m n
teknolojiye dayal geli imiyle, kapitalist ekonominin rekabet pazar ndaki
r nlerin farkl la t r lmas n i eren talepler rt t ve g rsel ileti imin alt yap s olu tu. Reklamc l k ve pazar b y ten t m ileti im y ntemlerini i eren
sekt rler h zla b y d ler. Yeni meslekler olu tu, grafik ve tasar m n sanat
u ra n ger ekle tirenler ile tekni ini kullananlar n ayr m iyice belirginle ti. Pazar ekonomisinin kurallar ndan biri daha i ledi: Uzmanla ma. Gazete,
dergi gibi bas l yay nlar alan nda ger ekle tirilen sayfa tasar m ile yarat c
(creative) z mler reten reklam grafi i ve tasar m uzmanl k z mleri isteyen uygulamalar halini ald lar. nternet sayfalar n n tasar m uygulamalar -
26
G ‹ R ‹ fi
n n tekni i, televizyonda g rsel unsurlar n olu turulmas na dayal tekniklerden ve bas l i lerin grafik uygulamalar ndan belirgin bi imde ayr t . Ancak
temelleri hep ayn kald . Sayfa tasar m temeline dayal t m uygulamalarda
tipografinin y ntemleri kullan lmaya devam edildi. Kitle ileti im ara lar taraf ndan, yaz ve g rsel malzemelerin (foto raf malzemeleri, izimler vb. hareketsiz g r nt ler ile k sa filmler, grafik animasyonlar vb. gibi hareketli
g rseller) bir araya geli iyle olu turulan r nler bi imlendirildi. Gazete, dergi, reklam materyalleri (afi , bilboard vb.), internet sayfas ve televizyon g r nt alanlar nda tasar m uygulamas olarak yaz ve g rsel malzemeler, interaktif ileti im materyalleri kullan ld . K sacas ileti imin oldu u her yerde,
ileti im tasar m da an lmaya ba land . Teknoloji ile geli en grafik tasar m,
kitle ileti im sekt r n geli tirdi, ekonomisinin mayas oldu.
Yongalar n Onbin Y ll k Dans
al mas g n m zde b t n sekt rlerdeki irketlerin ihtiyac olan tasar mlar n ortaya kmas n sa layan; nemli bir
retim alan na sahip olan, grafik tasar m teknikleri ve pratikleriyle ilgili bilgileri ta yor. Tarihsel geli imiyle birlikte, yay nc l kta gelinen a amalar inceliyor. Yaz n n ve matbaan n ge irdi i evreleri, tipografinin geldi i noktay
uygulamalar yla sunuyor. G rsel ileti imin g n m zde belirginle mi tekniklerini, prensiplerini aktar yor ve sayfa tasar m n n nas l ger ekle ti ine
ili kin rnekli a klamalarda bulunuyor. zellikle bask teknikleri b l m nde oldu u gibi, zaman zaman teknik boyutlar detaylar yla vermekten ka nm yor. Teknoloji alan nda, pazar n ihtiyac na y nelik hizmetlerin retimi
i in de i imler b y k bir h zla ger ekle meye devam ediyor. Bu kitab n yeni bir bask s n n haz rlanmas na kadar ge ecek s rede bask ve grafik teknolojisinde, yaz l m programlar nda yeni uygulamalar mutlaka ortaya kacakt r. Ancak pazar ekonomisinin varoldu u kitle retim ekonomilerinde
nemli olan, kitle ileti imini kurabilen tasar mlar ger ekle tirebilmektedir.
Yrd. Do . Dr. Can Bilgili
Galatasaray niversitesi
leti im Fak ltesi
Ocak 2006
YONGALARIN ONB‹N YILLIK G‹ZEML‹ DANSI
27