203-207 Afyon`da Lise –Ûre

Afyon’da Lise Öğretmenlerinin
Sigara İçme Alışkanlığı ve
Sigaraya Karşı Tutumları
Mehmet ÜNLÜ*, Ayşe ORMAN*, Murat CİRİT*, Reha DEMİREL**
* Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, AFYON
** Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, ISPARTA
ÖZET
Afyon ilindeki lise öğretmenlerine bir anket uygulanarak, öğretmenlerin sigara alışkanlıkları ve sigaraya karşı tutum ve davranışlarının araştırılması amaçlanmıştır. Çalışmaya 136’sı erkek, 106’sı kadın, ortalama yaş 37 ± 9.1 yıl olan toplam 242
öğretmen alınmıştır. Erkeklerde sigara içme alışkanlığı (%52), kadınlara göre (%42) anlamlı olarak daha fazla bulunmuştur (p< 0.05). Öğretmenlerin sigara içimi ile annelerinin (r= 0.156, p< 0.05), babalarının (r= 0.139, p< 0.05), kardeşlerinin (r= 0.130, p< 0.05), arkadaşlarının (r= 0.248, p< 0.01) ve eşlerinin (r= 0.168, p< 0.05) sigara içimi arasında pozitif
ilişki olduğu saptanmıştır. Sigara içen ve içmeyenlerin anne ve baba eğitim düzeyleri arasında istatistiksel bir fark saptanmamıştır (p> 0.05). En sık sigaraya başlama sebebinin özenti (%82.1) olduğu belirtilmiştir. Sigara içenlerin %22.1’inin 10
paket/yıl’dan az, %77.9’unun 10 paket/yıl’dan fazla sigara içtiği tespit edilmiştir. Sigara içen öğretmenlerin %66.4’ü en
az bir kere sigarayı bırakmayı denemiştir. Öğretmenlerin %96.3’ünün sigaranın zararları konusunda bilgi sahibi olduğu
saptanmıştır. Sonuç olarak, lise öğretmenlerinde sigara içme alışkanlığı ve sigarayı bırakmaya eğilimin yüksek olduğu görülmüştür.
ANAHTAR KELİMELER: Sigara içimi, öğretmen, nikotin bağımlılığı
SUMMARY
SMOKING BEHAVIORS AND ATTITUDES AMONG HIGH SCHOOL TEACHERS IN AFYON
We conducted a self-administered questionnaire survey of high school teachers in Afyon, concerning smoking habits and
attitudes. Totally 242 teachers (136 male, 106 female, mean age 37 ± 9.1 years) were included in this study. The percentages of smokers among the teachers were 52% for males and 42% for females and significantly higher in males
(p< 0.05). There were positive correlations between the smoking habits of teachers and their mother (r= 0.156, p< 0.05),
father (r= 0.139, p< 0.05), sibling (r= 0.130, p< 0.05), friend (r= 0.248, p< 0.01) and husband/wife (r= 0.168, p< 0.05).
There was no statistically significant difference between educational level of parents of smokers and nonsmokers
(p> 0.05). The most frequent cause to start smoking was imitation of the others. It was detected that 22.1% of smokers
have taken fewer than 10 pack years and 77.9% have taken more than 10 pack years. Sixty-four percent of the teachers
tried to halt smoking at least once in their life. We determined that 96.3% of the teachers were aware of the harmful effects of the smoking on their healths. In conclusion, the ratio of smoking and the tendency to halt smoking among high
school teachers were very high.
KEY WORDS: Smoking, teacher, nicotin addiction
Solunum Hastalıkları 2002; 13: 203-207
203
Ünlü M, Orman A, Cirit M, Demirel R.
GİRİŞ
Sigara içme alışkanlığı, son yıllarda gelişmiş ülkelerde azalmakla birlikte, Türkiye gibi gelişmekte olan
ülkelerde bir epidemi halini almış ve hem gelişmiş
hem de gelişmekte olan ülkelerde ilk sıradaki önlenebilir ölüm nedenlerinden olmuştur.
Ülkemizde sigara içme alışkanlığı çok yaygındır.
1988 yılında tüm ülkeyi temsil edecek şekilde yapılan bir araştırmada, 15 yaş üstü erkeklerin
%62.8’inin, kadınların %24.3’ünün (ortalama
%43.6) sigara içtiği saptanmıştır (1).
Sigara bağımlılığı üzerine yapılan araştırmalardan
çıkan sonuç, bu alışkanlığın %40 oranında 15-19
yaşlarında başladığı ve bu alışkanlığın oluşmasında
çevrenin etkisinin son derece fazla olduğudur (2).
Bu gerçekten hareketle, gençlerin en kolay sigara
alışkanlığını edindiği bu dönemde, en fazla etkilendiği çevre okul olmakta ve eğitimlerini sağlayan ve
onların gözünde yetişkin bir örnek olan öğretmenlerin sigaraya bakış açısı ve sigara alışkanlıkları çok
büyük önem kazanmaktadır.
tır. İlk bölümdeki 19 soru kişinin demografik özellikleri ve sigara içip içmediği ile ilgili olup, ikinci bölümdeki 25 soruda sigaraya başlama sebebi, tiryakilik durumu, bağımlılık derecesi, sigaranın zararları, bırakmaya bakışları sorgulanmıştır. Nikotin bağımlılık derecesi Fagestrom Tolerans Anketi kullanılarak ölçülmüştür. Buna göre elde edilen Nikotin
Bağımlılık Skoru 0-11 puan arasında değişmekte
olup, 7 ve üzeri puanlar nikotin bağımlısı olarak değerlendirilmiştir.
İstatistiksel analizler bilgisayar ortamında SPSS 9.0
paket programında gerçekleştirilmiştir. Karşılaştırmalar Ki-kare, Student’s t-testi ve korelasyon analizi kullanılarak yapılmıştır. p< 0.05 ise istatistiksel
olarak anlamlı kabul edilmiştir.
SONUÇLAR
Çalışmaya alınarak anketleri değerlendirilen toplam 242 öğretmenin 136’sı erkek, 106’sı kadındı.
Yaş ortalaması 37 ± 9.1 (21-55) yıl olan öğretmenlerin 184 (%76)’ünün evli, 58 (%24)’inin bekar olduğu saptanmıştır.
Bu sebeple, Afyon ili lise öğretmenlerinin sigara içme alışkanlıklarını, sigaraya bakış açılarını bir anket
çalışması düzenleyerek araştırmayı ve sonuçlarını
tartışmayı uygun bulduk.
Öğretmenlerin 177 (%48.3)’sinin sigara içtiği, erkeklerde bu oranın anlamlı olarak (%52), kadınlardan fazla (%42) olduğu görülmüştür (p< 0.05)
(Tablo 1).
GEREÇ ve YÖNTEM
Sigara içenlerin 26 (%22)’sının, sigara içmeyenlerin 32 (%25)’sinin bekar olduğu tespit edilmiştir
(p> 0.05) (Tablo 2). Sigara içmeyenlerin 9 (%7)’u,
sigara içenlerin de 11 (%9)’inin bu mesleği isteyerek seçmediklerini (p> 0.05), ayrıca, sigara içenlerin 5 (%4.3)’inin, içmeyenlerin de 8(%6.4)’inin
mesleklerini sevmedikleri saptanmıştır (p> 0.05).
Bu araştırmada, Afyon il merkezinde toplam 11 lise ve dengi okulda bulunan 245 öğretmen çalışmaya alınmıştır. Üç kişi anket formunu eksik doldurduğundan çalışmadan çıkarılmış, toplam 242 anket ile çalışma tamamlanmıştır. Kendilerine iki bölüm halinde toplam 44 soruluk anket uygulanmışTablo 1. Öğretmenlerin sigara içme durumu.
Kadın
Erkek
Toplam
Sayı
%
Sayı
%
Sayı
%
Sigara içen
45
42
72
52
117
48.3
Sigara içmeyen
61
58
64
48
125
51.7
Tablo 2. Medeni hal ve sigara içme ilişkisi.
İçiyor
İçmiyor
Sayı
%
Sayı
%
Bekar
26
22*
32
25*
Evli
91
78*
93
75*
* Ki-kare p> 0.05.
204
Solunum Hastalıkları 2002; 13: 203-207
Afyon’da Lise Öğretmenlerinin Sigara İçme Alışkanlığı ve Sigaraya Karşı Tutumları
(%15.2)’si sıkıntı, 3 (%2.7)’ü arkadaş baskısı olarak
yanıtlamışlardır (Tablo 6).
Sigara içen ve içmeyenlerin anne ve baba eğitim
durumları arasında istatistiksel bir fark gözlenmemiştir (p> 0.05) (Tablo 3, 4).
Sigara içenlerin %43.5’inin günde 1-10 adet arası
içtikleri belirlenmiştir.
Öğretmenlerin sigara içme alışkanlığı ile annelerinin (r= 0.156, p< 0.05), babalarının (r= 0.139,
p< 0.05), kardeşlerinin (r= 0.130, p< 0.05), arkadaşlarının (r= 0.248, p< 0.01) ve eşlerinin (r= 0.168,
p< 0.05) sigara içimi arasında pozitif ilişki olduğu
saptanmıştır (Tablo 5).
Öğretmenlerin %22.1’inin 10 paket/yıldan az,
%77.9’unun 10 paket/yıldan fazla sigara içtiği tespit edilmiştir (Tablo 7).
Sigara içenlerin %66.4 (78 olgu)’ünün sigarayı en
az 1 kez bırakmayı denediği, %33.6 (39 olgu)’sının
ise bunu hiç denemediği saptanmıştır. Sigarayı bırakma isteme sebepleri sorulduğunda olguların 69’u
“Sigaraya başlama nedeniniz nedir?” sorusuna yanıt veren öğretmenlerin 92 (%82.1)’si özenti, 17
Tablo 3. Babanın eğitim düzeyi ve sigara içimi.
Okur-yazar değil Okur-yazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul
Sigara içenler*
5
11
68
6
12
15
Sigara içmeyenler*
7
10
51
14
24
19
* Ki-kare p> 0.05.
Tablo 4. Annenin eğitim düzeyi ve sigara içimi.
Okur-yazar değil
Okur-yazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul
Sigara içenler *
20
16
61
8
6
6
Sigara içmeyenler *
28
19
53
5
14
6
* Ki-kare p> 0.05.
Tablo 5. Sigara içimi ile anne, baba, kardeş, eş ve arkadaşın sigara içimi arasındaki ilişki.
İçenler (sayı)
İçmeyenler (sayı)
Sigara içiyor
23*
11*
Sigara içmiyor
94
114
Sigara içiyor
61*
49*
Sigara içmiyor
54
76
Sigara içiyor
72*
63*
Sigara içmiyor
39
58
115**
105**
2
20
Sigara içiyor
36*
21*
Sigara içmiyor
65
81
Anne
Baba
Kardeş
Arkadaş
Sigara içiyor
Sigara içmiyor
Eş
Korelasyon analizi.
* p< 0.05,
** p< 0.01.
Solunum Hastalıkları 2002; 13: 203-207
205
Ünlü M, Orman A, Cirit M, Demirel R.
Tablo 6. Öğretmenlerin sigaraya başlama
sebepleri.
Sebep
Sayı
%
Özenti
92
82.1
Sıkıntı
17
15.2
Arkadaş baskısı
3
2.7
Tablo 7. Öğretmenlerin paket yılı oranları.
Paket yılı
Sayı
%
1-10
26
22.1
11-20
35
29.8
21-30
54
46.2
2
1.9
31 ve üzeri
bu soruya yanıt vermişler ve sonuçlar Tablo 8’de
gösterilmiştir.
Sigara içenlerin %41.3’ünün herhangi bir yakınması yokken, %24’ünde sabahları öksürük, %16.3’ünde sık solunum yolu infeksiyonu geçirme, %11’inde
balgam çıkarma yakınmaları olduğu saptanmıştır.
%7.4’ü ise bu soruya yanıt vermemiştir.
Sigara içmeme sebepleri sorulan olguların 94’ü bu
soruyu yanıtlamış ve sonuçlar Tablo 9’da gösterilmiştir.
Öğretmenlerin %96.9’u sigaranın zararları konusunda görüş bildirirken, %3.1’i zararlarına yönelik
herhangi bir görüş bildirmemiştir.
Nikotin bağımlılık skorlarına bakıldığında, bağımlılık skoru 7 ve 7’nin üstü olan erkeklerde 16 kişi, kadınlarda ise 7 kişi olduğu bulunmuştur (p< 0.05).
TARTIŞMA
Ülkemizde yapılan çeşitli çalışmalarda sigaraya başlama yaşının 13-19 arasında değiştiği gösterilmiştir
Tablo 8. Sigarayı bırakmak isteme sebepleri.
Sayı
%
Sağlığa zararlı
61
88.4
Tiksinti
5
7.3
Çevre
1
1.4
Değişiklik olsun
2
2.9
206
Tablo 9. Sigara içmeme sebepleri.
Sayı
%
Sağlığa zararlı olduğundan
74
78.72
Kokusunu ve tadını sevmiyorum
13
13.82
Ailem ve büyüklerimin uyarısı ile
2
2.13
Diğer
5
5.33
(3-5). Adolesan dönemdeki bu gençlerin, sigaraya
bakış açıları, öğretmenlerinin bu konudaki tutumlarından oldukça fazla etkilenmektedir (6-8). Bu
yüzden öğretmenlerin sigara hakkındaki düşünce,
bilgi ve davranışları, gençlerdeki ve ülkemizdeki sigara içme oranlarının ne yönde değişeceğinin ve
sigara ile mücadelenin ne durumda olduğunun dolaylı bir göstergesi gibi görünmektedir.
Çalışmamızda Afyon ili lise ve dengi okul öğretmenlerinde sigara içme alışkanlığı %48.3 olarak
bulunmuştur. Bazı çalışmalarda lise öğretmenleri
arasındaki sigara içme oranlarının %20-44.7 arasında değiştiği görülmektedir (9-12).
Ülkemizde 1991 yılında yayınlanan bir çalışmada,
hekimlerin %54 (%51.3’ü erkek, %39.4’ü kadın)’ünün, öğretmenlerin %47.4’ünün sigara içtiği
belirtilmiştir (13). Bizim saptadığımız öğretmenlerdeki sigara içme oranı ile 10 yıl önceki oranın aynı
olduğuna hatta %1 artmasına bakacak olursak, sigara ile savaşımın etkili olduğunu söylemek mümkün değildir.
Türkiye’de yapılan çalışmalarda, sigara alışkanlığının erişkin ve genç yaşlarda, erkeklerde daha yüksek
olduğu rapor edilmiştir (1,14,15). Çelik ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, lisede okuyan erkek öğrencilerin %17.2’sinin, kız öğrencilerin %7.1’inin sigara içtiği saptanmıştır (16). Çalışmamızda da bu
sonuçlara paralel olarak erkek öğretmenlerin daha
fazla sigara içtiği (%52’ye karşı %42) saptanmıştır.
Birçok çalışmada anne, baba ya da kardeşin sigara
içiyor olmasının, kişilerin sigaraya başlamasında etkili bir faktör olduğu ortaya konmuştur (17-20). Cirit ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, lise öğrencilerinin sigara içme alışkanlığı ile kardeşin sigara içme alışkanlığının ilişkili olduğu saptanmıştır (5). Bizim çalışmamızda öğretmenlerin sigara içmesi ile
anne, baba, kardeş, arkadaş ve evli ise eşin sigara
içmesinin ilişkili olduğu saptanmıştır. Anne ve babanın eğitim düzeyi ile, sigara içilmesi arasında bir
ilişki saptanmamıştır.
Solunum Hastalıkları 2002; 13: 203-207
Afyon’da Lise Öğretmenlerinin Sigara İçme Alışkanlığı ve Sigaraya Karşı Tutumları
Öğretmenlerin sigaraya başlamasında en önemli
sebebin özenti olduğu görülmüştür. Saltık ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, ortaokul öğretmenlerinin sigaraya başlama sebepleri arasında özentinin
önemli bir rol oynadığını belirtmişlerdir (21). Benzer sonuçlar başka çalışmalarda da saptanmıştır
(17,18).
Öğretmenlerin %96.9’unun sigaranın zararları konusunda bilgi sahibi olduğu ve sigara içmeyenlere
“Niçin sigara içmiyorsunuz?” diye sorulduğunda
%78.7’si “Sağlığımı düşündüğüm için” diye cevap
vermiştir. Beklenildiği gibi öğretmenlerin çok büyük bir yüzdesinin sigaranın zararları konusunda
bilgi sahibi olduğu görülmektedir. Buna rağmen sigara içenlerin %48.3 gibi yüksek bir oranda olduğu görülmektedir. Bu bir çelişki olarak görülmekle
beraber, sigara içenlerin %66.4’ü en az 1 kere sigarayı bırakmayı denemiş, fakat bunda başarılı olamamıştı ve bu kişilerin %88.4’ü de sağlığa zararlı
olduğu için bırakmak istiyordu. Bu durum sigara
içenlerde etkili ve planlı bir sigarayı bıraktırma
programının ne kadar büyük bir gereksinim olduğunu göstermektedir.
Sonuç olarak, gençlerin sigara içme alışkanlığı
edinmemesi için, bu konuda en fazla etkili olabilecek meslek grubu olan öğretmenlerin sigara ile savaşımda etkin bir görev alması gerekmektedir. Bu
konuda verilecek eğitim ve desteğe öncelikli olarak
öğretmenlerden başlamanın yararlı olacağı kanısındayız.
KAYNAKLAR
1. Sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası
kamuoyu araştırması raporu. PİAR Ocak 1998.
2. Danacı AE, Yorgancıoğlu A, Çelik P ve ark. Manisa ili lise
öğretmenlerinin sigara içmeye karşı tutumları. Toraks
Dergisi 2000;1:16-20.
3. Dağcı T, Dinç G, Özcan C. Celal Bayar Üniversitesi öğrencilerinin sigara kullanma sıklığı ve kullanımını etkileyen faktörler. Solunum Hastalıkları 1998;9:607-17.
4. Demircan C, Önder Y, Emirler N ve ark. Ondokuz Mayıs
Üniversitesi çalışanlarında sigara içme sıklığı ve nedenlerinin incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi 1994;11:165-72.
5. Cirit M, Göksel T, Bayındır Ü. İzmir ili lise öğrencilerinin
sigara alışkanlığını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi (basımda).
8. Guidelines for the Conduct of Tobacco. Smoking Surveys of the General Population, WHO/SMO/83, 4, Geneva, 1983.
9. Ohida T, Osaki Y, Mochizuki Y et al. Smoking behaviors
and attitudes among school teachers in Mie, Japan. Epidemiol 2000;10:16-21.
10. Raudsepp J, Rahu M. Smoking in school teachers in Estonia 1980. Scand J Soc Med 1984;12:49-53.
11. Bin Yaacob I, bin Harun MH. Smoking habits and attitudes among secondary school teachers. Southeast Asian
J Trop Med Public Health 1994;25:74-9.
12. Serranio D, Talamani R, Franceschis. Determinants of
smoking cessation among physicians and teachers from
northeastern Italy. Rev Epidemiol Sante Publique 1987;
35:393-400.
13. Akkoçlu A. Dünyada ve Türkiye’de sigaraya karşı savaşım. İstanbul Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları ABD. Akciğer Hastalıkları Derneği, 1991-1992 Sempozyumu. Hürok A.Ş, 1991;75-8.
14. Kocabaş A. Orta dereceli okul öğrencilerinde sigara içme
alışkanlığı. Ankara Tıp Mecmuası 1988;41:9-22.
15. Sezer RE, Öztürk ŞZ, Bilgin N ve ark. Elazığ’da lise ve
dengi okul üçüncü sınıf öğrencilerinde sigara içme durumu-1989. Fırat Üniv Derg 1990;5:121-33.
16. Çelik P, Esen A, Yorgancıoğlu A ve ark. Manisa ilinde lise
öğrencilerinin sigaraya karşı tutumları. Toraks Dergisi
2000;1:61-6.
17. Gaeta G, Del Castello E, Cuomo S et al. Familial and friends who smoke: Influence on adolescents. G Ital Cardiol 1998;28:259-66.
18. Flay BR, Hu FB, Richardson J. Psychosocial predictors of
different stages of cigarette smoking among high school students. Preventive Medicine 1998;27:9-18.
19. Skinner WF, Massey JL, Krohn MD, Lauer RM. Social influences and constraints on the initiation and cessation
of adolescent tobacco use. J Behav Med 1985;8:353-75.
20. Collins LM, Sussman S, Rauch JM et al. Psychsocial predictors of young adolescents cigarette smoking: A sixteen-month, three wave longitudinal study. J Appl Social
Psychol 1987;17:554-73.
21. Saltık A, Yılmaz T, Yorulmaz F ve ark. Edirne merkezinde
orta dereceli 318 okul öğretmeninde sigara içme davranışı ve Spielberger testi ile ölçülen kaygı düzeyinin incelenmesi. Ege Tıp Dergisi 1990;30:524-29.
Yazışma Adresi
Mehmet ÜNLÜ
Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi
6. Coogan PF, Adams M, Geller AC et al. Factors associated
with smoking among children and adolescents in Connecticut. Am J Prev Med 1998;15:17-24.
Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
7. Bewly BR, Johnson MR, Banks MH. Teachers’ smoking. J
Epidemiol Community Health 1979;33:219-22.
e-mail: [email protected]
Solunum Hastalıkları 2002; 13: 203-207
AFYON
207