1 - Lise Dil ve Edebiyat

Transkript

ORTAÖÐRETÝM
DÝL VE ANLATIM
12. SINIF
DERS KÝTABI
YAZARLAR
Adem Hakan ALPTEKÝN
Mediha ACAR
Naim BAÞKAYA
Mercan BÝLGEN
Lütfi ERGÜL
Halil ÖZMEN
Necmettin ÖZMEN
Ayhan TERGÝP
DEVLET KİTAPLARI
DÖRDÜNCÜ BASKI
................................, 2011
MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI ............................................................................. : 4506
DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ................................................................................................... : 1288
11.??.Y.0002.3690
Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin, soru ve þekilleri
kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz.
Editör
Prof. Dr. Muhammet YELTEN
Program Geliþtirme Uzmaný
Muharrem Hilmi AKBULUT
Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný
Ýsmail GÜNDAY
Rehberlik ve Psikolojik Danýþma Uzmaný
Ebru Ülkü BÜTE
Görsel Tasarým
Erol BÜYÜKARA - Çetin DEMÝRKOL
ISBN 978-975-11-3036-5
Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 12.02.2008 gün ve 59 sayýlý kararý
ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Yayýmlar Dairesi Baþkanlýðýnýn 08.03.2011
gün ve 886 sayýlý yazısı ile dördüncü defa 188.800 adet basýlmýþtýr.
& #' ! & " &
!&
" ) !(
! $ $
))&" &
&* ! ) # #
') ! " * &*& " * # "& !&
(" &*
&& & %&* &
!!)&&!
*&&*&&)')))*
%***&&
*$&!
" "
) # " *$
& $ !#$&*&*
&")(**#
!&" )
#
')$
..
MUSTAFA KEMAL ATATURK
ÝÇÝNDEKÝLER
KÝTABIMIZI TANIYALIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .VII
I. ÜNÝTE
SANAT METÝNLERÝNÝN AYIRICI ÖZELLÝKLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
1. Sanat Metinlerinin Ayýrýcý Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
II. ÜNÝTE
SANAT METÝNLERÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
1. Fabl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
2. Masal
25
3. Hikâye (Öykü) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
4. Roman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
5. Tiyatro (Oyun)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
6. Þiir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103
III. ÜNÝTE
SÖZLÜ ANLATIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
1. Konferans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125
2. Açýk Oturum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133
3. Sempozyum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
4. Forum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
5. Münazara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167
IV. ÜNÝTE
BÝLÝMSEL YAZILAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181
1. Bilimsel Yazýlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183
EKLER
1. EK Okunacak Kitaplar Listesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
2. EK Öz Deðerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202
3. EK Tasarý (Proje) Çalýþmasý Örnek Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
4. EK Tasarý Deðerlendirme Ölçeði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204
5. EK Tasarý “Öz Deðerlendirme Formu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
6. EK Baþarým (Performans) Ödevi “Örnek Formu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206
7. EK Baþarým Ödevi “Dereceli Puanlama Anahtarý” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207
8. EK Baþarým Ödevi “Öz Deðerlendirme Formu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208
9. EK Lise-1 ve lise-2’deki konularla iliþkilendirilecek soru ve etkinlikler tablosu . . .209
TERÝMLER SÖZLÜÐÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213
KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
VII
Bu bölüm iþlenecek konu adlarýný gösterir.
Yeni bilgilerin öðrenilmesi amacýyla yapýlacak hazýrlýk çalýþmalarýný, ders için gerekli materyallerin istenmesini, incelenecek konuyu ve
metni sezdirmeye yönelik ön bilgilerin harekete
geçirilmesini kapsar.
Metni yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýndan
çözümleme süreciyle birlikte; eleþtirel düþünme, keþfettirme, iletiþim, araþtýrma, problem
çözme, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi
doðru, etkili ve güzel kullanma becerilerini
geliþtirmeye yönelik süreci kapsar.
Yapý, tema, dil ve anlatým ögelerinin iç içe
girerek oluþturduklarý birliðin anlam deðerleri ile
bu anlamýn oluþmasýný saðlayan ögeler arasýndaki süreci ve güncel hayatla iliþkilendirme
sürecini kapsar.
Kýrmýzý renkli etkinlikler, öðrencilerin sýnýf
içinde yapacaðý etkinlikleri gösterir.
Mavi renkli etkinlikler, öðrencilerin sýnýf
içinde derse yönelik etkin katýlýmlarý için okul
dýþýnda hazýrlýk yapmalarýný gerektiren etkinlikleri gösterir.
Öðrencilerin lise-1 ve lise-2’de iþlenen
konularla iliþkilendireceði etkinlik ve sorularý
gösterir.
Öðrencilerin, bilgilerini sýnýflandýrmalarýný,
karþýlaþtýrma yapmalarýný, bilgiler arasýnda iliþkilendirme kurmalarýný, yeni bilgileri yorumlamalarýný, kendilerini deðerlendirmelerine yönelik çalýþmalarý kapsar.
Öðrencilerin, ünite ile ilgili öðrenmiþ olduðu
bilgilerin boþluk doldurmalý, çoktan seçmeli
sorular ve doðru-yanlýþ sorularý yoluyla deðerlendirilmelerine yönelik çalýþmalarý kapsar.
VIII
Ön hazýrlýk gerektiren etkinlikleri gösterir.
Roman konusunun iþlenebilmesi için okunmasý gereken romanlarý gösterir liste.
Öðrencilerin iþlenen her konu sonunda
kendilerini
deðerlendirmeleri
için
“Öz
Deðerlendirme Formu” ek olarak verilmiþtir.
Dersle ilgili yapýlacak örnek tasarý konularýný ve tasarý iþlem basamaklarýný kapsar.
Sadece bir konu için örnek verilmiþtir. Öðrenci
ve öðretmen tarafýndan uygun görülen tasarý
konularý geliþtirilecektir. Ayrýca tasarý ile ilgili
öðretmen için Tasarý Deðerlendirme Ölçeði,
öðrenciler için Öz Deðerlendirme Formu ek
olarak verilmiþtir.
Örnek baþarým ödevlerini ve bu ödevlerin
yapýlmasýyla ilgili iþlem basamaklarýný kapsar.
Sadece bir ünite için örnek verilmiþtir. Diðer
üniteler için de ayrýca geliþtirilecektir. Baþarým
ödevleriyle ilgili olarak öðretmen için Dereceli
Puanlama Anahtarý, öðrenciler için Öz
Deðerlendirme Formu ek olarak verilmiþtir.
Öðrencilerin, konuyla ilgili eksikliklerinin ve
yeterliliklerinin ortaya çýkarýlmasýna yönelik
kendi kendilerine deðerlendirme yapabilmelerini saðlar.
Lise-4’te iþlenen konularýn hangilerinin lise-1
ve lise-2’de iþlenen konularla iliþkilendireleceðini
gösteren sorular ve etkinlikler tablosu.
Açýklama
Ölçme ve Deðerlendirme bölümlerinde eþleþtirmeli, boþluk doldurmalý sorular
ile doðru-yanlýþ sorularýnýn üzerinde yönergeleri verilmiþtir. Bu sorularýn yönergeler
dikkate alýnarak çözülmesi uygun görülmüþtür.
Çoktan seçmeli, eþleþtirmeli, boþluk doldurmalý sorular ile doðru-yanlýþ
sorularýnýn çözümü kitap üzerine yapýlmalýdýr.
IX
1
2
1. Sanat eserlerinin ortaya çýkýþ sebepleriyle ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz.
2. Edebiyatta gelenek ve zihniyet kavramlarý ile ilgili düþüncelerinizi “Eserler yazýldýklarý, sanatçýlar
yaþadýklarý döneme göre deðerlendirilmelidir.” sözünden de yararlanarak ifade ediniz.
3. “Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki fennin icap ettirdiði þeyleri
yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleyip yükselme yolunda yeri yoktur.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
Atatürk’ün yukarýdaki özdeyiþini yorumlayýnýz.
1. ETKÝNLÝK
Tarihî olay ve kiþileri anlatan metin, gezi yazýsý, aný, biyografi, fabl, masal, halk hikâyesi,
hikâye metinleri ve destan parçalarý bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (9. etkinliðe yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
Bilimsel, düþünsel ve dinsel metin örnekleri bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (7. etkinliðe
yöneliktir.).
Okul dýþý etkinlikler ön hazýrlýk gerektirmektedir.
3
KAYMAKLI TAVUKGÖÐSÜ
Bay Naci Duru, elbise kuponlarýndan ilkini, Yerli Mallar Pazarý civarýnda gelip geçenlere “Memur
kuponlarý alýyorum!..” diyen karaborsacýlara satmýþ, dönüyordu.
Artýk eskisi gibi acemi ve utangaç deðildi. Alýþveriþi bir ayak önce bitirmek için, ilk teklif edilen
fiyata “Eyvallah... Allah bereket versin. Taþ mý attým, kolum mu yoruldu?” demiyordu. Þimdi bu iþi
bir suç, bir çeþit dilencilik telakki etmiyor, bu alýþveriþe, harbin son yýlýnda, iyiden iyiye alýþmýþ
bulunuyordu.
Hükûmetin on beþ lira karþýlýðý verdiði A kuponu kendisine havadan on lira kazandýrmýþtý iþte ama
bu parayý “nereye peþin” sarfedeceðine henüz karar vermemiþti. “Delik o kadar büyük, yama o kadar
küçük”tü ki...
Karýsý ne derse desin, oðlaný bir kere doktora göstermeliydi. “Solucan var da ondan sarý bu çocuk,
bu kadar.” diyorlardý komþular... Ama solucan peynirden, þekerden oluyordu. Oysaki oðlanýn peynir
yüzü gördüðü yoktu; þekeri de karýsýnýn dayýsýna gittikleri zaman yiyordu.
Çocukta solucan olmadýðý muhakkaktý. Ne salyasý akýyor ne de burnu kaþýnýyordu.
Peki ama karný da boþuna þiþmezdi ya oðlanýn? Elbet bir derdi vardý. Dispansere götürmeliydi
muhakkak bir kere. “Gözlüklü doktorun ilaçlarý iyi geliyor herkese.” diyordu mahalleliler.
Bay Naci Duru’nun karýsý, çocukta “doktorluk” bir maraz görmüyordu. O, bütün fakir semt halký
gibi, doktordan çok komþu teyzelerine inanýyordu. Onlarýn ilaçlarýný daha “hasiyetli” buluyordu.
Sarýmsakla kabak çekirdeðini dövüp sabahlarý yutturdular mý yüzünün sarýlýðý da giderdi, karnýnýn
þiþliði de inerdi... Hadi bilemedin solucan þekeri yedirirdin. Bak o zaman bir þeysi kalýr mýydý
oðlanýn...
Lakin Bay Naci Duru için kýrk beþinden sonra kavuþulan bu oðlancýðýn kýymeti büyüktü. O, “kuru
dalýn meyvesi”ydi. Ve onu, kabristan avlusunda çocuklarýn taþladýðý sarý erikler gibi renksiz görmeye
yüreði katlanmýyordu. Yanaklarýnýn Amasya elmasý gibi kýrmýzý kýrmýzý ýþýldamasýný istiyordu. Kör olasý
dünya savaþýnýn sýrasý mýydý? Harp çýkmasaydý bu çocuk þimdi böyle mi olurdu? Ona yatarken 250
gram süt içirse sabahlarý tereyaðcýðýný, yumurtasýný, reçelini yedirse yanaklarý böyle solar mýydý? Harp
çýkaranýn gözü kör olsundu...
Hayýr... Bay Naci Duru karýsýnýn bütün iyimserliðine raðmen bu on lirayý oðlanýn saðlýðýna harcayacaktý. Varsýn bu para eczacýlara kýsmet olsundu. Zaten laneti nasýl kazanmýþlardý? Alýn teriyle
kazanýlmayan paranýn gideceði yer belliydi; ya ilaca ya doktoraydý...
Sara Haným nihayet boyun eðdi ama “yazýk dört kilo et parasýna” demekten kendini alamadý.
Küçük Engin’e “adamlýk”larý giydirildi. Saçlarý tarandý. Engin, küçülmüþ lacivert elbiseleri içinde
büsbütün çelimsiz ve sarý görünüyordu.
Dispanserin “gözlüklü doktoru” korkudan gözlerinin halkalarý büyümüþ, babasýnýn ellerine sýmsýký
yapýþmýþ olan Engin’i okþadý. Ona bir þeker verdi. Sonra bir tane daha vereceðini vaat ederek
boðazýný, ciðerlerini ve karnýný muayene etti. Göz kapaklarýna bakarak kansýzlýðýnýn derecesini ölçtü.
Çocuk biraz zayýf düþmüþtü. Karnýnýn þiþliði bundandý. “Bir tüberküloz baþlangýcý” diyemedi. Bu
melun kelime boðazýnda düðümlendi.
Ýþtahsýzlýðý için bir þurup, kanlanmasý için iðneler veriyordu. Tereyaðý, peynir, pirzola, karaciðer,
kompostolar, tatlýlar tavsiye etmenin bu fakir semt halkýyla alay etmek gibi bir þey olacaðýný
hissediyordu.
4
Fakat “Mümkün olursa günde üç-dört yumurta yedirmelisiniz.” dedi. Reçeteyi babasýna verirken
Engin’in aðzýna iri bir lokum soktu. “Hadi geçmiþ olsun.” dedi. Onlar baba-oðul kapýdan çýktýklarý
sýrada doktor baþýný salladý, omuzlarýný kaldýrdý. Harp yýllarý içindeydik, ne çare...
Bay Naci Duru ilaçlarý “Þifa”da yaptýrdý. Bu ad ona ilaçlarýn hülasasý gibi geliyordu. Eh... Ýlacýn iyisi
de insanýn iyisi gibi “büyük” yerde bulunuyordu. Bu çeþit çeþit kavanozlar, mavi, kýrmýzý yeni dünyalar,
garip garip þiþeler, camekânlý dolaplar ve ilaç kutularý, ona, hastalýklarýn yanýp kül olacaklarý acayip bir
âlem gibi geliyordu.
Küçük Engin de bu beyaz gömlekli adamlarýn gidip kaybolduklarý kýrmýzý perde arkasýnda
fevkalade birþeyler olacaðýný sanýyordu. Kapýnýn üstündeki resimden gözlerini ayýrmýyordu. Bu resim
ona komþu Rasime halanýn masallarýndaki devi hatýrlatýyor ve babasýna sokuluyordu.
Eczahaneden “iðneleri ve þuruplarý” aldýklarý zaman ellerinde yüz yirmi kuruþlarý kalmýþtý. Bu
pahalýlýk zamanda üç-dört ilaç almýþlardý. Buna da þükür. Ya ilaçlarý bulamasalardý? Engin önünde
Lorel ve Hardi satan bir kuklacýdan, kendisine “þapkalý cüce” almasý için babasýna yalvardý. Ne
güzeldi bu cüceler... Boylarý uzayýp uzayýp kýsalýyordu.
Bay Naci Duru, hanýmdan azar iþiteceðini bildiði hâlde, oðlunun bu arzusunu kýramadý. Ya oðlan
ölüverirse... Ýçinde bir huzursuzluk hâlinde duyduðu bu endiþe, þimdi bütün acýlýðý ve çýplaklýðýyle ortaya
çýkýyordu. O zaman oðluna bir kukla almayýþý, yüreðinde büyük bir hicran hâlinde kanayacaktý?
Yetmiþ beþ kuruþ verip kýrmýzý yanaklý ve þiþman olan kuklayý satýn aldý. Kimbilir belki de bu ilaçlar
sayesinde oðlu da böyle þiþmanlardý.
Küçük Engin, kuklacýnýn gösterdiði bebeðini yakaladý. Kuklanýn elbisesi altýnda, makasa benzer iki
tahta parçasýný sýktýðý zaman “cüce”nin boyu uzuyordu. Ooo... Bu ufacýk adam kendisine gülüyordu
da. Engin de kahkahayla gülmeye baþladý.
Babasý pek sevindi.
“Ýsterse haným bana bir hafta kahve parasý vermesin. Bu israfýmýzý da baþýmýza kaksýn, razýyým.
Engin kuklasýndan memnun ya.”
Maamafih çarþý içinde el ele giderken:
“Bana bak Engin! Annen sorarsa kuklayý çarþýdan aldýðýmýzý söyleme, gözlüklü doktor verdi de,
e mi?” diye tembih etti. “Bilirsin, annen oyuncaða para vermemizi istemez...” dedi.
5
Muhallebici önünden geçiyorlardý. Engin, babasýný bugünkü kadar cömert ve zengin hiç
görmemiþti. Ne isterse babasýnýn alacaðýný sanýyordu. Muhallebicinin camekânlarýndaki muhallebiler,
sütlaçlar, kim bilir ne kadar tatlýydý. Müjgân teyzelerinde bir defa tavukgöðsü yemiþlerdi. O da týpký
bunlar gibi boyayla süslenmiþti. Ah, þu tavukgöðsünden bir tane yeseler!.. “Babacýðým... Acýktým ben.
Bana tavukgöðsü alsana...”
Bu teklif Naci Duru’yu hem sevindirdi hem ürküttü. Oðlu birþey yemek istiyordu ha?.. Evde sofraya
bin nazla oturup birþey yemeden kalkan oðlu, þimdi “Acýktým.” diyordu. “Gözlüklü doktor”un elinde
muhakkak bir uður vardý.
Ýyi ama acaba cebinde tavukgöðsü alacak kadar para kaldý mýydý? Elli kuruþu vardý. Eh... Bu
parayla bir tavukgöðsü verirlerdi elbet... Kendisi yemese de olurdu. Parasý olmadýðý için
yiyemediðini nereden bileceklerdi? Muhallebici, olsa olsa kendini ya oruçlu sanacak yahut da
þeker hastalýðýndan muztarip bilecekti.
Camekânýn kenarýndaki liste gözüne iliþti... Tavukgöðsünün karþýsýnda 17,5 kuruþ yazýlýydý.
Demek kendisi de bir tabak yese gene on beþ kuruþu kalacaktý. Muhallebiciye göðsünü gere gere
girdi. Ýçerde, köþeye çekilmiþ, burun buruna, bir delikanlý ile boyalý kýzdan baþka kimse yoktu. Erkek
bir þeyler anlatýyor, öteki kaþýðýyla geliþigüzel oynayarak ve gülümseyerek onu dinliyordu. “Bu
hareketli ve alçak sesli konuþmayý biz de biliriz.” diye düþündü. “Hey gidi gençlik ve bolluk yýllarý...”
Oðlunu sandalyeye oturttu. Engin’in “gülen cüce”sini de masa üzerine yatýrdý...
Naci Duru, masayý bezle silerek ne emrettiðini soran garsona, gayet kati bir sesle:
“Bize iki tavukgöðsü getir!” dedi. Engin kuklasýný alýp oynatmak hevesiyle, ona sarýldýðý sýrada,
babasý, elini tuttu. Kaþlarýný yukarý kaldýrdý:
“Burada olmaz.” dedi.
Engin “Burada niçin olmaz!” diye düþündüyse de sormaya cesaret edemedi.
Duvarlarda o kadar çok ayna vardý ki. Camekânlar da tatlýyla doluydu. Þu beyaz elbiseli adam,
niçin bu kadar çok tatlýsý olduðu hâlde, yemiyordu? Yoksa o da, “gözlüklü doktor” gibi hastalara mý
bakýyordu?
Garson iki tavukgöðsü getirdiði sýrada, Bay Naci Duru, baþýndan þapkasýný çýkarmadýðýný hatýrladý. Þapkayla böyle yerlerde oturmak ayýptý. Þu gençler ihtimal kendisini ayýplamýþlardý. Hadi onlar
görmedi, diyelim. Etraflarýna bakacak hâlleri yok... Ama þu garsonla, masadaki kýz boþuna gülümsemiyorlardý birbirlerine...
Þapkasýný asýp tekrar yerine oturduðu zaman, oðlunun büyük bir iþtahla tavukgöðsünü yediðini
gördü. Maþallah, yarýlamýþtý bile... Yok caným. Tavukgöðsünü muhallebici tabaklara küçük parçalar
hâlinde koymuþtu da ondan öyle sanýyordu. Oðlu henüz üzerinden bir kaþýk... O ne?.. Tavukgöðsünün
üzerinde bir parça kaymak vardý, oðlu onun yarýsýný yemiþti. Acaba?.. Evet, kendi tabaðýnda da
tavukgöðsünün üzerinde bir parça kaymak vardý.
Sýrtýndan soðuk bir ter boþandý.
Eyvah!.. Kaymak parasýný nereden verecekti? Ama levhada “Kaymaklý tavukgöðsü” diye bir tatlý
fiyatý yazýlmamýþtý. Camekândaki bütün tavukgöðsü ve muhallebilerin üzerinde birer parça kaymak
vardý. Yüreðine biraz su serpildi.
Eh... Demek ki tavukgöðsünün parçalarý küçülmüþ fakat üzerine biraz kaymak ilave edilmiþti.
Bununla beraber, içi rahat deðildi. Kaymaklý tavukgöðsünün lezzetini bir türlü çýkaramýyordu. Aðzýnýn
tadý kaçmýþtý sanki.
Engin, tabaðýný iyice sýyýrdý. Hatta iki eliyle kenarýndan yakaladý fakat babasý tam vaktinde müdahale ederek gülünç vaziyete düþmekten kurtardý kendilerini. “Evladým, tabak yalanmaz, biliyorsun.”
diye fýsýldadý ve kendi tabaðýndaki parçayý da oðluna verdi. Bereket o sýrada iki genç müþteri kolkola
dükkândan çýkýyorlardý. Kimse onun bu müdahalesini görmemiþti.
Garsonu çaðýrdý. Elli kuruþu masa üzerine koydu. Garson parayý almadý.
6
“Daha yirmi kuruþ vereceksiniz, efendim.” dedi.
Sýrtýna bir ter dalgasý hücum etti. Sakin olmaya çalýþarak sordu: “Neden? Ýki tavukgöðsü yemedik
mi biz!”
“Evet efendim fakat kaymaklýydý...”
Korktuðuna uðramýþtý demek! Þimdi gözünün önüne garsonla çekiþmeler kapýnýn önüne birikmiþ
insanlar, polisler geliyordu. Rezil olacaktý?
Oysa ki burada kendisi, haksýz deðildi. Ýþin içinde bir düzenbazlýk var gibiydi. Onlardan kaymaklý
tavukgöðsü isteyen kimdi?..
Soðukkanlýlýðýný elden býrakmamalýydý.
“Ben sizden iki tane tavukgöðsü istedim. Kaymaklý olsun demedim ki. Ýþte fiyat listeniz de karþýda.
Tavukgöðsü 17,5 kuruþ diye yazýlý. Kaymaklý kaymaksýz lafý yok. “Kaymaklý tavukgöðsü” diye birþey
olsaydý onun da fiyatýný yazardýnýz.”
Hâkim karþýsýnda kendini müdafaa eden bir suçlu gibi bütün cesaret ve zekâsý uyanmýþtý:
Bu da yeni bir karaborsa hilesi miydi? Bu ne rezaletti? Âlemi soymak için bütün esnaf elbirliði mi
etmiþti?
Bay Naci Duru’nun bu tehdit dolu sözleri garsonu þaþýrtmýþtý:
“Þimdi müþteriler hep böyle yiyorlar da efendim... Affedersiniz... Yanlýþlýk bizde oldu.” dedi.
Bay Naci Duru istihfaf dolu bir bakýþla baktý ve dudaðýnýn ucundan:
“Biz o kibarlardan deðiliz oðlum... 50 kuruþ içinden 35 kuruþ al, üstünü ver... Ben fazla laf istemem!”
dedi.
Avucunda 15 kuruþla kapýdan çýktýklarý zaman, kaymaklý tavukgöðsü satanlara karþý bir zafer
kazandýðý hâlde, neþe, sevinç yerine bir yeis, hüzün ve býkkýnlýk duyuyordu.
Engin’in elindeki kukla gülüyordu ve sokakta insanlar koþar gibi yürüyorlardý.
Kemal BÝLBAÞAR
Türk Hikâye Antolojisi
NE ÝÇÝNDEYÝM ZAMANIN
Ne içindeyim zamanýn,
Ne de büsbütün dýþýnda;
Yekpâre, geniþ bir an’ýn
Parçalanmaz akýþýnda.
Bir garip rüya rengiyle
Uyumuþ gibi her þekil,
Rüzgârda açan tüy bile
Benim kadar hafif deðil.
Baþým sükûtu öðüten
Uçsuz, bucaksýz deðirmen;
Ýçim muradýna ermiþ
Abasýz, postsuz bir derviþ;
Kökü bende bir sarmaþýk
Olmuþ bir dünya sezmekteyim,
Mavi, masmavi bir ýþýk
Ortasýnda yüzmekteyim.
Ahmet Hamdi TANPINAR
Bütün Þiirleri
7
1. “Kaymaklý Tavukgöðsü” ve “Ne Ýçindeyim Zamanýn” baþlýklý sanat metinlerinin yapýsýný oluþturan
unsurlar nelerdir?
2. “Kaymaklý Tavukgöðsü” hikâyesinin yazýldýðý dönemi belirleyerek hikâyenin, yazýldýðý dönemle ve
gerçeklikle iliþkisini açýklayýnýz.
3. “Kaymaklý Tavukgöðsü” adlý hikâye ve televizyonda/sahnede seyrettiðiniz bir tiyatro ile aranýzda nasýl
bir iliþki kurduðunuzu belirtiniz. Bundan hareketle sanat metinleri ile okuyucu arasýndaki bu iliþkiyi açýklayýnýz.
4. “Kaymaklý Tavukgöðsü” baþlýklý hikâyede kullanýlan dilin iþlevlerini belirleyerek bunlardan
hangisinin diðerlerine hâkim olduðunu belirtiniz.
3. ETKÝNLÝK
REALÝZM (GERÇEKÇÝLÝK)
Akým olarak Realizm hemen hemen bütün Avrupa edebiyatlarýnda 1830 ile 1880 arasý elli
yýlý kapsar. Baþlangýcý, Romantizmin sonlarýna ulaþmasýnýn ardýndan olmuþtur, bitiþi de sanat
görüþlerindeki Natüralizmle son bulan aþýrýlaþmadýr. Realizmin temelinde, gerçeklik
anlayýþýnda, sanatýn görevleri konusunda Hümanizm, Klasizm, Romantizm görüþleriyle hiç
uyuþmayan bir anlayýþ vardý. Realistlere göre sanat, insan hayatýnýn, titiz bir gözlem ve dakik
bir analize dayalý hakiki bir tablosunu sunmalýydý. Bunun biçimsel göstergeleri; gerçekçi bir
týpa týplýk gösteren tasvirler, net çevre ve kiþi betimlemeleridir.
Realizm, önce bir felsefe kavramýydý, sonra ona baðlý olarak edebiyat bilimi ve sanat
tarihi, hattâ tarih ve diðer bilimlerde kullanýlýr oldu. Bir bilim kavramý olarak Realizm, duyularla algýlanabilir gerçekliði esas alan bir düþünsel tutumdur, yani idealizmin karþýtýdýr.
Edebiyatta bir akýmýn adý olmanýn ötesinde bir de genel üslup özelliðidir. “Realist üslup”
denince kastedilen var olan gerçekleri ve iliþkileri gerçeðe sadýk bir þekilde iþlemeyi amaç
edinen bir tutumdur. Karþýtý olduðu idealist üslupta ise nesneleri ya idealize ederek muðlaklaþtýrmaktan ya da daha baþýndan akýl dýþý konularý seçmekten söz edilebilir.
Prof. Dr. Gürsel Aytaç
“Kaymaklý Tavukgöðsü”, “Ne Ýçindeyim Zamanýn” ve “Realizm (Gerçeklik)” metinlerinin iletilerini tespit ediniz.
Hangi metinde/metinlerde iletinin doðrudan verildiðini söyleyiniz.
Bir metnin iletisinin doðrudan veya dolaylý olarak verilmesinin metne kazandýrdýklarýný söyleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
“Kaymaklý Tavukgöðsü” baþlýklý hikâye ile “Realizm (Gerçeklik)” baþlýklý metinde kullanýlan
dilin iþlevlerini belirleyiniz.
Bu metinlerde dilin farklý iþlevlerde kullanýlmasýnýn sebeplerini açýklayýnýz.
Buradan hareketle dilin þiirsel iþleviyle göndergesel iþlevi arasýndaki farklýlýklarý söyleyiniz.
8
5. ETKÝNLÝK
SANAT
Yalnýz senin gezdiðin bahçede açmaz çiçek,
Bizim diyarýmýz da bin bir baharý saklar!
Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek,
Ýncinir düz caddede daðda gezen ayaklar.
Sen kubbesinde ince bir mozaik arar da
Gezersin kýrk asýrlýk bir mabedin içini,
Bizi sarsar bir sülüs yazý görsek duvarda,
Bize heyecan verir bir parça yeþil çini...
Sen raksýna dalarken için titrer derinden,
Çiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeðin,
Bizim de kalbimizi kýmýldatýr yerinden
Topraða diz vuruþu dað gibi bir zeybeðin.
Fýrtýnayý andýran orkestra sesleri
Bir ürperiþ getirir senin sinirlerine,
Istýrap çekenlerin acýklý nefesleri
Bizde geçer en hazin bir musiki yerine!
Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun
Yabancý bir þehirde bir kadýn heykelini,
Biz duyarýz en büyük zevkini ruhumuzun
Görünce bir köylünün kývrýlmayan belini...
Baþka sanat bilmeyiz, karþýmýzda dururken
Yazýlmamýþ bir destan gibi Anadolu’muz.
Arkadaþ, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana uðurlar olsun... Ayrýlýyor yolumuz!
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
Han Duvarlarý
“Sanat” þiiri 1926’da yayýmlanmýþtýr. Edebiyat, tarih ve inkýlap tarihi derslerinden edindiðiniz bilgileri de göz önünde bulundurarak dönemin, siyasi, sosyal durumu ve sanat anlayýþýný belirleyiniz.
Buradan hareketle sanat metinlerinin, yazýldýklarý dönemin zihniyetiyle iliþkisini belirtiniz.
9
5. “Kaymaklý Tavukgöðsü” ve “Sanat” adlý sanat metinlerinde bulunan geleneksel unsurlarý belirleyiniz. Buradan hareketle sanat metinleri ile gelenek arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu açýklayýnýz.
6. Dille gerçekleþtirilen sanatlarla diðer sanatlar (ses, renk, çizgi, hareketlerle ve taþ ile gerçekleþtirilen vb.) arasýndaki farklýlýklarý söyleyiniz.
6. ETKÝNLÝK
“Kaymaklý Tavukgöðsü” ve “Ne Ýçindeyim Zamanýn” metinlerinin, üzerinizde ayný etkiyi býrakýp
býrakmadýðýný söyleyiniz.
Buradan hareketle iletiþim ile sanat metinleri arasýndaki iliþkiyi söyleyiniz.
7. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta getirilen metinler dikkate alýnarak üç grup oluþturulur.
Gruplar bilimsel, düþünsel ve dinsel metinlerin iletilerini bulur.
Gruplar ortak çalýþma ile bu iletilerin sanat iletisinden farklýlýklarýný belirler.
Gruplar sanat iletilerinin insaný ve insanlýðý nasýl zenginleþtirdiðini tartýþýrlar.
Gruplar tartýþma sonucuyla ilgili, kendi posterini oluþturur. Oluþturulan posterler sýnýf panosunda sergilenir.
8. ETKÝNLÝK
Dille gerçekleþtirilen sanat etkinliklerini þamadaki uygun yerlere yazýnýz.
Dille Gerçekleþtirilen Sanat Etkinlikleri
Anlatmaya Baðlý Türler
Göstermeye Baðlý Türler
Kendini Coþkuyla
Ýfade Etmeye Baðlý Türler
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
9. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta getirdiðiniz anlatmaya baðlý metinleri sýnýfta okuyunuz.
Bu metinleri, yazýlýþ amaçlarýna ve temalarýnýn genel özelliklerine göre gruplandýrýnýz.
10. ETKÝNLÝK
“Realizm (Gerçeklik)”, “Kaymaklý Tavukgöðsü” ve “Ne Ýçindeyim Zamanýn” adlý metinlerdeki
anlatýcýlarý belirleyiniz.
Bu metinlerdeki anlatýcýlarý karþýlaþtýrarak anlatýcýlarýn farklýlýklarýný belirleyiniz.
10
11. ETKÝNLÝK
Aþaðýda verilen anlatmaya baðlý türleri ait olduklarý gruplara göre uygun þekilde iþaretleyiniz.
Gruplar
Anlatmaya Baðlý Türler
Öðretici Metin
Sanatsal Metin
Masal
Fýkra
Deneme
Hikâye
Fabl
Eleþtiri
Biyografi
Roman
Þiir
Tiyatro
12. ETKÝNLÝK
“Yazar dokunmadan önce sözcükler oraya buraya daðýlmýþ ses ve iþaretlerdir. Gündelik dilin
baþýboþluðunda uçuþup dururlar. O, sesler arasýndaki baðý sýkýlaþtýrarak onlarý ayrýlýklarýna
duyusal ve zihinsel bir birlik kazandýrmak üzere bir araya getirip kendisine ait kýlarak sanatsal
yaratýþýn ruhuna uygun biçimde yeni bir þey yaratýr. Yazarýn özgünlüðü, sözcüklerle olan iliþkisinden beslenir. Sözcüklerin içindedir yazar, sözcükler onun aynasýdýr.”
Ýnci Aral’dan alýnan yukarýdaki paragrafla ilgili düþüncelerinizi belirtiniz.
13. ETKÝNLÝK
Zihniyet
Sanat
Eseri
Sanatçý
Gelenek
TOPLUM
Yukarýdaki þekle göre zihniyet, sanatçý, sanat eseri, gelenek ve toplum arasýndaki iliþkiyi
yorumlayýnýz.
11
1. Aþaðýda verilen cümlelerdeki boþluklarý uygun þekilde doldurunuz.
Yazar, ..................................... metinlerinde yalnýz görüneni, deneyseli, hesaplanabiliri deðil, bilinmezi, geleceði, olabileceði de vermeyi amaçlar.
Bir dönemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, dinî güçlerin sivil toplum örgütlerinin, ticari hayatýn,
eðitim etkinliklerinin birlikte oluþturduklarý ortam ve bunlarýn hiçbirine indirgenemeyen duygu,
anlayýþ ve zevk bütününe ..................................... denir.
2. Aþaðýda verilen cümleleri doðru-yanlýþ durumlarýna göre iþaretleyiniz.
Sanat metinlerinin iletisi, önceden belirlenmiþ, kurallaþtýrýlmýþ bir yargý,
deðiþmez bir gerçek deðildir. Metnin iç yapýsýna aðdýrýlmýþ, yaþamla çok yönlü
baðlantýlarý olan, okurun süzüp çýkaracaðý tek anlamlýlýktan uzak bir iliþkiler
yumaðýdýr.
(D)
(Y)
Sanat metinlerinde, dilin göndergesel iþlevinin hâkimiyetinde diðer iþlevleri de
kullanýlýr.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi sanat metinlerinin iletiþim özelliklerinden biri deðildir?
A) Gerçeðe çok yakýn, çok benzer bir dünyayý canlandýrmasý
B) Sanat metinlerinde her ögenin dýþ dünyada benzer bir karþýlýðýnýn bulunabilmesi
C) Sanat metinlerinin okura, kendi düþ gücüyle dolduracaðý boþ alan býrakmamýþ olmasý
D) Gerçek yaþama benzer bir dünya kurarak okuyucuyu bu dünyaya çekmesi
E) Sanat metinlerinde okurun, kendini anlatýlanlarýn akýþýna kaptýrmasý ve yapýttaki karakterlerle
kendini özleþtirmesi
4. I. Sanat metinlerinde verilen mesajýn doðruluðu kanýtlanabilir.
II. Sanat metinlerinde kelimeler temel, mecaz ve yan anlamlarý dikkate alýnarak kullanýlýr.
III. Sanat metinlerinde söz edilen dünya gerçek dünyanýn kendisidir.
IV. Sanat metinleri dýþ dünya ile baðlantýlý ama ondan farklý bir dünya sunar.
Yukarýdaki numaralý cümlelerden hangileri sanat metinlerinin özellikleridir?
A) I - II
B) I - III
C) III - IV
D) I - IV
E) II - IV
5. Aþaðýdakilerden hangisi sanat metinlerinin özelliklerinden biri deðildir?
A) Sanat metinlerinin kurmaca olmasý
B) Sanat metinlerinde dilin kiþisel kullanýlmasý
C) Sanat metinlerinin dilinde kesinlik aranmasý
D) Sanat metninin her okumada yeniden anlamlandýrýlmasý
E) Varlýk, eþya ve insanýn, sanat metinlerinde yeniden yorumlanarak sunulmasý
12
1. Aþaðýda verilen cümledeki boþluðu uygun þekilde doldurunuz.
Dil .............................................. iþlevinde kullanýldýðýnda ileti metnin kendisinde aranmalýdýr.
2. Aþaðýda verilen cümleyi doðru-yanlýþ durumuna göre iþaretleyiniz.
Sanat metinlerinde gerçek yaþamýn olaylarý ve nesneleri, belli bir iletiyi
aktarmak üzere, yazarýn süzgecinden geçirilerek seçilmiþ, kurgulanmýþ
ve yeni bir gerçekliðe dönüþtürülmüþtür.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi anlatmaya baðlý sanat metinlerinden biri deðildir?
A) Hikâye (öykü)
B) Tiyatro
D) Destan
C) Roman
E) Masal
4. Gurbet, yalnýzlýk demektir, yokluk demektir, hüzün demektir. Onun için kiþinin adý gurbet elde
“garip” demektir. Gurbetin olduðu yerde garip vardýr. Diðer bir deyiþle garip; gurbeti þu ya da bu
þekilde yaþayan demektir. Gurbet ve garip, þiirimize yalnýzlýk, yokluk, hüzün ve acý gibi özellikleriyle de girmiþtir. Örneðin; garibin ilk akla gelen özelliði kimsesizliktir. Aþýk Garip, garibin bu
özelliðine dikkat çekerek “Gurbet ilde baþ yastýða gelende / Gayet yaman olur iþi garibin / Gelen
olmaz giden olmaz yanýna / Akar gözlerinin yaþý garibin.” demektedir. Yunus Emre: “Bir garip
ölmüþ diyeler / Üç günden sonra duyalar / Soðuk su ile yuyalar / Þöyle garip bencileyin.” Türk
edebiyatýnýn büyük þairlerinden Fuzuli kimsesizliðin sýnýrýný “Ne yanar kimse bana ateþ-i dilden
özge / Ne açar kimse kapým bâd-ý sabâdan gayrý.”
Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangilerine baþvurulmuþtur?
A) Açýklama - Tanýk gösterme
B) Tartýþma - Tanýk gösterme
C) Açýklama - Örneklendirme
D) Tartýþma - Karþýlaþtýrma
E) Tanýmlama - Karþýlaþtýrma
5. Saçlarýndaki yaðmur henüz kurumamýþtý. Islak ve parlak perçemleri alnýna yapýþmýþtý. Siyah
hareli gözleri, uzun kirpikleri vardý. Yanaklarý pençe pençe kýzarmýþtý. Saç bitimlerinin altýnda,
çene çukurunun etrafýnda, üst dudaðýnýn üzerinde yumuþak, ipeksi tüyler... Henüz hiç týraþ
olmamýþtý.
Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangisi daha aðýr basmaktadýr?
A) Benzetme
B) Öyküleme
D) Betimleme
C) Örneklendirme
E) Açýklama
13
6. Onun istediðiniz bir hikâyesini seçin, seçtiðiniz hikâyenin herhangi bir yerinden bir kelime çýkarýn ya
da onun yerine baþka bir kelime koymaya çalýþýn. Bunu genellikle baþaramadýðýnýzý göreceksiniz.
Bu parçada sözü edilen yazarýn öykülerinde görülen anlatým özelliði aþaðýdakilerden
hangisidir?
A) Açýklýk
B) Akýcýlýk
D) Duruluk
C) Yoðunluk
E) Doðallýk
7. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde kullanýlan fiil yapýsý yönüyle farklýdýr?
A) Sana uzak gecelerden yýldýz köpüðü getirdim.
B) Göðsümü acýtýyor mosmor sevda sürgünleri.
C) Gamzelerine nisan yaðmurlarý gizlenmiþ.
D) Bütün suna boylu daðlara adýný baðýracaðým.
E) Sesim bir sýzý gibi ardýndan sürüklendi.
8. Yanýnda damla damla bittiðimi duyarým,
Yoklarým, yerinde mi yüzüm, alným, saçlarým?
Bir göðüs geçirerek derim ki: “Yine varým,
Fakat bir rüya gibi þimdi kaybolacaðým.”
Yukarýdaki dörtlükte kaç tane hâl eki kullanýlmýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
9. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil kullanýlmýþtýr?
A) Soðuk bir adres gibidir eylül.
B) Gölgemde günbatýmý sevgiler diriliþti.
C) Bir eylül hazanýnda sabrýma sevda düþtü.
D) Hayat yedeðimde bir bilmeceydi.
E) Eylül mevsimlerden öte limandý bana.
10. Aþaðýdaki cümlelerin handisinde somut bir isimden türemiþ somut bir ismi niteleyen sýfat
kullanýlmýþtýr?
A) Yelkenli gemiler geçti gözlerimin önünden.
B) Yalancý aynalarda yüzümüzü çok eskittik.
C) Onunla acýmasýz çöllerin yakamozlarýnda görüþürdük.
D) Kusursuz bir sevda birikmiþti el ele bir yalnýzlýktý.
E) Tarifsiz duygularýn ilk resmini bulutlara çizdim.
14
15
16
1. Ýçinde hayvan adlarý geçen atasözleri ve deyimler söyleyiniz. Bu atasözü ve deyimlerde hayvanlara yer verilmesi nasýl yorumlanabilir?
2. Yazarlarýn anlatacaklarý bir tema için kahramanlarýný insan dýþýndaki varlýklardan seçmelerinin
sebepleri neler olabilir?
1. ETKÝNLÝK
Deðiþik yazarlardan fabl metinleri bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (3. etkinliðe yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda fabl türünün tarihsel geliþimini, önemli temsilcilerini ve bunlarýn
eserlerini araþtýrýnýz (11. etkinliðe yöneliktir.).
ASLAN, TÝLKÝ, BÝR DE GEYÝK
Aslan hastalanmýþ, bir maðaraya girip yatmýþ. Tilkiyi pek severmiþ, onu da yanýna çaðýrýp
ahbaplýk etmiþ. Demiþ ki: “Sen benim gene iyileþip yaþamamý istiyor musun? Ormanda oturan koca
geyik yok mu, gidip dil döker, kandýrýrsýn onu. Ben onun ciðerleriyle yüreðini yemek istiyorum, caným
pek çekiyor.” Aslan böyle deyince tilki hemen gitmiþ, ormanda sýçrayýp oynayan geyiði bulmuþ.
17
Tatlý tatlý sözlerle yanýna varmýþ, esenlemiþ, demiþ ki: “Sana bir müjdem var. Bilirsin, bizim kralýmýz
aslan benim komþumdur; þimdi çok hasta, kurtulmaktan da umudunu kesti. Kendinden sonra krallýðý
kime býrakacak onu düþünüyor. Yaban domuzunu akýlsýzdýr diye, ayýyý kabadýr diye, parsý acýmasýzdýr
diye, kaplaný da övünür durur diye istemiyor. Krallýða geyik geçmeli, boyu uzundur, uzun yýllar yaþar,
boynuzundan yýlanlar bile korkar, dedi. Sözü uzatmayalým, krallýðý sana býrakacak, verdi kararýný.
Müjdeme ne vereceksin bakalým? Çabuk söyle, ben burada öyle duramam, neredeyse çaðýrtýr beni.
Her iþinde ille bana danýþacak, benden geçemiyor. Yaþlýyým ben, bu dünyada çok
þeyler gördüm, çok þeyler duydum; beni dinlersen sen de gel benimle, öleceði sýrada yanýnda bulun.” Tilki böyle söyleyince geyik inanýverdi.
Dünyada kendini beðenmeyen mi vardýr? Kendini beðenen
de çabucak kanýverir. Geyik de baþýna gelecekleri
düþünmeden tilkinin peþine takýlýp maðaraya
gitti. Aslan kapýda bekliyormuþ; hemen geyiðin
üzerine atýldý ama bir yandan yaþlýlýk, bir yandan da hastalýk, yakalayamadý, biraz kulaklarýný
kanattý, iþte o kadar. Geyik koþa koþa gene
ormana kaçtý, saklandý. Tilki emeði boþa gitti diye
çok üzüldü, ön ayaklarýný birbirine vurup: “Tuh!
Gördün mü baþýmýza gelenleri?” dedi. Aslanýn da
kükremesi yürekler acýsýydý. Kolay mý? Hem açlýk
hem de eski gücüne hasret, zavallýcýk kükremesin de
ne yapsýn? Gene tilkiye yalvardý: “Kuzum tilki, caným
tilki. Ne olursa senden olur, gene bir yolunu bul da getir
bana þu geyiði” dedi. Tilki: “Ben artýk ne yapayým?
Kolay mý onu yeniden kandýrmak? Ama senin hatýrýný
kýrmak da olmaz, varayým bir deneyeyim.” dedi. Bir
tazý gibi geyiðin izlerini koklaya koklaya yola düþtü,
türlü düzenler kurdu: “Buradan yaralý bir geyik
geçti, görmediniz mi?” diye çobanlara sordu,
çobanlar geyiðin ormanda saklandýðý deliði
gösterdiler. Tilki baktý ki geyik oturmuþ dinleniyor, hiç sýkýlmadan karþýsýna geçti.
Geyiðin tüyleri diken diken olmuþtu: “Seni
alçak seni” dedi, “Bir daha kanar mýyým ben
senin sözlerine? Hele yaklaþ yanýma, geberdiðin
gündür. Sen git de tilkiliðini baþkalarýna göster, o krallýk masallarýný baþkalarýna anlat.” Tilki yýlmadý bu sözlerden: “Senin bu kadar
korkak, bu kadar tabansýz olduðunu bilmezdim doðrusu” dedi. “Bir de kalkmýþ bizden, senin iyiliðine çalýþan dostlarýndan kuþku duyuyorsun! Aslan senin kulaðýný tuttuysa
sana diyecekleri vardý da onun için tuttu. Ne yapsýn? Ölecek zavallý! Krallýðýn gizlerini de öyle ulu orta
söyleyemez ya! Sense bir hasta kulaðýný týrmaladý diye ürküverdin, o kadarcýk acýya dayanamadýn.
Aslanýn çok caný sýkýldý; o þimdi senden daha öfkeli. Yerime öylelerini býrakmam, kurdu kral atarým
diyor. Gördün mü bize ettiðini? Kurt kral olunca ne yaparýz biz? Kim dayanýr onun kahrýna! Sen gene
gel benimle, kuzu gibi uslu dur. Bütün þu yapraklarýn, pýnarlarýn önünde ant içerek söylüyorum, aslanýn
korkulacak durumu kalmadý artýk. Bana gelince bilirsin, ben hep senin iyiliðini isterim.” Böyle söyleye
18
söyleye geyiði gene kandýrdý, maðaraya götürdü.
Aslan bir temiz karnýný doyurdu, geyiðin ciðerlerini,
kemiklerini, iliklerini yedi yuttu. Tilki orada durmuþ
bakýyordu. Yüreðin düþtüðünü görünce yavaþça
kaptý, belli etmeden yiyiverdi. Aslan, kalan etlerin
arasýnda yüreði aradý, aradý bulamadý. Tilki, ne olur
ne olmaz diye biraz öteye çekilip: “Ne arayýp duruyorsun! Öyle hayvanýn yüreði mi olur? Yüreði olsa kalkýp
da kendi ayaðýyla aslanýn inine gelir miydi?” dedi.
Bazý insanlar da vardýr, koltuklarýný kabartacak bir
þey duydular mý, tehlikeyi görmez olurlar. Bu masal onlar için söylenmiþ.
Aisopos
Masallar
çev. Nurullah ATAÇ
3. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta getirdiðiniz fabl metinlerini sýnýfta okuyunuz.
Okuduðunuz ve dinlediðiniz fabllar hakkýndaki düþüncelerinizi ifade ediniz.
Bu fabllarýn ortak özelliklerini belirleyiniz.
1. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýnýn yazýlýþ amacýný belirleyiniz.
2. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýnda hangi soyut düþüncenin nasýl somutlaþtýrýldýðýný açýklayýnýz.
3. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýndaki olay ve olay örgüsünü belirleyiniz.
4. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýndaki olay örgüsünün gerçeklikle ilgisini açýklayýnýz.
5. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýndaki kahramanlarý belirleyerek bu kahramanlarýn neyi, nasýl temsil
ettiðini belirtiniz.
6. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýnda geçen mekânlarý, bu mekânlarýn özelliklerini ve tercih edilme
sebeplerini söyleyiniz.
7. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýnda geçen zamaný ve bu zamanýn özelliklerini belirleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
“Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýný kullanýlan anlatým türlerine göre parçalara ayýrarak hangi
anlatým türünün hâkim olduðunu söyleyiniz.
Farklý anlatým türlerinin kullanýldýðý bu metin parçalarýnýn nasýl birleþtirildiðini belirleyiniz.
5. ETKÝNLÝK
“Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýnýn serim, düðüm, çözüm ve sonuç bölümlerini belirleyiniz.
Bu bölümlerin anlam bakýmýndan nasýl birleþtirildiðini belirleyiniz.
19
8. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýndaki kahramanlarýn sözleri ile hareketleri arasýndaki iliþkileri deðerlendiriniz.
6. ETKÝNLÝK
MEÞE ÝLE SAZ
Meþe bir gün saza bakýp dedi ki:
— Ne talihsiz kimsesiniz siz, komþu!
Böyle zayýf, böyle fena doðuþu
Sevmemekte haklýsýnýz siz belki!
Aman, nedir o uzun boy, ince bel
Ki eðilip secde eder geçse yel!
Hafif bir yel size büyük fýrtýna,
Cýlýz bir kuþ size aðýr yük olur;
Doðrusu ya, hâlinizden korkulur!
Hele bir göz gezdiriniz siz bana:
Kaf daðlarý gibi kaim bir gövde;
Köküm yerde, baþým ise ta gökte.
Durdu durdu, cevap verdi ona saz:
— Lütfunuza çok teþekkür ederim!
Ama iþte buymuþ benim kaderim:
Yaradaným böyle yapmýþ, bozulmaz.
Ama bundan üzülmeyin siz beyim!
Bakýn size ben teselli vereyim:
Ne fýrtýna, ne kasýrga, ne de sel
Dallarýmdan güneþ bile geçemez;
Kasýrgalar yapraðýmla oynaþýr;
Benim sýrtým yuvalarla kuþ taþýr;
Kimse aðaç olduðumu seçemez:
Orman gibi çoktur dalým, budaðým;
Size karþý ulu, yüksek bir daðým!
Sizin gibi beni dahi korkutmaz.
Eyilmekle, bükülmekle hem biraz,
Hiç kýrýlmaz gördüðünüz ince bel!
Siz, bir saðlam aðaçsýnýz! Pek doðru!
Fena olmaz bir beklesek sonunu!
Doðsaydýnýz eðer benim ülkemde,
Hep korurdum sizi selden boradan;
O vakit siz hemen hiçbir beladan
Korkmazdýnýz benim durgun gölgemde.
Ama kudret, bilmem nasýl yaratmýþ,
Sizi böyle bataklýða fýrlatmýþ!
Böyle derken baþ gösterdi kara yel;
Saz eðildi, aðaç gerdi gövdeyi.
Lakin bora yükseltince perdeyi,
Meþe düþüp yere yattý en evvel:
O baþý ki ta göklere ermiþti,
Ýþte rüzgâr, böyle yere sermiþti!
Ali Ulvi ELÖVE
20
ÝKÝ KATIR
Ýki katýr yürüyormuþ yanyana,
Biri yulaf yüklüymüþ, biri para:
Köylülerden tuz vergisi toplamýþlar,
Koca bir heybe dolusu mangýr.
Para yüklü katýrda bir çalým, bir çalým,
Baþý havalarda,
Boynunda çýngýrak þýngýr mýngýr:
Zenginim zengin der gibi, saða sola.
Derken eþkiyalar sökün etmiþ;
Doðru vergi katýrýnýn üstüne tabii...
Yakalamýþ geminden, durdurmuþlar.
Katýr diretmiþ, savunmaya kalkmýþ parayý.
Eþkiyalar da veryansýn etmiþ sopayý.
Ýþte o zaman aðlamýþ katýr,
Ve dert yanmýþ Tanrý’ya:
— Ben böyle mi olacaktým, demiþ,
Yulaf yüklü katýra
Fiske bile vurulmasýn da,
Ben dayak yiyeyim ölesiye!
— Ya, kardeþ, demiþ öteki!
Yüksek iþler iyilik getirmez her zaman;
Yulaf taþýmakla kalsaydýn benim gibi,
Baþýna bu bela gelmezdi.
La Fontaine
çev.: Sabahattin EYÜBOÐLU
“Meþe ile Saz” ve “Ýki Katýr” adlý fabllarýn temalarýný bulunuz.
Bulduðunuz temalarýn özelliklerini söyleyiniz.
Farklý zamanlarda ve milletlerde ayný temalarýn iþlenmesini nasýl deðerlendiriyorsunuz?
7. ETKÝNLÝK
“Aslan, Tilki Bir de Geyik” adlý fablý tabloda belirtilen ölçütlere göre inceleyiniz.
Ýnceleme sonuçlarýyla ilgili örnek cümleleri tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Aslan, Tilki Bir de Geyik
Ölçütler
Deðerlendirme
Örnek Cümle
Akýcýlýk
Duruluk-Açýklýk
Yalýnlýk
Ýnceleme sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn fabllar için önemini
açýklayýnýz.
21
9. “Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýnda dilin hangi iþlevlerde kullanýldýðýný belirtiniz.
8. ETKÝNLÝK
“Aslan, Tilki Bir de Geyik” fablýndan isim, sýfat ve zamirler bulunuz. Bunlarýn yapýsý bakýmýndan çeþidini aþaðýdaki tabloya yazýnýz.
Ýsim
Çeþidi
Sýfat
Çeþidi
Zamir
Çeþidi
Bulduðunuz isim, sýfat ve zamirlerin metindeki kullanýlýþ amaçlarýný açýklayýnýz.
1. Fabllarý eðitim açýsýndan deðerlendiriniz.
2. Fabllarda kahramanlar insan olsaydý okuyucu üzerinde ayný etkiyi býrakýp býrakamayacaðýný
tartýþarak belirleyiniz.
3. Fabllarla çizgi film ve animasyonlarýn arasýnda bir iliþki kurulabilir mi, niçin?
9. ETKÝNLÝK
Bir tema belirleyiniz. Bu tema ile ilgili bir fabl yazýnýz.
Yazdýðýnýz fabllarý sýnýfta okuyunuz.
Yazdýðýnýz fabllarýn temasýný resimle anlatmayý deneyiniz.
10. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz ve dinlediðiniz fabllardan çýkardýðýnýz öðütleri bir poster oluþturarak okul
panosunda sergileyiniz.
11. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda fabl türünün önemli temsilcileri ve bunlarýn eserleriyle ilgili bir
sunum yapýnýz.
22
Fabllar söz sanatlarýndan……………….....……. ve ……….....……………. üzerine kurulur.
Fabl türünün ilk örneklerini Hint edebiyatýnda …….....………………., Yunan edebiyatýnda
……………….....……. Fransýz edebiyatýnda ………….....…………. vermiþtir.
Orhan Veli Kanýk, Aisopos (Ezop)'tan fabl tercümeleri yapmýþtýr.
(D)
(Y)
Fabllarda hayalî olay ve kahramanlar yardýmýyla insanlara özgü davranýþ,
deðer, düþünce ve tutumlar dile getirilir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi fablýn özelliklerinden biri deðildir?
A) Olay kahramanlarýnýn genellikle insan dýþýndaki varlýklardan seçilmesi
B) Fabllarýn sonunda ahlak ve hayat dersi verilmesi
C) Teþhis ve intak sanatýna yer verilmesi
D) Süslü, sanatlý bir dilin kullanýlmasý
E) Olayýn çoðunlukla bir kýr, orman veya köyde geçmesi
4. I. Paragraflarý kýsa tutulmalý, paragrafa diyaloglarla hareket, canlýlýk ve çeþitlilik kazandýrmalýdýr.
II. Olayýn hayal ürünü olmasýna ve güldürüp eðlendirmesine dikkat etmelidir.
III. Dili sade, açýk ve anlaþýlýr olmalý ve kahramanlarýn karakterlerini iyi vermelidir.
IV. Fablýn sonunda iyiyi de kötüyü de sevgi etrafýnda birleþtirmeli ve fablda insanlýða ders vermelidir.
Yukarýdaki numaralý cümlelerden hangisi fabl yazarýnýn dikkat etmesi gereken özelliklerdir?
A) I - II
B) II - III
C) II - IV
D) III - IV
5. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde sýfat kullanýlmamýþtýr?
A) Yaslý bülbül ne yatarsýn bahar eriþti.
B) Eski derdim yenisine karýþtý.
C) Sýla da bir bir hatýrama düþtü.
D) Yükseðinde nemli nemli karýn var.
E) Engininde ala gözlü yârim var.
23
E) I - III
6. Kalktýðýmda yaðmur dinmiþti. Gece, evimizin teneke damýna hýzlý hýzlý düþmesi beni epey korkutmuþtu. Üç dört gün kapýdan dýþarýya çýkamayacaðýmý sanmýþtým. Yaðmur durmuþtu iþte, sýcak bir
de rüzgâr esiyordu, lodos falan olmalýydý. Okul, Ýstanbul'dan gelecek iki öðretmeni beklediði için
baþöðretmenin buyruðuyla bir hafta kadar kapatýlmýþtý. Evde oturmak canýmý sýkýyordu. Evde oturmak belki iyi, birçoklarýnýn bulamayacaðý kadar iyi bir þeydi ama odun kesmek, üç öðün öküzleri
sulamak, önlerine ot atmak, gübreleri küreyip bahçeye taþýmak, anneme çeþmeden su getirmek
olmasaydý…
Bu parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangisine baþvurulmuþtur?
A) Öyküleme
B) Karþýlaþtýrma
D) Betimleme
C) Açýklama
E) Tartýþma
7. Kurdun biri, boðazýna tasma baðlanmýþ bir köpek görmüþ:
— Seni böyle kim baðlayýp besledi? Diye sormuþ köpek:
— Avcýnýn biri, demiþ.
Bunun üzerine kurt:
— Dilerim, hiçbir kurt bu hâle düþmesin! Böyle aðýr bir tasma taþýmaktansa açlýk yeðdir, demiþ.
Bu parçanýn anlatýmýnda dil aðýrlýklý olarak hangi iþlevde kullanýlmýþtýr?
A) Kanalý kontrol iþlevinde
B) Þiirsel iþlevinde
C) Göndergesel iþlevinde
D) Heyecana baðlý iþlevde
E) Alýcýyý harekete geçirme iþlevinde
8. Aliþ'imin kaþlarý kâre
Sen açtýn sineme yâre
Bulamadým derdime çâre
Görmedin mi ah civan Aliþ'imi
Tuna boyunda
Yukarýdaki parçada kaç tane isim kullanýlmýþtýr?
A) 4
B) 6
C) 8
D) 10
9. Aþaðýdakilerin hangisinde zamir (adýl) kullanýlmamýþtýr?
A) Gökyüzünün baþka rengi de varmýþ!
Geç fark ettim taþýn sert olduðunu.
B) Ne dönüp duruyor havada kuþlar?
Nerden çýktý bu cenaze? Ölen kim?
C) Neylersin ölüm herkesin baþýnda
Uyudun uyanamadýn olacak
D) Kim bilir nerde, nasýl, kaça yaþýnda?
Bir namazlýk saltanatýn olacak.
E) Þakaklarýma kar mý yaðdý, ne var?
Benim mi Allah'ým bu çizgili yüz?
24
E) 12
1. “Dev, cin, peri, Zümrüdüanka, Kafdaðý” kelime ve kelime gruplarý size neleri çaðrýþtýrmaktadýr?
2. Okuduðunuz veya seyrettiðiniz, içinde olaðanüstü olaylar ve varlýklar bulunan bir eser sizi nasýl
etkiler? Düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.
3. Çocukluðunuzda dinleyip de unutamadýðýnýz bir masalý arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
1. ETKÝNLÝK
Türk edebiyatýndan masal örnekleri bulunuz, bunlarý okuyunuz ve sýnýfa getiriniz (3. etkinliðe
yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
“Anderson Masallarý” bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (9. etkinliðe yöneliktir.).
3. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda masal türünün tarihsel geliþimini, önemli temsilcilerini ve bunlarýn eserlerini araþtýrýnýz (18. etkinliðe yöneliktir.).
25
SEDEF BACI
Benim adým Kamber, minareden uzun mumbar yedim, içtim, doymadým... Harda, hurda, þurda, burda,
tarla baðda; yedim, içtim, doymadým... Aman bacý, kaldýr sacý, yaðlý bazlamacý yedim, içtim, doymadým...
Dere gibi hoþaflar, tepe gibi pilavlar, ambar ambar yulaflar yedim, içtim, doymadým... Denizi çorba ettik,
gemiyi kepçe ettik, daha bilmem nice ettik yedim, içtim; davula döndü ama karným ne sakalým tum tum
etti ne býyýðým cum cum etti, dudaklarým bile duymadý. Baktýlar ki dünyayý yesem doyduðum, doyacaðým
yok, "Daha da doymazsa gözünü toprak doyursun!" deyip Akdeniz’in martýsý, zeytin yaðýnýn tortusu, hoþtur makarnanýn yoðurtlusu... Tepsi tepsi önüme sürdüler ya, sensiz boðazýmdan geçmedi. Yükledim
bizim uzun kulaklýya, size getiriyordum ama ýrmaktan geçerken kurbaðalar “výrak výrak!” deyince ben de
“býrak býrak!” anladým, býraktým oracýkta... Uzun kulaklýnýn da ayaklarý mumdanmýþ, o da eriyip gitti
ýrmakta...
Bir varmýþ, bir yokmuþ, Allah’ýn kulu çokmuþ. Develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamýn
beþiðini týngýr mýngýr sallar iken bir padiþah varmýþ; padiþahýn da üç oðlu, bir kýzý varmýþ. Babalarý dünyayý
verseler vermez, tacýndan tahtýndan üstün tutarmýþ onlarý... Analarýnýn gözünde de oðullarý oðul balýndan
tatlý, kýzlarý da kaymak üstüne çalýnan baldan. Ne ki balýna kaymaðýna doymadan gitmiþ hatuncuk... Koca
saray karalara boyanmýþ ama kara vezir:
“A devletlim! Kara gün kararýp kalmaz ya, gayri
on parmaðýný kandil edip yakacak bir ana lazým
bunlara!" demiþ ve allayýp pullayýp kara kýzýný
padiþaha vermiþ, vermiþ ama hangi parmaðýný
kandil edip yakacak, kara vezir kýzýnýn on parmaðýnda on kara! Allah böylelerinin þerrine uðratmasýn. Padiþahý avucunun içine alýncaya kadar
cariyelerin bile yüzüne gülmüþ; velakin yavaþ
yavaþ saman altýndan su yürüterek karasýný
bulaþtýrmadýk birini býrakmamýþ; ille üvey kýzýna,
ille üvey kýzýna... Öyle bir yaðlý kara sürmüþ, öyle
bir yaðlý kara sürmüþ ki kýrk dereden su getirmiþler
de yine çýkaramamýþlar; öyle ya iftira dediðin Kaf
Daðý’ndan da yüce! Babasýnýn bile gözünden
düþüp ocak baþýna attýrmýþ onu.
Bir var ki bacý kardeþ ciðerdir, birbirinden ayrýlýr
mý! Geceleri baþ baþa verip baþlarýna gelenleri bir
söyler, iki dökerlermiþ...
Günlerden bir gün, yine birbirine dert yanarken
üvey analarý olacak, uðrun uðrun gelip de kapýyý,
bacayý dinlemesin mi! Kuzgun misali üstlerine
yürüyerek:
“Bre baþ belalarý” demiþ; “Yine baþ baþa verdiniz de ne çorap örüyorsunuz baþýma? Durun bir, öyle bir
ayýn, oyun edeceðim ki size, felek de beðensin.”
26
Meðer kara vezir kýzýnýn sade on parmaðý on kara deðil, büyücülük de geliyormuþ elinden... Önce, nasýl
büyülemiþse büyülemiþ onlarý... Sabah sabah üç þehzadenin üçü de birer kuþ olup kanatlanmasýn mý! Kara
yazýlý bacýlarý neye uðradýðýný bilememiþ. Bir gözü havada bekleyip durmuþ ama ne bir kanat sesi ne bir
kardeþ nefesi... Cümle kuþlar yuvalarýna dönmüþ, onlar dönmemiþ. Gayri, saray baþýna zindan olup:
“Ya dað dað dolaþýr bulurum ya da araya araya yollarýnda ölürüm; dünyaya geldim de ne buldum
sanki!” demiþ ve o gece sular uyurken bir fedai baþýný alýp yollara düþmüþ. Az gitmiþ, uz gitmiþ; dere tepe
düz gitmiþ; altý ayla bir güz gitmiþ, gide gide bir daðýn tepesine yetmiþ; aklý karalý kuþlardan kardeþlerini
sormuþ ama dizi dizi uçup gitmiþler de ne bir aðýz ne bir dil ne de kanatlarýndan bir tel vermiþler ona.
Güvendiði daðlara kar yaðýnca gözlerinden süyüm süyüm yaþ döküp öyle bir ahüzar etmiþ ki bu bahtý kara
kýz, acep yürek olur da dayanýr mý ola...
Allah’tan olacak, bir de bakmýþ ki ne baksýn. Üç kuþ, üçü de ak kuþ, baþýnýn üstünde dönüp dolanýyor!
Hemen kollarýný açmýþ ama hiçbiri gelip de dalýna konmamýþ, döndükçe dönmüþler baþýnda...
Sihir bu ya! Meðer üvey analarý bunlarý öyle bir kuþa benzetmiþ, öyle bir kuþa benzetmiþ ki gün batýp
da sular karardý mý ete, kemiðe bürünüyor; insan olup görünüyorlarmýþ. Gün doðup da ortalýk aðardý mý
tüye, teleðe geliyor; kanatlanýp uçuyorlarmýþ!
Ha iþte o gün, döne döne yorulan, yorula yorula dönen bu üç kuþ, ortalýk kararýnca üç kardeþ olup
bacýlarýnýn etrafýný almýþ; baþlamýþlar birbirlerinin yüzünü gözünü öpmeye ve baþlamýþlar baþlarýna gelenleri sayýp dökmeye, gayri gözlerine uyku girer mi?
Þafak sökerken:
“Bacý” demiþler, “Bu kuþ uçmaz, kervan geçmez yerlerde mesken tutup da ne yapacaðýz! Bu daðýn
ötesinde bir göl, gölün ortasýnda bir ada, adanýn ortasýnda da bir oda var, çam kokularýyla örülmüþ, kuþ
sesleriyle döþenmiþ bir oda; insan, deðme saraylara deðiþmez onu. Gün doðunca seni kanatlarýmýza alýp
oraya götürsek nasýl olur? Daðda, belde seni bir yardan atarýz diye korkma sakýn; bindiðin kanat, kardeþ
kanadýdýr, üvey ana parmaðý deðil!”
Sedef Kýz’ýn canýna minnet bu. Sabah sabah üç kardeþ üç kuþ olup kanat kanada vermiþ; o da uçak
misali, bu kanatlarýn üstüne binmiþ, süzülmüþler göðe doðru... Ve bir göz yumup açýncaya dek, inmiþler
inecekleri yere! Doðrusu cennet gibi bir yermiþ ama kýzcaðýz ne dal dal aðaçlara elini uzatmýþ ne bal bal
27
meyvelere... Kardeþleri pýr deyip de havalanýnca göklere, o da kendini atmýþ göllere. Meðer, bu gölün
sularý her derde deva, her hastalýða þifa imiþ. Sedef Kýz, “arýlýk duruluk!” deyip de dalýnca bir ne alnýnýn
karasý kalmýþ ne yüzünün karasý!
Kuþ kardeþleri yazýdan, yabandan dönüp de onu öyle “sütten ak, sudan pak” görünce sevinçlerinden
deli divane olmuþlar:
“Bacý bacý; aklardan ak bacý; seni üvey ananýn yarasýndan, beresinden kurtaran Allah; bizi de onun
tüyünden teleðinden kurtarýrsa gayri ömrümüz boyunca bu zümrüt sarayda güllerle gün, bülbüllerle düðün
eyleriz!” demiþler, kim bilir, daha da ne diller dökmüþler birbirine; sonra gözlerine uyku dolup da gözleri
süzüm süzüm süzülünce her biri uzanmýþ kendi yerine...
Ýnsan ne hülya ile yatarsa o rüya ile uyanýr derler... Önce yedilerden mi kýrklardan mý biri görünmüþ,
Sedef Kýz’ýn gözüne:
“Kýzým demiþ; ayrýk otundan birer gömlek örer de giydirirsen kardeþlerine, evvel Allah büyüleri bozulur, yine insan olup insan içine çýkarlar ama bir var ki bunlarý örüp bitirinceye kadar kimseyle dünya kelamý
etmeyeceksin. Haydi imdi, anla, dinle güveniyorsan baþla!”
Sedef Kýz uyanmýþ, rüyasýna inanmýþ; gayri vakit, fýrsat fevt eder mi! Kardeþleri uçup gidince o da
tutam tutam ayrýk otu toplayýp birim birim gömlekleri örmeye baþlamýþ. Akþamüstü kardeþleri dönüp de
onu öyle aðýzsýz, dilsiz örgü örer görünce bunu bir manaya yoramayarak:
“O üvey ana olacak kara cadýnýn eli her yere uzanýr; dili her yana döner. Sakýn ola, bu kýzýn yüzündeki
yüz karasý silinirse dilinde de dil yarasý çýksýn, diye, büyü üstüne büyü yapmýþ olmasýn?” deyip arý gibi her
çiçeðe konmuþlar, derde deva ot koymamýþ yolmuþlar ama bacýlarý ne örgüsünü býrakmýþ elinden ne de bir
kelam çýkmýþ dilinden...
Kuþ kardeþlerinin hayalden, düþten haberleri yok ya, hele onlar devasýný araya dursun, bir gün bir
padiþahýn oðlu, o taraflarda salýnýp seyran ederken yamaçtan yamaca Sedef Kýz’ý görmüþ, gözlerine
inanamamýþ. Hemen atýný o yana sürmüþ, “Hangi daðýn gülü, hangi baðýn bülbülü” olduðunu sorup soruþturmuþ ama aðzýndan bir çift söz alamamýþ. Bir bakmýþ: “Peridir bu!” demiþ; bir bakmýþ “Dil bilmez biridir
bu!” demiþ. Ama ne olursa olsun, padiþah oðlu, Sedef Kýz’a öyle bir vurulmuþ ki hemen toy düðün etmeyi
kurup kendi eliyle bindirmiþ atýna. Yolda, üç kuþ peyda olup baþýnýn üstünde uçmaya baþlamýþ; günden
güneþten korumak ister gibi... Bu üç kuþun üç kardeþ olduðunu bildiði yok ya, padiþah oðlunun garibine
gitmiþ bu... Neyse, az gitmiþler, uz gitmiþler, dere tepe düz gitmiþler, gün akþam olmadan varýp saraya
yetmiþler.
Padiþah, oðlunun bir dediðini iki eder mi, hele böyle mürüvvet görecek olduktan geri... Daha o akþam
davullar dövülmüþ, düðünleri kurulmuþ ama gel gelelim Sedef Kýz ne allar giymiþ yeþil üstüne ne kýnalar
koymuþ, sedef üstüne. Ýlmek üstüne ilmek atýp gömlek üstüne gömlek örmüþ, bir gün olur, rüyalarým
çýkarsa diye...
Meðer gözdelerden biri, onu göz altýna almýþ, her hâlini yazýp defter ediyormuþ. Akþamýn bir vaktinde
padiþah oðlunun yanýna çýkýp:
“A benim þehzadem” demiþ: “Þu senin niþanlýn olacak kýz ne bir peri ne de dil bilmez biri... Lamý, cimi
yok ya büyücü ya sihirbaz! Gündüzleri üç kuþ gelip pencereye týk diyor; geceleri has bahçeye çýk diyor; o
da o saatte çýkýyor ve neden sonra ayrýk otu toplayýp dönüyor, dönüyor ama kim bilir baþýnýza ne çoraplar
örüyor.”
Padiþah oðlu, Sedef Kýz’ýn üstüne bir toz kondurmak istememiþ ama üç gün üç gece kollayýp da söylenenlerin harfi harfine doðru olduðunu görünce neye uðradýðýný bilememiþ. Hemen çaðýrýp sorgu, suale
çekmiþler ama biçare kýz ne örgüsünü býrakmýþ elinden ne de bir kelam çýkmýþ dilinden; her sorulan, bir
damla yaþ olmuþ gözünde...
Velakin onun gözüne, göz yaþýna kim bakar gayri... “Sükut ikrardýr!” deyip büyücülüðüne hükmetmiþler;
“Böylesi güzelin, güzelliði baþýný yesin!” deyip baþýný istemiþler cellattan!
28
Cellat baþý, son vasiyetini sormuþ kýzýn, yine bir ses çýkmamýþ dilinden... “Vaktine hazýr ol!” demiþ, yine
örgüsünü býrakmamýþ elinden... Derken üç kuþ gelip baþýnýn üstünde dönmeye baþlamýþ. Cellat baþý aký
karayý yitirip ne yapýp yakýþtýracaðýný düþünür dururken Sedef Kýz da gömleklerini örüp bitirmiþ ve tutup
bunlarý, bir bir kuþlarýn üstüne atmýþ. Hikmet-i Huda, bu üç kuþun üçü de filiz gibi birer delikanlý olup
bacýlarýnýn boynuna sarýlmýþ. Görenler bunu da büyü mü sanmýþ ne sanmýþlarsa parmaklarý aðýzlarýnda
kalmýþ.
Ha iþte o zaman Sedef Kýz’ýn aðzý dili açýlýp: “Cellat baþý, cellat taþý yerinden kaçmýyor ya, önceden
önce beni padiþahýn huzuruna çýkar. Baþýma gelenleri bir bir ona dökeceðim gayri... Yine de baþýma
ferman eylerse ne yapalým, boynum kýldan ince...” demiþ ve gidip üvey ananýn yüzünden çektiklerini iki
göz, iki pýnar anlatmýþ padiþaha.
Padiþah, Sedef Kýz’ýn sedeften de arý bir kýz olduðunu anlayýp kendi oðluna almýþ. Üstelik, üç kýzýný da
Sedef Kýz’ýn üç kardeþine vermiþ.
Bunlar kýrk gün kýrk gece düðün eylerken öte yandan da üvey analarý olacak kara vezir kýzýnýn kýrk
katýra mý kýrk satýra mý verildiði haberi gelmesin mi! Eee, eden bulur, etmeyenler erer muradýna, biz
çýkalým kerevetine. Gökten üç elma daha düþtü; baþkalarýnýn alnýna kara sürmeyenlerin baþýna!
Eflatun Cem GÜNEY
Evvel Zaman Ýçinde
4. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz masallardan birini sýnýfta anlatýnýz.
Okuduðunuz ve dinlediðiniz masallar hakkýndaki düþüncelerinizi ifade ediniz.
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz masallarýn ortak özelliklerini belirleyiniz.
2. “Sedef Bacý” masalýnýn olay örgüsünü ve bu olay örgüsünün özelliklerini belirleyiniz.
29
5. ETKÝNLÝK
“Ýncelediði yüz Rus peri masalýndan çýkardýðý sonuçlarý Masallarýn Biçimbilimi (1928) adlý
eserinde yayýmlayan Propp, her þeyden önce þunu kanýtladý: Masallarýn görünüþteki çok çeþitliliði
altýnda, deðiþmeyen ortak bir yapý vardýr. Masallardaki kiþilere bakarsak bunlarýn çok çeþitli
olduðunu görürüz ama Propp, bu kiþilerin eylemlerine baktýðýmýzda bunlarýn sayýsýnýn sýnýrlý
olduðunu ve 31’i geçmediðini keþfetti.”
Berna MORAN
W. Propp’un masallarýn yapýsýyla ilgili yaptýðý 31 eylemli olay örgüsünü meydana getiren
birimler aþaðýda sýrasýyla verilmiþtir. Ýncelediðiniz masalda bu iþlevlerin (eylemlerin) hangilerinin
bulunduðunu belirleyerek aþaðýdaki tabloya yazýnýz.
Masallarýn Genel Yapýsý
Sedef Bacý’da Bulunan Ýþlevler
Aileden biri evden uzaklaþýr.
Kahraman, bir yasakla karþýlaþýr.
Yasak çiðnenir.
Saldýrgan, bilgi edinmeye çalýþýr.
Saldýrgan, kurbanýyla ilgili bilgi toplar.
Saldýrgan kurbanýný ya da servetini ele
geçirmek için, onu aldatmayý dener.
Kurban aldanýr ve böylece istemeyerek düþmanýna yardým etmiþ olur.
Saldýrgan, aileden birine zarar verir.
Kötülüðün ya da eksikliðin haberi yayýlýr; bir
dilek ya da buyrukla kahramana baþvurulur,
kahraman gönderilir ya da gider.
Arayýcý-kahraman eyleme geçmeyi kabul
eder.
Kahraman, evinden ayrýlýr.
Kahraman büyülü bir nesne ya da yardýmcý
edinmesini saðlayan bir sýnama ile
karþýlaþýr.
Kahraman ileride kendisine baðýþta bulunacak kiþinin eylemlerine tepki gösterir.
Büyülü nesne kahramana verilir.
Kahraman, aradýðý nesnenin bulunduðu
yere ulaþtýrýlýr.
Kahraman ve saldýrgan bir çatýþmada karþý
karþýya gelir.
30
Masallarýn Genel Yapýsý
Sedef Bacý’da Bulunan Ýþlevler
Kahraman özel bir iþaret edinir.
Saldýrgan yenik düþer.
Baþlangýçtaki kötülük giderilir ya da eksiksiz
karþýlanýr.
Kahraman geri döner.
Kahraman izlenir.
Kahramanýn yardýmýna koþulur.
Kahraman kimliðini gizleyerek kendi ülkesine ya da baþka bir ülkeye varýr.
Düzmece bir kahraman asýlsýz savlar ileri
sürer.
Kahramana güç bir iþ önerilir.
Güç iþ, yerine getirilir.
Kahraman tanýnýr.
Düzmece kahramanýn, saldýrgan ya da
kötünün gerçek kimliði ortaya çýkar.
Kahraman yeni bir görünüm kazanýr.
Düzmece kahraman ya da saldýrgan cezalandýrýlýr.
Kahraman evlenir ve tahta çýkar.
Olay örgüsünü oluþturan bu parçalarýn metin içinde yüklendikleri iþlevleri belirleyiniz.
6. ETKÝNLÝK
“Sedef Bacý” masalýný mekâna ve kahramanlara dikkat ederek bölümlere ayýrýnýz.
Bu masalýn temasýný bularak masalda ayrý bölümler olarak gösterdiðiniz bu parçalarýn tema
etrafýnda nasýl birleþtirildiðini söyleyiniz.
7. ETKÝNLÝK
“Sedef Bacý” masalýndaki “karþýlaþma ve çatýþma”larý bulunuz.
Bu karþýlaþma ve çatýþmalarýn özelliklerini söyleyiniz.
Okuduðunuz, dinlediðiniz ve incelediðiniz masallardan hareketle masallardaki karþýlaþma ve
çatýþmalarýn temel özelliklerini söyleyiniz.
31
8. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz, okuduðunuz ve dinlediðiniz masallardan hareketle masal kahramanlarýnýn genel
özelliði ile ilgili (iyi-kötü, haklý-haksýz, yardýmcý-saldýrgan) bir tasnif denemesi yapýnýz.
Olaðanüstü özelliklere sahip kahramanlarýn insanlara özgü durumlarý temsil edip etmediklerini
9. ETKÝNLÝK
Sýnýfa getirdiðiniz “Anderson Masallarý”ný okuyarak bu masallarýn özelliklerini belirleyiniz.
“Halk Masallarý” ile “Anderson Masallarý”ný karþýlaþtýrýnýz.
Karþýlaþtýrma sonuçlarýndan hareketle benzerlik ve farklýlýklarýný belirleyiniz.
3. “Sedef Bacý” masalýndaki mekânlarý bularak bu mekânlarýn özelliklerini söyleyiniz.
10. ETKÝNLÝK
“Sedef Bacý” masalýnda zaman bildiren ifadeleri bulunuz.
Bulduðunuz zaman ifadelerini saat ve takvimle ölçülebilen bir zamanla deðiþtirerek metni
yeniden okuyunuz.
“Sedef Bacý” masalýndaki zamanýn saat ve takvimle ölçülebilen zamandan farklýlýðýný ve bu
zamanýn metne kazandýrdýklarýný açýklayýnýz.
4. “Sedef Bacý” masalýndaki anlatýcýnýn kim olduðunu belirleyerek anlatýcýnýn bakýþ açýsýnýn özelliklerini belirtiniz.
11. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz masallardan birini;
a.Günümüz yaþam biçimi ve insan iliþkilerini göz önünde bulundurarak yeniden kurgulayýnýz.
b. Buradan hareketle masallarýn gerçeklikle iliþkilendirilip iliþkilendirilemeyeceðini
12. ETKÝNLÝK
“Sedef Bacý” masalýnýn nasýl baþlayýp nasýl bittiðini belirleyiniz.
Bu þekilde baþlayýþ ve bitiþin masallara etkilerini açýklayýnýz.
5. “Sedef Bacý” masalýnda anlatým türlerinden nasýl yararlanýldýðýný söyleyiniz.
6. “Sedef Bacý” masalýnda dilin hangi iþlevinin hâkim olduðunu belirleyiniz.
7. Yukarýdaki soru ve etkinliklere verdiðiniz cevaplardan hareketle masallarýn niçin “sanat metni”
olduðunu açýklayýnýz.
32
13. ETKÝNLÝK
“Sedef Bacý” masalýnda anlatým bozukluðu bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
Varsa cümlelerdeki anlatým bozukluðunun sebebini söyleyiniz.
Bu cümlelerdeki anlatým bozukluðunu düzeltiniz.
14. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz “Sedef Bacý” masalýný tablodaki özelliklere göre deðerlendiriniz.
Deðerlendirme
Açýk Bir Anlatýmýn Özellikleri
Evet
Hayýr
Ýfadenin hiçbir engele uðramadan akýp
gitmesi
Akýcýlýk
Gereksiz söz tekrarýndan kaçýnýlmasý
Ses akýþýný bozan, söylenmesi güç seslere
ve kelimelere yer verilmemesi
Gereksiz ifadelere yer verilmemesi
Duruluk-Açýklýk
Anlaþýlmasý güç cümle kullanýlmamasý
Metnin dil ve ifadesinin sade ve süssüz
olmasý
Yalýnlýk
Duygu ve düþüncenin kýsa ve kesin ifadelerle
dile getirilmesi
Deðerlendirme sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn masallarýn anlaþýlmasýna katkýlarýný açýklayýnýz.
15. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz masaldaki isim, sýfat, zamir ve zarflarý belirleyerek aþaðýdaki tabloya yazýnýz.
Ýsim
Sýfat
Zamir
Ýsim, sýfat, zamir ve zarflarýn masaldaki kullanýlýþ amaçlarýný belirtiniz.
Bulduðunuz bu isim, sýfat, zamir ve zarflarý yapýlarýna göre gruplandýrýnýz.
33
Zarf
1. Masallarý eðitim açýsýndan deðerlendiriniz.
2. Çocuklarýn masallarý niçin sevdiklerini tartýþarak belirleyiniz.
16. ETKÝNLÝK
Fabl ve masalý karþýlaþtýrarak bunlarýn benzer ve farklý yönlerini aþaðýdaki þemaya yazýnýz.
Fabl
Masal
Benzerlikler
Farklýlýklar
........................................
........................................
........................................
........................................
Olay
........................................
........................................
........................................
........................................
Kiþi
........................................
........................................
........................................
........................................
Zaman
........................................
........................................
........................................
........................................
Mekân
........................................
........................................
........................................
........................................
Anlatýcý
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
........................................
34
17. ETKÝNLÝK
Gönüllü üç öðrenciye masal anlattýrýlýr.
Diðer öðrenciler masal anlatan öðrencileri tablodaki ölçütlere göre deðerlendirir.
Ölçütler
1. Öðrenci
Evet
2. Öðrenci
Hayýr
Evet
Hayýr
3. Öðrenci
Evet
Hayýr
Sesi mekâna göre ayarladý.
Sesi dinleyiciye göre ayarladý.
Kelimeleri doðru telaffuz etti.
Sözün ezgisine dikkat etti.
Masalý akýcý bir þekilde anlattý.
Dil bilgisi kurallarýna uydu.
18. ETKÝNLÝK
W. Propp’un masallarýn yapýsýyla ilgili tasnifinden de yararlanarak bir masal yazýnýz.
Yazdýðýnýz masallarý arkadaþlarýnýza okuyunuz.
Yazdýðýnýz masallar arasýndan seçtiklerinizi sýnýf panosunda sergileyiniz.
19. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda masal türünün önemli temsilcileri ve bunlarýn eserleriyle ilgili bir
sunum yapýnýz.
Masallarda kahramanlar ………….....……....…… ve …....…….....…………. olarak iki grupta
toplanabilir.
Masallara ………….....…..... ile baþlanmasý okuyucuyu olaðanüstü olaylara hazýrlamak içindir.
Masallarda aðýrlýklý olarak ………….....………… zaman kullanýlýr.
Masallarýn en belirleyici özelliði öðretici olmalarýdýr.
(D)
(Y)
Masalýn amacý toplumdaki insanlarý iyiye, doðruya yönelterek ahlaki
faziletlerin ayakta durmasýný saðlamaktýr.
(D)
(Y)
35
Masallarda olaðüstü kiþilerin baþýndan geçen olaðnüstü olaylarýn anlatýlýr,
mekân ve zaman da olaðnüstü özellikler taþýr.
(D)
(Y)
Halk masallarý yazý yoluyla kuþaktan kuþaða aktarýlmýþtýr.
(D)
(Y)
3. Bana bir masal anlat baba
Ýçinde hayallerim, oyunlarým olsun
Kurtla kuzu olsun þekerle bal
Ýçinde denizle balýklar
Yaðmurla kar olsun güneþle ay
Yukarýdaki dizelerin hangisinde sýfat kullanýlmýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
4. Aþaðýdakilerden hangisi masalýn özelliklerinden biri deðildir?
A) Zaman ve mekân kavramlarýnýn belli olmamasý
B) Halkýn hayal gücünden doðmasý ve olaðanüstü olaylarý anlatmasý
C) Ýyi kötü çatýþmasýnda her zaman iyilerin kazanmasý
D) Masallarýn bir varmýþ bir yokmuþ, evvel zaman içinde kalbur saman içinde gibi tekerleme ile
baþlamasý
E) Kahraman olarak her zaman insan dýþýndaki varlýklarýn iþlenmesi
5. Popüler kültür tüketime dayalý. Popüler kültürün yarattýðý edebiyat da dolayýsýyla tüketimin
I
II
nesnesi konumunda. Oysa edebiyat eserinden beklenen öncelikli olarak estetik bir haz
III
uyandýrmasýdýr. Popüler olanda estetik deðer aramak nafile.
IV
V
Yukarýdaki parçada altý çizili kelimelerden hangisi yapýsý yönüyle farklýdýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
6. Aþaðýdakilerin hangisinde ikileme farklý görevde kullanýlmýþtýr?
A) Zaman çabuk çabuk geçiyor Monna;
Saat on ikidir, söndü lambalar.
B) Koyverip telli pullu saçlarýný rüzgâra,
Bir çocuðun ardýna düþen heykellerimi.
C) Bir yaðmur bilirim, bir de kaldýrým:
Biri damla damla alnýma düþer,
D) Ulur aya karþý kirli çakallar,
Bakar ürkek ürkek tavþanlar daða.
E) Monna Rosa, bugün bende bir hâl var,
Yaðmur iðri iðri düþer topraða.
36
1. “Herkesin bir hikâyesi vardýr.” sözü size neler düþündürmektedir?
1. ETKÝNLÝK
Çevrenizde halk hikâyeleri bilen kiþilerden bu hikâyeleri dinleyiniz ve arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
2. ETKÝNLÝK
Halk hikâyesi, Maupassant tarzý hikâye, Çehov tarzý hikâye ve ben merkezli hikâye örnekleri
bulunuz, okuyunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz.
Memduh Þevket Esendal’ýn “Mendil Altýnda” ve “Sahan Külbastý” hikâyelerini bulunuz,
okuyunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz.
Ahmet Hamdi Tanpýnar’ýn “Abdullah Efendi’nin Rüyalarý” adlý hikâyesini bulunuz, okuyunuz
ve sýnýfa getiriniz (5 ve 10. etkinliðe yöneliktir.).
3. ETKÝNLÝK
9. sýnýf Türk Edebiyatý ders kitabýndan “anlatmaya baðlý edebî metinleri inceleme yöntemi”ni
araþtýrýnýz (5. etkinliðe yöneliktir.).
4. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda hikâye türünün tarihsel geliþimini, önemli temsilcilerini ve bunlarýn eserlerini araþtýrýnýz (30. etkinliðe yöneliktir.).
37
KAMYON
Kamyon, Zincirli Han’ýn dar ve basýk kapýsýndan, yan duvarlara sürtünüp sývalarý dökerek ve üzerine
baðlanmýþ sepetlerle çuvallarý dört tarafa fýrlatarak ýkýna sýkýna çýktý. Þoför bir eliyle direksiyona
yapýþmýþ, dört metre geniþliðindeki sokaðýn karþý tarafýndaki berber dükkânlarýna girmeden sola
manevra yapabilmeye uðraþýyor, öteki eliyle de aðzýna peynirli pide týkýyordu. Toz, çamur, benzin,
makine yaðý tabakalarýnýn altýnda elbisesinin ve yüzünün rengi pek belli olmayan þoför yamaðý arka
tarafta durmuþ, iki yana koþarak þoföre:
“Ýleri!.. Geri!.. Yana!..” diye iþaretler veriyor, bir taraftan da soðan ekmek týkýnýyordu. Kamyon, içindeki
yirmi iki müþterisiyle beraber sokaða çýkýp biraz ilerledikten sonra durdu. Uzaktan doðru koþup gelen bir
çocukla, otomobilde heybesini bacaklarýnýn arasýna almýþ deðirmi sakallý birisi fiskos edip konuþmaya
baþladýlar. Ara sýra duyulan “Buðday, veresiye defteri, þinik, sekiz metre kara dimi...” gibi sözlerden,
Ýzmir’e giden manifaturacýnýn, oðluna, dükkân idaresi ve köylülerle veresiye muamelesinin þekli hakkýnda
son talimatý verdiði anlaþýlýyordu. Ýkide birde sabýrsýzlýkla arkasýna dönüp bakan þoföre þöyle bir baþýný
çevirip:
“Dur azýcýk... patlamadýn a!..” diyor; sonra gözlerini müþterilerde de gezdirerek sözünün yalnýz þoföre
deðil, baþka sabýrsýzlananlar varsa onlara da dokunur olduðunu anlatmak istiyordu.
Bu sýrada, sýrtýnda eski bir heybe ile çok genç bir köylü otomobile yaklaþtý; tereddüt eder gibi bir müddet þoföre baktýktan sonra:
“Ýzmir’e mi?” diye sordu.
“Oraya!..”
“Beni de alýr mýsýnýz?”
“Yer yok!..”
Delikanlý hemen arkasýný döndü, uzaklaþmaya baþladý. Fakat þoförün penceresine dayanarak ona birtakým þeyler havale eden esmer, uzun boylu, sýrým gibi incelmiþ boyunbaðlý birisi arkasýndan baðýrdý:
38
“Gel buraya! Hey... Delikanlý!..”
Köylü döndü. Esmer, uzun boylu adam, þoföre:
“Ne diye yer yokmuþ, arkada bir yere sýkýþýr!..” dedi.
Bu adam kamyonun sahibi idi. Þoför yüzünü buruþturarak indi. Delikanlýdan yarým lira peþin aldý.
Sonra, arabanýn arka kapaðýný gevþeterek eðri bir þekle koyan ve üzerine çullarýný seren öteki köylüleri
sýkýþtýrýp yeni gelene bir yer açtý. Zaten dizleri üzerine çömelerek ancak sýðýþabilen yolcular hem “Olmaz,
buraya nasýl sýðar!” diye söyleniyorlar hem de her setre pantollunun emrine itaate alýþýk bir tavýrla birbirlerini iterek yer açýyorlardý. Genç köylü, bir kýyýya çömeldi, heybesini altýna aldý ve kamyon, hýzla bir
sarsýldýktan sonra yürüdü.
Þoförün yanýnda oturan siyah elbiseli, gümüþ çerçeveli gözlük takmýþ, yaþlýca, sünepe tavýrlý bir
adam -Beyþehir taraflarýna dava toplamaya giden bir avukat- baþýný arkaya çevirerek “Uðurlar olsun
cümlenize!” diye baðýrdý. Ýçerdekiler hepsi birden ayný sözü tekrarladýlar. Konya’dan çýkýp Beyþehir’e
giden yolun baþlangýcýndaki dik yokuþu týrmanmaya baþlayýnca herkes yanýndaki ile veya çaprazlama ta
öbür baþtaki biriyle lafa koyuldu; birkaç kiþi yalnýz cýgara içip dumanýný savuruyordu. Birbiri arkasýna dizili
tahta sýralarda oturmayýp yarým lira eksiðine en arkada yere çömelen ve kamyonun þiddetle sarsýlan bu
kýsmýnda ikide birde, baþlamak üzere olan uykularýndan fýrlatýlan köylüler, cýgara da içmeyerek boþ
gözlerle bakýþýyorlardý.
Sonradan gelen genç köylü ilk defa otomobile biniyordu, benzi sapsarýydý. Bunun yarýsý alýþmadýðý bir
þeyde hýzlý hýzlý götürülmenin verdiði heyecan ve korkudan, yarýsý da baþka bir þeyden geliyordu.
Konya’ya bir saat ötedeki bir köyden olan bu delikanlý otomobile binmiþti, Ýzmir’e gidecekti. Araba
Ýzmir’e gelince þoför yolcularý selametlemeden evvel nedense yol parasýnýn üstünü toplamak
âdetindeydi. Bunu genç köylü de biliyordu fakat yazýk ki þoförün bu isteðini yerine getirecek vaziyette
deðildi. Yanýnda beþ parasý bile yoktu.
Mahsuller para etmeyince, vergiler ödenmez hâle gelince, evde tuz, gaz tükenip yerine yenisini koyamayýnca oðul babasýný bir kenara çekmiþ:
“Baba, ben gidip þehirlerde çalýþayým. Bak, köyün yarýsý gitti, Ýzmir’de çok iþ varmýþ. Fabrikalarda
adamýna göre yarým lira yevmiye bile veriyorlarmýþ. Kýþýn burada kalýp yük olacaðýma, gidip ekmeðimi
ararým, harman zamanýnda gene gelir, tarlada çalýþýrým...” demiþti. Ýhtiyar babasý aklý ermediði ve fakirlikten söz söyleyemez, fikir ortaya atamaz hâle geldiði için peki dedi ve on sekiz yaþýndaki delikanlý, bundan
evvel Ýzmir’e gidip gelenlerden akýl danýþmaya gitti.
Ýzmir’e gitmek için evvela Konya’dan otobüse binmek lazýmdý. Beyþehir, Karaaðaç, Ödemiþ üzerinden
iki üç günde varýlýyordu. Yol parasý beþ lira idi. Ýzmir’e varýnca hemþerileri bulup ötesini onlardan öðrenmek lazýmdý.
Delikanlý bunun üzerine yol parasý tedarikine çýktý fakat evindeki eski bir çifteye bir liradan fazla veren
bulunmadý. Beþ lira gibi mühim bir parayý köyde bir araya getirebilmek, bir hafta uðraþtýðý hâlde, mümkün
olmadý. Ne yapacaðýný þaþýrmýþ bir hâlde iken bakkalýn oðluna rastladý. Bu çocuk bir zamanlar babasýnýn
yanýndan kaçýp þoför muavinliði yapmýþtý. Kendisine akýl öðretti:
“Ülen, sen deli misin? Otomobile de para mý verilirmiþ?..” dedi ve ona, þoföre yarým lirayý peþin verdikten sonra bir daha beþ para vermemesini, Ýzmir’e yaklaþtýklarý zaman usulca arkadan atlayarak tüymesini
ve Ýzmir’e yayan girmesini söyledi. Yalnýz þunu da ilave etti:
“Amanýn tetik ol, Ýzmir’e girmeden otomobili durdurup yol parasýný toplarlar. Sen daha evvel atlamazsan yandýðýn gündür. Þoförler seni yatýrýp suyunu çýkarana kadar döverler, üstelik de don gömlekten
gayri neyin varsa alýrlar...”
Ýþte bu on sekiz yaþýndaki köylü delikanlýsý, cebindeki elli kuruþu peþin verdikten sonra, böylece on
parasýz otomobile binmiþ, Ýzmir’e ameleliðe gidiyordu.
39
Yolculuðun ikinci günü akþamýna doðru genç köylü olduðu yerde rahat oturamamaya baþladý. Yola
çýkalýdan beri açtý. Köyden beraber aldýðý azýcýk yufkayý daha biner binmez yemiþti. Yaný baþýnda kuru ve
siyah bir ekmeði aðýr aðýr geveleyen köylülere yutkunarak bakýyor, sanki baþý dönüyormuþ gibi gözlerini
kapayarak kafasýný kamyonun sarsýlan tahtalarýna dayýyordu. Sonra birdenbire irkiliyor, yerinden azýcýk
doðrularak öne, þoföre doðru bakýyor, tekrar sýkýþtýðý yere büzülüyordu. Ýçinde, otomobil ilerledikçe
büyüyen bir korku ona ara sýra açlýðýný unutturuyor yahut açlýkla karýþarak onu sersemletiyordu. Ýzmir’e
yaklaþtýklarýný yolcularýn konuþmalarýndan anlamýþtý. Fakat ne kadar yaklaþtýlar? Atlayacak, kaçacak
zaman geldi mi? Eðer daha çok varsa bu Allah’ýn daðlarýnda gece yarýsý yolu nasýl bulacak, buralarda
nasýl geceleyecek? Ya candarmalarýn eline düþerse?.. Ya þoför parayý vermeden atlayýp kaçtýðýný
karakola haber verirse?.. O zaman candarmalar kendisini dövmezler miydi? Acaba candarmalarýn
dayaðý mý daha kötü idi, þoförün dayaðý mý? Belki otomobildeki müþterilerden bir merhametli çýkar da
bunu dövdürmezdi. Fakat bu kadar adamýn içinde rezil olmak vardý. Üstelik don gömlekle kalacaktý. Bu
kýlýkla Ýzmir’e nasýl girer, hemþerilerini nasýl arardý? Atlamaktan baþka çare yoktu...
Fakat atlamayý nasýl becerecekti? Kamyon, arkasýnda atýlmýþ pamuk gibi bir toz yýðýný býrakarak
koþuyor, dar dönemeçlerde, içindekileri bir yandan bir yana fýrlatarak kývrýntýlar yapýyordu. Birçok defa
gördüðü hâlde hiç içine binmediði bu acayip þey, çýkardýðý gürültü ve insaný sersem eden hýzýyla, ciðerlere ve beyne dolan sýcak benzin kokusu ile birdenbire korkunç bir kýlýk alan bu makine ona anlaþýlmaz
bir ürkeklik veriyordu. Bu toz, gürültü ve sürat kargaþalýðý içinde dumanlanan kafasýndan, bozuk bir rüya
þeridi gibi, köyü, kendisine anlatýlan Ýzmir’in hayalinde yarattýðý vuzuhsuz þekilleri, þoförün benzin kokulu
yüzü, Beyþehir’de inen gözlüklü avukatýn siyah ceketinden fýrlayan sýska ensesi geçiyordu.
Ara sýra otomobil herhangi bir sebeple yavaþlar gibi olunca delikanlý yüzünde zapt edemediði bir
dehþet ifadesiyle yerinden fýrlýyor, “Acaba duracak mý? Para toplamaya mý baþlayacak?” diyor; araba
tekrar hýzlanýnca derin bir nefes alarak yerine çekiliyor ve atlamak için kati kararýný veriyordu. Fakat nasýl
atlayacak? Bu kamyon, bu gitgide gözünde büyüyen, bütün hislerine alýþamadýðý ve ezici tesirler yapan
korku makinesi kendisini bir kýskaç gibi yakalamýþtý. Buradan kurtulmasýna imkân olmadýðýný sanýyordu.
Gözleri alev alev olmuþ, dört tarafýna bakmýyor, etrafýndaki köylülerin, ön sýralarda oturan efendilerin hep
kendisine baktýklarýný, biraz kýmýldasa yakasýna yapýþacaklarýný zannediyordu. Alnýndan yanaklarýna
doðru terler akýyor ve þakaklarýndaki ayva tüylerini ýslatýyordu.
Otomobil birdenbire yavaþladý. Yolun sol tarafý sarp bir kesme idi ve sað tarafta, iki minare boyunda bir
yar, esner gibi aðzýný açmýþtý. Yol birdenbire darlaþýyordu. Motorun hafifleyen gürültüsü arasýnda aþaðýdan doðru gelen bir su þýrýltýsý duyuluyordu. Henüz taþ bile döþenmemiþ olan þosenin bu kýsmýnda çökme
ve kayma tehlikesi bulunduðu için yolcular burada yayan yürür ve otomobiller yavaþ yavaþ ilerlerdi. Bunun
için otomobili tamamen durdurmadan þoför baþýný arkaya doðru çevirdi ve:
“Haydi beyler!” dedi.
Birdenbire arka tarafta bir hareket oldu: Delikanlý, gözleri dönmüþ, korkudan titreyerek kendini dýþarýya,
yolun üstüne fýrlattý. Fakat daha durmamýþ olan otomobilden bu tersine atlayýþ ona muvazenesini kaybettirdi; olduðu yerde birkaç kere döndükten sonra ayaðý boþa gitti ve eliyle çalýlara tutunmaya çabalayarak
kafasý sivri taþlara çarpa çarpa ve arkasýndan acý bir hýþýrtý ile akan topraklar ve ufak taþlarla birlikte,
yardan aşaðýya þimdi þýrýltýsý daha çok duyulan dereye doðru yuvarlandý.
Sabahattin Ali
Bütün Öyküleri I
40
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz hikâyelerin ortak özelliklerini belirleyiniz.
5. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta getirilen metinler dikkate alýnarak sýnýf dört gruba ayrýlýr.
Birinci grup “halk hikâyesi”ni, ikinci grup “Maupassant tarzý hikâye”yi, üçüncü grup “Çehov
tarzý hikâye”yi ve dördüncü grup “ben merkezli hikâye”yi “Anlatmaya Baðlý Edebî Metinleri Ýnceleme
Yöntemi”ne göre inceler.
Her grup kendi hikâyeleri ile diðer gruplarýn hikâyelerini yapý, tema, dil-anlatým, gerçeklik ve
gelenek bakýmýndan karþýlaþtýrýr. Sonuçlar grup sözcüleri aracýlýðýyla açýklanýr.
2. “Kamyon” hikâyesinin yapý ögelerini söyleyiniz.
6. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz hikâyedeki olay örgüsünü bularak bu olay örgüsünün özelliklerini belirtiniz.
Olay örgüsünü meydana getiren parçalar arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
Olay ve olay örgüsündeki parçalarýn düzenleniþ sebeplerinden hareketle hikâyenin temasýný
belirtiniz.
7. ETKÝNLÝK
“Kamyon” hikâyesindeki ana ve yardýmcý kahramanlarý ve bunlarýn olay ve olay örgüsündeki
iþlevlerini belirleyiniz.
Belirlediðiniz bu kahramanlarýn özelliklerini söyleyiniz.
Bu kahramanlardan hangisinin “tip”, hangisinin “karakter” olduðunu sebepleriyle belirtiniz.
3. “Kamyon” hikâyesindeki mekânlarý bularak bu mekânlarýn karþýlaþma ve çatýþmalara katkýsýný
belirtiniz.
4. “Kamyon” hikâyesindeki mekânlarýn tema ve kahramanlarla iliþkisini belirleyiniz.
5. “Kamyon” hikâyesinin olay zamanýný belirleyiniz. Bu zaman dilimlerinin nasýl ve neden kullanýldýðýný
açýklayýnýz.
8. ETKÝNLÝK
“Kamyon” hikâyesinin temasýnýn özelliklerini belirleyiniz.
Bu hikayenin yazýldýðý dönemle temasý arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
Bu temayý edebî mektup yazarak, resim yaparak, karikatür çizerek veya deðiþik yöntemler
bularak güncelleþtiriniz.
41
9. ETKÝNLÝK
“Kamyon” adlý hikâyede anlatýcý/anlatýcýlarýn kim olduðunu belirleyiniz.
Bu anlatýcý/anlatýcýlarýn bakýþ açýsýnýn özelliklerini tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Anlatýcýnýn Bakýþ Açýsý
Bakýþ Açýsýnýn Özellikleri
Hakim (Ýlahî) Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
Kahraman (Ben, I. Þahýs)
Gözlemci (III. Þahýs) Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
“Kamyon” hikâyesinin farklý anlatýcýlarýn aðzýndan anlatýlmasýnýn sebeplerini söyleyiniz.
Hikâyede bu farklý anlatýcýlarýn nasýl birleþtirildiðini ve bunun hikâyeye katkýsýný söyleyiniz.
6. “Kamyon” hikâyesinde anlatým türlerinin nerelerde ve nasýl kullanýldýðýný belirleyiniz.
10. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta getirdiðiniz hikâyelerin türlerini ve özelliklerini þemaya yazýnýz.
.......................................................
.......................................................
Özellikleri
Özellikleri
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
Hikâye Türleri
.......................................................
.......................................................
Özellikleri
Özellikleri
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
42
FERHAT ÝLE ÞÝRÝN
Hikâyeye göre Ferhat yaptýðý nakýþlarla herkesin gönlünü esir eden bir nakkaþtýr. Sultan Mehmene
Banu çok sevdiði kýz kardeþi Þirin için bir köþk yaptýrmak ister. Bu köþkün süslemeleri için de babasýyla
Ferhat görevlendirilir. Þirin, köþkünün ne durumda olduðunu görmeye geldiði gün Ferhat’ý görür ve ona
sevdalanýr. Ayný þekilde Mehmene Banu da Ferhat’ý gizliden gizliye sever. Bir ustabaþýyla bir Þah
kardeþinin evliliðini imkânsýz gören Ferhat ile Þirin saraydan kaçar. Mehmene Banu buna çok kýzar ve
onlarýn hemen yakalanmalarýný emreder. Ferhat ile Þirin bulunup Sultan Mehmene Banu’nun huzuruna
çýkarýlýr. Mehmene Banu Ferhat’a, Þirin’le evlenebilmesi için Arzen’e Demirdaðý’nýn suyuna getirmeyi þart
koþar. Ferhat bunu kabul eder ve çalýþmaya baþlar. Ferhat kayalarla uzun süre mücadele edip suyu
Arzen’e getireceði sýrada Þirin’in ölüm haberini alýr. Son kayalarý kýrýp suyu Arzen’e akýtýnca Ferhat da
ölür.
Aþaðýda “Ferhat ile Þirin” hikâyesinden bazý bölümler verilmiþtir.
Arzen þehri, Sultan Mehmene Banu ve Þirin’in anlatýldýðý bölüm:
Gecenin diline kement atýlan sözler unutulur burada.
Bir ucu göðün yedi katýna eriþircesine uzayýp giden, diðer ucu yedi yabana kapýlar açan sarayýn
sükûta ermiþ hâli, hâl deðildi.
O saray ki ne sultanlar aðýrlamýþ ne zamanlar görmüþ ne devranlar geçirmiþti.
Þah Sanem kýzý Mehmene Banu, vakti zamaný eriþince gelip hükümdar olunca sarayýn namýna nam
katan adil bir yönetim kurmuþtu Arzen’de.
Arzenlinin sözüne söz, iþine iþ yetiþtirilemez olmuþtu.
Uðrun uðrun gezen düþmanlarý pes ettiren, gönül yabanýnda caný süründürenlere barýnak olan Arzen
þehrinin namý, sarayýn adilaneliði, Arzenlilerin yurtseverliðiyle dilden dile ulaþmýþtý.
Gece gündüz demeyip halkýnýn bu cansever, yurtsever hâlini kendine rehber edinen Mehmene Banu,
günden güne ülkesini iyileþtirmiþ, bire bin katarak dillere destan bir yönetim anlayýþý göstermiþtir.
Gel zaman git zaman onun bu adilane yönetimi dilden dile, ulustan ulusa ulaþmýþ, bir süre sonra da
Arzen ülkesi insanlarýn uðrak yeri olmuþtur.
Hayat böyle akýp dururken Mehmene Banu’nun sarayda hayatýný paylaþtýðý, canýnýn parçasý, gözünün
ötekisi bildiði, canýndan çok sevdiði Þirin adýnda bir kardeþi vardýr.
Ona yaþama gücü veren, hayatýn bin bir sýrrýný gösteren, gününü zenginleþtirip anýný dolduran Þirin,
adý gibi narin, tatlý sözlü, güler yüzlü, inci diþli biridir.
Mehmene Banu, devlet iþlerinin yönetiminde zaman zaman ona akýl danýþýr, görüþ alýr, düþüncelerini
açar, bazý konularý tartýþýrdý.
Devlet iþlerine karýþmasa da ablasýnýn dar anlarýnda yaný baþýndaydý.
Gezinmeyi, avlanmayý, doðayý sevmekteydi. Tutku edindiði iðne oyasýnda da hünerliydi, eline kimse su
dökemezdi.
Günün birinde, gene aklýna estiðini yapmak isteðiyle dolup taþmýþtý.
Gidip ormanda gezinmek, atýyla bir süre koþu yapmak niyetindeydi.
Cariyelerle konuþup atý Gülgün’ün hazýrlanmasýný istemiþti. Doru kýsraðýný hazýr bulurken kendi
kendine söylenmiþ, atýnýn gümüþten eðerinin nakýþlarýna gözü iliþmiþti. Oradaki iþçiliði gösteren o
parýltýnýn yaný sýra, insanýn hemen gözünü alan, ustanýn, eyerin üzengilerinden birine kazýdýðý adýdýr.
Öylesine ince bir iþçilikle adýný oraya yazmýþtýr ki bir görenin bir daha unutmasý zordur.
43
Ferhat ile Þirin Heykeli - Amasya
Þirin’in en önemli yaný da budur, bir gördüðünü unutmaz, inceliklere, ayrýntýlara tutkuyla bakar, âdeta
canýnýn süzüldüðünü hisseder böyle anlarda. Ablasý da o yanýný her zaman önemser. Ýþleme zanaatýnýn
inceliklerine sahip bir gözü, becerisi olmasý ona baþka bir hava vermiþtir. Öyle ki oturduklarý sarayýn
inþasýnda da bu yanýnýn çok faydasýný görmüþlerdir.
Bütün saray erbabý Þirin’in öngörüsüne þaþkýnlýkla bakmýþ, ondaki sezgiselliði bir ‘güç’ olarak görmüþtü. Kendisi için yapýlmasýna karar verilen altý kapýlý, dört kuleli köþkün yerini seçerken de ablasýna
telkinlerde bulunmuþ, buranýn yapýmýndaki ustalarý birlikte neden seçmeleri gerektiðini anlatmýþtý.
Bunu hiçbir zaman sindiremeyen Müneccimbaþý Yusuf Aða, Mehmene Banu’nun kardeþi ile ilgili
düþüncelerine hep ikircikli yaklaþmýþtý:
“Sultaným, yýldýzlarýn dilinden anlamak zaman gerektirir, bilgi, deneyim ister. Siz siz olun da her olur
olmaz düþünceye gönül indirmeyin...”
Anlar Mehmene Banu, onlarýn derdini. Bilir ki çevresindekilerin her biri yaranmak, kendi varlýklarýnýn
gerekliliðini hissettirmek için sýklýkla bu yola baþvururlar.
Bilir ki beklemediði bir anda bu devlet yönetimi üzerine kalmýþtýr. Ne bilgisi, görgüsü ne de deneyimi
elverir bu iþlere. Ama ahdetmiþ, bütün iþlerin üstesinden gelebilmeyi göze almýþ, sonunda da yüz akýyla
çýkmýþtýr birçok iþin içinden.
Akýp giden günlerin içinden bir gün, rüyada gördükleri onu sarsmýþ, sabah uyandýðýnda ilk iþi Þirin’in
odasýna gitmek olmuþtu.
Odaya adým attýðýnda, kardeþi, cibinliðin içinde, dupduru bir su gibi uyuyordu. Yüzüne bakmaya kýyamazdýnýz. Kaþlarý hilal, kirpikleri cana dokunmaya hazýr ok gibiydi. Yanaklarý al aldý. Nefesi amber kokuluydu. Nara dönmüþ dudaklarýnýn aralýðýndan görünen diþleri inci taneleri gibi ak, pýrýl pýrýldý. Gerdaný bir
ceylan boynunu andýrýrdý. Yaklaþýp yüzünün alalýðýna baktý bir süre. Yanaklarý allýðý dalýndan düþmek
üzere birer elma gibiydi... Gamzeleri gönül harmanýnda açýlan can iþaretini andýrýrdý.
44
Üzerindeki örtüye dokunup onun uykusunu seyretti bir süre. Sonra odasýna dönüp penceresinin açýk
hâline baktý, karanlýkta gökyüzünde kýrpýþýp duran yýldýzlarý süzdü...
Bu sessizlik ürküttü onu.
Yarýnki günün hayýr getirmesini, serden uzaklaþtýrmasýný dileyerek uykuya verdi kendini. Nidacý
salmýþtý üç gün boyunca çarþýlara pazarlara. Yapýlacak köþkün ustalarý sonra sonra birikmiþ, seçim yapýlýp
iþe baþlanmýþtý. Þirin’in bir ayaðý orada, köþkün adým adým kurulmasýndaydý...
Yan odada, kardeþinin iniltilerini ne duydu ne de iþitti.
Þirin, sonsuz bir acýya gömülmüþ, yaþadýðý anýn varlýðýný unutmuþtu. Rüyalardan rüyalara salýnmýþtý...
O narin bedeni arada bir sarsýlýyor, yüzüne yayýlan gülümseme yerini bazen kaygýya býrakýyordu. Fýrtýnalý,
bilinmez bir yolculuða çýkmanýn rüyasý çýkakalmýþtý böylece…
Uyanýnca bunu bir sýr gibi saklýsýnda tutup hayra yormaya verecekti kendini günlerce Þirin.
Þirin için yapýlan sarayýn Mehmene Banu ve Þirin tarafýndan ziyaret edildiði bölüm:
Gözleri ýþýl ýþýldý Mehmene Banu’nun. Þirin ise köþke adým atar atmaz þakýmaya, ablasýna sarýlýp övgüleyici sözler etmeye baþlamýþtý.
Mimarbaþý ile Behzad Usta kapýda karþýlamýþlardý onlarý. “Ýþi kolayladýk sultaným. Temizlik bitti, nakýþ
iþleri yapýlýyor... Tavanlar, pencere, kapý pervaz yanlarý, salon alýnlýklarý bir bir nakþediliyor.”
Köþkü gezmeye en üstten baþlamak istediler. Aydýnlýk bir gündü. Dört yaný açýktý köþkün, ýþýk aðýntýsý
içerisini renk alaþýmýna çevirmiþti. Bunda Behzat Usta’nýn renklerinin, Ferhat’ýn çizgilerinin payý vardý.
Tavana yakýn kurulan tezgâhýn baþýnda son rütuþlarýný yapýyordu. Çizdiði laleler, goncalar, ebemgümecileri, harladýðý yonca yapraklarý, bunlarýn ince uzun kývrýmlarý... Birer su taþý gibi birbirine eklenerek akan
nakýþlara bakmaya can deðmiyor, göz sakýnýyordu kendini...
Mehmene Banu’nun gözleri aradýðýný bulmuþtu. Anlatýlanlarý dinlediði yoktu... Ferhat’ý izlemeye koyulmuþtu.
Onun hiç istifini bozmadan çalýþmasý, eðilip kalkarken, fýrçasýný silerken, boya kutusuna banýp ucunu
inceltirken elindeki bezi kullanmasýna kadar herbir hareketini pür dikkat izliyordu.
Gelenlerin farkýnda olmayan Ferhat, Behzat Usta’nýn uyarýsýyla yüzünü aþaðý döndürdü, utancýndan
kýpkýrmýzý kesilmiþti. Derlenip toplanýp sarýldýðý kementten akarcasýna aþaðý inip selama durmuþtu ki...
Ýþte olan da olmuþtu o an. Gözlerini tavana dikmiþ yaptýðý nakýþlarý seyre dalan Þirin’in yüzünün parýltýsýndaydý gözleri...
Alamamýþtý kendini ondan.
“Ferhat Usta... Ferhat Usta, bu ne yaman hünerdir ki kardeþim Þirin’i tutsak aldý nakýþlarýnýz, gidip gele
gele, sizden söz ede ede bir hâl oldu...” sözleri Mehmene Banu’nun, Ferhat’ýn yüzünü ondan yana dönmesine neden olmuþtu.
Mehmene Banu’nun yanaklarý al aldý. Yüzündeki tül bu hâlini göstermese de bedeni titriyordu.
Gülendam Hatun’un elini tutmasa düþecek gibiydi.
Gözlerini tavandan alýp yüzünü Ferhat’a dönen Þirin, kendine asýlý kalan iki iri siyah üzüm tanesi gözle
karþýlaþtý. Daha bakýþlarý bakýþlarýna deðmeden, Ferhat yýkýlýp kaldý.
Ýleri atlayan Behzat Usta, “Gece sabaha kadar tavandaki iþleri bitireceðim diye çalýþtý durdu, þimdi de
takatsiz kaldý Sultaným.” diyerek Ferhat’ý yýðýldýðý yerden kucaklayýp kaldýrarak benim yeni bahçede
açtýðým çardaða getirdi.
Ýþte Ferhat’ýn Þirin’e gönlü burada düþtü... Yüzünün parýltýsý, gözlerinin ýþýðý, zülüflerinin destelenmiþ
hâli hiç gitmedi gözünün önünden.
45
O gün paydos edilen iþe ertesi sabah erkence koyuldu. Bu kez, Þirin’in odasýnýn nakýþlarýndan baþlamaya kararlýydý.
Bu kez kalýplara çizmiyor, fýrça ile koyuluyordu hemen iþe... Çizgileri deðiþmiþ, þekiller biçimden biçime
girmiþti. Göze, kaþa, saça, dudaklara, endama, ellere, kirpiklere akýp giden çizgiler yaratmýþtý.
Bu iþe Behzat Usta da þaþmýþ ama söz etmemiþti. Öyle bezeli, öyle zarifti ki çizgileri, edemezdi de.
Ama onlardan çýkarmýþtý Ferhat’ýn neyi anlatmak, suret etmek istediðini.
Kaçýn kurasýydý Behzat Usta.
Yâren Hatun için az mý renk dökmüþtü.
Orada her bir çizgide saklý duran Þirin’e bakmadan alamamýþtý kendini Behzat Usta... Güzele baka
baka renklerin simyacýsý kesilmiþti...
Ferhat ile Þirin’in kaçtýðý haberi alýnýnca Arzen þehri ve Mehmene Banu’nun sarayýnda yaþananlardan bir bölüm:
Ýçi alýp alýp veriyordu Mehmene Banu’nun. Yüzü kararmýþ, gözleri körelecekmiþçesine kýzarmýþ, göz
altlarýnda mor halkalar oluþmuþtu.
Onu hiç böyle görmemiþti kimse.
Huzura getirilen Behram Aða, Servinaz, Rüstem Usta, Þerif, Behzat Usta... dizim dizim dizilmiþlerdi
Mehmene Banu’nun karþýsýna... Vezir Ýsfendiyar, yaný baþýnda fýsýr fýsýr konuþuyor, baþýný eðip kulaðýna
yanaþarak anlatýyordu.
Behram Aða, gözlerini ayýrmýyordu sultandan. O da düþünüyor, “Kendi için seven böyle mi olur? Ne
öldürücü ne yaralayýcý bir þey!” diye geçiriyordu içinden...
Yýldýzlarýn zamanýný düþünür bir de Behram Aða... Baþý diktir. Neyle suçlanacaðýný beklemektedir.
Mehmene Banu, içinin öfkesini yüzüne yansýttýðýndan, her an parlayacak bir alev gibi duran gözleriyle
bakar karþýsýndakilere, sonra bakýþsýz bakýþlarla, “Hanginiz suyumu bulandýran, canýmýn aðrýsýný deþip tuz
basan... Vezir, tez elden götür bunlarý, iki caný, iki karlý gövdeyi, zindana sal. Iþýðýný kapa zamanlarýnýn, dilim
dilim et bedenlerini, tuzlu suya yatýr. Acýnýn ne olduðunu anlasýnlar...” der. Bu sözleri bir gazap yaðmuru gibi
yaðar oradakilerin üzerine...
Ýsfendiyar, çekip alýr Behram’ý karanlýða. Bir de Selvinaz’ý... Ona eziyet etmeye içi elvermez ama
Behram’ý tuzlu sulara salar, bedeninde çizikler açtýrarak...
Hüsrev olup biteni duymuþ, aðýrlandýðý Cam Saray’da deli divaneye dönmüþtür. Onu dizginleyen
Þapur, bir anlam verememiþtir bu gidiþe. Bir nakkaþla bir sultanýn aþký... “Yani” der içinden, “Gül ile lale
deðil, nergisle menekþe de... Esrarlý dil ile baygýn sözün buluþmasý hiç deðil... Zaman deðiþiyor demek...
Þaha þah gerekmiyor artýk, devran döndü demeli buna...”
Ýçinin sýrrýný dýþa vurmayan Þapur, sözün yolunu açýp Hüsrev Þah’ýn öfkesini dindirmeye çalýþýr.
Arzen þehri, bu iki öfkenin ayrý kapýlarýnýn arkasýnda can saðaltýsýnda yatmasýndan habersizdir o gece.
Sabah olunca bütün þehir dillenir, “Ferhat ile Þirin bir can olmuþ...” “Kime yâr, kime aðyar...” “Yiðide
aþk, þaha bakmak gerek...” “Can siyenci, gözü kör eder...” “Âþýkla maþukun buluþmasý bize kara günler
mi yaþatýr...” gibisinden, kaygýlý, elemli, sevinçli sözler ediledurur.
Ferhat’ýn Demirdaðý’ndaki hâlini anlatan bölüm:
Üç külünk yapmýþtýk Ferhat’a. Üç gürz, üç büyük keski. Çeliktendi üçü de.
Üç gece, üç gündüz çalýþýp bir gün ara veriyordu Ferhat.
Demirdaðý inliyordu külünk sesinden. Bir dað savaþýna giriþmiþti Ferhat. Daðý kazýyor, taþý yontuyor,
biçimden biçime sokuyordu kayalarý.
46
Kendine de bir barýnak yapmýþtý kayalýðýn içinde. Kurtlardan, çakallardan korunmak için bir insan
boyunda, yatak geniþliðinde oyuntuda arada bir soluk alýp uyuyordu Ferhat.
Ferhat Su Kanalý - Amasya
Külüngünün sapý nar aðacýndandý, kendi nakýþlamýþtý. O kayalara inip kalktýkça kopan her parçanýn
sesi ovayý alýrdý... Uðultu uðultu üstüne... Dur durak bilmezdi Ferhat. Ceylan sütü içer, geyik eti yer,
yaban yemiþleriyle beslenirdi.
Daðdaki bilcümle canlýyla dost olmuþ, dillerini anlamýþtý... Onlarla dilleþir, daðý mesken tutmasýnýn
nedenini anlatýr dururdu.
Arada bir gider daðýn eteðinden bakardýk ona. Yücelerde debelenip dururdu. Derdik ki:
“Bu Ferhat’a bu gidiþle dað dayanmaz... Demirdaðý’ný un ufak edip suyu düze indirecek. Ýþte o zaman
Ferhat’ýn Þirin’e kavuþtuðu gün olacak... Arzen þehri bayramlýðýný giyecek, pýnarlarýndan pürüpak dað
suyu akacak, hayat can bulacak, iki sevdalý can birleþecek...”
Kopan her kaya parçasý Ferhad’ý Þirin’e yaklaþtýrýyordu.
Külünkle yatýp külünkle kalkýyordu Ferhat... Çelik taþa, taþ çeliðe meydan okuyordu âdeta. Ama
Ferhat, dildarýydý aþkýn, tuz buz oluyordu önüne çýkan her sarp kaya...
Feridun ANDAÇ
Ferhat ile Þirin
(Kýsaltýlarak alýnmýþtýr.)
7. “Ferhat ile Þirin” hikâyesindeki anlatýcýlarý belirleyerek bu anlatýcýlarýn özelliklerini söyleyiniz.
47
11. ETKÝNLÝK
“Ferhat ile Þirin” hikâyesindeki olay örgüsünde anlatýlanlarýn;
Gerçek hayatla iliþkisini,
Okuyucuda veya dinleyicide estetik duygu uyandýrýp uyandýrmadýðýný tartýþarak belirleyiniz.
12. ETKÝNLÝK
“Ferhat ile Þirin” hikâyesindeki zaman ve mekâný, daha önce okuduðunuz “Sedef Bacý” masalý
ve “Kamyon” hikâyesindeki zaman ve mekân ile karþýlaþtýrarak bunlarýn benzerlik ve farklýlýklarýný
aþaðýdaki tabloya yazýnýz.
Zaman
Mekân
Kamyon
Ferhat ile Þirin
Farklýlýklar Benzerlikler Farklýlýklar Benzerlikler
Sedef Bacý
Tablodan hareketle halk hikâyelerinde zaman ve mekânýn özelliklerini belirleyiniz.
Hikâyede anlatýlan zamanýn iz düþümünün kronolojik zaman çizgisi üzerinde gösterilip gösterilemeyeceðini tartýþarak belirleyiniz.
Hikâye zamanýnda deðiþiklik olup olmadýðýný belirleyerek bunun olay örgüsü ile iliþkisini
belirtiniz.
13. ETKÝNLÝK
“Ferhat ile Þirin” hikâyesinin kahramanlarýný belirleyiniz.
Bu kahramanlarýn görünüþ, tavýr, hareket ve eylemlerinin gerçeklikle ilgisini deðerlendiriniz.
14. ETKÝNLÝK
“Ferhat ile Þirin” hikâyesinin temasýný bulunuz.
Bulduðunuz temanýn, halk hikâyesinin ait olduðu dönemin zihniyeti hakkýnda hangi ipuçlarýný
verdiðini söyleyiniz.
8. “Ferhat ile Þirin” adlý halk hikâyesinin bir sanat metni olmasýný saðlayan özellikler nelerdir?
48
087956’nýn SIFIRI
Fatih taraflarýnda -amca derim- bir uzak akrabam oturur. Hâli vakti yerindedir. Üstelik bir radyosu,
küçücük, bebek yastýðý gibi bir kedisi ve on altý, on yedi yaþlarýnda da bir kýzý vardýr: Kumral saçlý, taptaze, kadife tenli, iri, yeþil gözlü, canlý, cana yakýn bir þey. Adý da Ýclâl.
Bana gelince ben iþte böyle, yirmi üç yaþýmda, bütün varlýðý ve avuntusu sýk saçlar, saðlam diþler ve
kýrmýzýsý bol, kocaman düðümlü kravatý olan, pansiyoner bir týp talebesiyim. Akraba canlýsýyým, bu yüzden de sýk sýk amcamlara taþýnýrým.
***
Bu ziyaretlerimden birisinde ve yýlbaþýndan bir hafta kadar önceydi; söz döndü, dolaþtý, þans meselesine geldi. Ben:
“Hiç þansým yoktur benim.” dedim. Ýclâl:
“Benim de...” dedi.
Þanssýzlýðýmýz bize dünyanýn en tatlý þeyini, sitemle karýþýk övünmeyi veriyordu ve bu, tabiatýyla
yengeye výz geliyordu. O:
“Ne biliyorsunuz? Denediniz mi?” diye sordu ve “Ortaklaþa bir bilet alýn yýlbaþý için.” dedi.
Ben, laf olsun diye “Hakkýnýz var.” der demez, Ýclâl’in öbür odaya fýrlayýp yepyeni bir on liralýkla dönmesi bir oldu.
Ve biz, daha sonra, amca yatmaya çekilince büyük ikramiye ile neler yapýlabileceðini uzun uzun konuþtuk: Ben, iç hastalýklarý ihtisasýndan ve bir röntgen makinesinden söz ediyordum; Ýclâl ise küçük bir bahçe,
üç oda, bir mutfak, hava gazý ve banyodan dem vuruyordu. Ne tatlý þey!
***
Ama bunun için bir on lira da benim katmam gerekti. Oysa ayýn bilmem þu kadarýydý, kýrmýzý renkli
havale kâðýdýnýn gelmesine daha uzun, upuzun günler vardý ve zavallý pansiyoner talebe için aþçý borca
iþliyordu.
On lirayý nereden bulmalý?
Borç arkadaþtan alýnýr ama gel gör ki arkadaþlarýn en kabadayýsý, kahvemizin garsonuna takmaya
baþlamamýþ olan!
Adam sende, diyorum. Bu derde daha çok katlanmakta... ve yoktan yere artýrmakta ne mana var?
Alýrým bir yarým bilet ve “Ýþte senin payýn.” diye, veririm iki yüz elli bin lirayý, olur biter.
Hem bu iþi hemen, yarýn yapmalý; Ýclâlciðin yepyeni ve cana yakýn on lirasýna, sevgiliden gelen ilk
resme bakar gibi bakýp bakýp da içimin eridiði yetmezmiþ gibi, bir de bu sýkýntýyý artýrmakta ne mana var
sanki?
Ertesi günü hemen bir yarým bilet alýnacaktý ama...
Ayýn yirmi dokuzu demeden, o yepyeni, o sevgiliden gelen ilk resme benzeyen on liralýk da birtakým
hesaplar ve umutlarla gitti.
Bunlarla beraber ben hâlâ avutabiliyordum kendimi: Þimdi artýk, kýrmýzý renkli havale kâðýdý gelene
kadar amcalara gidilmeyecek, sonra da Ýclâlciðe; “Biletimize amorti çýktý, al on lira.” diye sýrýtýlacak!
Tut ki borç almýþým!
Ama benim kalleþ, benim gaddar þansým bu kadarcýk dürüstlüðe olsun imkân býrakýr mý?
Yýlýn son günü pis ve uðursuz bir havada Bayezid Meydaný’nda, havuzun etrafýnda, bir arkadaþla,
bomboþ ceplerle ve ezik ve yenik ve toplum tarafýndan horlanmýþ dolaþýrken bilime, politikaya, sanata,
hele hele paraya yani ekonomik kaderlere dair felsefeler yürütürken bu þans bende iken baþka ne olsun?
Ýclâl’le ve annesiyle burun buruna geliverdik.
Çarþýdan dönüyorlarmýþ. Þey almýþlar... Sonra þey de almýþlar...
Niçin onlara uðramýyormuþum ve “Biletimizin numarasý kaç?”
Hey ya Rabb’i! Beride bilime dair, politikaya dair, sanata dair, alýn yazýsýna dair bunca muamma durup
dururken baþka bir þey kalmadý da biletimizin numarasý mý dert oldu? Salladým bir rakam:
49
“87956”
Ve Ýclâl, söylediðim numarayý, önemle, saygýyla, ciddiyetle yazdý, sonra da bu iþin bana verdiði azap
yetmezmiþ gibi:
“Hadi bize gidelim; çekiliþi radyodan dinleriz, deðil mi anne?” dedi.
Artýk annesi de ýsrar ediyordu. Ben son bir umutla, arkadaþýma baktým. Ama nerede? O budala, tabii
Ýclâl gibi bir kýzýn karþýsýnda olduðu için, diþlerimi gýcýrdatan bir centilmenlikle çekip gitti. Arkasýndan “Hey
budala! Beni iþkenceye götürüyorlar; arkadaþlýk bu mudur? Kurtarsana.” diye baðýrmak istiyordum.
Baðýramadým elbette.
Yolda 87956’nýn her rakamý bir çekiç olmuþ, ta beynimin içine vurup duruyordu:
Alýnyazým bu benim iþte, þansým bu. Yüz binlerce sayýnýn içinde, sanki baþkasý yokmuþ gibi 87956
dedirtecek bana tabii!
87956!..
Ne ahenk ne kompozisyon ne mimari! Beþ yüz bin lira buna çýkmayacak da gidip elin budala, þapþal
rakamlarýna mý çýkacak?
Birdenbire ve can havliyle, Ýclâl’e:
“Kaç yazdýn numarayý?” diye soruyorum. O çoktan ezberlemiþ bile:
“87956.”
“Yanlýþ.” diyorum.
“Neden? Sen öyle demedin mi?”
“Hayýr.”
“Aaa... Vallahi 87956 dedin. Hâlâ kulaðýmda...”
Haklý kýzcaðýz; unutulur mu hiç? Bir mýsra gibi ahenkli lanet! Ama ne olursa olsun diretmek, bu korkunç
surette çekici rakamý deðiþtirmek, sonuna bir on üç, evet, on üç takmak lazým. Boþ ama dirensem “Çýkar
da bak bakalým bilete.” diyebilir. Alýn yazýsý deðiþtirilemez ki!
***
Evde Ýclâl “Sahi, biletin numarasý 87956 deðil mi?” diye sordu. Artýk her þey výz geliyordu bana:
“Yok caným; mahsus söyledim onu, seni kýzdýrayým diye. Elbette 87956. Bundan daha güzel olur mu
ki 87956 olmasýn.” dedim.
Ve radyo kazanan numaralarý okumaya baþladý:
Bin lira, beþ bin lira, on bin lira kazananlar! Arada sýrada kalbim hoplamakla beraber, bu küçük þanslardan korkmuyorum ve eceli bekler gibi, beþ yüz bin lirayý bekliyorum ben: Bana o çarpacak, buna, Ýclâl
kadar ben de eminim.
Sonunda sýra bizim beþ yüz bin liraya geldi. Spiker bir yýðýn mavaldan sonra:
“Evet muhterem dinleyiciler, evet, evet, iþte tarihî an. Þimdi sizlere yýlýn rakamýndan birler hanesini
söylüyorum:
Altý!..”
Ve kimsenin akýl edemeyeceði gevezeliklere devam ediyor:
“Þimdi onlar hanesindeki sayýyý, yani sondan bir önceki sayýyý söylüyorum: Beþ! Demek ki beþ yüz bin
lirayý alacak biletin sonu 56 oluyor. Elli altý dedim de aklýma geldi: Galatasaray’da bir arkadaþýmýz vardý;
56 Ali. Muzip, zeki, cin gibi bir çocuktu 56 Ali. 56 Ali bir gün...”
Þu spiker de aman ne hoþsohbet þey öyle!
“Yüzler dokuz! Þimdi biletin sonu 956 etti. Aziz dinleyiciler, inþallah 956 yýlýný da böyle saðlýkla, mutlulukla...”
Ýclâl’le göz göze geliyoruz:
Yeþil ve tertemiz, taptaze gözlerde üç oda, bir mutfak, banyo dairesi, hava gazý, bahçe, bahçede çamlar, çamlarýn ardýnda masmavi deniz. Off Allah’ým... Ne spiker!
“...7956!..”
Amca da yenge de hatta kedi bile, þöyle bir doðruldular ve Ýclâl rüyalaþmýþ, Ýclâl ballaþmýþ, bana
gülümsüyor: Ev, sonra Abant’a hatta Finlandiya’ya gidilebilir her sene..
50
Ve spiker... esprili, hoþsohbet, radyofonik spiker, kahrolasý spiker..
Söyle artýk þu sekizi de bitsin bu iþkence!
Ama neden onu bekleyecekmiþim sanki? Amca, yenge, kedi, hepsi, her þey výz gelir bana ama Ýclâl’i
bir an önce, yarým saniye olsun, önce, kaderi çizilmiþ bir hayat için bir baþka hayat kadar sürükleyici ümitten çekip kurtarmalýyým. Bu ümid þu spikerin gevezelikleri boyunca sürüp büsbütün yýkýcý olmamalý:
“Erenköy’deki köþk, çamlar, mavi ufuk, Abant... bunlarýn hepsi laf, hepsi laf” diye baðýrmalýyým.
Ama geciktim ve spiker, sekiz’i de söyledi. Bitkin, yýkýlmýþ ve namütenahi melul bir sesle:
“Çýktý, deðil mi?” diye inledim.
Kime sorduðumu bilmiyordum. Dünya bomboþtu. Bu buz renkli ve sýnýrsýz boþluðun kilometrelerce,
kilometrelerce ötesinde, çam aðaçlarýna hatta çamlarýn altýndaki bir çift þezlonga varýncaya kadar belli
olan bir köþk görünüyor, baþka hiçbir þey görünmüyordu. Amcam, bir asýr sonra:
“Ýnþallah” dedi.
Ona boþ gözlerle, aptal aptal baktým. Açýkladý:
“Yüz binler rakamý sýfýr çýkarsa...”
Birden bire kendime geldim ve:
“Çýkmayacak!” diye baðýrdým. Fazla baðýrmýþ olmalýydým; yenge:
“Ne oluyorsun öyle?” dedi. Amca da:
“Neden?” diye sordu.
Hüzünle;
“Çünkü” dedim, “Büyü bozuldu.”
Üçü birden;
“Ne büyüsü?” dediler. Ayný derin üzüntü ile:
“Kedi” dedim, “Kedi minderden kalktý ve kapýya doðru gitti.”
Gülümsemeye bile vakit bulamadýlar ve spikerlerin en sevimlisi son rakamý da söyledi: Bilmem kaçmýþ!
Buzlar daðýlmýþtý artýk. Ama Ýclâl bir parça üzgündü. Ve ben, içimdeki ferahlýktan hiç deðilse yarýsýný
ona vermeden yapamazdým. Bir hamlede yanýna gittim; iradeye dair, çalýþmaya ve hak etmeye dair bir
uzun nutuk çektim ve nutkun bal gibi aþk ilaný olduðunu -sonralara doðru- deðil yenge deðil amca hatta
Ýclâl bile hatta hatta ben bile anladým.
Tarýk BUÐRA
Türk Edebiyatýndan Seçme Hikâyeler II
51
15. ETKÝNLÝK
“087956’nýn Sýfýrý” hikâyesinde olay, kiþi ve mekân iliþkisinin gerçeklik duygusu uyandýrýp
uyandýrmadýðýný belirtiniz.
Hikâyedeki çatýþma ve karþýlaþmanýn merak uyandýracak þekilde geliþip geliþmediðini belirtiniz.
Hikâyenin beklenmedik bir sonla bitip bitmediðini belirtiniz.
Hikâyede mekân-insan bütünleþmesine önem verilip verilmediðini açýklayýnýz.
Hikâyede bireysel fantezilerin iþlenip iþlenmediðini söyleyiniz.
Doðal çevrenin anlatýlmasýnda gözleme yer verilip verilmediðini belirtiniz.
Buradan hareketle Maupassant tarzý hikâyenin özelliklerini maddeler hâlinde yazýnýz.
16. ETKÝNLÝK
”087956’nýn Sýfýrý” hikâyesinde anlatýcý/anlatýcýlarýn kim olduðunu belirleyiniz.
Bu anlatýcý/anlatýcýlarýn bakýþ açýsýnýn özelliklerini tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Hakim (Ýlahî) Anlatýcýnýn Bakýþ
Açýsý
Kahraman (Ben, I. Þahýs)
Gözlemci (III. Þahýs) Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
9. “087956’nýn Sýfýrý” hikâyesinin temasýný bulunuz.
10. “087956’nýn Sýfýrý” hikâyesinde olay parçalarýnýn mekân ve kiþilerin temayla nasýl bütünleþtiðini
açýklayýnýz.
11. Hikâyenin temasýyla hikâyenin yazýldýðý dönem arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
12.Hikâye kahramanlarýnýn özelliklerini belirleyerek bu kahramanlarýn gerçeklikle iliþkisini açýklayýnýz.
13. “087956’nýn Sýfýrý” hikâyesinde zamaný belirleyiniz ve bu zamanlarý belirlemenizde size yardýmcý
olan ögeleri söyleyiniz.
52
17. ETKÝNLÝK
Aþaðýda bir hikâyenin yapý ögelerine ait bazý unsurlar verilmiþtir.
Olay
Üniversiteyi kazanan kahramanlar kayýt sýrasýnda
tanýþmýþlardýr. Okan akademisyen olmak istemektedir. Eren
onun kaymakam olmasýný ister.
...
Okan
(21)
Babasý
Hasan Bey (57)
Ayþe (20)
(Babasý ölmüþ.)
Kahramanlar
Eren (19)
Ýnci (19)
Güz Dönemi
Zaman
Olaylar genellikle
gündüz yaþanýr.
Alibeyköy
(Ayþe)
Ýstanbul Üniversitesi
Merkez Kampüsü
Mekân
Atatürk Öðrenci Yurdu
(Okan)
Levent
Ataköy (Ýnci)
Yukarýdaki plana benzer bir plan yaparak bunu sýnýfa getiriniz.
Getirdiðiniz planlardan beðenilenlere uygun Maupassant tarzý hikâyeler yazarak bunlarý sýnýf
panosunda sergileyiniz.
53
ÜMÝT FAKÝRÝN EKMEÐÝ
O hâlsiz, zayýf kadýn, hiçbir þey ummadan yolun kenarýnda yürüyordu. Baþýndaki çiçekli eþarbý aðarmýþ, rengini atmýþ siyah mantosunun etekleri tarazlanmýþtý. Kýzgýn aðustos güneþinin bütün ýþýðý diklemesine tepesine iniyor, lastik ayakkabýlarýnýn içinde ayaklarý, terden, yorgunluktan karýncalanýyordu. Hiçbir
hayale kapýlamazdý. Sað tarafýnda, otlarý sararýp kurumuþ, orasýna burasýna öbek öbek süprüntü, taþ
kömür külü dökülmüþ bir çayýrlýk, göz alabildiðine, mezarlýða kadar uzanýyor, çayýrýn orta yerinde sadece,
iki sýska at otlamaya çalýþýyordu. Mezarlýðýn servileri o göz alan beyaz aðustos ýþýðýnda kara bir küme
hâlindeydi. Þose bitmek tükenmek bilmiyor, boþ boþ uzanýp gidiyordu.
Kadýn, bir ara bayýlacak gibi oldu. Aðzýnýn içinde büyüyen diliyle kurumuþ dudaklarýný ýslatarak çevresine bakýndý ve yolun karþý tarafýndaki tek aðacýn altýna yerleþmiþ olan gezgin þerbetçiyi görerek o tarafa
doðru yürüdü. Bir an aklýndan bir þey geçirerek dikildi, sonra vazgeçerek gidip kenara çömeldi, sýrtýný
toprak duvara dayayarak yavaþça: “Of anacým!” dedi.
Yeþil boyalý araba, donuk donuk parlayan güðümler, güler yüzlü bardaklar, sulanan gölge yerler,
insanýn içini biraz olsun açýyordu. Yaþlýca bir adam olan þerbetçi, arkalýksýz, alçak bir iskemleye oturmuþ,
baþýna bir mendil örterek aðaca dayanmýþ uyukluyordu. Kadýnla hiç ilgilenmedi. Þimdi biri duvarýn, biri
aðacýn dibinde karþýlýklý oturuyorlardý. Kadýn, baþ örtüsünü açarak ucuyla yelpazelenmeye baþladý. Otuz,
otuz beþ yaþlarýnda, kara kuru, çukur çukur ela gözleri olan bir kadýndý.
Havada sýcak, aðýr bir sessizlik vardý. Þerbet güðümlerinin çevresinde bir iki sinek fýrýl fýrýl dönüyor,
þoseden hýzla otomobiller geçiyordu.
Kadýn bir ara gözlerini kýrpýþtýrdý. Çevresindeki her þey, uyuklayan þerbetçi, beyaz parlak þose, karþýdaki çayýrlýk, sessiz, sýcaktan bitik bir hâlde ondan uzaklaþýyormuþ gibi oluyordu. Baþýný duvara dayadý ve
içi geçti.
Biraz sonra, gözlerini araladýðý zaman, þerbetçinin bakýþlarýyla karþýlaþtý. Bir, on on beþ dakika uyumuþtu. Þerbetçi, mendilini dazlak kafasýnda gezdirdikten sonra, ona bakýp pufladý:
— Ýyice yorulmuþsun.
— Ehh!
— Bu taraflarda mý oturuyorsun?
— Þurada, ilerde, Kýsýklý’da.
— Ýstanbullusun galiba?
— Üsküdarlý.
— Yaaa! Ben de Üsküdarlýyým.
— Ben çok oldu çýkalý. Gurbet gezdik epeyce.
— Kocan ne iþ yapar ki?
— Kocamla deðil.
Bir sessizlik oldu, sonra kadýn iç geçirerek:
— Evlatlýktým senin anlayacaðýn, dedi.
Bir zaman sustular. Sonra yine kadýn, kendi kendine konuþuyormuþ gibi devam etti:
— Çok iyi insanlardý. Ah... ahh... Görmediðim yer kalmadý sayelerinde. Taa... Kars’a marsa kadar
gittik.
— Vay! Ýyi. Oralarý çok vahþilik derler ha!
Kadýn eliyle belirsiz bir iþaret yaptý ve baþ örtüsünün ucuyla terini kuruladý. Pek düþünceli görünüyor,
hafif hafif iki yanýna sallanýyordu. Þerbetçi baþýný çevirerek tükürdü, mendili kafasýnda dolaþtýrdý. Geçen
bir taksinin arkasýndan uzun uzun baktý, yine pufladý:
Biraz esinti çýksa...
54
Kadýn hiç sesini çýkarmadý. Bir ara göz göze geldiler. Þerbetçi:
— Ben seni birine benzetiyorum, dedi. Ama çýkaramadým.
Kadýn kayýtsýzca cevap verdi:
— Kim bilir? Ýnsan insana benzer.
— Evli misin sen?
— Evliyim ya tam on dört senedir.
— Senin bir derdin var galiba ha?
Kadýnýn ela gözleri doluverdi ve sanki bu lafý bekliyormuþ gibi hemen aðlamaya baþladý. Daha sonra,
soluk yanaklarý renklenerek arada bir mendilini yüzüne kapayýp iki yanýna sallana sallana aðlayarak þerbetçiye her þeyi anlattý:
Önlerinde uzanan þosenin bir baþýnda Numune Hastahanesi, çok uzaklarda, öbür ucunda bir köþk
harabesi vardý. Numune Hastahanesi’nde safra kesesinden ameliyat olmuþ, zayýf düþmüþ bir adam
yatýyordu. Kadýnýn kocasý, badanacý Hasan, sarý, kývýrcýk saçlý, mavi gözlü, iri yarý olmasýna karþýn,
çocuk gibi saf, iyi kalpli bir adamdý. Geyveli. O hastalanmadan önce gül gibi geçiniyorlardý. Öyle üst baþ
yapamýyorlardý ama hem kýzý okutuyor hem iyi yiyip içiyorlardý. Kýz da boncuktu. Boncuklarýn mavisi.
Sessiz, nazlý, çalýþkan. Daha ilkin üçündeydi
ama hep birinci geliyordu. Lakin þimdi iþte iki
gündür bir çift beyaz lastik ayakkabý için
gözyaþý döküyordu. O yýkýk köþkün, saðlam
olan iki odasýndan birinde bunlar, birinde köþkü
bekleyen bir yaþlý karý koca oturuyordu iki aydýr
odanýn kirasýný verememiþlerdi. Yine iyi insanlardý da ses çýkarmýyor, hâlden anlýyorlardý.
Bugün kadýn kocasýný dolaþmaya gitmiþti.
Þimdi yalnýz elli kuruþu vardý. Onunla da
giderken ekmek alacaktý, kýza da bir kýrmýzý
kalem. Ah ne resimler yapardý, ne resimler.
Maþallah, görülecek bir þey. Kocasýnýn memleketine kaç kere mektup yazmýþlardý ama...
Hasan yattýðý yerde içlenip eriyordu. Çamaþýra,
tahtaya gelince yine Allah razý olsun. Fakat
artýk hiç takati kalmamýþtý.
Kadýn gözlerini sýmsýký kurulayarak sustu ve
içini çekti:
— Ah, ahh!
Yine bir zaman sustular. Þehrin uðultusu,
uzaklardan onlara doðru yayýlýyor, hep o iki
sinek výzlayýp duruyordu. Þerbetçi düþünceli
düþünceli önüne bakýyordu. Ýyi kalpli, babacan
bir hâl gelmiþti üzerine. Nihayet “Allah!” deyip
kalktý. Elindeki mendili sallayarak sinekleri kovduktan sonra, bir bardaða limonata doldurdu.
Bardaklar sýcaktan habersiz neþeli þýngýrdadý.
Adam, çinkonun üzerine dökülen limonatayý alýþýk bir hâlle silerek bardaðý kadýna getirdi. Kadýn ansýzýn
irkilerek bir þeyden korunmak istiyormuþ gibi kolunu kaldýrdý. Þerbetçi:
— Ýç caným, dedi, serinlersin. Hep satacak deðiliz ya. Bu da bizim ikramýmýz.
55
Kadýn gözlerini kapayarak içi yana yana içti ve bardaðý uzattý;
— Oh! Allah razý olsun; Allah çoluðunu çocuðunu baðýþlasýn.
Þerbetçi de tuttu, çoluk çocuðu anlattý: Büyük kýzý bir çavuþa vermiþlerdi. Ýt hayýrsýz çýkmýþ, kýz
karnýnda çocuðu ile dönüp gelmiþti. Þimdi evde erkek terzilerine vatka yapýyordu. Ortanca, terzi yanýna
gidiyordu. Küçük daha ilkokuldaydý. Gün görmüþ, helal süt emmiþ bir karýsý vardý. Ýþte geçinip gidiyorlardý þunun þurasýnda. Þerbetçi bir baba tutumuyla:
— Ne yapacaksýn kýzým, dedi. Kul çilesin çekmek gerek. Ehh!.. Allah’a þükür. Senin de kocan iyileþir
inþallah. Bizim bir dayýoðlu vardýr; Üsküdarlý Rasim’in damadý olur. O da bu safra kesesinden ameliyat
oldu, bir þeyi kalmadý. Daha kötü ne hastalýklar var. Yine þükür, ha?
— Þükür Rabb’ime!
— Þöyle okullarda falan bir hademelik mademelik bulamadýn mý?
— Nerde... Kimseleri tanýmýyorum ki zaten.
Þerbetçi bir zaman düþündü, sonra:
— Bize bitiþik oturur, bir avukat Asým Bey var, dedi. O bir þey uydurabilir mi bilmem ki?
Kadýn, umutsuzca fakat ela gözlerinde garip bir ýþýkla öne doðru eðildi:
— Sahi mi? Bir þey olur mu dersin?
— Eee... Bilinmez. Kul kula sebep derler. Ben akþama ona bir danýþayým.
Kadýn heyecanlanarak doðruldu:
— Aman gözünü seveyim, senin de çoluðun çocuðun var. Oh kardeþim, bir danýþýver bakalým. Ah
Allah’ým sen bilirsin...
Yeniden aðlamaya baþladý. Þerbetçi kalkýp elindeki bardaðý yýkadý, yerine koydu. Bir sigara yaktýktan
sonra:
— Aðlama, aðlama, dedi. Allah büyüktür. Sen yarýn bir uðra buraya bakalým, belki bir þey uydururuz.
Olmazsa öðrenir, sen de vatka yaparsýn, benim büyük gibi. Yahut...
Kadýn pencerenin önüne oturmuþ, ay ýþýðýnda tenha mezarlýk yollarýný seyrediyor ve bir yandan
aðlayýp bir yandan dua ediyordu. Þerbetçiden sevinç içinde ayrýlmýþ, yolda “pek kara bir günümüz olursa”
diye koynunda sakladýðý iki buçukluðu bozdurmuþ, günlerdir kursaðýna doðru dürüst bir þey gitmeyen o
maviþ Semahatçiði, o küçücük kýzý için, kömür, pirinç, salata, yað almýþtý. O hýzla eve gelmiþ, odanýn
harap tahtalarýný gýcýr gýcýr silmiþ, eski konsolun çatlak aynasýný parlatmýþ, toz içindeki koca taþlýða kova
kova sularý devirip sýkýca süpürgelemiþ, bahçeyi sulamýþtý.
Mangalda pilav suyu kaynarken, serin taþlýktan annesinin takunyalarýnýn sesi gelirken, Semahatcýk da
heveslenmiþti. Elini yüzünü ve zayýf bacaklarýný sabunlamýþ, kuyu sularýný þakýr þakýr dökmüþ, sonra
iskemlenin üzerine çýkarak konsolun aynasýnda sarý saçlarýný taramýþtý. Annesi ona neler anlatmýþtý:
Babasý iyiymiþ, yakýnda çýkacakmýþ... Gelecek hafta, inþallah paralarý olacaktý, tramvaya binip babasýna
beraber gideceklerdi. Annesi “Semahat” cýðýna artýk hep pilav piþirecekti. Bir gün de pirzola yapacaklardý.
Annesi ona beyaz lastik ayakkabý da alacaktý, beyaz kýsa çorap da. Hatta o küçücük aklýyla kendi kendine:
“Belkileyim bayramda taftadan kurdele bilem alýrýz.” diyordu.
Kadýn, serin tahtalarýn üzerine serdiði yatakta yanaðýný avcuna dayamýþ uyuyan küçük kýzýna bakarak
yeniden bir aðlama tutturdu. Çenesi titriyor, yaþlar ay ýþýðýnda parlayarak dökülüyor, o iki yanýna sallanarak yakarýyordu: “Sen bilirsin ya Rabb’im, sen bilirsin Allah’ým, sana inandým, sana güvendim Allah’ým,
sen büyüksün Allah’ým.” Ve düþünüyordu: Avukat Asým Bey mutlaka bir iþ bulurdu caným. Koca avukat.
Olmazsa hakikat vatka yapardý. Yahut da... Sonra aðlaya aðlaya zayýf kollarýný ve yüzünü pencereden
görünen o yýldýzlý gökyüzüne kaldýrýyordu: “Sen bilirsin Allah’ým, sen bilirsin Allah’ým...”
Nezihe MERÝÇ
Türk Edebiyatýndan Seçme Hikâyeler II
56
18. ETKÝNLÝK
“087956’nýn Sýfýrý” ile “Ümit Fakirin Ekmeði” hikâyelerini tabloda belirtilen yapý ögelerine göre
karþýlaþtýrýnýz.
Yapý Ögeleri
087956’nýn Sýfýrý
Ümit Fakirin Ekmeði
Olay Örgüsü
Kiþiler
Zaman
Mekân
“Ümit Fakirin Ekmeði” hikâyesinin hayatýn doðal akýþý içerisinden bir kesit olup olmadýðýný
belirleyiniz.
Kahramanlar arasýndaki karþýlaþma ve çatýþmalarýn mý yoksa belli bir zaman diliminde hayatýn
doðallýðý içinde insanlarýn davranýþlarý, birbiriyle iliþkileri, bazý olay, düþünce ve tasarýlar karþýsýnda
gösterdikleri tepkilerin mi anlatýldýðýný açýklayýnýz.
Yukarýdaki karþýlaþtýrmadan ve sorulara verdiðiniz cevaplardan hareketle Çehov tarzý
hikâyenin özelliklerini söyleyiniz.
14. “Ümit Fakirin Ekmeði” hikâyesindeki anlatýcýyý ve anlatýcýnýn bakýþ açýsýnýn özelliklerini söyleyiniz.
15. “Ümit Fakirin Ekmeði” hikâyesinin temasýný bularak hikâyedeki olay parçalarýnýn mekân ve kiþilerle
ilgili kýsýmlarýnýn bu tema etrafýnda nasýl bütünleþtiðini açýklayýnýz.
19. ETKÝNLÝK
“Ümit Fakirin Ekmeði” hikâyesinin yazýldýðý dönemin özelliklerini hikâyeden hareketle belirleyiniz.
Belirlediðiniz dönem özelliklerinin temayla iliþkisini açýklayýnýz.
20. ETKÝNLÝK
“Ümit Fakirin Ekmeði” hikâyesindeki kahramanlarý ve bu kahramanlarýn özelliklerini belirleyiniz.
Bu kahramanlarýn, gerçeklikle iliþkisini açýklayýnýz.
21. ETKÝNLÝK
“087956’nýn Sýfýrý” adlý hikâyede isim, sýfat, zamir, zarf, edat ve baðlaç örnekleri bulunuz.
Bulduðunuz bu kelimeleri yapýlarýna göre gruplandýrýnýz.
57
22. ETKÝNLÝK
Günlük hayatýnýzýn bir anýný anlatan durum hikâyesi yazýnýz.
Yazdýðýnýz bu hikâyeleri sýnýfta okuyunuz.
Okunan bu hikâyeler hakkýndaki düþüncelerinizi ifade ediniz.
ODALARDAN BÝRÝ
Fenerin ýþýðý yolun üstüne bir daha düþtü; Suat uzaklaþmýþ bile, tek balýðýný sallýyor elinde. Ýstasyona
7 dakikada, evine 10 dakikada varýr. Döndüm. Denize inen yolun baþýnda ýþýðýn sandalý aydýnlatmasýný
bekliyorum. Sandal kýrpýntýlý ýþýðýn içindeyken atýyorum balýðý. Küt, kof, katýlmýþ katýlýðýnýn sesi geliyor.
Eve gitmek uzun sürer. En azýndan 15 dakika, üþeniyorum. Usanç geldi bu yoldan.Babam kýzmýþ, kapýnýn
sürgüsünü gene sürdürmüþtür anneme. Otele gitsem.
Ömrümde giremedim, gýcýrtýlý, esnedi esneyecek gibi
duran kapýsýndan içeri. Yýllardýr da geçerim önünden.
Ne zaman gelecektim sanki. Yataðýmý, evimi severdim
þimdiye kadar; oda demeli, oda demek daha doðru olur.
Odamý, yalnýz odamý severdim. Ondan da soðuttular
sanki beni. Garip olacak, kýlýðým da pek uygunsuz,
aldýrma. Kapý sürgülü olsa bile bodrum penceresinden
girerdim. O da olurdu. Otel, oteli denemeli. Yeni bir oda
görürüm, sýrasý gelmiþken... Param var. Nüfus cüzdaným yanýmda deðil. O gerekli sanýrým. Adama,
Sarýkuyumluyum da diyemem, evine gitseydin der, inanmaz da kapýnýn sürgülenmesi hikâyesine, kuþkulanýr,
inansa bile bir türlü, otelin önünden geçemem bir daha.
En iyisi açýkça yanýma almadým, demek. Balýða çýktýk
derim. Laf olsun diye zaten birer balýk çektik Suat’la.
O, eli boþ dönmesin diye aldý yanýna. Eve götürür, tel
dolabýnýn orta yerine yerleþtirir. Ailece paylaþacak
olsalar, bir tadýmlýk bile düþmez herbirine. Bilemedin,
kedinin önüne attýrýr büyük haným. Ama balýða çýkan
Suat, balýkla dönmüþtür eve, anam bilir niye çýktýðýmý
denize. Birþey söylemeyi de Dilâver Hanýmlýðýna yediremez. Balýðý attým zaten. Ölü eti ne yapayým. Otelde
gülerlerdi tek balýðý görseler. Hem onlara ne? Gider
yatarým. Dertleri künye ise ezbere okurum. Köyün
yabancýsý olsam eski mahalledeki oteli bilir miydim
sanki? Gideceðim. Amma da çabuk yürümüþüm.
Gömlek sýrtýma yapýþýyor. Yývýþýk bir ter sýrtýmýn
ortasýndan belime iniyor. Geldim. Eski mahallede oturmadýðýmýza göre adam belki de tanýmaz beni.
Neyse ne gireceðim. Birden bütün yýldýzlar dökülüyor. Kapýnýn önü karanlýk; yelle birlik yýldýz kokusunu
sokuyorum içeri, farkýndayým. Kapýyý bu sýcakta bile kapalý tutuyorlar. Göksüz içerisi pis kokuyor. Böyle mi
kokar oteller? Belli etmemeli ama otele alýþýkmýþým gibi yürümeli. Hasta bir ýþýðýn altýnda duran kâtipten
baþkasý yok ortada. Önünde duruyorum. Baþýný kaldýrmadý daha, kitap okuyor. Kapý da gýcýrdadý.
Eðiliyorum. “Aþk Sanatý” okuduðu. Bilirim, baþýnda da “metin harici 27 resim” diye bir þeyler yazar. Aþký
bir de bana sorsa... Baþýnýn gölgesi önüme doðru uzanmaya baþladý. Pantolonuma bakýyor. Lekelidir,
çamurludur -çamurlarýný göremez ama- ýslaktýr belki de. Ona bakýyorum ben. Masaya dayadýðým ellerime
bakýyor. Ölü et kokusunu almýþ olabilir. Ellerimde tuzlu suyun yývýþýklýðý, sandal tozunun pütürlülüðü,
küreðin kýzdýrdýðý nasýr var. Bilemez o bunlarý. Bakýyor gene de. Ellerimden anlamaya çalýþýyor beni. Salak.
Gözleri kemerimde. Gömleðimin yakasý çok açýk. Terliyim de. Göðsü terlemiþ bir adam, bu saatte nereden
gelir? Saatine bakýyor. Bir buçuða geliyor. Gözleri yüzümde; gözüme dikili. Gözleri gözlerim gibi yeþil.
58
Yaþlý bir yeþil, aðlamýþ gibi, kýzgýn kuma, kýzgýn denize bakmýþ gibi yahut. Ne istiyorsunuz? deyiverdi
gözler, gözlerimin içinde. Ne isteyeceðim? Kýzgýn, baktým yeþile. Oda istiyorum. Yeþil koyulaþtý, daha
yukarýlara çýktý. Tuzlu kývýrcýklýðý içindeki saçýma, terini duyabildiðim alnýma doðru. Gene yeþillerin içinden
bakýyorum. Tek yataklý mý olsun? dedi. Tek yatak olacaðýný kendi de bilir elbet. Ne yapayým iki yataðý.
Kaçýncý katta olsun? diyor. Bütün bunlarý sormasa... Sormak âdet de deðildir herhâlde. Bilmem.
Gözlerinin yeþilinden apayrý þeyler bu sorduklarý. Ýkinci katta olacak, diyor sonra. Bir, beþ, on, çabuk
bitirsen iþini, kitabýna dönersin, diyesim geliyor. Yeþiller dolaþýyor gene üstümü baþýmý. Nüfus kâðýdýn?
diyor. Yok. Sesim çok sert çýktý. Birden gözleri çenesiyle birlikte yukarýya bakýyor. Onsuz olmaz ki diyecek gibi. Sorarsýn söylerim, dedim, yabancýsý deðilim buranýn. Birþey söyleyecek oldu, vazgeçti. Eðdi
baþýný. Adýnýz? diyor. Müþfik. Aðýr geliyor yabancýnýn sormasý. Vazgeçesim, çýkýp gidesim tutuyor.
Gözümü kaldýrýnca yeþiller gene gözümde. Bekler gibi. Soyadýnýz? diyor bu defa. Yutkunuyorum. Börekçi
demeli. Müþfik Börekçi, diyorum. Duraklamýyor bile yazarken. Þaþmadý. Suat Çuhacý da Fikret Ünlü de
deseydim þaþmayacaktý. Babanýzýn adý? Reþit, diyorum. Umurumda deðil. Þimdi de nereden geldiniz?
diyor. Sarýkumlu olduðumu söylüyorum; bir çýrpýda söyledim her þeyi. Rahat býraksýn artýk. Söyledim,
yazdý; söyledim, yazdý. Uzattý kolunu, anahtarlardan birini çividen aldý, verdi. Ýþkence bitmiþ demek. Ýkinci kat merdiveninin karþýsýndaki kapý, dedi. Oda kokuyor. Çarþaf, diþ macunu, uyku kokuyor. Pencereyi
açýyorum. Deniz, yýldýzlý deniz doluyor odaya. Bir kedi var bitiþikteki balkonda. Denizin içinden çaðýrýyorum.
Baþýný kaldýrýyor, kalkýp geriniyor, oturuyor, çöküyor. Yumulan gözleri görüyorum sanki.
Ýçeri çekiliyorum, deniz seyreliyor. Soyunuyorum. Gömleði iskemlenin arkalýðýna geçirdim. Pantolon bir
köþede de dursa olur. Daracýk oda, yatak geniþ. Serin çarþafa oturuyorum. Yatmýþ, ýsýtmýþ, kokusunu býrakmýþ gelip geçen. Yataklar çabuk soður. Otelciler her gün insan görürler, tümen tümen insan. Bu yatak da
öyle. Yepyeni bir odadayým. Ýlk olarak odamdan baþka yerde yatacaðým. Burasý benim için yepyeni ama
aþaðýdaki kâtip için, bir baþkalýk olsun, olabildim mi? Boðuldum gitti öteki kayýtlarýn altýnda. Benden sonra
bir baþkasý yazýlýr o deftere. Yeþil gözleri vardý kâtibin. Geceleri denize çýkmayan gözler. Balýðý
getirseymiþim, özlem içinde kývranýrdý belki. Gündüz uyur herhâlde. Denize çýkmaz girip yüzse de. Sandalý
ýþýktan uzaða çekemez, ister de çekmeyi. Belki. Ýster, belki deðil, ister. Kapanmýþ kalmýþa benziyor gözleri.
Bu pencerenin dibine kadar uzanan suyu bile görmez belki. Denize bakan bir odada ilk yatýþým bu. Sýra sýra
gelen çarpma sesinde, alýþmadýðým bir sertlik var. Alýþmadýðým. Ýþini gücünü bitirmiþ gibi, çarpýp duruyor
çakýllara, kabarýyor, çekiliyor. Kayýkhane sesi gibi dam altýna giren deniz sesi. Bu damýn altýnda ben de
varým. Kâtip de var. Su yeþili gözleri var kâtibin, o güneþ görmemiþ, hasta ýþýðýn altýnda o sayrý yüzünde
bile parlayabilen su yeþili gözleri var. Bir daha daðýldým. Bunun da gözlerinde bir parçam kaldý. Bundan
sonra bunu da hesaba katmalýyým. Beni tanýyanlar arasýnda bu da olacak. Olmaz ama. Unutur o. Benim
tanýdýklarým arasýnda bu da olacak. Gelmeseydim keþke, hiç gelmeseydim. Tanýmayýverir, geçerdim. Þimdi
o da var. Parçalarýmý toplarken bunun gözlerinde, yeþillerin dibinde kalanýný da bulmak, unutmamak
gerekecek. Odanýn parasýný verdim zaten. Erkenden kaçayým yarýn. Elimden gelse de görünmesem ona.
Erkenden kaçmalý. Pencereden içeriye dolmuþ denizin, yýldýzlarýn içinde uyuyacaðým. Kâtip “Aþk Sanatý”ný
okur þimdi. Iþýðý hiç yakmamýþým, göðün aydýnlýðý yetmiþ. Bir komodin de varmýþ odada. Çarþafýn serinliði
duruyor hâlâ. Yatayým artýk.
Bilge KARASU
Türk Hikâye Antolojisi
23. ETKÝNLÝK
“Odalardan Biri” hikâyesini aþaðýdaki cümlelerden hareketle deðerlendiriniz.
Hikâyeci gözlemlerden ve olaylardan hareketle bireysel bunalým ve çýkmazlara yönelir.
Hikâyecinin kiþiliðiyle hikâye kiþileri, anlatanla-anlatýlan iç içe girmiþtir.
Yaþanan ile arzu ve hayal edilen birlikte verilir.
Hikâye beklenmedik bir sonla biter.
Hikâye kahramaný dýþ dünyayý içinde bulunduðu ruh hâline göre algýlar ve anlatýr.
Hikâye kahramaný genellikle düþ dünyasýna sýðýnýr.
Bireysel olaný konu alan “Odalardan Biri” tarzýndaki hikâyelerde olay veya olay örgüsünün
özelliklerini belirleyiniz.
59
16.“Odalardan Biri” hikâyesinin kahramanlarýný tespit ederek “bireyi birey olarak ele alan hikâyeler”de
kiþilerin iþlevlerini ve özelliklerini belirleyiniz.
17. Hikâyenin temasýný bulunuz ve bu temanýn özelliklerini belirleyiniz.
18. “Odalardan Biri” hikâyesinde karþýlaþma ve çatýþmalarýn kahramanýn psikolojisine etkisini belirleyiniz.
19. “Odalardan Biri” hikâyesinden hareketle “bireyi birey olarak ele alan hikâyeler”de mekân-insan
iliþkisinin niteliklerini belirleyerek bunlarýn nasýl anlatýldýðýný açýklayýnýz.
20. “Odalardan Biri” hikâyesinde olayýn zamanýný, nasýl anlatýldýðýný, süresini ve özelliklerini açýklayýnýz.
21.“Odalardan Biri” hikâyesinde olay mý yoksa hikâye kahramaný mý merkez alýnmýþtýr? Açýklayýnýz.
22. “Bireyi birey olarak ele alan hikâye”nin özelliklerini maddeler hâlinde yazýnýz.
24. ETKÝNLÝK
“Odalardan Biri” hikâyesinde anlatýcýnýn kim olduðunu belirleyiniz.
Anlatýcý; olay, insan ve mekâný hangi bakýþ açýsýyla, nasýl anlatmýþtýr?
25. ETKÝNLÝK
Aþaðýda verilenlere göre “087956’nýn Sýfýrý”, “Ümit Fakirin Ekmeði” ve “Odalardan Biri”
hikâyelerini inceleyiniz.
087956’nýn Sýfýrý
Ümit Fakirin Ekmeði
Odalardan Biri
Olay
Mekân
Kiþi
Zaman
Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
Tema
Bu tablodan hareketle “bireyi birey olarak ele alan hikâye”nin Maupassant ve Çehov tarzý
hikâyeden farkýný söyleyiniz.
60
23. “Odalardan Biri” hikâyesinin temasýndan hareketle hikâyeyi yorumlayýnýz.
24. “Odalardan Biri” hikâyesinde kullanýlan anlatým türlerini belirleyiniz.
26. ETKÝNLÝK
“Odalardan Biri” adlý hikâyede anlatým bozukluðu bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
27. ETKÝNLÝK
...
O hâlsiz, zayýf kadýn, hiçbir þey ummadan yolun kenarýnda yürüyordu. Baþýndaki çiçekli eþarbý
aðarmýþ, rengini atmýþ siyah mantosunun etekleri tarazlanmýþtý. Kýzgýn aðustos güneþinin bütün
ýþýðý diklemesine tepesine iniyor, lastik ayakkabýlarýnýn içinde ayaklarý, terden, yorgunluktan karýncalanýyordu. Hiçbir hayale kapýlamazdý. Sað tarafýnda, otlarý sararýp kurumuþ, orasýna burasýna öbek
öbek süprüntü, taþ kömür külü dökülmüþ bir çayýrlýk, göz alabildiðine, mezarlýða kadar uzanýyor,
çayýrýn orta yerinde sadece, iki sýska at otlamaya çalýþýyordu. Mezarlýðýn servileri o göz alan beyaz
aðustos ýþýðýnda kara bir küme hâlindeydi. Þose bitmek tükenmek bilmiyor, boþ boþ uzanýp gidiyordu.
Kadýn, bir ara bayýlacak gibi oldu. Aðzýnýn içinde büyüyen diliyle kurumuþ dudaklarýný ýslatarak
çevresine bakýndý ve yolun karþý tarafýndaki tek aðacýn altýna yerleþmiþ olan gezgin þerbetçiyi görerek
o tarafa doðru yürüdü. Bir an aklýndan bir þey geçirerek dikildi, sonra vazgeçerek gidip kenara çömeldi, sýrtýný toprak duvara dayayarak yavaþça: “Of anacým!” dedi.
Yeþil boyalý araba, donuk donuk parlayan güðümler, güler yüzlü bardaklar, sulanan gölge yerler,
insanýn içini biraz olsun açýyordu. Yaþlýca bir adam olan þerbetçi, arkalýksýz, alçak bir iskemleye oturmuþ, baþýna bir mendil örterek aðaca dayanmýþ uyukluyordu. Kadýnla hiç ilgilenmedi. Þimdi biri
duvarýn, biri aðacýn dibinde karþýlýklý oturuyorlardý. Kadýn, baþörtüsünü açarak ucuyla yelpazelenmeye
baþladý. Otuz, otuz beþ yaþlarýnda, kara kuru, çukur çukur ela gözleri olan bir kadýndý.
Havada sýcak, aðýr bir sessizlik vardý. Þerbet güðümlerinin çevresinde bir iki sinek fýrýl fýrýl dönüyor,
þoseden hýzla otomobiller geçiyordu.
...
Nezihe MERÝÇ
Yukarýdaki metni “akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýk” bakýmýndan deðerlendiriniz.
25. Ýncelediðiniz hikâyelerde dilin aðýrlýklý olarak hangi iþlevde kullanýldýðýný belirleyiniz.
28. ETKÝNLÝK
Dar gelirli bir kiþi, diþinden týrnaðýndan arttýrarak biriktirdiði para ile aldýðý arabasýný satmak
zorunda kalýr.
Arabasýna Ýnternet üzerinden satýþ ilaný verir.
Arabaya bir alýcý çýkar.
Bu alýcýnýn arabayý görmeden bütün þartlarý kabul etmesi satýcýda þüphe uyandýrýr.
Satýcýnýn çatýþmalarýný konu alan bir hikâye yazýnýz.
61
29. ETKÝNLÝK
MENDÝL ALTINDA
Aðustos. Cuma günü. Sicil Müdürü Cavit Bey, yemekten sonra minderin üstüne uzanmýþ, uyumak
istiyor. Ama karasinekler rahat býrakmýyorlar. Köylülerin, duvar diplerine uzanýp yüzlerine birer mendil
örterek mýþýl mýþýl uyuduklarý gözünün önüne geldi. Ýmrendi. Uzandý, sandalye üzerinde duran ceketinin
cebinden beyaz keten mendilini alýp yüzüne örttü, sýkýntýlý olmasýna aldýrmayarak uyku gelecek diye bekledi. Bu arada da ilkin çocuklarýnýn mektep taksitleri için gönderdiði paranýn makbuzunu nereye koyduðunu düþündü. Sonra, karýsýnýn “Para yetiþtiremiyorum.” diye sýzlanmasýný hatýrladý. “Ben burada aç
duracak deðilim ya!” dedi. Maaþlara zam yapýlacak diyorlardý... Müsteþarýn, kendisini sevdiðini düþünüp
sevindi. Yanlýþlýkla iþten el çektirilen bir memuru Cavit Bey’in bir sözü ile müsteþar hemen eski iþine göndermiþti. Ya böyle olmayýp da müsteþar dayatsaydý. Bu zavallý adam sefil olurdu. Sonra onun han
köþelerinde nasýl sürüneceðini, nasýl borçlanacaðýný, kýlýðýnýn nasýl bozulacaðýný; týraþýnýn nasýl uzayacaðýný birer birer gözünün önüne getirdi. Acýdý. “Ya, müsteþar kabul etmeseydi.” diye düþündü. O
zaman, sanki müsteþar dayatmýþ gibi kýzdý. Kendi kendine sordu : “Ne yapardým?” Hemen ceketinin
göðsünü ilikledi, arkadaþýna “Ver þu evraký.” dedi, kâðýtlarý aldý, doðru müsteþarýn yanýna. Müsteþar
masasýnýn baþýnda kâðýt okuyordu, baþýný kaldýrdý, her gün sorduðu gibi “Hayrola, müdür bey” diye
sordu. “Efendim, dedi, açýkta kalan filan efendi için olmaz buyurmuþsunuz... Bu da reva mý, efendim. Bu
zavallý nereye gidip derdini anlatsýn? Bu bizim yanlýþýmýz yüzünden iþten el çektirilmiþ. Kendisinin bir
günahý var mý? Siz de çoluk çocuk sahibisiniz. Ýnsaf ediniz efendim.” Müsteþar olmuþ olmuþtur, diyor. Bir
defa her nasýlsa el çektirilmiþ. Memuriyet hayatýnda böyle þeyler olur. Kendine baþka yerde iþ arasýn...”
Sicil müdürü bu haksýzlýða karþý köpürüyor. Müsteþara diyor ki: “Bu iþ aksederse elbette bizim için iyi
olmaz.” O, bu sözleri söylerken bütün kalem arkadaþlarý, bütün daire halký da kapýdan dinleseler... Sicil
müdürüne ateþ basýyor. Bütün daire, bütün iþitenler onun yiðitliðine, kabadayýlýðýna þaþýp kalýyorlar. Çarþýdan pazardan geçerken herkes arkasýndan gösteriyor... Müsteþar, sicil müdürünün sözlerinden korkuyor,
imzasýný bozup sözünü geri alýyor. Sicil müdürü kâðýtlar elinde odadan çýkarken kapýda dinleyenlerin
aralýktan kendi odalarýna kaçýþtýklarýný görüyor, aþaðý inip elindeki kayýtlarý muavinin önüne atýyor. Muavin,
müsteþarýn silinmiþ imzasýný görünce aðzý açýk kalýyor. Sicil müdürü, muavinin þaþýrdýðýný düþününce
beyaz keten mendil altýnda tatlý tatlý güldü. Sonra, iþine yeniden tayin edilen memur haber alýyor, gelip sicil
müdürünün ayaklarýna kapanýyor, bu iþ de her yerde duyuluyor. Karýsýnýn kulaðýna kadar da gidiyor.
Kadýndan bir mektup; “Orada bu kadar iþler yapýyorsun da bize para göndermiyorsun!” Artýk kýzýyor. Bu
kadar da olmaz... Hemen o da bir mektup döþeniyor. Aradan biraz geçince bilmem nerenin ikinci müntehiplerinden bir mektup: “Mebus seçeceðiz, kabul buyurunuz.”
Mazbatasý Meclisten geçince bir gün daireye geliyor, bütün arkadaþlarý tebrik ediyorlar; müsteþar oda
kapýsýndan karþýlýyor, pantolonunun arka cebinden altýn tabakasýný çýkarýp cýgara veriyor...
Meclise girince ilk iþ, memur maaþlarýnýn arttýrýlmasýna dair bir teklif...
Sicil müdürü, terden, heyecandan boðulacaktý. Mendili yüzünden çekip fýrladý. Yüzü kýzarmýþ, gözleri
dönmüþ, saçlarý dikilmiþ, köþeye oturdu. “Bu mendil altýnda da nasýl uyurlar.” diye düþündü, sonra da
tekmesiyle odanýn döþemesini teperek:
— Meryem, bir kahve piþir, diye hizmetçisine baðýrdý.
Memduh Þevket ESENDAL
62
“Mendil Altýnda” hikâyesini “Hikâye Ýnceleme Þemasý”nda verilenlere göre inceleyiniz.
Hikâye Ýnceleme Þemasý
Serim Bölümü
Kahramanlarýn
lanmasý
Düðüm Bölümü
taným-
Mekânýn tanýmlanmasý
Sorun karmaþýklaþýr.
Sorun çözülür.
Engeller ortaya çýkar.
Sonuç ortaya konur.
Sorunun tanýmlanmasý
Kahramanlar hakkýnda
geniþ bilgi verilir.
Okuyucunun güdülenmesi
Okuyucu
iliþki kurar.
Çatýþma Türleri
Kahraman ile tabiat arasýnda
Toplumla kahraman arasýnda
Kahramanlar arasýnda
Kahramanýn kendi içinde
Çözüm Bölümü
kahramanla
Mekân
Kahramanlar
Zaman
Ýç Mekân
- Oda
- Salon
Zaman
(Gece-gündüz)
Zaman
- Geçmiþ
- Þimdiki
- Gelecek
Kozmik Zaman
Dýþ Mekân
- Sokak
- Mahalle
- Köy
- Şehir
Görünüþ
- Fiziki görünüþ
- Ruhi görünüþ
Hareket tarzý
Konuþma tarzý
Düþünce tarzý
Anlatýcýnýn Bakýþ
Açýsý
Tema
Anlatýcýnýn Ýfade
Tarzý
Hakim (Ýlahî) anlatýcýnýn
bakýþ açýsý
Açýk olarak ifade
edilmiþ
Gösterme
Kahraman (ben)
anlatýcýnýn bakýþ açýsý
Ýma edilmiþ
Tasvir
Anlatma
Gözlemci (üçüncü
þahýs) anlatýcýnýn bakýþ
açýsý
30. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda hikâye türünün önemli temsilcileri ve bunlarýn eserleriyle ilgili bir
sunum yapýnýz.
63
Gizli bir kamera titizliðiyle her þeyi gözleyen ve olduðu gibi yansýtan anlatýcýnýn bakýþ açýsýna
……………………………….. denir.
……………………………….. yaþamdan bir kesit sunan ya da belli bir insanlýk durumunu belli
bir ortam içinde anlatan hikâyelerdir.
Ýlkin kara bir yel esti günlerce. Hafifi önüne kattý, güçsüzü yere yýktý. Ardýndan ince, sonra kalýn
yollarý sildi kar.
Bedrana, dizlerini örten yorganý kaldýrdý. Tandýr ateþini eþeledi. Yorgundu ateþ.
Ben yatacaðým, dedi
Tandýra ateþ bas, dedi. Bu gece o mesele çözümlenecek.
Bedrana korktu. Þekeri suya düþmüþ gibi aceleciliðine yöneldi.
Viþ, dedi. Ne meseleymiþ? He… Gözünün yaðýna kurban olduðum, gene indirdin kaldýrma.
Baþý önüne düþtü Bedrana’nýn. Yüzü sarardý. Korkudan yüreði pýr pýr etti.
Yukarýdaki parçada ……………………………….. tarzý hikâyenin özellikleri aðýr basmaktadýr.
Ömer Seyfettin, Türk edebiyatýnda …………………………… tarzý hikâyenin temsilcisidir.
Hikâyede olayýn ortaya çýkmasý için kiþilerin bulunmasý yeterlidir.
(D)
(Y)
Hikâyede olay, temayý beraberinde getirir ve olayýn ortaya çýkmasý için
kiþilerin karþýlaþmasý veya çatýþmasý gerekir.
(D)
(Y)
Olay, hikâyede yer alan kiþi ve kiþilerin; kendisiyle, birbirleriyle, yakýn
veya uzak çevresiyle yaþadýðý çatýþmalarýn soruna dönüþmesidir.
(D)
(Y)
Farklý türde hikâyelerin ortaya çýkmasý; anlatýcý ile anlatýlan arasýndaki iliþki,
tema çevresinde yapýcý ögelerin düzenlenmesi ve bu ögelerin birbiriyle
iliþkisinden kaynaklanýr.
(D)
(Y)
Olayýn ortaya çýkmasý için kiþilere, zamana ve mekâna ihtiyaç yoktur.
(D)
(Y)
Bir hikâyedeki karþýlaþma ve çatýþma bize temayý verir.
(D)
(Y)
3. Durum hikâyesinin Batý edebiyatýndaki temsilcisi aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Guy de Maupassant (Guy dö Mopasan)
B) Anton Çehov
C) Gustave Flaubert (Gustav Flober)
D) Edgar Allen Poe (Edgýr Elýn Po)
E) Alphonse Daudet (Alfons Dode)
64
4. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde, yüklem eksikliðinden kaynaklanan bir anlatým bozukluðu
vardýr?
A) Ne ektin ki onu biçesin?
B) Ne sen bana yaz ne de ben sana.
C) Ben ne alandan ne de satandan yanayým.
D) Ne kattýn turþuma ne katayým aþýna?
E) Ne baðda üzümüm var ne de çakaldan korkum.
5. Bu konuda inkâr edilemez ve yadsýnamaz bir gerçek vardýr.
Bu cümledeki anlatým bozukluðunun nedeni, aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Özne eksikliði
B) Nesne eksikliði
C) Gereksiz sözcük kullanýmý
D) Tamlayan ekinin kullanýlmamasý
E) Özne-yüklem uyuþmazlýðý
6. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde anlatým bozukluðu vardýr?
A) Popüler kültür, bir siyasal kurguyla bitiþiktir, edebiyat ise kurguyla sürekli çatýþma hâlindedir.
B) Popüler kültür, hep muhalif bir öze sahip olan edebiyatý, bitiþik olduðu siyasal kurguya indirmek
amacýndadýr.
C) Popülerlik ve edebiyat kavramlarýný yan yana getirerek bir taným yapmanýn sakýncalý olduðunu
düþünüyorum.
D) Zannediyorum ki gençlerimizin klasik eserlere olan ilgisizliðini yeni eserlerin reklam ve tanýtýmlarýyla açýklamak sanýrým haksýzlýk olur.
E) Gerçek sanat eseri bizi düþünmeye, soru sormaya, sorgulamaya yönlendirir; gerçeðin tek
olmadýðýný gösterir.
7. Futbol da bir oyundur. Aklýn ve hissin, gençliðin ve zindeliðin bir dansý gibidir o. Dayanýþmanýn ve
yardýmlaþmanýn bir sonucu olarak birlikte oynamanýn, birlikte istemenin, birlikte çabalamanýn, birlikte yenmenin, yenilmenin, sevinmenin ve üzülmenin ifadesidir. Çeviklik, yaratýcýlýk, sevgi, öngörü,
yerinde ve zamanýnda davranma gibi özellikler gerektirir. Bütün bunlarda, bedenin akýlla ve sezgi
gücü ile iþ birliði söz konusudur. Bu özelliði ile bedenin, aklýn ve saðduyunun bir oyunudur.
Bu parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangilerine baþvurulmuþtur?
A) Açýklama - Tanýmlama
B) Tartýþma - Örneklendirme
D) Açýklama - Tartýþma
C) Betimleme - Tanýmlama
E) Betimleme - Örneklendirme
65
8. Yeþil gözlü kýzýn hýçkýrýklarý
Sýzýyor kapý aralýðýndan
Yukarýdaki dizelerde kullanýlan sýfatýn özdeþi bir kullaným aþaðýdakilerin hangisinde kullanýlmýþtýr?
A) Kulaðý küpeli keçi, hepsinden fazla süt verir.
B) Kýzcaðýz, kulpu kýrýk testiyi taþýmakta zorlanýyordu
C) Evi taþýmak için kasasý geniþ araba lazým.
D) Cemil Meriç, kalemi kývrak bir yazardýr.
E) Tatilini geniþ bahçeli bir evde geçiriyor.
9. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde fiili, durum yönüyle belirten bir kelime kullanýlmýþtýr?
A) Kâðýtlarý dikkatlice gözden geçirdi.
B) O, yarýn arkadaþýný arayacak.
C) Derdini kimseye anlatamýyor.
D) Baþý böyle þeylerle hoþ deðil.
E) Bu þiirleri geçen yýl yazdým.
10. Aþaðýdakilerden hangisi Ömer Seyfettin’in hikâyelerinden biri deðildir?
A) Bomba
B) Lüzumsuz Adam
D) Beyaz Lale
C) Kaþaðý
E) Perili Köþk
66
1. “Hayatýmý yazsam roman olur.” sözüyle ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz.
1. ETKÝNLÝK
“Aþk-ý Memnu, Handan, Kiralýk Konak, Kuyucaklý Yusuf, Yalnýzýz, Dokuzuncu Hariciye
Koðuþu, Ýnce Memed, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Küçük Aða, Devlet Ana, Osmancýk, Bereketli
Topraklar Üzerinde, Sinekli Bakkal, Aðrý Daðý Efsanesi, Bugünün Saraylýsý, Çalýkuþu, Bir Düðün
Gecesi, Kilit, Küçük Dünyalar, Ayaþlý ile Kiracýlarý, Sessiz Ev, Bir Bilim Adamýnýn Romaný, Gün Olur
Asra Bedel, Toprak Ana, Notre Dame’ýn Kamburu, Madame Bovary, Suç ve Ceza, Goriot Baba”
romanlarýndan en az üçünü okuyunuz.
2. ETKÝNLÝK
Edebî akýmlarla ilgili araþtýrma yapýnýz (16. etkinliðe yöneliktir.).
3. ETKÝNLÝK
Halide Edip Adývar’ýn “Ateþten Gömlek” adlý romanýný okuyunuz (26. etkinliðe yöneliktir.).
4. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda roman türünün tarihsel geliþimini, önemli temsilcilerini ve bu temsilcilerin eserlerini araþtýrýnýz (27. etkinliðe yöneliktir.).
67
5. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta verilen romanlardan en az üç öðrencinin ortak olarak okuduðu üç roman sýnýfta
anlatýlýr.
Sýnýfta anlatýlan bu romanlar karþýlaþtýrýlýr, bunlarýn benzer ve farklý yönleri belirlenir.
6. ETKÝNLÝK
,
ðu n
klu l’u .
cu ku si
ço an e
n av nm
y’ý S vle
na ile e e
lga ay ý v
To n s
lga ma
To nýþ
ta
ca
II. Dünya Savaþý’nýn
sona ermesi ve askerlerin köye dönüþü
çevresinde yaþananlar.
Mu
ðýn slube
ý b k’i
n
il
gö diren þeh
it
nd
erm bir m olaes ek
tup
i.
ve
asým m
K
n
lü
e
hed
un ö avaþ
Cep ankul’ esi. S ulSav n gelm e yoks
i
d
asý
erin
köy
hab ebiyle e artm
c
seb ðun iyi
lu
Tolganay, Kocasý Savankul
ve ortanca oðlu Muslubek’in
askere alýnmasýndan sonra
Tolganay’ýn iþçi kolbaþýsý
olmasý.
Ýlç
a em
as sker erke
k
ler ere lik þu zind
in
du alýna besi eki
n
r
c
ya umu ak g de
þa
e
v
na e o nçnla ra
da
r.
<
<
Toprak Ana Romanýnýn Olay
Halkalarýndan Oluþan Olay Örgüsü
<
ýn
ý’n ’ýn
þ
va sým
Sa Ka asý.
ya ve m
ün asý alýn
D
II. lam ere
þ k
ba as
að
e r ken
y
e er
rþ
he bitti d sak u
n
ý
ya e b
ay, lar
an kýntý an’ýn esi v lar.
g
l
ý
To n, s Alim nm nan
e
me elini i öðr yaþa
g sin de
e
ki
iliþ rçev
çe
<
Tolganay ve Savankul’un
büyük oðlu Kasým’ýn
Aliman’la evlenmesi ve
köyde yeni evlenecek gençlerin oturmasý için bir sokak
inþasýna baþlanmasý.
<
<
ço Tolga
cu
k na
etr larýn y, Sa
afý ýn
v
nd iþle ank
u
a y ri
aþ ve l ve
an
b
an unla
lar
r
.
To
lga
na
y
dü topra ’ýn h
ay
þü
ð
at
nc a
ge eler dair ve
tirm ini
es dile
i.
sa yap Al
i
ð
a
m
ol rk a
bü is ara en ö n’ýn
yü mi k d lm do
yü ve oð es ðu
p
12 rilen mas i, be m
ya ço ý. C be
þýn cu a ðin
a ðu nbo
ge n
lat
lm
es
i.
“Toprak Ana” romanýnýn olay halkalarýndan oluþan olay örgüsünü inceleyiniz.
“1. Ek”te verilen “Okunacak Romanlar Listesi”nden en az üç arkadaþýnýzýn okuduðu romanlardan birinin olay örgüsünü bulunuz.
Bulduðunuz olay örgüsünü þemalaþtýrýnýz.
68
1. Olay örgüsünü oluþturan ve kendi içinde bütünlüðü olan parçalar arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu
“Toprak Ana Romanýnýn Olay Halkalarýndan Oluþan Olay Örgüsü” þemasýndan hareketle söyleyiniz.
2. Okuduðunuz romanlardan birindeki olaylarý kronolojik sýraya göre anlatýnýz.
7. ETKÝNLÝK
TOPRAK ANA
...
Yaþamýmýzda düþlediðimize eriþmiþtik. Savankul'la birlikte her dilediðimizi yaptýk; elimizden iþ gerecimiz
hiç düþmedi. Gece demedik, gündüz demedik, çok çalýþtýk; durmadan alýn teri döktük. Eski zamanlar da
deðiþmiþti zaten. Kendimize bir ev yaptýk, davar edindik. Sözün kýsasý, insan gibi yaþamaya baþladýk. En
önemlisi de ardý ardýna nur topu gibi üç oðlumuz oldu. Ara sýra düþünüyorum da koyun gibi her yýl bir
yavru yavruladýðým için akýlsýz baþýmý dövesim geliyor. Ben de baþka karýlar gibi üç yýlda bir doðursam
olmaz mýydý? Belki de o zaman bu iþler gelmezdi baþýma. Hatta onlarý dünyaya hiç getirmez olaydým!..
Yok, yok, kederimden, acýya dayanamadýðým için söylüyorum bunlarý. Anneyim ben, anne...
Hep birden buraya geldiðimiz günü hiç unutmam. Savankul'un traktörle ilk geliþiydi bu. Bütün sonbahar ve kýþ ýrmaðýn öte yakasýndaki bir köye traktör sürücüleri kursuna gitmiþti. Traktörün ne biçim bir þey
olduðundan haberimiz bile yoktu o zaman. Köy çok uzak olduðundan gece yarýlarýna dek orada kaldýðý
için hem üzülür hem de ona acýrdým.
— Nerden sardýn bu iþi baþýna? diye çýkýþýrdým zavallýya. Ýþçi kolbaþýsý olman nene yetmezdi?
Fakat o hiç istifini bozmazdý. Gülümseyerek;
— Öfkelenme Tolgon, derdi. Bahara dek beklersen durumu anlarsýn. Sabret biraz.
Oysa öfkelendiðim filan yoktu. Üç çocukla birlikte ev iþlerini görmek, üstelik gidip kooperatif çiftliðinde
çalýþmak bana aðýr geldiði için söylerdim bunlarý. Ama çok geçmez, üþüdüðünü, karnýnýn acýktýðýný
düþünür, bunlar yetmiyormuþ gibi bir de bana hesap vermesi için adamcaðýzý sorguya çektiðime caným
sýkýlarak:
— Hadi, hadi, otur sabanýn yanýna; yemeðin bekleye bekleye buz gibi oldu, diye yumuþardým.
Savankul'un iþinin çocuk oyuncaðý olmadýðýný adým gibi bilirdim oysa. Köyümüzde traktör kursu görecek, okumasý yazmasý olan tek erkek bulunmadýðý için Savankul: “Beni iþçi kolbaþýlýðýndan alýn, gideyim
önce okuma yazma öðreneyim.” diye ortalýða atýlmýþtý ama baþýna da püsküllü belayý almýþtý.
Hiç unutmam, çocuklarýn babalarýna öðretmenlik yaptýðý bir devirdi o. Kasým'la Muslubek okula gittikleri için okumayý babalarýna onlar öðretiyorlardý. Bazý akþamlar evin içi okula dönerdi. O zaman masa,
sandalye ne gezer? Savankul yere yüzükoyun uzanýr, defterine harfleri yazmaya çalýþýrdý. Çocuklar adamcaðýzýn baþýna üþüþürler, her kafadan bir ses çýkardý. “Kalemi düzgün tut. Bak, satýr çarpýk gidiyor. Eline
sahip ol da titremesin. Baba, defteri þöyle tut. Baba, yazýyý þöyle yaz!.. “Arada bir tartýþmaya tutuþarak her
biri bu iþi kendisinin daha iyi bildiðini ileri sürerdi. Baþka zaman çocuklarýný azarlayan adam, derse gelince
gerçek öðretmenleriymiþ gibi onlarý saygýyla dinlerdi. Bir tek sözcüðü bile yazmak ölüm gelirdi adamcaðýza, sýrtýnda koca bir buðday çuvalý varmýþ gibi ter dökerdi. Onlarý böyle defterin veya ders kitabýnýn
üzerine hep birden eðilmiþ görünce beni bir gülmedir alýrdý.
— Çocuklar, hadi bakalým, babanýzý rahat býrakýn. Yoksa onu molla yapmaya mý çalýþýyorsunuz? Sana
gelince Savankul; molla mý olacaksýn, traktör sürücüsü mü sen de karar ver artýk!..
Savankul deliye dönerdi. Baþýný sallar, derin derin içini çekerek:
— Býrak, Allah aþkýna! derdi. Bizim iþimiz baþýmýzdan aþkýn, sen de kalkmýþ, þaka yapýyorsun.
69
Gülünç olduðu kadar üzücü bir durumdu bu. Fakat Savankul sonuna dek diþini sýkýp bu iþi baþardý.
Baharýn ilk günlerinde, karlar yavaþ yavaþ çözülüp de havalar ýlýnmaya baþladýðý bir sýrada köyün
dýþýndan büyük bir gürültü koptu. Atlar ürkerek sokaklarda koþturmaya baþladýlar. Ben avludan dýþarý fýrladým hemen. Bostanlardan beriye doðru kapkara demirden, toz duman içinde bir traktör geliyordu. Köye
girince baþýna büyük bir kalabalýk toplandý. Atlýsý, yayasý ana baba gününe dönmüþtü orasý. Hiç durur
muyum komþularla birlikte ben de koþtum. Kalabalýða karýþýnca ilk gözüme çarpan benim oðlanlar oldu.
Traktörün üstünde birbirlerine sýmsýký tutunarak babalarýnýn yanýnda ayakta dikiliyorlardý. Köyün çocuklarý
ýslýk çalýyorlar, þapkalarýný havaya fýrlatýyorlardý. Benim oðlanlarýn yüzü sevinçten pýrýl pýrýldý. Sanki büyük
bir iþ baþarmýþlar gibi, cakalarýndan yanlarýna varýlmýyordu. Veletler sabahleyin erkenden kalkmýþlar,
babalarýný traktörle gelirken karþýlamak için ýrmaðýn ötesine gitmiþlerdi. Býrakmam diye de bana haber bile
vermemiþlerdi. Gerçekten de býrakmazdým. Onlarý traktörün üstünde görünce gene de korkuyla baðýrdým:
...
Cengiz AYTMATOV
Anlatýlmayan Bölümler
Kronolojik
Olay
Zinciri
Tolganay
ve
Savankul’un
çok
çalýþmalarý
Ev sahibi
olmalarý
ve davar
edinmeleri
Üç
oðullarýnýn
olmasý
Savankul’un
traktör
sürücü
kursuna
gitmesi
Savankul’un
köye
traktörle ilk
geliþi
Olay Örgüsü
Olay Zinciri
Yukarýdaki metin, Cengiz Aytmatov’un Toprak Ana adlý romanýndan alýnmýþtýr. Bu parçada
anlatýlanlar aþaðýdaki þemada gösterilmiþtir.
Anlatýlan Bölümler
Yukarýda Tolganay ve Savankul’un hayatýnýn bir dönemiyle ilgili bazý bölümler verilmiþtir.
Yazar, yaþanmasý muhtemel birçok olay ve ayrýntýya anlattýklarý arasýnda yer vermemiþtir. Buradan
hareketle kronolojik olay zinciri ile olay örgüsünü karþýlaþtýrarak bunlarýn farklýlýklarýný belirleyiniz.
8. ETKÝNLÝK
YILANLARIN ÖCÜ
...
— Hemi de dikkat et. Ýresmi dayradasýn. Aðzýndan çýkaný kulaðýn iþitsin. Hesaplý konuþ. Þimdi sorduklarýma eyi cuvap ver bakalým: Bu Haceli tedavü masrafýný verdiði takdirde, sen de davadan vazgeçiyor
musun?
Bayram dikleþti:
— Geçmiyorum!
— Niçin?
70
— Kuzu.
— Kuzuyu ödeyeceðiz.
— Nasýl ödeyeceksiniz?
— Para vereceðiz.
— Ben parayý ne yapayým? Bana saðlým lazým. Kuzusu olmayýnca koyunun fazla bir kýymatý yok. Ben
koyunum gibi bir kuzulu koyun isterim.
— Olur, sen o koyunu bize devredersin, biz de sana bir kuzulu koyun alýrýz. Kabul mu?
— Yediðimiz dayak?
— Öyle bir þey yok!
— Var.
— “Yok.” dedik ya! Ne üsteleyip duruyorsun? Emme muhalif adammýþsýn be Kara Bayram! Oðlum bak,
bir hökümet, bir kaymakam, bir muhtar, bir onbaþý, her kimse, bir þeyi “Yok.” dedi mi, o þey yoktur! “Var.”
diye kuru kuru dikleþip durulmaz. Bunu eyi öðren!..
— Peki, öyle bir þey yok. Karýmýzýn yediði dayak?
— Onu da tedavi ettirdik.
— Emme o kadar iþten kaldý. Daha da kalacak. Yaz boyunca iþ tutamayacak.
— Ona da bir çare düþünürüz. Haceli, arasýra Fatma’yý yollar, yardým ettirir...
— Bunlar olacak iþler deðil...
— Olacak iþ nasýlsa bir de sen söyle bakalým.
...
— Ben gidip hökümete söyleyecem. Onlar da bir þey derler helbet. Þeriatýn kestiðine razý olurum...
— Oooof, ooff!.. dedi muhtar. Ne ulan bu benim sizden çektiðim? Sabahtan beri çene yoruyorum, laf
anlamýyorsunuz ulan dürzüler! Daha ne yapacam ben size ulan? Yorulduðunuz yere han mý yaptýracam
ulan? Her birerinizi kucaðýma alýp piþ mi tutacam, ha? Ýnsanda biraz insanlýk olmalý caným. Ýkinizde de
bunun zerresi yoðmuþ be!.. Ooff, ne lan bu?..
Adamý bir ince ter basmýþtý. Sesi karcýmýþtý. Elinin tersiyle alnýndaki terleri sýyýrýp yere silkti.
— Bir su ver bana, dedi bekçiye.
...
Muhtar:
— Yani þimdi sen, bu iþe, temelli “Olmaz.” cuvabýný veriyorsun, he mi Kara Bayram?, dedi.
—…
— Öyle ya sükût ediyorsun. “Olmaz.” diyorsun yani. “Ben seni, senin gurulunu, senin eþrafýný, senin
sýhýya Þakir Efendi’ni dakmam!” diyorsun yani...
—…
— Susma, susma! Öyle demektir bu. Açýk açýk... Heç anlamaz mýyým ben? Peki Kara Bayram. Madem
öyle, sen bilirsin aslaným. Selbessin. Ýstediðin yere gidebilirsin. Ýstediðin mahkemeye baþvurabilirsin.
Hangi taþ kaviyse baþýný ona çalabilirsin. Haceli’den, benden, guruldan, eþraftan, Karataþ Köyü’nün küllisinden davacý olabilirsin.
...
Fakir BAYKURT
71
Olay Halkasý: Haceli ile Kara Bayram’ýn bir sorun yaþamasý ve muhtarýn Kara Bayram’ý kendisini ve
Haceli’yi dava etmekten vazgeçirmeye çalýþmasý
h
Mu
ta
rýn
sý
5. olay
K ar
aç
rl ýð
a Bayr
am ’ý muhta
að
es
lm
Ka
ü
v
ra B
ö
ayram’ý
ýn d
n ve karýsýn
sý
Ka
ra B
ma
n
ý
l
a
ayram
’ýn kuzusunun ç
Ha
celi
4. olay
ýrm
a
Muhtarýn Kara Bayram’ý
dava açmaktan vazgeçirmeye
çalýþmasý
ie Ka
ra Bayram’ýn bir so
i
sý
ma
a
þ
a
run y
3. olay
2. olay
1. olay
OLAY HALKASI
Kiþiler:
Muhtar : Riyakâr, köylünün bilgisizliðinden faydalanan, köylüyü ezen, kendini devlet yerine koyan ve
görevini kötüye kullanan biri.
Kara Bayram : Devlete güvenen, hak ve hukuktan yana, irfan sahibi bir köylü.
Fakir Baykurt’un “Yýlanlarýn Öcü” adlý romanýndan bir olay halkasý ve bu olay halkasýnda rol
sahibi kiþilerin iþlevleri yukarýda verilmiþtir. Siz de en az üç arkadaþýnýzýn okuduðu romanlarýn
birindeki herhangi bir olay halkasýnýn oluþmasýnda rol sahibi kiþilerin özelliklerini ve iþlevlerini belirleyiniz.
Fakir Baykurt’un “Yýlanlarýn Öcü” adlý romanýndan alýnan olay halkasýnýn temel düþüncesi
“Haksýzlýk karþýsýnda susmama ve haksýzlýkla mücadele etmektir.” Buna tema denir. Siz de en az üç
arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birindeki olay halkasýnda yer alan parçalarý birleþtiren
düþünceyi, duyguyu veya anlayýþý bulunuz.
En az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birinin olay halkalarýndaki temalarýn
eserin temasýnýn oluþmasýndaki rolünü belirtiniz.
3. En az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birinin temasýný ve bu temanýn özelliklerini
söyleyiniz.
4. Fakir Baykurt’un “Yýlanlarýn Öcü” romanýný yazdýðý dönemde “köy, köylü ve bunlarýn sorunlarý ile
ilgilenme, köylüyü aydýnlatma vb.” konular sýklýkla romanlarda iþlenmiþtir. Siz de en az üç arkadaþýnýz
tarafýndan okunan romanlardan birinin temasýný bulunuz ve bu romanýn yazýldýðý dönemde o temaya
verilen önemi belirleyiniz.
5. En az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birindeki kahramanlarýn romanýn temasýyla
iliþkisini belirtiniz.
72
9. ETKÝNLÝK
“Kiralýk Konak, Sessiz Ev ve Fatih Harbiye” romanlarýnda geçen bazý mekânlar ve bu mekânlarýn iþlevleri verilmiþtir.
KÝRALIK KONAK’tan
Ýstanbul’da Cihangir semtindeki konak: Konaðýn sahibi Naim Efendi’dir. Naim Efendi’nin bütünüyle
alafrangalýk düþkünü torunu Seniha, Cemil ve damadý Servet Bey bu konaðý hiç sevmezler ve konaktan
bir an önce kurtulmanýn çarelerini ararlar. Çünkü bu konakta ve konaðýn bulunduðu semtte onlarýn istediði
gibi bir hayatý yaþamalarýna imkân yoktur. Romanýn en önemli kahramanlarýndan Seniha’nýn konakla ilgili
düþüncelerinin bir bölümü romanda þu þekilde verilmektedir:
Seniha: “ ‘Bu kuytu ve çukur bahçe, benim mezarým.’ dedi, ‘Bu rutubetli topraklara, bu yýkýk setlerin altýna, bu yosunlu havuzun sularý içine ne arzular, ne emeller, ne hülyalar gömdüm!’ Bahçeden
nefretle baþýný çevirdi. Ya bu oda ya bu mobilyalar... Þimdi simsiyah görünen þu koyu fes rengi
halýnýn üstünde küçükken kim bilir kaç defa emekledi. Tavandan sarkan þu billur avizenin lambasý kim
bilir kaç defa, kaç sýkýntýlý gecenin karanlýðýnda yarý uykuda bir göz gibi açýldý.”
Konak, sevilmediði ve Naim Efendi iyice fakirleþip giderlerini karþýlayamadýðý için yavaþ yavaþ terk
edilir ve iyice bakýmsýz kalýr. Konaðýn bu hâli romanýn sonuna doðru þöyle anlatýlýr: “Konak, Naim
Efendi’yle beraber, her gün biraz daha yýkýlýp gidiyordu. Vakýa saðý solu yangýn viraneleriyle çevrilmiþ olan
bu evin harici manzarasý pek maðmum bir þeydi fakat asýl içine girildikten sonradýr ki insanýn kalbine korku
ile karýþýk derin bir kasvet çöküyordu. Zili bozulan sokak kapýsý aðýr bir tokmakla vuruluyor ve birçok
gýcýrtýlarla, mustarip bir hayvan gibi sarsýla sarsýla açýlýyordu. Ýçeriye atýlan ilk adýmda göze tesadüf
eden manzara kýrýk dökük, yýrtýk pýrtýk birtakým eþya yýðýnlarý, burna çarpan koku, bir nevi toz ve küf
kokusuydu…”
Büyükada: Servet Bey’in hemþiresi Necibe Haným’ýn köþkünün bulunduðu ada. Necibe Haným
eþinin vefatýyla beraber yaz kýþ adada oturmaya baþlar. Hekimler Seniha’nýn biraz hava ve yer
deðiþtirmesi, biraz kýrlarda ve denizlerde gezip eðlenmesini tavsiye edince Seniha Büyükada’ya
gelir. Seniha ile beraber Belkýs, Nuriye ve Neyyire hanýmlarla Cemil ve Faik Bey de adaya gelirler.
Adada deðiþik eðlenceler düzenlerler. Seniha ne zamandýr arzu ettiði Faik Bey’le bu adada yeni bir
aþk hayatýna atýlýr.
Þiþli: Romandaki olaylarýn anlatýldýðý dönemde mükemmel ve yeni apartmanlarýn yapýldýðý semt.
Seniha’nýn babasý Servet Bey bir yolunu bulup bu apartman dairelerinden birine taþýnmak istemektedir
çünkü kendisi tam bir alafranga hayat düþkünüdür. Onun Þiþli ile ilgili düþüncelerinin bir kýsmý romanda þöyle ifade edilir:
“Þiþli’nin yeni usul, eletrikli, banyolu, apartmanlarý Servet Bey’i, gittikçe çekiyordu. Ara sýra boþ
vakitlerinde bunlardan birkaçýný görmeye gitmek onun için en müstesna zevklerden biri yerine geçti.
Doðduðu günden beri aradýðý havayý nihayet Ýstanbul’un bu mahallesinde ve bu yeni evlerinde bulabilmiþti. Vakýa bu apartmanlarýn merdivenlerinden çýkarken: “Ne yazýk asansör yok!” diye hayýflanýyordu fakat üzerinde zarif beyaz bir plaka Türkçe ve Frenkçe numarasý yazýlmýþ, zil düðmesi parýl parýl parlayan kapýlardan içeriye girip de burnu boyanmýþ parkenin kokusunu alýr almaz âdeta içi açýlýyor; ocaðý
çini taklidi Frenk tuðlalarýyla döþenmiþ mutfaklarda dakikalarca kalýyor, sonra o odadan bu odaya fesi
elinde hayran hayran dolaþýyordu. Kendi kendine: “Burasý ‘Salle a menger’ burasý ‘fumoir’, burasý
salon, burasý kütüphane, burasý budvar, burasý yatak odasý; ikinci bir yatak odasý!” diyor ve nihayet
alafranga apdesthane ile banyo odasýnýn tokmaðýna elini uzatýr uzatmaz çýkýp caddeye bakýyordu;
cadde, geniþliði, gürültüsü, telgraf, telefon, tramvay telleri, otomobilleri, ortasýndan geçen raylarý,
duvarlardaki ilanlarý ile onun beyninde tamamýyle bir Avrupa þehri manzarasýný canlandýrýyordu.”
Düyun-ý Umumiye müfettiþlerinden Servet Bey kayýnpederi Naim Efendi ile de aralarý bozulduktan
sonra Þiþli’ye taþýnýr. Romanda Þiþli’deki hayat Avrupai hayatýn küçük bir numunesidir.
73
Kanlýca’daki Yalý: Naim Efendi’nin yalýsý. Naim Efendi ve ailesinin geçim sýkýntýsý sebebiyle yalý,
romandaki olaylarýn anlatýldýðý yaz mevsiminde kiraya verilmiþtir. Yalý Naim Efendi’nin her geçen gün
artan masraflarý yüzünden daha sonra satýlmýþtýr. Yalýnýn satýlmasýnda yalýnýn bulunduðu semtin gelecek vaat etmediði düþüncesi (Tarabya, Yeniköy, Büyükada o dönemde raðbet görmektedir) ve Servet
Bey’in çocuklarý Seniha ve Cemil’in alafranga hayatlarýnýn bu yalýya gelince kesintiye uðramasý da rol
oynar.
Pangaltý:
Seniha’nýn Ýtalyan dostlarýnýn oturduðu semt. Seniha burada Avrupai hayata uyum saðlamak için
genç birinden dans dersleri almaktadýr.
Taksim’deki ev:
Seniha ve Faik Bey’in buluþup görüþtüðü ve müþterek kullandýklarý ev.
SESSÝZ EV’den
Cennethisar: Siyasetle uðraþan Dr. Selahattin, Talat Paþa tarafýndan Ýstanbul’dan sürgün edilir.
Dr. Selehattin ve eþi Fatma Cennethisar’a gelir ve buraya yerleþirler. Hayatlarýnýn sonuna kadar burada kalýrlar.
Cennethisar’daki Ev: Dr. Selahattin’in eþi ve çocuklarý için yaptýrdýðý ev. Karý-koca uzun yýllar bu evde
yaþar. Dr. Selahattin’in ölümünden sonra Fatma Haným oðulluðu Recep ile burada yaþamaya devam eder.
Fatma Haným için ev, tek sýðýnaktýr.
Cennethisar’daki Kahve: Dr. Selahattin’in diðer eþinden olan Recep’in sosyal hayatla baðlantýsýný
saðladýðý mekânlardan biridir. Recep, arkadaþlarýný görmek ve sohbet etmek için kahveye gider. Orada
boyunun kýsa olmasýndan dolayý zaman zaman hor görülür ve alay edilir.
Mezarlýk: Fatma Haným’ýn, kocasýnýn ölümünden sonra her yýl torunlarý Faruk, Nilgün ve Metin ile
ziyaret ettiði mekândýr. Mezarlýkta Fatma Haným’ýn eþi Dr. Selahattin, oðlu Doðan ve gelini Gül yatmaktadýr.
Gebze Kaymakamlýðý: Fatma Haným’ýn torunu tarihçi Faruk Bey’in arþiv çalýþmasý yaptýðý, hikâye yazmak için malzeme toplamaya çalýþtýðý kurum.
Ýstanbul Niþantaþý’ndaki Ev: Fatma Haným’ýn çocukluðunun geçtiði yer. Fatma Haným için bu ev,
güzel rüyalarýn görüldüðü, mutlu düþüncelerinin saflýðýnýn henüz bozulmadýðý bir mekândýr.
FATÝH HARBÝYE
...
Neriman birdenbire boþaldý. Sinirlendiði vakit iplik kadar incelen ve sýk sýk asabi titreyiþlerin
kopardýðý hýrçýn bir sesle söylenmeye baþladý:
— Öf! Bu elimdeki ud da sinirime dokunuyor, kýracaðým geliyor. Þunu Þamlýya býrakalým. Bunu
benim elime nereden musallat ettiler? Evdeki hey hey yetiþmiyormuþ gibi üstelik bir de Darülelhan! Þu
alaturka musikiyi kaldýracaklar mý ne yapacaklar? Yapsalar da ben de kurtulsam. Hep ailenin tesiri.
Babam Þark terbiyesi almýþ. Ney çalar, akrabam öyle... Fakat artýk sinirime dokunuyor, bir kere þu
musibetin biçimine bak, hele bu torbasý?.. Yirmi gündür elime almýyorum, bugün mecbur oldum.
Býrakacaðým musibeti... Darülelhandan da çýkacaðým yahut alafranga kýsmýna gireceðim. Zaten bizim
kýsmý laðvedeceklermiþ. Allah razý olsun. Kendimden nefret ediyorum. Oturduðum mahalle, oturduðum ev, konuþtuðum adamlar çoðu sinirime dokunuyor. O Fatih Meydaný’nýn önünden geçerken
meydan kahvelerinde bir sürü iþsiz güçsüz, softa makulesi adamlar oturuyorlar. Biraz temizce giyindin
mi insanýn arkasýndan fena fena bakýyorlar, kim bilir neler söylemiyorlar, insan yolda bile rahat
yürüyemiyor. Sonra o dükkânlarýn hâli nedir? Adým baþýnda ahçý ve kahve. Erkeklerin iþi gücü
kahvede, caminin önünde oturup sokaðý seyretmek. Dün Tünel’den Galatasaray’a kadar dükkânlara
74
baktým. Esnaf bile zevk sahibi. Ýnsan bir bahçede geziniyormuþ gibi oluyor. Her camekân çiçek gibi.
En adi eþyayý öyle biçime getiriyorlar ki mücevher gibi görünüyor. Sonra halký da bambaþka. Dönüp
bakmazlar. Yürümesini, giyinmesini bilirler. Her þeyi bilirler caným... O Macid’in ellerine baktým,
kadýn eli gibi, tertemiz, incecik, týrnaklarýn üstünde bile çalýþmýþ. Þinasi’nin elleri gözümün önüne
geldi. Týrnaðýnýn biri kýrýk, öbürü batýk… Ne imiþ? Kemençe çalarmýþ. Böyle insanýn elini parçalayan
sazý parçalamalý. Hiç telin kenarýna týrnak sürtülen saz görülmüþ müdür? Her iþimiz acayip, nefret
ediyorum.
...
Peyami SAFA
Yukarýda “Kiralýk Konak, Sessiz Ev ve Fatih Harbiye” romanlarýndaki bazý mekânlar, bunlarýn
özellikleri ve iþlevlerini gördünüz. Buradan hareketle en az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birindeki mekân ya da mekânlarý anlatan parçalarý bulunuz. Bu mekânlarýn özelliklerini ve
romandaki iþlevini açýklayýnýz.
10. ETKÝNLÝK
Zamanda Geriye
Dönüþler
Kronolojik Zaman
En az üç arkadaþýnýzýn okuduðu romanlardan birindeki zamanlarý belirleyiniz ve bu zamanlarýn özelliklerini ve romandaki iþlevini tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
11. ETKÝNLÝK
Aþaðýda “Yeþil Gece” romanýnda kronolojik zamanýn bozulduðu bir bölüm verilmiþtir.
YEÞÝL GECE
Þahin Efendi, o sabah erkenden uyandý. Ýstanbul’da, son günüydü. Bir hafta evvel emrini, üç gün evvel
harcýrahýný almýþtý.
Yeni kolalý gömleðini, Mahmutpaþa’dan aldýðý siyah þayaktan elbisesini giydi. Mollalýk zamanýndan
kalma heybesiyle küçük yeþil sandýðýný bir hamala yükledi. Galata rýhtýmýnýn yolunu tuttu.
Vapurun kamarotu:
75
— Efendi, bu ne acele?.. Vapur, akþam ezanýnda kalkacak. Daha dünya kadar vakit var, diyordu.
Þahin Efendi:
— Biliyorum arkadaþ. Ancak Ýstanbul’da mühim iþlerim var da... Sen, bunlarý muhafaza ediver. Bahþiþi
ne ise veririz, dedi.
Hayatýnýn en ehemmiyetli gününü yaþadýðý için o gün parayý, pulu aramýyor; bir hovarda mirasyedi
cömertliðiyle hareket ediyordu. Hatta bir aralýk kamara ile seyahat etmeyi bile düþünmüþtü. Fakat “Geçtim,
israf ve sefahate alýþýrým, ahlakým bozulur.” diye caymýþtý.
Tekrar rýhtýma indikten sonra vapura baktý; gurur ile:
— Ýnsan, düþtüðü yerden kalkar, dedi, on iki yýl evvel bu rýhtýma çýktýðým zaman bu günleri göreceðimi
aklýma getirebilir miydim?
Bugün Þahin Efendi’nin en sevinçli günü olmakla beraber bu hatýra, onu garipsetip düþündürdü.
Þimdi, pek açýk hatýrlamýyordu amma galiba o vakit de vapurdan ayný yere inmiþti. Uzak akrabasýndan
bir softanýn peþine takýlarak Ýstanbul’a gelen sefil kýyafetli, yeþil ve yýrtýk cübbeli çocuðu görüyordu.
Babasý ölmüþ, memleketinde yoksul bir ihtiyar anasýndan baþka kimsesi kalmamýþtý. O vakte kadar
memleketinin medresesine devam eden Þahin, anasýný beslemek için birkaç ay çobanlýk etmiþti. Fakat
çocukta büyük istidat gören hocalar, onun yok yere ziyan olmasýný istememiþler, yetiþip eli ekmek tutuncaya kadar ihtiyar kadýna bakmayý vaat etmiþlerdi. Hatta þimdiden de Ramazan aylarýnda cerre çýkar,
anasýna beþ, on para gönderebilirdi. Cenabýallah büyüktü. Kör kurdun bile rýzkýndan geçmezdi.
Esasen nikbin bir çocuk olan Þahin, evvel Allah’ýna, sonra hocalarýna güvenerek heybesini sýrtlamýþ,
gurbet yolunu tutmuþtu. Çektiði yol meþakkatini, Ýstanbul rýhtýmýna ne bitkin bir hâlde ayak bastýðýný hâlâ
unutamýyordu. Yol arkadaþýyla beraber üç gün omuzlarýnda heybelerle yol yürümüþ sonra koyunlarla dolu
bir vapurun ambarýnda üç gün, üç gece geçirmiþti.
Karaya çýktýðý zaman uykusuzluktan, yorgunluktan, açlýktan yarý ölmüþ gibiydi. Baþýnýn içi garip seslerle
doluydu. Rýhtýmdaki -Kýyamet ve Mahþer gününü düþünürken bile tasavvur edemediði- kalabalýðý, Galata
ve Ýstanbul sýrtlarýnda birbirinin üstüne kurulmuþ, havalara asýlmýþ gibi görünen binalarý, kubbeleri bulanýk
gözlerinin ne çýldýrtýcý bir ahret rüyasý içinde göründüðünü hatýrlýyordu.
Bununla beraber kargaþalýk, onun yalnýz etrafýndaki eþyayý vücudunun gözleriyle görüþünde deðildi,
ruhunun içi de öyle bulanýk, karýþýk fikirler, karanlýk vehimlerle dolu bir âlemdi.
76
Þahin Efendi, eski hâliyle þimdiki hâli arasýndaki farký hiçbir zaman bu kadar keyif ve iftihar ile görememiþti. Evet, aradaki fark sadece o zamanki aç, sefil çömeze mukabil þimdi, eli ekmek tutmuþ bir mektep mezunu, devletin aylýklý ve itibarlý bir muallim efendisi olmasýndan ibaret deðildi. Artýk, boþ vehimler
ve hurafelerden de kurtulmuþtu. Baþýnýn içinde bu açýk eylül sabahýnýn manzaralarý gibi aydýnlýk, hududu,
hendesesi belli ve nizamlý þeyler vardý. Artýk, ne düþündüðünü ne istediðini, bu dünyada vazifesi ne
olduðunu biliyordu.
...
Reþat Nuri GÜNTEKÝN
“Yeþil Gece” romanýndan alýnan bölümün, romanýn kronolojik zamanýndaki iz düþümü aþaðýda verilmiþtir. Ýnceleyiniz.
(2)
Maarif Nezareti
Tedrisat-ý Ýbtidaiye
Birinci Þube
Müdürlüðüne
baþvurur.
(1)
Ali Þahin öðretmen
olarak Ýstanbul’a
atanýr. Ancak
Ýstanbul dýþýnda
görev yapmak istemektedir.
(4)
Ýstanbul’dan
ayrýlmak üzere
limana gider.
(6)
Ali Þahin, Sarýova
Emir Dede
Mektebi baþ
muallimi olarak
göreve baþlar.
(5)
Limandayken 10-12 yýl
önce sefil bir hâlde Ýstanbul’a geliþini, uzak akrabalarýndan birinin peþine
takýlarak medreseye kaydoluþunu hatýrlar.
(3)
Ali Þahin
Sarýova’ya tayin
olur.
(8)
Eylül 1926’da
Ali Þahin
Yunanistan’dan
Sarýova’ya döner.
(7)
Sarýova
Yunanlýlar
tarafýndan iþgal
edilir.
“Yeþil Gece” romanýnýn olay örgüsünün, kronolojik olay zincirindeki iz düþümü aþaðýda gösterilmiþtir. Ýnceleyiniz.
Yeþil Gece romanýnda
anlatýlanlar
Ali Þahin’in hayatýnýn
romana konu olan
bölümü
Ali Þahin
doðar.
Ali Þahin
büyür.
Öðretmenliðe
tekrar baþlar.
Ali Þahin
okula baþlar.
Emekli olur.
Siz de en az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birinin olay örgüsündeki
zamanýn, kronolojik zamandaki iz düþümünü bir þemada göstererek olay örgüsündeki zamanla kronolojik zaman arasýndaki farklýlýklarýn sebeplerini söyleyiniz.
77
12. ETKÝNLÝK
ROMAN SANATI VE BAKIÞ AÇISI
...
Gerçekten de bir roman için seçilecek bakýþ açýsý o romanýn tüm yapýsýný ve anlamýný etkileyecek
önemdedir. Romana girecek olaylarýn saptanmasýnda bakýþ açýsý yazarýn en doðal yardýmcýsýdýr.
Romanýn anlatým dili ve üslubu, tamamen kullanýlacak bakýþ açýsýna baðlýdýr. Yazar okuyucunun
kiþilere ve olaylara karþý takýnacaðý tutuma istediði yönü yine bakýþ açýsý yoluyla verir. Örneðin,
yazarýn kendi sýnýrsýz bakýþ açýsý ile anlatýlan bir roman, hikâyede yer alan herhangi bir kiþi tarafýndan
anlatýlan bir romandan, kapsam ve üslup bakýmýndan olduðu gibi anlam yaratma yollarý açýsýndan
yararlanýlan kiþi, olaylarý yansýtan bir aynaya benzer. Ne var ki bu ayna, önündeki her þeyi olduðu gibi
yansýtan bir ayna deðildir. Kendine gelen görüntüleri yapýsýnýn özelliklerine göre bir ölçüde deðiþtirir.
Bundan ötürü romanda anlatýcýnýn kiþiliði ve dünya görüþü, romanýn ayrýlmaz bir parçasýdýr. Hele
anlatýcýnýn kendisi de romanýn kiþileri arasýnda bulunuyorsa kiþisel özelliklerinin önemi büsbütün artar
çünkü romandaki her þey bize onun bu özelliklerinin süzgecinden geçerek ulaþmaktadýr.
...
Romancý hikâyesini kime anlattýracak, olaylarý kimin gözünden gösterecektir? Hikâyeyi anlatan ne
gibi bilgi kaynaklarýndan yararlanacaktýr? Kiþiler ve olaylar hakkýnda her þeyi bildiðini varsayýp her
türlü bilgiyi gerektiði yerde ve oranda kullanacak mý yoksa kendini belli bilgi alanlarýyla sýnýrlý sayarak
yalnýzca onlara mý baðlý kalacak? Olaylara uzaktan mý yakýndan mý bakacak? Ýþte bu sorulara vereceði deðiþik karþýlýklar romancýya konusunu iþlemekte deðiþik olanaklar saðlayacak olan bakýþ açýsýný
belirleyecektir.
...
Ünal AYTÜR
Yukarýdaki metinden hareketle bir romandaki anlatýcýnýn anlatýlanlarla iliþkisini tartýþarak belirleyiniz.
13. ETKÝNLÝK
En az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birinin anlatýcý/anlatýcýlarýnýn kim
olduðunu söyleyiniz.
Bu anlatýcý/anlatýcýlarýn bakýþ açýsýný ve bu bakýþ açýsýnýn özelliklerini tablodaki uygun yerlere
yazýnýz.
Hakim (Ýlahî) Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
Kahraman Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
Gözlemci Anlatýcýnýn
Bakýþ Açýsý
Buradan hareketle farklý bakýþ açýlarýyla anlatýlan metin parçalarýnýn bir metinde nasýl birleþtirildiðini açýklayýnýz.
78
14. ETKÝNLÝK
En az üç arkadaþýnýz tarafýndan okunan romanlardan birinde romaný meydana getiren
parçalarý belirleyiniz.
Bu parçalarýn kendi içinde ne gibi anlamý olduðunu belirtiniz.
Eserin anlamýnýn, bu parçalarýn anlamýnýn toplamý olup olmadýðýný açýklayýnýz.
15. ETKÝNLÝK
En az üç öðrenci tarafýndan okunan romanlardan birinde baþvurulan anlatým türlerini
belirleyerek bunlara metinden örnekler veriniz.
Bu anlatým türlerinde kullanýlan dilin iþlevlerini belirleyiniz.
Buradan hareketle anlatým türleri ile dilin iþlevleri arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
16. ETKÝNLÝK
Tabloda verilen edebî akýmlara Türk ve dünya edebiyatýndan roman örnekleri yazýnýz.
Romantizm
Realizm
Postmodernizm
Romanýn Adý
Yazarýnýn Adý
Romanýn Konusu
En az üç öðrenci tarafýndan okunan romanlardan birinin edebî akýmlardan hangisine ait
olduðunu belirtiniz.
Farklý edebî anlayýþlarýn, romanýn “yapýsýný, temasýný ve anlatýmýný” nasýl etkilediðini açýklayýnýz.
17. ETKÝNLÝK
Aþaðýdaki hususlarý da göz önünde bulundurarak okuduðunuz herhangi bir romanla ilgili
kiþisel duygu ve düþüncelerinizi dile getiren bir yazý yazýnýz.
Romanýn yazýldýðý dönemin zihniyeti
Romanýn tanýtýlmasý
Romanýn yapýsý
Romanda temanýn nasýl verildiði
Anlatým özelliði
Romandan ne gibi anlamlarýn çýkarýldýðý
Yazýlarýnýzý sýnýfla paylaþýnýz.
Bu yazýlardan beðendiklerinizi sýnýf panosuna asýnýz.
79
18. ETKÝNLÝK
Aþaðýda temalarýna göre roman çeþitleri verilmiþtir. Okuduðunuz romanlarýn hangi roman
türüne ait olduðunu tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Tarihî Roman
Macera Romaný
Sosyal Roman
Tahlil Romaný
19. ETKÝNLÝK
Üç grup oluþturulur.
“Yeþil Gece” isimli romandan alýnan metni birinci grup “akýcýlýk”; ikinci grup “duruluk-açýklýk”;
üçüncü grup “yalýnlýk” bakýmýndan inceler.
Gruplar inceleme sonuçlarýný kendi içinde tartýþýr.
Gruplar tartýþma sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn roman için önemini belirler.
20. ETKÝNLÝK
“Yeþil Gece” romanýndan alýnan metinde anlatým bozukluðu bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
21. ETKÝNLÝK
“Yeþil Gece” romanýndan alýnan metinden aþaðýdaki kelime türlerine örnekler bularak bunlarý
tabloya yazýnýz.
Ýsim
Sýfat
Zarf
Zamir
Edat
Baðlaç
Bu kelime türlerinin romandaki kullanýlýþ amaçlarýný belirleyiniz.
Bu kelimeleri yapýlarýna göre gruplandýrýnýz.
80
Ünlem
Fiil
22. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz herhangi bir romanla ilgili inceleme, tanýtma, eleþtiri yazýlarý bulup okuyunuz.
Buradan hareketle okuduðunuz romanlardan herhangi biriyle ilgili bir inceleme yazýsý yazýnýz.
23. ETKÝNLÝK
LÝDER OLARAK MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
Mustafa Kemal Atatürk, Türk milletini, birlik ve beraberlik içinde ortak hedefler etrafýnda birleþtiren,
bütünleþtiren, millî kültürümüzü geliþtirerek çaðdaþ bir toplum olmamýzý saðlayan bir liderdir. Bu yüzden
de toplumumuza mal olmuþtur. Hiç þüphesiz Mustafa Kemal Atatürk’ü toplumumuza bu derece benimseten, kurtuluþumuz için yaptýklarýnýn yanýnda onun liderlik özellikleridir.
Biz bu kýsa yazýmýzda gerek askerî hayatýnda gerekse sivil hayatýnda gerçek bir lider olarak
ortaya çýkan Mustafa Kemal Atatürk’ün dikkat
çeken bazý özelliklerini belirtmek ve bu özelliklerin nasýl tezahür ettiðini de belgeler ve olaylarla hatýrlatmak istiyoruz.
Mustafa Kemal Atatürk’ün söz etmek istediðimiz liderlik özelliði, onun olaylar hakkýnda
net bir görüþ sahibi olmasý ve olaylarý doðru
deðerlendirmesidir.
Bu önemli bir özelliktir. Eðer olaylar hakkýnda
doðru ve net bir görüþe sahip olunmazsa yapýlacak deðerlendirmeler sýhhatli olmayabilir ve
yanlýþ sonuçlara varýlýr. Ayrýca bu durumda,
olaylarý bir gün bir þekilde, ertesi gün bir baþka
þekilde deðerlendirme gibi “kafa karýþýklýðýna”
ve ikileme düþmek mümkündür. Bu durumlar da
lidere olan inanç ve güveni sarsar. Olaylar
hakkýnda net bir görüþ sahibi olmanýn ve olaylarý doðru deðerlendirmenin temel yollarýndan
biri kendini yetiþtirmektir. Yani okumak, ilgilenmek ve düþünmektir.
Mustafa Kemal Atatürk, daha genç yaþýndan
itibaren, olaylar üzerinde kafa yoran, düþünen, okuyan ve çözüm üretmeye çalýþan biridir. Öðrencilik ve
ilk subaylýk yýllarýnda ülkesinin ve milletinin meseleleriyle çok ciddi þekilde ilgilenmiþ, bunlarý iyi tahlil etmiþ
ve saðlýklý sayýlabilecek sonuçlara varmýþtýr. O kadar ki Mustafa Kemal Atatürk’ün vardýðý sonuçlar ve
çözüm önerileri zamanýna göre oldukça ileri ve oldukça inanýlmasý güç çözümlerdir.
Yakýn sýnýf arkadaþý Lütfi Müfit Özdeþ, Harbiye yýllarýnda Mustafa Kemal Atatürk için þunlarý söylüyor:
“... Ýdareye karþý arkadaþlarý ile hasbýhâllere, tenkitlere baþlamýþ ve hatta büyük tehlikelere raðmen,
haftada bir - iki defa gizli olarak gazete bile çýkarmýþlardýr. Daha o zaman evladý olduðu asil Türk milletine
ilerde ne büyük hizmetler yapmaya namzet olduðunu pek güzel anlatýyordu. Onun her hâline olduðu gibi
dürüst düþüncelerine de meftun olan ve candan inanan arkadaþlarý o büyük adamýn etrafýna toplanmýþlardý...”
Harp Akademisinden sýnýf arkadaþý olan General Asým Gündüz de bu konuda þunlarý söylüyor:
“...Doðup büyüdüðü Selanik’in Batý’ya daha çok baðlantýlý bulunmasý sebebiyle olacak dikkati çeken
fikirleri vardý. Etrafýna topladýðý arkadaþlarla cesaretle konuþuyor ve onlarý güzel konuþmasýyla kýsa
81
zamanda tesiri altýna alýyordu... Ýttihatçýlarýn Paris’te yayýmladýklarý gazeteleri getirtiyordu... Bizler, vatan,
millet, Türklük fikirlerini çok defa, Harp Akademisi sýralarýnda ondan duymuþtuk...”
Sýnýf arkadaþý General Asým Gündüz yine anýlarýnda þunlarý da belirtiyor:
“... Harp Akademisinde her cuma akþamý sýnýfta toplanýlýyor, kapýlar kapandýktan sonra Mustafa Kemal
kürsüye çýkýyor, týpký konferansçý gibi, Paris’ten gelen Türkçe ve Fransýzca gazetelerden öðrendiklerini
bizlere aktarýyordu. O zamana kadar ‘Padiþahým çok yaþa!’ demekten baþka bir þey bilmeyen bizler için
Mustafa Kemal’in anlattýklarý çok dikkat çekiciydi...”
Ayrýca ayný olaylarý General Ali Fuat Cebesoy ve bizzat Mustafa Kemal Atatürk de anýlarýnda aktarmaktadýrlar. Ali Fuat Cebesoy diyor ki:
“....Fikirlerimizi, toplamý binleri aþan Harp Okulu öðrencilerine anlatmak için daha kurmay sýnýflarýna
geçmeden gizli bir teþkilat kurmuþ, Muhittin Baha Pars’ýn aðabeyi Ýsmail Hakký Pars ile Ömer Naci ve
birkaç arkadaþýn da gayreti ile el yazýsý iki nüsha dergi çýkarmýþtýk, liderimiz Mustafa Kemal’di.
Gelebilecek sorumluluðun en büyük yükü de onun omuzlarýndaydý...”’
Mustafa Kemal Atatürk, daha öðrencilik yýllarýnda kendisini yetiþtirmeye özen göstermiþ, vatan millet
ve bunlarýn problemleri ile yakýndan ilgilenmiþ ve bunlara yönelik çözümler üzerinde düþünmüþ, tartýþmýþ
araþtýrmýþ ve olaylar hakkýnda net bir görüþ sahibi olmuþtur. Ayrýca bu düþüncelerini arkadaþlarýna ve
etrafýna fýrsat buldukça açýklýyor ve yanýna kendisi gibi düþünen arkadaþlarýný topluyordu. Daha o dönemlerde Mustafa Kemal Atatürk’te büyük, karizmatik liderlerde gördüðümüz, olaylar hakkýnda net bir görüþe
sahip olma ve olaylarý doðru deðerlendirebilme özelliklerinin ortaya çýktýðýný görüyoruz. Elbette bunda
doðuþtan gelen “sezgi” gücünün yanýnda araþtýrmacý tutumunun ve çok okuma özelliðinin de payý oldukça
yüksektir. Mustafa Kemal Atatürk’ün þahsi kütüphanesindeki kitaplarýn sayýsýnýn 5000’in üzerinde
olduðunu unutmamak gerekir. Mustafa Kemal Atatürk okuyan, araþtýran, tartýþan, düþünen, analiz ve sentez yaparak kafasýnda bazý çözümlere ulaþan ve uygun þartlarýn ortaya çýkmasýyla da düþündüklerini
hayata geçirmekte tereddüt etmeyen bir liderdi.
...
Mustafa Kemal Atatürk’ün liderlik özelliklerinden üzerinde durmak istediðimiz bir diðeri de onun olaylar karþýsýnda kararlý olmasý ve kararlý davranmasýdýr. Kararlý olmak bir meselenin çözümünde sonuç
82
getiren en önemli etmenlerin baþýnda gelir. Bir olay
karþýsýndaki kararlý tavrýnýz ve tutumunuz karþý
tarafta çok iyi deðerlendirilmektedir. Kararlý görünmediðiniz zaman, istek ve çýkarlarýnýzý elde etme
þansýnýz çok zayýftýr. Karþý taraf hemen sizi tereddüde sevk eden konular üzerine yoðunlaþýr ve kendi
isteklerini size kabul ettirebilir. Özellikle millî meselelerde mutlaka kararlý olmalý ve kararlý davranmalýdýr.
Mustafa Kemal Atatürk, daha Millî Mücadele’nin
baþlarýnda temel kararý vermiþtir. Daha önce de
söylediði gibi, o temel karar þudur:
“.... Bu vaziyet karþýsýnda bir tek karar vardý o da
hakimiyetimilliyeye müstenit bilakaydüþart, müstakil
yeni bir Türk devleti tesis etmek...”
Mustafa Kemal Atatürk bütün mücadelesi boyunca da bu kararlýlýðýný sürdürmüþ ve yeri geldikçe adým
adým bu kararlarýný uygulamaya baþlamýþtýr. Daha
Samsun’a çýkýþýnýn üçüncü günü Baþbakanlýða gönderdiði raporlarda ve mücadele sýrasýnda aldýðý,
aldýrdýðý kararlarda onun bu kararlý tutumunu görebiliyoruz. Millî egemenliðe dayalý, baðýmsýz yeni bir Türk Devleti kurmak kararýný bu raporlarda þu þekilde
görebiliriz:
22 Mayýs 1919’da,
“...Millet, millî hakimiyet esasýný ve Türklük duygusunu ittihaz etmiþtir. Bunun için savaþýlacaktýr...”
diyor.
22 Haziran 1919’da, Amasya Genelgesi’nde
“Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararý kurtaracaktýr.” diyor.
23 Temmuz 1919’da Erzurum Kongresi’nde ise daha açýk ifade ediyor:
“Kuvayimilliyeyi amil ve iradeimilliyeyi hâkim kýlmak esastýr.”
“Milletin iradesini, milletin egemenliðini ülke yönetimine egemen kýlmak esastýr.” diyor. Ayný þeyi Sivas
Kongresi’nde de tekrarlayarak bütün millete ilan ediyor.
...
Cemalettin TAÞKIRAN
Yukarýdaki metinden hareketle Atatürk’ü lider yapan özellikleri belirleyiniz.
Atatürk’ün bu özelliklerinin milleti birleþtirme ve bütünleþtirmeye olan katkýlarýný tartýþarak
belirleyiniz.
1. Romanýn toplum hayatýndaki yerini tartýþarak belirleyiniz.
83
24. ETKÝNLÝK
Fotoðrafý dikkate alarak “nar”ýn yapýsý ile romanýn olay örgüsü arasýnda nasýl bir benzerlik
kurulabileceðini söyleyiniz.
25. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz bir romaný aþaðýda verilen roman inceleme planýna göre inceleyiniz.
ROMAN ÝNCELEME PLANI
A. Þekil Yönüyle Ýnceleme
1. Romanýn Adý
2. Romanýn Yazarý
3. Romanýn Basýldýðý Yer ve Tarih
4. Romanýn Yayýnevi veya Yayýmlayaný
5. Romanýn Ebatlarý
6. Romanýn Sayfa Sayýsý
B. Ýçerik Yönüyle Ýnceleme
1. Olayýn Özeti
a. Romanýn Olay Örgüsü
b. Romanýn Olay Halkalarýndan Örnekler
2. Kiþiler
a. Asýl Kiþiler
i. Fiziki Portre
ii. Ruhi Portre
b. Yardýmcý Kiþiler
i. Fiziki Portre
ii. Ruhi Portre
c. Kiþiler Arasýndaki Ýliþkiler
84
3. Olayýn Geçtiði Mekânlar
a. Mekânlar ve Bu Mekânlarýn Özellikleri
b. Mekânlarýn Kahraman ve Olaylarla Ýliþkisi
4. Zaman
a. Kronolojik Zaman
i. Gündüz
ii. Gece
iii. Mevsimler
iv. Yýl
b. Zamanda Geriye Dönüþler
5. Anlatýcýnýn Bakýþ Açýsý
a. Hakim (Ýlahî) Bakýþ Açýsý
b. Kahraman Anlatýcýnýn Bakýþ Açýsý
c. Gözlemci Bakýþ Açýsý
6. Dil ve Anlatým Özellikleri
a. Anlatým Türleri
i. Öyküleyici Anlatým
ii. Betimleyici Anlatým
iii. Açýklayýcý Anlatým
iv. Tartýþmacý Anlatým
v. Öðretici Anlatým
vi. Kanýtlayýcý Anlatým
vii. Düþsel Anlatým
viii. Gelecekten Söz Eden Anlatým
ix. Coþku ve Heyecana Baðlý Anlatým
x. Destansý Anlatým
xi. Söyleþmeye Baðlý Anlatým
xii. Mizahi Anlatým
b. Dil ve Üslup Özellikleri
i. Akýcýlýk
ii. Duruluk-Açýklýk
iii. Yalýnlýk
7. Romanýn Türü
a. Tahlil Romaný
b. Sosyal Roman
c. Macera Romaný
ç. Tarihî Roman
8. Romanýn Konu ve Temasý
C. Romanýn Yazýldýðý Dönemle Ýliþkisi
Ç. Yazarýn Hayatý, Sanatý ve Eserleri Hakkýnda Kýsa Bilgi
D. Roman Hakkýndaki Kiþisel Duygu ve Düþünceleriniz
E. Romaný Ýncelerken Faydalandýðýnýz Kaynaklar
85
26. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz “Ateþten Gömlek” adlý romandan hareketle sanat metinlerinde Atatürk’ün, vatan
ve millet sevgisinin nasýl iþlendiðini belirtiniz.
27. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda roman türünün önemli temsilcileri ve bunlarýn eserleriyle ilgili bir
sunum yapýnýz.
Psikolojik açýdan kendine özgü nitelikleri olan, kimseye benzemeyen roman kahramanlarýna
………………………………….. denir.
Romanda bir özelliði diðer bütün özelliklerini örten kahramanlara ………………….…………..
denir.
Üstleri aðýr kokulu mersin aðaçlarýyla kaplý tepeler geçildikten sonradýr ki kayalar birdenbire
baþlar. Ýnsan birden ürker. Kayalarla birlikte çam aðaçlarý da baþlar. Çamlarýn birer billur
pýrýltýsýndaki sakýzlarý buralarda topraða sýzar. Ýlk çamlar geçildikten sonra, gene düzlüklere
varýlýr. Bu düzlükler boz topraktýr. Verimsiz, kýraç... Buralardan Toros’un karlý doruklarý yanýndaymýþ, elini uzatsan tutacakmýþsýn gibi gözükür.
Dikenlidüzü bu düzlüklerden biridir. Dikenlidüzü’ne beþ kadar köy yerleþmiþtir. Bu beþ köyün
beþinin de insanlarý topraksýzdýr. Cümle toprak Abdi Aða’nýndýr. Dikenlidüzü, dünyanýn dýþýnda
kendine göre apayrý kanunlarý, töresi olan bir dünyadýr. Dikenlidüzü’nün insanlarý köylerinden
gayri bir yeri bilmezler hemen hemen. Düzlükten dýþarý çýktýklarý pek az olur. Dikenlidüzü’nün
köylerinden, insanlarýnýn ne türlü yaþadýklarýndan da kimsenin haberi yoktur.
Yukarýdaki metnin anlatýcýsý …………………………………..
Romanda olaylar, roman kahramanlarýnýn karakter niteliklerinden doðar.
(D)
(Y)
Romanda olaylar arasýndaki sebep-sonuç iliþkileri o romanýn olay
örgüsünü meydana getirir.
(D)
(Y)
Romanda anlatýcý bizzat yazarýn kendisidir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde anlatým bozukluðu vardýr?
A) Gözlüklerini takarak yüksek sesle günün haberlerini okuyordu
B) Köy gerçeði gibi kasaba gerçeði de roman ve öykümüzle gün ýþýðýna çýkmýþtýr.
C) Tanpýnar, babamýn onu ne kadar çok sevdiðini bilir, babamýn eleþtirilerine ve baðýrmalarýna
gönül koymazdý.
D) Babam, Beyatlý’yla Tanpýnar’a da yazý dilini eleþtirdikleri için darýlmýþtý.
E) Okumak insaný olgunlaþtýrýr, konuþmak ustalaþtýrýr, yazmak ise daha somut bir bilgi saðlar.
86
4. Aþaðýdakilerden hangisi bir romanda “olay örgüsü” içinde deðerlendirilemez?
A) Romanda olaylara karýþan kahramanlar
B) Romandaki olaylarýn akýþý
C) Romandaki anlatýcýnýn bakýþ açýsý
D) Romanda yer alan sosyo-psikolojik tahliller
E) Romandaki olaylarý hazýrlayan þartlar
5. Üzerime bir çið gibi hafifçe düþerse serin bir sevgili, elbet aþk göðerir silinemeyen buðusundan kalbimin.
(I)
(II)
(III)
Yüzüme iliþince mor kadife menekþeler, yanar birden gözlerim, yanar çiçekler.
(IV)
(V)
Yukarýdaki parçada altý çizili kelimelerden hangisi tür yönüyle farklýdýr?
A) l
B) ll
C) lll
D) lV
E) V
6. Aþaðýdaki cümlelerden hangisinde, “þahýs zamiri” eksikliðinden kaynaklanan bir anlam belirsizliði vardýr?
A) Oysa ayný yolun yolcusuyduk.
B) Bende liseye kadar tiyatro sevgisi yoktu.
C) Benim de dünya güzeli bir yeðenim var.
D) Adýný sormayý yine unuttum.
E) Yetenekli olduðunuzu daha ilk oyunda anladým.
7. Dilâþup’un saçlarý sýrma gibi parlak sarý, alný saffetivicdanýnýn dönen aynasý denecek surette duru
ve beyaz, kaþlarý saçlarýna nispet biraz kumrala meyilli ve biraz kalýn olmakla beraber biraz da
kavisli, gözleri orta mavi, fevkalade tahrikisevda edecek yolda mahmur, çehresi âþýkane bir soluk
beyaz üzerine süslü gül pembeliðine mail bir renk ile süslenmiþ yüzünün rengindeki saffet ile
tenasübündeki parlaklýk açýlmasýna bir gün kalmýþ bir zambak goncasýna benzer. Dudaklarýnýn
gerek inceliði ve gerek pembeliðinin parlaklýðý birbirine sarýlmýþ iki gül yapraðýný andýrarak
aralarýndan inci diþleri jale damlasý gibi görünür. Çenesi daha yapraklarý periþan olmamýþ bir
beyaz katmer gül zannolunurdu.
Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerin hangisi kullanýlmýþtýr?
A) Öyküleme
B) Tartýþma
D) Açýklama
C) Betimleme
E) Örneklendirme
87
8. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde sýfat farklý bir amaçla kullanýlmýþtýr?
A) Sen acý þarkýsýn dudaklarýmda
Seni söylerim sürekli gece, karanlýða ve yýldýzlara karþý
B) Beni sorarsan gene yapayalnýz
Sen sýcak döþeðinde rahat uyuyor musun?
C) Kaç rüzgâr dile gelmiþ, kaç bulut yaðmur dökmüþ.
Yalvarmýþ yüz sürerek sahiline kaç dere?
D) Yýllar ilerledikçe gönül uslanýr sanýp
Düþmüþ büyük hatalara, aldanmýþýz gülüm
E) Ben karlý kýþ günlerinde gece nöbetindeyim
Öfkeyi bilmekteyim karanlýðýn ortasýnda
9. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde sýfat nitelik bildirmektedir?
A) Ýki saattir tatlý tatlý konuþtuk.
B) Elindeki dolu keseleri halka fýrlattý.
C) Bu sözler kavgada bile söylenmez.
D) Nasýl bir üniversitede olmak istersiniz?
E) Saðdan kaçýncý apartmanda oturuyorsunuz?
88
1. “Tiyatro sayfalarýn içindeki olaylarý canlandýran, satýrlarýn arasýndaki insanlarý dirilten, ölü
kelimeleri konuþturan, heceleri baðýrtan, harfleri aðlatan büyülü bir sanat koludur.”
Muhsin Ertuðrul
sözüyle anlatýlmak isteneni söyleyiniz.
1. ETKÝNLÝK
Ýnsanlýðýn ilk dönemlerini konu alan, izlediðiniz filmlerdeki ayin ve tören sahnelerinin özelliklerini söyleyiniz.
2. ETKÝNLÝK
“Tiyatro, dram, drama, oyun, trajedi, sahne, suflör, dekor, dramatize etmek, fasýl, konduit,
jest, mimik, epizot, entrika, rejisör, perde, replik, rol, tirat” kelimelerininin anlamlarýný araþtýrýnýz (2.
soruya yöneliktir.).
3. ETKÝNLÝK
”Orta oyunu, Karagöz, meddah, köy seyirlik oyunlarý, trajedi, komedi ve melodram” metinleri
bulunuz, bunlarý okuyunuz ve sýnýfa getiriniz (1. soru ve 19. etkinliðe yöneliktir.).
4. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda tiyatro türünün tarihsel geliþimini, önemli temsilcilerini ve bu temsilcilerin eserlerini araþtýrýnýz (23. etkinliðe yöneliktir.).
89
AH ÞU GENÇLER
I. PERDE
I. TABLO
(Perde açýk. Ýleriki bölümlerde kullanýlacak dekor parçalarý ve aksesuarlar, sahnede uygun biçimde
yer almýþtýr. Oyuncular, günlük giysilerle)
1. OYUNCU
:
2. OYUNCU
:
3. OYUNCU
:
4. OYUNCU
:
1. OYUNCU
:
5. OYUNCU
:
6. OYUNCU
:
7. OYUNCU
:
8. OYUNCU
:
9. OYUNCU
:
(Bir an sessizlik)
ÖTEKÝLER
:
9. OYUNCU
:
ÖTEKÝLER
:
9. OYUNCU
:
ÖTEKÝLER
:
9. OYUNCU
:
ÖTEKÝLER
:
9. OYUNCU
:
1. OYUNCU
:
ÖTEKÝLER
:
1. OYUNCU
:
Arkadaþlar bir þeyler yapmalýyýz. Söyleyin ne yapalým?
Kadýnbudu köfte.
Hayýr, tatil.
Hesap.
Býrakýn þakayý, sahi ne yapalým?
Þaka.
Defile.
Ayak yapalým.
Banyo.
Tiyatro.
Neee?
Tiyatro.
Niye?
Ey kardeþler burasý neresi?
Tiyatro!
Burada ne yapýlýr?
Tiyatro.
E, öyleyse...
Dekor, kostüm, aksesuar, ýþýðýmýz da var!
Harika!
Öyleyse gelsin bir uvertür!
MÜZÝK 1: UVERTÜR
1. OYUNCU
2. OYUNCU
4. OYUNCU
6. OYUNCU
1. OYUNCU
3. OYUNCU
6. OYUNCU
8. OYUNCU
KORO
: Bir dakika, bir dakika! Uvertür tamam da türlü türlü tiyatro var, nasýl bir tiyatro yapalým?
: Bir yýl garantili.
: Renkli.
: Denize karþý.
: Bol vitaminli.
: Müzikal bu.
: Müzikal herhâlde.
: Müzikal!
: Harika!
MÜZÝK 2: MÜZÝKAL
KORO
Müzikal!
Sen çok yaþa
Müzikal!
Zaten hayat
Müzikal!
90
Ýþte trafik
Müzikal!
Televizyon
Müzikal!
Alýþveriþ
Müzikal!
Futbolumuz
Müzikal!
Giyim-kuþam
Müzikal!
Müzikal!
Müzikal!
Müzikal!
Ýþtah için
Müzikal!
Yorgunluða
Müzikal!
Sancýn varsa. Müzikal! Öksürüðe. Müzikal! Âþýk mýsýn? Müzikal. Her derde deva. Müzikal! Müzikal!
Müzikal! Müzikal!
1. OYUNCU
: Sakin olun, müzikal, tamam ama nasýl bir müzikal?
10. OYUNCU
: Yýlýn sorusu.
2. OYUNCU
: Tebrikler.
9. OYUNCU
: Bence dünya genelinde ve Türkiye özelinde, gençlik sorunlarýný irdeleyen ve vurgulayan, sanatsal baðlamda bir müzikal.
4. OYUNCU
: Ne diyor?
1. OYUNCU
: Eveeet. Böyle bir müzikale baþlayabilmek için önce þu sorunu çözmek zorundayýz,
insan genç olduðu için mi sorundur, yoksa sorun olduðu için mi gençtir?
3. OYUNCU
: Bu, bir açýk oturum konusu.
6. OYUNCU
: Hem de televizyonda.
8. OYUNCU
: Harika.
II. TABLO
(1. Oyuncu, Yönetici, Baba, Anne, Uzman,Genç.)
1. OYUNCU
YÖNETÝCÝ
BABA
1. OYUNCU
BABA
: Pekâlâ! Televizyonda bir açýk oturum. Acýklý bir þarký ile neþeli bir türkü arasýnda...
Motor... Klape! Buyrun.
: Ýyi akþamlar sayýn ve sevgili izleyiciler. Sabýrsýzlýkla beklediðiniz açýk oturum programýný
açýyorum. Konumuz malum, konuklarýmýz bir baba, bir anne, bir uzman ve gençlik adýna
bir genç. Ýlk sözü babaya veriyorum, buyrun efendim.
: Beni bu programa niye çaðýrdýðýnýzý hâlâ anlamýþ deðilim. Çünkü benim, bir oðlum var,
oðlumla gayet iyi geçinirim. Aramýzda hiçbir sorun yoktur. Niye olsun zaten? Ben onu
severim, o beni sayar. Her konuda uzlaþýrýz. Bir gün bile olsun, bir anlaþmazlýða
düþmedik. Evet çünkü gençleri anlarým, severim, bayýlýrým gençlere... Geçenlerde...
: Hop, hop, hop... Motor stop. (Herkes donar.) Þimdi geriye dönüyorum. Açýk oturumdan iki saat önce, baba evi.
: (Ayaða fýrlar.) Bana akýl öðretmek senin ne haddine, beyinsiz herif. Ben televizyonda
ne söyleyeceðimi bilmez miyim, odun kafalý? Yýkýl! Deli mi ne? “Çýk televizyonda
doðruyu söyle.” diyor. Oðlum, salak oðlum, milyonlarca insanýn önünde, seninle hiçbir
konuda anlaþamadýðýmý nasýl söylerim? “Bu ne biçim baba!” demezler mi? Böyle
sorunlar konuþulmaz. Ayýptýr. Manyak...
91
1. OYUNCU
YÖNETÝCÝ
ANNE
YÖNETÝCÝ
ANNE
YÖNETÝCÝ
ANNE
YÖNETÝCÝ
ANNE
YÖNETÝCÝ
UZMAN
YÖNETÝCÝ
UZMAN
GENÇ
YÖNETÝCÝ
: Motor. (Baba oturur, ötekiler canlanýr.)
: Söz sýrasý þimdi de sayýn annede.
: Efendim, ben, her þeyin açýk açýk konuþulmasýndan yanayým. Her zaman doðruyu
söylerim. Þimdi de öyle yapacaðým.
: Yapýnýz efendim.
: Gençlik sorunlarý adlý bu önemli açýk oturumu yöneten sayýn yöneticimizi yakýndan
tanýrým.
: Sað olun.
: Yanýmýzdaki apartmanda oturuyor. Üç çocuklarý var, üçü de iki elim yanýma gelsin,
sokakta büyüdüler.
: Aman Mürüvvet Haným.
: Aman zaman dinlemem, çocuklarý biz komþular büyüttük. Ýçki, kumar bunlarda, ikide
bir darýlýp barýþma, kavga, gürültü bunlarda... Ýnsanýn böyle bir açýk oturumu yönetebilmesi için en azýndan...
: Stop, stop, stop... Huzurunuzda pedagog Profesör Selami Altýntop.
: Konu önemlidir. Hýmmm. Önemli olmasa zaten ben burada olmazdým. Gençlik sorunlarý böyle tartýþýlarak çözülmez... Bilimsel soðukkanlýlýk ister. Bakýnýz Profesör
Frankeþtayn ne diyor: “Gençlik, spekülatif ve emosyonel bir süreçtir.” Hýmm.. Çok
doðru.. Buna karþýlýk Profesör Mandrake þu görüþü geliþtirmiþtir: “Gençlik psikosomatik bir fenomen olup korrelasyon katsayýsý geometrik olarak çoðalýr.” Hýmm, bu da
doðru. Profesör Maradona ise ikisine de karþý çýkýyor “Hayýr.” diyor. “Gençlik entegre
ve dinamik bir komplekstir.” Hayret, bu da doðru. Hýmmm.
: Siz þahsen ne diyorsunuz, sayýn uzman?
: Benim de bir kýzým var, þahsen “illallah” diyorum, en doðrusu bu.
: Þey, þimdi de bir genç olarak benim düþüncelerimi soracak olursanýz...
: Özür dilerim, soramayacaðýz. Çünkü vaktimiz doldu. Sayýn ve sevgili izleyiciler,
programýmýz burada sýfýrý tüketti. Hepinize iyi uykular, videotik rüyalar dileriz. Þen
ve esen kalýn. Güle güle, yine görüþelim... (Ses gittikçe duyulmaz olur.) Bir dahaki
programa kadar...
III. TABLO (Hepsi)
HEPSÝ
8. OYUNCU
10. OYUNCU
2. OYUNCU
6. OYUNCU
4. OYUNCU
5. OYUNCU
3. OYUNCU
9. OYUNCU
7. OYUNCU
9. OYUNCU
8. OYUNCU
9. OYUNCU
11. OYUNCU
2. OYUNCU
1. OYUNCU
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
(Zýplarlar.) Yaþasýn.
Çarpýcý bir giriþ.
Birinci sýnýf.
Turistik.
Devamlý sýcak su.
Mükemmel servis.
Yüzde on tenzilat.
Bir müzikal böyle baþlar ve...
... böyle devam etmez.
Ya?
Laf uzayýnca araya ya bir þarký girer ya da bir dans.
Uygun olsa da.
Olmasa da.
Çok doðru. Müzikal bu.
Kader bizi doðrudan ayýrmasýn.
Öyleyse gelsin egzotik ve süpersonik bir dans.
92
MÜZÝK 3: SÜPERSONÝK DANS
(1,2,3,4,5,9,10. Oyuncular)
2.
3.
4.
1.
OYUNCU
OYUNCU
OYUNCU
OYUNCU
5. OYUNCU
10. OYUNCU
9. OYUNCU
: Çok güzel dans ettik, çook.
: Tebrikler,
: Bundan iyisi can saðlýðý.
: Arkadaþlar, müzikalimiz çok müzikal olmaya baþladý.. Lafý derleyip toparlamak zorundayým. Sorunlar yerden bitmez, gökten yaðmaz. Þimdi sorunlarýn kökenine iniyoruz.
: Aman dikkatli olalým.
: Yavaþ lütfen.
: Biri ýþýk tutsun.
IV. TABLO
MÜZÝK 4: DÜÐÜN MARÞI
(Gelin, Damat, 1. ve 8. Oyuncu)
(Gelin ve damat girerler, ötekiler alkýþlarlar. Biri fotoðraf çeker. Bir an donup kalma. Düðün hatýrasý.
Müzik de donar ve devam eder, gelinle damat çýkarlar.)
1. OYUNCU
: Yeni bir evliliðin temelini daha atmýþ bulunuyoruz.
8. OYUNCU
: Hayýrlý ve uðurlu olsun efendim.
1. OYUNCU
: Ama nasýl bir evlilik bu? Bilinçli, saðlýklý, dengeli bir evlilik mi? Yoksa geliþigüzel,
hesapsýz kitapsýz, rastgele bir evlilik mi? Ýsterseniz birkaç yanlýþ evlilik sergileyelim.
Örnek bir: Çaðdaþ üslupta bir alýþveriþ sahnesi!
V. TABLO
(Anne, Kýz, Koro, 1. Oyuncu)
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KIZ
ANNE
KORO
ANNE
KORO
ANNE
KORO
ANNE
KORO
ANNE
KORO
ANNE
KORO
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Ah Nebiþ... Gel kýzým gel.
Ne oldu anne?
Talih kuzusu Ýbrahim, baþýmýza kondu.
Kim bu Ýbrahim?
Ýbrahim. Ýbo. Süper Ýbo. Her eve lazým.
Ne istiyor?
Seninle evlenmek. Ýbo'yu þimdi al, kazan.
Özelliði ne?
Hiç sorma kýzým. Ýbo'da atlar, katlar, yatlar, milyonlar var, milyonlar.
Acaba akýllý mý?
Zengin, hýrslý.
Genç mi, yakýþýklý mý, anlayýþlý mý?
Para babasý.
Ya mutlu olamazsak?
Ýbo'yla her þey daha güzel.
Bilmem ki..
Düþünme kýzým. Ýbo'dan üstünü yok.
Ý
Ýyi,
B
Becerikli,
O
Olgun.
ÝÝÝBOOO..
Süpürür, döver.
Ýbo, Ýbo, Ýbo.
Genç Ýbo, iyi damattýr.
Ram para pam pam,
93
XI. TABLO
(1. Oyuncu, Anne, Çocuk)
1. OYUNCU
ANNE
: Þimdi de çocuðu ile çook yakýndan ilgilenen bir anne. Nerede? Diyelim bir çocuk
parkýnda.
: Bunca iþimin arasýnda, seni elinden tutup buraya getiriyorum. Neden? Böyle süklümpüklüm olma, biraz giriþken, canlý kanlý ol diye. Haydi bak, herkes ne güzel oynuyor.
Sen de oyna bakayým... Aaaa, aa, aa, o kadar hýzlý koþma, terleyeceksin. Oðlum
önüne bak.. Ooo, yoo, salýncak yok. Terli terli zatürre olursun. Gel bu tarafa. Ooooo
katiyyen, kaydýraða binemezsin. Geçen sefer bir kaydýn pantolonun caaaartt yýrtýldý.
Yaaa, oðlum? Konuþma o çocukla. Ya kuþpalazý ise ya kabakulaksa ya betasý
varsa?.. Sen kendi baþýna oyna çocuðum... Gel, geel... Þapkaný giydireyim.. Güneþ
çarpar, tepe sersemi olursun... Hah, haydi oyna güzelim... Rahat rahat... Oðlum,
hayýr, kum havuzu yok. Bana söz vermiþtin... Çöp batar, kazýklý humma olursun. En
iyisi, biz yine evimize gidelim, çok oynadýn.. Ben bu çocuðu hayatýn zorluklarýna nasýl
alýþtýracaðým, bilmem ki... (Çýkarlar.)
II. PERDE
(l. Oyuncu, Baba, Tezcan, Anne, Büyükanne, Aðabey, Doktor)
1. OYUNCU
BABA
TEZCAN
BABA
TEZCAN
ANNE
TEZCAN
ANNE
BABA
TEZCAN
B.ANNE
TEZCAN
B.ANNE
BABA
TEZCAN
AÐABEY
TEZCAN
BABA
TEZCAN
1. OYUNCU
DOKTOR
1. OYUNCU
TEZCAN
: Þimdi ayaklarýmýzýn ucuna basa basa bir eve girelim ve bir kýz arkadaþýmýzýn aile
içindeki durumunu gözleyelim. (Aile yerini alýr, genç kýzýmýz Tezcan ellerini seyretmektedir.)
: (Aðabeyle tavla oynamaktadýr, zar atar.) Allaaah þeþbeþ... Tezcan kýzým koþ bana bir
bardak su getir. Heyecandan boðazým kurudu, aðabeyini mars ediyorum, mars.
: Aman babaaa...
: Kýrk yýlda bir þaþýrdým da bir bardak su istedim be kýzým...
: Üf babaaaa...
: (Önünde önlük, ellerinde bulaþýk eldivenleri) Tezcan, evladým gel de þu bulaþýða
yardým et...
: Aman anneee...
: Ayol, yemeði yaptým, sofrayý kurdum, kaldýrdým... Hiç olmazsa...
: Yahu, babasýna bir bardak su getirmeye üþenen, bulaþýða yardým eder mi hiç?
: Aaayyy babaaaaa...
: (Gözlüklü, bu ara dikiþ dikmektedir.) Tezcan, evladým, önlüðünü getir de eteðini
dikeyim, sökülmüþ, öyle geziyorsun.
: Öf ananeee, öööf.
: Hayýrdýr inþallah, nooldu þimdi?
: Babasýna bir bardak su yetiþtirmeyen çocuk...
: Aman babaaa...
: Tezcan, bari zahmet olmazsa saati söyle de babana saat kaçta mars oldum, tarihe
geçsin.
: Bu evde yaþanmaz. (Çýkar.)
: Bu kýzýn adýný iyi ki Tezcan koymuþuz ya yanýlýp da Nazlý koysaymýþýz?
: (Ýçerden) Aman babaaaa...
: Aramýzda sorunlarýmýza cevap vermek üzere bir uzman bulunuyor. Doktor bey,
arkadaþýmýz çocuk felci olmasýn?
: Hayýr efendim, gözlemlerime göre turp gibi.
: Peki efendim... Tezcan...
: Amaaaan siz deeeeee...
94
lll. TABLO
(1. Oyuncu, Delikanlý, Anne, Konuþmacý, Baba, Semra, Hala, Doktor)
1. OYUNCU
DELÝKANLI
ANNE
KONUÞMACI
DELÝKANLI
BABA
DELÝKANLI
BABA
DELÝKANLI
ANNE
DELÝKANLI
KONUÞMACI
DELÝKANLI
SEMRA
DELÝKANLI
KONUÞMACI
DELÝKANLI
HALA
DELÝKANLI
BABA
DELÝKANLI
BABA
DELÝKANLI
KONUÞMACI
DELÝKANLI
1. OYUNCU
DOKTOR
BABA
DOKTOR
BABA
DOKTOR
: Þimdi sýrada Tezcan'ýn tam tersine, fevkalade atak, canlý, hayat dolu bir erkek
arkadaþýmýz var... (Yeni aile yerini alýr, delikanlý TV seyretmektedir. TV'de bir sayýn
konuþmacý þiir okumaktadýr.)
: Anne beee. Kýrk saat önce bir erik istemiþtik.
: Ah affedersin oðlum, bende akýl mý kaldý, getiriyorum.
: “Aðýr aðýr çýkacaksýn, bu merdivenlerden.”
: Saðlýk programý bu galiba... Baba, teybi tamire vermiþtin ne oldu?
: Yarýn akþam alacaðým.
: Dün de öyle demiþtin.
: Bitirememiþ, ne yapayým?
: Otur, baþýnda bekle de bak nasýl yapar, tembel bunlar, yarýn akþam uðra al ama
gözünü seveyim üþengeçlik etme... Anneee erik ne oldu?
: (Ýçerden) Yýkýyorum oðlum.
: Çabuk ol, maç baþlayacak birazdan.
: “Yaþ otuz beþ, yolun yarýsý eder.”
: Bitmedi gitti þu saðlýk programý da... Hala be, halacaðým, hadi þu süveterimi getir,
nolursun. Hava serinledi galiba (Hala dýþarý çýkar.) Semraa. Heyyyy... Saðýr sultana.
: (Ýçerden) Yine ne istiyorsun?
: Yine demez mi? Gazeteyi getir haydi... Uyuþuk. Yerinden kýmýldamýyor yahu, batýk
tanker gibi.
: “Deli eder insaný bu dünya, bu gece, bu yýldýzlar, bu koku.”
: Kalp, yaþlýlýk derken þimdi de deliliðe geçti, amma yutturmaca program yapýyorlar ha,
(Semra gazeteyi getirmiþtir.) deðil mi baba? Hala, ne oldu bu suya yahu?
: (Elinde süveterle girer.) Ne suyu, sen benden süveterini istedin.
: Haydi bir bardak su getir. Soðuk olsun ama... Büyük bardakla... Anneeee, tuzu unutma.
: Tuzu da kalk sen al.
: Anlamadým.
: Tuzu da kalk sen al.
: Allah, Allah... Ne olmuþ yani çalýþsýnlar biraz... Ýþleyen demir ýþýldar... Yuvarlanan taþ
yosun tutmaz... Tembele iþ buyur, sana akýl öðretsin...
: “Dur yolcu!”
: Durursam þerefsizim (Öfke ile çýkar.)
: Doktor bey!
: Bana bir þey sormamanýzý rica edeceðim. Biraz sinirlendim, tansiyonum yükseldi,
çarpýntým var, kan þekerim düþtü. Siz nasýlsýnýz beyefendi?
: Ýyiyim.
: Yaaaa!
: Niye þaþtýnýz doktor bey?
: Önemli deðil. Kanallarým karýþtý, siz devam edin.
XI.TABLO
(1. Oyuncu, Ýþveren)
1. OYUNCU
ADAM
: Doðru... Öyleyse yine gençlik sorunlarýna ya da sorunlu gençlere dönelim, yani
kendimize gelelim. Þimdi, boþ durmaktan bunalmýþ, yetenekli bir genci, iþ ararken
izleyeceksiniz. Yani, beni! (Adam, masada yerini alýr. Delikanlý olanca enerjikliði ile
girer.)
: Bir þey mi istiyorsun?
95
DELÝKANLI
ADAM
DELÝKANLI
ADAM
DELÝKANLI
ADAM
DELÝKANLI
ADAM
DELÝKANLI
ADAM
DELÝKANLI
ADAM
DELÝKANLI
BÝR KIZ
DOKTOR
1. OYUNCU
KIZ
ERKEK
KIZ
ERKEK
KIZ
ERKEK
KIZ
ERKEK
1. OYUNCU
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Evet.
Söyle!
Ýþ istiyorum.
Ya!
Canýma yetti. Burama geldi. Yeter artýk. Ýþ istiyorum!
Otur.
Oturamam. Ýþ istiyorum.
Anladým. Peki. Nasýl bir iþ istiyorsun?
Fark etmez. Yeter ki þartlarýma uygun olsun! Tamam mý?
Tamam da...
Ama Ankara dýþýndaysa kabul edemem! Neden? Çünkü ailem burada, çevrem burada, berberim burada aðabey, berberim! Kafamý emanet edeceðim adam, kafama
denk olmalý. Haksýz mýyým? Sonra, bak söyleyeyim, bir amirin emrine de girmem.
Baþýma buyruk olacaksam, ne âlâ... Neden mi? Çünkü evde babam, okulda müdür,
kahvede patron, maçta hakem... yetti artýk. Amirsiz memur olmaz diyorsan beni
ýrgalamaz. O senin sorunun! Sonra, sabahtan akþama kadar hep ayný masada da
oturup kalamam. Ben vazo muyum aðabey, yapma Allah aþkýna, hokka mýyým?
Hareket çaðýndayýz. (Söyler.) “yürüyelim arkadaþlar., lay lay lay lam!” Israr edersen
otururum tabii, otururum, otururum, otururum ama bir gün, gravv-bomm-cuf, patlarým
þerefsizim! Sorumluluk senin! Ona göre. Ben de yalan yok, sabahlarý da vaktinde
gelemem. Neden? Çünkü ben, tavuk da deðilim aðabey. Benim gece hayatým var.
Yaþadýðýmý, sonuna kadar algýlamadan, özümsemeden yatamam. Ben çaðdaþ bir
insaným; yakýþýklý ceset deðilim! Niye yatayým? “Gencim, arzular kanýmda bir
çaðlayan!” Ha, þunu da hatýrlatayým, pazartesi çarþamba, cuma günleri gelemem,
antremaným var. Çünkü saðlam kafa, saðlam vücutta bulunur. Bu konuda tartýþmam
bile! Öðle yemeði veriyorsanýz þunu söyleyeyim! Çorba içmem, sebze yemem, midemi bulandýrýr, parça etten nefret ederim. Kýzma aðabey! Evdekiler de kýzýyor ama
nafile! Benim için varsa pizza, yoksa lahmacun. Ücrete gelince boþ geç, paranýn ne
önemi var? Ama asgari ücretle çalýþmam. Neden? Asgari ücreti, babam da verir;
zavallý ekliyor, kenetliyor, veriyor da. Bir iþe girdiðime göre, bir kârým olmalý, deðil mi
aðabey, haksýz mýyým? Sonra, söylemedi deme, nasihata bozulurum, eleþtiriye katlanmam, uyarý istemem. Bu kadarcýk da kaprisim olsun artýk, deðil mi ama aðabey?
Þunun þurasýnda, it gibi çalýþacaðýz. E, ne diyorsun?
: Özür dilerim. Sana uygun bir iþimiz yok!
: Ne? Yok ha? Bana? Olaaamaaazzzz!..
: Doktor bey!
: Geçiniz!
: Amacýmýz iþsizliði küçümsemek deðil. Tövbe. Sadece bir tip sergilemek istedik. Þimdi,
hatýra defteri tutan iki genç insaný izliyoruz. (Kýz ve Erkek yerlerini alýrlar)
: (Kafa sesi) Ah þu benim annem. Hiç modaya uygun giyinmesini bilmiyor, utanýyorum.
: (Kafa sesi) Babam her þeyden anlar sanýyordum. Futboldan zerre kadar çakmýyormuþ, geçen gün rezil oldum.
: (Kafa sesi) Nilgün'ün annesi ne kadar þýk, ne kadar havalý...
: (Kafa sesi) Erol'a babasý günde ..... lira harçlýk veriyormuþ, vay bee, baba böyle olur.
: (Kafa sesi) Evimiz ne kadar sönük...
: (Kafa sesi) Bir arabamýz bile yok..
: (Kafa sesi) Aaaaahhhh, üç nokta.
: (Kafa sesi) Aaaaahhhh be, ünlem.
: Þimdi böyle düþünen arkadaþlarýmýzýn, birkaç yýl sonra, ne diyeceklerini tahmin edebiliyorum.
96
KIZ
ERKEK
: (Doðrudan) Ah anneciðim, meðerse sen giymemiþ, giydirmiþsin.
: (Doðrudan) Ah be baba. Meðerse bana canýndan harçlýk veriyormuþsun.
XII. TABLO
(l. Oyuncu, Anne, Deli Genç, Doktor)
1. OYUNCU
ANNE
1. OYUNCU
ANNE
DELÝ GENÇ
ANNE
:
:
:
:
Þimdi, deðeri geç anlaþýlan annelerden birini izleyeceðiz, buyrun teyzeciðim.
Teþekkür ederim. (Oturur.)
Söz sizin efendim.
Ne diyim, evlendim, iki oðlum, bir kýzým oldu. Ev iþleri üzerimde, výzýr výzýr çalýþýyorum. Yýllar rüzgâr gibi geçti, baþladým bocalamaya. Sabah kalkýyorum, eyvah,
bugün ne piþirmeli. Yezitlere sorarsýn söylemezler, piþirirsin yemezler, çýldýrýcaðým.
Patates piþiririm, yine mi patates diye kavga çýkar. Kapuska mý, ööö, pýrasa mý, yer
elmasý, facia, mercimek cinayet, kereviz kýyamet, tavuk alýrým hepsi buuut diye tuttururlar. Tavuk bu ayol kýrkayak mý? Ama sonunda dünyanýn kaç bucak, tavuðun da
kaç bacak olduðunu anladýlar. Nasýl mý? Delirdim de ondan. Anlatayým. Anneyim
ya, ne hafta tatili var, ne yýllýk izin. Doður, besle, büyüt, okula yolla, biçki, dikiþ, ütü,
çamaþýr, sökük, yemek yap, sofra kur, bulaþýk yýka, sil, süpür, yerleþtir, hasta nazlandýr, misafir aðýrla, çiçeði sula, alýþveriþe çýk, kediyi doyur.... Neyse... Son nüfus
sayýmýnda gelen memur iþimi sordu, ben de ev kadýnýyým dedim... Aaaa bir de ne
göreyim. Adam beni iþsiz diye yazmýyor mu? Beni... Ýþsiz... Haa ha, ha, ha. Ýþte o
an gözüm kararmýþ, feleðim þaþmýþ, sayým suyum yok diye sokaða fýrlamýþým, paydos öyleyseee... Yandý gülüm keten helva. Çektim deli bayraðýný, o günden beri pek
rahatým.. Þapkamý rica edeyim. (Deli Genç annenin hunisini getirir, anne, huniyi
baþýna koyar, annesinin hunisi tüylüdür.) Teþekkür ederim yavrum...
: Teyze haným sizi de böyle alayým.
: Ýzninizle. (Anne, Doktor Beyle Deli Gencin arasýna oturur.)
Turgut ÖZAKMAN
Toplu Oyunlar - 1
1. Seyrettiðiniz tiyatrolarýn ve okuduðunuz tiyatro metinlerinin ortak özelliklerini belirleyiniz.
5. ETKÝNLÝK
Seyretmeye dayalý sanat dallarýný araþtýrýnýz.
Seyretmeye dayalý bu sanat dallarýnýn roman, hikâye ve þiirden farkýný söyleyiniz.
Roman, hikâye ve þiir okumak ile tiyatro izlemek veya film seyretmek arasýnda ne gibi farklarýn olduðunu belirleyiniz.
Buradan hareketle seyretmenin, edebiyattan ayrý bir sanat faaliyeti olup olmadýðýný belirtiniz.
2. “Hazýrlýk”ta araþtýrdýðýnýz terimlerin anlamlarýný söyleyiniz.
3. “Ah Þu Gençler” metninde konuþmalar dýþýnda kalan bölümlerin neden önemli olduðunu söyleyiniz.
97
6. ETKÝNLÝK
“Tiyatroya gitmek, temaþa etmek, temaþa sanatý, görsel sanatlar ve tiyatro metni” gibi kavramlarýn anlamlarýný kullanýldýklarý yer ve dönemleri de dikkate alarak araþtýrýnýz. Araþtýrma sonuçlarýný
sýnýfta sununuz.
7. ETKÝNLÝK
Anlatmaya baðlý sanat metinlerindeki olay
örgüsünün göstermeye baðlý metinlerdeki karþýlýðý
“dramatik örgü”dür.
“Ah Þu Gençler” metnindeki dramatik örgüyü belirleyiniz.
4. Modern dönemde göstermeye baðlý edebi metinleri ifade etmek için hangi kelimenin kullanýldýðýný
belirtiniz.
5. “Ah Þu Gençler” metninden hareketle “sahne ve perde”nin dramatik örgüdeki yerini ve önemini
söyleyiniz.
6. Dramatik örgüyü meydana getiren parçalar arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
8. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnindeki “II. Perdenin III. Tablo”sunu sýnýfta okuyunuz.
Okuduðunuz bu tabloyu sýnýfta sahneleyiniz.
Buradan hareketle tiyatro metinlerinde göstermenin ve anlatmanýn rolünü ve deðerini söyleyiniz.
9. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnindeki dramatik örgünün kronolojik zaman çizgisindeki iz düþümünü bir
þema hâlinde gösteriniz.
10. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnindeki kahramanlarýn ait olduklarý sosyal tabakanýn anlaþýlmasýný
saðlayan ögeleri bulunuz.
Bu kahramanlarýn ait olduklarý sosyal tabakadaki insanlarýn hangi özelliklerini, kendilerinde
bulundurduðunu açýklayýnýz.
11. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnindeki ayný veya benzer olay parçalarýný ifade eden sahneleri
belirleyerek bu sahnelerin tiyatro metnine etkisini söyleyiniz.
12. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnindeki kahramanlarýn iþlevlerini belirleyiniz.
Metindeki kiþileri iþlevlerine göre gruplandýrýnýz.
Her grubun temsil ettiði zihniyeti tartýþarak belirleyiniz.
98
13. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metninde mekâný anlatan bölümleri bulunuz. Dramatik metinde mekânýn
nasýl anlatýldýðýný belirleyiniz.
Metindeki mekânýn özelliklerini söyleyiniz.
“Ah Þu Gençler” metnini sahneleseydiniz metinde geçen mekânlarý göstermek için neler
yapacaðýnýzý tartýþarak belirleyiniz.
7. “Ah Þu Gençler” metninde anlatýlan olaylarýn yaþandýðý zamanýn nasýl ifade edildiðini belirleyiniz.
8. “Ah Þu Gençler” metninde zamanda geriye dönüþlerin nasýl anlatýldýðýný açýklayýnýz.
14. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metninin temasýný metnin dramatik örgüsünden hareketle belirleyiniz.
Bu temanýn insan ve gerçeklikle iliþkisini açýklayýnýz.
Buradan hareketle metnin temasýný güncelleþtirerek metni yorumlayýnýz.
15. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metninin temasýnýn, yazýldýðý dönem için önemini araþtýrýnýz.
Bu temanýn, eserin sahnelendiði dönem için önemli olup olmadýðýný araþtýrýnýz.
Buradan hareketle tiyatro metnindeki temanýn yazýldýðý dönem ve oynandýðý döneme göre
ayný önemi taþýyýp taþýmadýðýný söyleyiniz.
16. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnini tabloda belirtilen ölçütlere göre inceleyiniz.
Ýnceleme sonuçlarýný ve bu sonuçlarla ilgili örnek cümleleri tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Ölçütler
Deðerlendirme
Ah Þu Gençler
Evet
Örnek Cümleler
Hayýr
Akýcýlýk
Duruluk-Açýklýk
Yalýnlýk
Deðerlendirme sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn tiyatro metninin
anlaþýlmasýna katkýlarýný söyleyiniz.
99
17. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metnine bütünlük kazandýran anlam ve dil bilgisi ögelerini bulunuz.
Bu ögelerin metne nasýl bütünlük kazandýrdýðýný metinden örnekler vererek açýklayýnýz.
9. “Ah Þu Gençler” metninde anlatýlan olayda hangi kesimin gösterildiði hangi kesimin nakledildiðini
metinden örnekler vererek açýklayýnýz.
10. “Ah Þu Gençler” metninde dilin hangi iþlevlerinin nerelerde ve nasýl kullanýldýðýný belirleyiniz.
11. “Ah Þu Gençler” metninde kullanýlan anlatým türlerini belirleyerek bu anlatým türlerinden nasýl yararlanýldýðýný metinden örnekler vererek açýklayýnýz.
12. “Ah Þu Gençler” metnini sahneleseydiniz kimlere ve nelere niçin ihtiyaç duyacaðýnýzý tartýþarak
belirleyiniz.
13. “Drama metni tiyatronun kadavrasý sayýlýr. Ona bir varlýðýn canýný, ruhunu ve kiþiliðini aktör ve aktrist
verir.” sözünden hareketle drama metnindeki kiþilerle sahnedeki oyuncular arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
14. Getirdiðiniz drama metnini ve incelediðiniz tiyatroyu göz önünde bulundurarak dramalardaki mekân
ile tiyatrodaki sahne ve sahne düzeni arasýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
18. ETKÝNLÝK
Seyrettiðiniz bir oyun ile bu oyunun metnini karþýlaþtýrarak aralarýndaki benzer ve farklýlýklarý
bulunuz.
Bu benzerlik ve farklýlýklarýn sebeplerini açýklayýnýz.
19. ETKÝNLÝK
Dramatik metinlerin nasýl gruplandýrýldýðýný araþtýrýnýz.
Buradan hareketle “Ah Þu Gençler” metninin hangi gruba girdiðini söyleyiniz.
20. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metninden aþaðýdaki kelime türlerine örnekler bularak bunlarý tablodaki
uygun yerlere yazýnýz.
Ýsim
Sýfat
Zarf
Zamir
Edat
Baðlaç
Bu kelime türlerinin tiyatrodaki kullanýlýþ amaçlarýný açýklayýnýz.
Bu kelimeleri yapýlarýna göre gruplandýrýnýz.
100
Ünlem
Fiil
21. ETKÝNLÝK
Seyrettiðiniz herhangi bir tiyatro eserini, sahneye konuluþu, temanýn yorumlanmasý, oyuncularýn metni yorumlamadaki baþarýlarý veya baþarýsýzlýklarý, oyunun seyirci üzerinde býraktýðý etki
bakýmýndan deðerlendiren bir yazý yazýnýz.
22. ETKÝNLÝK
“Ah Þu Gençler” metninden istediðiniz tablolarý canlandýrýnýz.
23. ETKÝNLÝK
Türk ve dünya edebiyatýnda tiyatro türünün önemli temsilcileri ve bunlarýn eserleriyle ilgili bir
sunum yapýnýz.
1. Aþaðýdaki boþ bırakılan yerleri uygun þekilde doldurunuz.
Tiyatro eserinde þahýslarý sahnede canlandýranlardan erkek olanýna .........................................,
kadýn olanýna ......................................... denir.
Tiyatro oyuncularýnýn giydiði elbiselere ......................................... denir.
Tiyatro eserini sahneye koyan kimseye ......................................... denir.
Tiyatroda olaylarýn geçtiði yere ......................................... denir.
“Dramatik örgü”, anlatmaya baðlý metinlerdeki olay örgüsünün karþýlýðýdýr.
(D)
(Y)
Tiyatro oyuncularýnýn yüzlerinde yaptýklarý deðiþikliklere makyaj denir.
(D)
(Y)
Tiyatroda perdenin açýlmasýyla baþlayýp kapanmasýyla biten bölüme tablo denir. ( D )
(Y)
Ýnsanlarýn baþýndan geçen acýklý olayların anlatýldýðý tiyatrolara dram denir.
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi trajedi ile ilgili deðildir?
A) Konusunu seçkin kimselerin hayatýndan ya da mitolojiden almasý
B) Kahramanlarýnýn tanrýçalar ve soylu kimseler olmasý
C) Her türlü söze, þakaya yer verilmesi
D) Üç birlik kuralýna (mekân-zaman-olay) uyulmasý
E) Çirkin olaylarýn seyircinin gözü önünde gerçekleþtirilmemesi
101
(D)
4. Aþaðýdakilerden hangisi komedinin özelliklerinden biri deðildir?
A) Kötü ve acýklý olaylarýn haberciler tarafýndan söylenmesi
B) Konusunu yaþanýlan hayattan almasý
C) Kahramanlarýn yüksek tabakadan olmasý
D) Birbirini izleyen diyalog ve koro bölümlerinden oluþmasý
E) Üç birlik kuralýna (mekân-zaman-olay) uyulmasý
5. I. Hayat olduðu gibi yansýtýlýr.
II. Konusu günlük yaþamdan ve tarihten alýnýr.
III. Üç birlik kuralýna (yer, zaman olay) uyulma zorunluluðu yoktur.
IV. Olaylarý çirkin dahi olsa sahnede gösterilir.
V. Sahnede kaba saba sözlere yer verilmez.
Yukarýda numaralý cümlelerden hangisi dramýn özelliklerinden biri deðildir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
6. Sokaktayým kimsesiz bir sokak ortasýnda
(I)
(II)
Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.
(III)
Yolumun karanlýða saplanan noktasýnda
(IV)
(V)
Yukarýdaki dizelerde numaralý kelimelerden hangisi yapýsý yönüyle farklýdýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
7. Esat - Eee bakalým anne, ne var?
Elif - Hamlet, babaný çok gücendirdin.
Esat - Babamý çok gücendirdim.
Elif - Hadi, hadi benimle eðleniyorsun.
Esat - Yok, yok, beni insafsýz bir dille sorguya çekiyorsunuz
Elif - Kuzum, ne oluyorsun Hamlet?
Esat - Niye, ne oluyorsunuz?
Elif - Benim kim olduðumu unuttun mu?
Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangisi daha aðýr basmaktadýr?
A) Tartýþma
B) Öyküleme
D) Açlýklama
C) Karþýlaþtýrma
E) Betimleme
102
1. “Þiir, kritik dönemlerin sanatýdýr.”
Ýsmet Özel
sözüyle ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz.
1. ETKÝNLÝK
Cumhuriyet Döneminin tanýnmýþ beþ farklý þairinden deðiþik temalarda yazýlmýþ birer þiir
seçerek sýnýfa getiriniz (1. soruya yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
Þiir, mensur þiir ve manzum hikâye örnekleri bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (1. soruya
yöneliktir.).
103
OLVÝDO
Hoyrattýr bu akþamüstüler daima.
Gün saltanatýyla gitti mi bir defa
Yalnýzlýðýmýzla doldurup her yeri
Bir renk çýðlýðý içinde bahçemizden,
Bir el çýkarmaya baþlar bohçamýzdan
Lavanta çiçeði kokan kederleri;
Hoyrattýr bu akþamüstüler daima.
Dalga dalga hücum edip piþmanlýklar
Unutuþun o tunç kapýsýný zorlar
Ve ruh, atýlan oklarla delik deþik;
Ýþte, doðduðun eski evdesin birden,
Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven,
Susmuþ ninnilerle gýcýrdýyor bir beþik
Ve cümle yitikler, maðlûplar, mahzunlar...
Söylenmemiþ aþkýn güzelliðiyledir
Kâðýtlarda yarým býrakýlmýþ þiir;
Ýnsan, yaðmur kokan bir sabaha karþý
Hatýrlar bir gün bir camý açtýðýný,
Duran bir bulutu, bir kuþ uçtuðunu,
Çöküp peynir ekmek yediði bir taþý...
Bütün bunlar aþkýn güzelliðiyledir.
Aþklar uçup gitmiþ olmalý bir yazla
Halay çeken kýzlar misali kolkola.
Ya sizler! Ey geçmiþ zaman etekleri,
Ýhtiyar aðaçlý kuytu bahçelerden
Ay ýþýðý gibi sürüklenip giden;
Geceye býrakýp yorgun erkekleri
Salýnan etekler fýsýltýyla, nazla.
Ebedî âþýðýn dönüþünü bekler
Yalan yeminlerin tanýðý çiçekler
Artýk olmayacak baharlar içinde
Ey, ömrün en güzel türküsü aldanýþ!
Aldan, gelmiþ olsa bile ümitsiz kýþ;
Her garipsi ayak izi kar içinde
Dönmeyen aþýðýn serptiði çiçekler.
104
Ya sen! Ey sen! Esen dallar arasýndan
Bir parýltý gibi görünüp kaybolan
Ne istersin benden akþam saatinde?
Bir gülüþü olsun görülmemiþ kadýn,
Nasýl ölümsüzsün aynasýnda aþkýn;
Hatýralarýn bu uyanma vaktinde
Sensin hep, sen, esen dallar arasýndan.
Ey unutuþ! Kapat artýk pencereni,
Çoktan derinliðine çekmiþ deniz beni;
Çýkmaz artýk sular altýndan o dünya.
Bir duman yükselir gibidir kederden
Macerasý çoktan bitmiþ o þeylerden.
Amansýz gecenle yayýl dört yanýma
Ey unutuþ! Kurtar bu gamlardan beni.
Ahmet Muhip DIRANAS
Þiirler
1. “Hazýrlýk”ta getirdiðiniz þiirleri okuyunuz ve bu þiirlerin ortak özelliklerini belirleyiniz.
3. ETKÝNLÝK
HASIR
Geçende, yayla civarýnda bir ufak cevelân
Bahanesiyle, bizim eski âþinâlardan
Bir attarýn azýcýk gitmek istedim yanýna,
Ki her zaman beni davet ederdi dükkânýna.
Biraz musahabeden sonra söktü müþteriler:
— Ver ordan on paralýk zencefil, çöroðtu, biber.
Geçenki beþ para borcumla on beþ etmedi mi?
— Silik bu yirmilik almam...
— Uzatma gör iþimi!
— Oðul, çabuk... Bana tiryak... Okunmuþ olmalý ha!
Bizim çocuk, adý batsýn, yýlancýk olmuþ...
— Ya?
— Sübek kadar yüzü hütdaðý kesildi!
— Vah vah vah!
— Haným, geçer, nefes ettir...
— Geçer mi? Ýnþallah.
— Bi yirmilik paket amma sabahki tozdu bütün...
— Ayol hep içtiðimiz toz... Bozuldu eski tütün!
— Efendi amca, sakýz ver... Biraz da balmumu kes.
— Kýzým, parayla olur ha! Peþinci bak herkes.
Beþer onar paralar hepsi yaklaþýp deliðe,
Süzüldüler oradan bir kilitli çekmeceye.
105
Epeyce fasýladan sonra geldi baþka biri:
— Geniþçe bir hasýrýn var mý? Neyse hem deðeri.
Cenaze sarmak içindir, eziyyet etme sakýn!
Mahallemizde beþ aydýr yatan o hasta kadýn
Bugün, sabahleyin artýk cihandan el çekmiþ...
— Ne çâre! Kýsmeti bir böyle günde ölmekmiþ.
— Yanýnda kimse de yokmuþ... Aman býrak neyse...
Ecel gelince ha olmuþ, ha olmamýþ kimse!
— Dokuz kuruþ bu hasýr, siz, sekiz verin haydi...
Pazarlýk etmeyelim bir kuruþ için þimdi!
Hasýr büküldü, omuzlandý, daldý bir sokaða;
Sokuldu kimbilir ordan da hangi bir bucaða.
...
Mehmet Âkif ERSOY
OKUN UCUNDAN
- II Musa'nýn asasýný mý? Söyle. Süleyman'ýn mührünü mü? Söyle. Semiramis'in bahçelerini mi?
Söyle. Ýskender'in aynasýný mý? Cem'in câmýný mý? Kayser'in nâm ü þanýný mý? Kârun'un hazinelerini
mi? Söyle, söyle!
"— Ýstemem, bana cananý verin!
Canan ki Musa'nýn asasýndan daha mucizelidir, Süleyman'ýn mühründen daha hükümlüdür; canan
ki Semiramis'in bahçelerinden daha ferahlýdýr, sinesi Ýskender'in aynasýndan daha cilâlýdýr, aðzý
Cem'in câmýndan daha baþ döndürücüdür; saçlarý ve saçlarýnýn rengi Kayser'in nâm ve þanýndan,
Kârun'un hazinelerden daha muhteþem, daha göz kamaþtýrýcýdýr. Ýstemem, bana cananý verin!...
Onsuz Musa'nýn asasýný neyleyim; mademki yâr geçmeyecek, denizlerde yollar açmýþým neye
yarar? Mademki yâr içmeyecek, kayalardan sular çýkarmýþým neye yarar?
Süleyman'ýn mührünü neyleyim? Havada uçan kuþtan, yerde sürünen zahifeye kadar emre ram
olan bütün mahlûkat içinde yalnýz o âsidir. Mademki dinlemeyecek, mührümü hangi fermanýmýn altýna
basacaðým? Mademki onsuz her yer bana zindandýr, Semiramis'in bahçeleri olmuþ, Ninova'nýn saraylarý olmuþ, bu âvâre gönül, hangi gülde karar kýlar? Bu yanan baþ hangi mermerde serinlik bulur?
Hiçbirini onun bir parmaðýna deðiþmem, Ýskender'in aynasýndan onun kaþ çatýþýný ve dudak büküþünü
görmeyeceksem; Cem'in câmýnda onun kokusundan bir þemme duymayacaksam; Kayser'in nam ve
þaný bende ona mâlik olduðum zamanki gururu uyandýrmayacaksa; Kârun'un hazineleri içinde, zümrütler bana onun gözlerini, dibâlar bana onun saçlarýný, inciler bana onun diþlerini ve sedefler bana
onun týrnaklarýný hatýrlatmayacaksa, neyleyim; ah, neyleyim...
Hepsi sizin olsun, hepsi sizin olsun! Bana cananý verin... Devletlerin en þevketlisi o deðil mi
Dârâ'dan Kayser'e kadar, eyvah onu bilmeyenlere!.. Onu görmeyenler, onu bilmeyenler dünyaya neye
geldiler? Ne yapmak için? Ve ne bekliyorlar? Ey yâr! Seni görmeyenleri ben görmüyorum; seni
bilmeyenleri ben bilmiyorum, henüz doðan çocuktan, ölüm döþeðine uzanmýþ ihtiyara kadar bütün
insanlarýn gözünde hep senin aksini arýyorum. Bana öyle geliyor ki bütün gözler, seni görmek ve bütün
gönüller seni sevmek için halk edilmiþtir. Hilkatin sýrrý sen deðil misin? Yüz bin seneden beri her gün
þarktan garba giden bu yýldýzlar hep senin yoluna revan deðil midirler? Yüzlerce milyon seneden beri
ay hep senin için, güneþ hep senin için, çýkmýyor mu?
Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU
106
ELDE VAR HÜZÜN
söyleþir
evvelce biz bu tenhalarda
ziyade gülüþürdük
pýr pýr yýldýzlanýrdý kanatlarý kahkaha kuþlarýnýn
ne meseller söylerdi mercan köz nargileler
zamanlar deðiþti
ayrýlýk girdi araya
hicrana düþtük bugün
ah nerde gençliðimiz
sahilde savruluþlarý baþýboþ dalgalarýn
yeri göðü çýnlatan tumturaklý gazeller
elde var hüzün...
o þehrâyýn fakat çýkar mý akýldan
çarkýfeleklerin renk renk geceye daðýlmasý
sýrýlsýklam âþýk incesaz
kadehlerin mehtaba kaldýrýlmasý
âdeta düðün
hayat zamanda iz býrakmaz
bir boþluða düþersin bir boþluktan
birikip yeniden sýçramak için
elde var hüzün
Attilâ ÝLHAN
“Hasýr”, “Okun Ucundan” ve “Elde Var Hüzün” baþlýklý metinleri þekil ve içerik yönüyle
karþýlaþtýrarak bunlarýn farklýlýklarýný belirleyiniz.
2. “Olvido” þiirinde ahengi saðlayan unsurlarý belirtiniz.
3. “Olvido” þiirinde ritmin özelliklerini ve nasýl saðlandýðýný belirtiniz.
4. ETKÝNLÝK
GECELEYÝN
Geceleyin karanlýkta
Suya attým ben sesimi
Türkü oldu birdenbire
Denizinden geçen gemi
Gülümsedim buluta ben
Saçlarýna düþen yaðmur
Gökkuþaðý oldu birden
Yýldýz tuttum gök içinde
Iþýðýný sana vurdu
Bir gül açtý yüreðinde
Ülkü TAMER
Yukarýdaki þiirde ilk (temel-gerçek) anlamý dýþýnda kullanýlan kelime ve kelime gruplarýný belirleyiniz.
Þiirde bu kelime ve kelime gruplarýnýn ilk anlamý dýþýnda kullanýlmasýnýn sebeplerini ve bunun
þiire katkýlarýný tartýþarak belirleyiniz.
107
4. Ülkü Tamer’in “Geceleyin” isimli þiirindeki imgeleri belirleyerek bu imgelerin özelliklerini söyleyiniz.
5. ETKÝNLÝK
SEN BÝR CEYLÂN OLSAN
Sen bir ceylan olsan ben de bir avcý
Avlasam çöllerde saz ile seni
Bulunmaz dermaný yoktur ilacý
Vursam yaralasam söz ile seni
Kurulma sevdiðim güzelim deyin
Baðlanma karayý allarý geyin
Ben bir çoban olsam sen de bir koyun
Beslesem elimde tuz ile seni
Koyun olsan otlatýrdým yaylada
Tellerini yoldurmazdým hoyrada
Balýk olsan takla dönsen deryada
Düþürsem toruma bez ile seni
Veysel der ismini koymam dilimden
Ayrý düþtüm vatanýmdan ilimden
Kuþ olsan da kurtulmazdýn elimden
Eðer görse idim göz ile seni
Aþýk Veysel ÞATIROÐLU
Yukarýdaki þiirde kullanýlan söz sanatlarýný bularak bunlarýn özelliklerini belirtiniz.
Þiirde bu söz sanatlarýna niçin baþvurulduðunu belirtiniz.
108
6. ETKÝNLÝK
MESAJ
Hastalar,
kardeþlerim,
iyileþeceksiniz.
Aðrýlar, sýzýlar dinecek.
Yumuþak, ýlýk
bir yaz akþamý gibi inecek
aðýr, yeþil dallarýn arasýndan rahatlýk.
Hastalar, kardeþlerim,
biraz daha sabýr, biraz daha inat.
Kapýnýn arkasýnda bekleyen ölüm deðil,
hayat.
Kapýnýn arkasýnda dünya,
dünya cývýl cývýl.
Kalkacaksýnýz yataðýnýzdan,
gideceksiniz.
Tuzun, ekmeðin, güneþin tadýný
yeni baþtan keþfedeceksiniz.
Sararmak limon gibi, mum gibi erimek,
devrilmek kof bir çýnar gibi ansýzdan.
Kardeþlerim, hastalar,
biz ne limonuz, ne mum, ne çýnar,
biz, insanýz, çok þükür,
çok þükür, biliriz, umudumuzu ilacýmýza katmasýný.
"Yaþamak gerek!"
diyerek
ayak direyip
dayatmasýný.
Hastalar,
kardeþlerim,
iyileþeceðiz.
Aðrýlar, sýzýlar dinecek.
Yumuþak,
ýlýk
bir yaz akþamý gibi inecek,
aðýr yeþil dallarýn arasýndan rahatlýk.
Nazým Hikmet RAN
“Mesaj” þiirindeki ses akýþýnýn özelliklerini belirleyerek þiirdeki ses benzerliklerinin þiire
katkýsýný açýklayýnýz.
7. ETKÝNLÝK
“Sen Bir Ceylan Olsan” ve “Mesaj” þiirlerinin yapýsýný meydana getiren ses ve anlam kaynaþmalarýndan oluþan nazým birimlerini belirleyiniz.
Bu birimlerin birbirleriyle anlam, ses ve dil bilgisi bakýmýndan iliþkisini söyleyiniz.
Belirlediðiniz bu birimlerin þiire anlam, ses ve söyleyiþ bakýmýndan katkýlarýný açýklayýnýz.
Buradan hareketle bu birimlerin birleþerek dile getirdikleri duygu ve düþünceyi belirtiniz.
109
8. ETKÝNLÝK
Dört grup oluþturulur.
Birinci grup “Olvido”; ikinci grup “Hasýr”; üçüncü grup “Elde Var Hüzün” ve dördüncü grup
“Mesaj” isimli þiirleri akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýk bakýmýndan inceler.
Gruplar inceleme sonuçlarýný aralarýnda karþýlaþtýrýr.
Gruplar akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn þiir için önemini tartýþma sonuçlarýndan hareketle
belirtir.
5. “Okun Ucundan”, “ Hasýr”, “Olvido” ve “Mesaj” þiirlerinde kullanýlan anlatým türünü belirtiniz.
6. “Okun Ucundan”, “ Hasýr” ve “Olvido” þiirlerinde dilin hangi iþlevde kullanýldýðýný belirtiniz.
7. Okuduðunuz ve incelediðiniz þiirlerden haber cümlelerine örnekler bulunuz ve bu cümlelerin þiirlerde kullanýlýþ amaçlarýný açýklayýnýz.
9. ETKÝNLÝK
MEKTUP
Dost, dost diye deli derviþ gezdiðim,
Bir aðladýðým, bir güleyazdýðým,
Adýný daða taþa kazýdýðým.
Benim bir tanem dost, gözümün nuru!
Tutmaz elim, topal ayaðým uðru
Amansýz kara bahtýmdan ötürü.
Kan ter dolandýðým yollar gölgesi.
Kara ekmeðimin akça mayasý,
Susayýnca çaðýldak sular sesi,
Ay aydýnlýðým, gün ýþýðým, caným,
Bayramým, bolluðum, yemiþim, yenim
Gözyaþýmý gözden gizli silenim!
Pek garipçe kaldým köyümde ýssýz,
Otsuz, ocaksýz, akýlsýz, ayvazsýz.
Ýki elin kanda olsa durma tez
Dað baþýný duman almadan beri,
Eyüp sabrým, eyi düþlerim yoru,
Yet bu yana! Avareyim, yet, yürü!
Ahmet Muhip DIRANAS
110
DOSTLUK
Dost ve dostluk dediðimiz, çokluk ruhlarýmýzýn beraber olmasýný saðlayan bir rastlantý ya da zorunlulukla edindiðimiz ilintiler, yakýnlýklardýr. Benim anlattýðým dostlukta ruhlar o kadar derinden uyuþmuþ,
karýþmýþ, kaynaþmýþtýr ki onlarý birleþtiren dikiþi silip süpürmüþ ve artýk bulamaz olmuþlardýr. Onu
niçin sevdiðimi bana söyletmek isterlerse bunu ancak þöyle anlatabilirim sanýyorum: Çünkü o, o idi;
ben de bendim.
Ruhlarýmýz o kadar sýký bir beraberlikle yürüdü, birbirini o kadar çoþkun bir sevgiyle seyretti ve en
mahrem taraflarýna kadar birbirine öyle açýldýlar ki ben onun ruhunu benimki kadar tanýmakla kalmýyor,
kendimden çok ona güvenecek hâle geliyordum.
Öteki alelade dostluklarý buna benzetmeye kalkýþmayýn: Onlarý hem de en iyilerini ben de herkes
kadar bilirim. O dostluklarda insanýn, eli dizginde yürümesi gerekir: Aradaki bað, güvensizliðe hiç yer
vermeyecek kadar düðümlenmiþ deðildir. Chilon dermiþ ki: “Onu (dostunuzu), bir gün kendisinden
nefret edecekmiþ gibi sevin; ondan, bir gün kendisini sevecekmiþ gibi nefret edin.” Benim anlattýðým
yüksek ve yalýn dostluk için hiç
yerinde olmayan bu davranýþ,
öteki dostluklara uyabilir.
Bunlar için, Aristotales’in sýk
sýk tekrarladýðý þu sözü de kullanabiliriz: “Ey dostlarým,
dünyada dost yoktur...”
Onsuz yorgun ve bezgin
sürüklenip gidiyorum: Tattýðým
zevkler bile, beni avutacak
yerde ölümün acýsýný daha
fazla arttýrýyor. Biz her þeyde
birbirimizin yarýsý idik; þimdi
ben onun payýný çalar gibi
oluyorum.
Onunla her þeyi paylaþmak zevkinden yoksun kalýnca
Hiçbir zevki tatmamaya karar verdim.
Terentius
Her iþte onun yarýsý, ikinci yarýsý olmaya o kadar alýþmýþtým ki þimdi artýk yarým bir varlýk gibiyim.
Mademki vakitsiz bir ölüm seni, ruhumun yarýsý olan seni alýp götürdü, yeryüzünde varlýðýmýn
yarýsýndan, en aziz parçasýndan yoksun yaþamakta ne anlam var? O gün ikimiz birden öldük.
Horatius
Ne yapsam ne düþünsem onun eksikliðini duyuyorum. O da benim için elbette ayný þeyi duyardý
çünkü o, diðer bütün deðerlerinde olduðu gibi dostluk duygusunda da benden kat kat üstündü.
Montaigne
çev.: Selahattin EYÜBOÐLU
Temalarý ortak olan “Mektup” adlý þiir ile “Dostluk” adlý düz yazýyý (nesir) karþýlaþtýrarak ayný
temanýn þiir ve nesirde nasýl ifade edildiðini belirtiniz.
“Mektup” ve “Dostluk” baþlýklý metinleri þekil ve içerik yönünden karþýlaþtýrarak benzer ve
farklý yönlerini söyleyiniz.
111
10. ETKÝNLÝK
GURBET
Daðda dolaþýrken yakma kandili,
Fersiz gözlerimi daðlama gurbet!
Ne söylemez, akan sularýn dili,
Sessizlik içinde çaðlama gurbet!
Titrek parmaðýnla tutup týðýný,
Alnýma iþleme kýrýþýðýný
Duvarda, emerek mum ýþýðýný,
Bir veremli rengi baðlama gurbet!
Gül büyütenlere mahsus hevesle,
Renk renk dertlerimi gözümde besle!
Yalnýz, annem gibi, o ýlýk sesle,
Ýçimde dövünüp aðlama gurbet!..
Necip Fazýl KISAKÜREK
GURBET
II
Ey gözlerinin çevresi mor, benzi tutuþmuþ,
Akþamladýðým yollarý yalnýz gezen âfet!
Kaç yýl geçecek, böyle hazin, böyle habersiz,
Sen Marmara'nýn göl gibi durgun bir ucunda,
Ben böyle atýlmýþ gibi yurdun bir ucunda,
Sen benden uzak, ben sana hasret,
Sarmýþ beni gurbet.
Sarmýþ beni Mecnûn diye zincir gibi daðlar;
Bir türbe ki ruhum, gelen aðlar, giden aðlar!
Her þey bana bigâne bu yerde,
Herkes gibi her þey:
Sessiz dereler, solgun aðaçlar, sarý güller;
Dillenmiþ aðýzlarla tutuk dilli gönüller...
Hatta bana insanlara nisbetle yakýndýr
Bahçemde ölen kuþ,
Bahçemde kefensiz gömülen kuþ.
Herkes bana bigâne bu yerde...
Bir yer ki, sevenler, sevilenlerden eser yok;
Bezminde kadeh kýrdýðýmýz sevgililer yok;
Yok... Yok!
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
Yukarýda temalarý ortak olan þiirleri karþýlaþtýrarak þiirlerde ayný temanýn farklý þairler tarafýndan nasýl iþlendiðini açýklayýnýz.
112
11. ETKÝNLÝK
GEÇMÝÞ YAZ
Rüya gibi bir yazdý. Yarattýn hevesinle
Her an’ýný, her rengini, her þiirini hazdan.
Hâlâ doludur bahçeler en tatlý sesinle!
Bir gün, bir uzak hatýra özlersen o yazdan
Körfezdeki dalgýn suya bir bak, göreceksin:
Geçmiþ gecelerden biri durmakta derinde;
Mehtap... iri güller... ve senin en güzel aksin...
Velhasýl o rüya duruyor yerli yerinde!
Yahya Kemal BEYATLI
HAYRANLIK
Ne güzel enseyi geçmemesi saçlarýn
Alnýmýzda bitmesi
Tane tane olmasý kirpiklerin
Tel tel olmasý kaþlarýn
Ne güzel insan yüzü
Elmacýk kemiði ve on parmak
Ya dünyamýz bütün bu mevsimler
Bulutlar telli kavak ve Ýstanbul
Oktay Rýfat HOROZCU
“Geçmiþ Yaz”, “Hayranlýk” ve Aþýk Veysel’in “Sen Bir Ceylan Olsan” þiirlerinin hangi geleneðe
ait olduğunu sebepleriyle söyleyiniz.
8. “Geçmiþ Yaz”, “Hayranlýk” ve “Sen Bir Ceylan Olsan” þiirlerinin ait olduðu sanat ve düþünce
hareketleriyle ses, söyleyiþ ve tema bakýmýndan iliþkisini açýklayýnýz.
9. “Hayranlýk” þiirini tema ve söyleyiþ bakýmýndan kendinden önceki þiirlerle karþýlaþtýrýnýz.
Karþýlaþtýrma sonuçlarýný arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
12. ETKÝNLÝK
Þiirlerini incelediðiniz þairlerden istediðiniz birinin;
özel hayatý,
mizacý,
siyasi ve sosyal tercihleri
hakkýnda araþtýrma yaparak þairlerin bu özelliklerinin þiirlerine yansýyýp yansýmadýðýný belirtiniz.
13. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz ve okuduðunuz þiirlerin þairleri hakkýnda yazýlmýþ yazýlar bulunuz ve bunlarý
okuyunuz. Okuduðunuz bu metinlerden beðendiklerinizi sýnýf panosunda sergileyiniz.
14. ETKÝNLÝK
Modern Türk þiirindeki akýmlar ve bu akýmlardan etkilenen þairlerle ilgili bir araþtýrma yapýnýz.
Ulaþtýðýnýz sonuçlarý arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
113
15. ETKÝNLÝK
Ýstediðiniz temada bir þiir yazýnýz. Yazdýðýnýz bu þiiri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
16. ETKÝNLÝK
Sevdiðiniz þiirlerden oluþan bir þiir dinletisi hazýrlayarak bunu sýnýf ya da okulda sununuz.
17. ETKÝNLÝK
KÜÇÜK ÝSTASYONLAR
Nedense küçük istasyonlarýn hâli
Ýnsana hep hüzün verir
Tek baþýna unutulmuþ gibi
Aðaç toprak ve demir
Cam arkasýnda solgun yüzlü bir kadýn
Mahzun gözlerle bakar çekilir
Ara istasyonlarý kederli küskün
Çevresinin kaderini yansýtýr
Gecelerin ayazýnda gelip geçen trenler
Ýnsanýn yüreðini biraz olsun ýsýtýr
Çok zaman ölümü düþündürür
Ýnsana küçük istasyonlarýn hâli
Garip yolcularý titrer öksürür
Telgraf tellerinde kuþlar misali
Nedense küçük istasyonlar bana
Buruk yalnýzlýklarý tattýrýr
Gurbeti acý acý çalar kampana
Kavruk aðaç kara vagon gökte yýldýz yalnýzdýr
Ýlhan GEÇER
Hüznüyle kederiyle baþbaþa yorgun
Yanýnda yöresinde renkler sapsarý
Terkedilmiþ hatýralar gibidir
Ara istasyonlarýn kül rengi binalarý
“Küçük Ýstasyonlar” adlý þiiri “Þiir Tahlil Yöntemi”ne göre tahlil ediniz.
114
ÞÝÝR TAHLÝL YÖNTEMÝ
A.Biçim Ögeleri
1. Nazým Birimi
2. Nazým Biçimi (Þekli)
3. Ölçüsü
a. Hece Ölçüsü
b. Aruz Ölçüsü
c. Serbest
4. Kafiye (Uyak, Redif)
B. Ýçerik Ögeleri
1. Konu
2. Tema
3. Ahenk Unsurlarý
a. Armoni
i. Aliterasyon
ii. Asonans
b. Ritim
4. Dil ve Anlatým
C. Yazarýn hayatý ve eserleri
Ç. Þiirin hangi sanat anlayýþý içerisinde yazýldýðýnýn tespit edilmesi ya da þairin hangi
edebî topluluk içerisinde yer aldýðýnýn belirlenmesi
Hece vezniyle yazýlan þiirlerde, ölçü kalýplarýna ayýran yerlere ......................................... denir.
Mýsra sonlarýndaki yazýlýþlarý ve görevleri ayný olan ses benzerliklerine .......................................
denir.
A benim bahtýyarim
Gönülde tahtý yârim
Yüzünde göz izi var
Sana kim baktý yârim
Yukarýdaki dörtlüðün konusu .........................................., temasý ise ...........................................
Bu yaðmur, bu yaðmur, bu kýldan ince,
Nefesten yumuþak, yaðan bu yaðmur.
Bu yaðmur, bu yaðmur, bir gün dinince,
Aynalar yüzümü tanýmaz olur.
Bu yaðmur, kanýmý boðan bir iplik,
Tenimde acýsýz yatan bir býçak,
Bu yaðmur, yerde taþ ve bende kemik,
Dayandýkça çisil çisil yaðacak.
Yukarýdaki dörtlükler ........................................... þiir geleneðine aittir.
115
Þiirde mýsra sonlarýndaki bir ünlü, bir ünsüz benzeþmesine yarým kafiye
denir.
(D)
(Y)
(D)
(Y)
Bülbül güle bir gül dedi gül gülmedi gitti
Bülbül güle gül bülbüle yâr olmadý gitti.
Dizelerinde birbirine yakýn ünsüz harflerin tekrar edilmesi ile armoni
oluþturulmuþtur.
3. Deveye sormuþlar: “Neden boynun eðri?”
Deve cevap vermiþ: “Nerem doðru ki...”
Yukarýdaki ifadede görülen en belirgin söz sanatý aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Hüsn-i talil
B) Teþbih
D) Ýntak
C) Ýstiare
E) Telmih
4. Giderim yolum daðdýr.
Bu ne ayvalý baðdýr.
Bu dizelerdeki kafiyenin özdeþi aþaðýdaki dizelerin hangisinde vardýr?
A) Çok sürse ayrýlýk, aradan geçse çok sene
Biz sende olamazsak bile sen bizden gene
B) Gün biter, sürü yatar ve sararan bir ayla
Çoban hicranlarýný basar baðrýna yayla
C) Ýþ bitti... Sebatýn sonu yoktur, deme, yýlma
Ey millet-i merhume, sakýn yese kapýlma
D) Eteklerinde güneþ rengi bir yýðýn yaprak
Ve bir zaman bakacaksýn semaya aðlayarak
E) Yollarda kalan gözlerimin nurunu yordum
Hülyam, tutan bir büyü var onda diyordum.
5.
I. Görünce bir kuvvetin bükülmeyen kolunu
Ne var deðiþtirse de ayaklarým yolunu
II. Kanatlarýn yoruluyor, ter içinde kalýyorsun
Gece yaný baþýmda baðýrarak uyanýyorsun
III. Bir gün dedim ki: “Ýstemem artýk ne yer ne yâr!”
Çýktým sürekli gurbete, gezdim diyar diyar
IV. Oklar uçup gider þahanlar gibi
Mert de aþýp gider aslanlar gibi
V. Baharda çiçekler renk renk olurmuþ
Güller açar, kuþlar öter, âþýk aðlarmýþ.
Yukarýdaki beyitlerin hangisinde redif kullanýlmamýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
116
E) V
6. Aþaðýdakilerden hangisi haber cümlesidir?
A) Sen de bu sesin anlattýklarýný yüreðinde hissetmelisin.
B) Bu geniþ ve ýssýz Sakarya vadilerinde keþke bir derviþ olsaydý.
C) Ýlahiler söyleyerek, nefesler okuyarak gezmeli.
D) Sen de bu tarihin derinliklerinden gelen sesi dinleyesin.
E) Yunus, sesiyle, sözüyle topraklarýn yetiþtirdiði ender sanatçýlardan biridir.
7. ...
Vefasýz Aslý'ya yol gösteren bu,
Kerem'in sazýna cevap veren bu,
Kuruyan gözlere yaþ gönderen bu...
Sýzmadý topraða çoban çeþmesi.
Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok þimdi daðlarda,
Ateþten kýzaran bir gül arar da,
Gezer baðdan baða çoban çeþmesi,
Ne þair yaþ döker, ne âþýk aðlar,
Tarihe karýþtý eski sevdalar.
Beyhude seslenir, beyhude çaðlar,
Bir sola, bir saða çoban çeþmesi...
Yukarýdaki þiirin anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangisi daha aðýr basmaktadýr?
A) Açýklama
D) Betimleme
B) Öyküleme
C) Tartýþma
E) Örneklendirme
8. Geceleyin bir ses böler uykumu,
Ýçim ürpermeyle dolar: —Nerdesin?
Arýyorum yýllar var ki ben onu,
Âþýkýyým beni çaðýran bu sesin.
Gün olur sürüyüp beni derbeder,
Bu ses rüzgârlara karýþýr gider.
Gün olur peþimden yürür beraber,
Ansýzýn haykýrýr bana: —Nerdesin?
Bütün sevgileri atýp içimden,
Varlýðýmý yalnýz ona verdim ben,
Elverir ki bir gün bana derinden,
Ta derinden bir gün bana “Gel.” desin.
Yukarýdaki dizelerde dil hangi iþlevinde kullanýlmýþtýr?
A) Heyecana baðlý iþlevinde
B) Þiirsel iþlevinde
D) Göndergesel iþlevinde
117
C) Kanalý kontrol iþlevinde
E) Alýcýyý harekete geçirme iþlevinde
Türk edebiyatýnda ……………………............ Batýlý anlamda ilk fabl yazarlarýdýr.
Halkýn hayal gücünden doðan, olaðanüstü olaylardan meydana gelen, zaman ve mekân
kavramlarý belli olmayan edebî türe ……………………............ denir.
Hikâyenin yapý ögeleri, ………………………………..........., ………….........……………………..
……………………………….., ……………………………….. oluþur.
Olaylarý bir bilim adamý anlayýþý ile inceleyen, hayatýn güzel ve çirkin taraflarýný, neden ve niçinlerini anlatan roman türüne ………………………………….. denir.
Tiyatroda perde içinde kiþilerin
......................................... denir.
girip
çýkmasýyla
oluþan
daha
küçük
bölümlere
Dönülmez akþamýn ufkundayýz, vakit çok geç;
Bu son fasýldýr ey ömrüm, nasýl geçersen geç!
Cihana bir daha gelmek hayal edilse bile,
Avunmak istemeyiz öyle bir teselliyle.
Yukarýdaki dizeler ........................................... þiir geleneðine aittir.
Türk edebiyatýnda fabl türünün ilk örneði XV. yy þairi Þeyhî'nin
"Harname" adlý eseridir.
(D)
(Y)
Memduh Þevket Esendal, olay hikâyesinin Türk edebiyatýndaki temsilcisidir.
(D)
(Y)
Edebiyatýmýzýn ilk romaný Þemsettin Sami'nin Araba Sevdasý adlý eserdir.
(D)
(Y)
Ýnsanlarýn baþýndan geçen sevinçli ve gülünç olaylarý canlandýran tiyatrolara
komedi denir.
(D)
(Y)
3. Daha dokunmadan kurudu irem
I
Çöllere bir türlü yaðamýyorum
Yeni bir koþunun baþlangýcýnda
II
Biraz deprem sonrasý
Biraz þehir hülyasý
III
Bir kalp yangýnýndan geriye kalan
IV
Siyah gözlerine beni de götür.
V
Yukarýdaki þiirde altý çizili kelimelerden hangisi farklý bir görevde kullanýlmýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
118
E) V
4. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde “ile” (-le, -la) farklý bir görevde kullanýlmýþtýr?
A) Ýstanbul gözümde seninle büyük.
B) Bir kýrlangýç sürüsü geçiyor hýzla.
C) Sevgili sandalla gelirdi yalýya.
D) Ben aþk yordamýyla yürürdüm tenhalarda.
E) Leyla ile Mecnun beni takip ederdi tenhalarda.
5. Aþaðýdaki dizelerin hangisinde hem edat hem baðlaç kullanýlmýþtýr?
A) Ay gibisin, güneþler parlýyor gözlerinde
Senin tutkunla mecnun geziyor güneþ ve ay
B) Anlatma gamlý gönül, sessizce akþam olsun
Endiþeler, korkular ve acýlar kaybolsun
C) Hazana çevirdiniz hayatýn baharýný
Zamaný hayallerle uðurlayan gölgeler
D) Yýldýz gibi parlardý gönlünde gülüþlerin
Duruþun güneþimdi, yanardý gözlerimde
E) Gelmedin, son hayal de yanýp kül oldu
Bu derûni kavgada kýrýlan, gönül oldu.
6. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde türemiþ kelime kullanýlmamýþtýr?
A) Saçýný rüzgâra katarsýn sevda.
B) Þaþma ufuk gibi yandýðýma sen.
C) Afet yakar diye duyulmuþ gözün.
D) Senin ak alnýndan, gök gözlerinden öperim.
E) Ben gün doðusunda beklerken seni.
7. ben sana mecburum bilemezsin
I
adýný mýh gibi aklýmda tutuyorum
II
büyüdükçe büyüyor gözlerin
ben sana mecburum bilemezsin
içimi seninle ýsýtýyorum
III
Yukarýdaki dizelerde geçen fiilerin yapý özellikleri aþaðýdakilerin hangisinde sýrasýyla verilmiþtir?
I
II
III
A) Basit
basit
türemiþ
B) Birleþik
basit
türemiþ
C) Türemiþ
türemiþ
basit
D) Birleþik
türemiþ
basit
E) Basit
birleþik
birleþik
119
8. Aþaðýdaki altý çizili kelimelerden hangisi yapýca diðerlerinden farklýdýr?
A) Akýyor kalabalýk dalgýn bakýþlarýmda.
B) Kardeþim, yüreðim koca bir diþ gibi sýzlýyordu.
C) Yaprak dökümü müdür gizemli þeylerin?
D) Bir adam anlattýlar Leyla’yý avuçlarýnda gizliyormuþ.
E) Benim de gözlerimde bir ýþýk yanar.
9. Aþaðýdakilerden hangisi dilek cümlesidir?
A) O þehirde gene þarkýlar söyleniyordu.
Karþýlýk görmemiþ sevgiler üstüne
B) Maviler içinde gördüm bir gün menevþemi
Yayla tutmuþ baþlamýþ aþkýmýn gül mevsimi
C) Zühre olup yola düþmüþ çeker beni þavkýndan
O, ýþýldar sevdasýndan ben yanarým aþkýndan
D) Ben senin yüzünden güzelim konup göçücü oldum
Böyle daðdan daða, yoldan yola geçici oldum
E) Ey aþkýn dilini öðrenmeye Karacaoðlan’a varsam
Diller döksem, güller döksem, rüyasýna uyandýrsam
10. Kuþkusuz sen de uzun bir ömür yaþamayý istiyor olmalýsýn.
Bu cümledeki anlatým bozukluðunun nedeni aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Nesne-yüklem uyuþmazlýðý
B) Birbiriyle çeliþen kelimelerin kullanýlmasý
C) Özne-yüklem uyuþmazlýðý
D) Yanlýþ anlamda kelime kullanýlmasý
E) Yanlýþ tamlama kurulmasý
11. Uykusu aðýrlaþtýkça horlamasý daha da artmakta böylece nefes alýþveriþi de güçlenmektedir.
Bu cümledeki anlatým bozukluðunun benzeri bir anlatým bozukluðu aþaðýdaki cümlelerin
hangisinde vardýr?
A) Rönesans’ýn penceresinde hümanizmanýn ýþýklarý yankýlandý.
B) Büyük hastalýklarda uzun müddet yatakta yatmak, hastaya fayda yerine zarar saðlamaktadýr.
C) Bu küçük ülke tüm dünya petrol rezervlerinin yüzde on beþini barýndýrýyor.
D) O da þüphesiz sana güveniyor ve her zaman destekliyor.
E) Bu kitabý filanca kiþiler hazýrlamýþ, filanca kiþilerden kurulu özel bir komisyonca incelenmiþtir.
120
12. Çiçeksen yaþamayý bilirsin nasýlsa
Bir bahçede baþlar bahçede biter yalnýzlýðým.
Kimi zaman dallanýr sarmaþýklarda bahar
Göz mavisi bir þafakta açýlýr erguvanlar.
Yukarýdaki dörtlükte dil aþaðýdaki iþlevlerden hangisinde kullanýlmýþtýr?
A) Göndergesel iþlevinde
B) Heyecan bildirme iþlevinde
D) Alýcý harekete geçirme iþlevinde
C) Þiirsel iþlevinde
E) Kanalý kontrol iþlevinde
13. Aþaðýdaki dizelerin hangisinin anlatýmýnda betimlemeye baþvurulmuþtur?
A) Ormanlar koynunda, bir serin dere,
Dikenler içinde sarý gül vardýr.
B) Orda geçti benim güzel günlerim,
O demleri anýp bugün inlerim.
C) Daðlarda ateþ yakan çobanlar,
Artýk atom enerjisinde ýsýnýr.
D) Sonsuz selamýmý daðlara býrak,
Sevgili kuþ o ufka vardýðýn zaman.
E) Mehtaba sorarken seni gurbette her akþam,
Hasret dökülür ruhuma yýldýzlara baksam.
14. Cep telefonu satýn alan gençlerin tercihini belirleyen faktörler arasýnda estetik unsurlar önemli bir
yere sahiptir. Renkli ekran, deðiþebilen kapaklar, logolar, ses tonlarý, tuþ takýmý ve aksesuarlar
âdeta birer farklýlýk ögesi olarak tüketicilerin beðenisine sunulmaktadýr. Cep telefonu teknolojik bir
ürün olmanýn ötesinde modanýn da bir parçasý hâline gelmiþtir. Kullanýcý taleplerine pazarlama
anlayýþýnýn hâkim olduðu günümüzde öne çýkan unsur, ürünlerin çeþitli yollarla farklýlaþtýrýlmasýdýr.
Bireylerin cep telefonlarýný nasýl ve hangi amaçlarla kullandýklarý, dahil olduklarý gruplarda nasýl
sunduklarý aslýnda teknolojiyi üretenler ve pazarlayanlar açýsýndan önemli ipuçlarý vermekte ve
yeni ticari kazançlar hareket noktasýný oluþturmaktadýr.
Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangisine baþvurulmuþtur?
A) Açýklamaya
B) Öykülemeye
C) Tartýþmaya
D) Örneklendirmeye
E) Betimlemeye
121
15. Yeþil gözlü kýzýn hýçkýrýklarý
Sýzýyor kapý aralýðýndan
Yukarýdaki dizelerde kullanýlan sýfatýn özdeþi bir sýfat aþaðýdakilerden hangisinde kullanýlmýþtýr?
A) Kulaðý küpeli keçi, hepsinden fazla süt verir.
B) Kýzcaðýz, kulpu kýrýk testiyi taþýmakta zorlanýyordu
C) Evi taþýmak için kasasý geniþ araba lazým.
D) Cemil Meriç, kalemi kývrak bir yazardýr.
E) Tatilini geniþ bahçeli bir evde geçiriyor.
16. Bakýr maþrapalara doldurduðun ne
I
Hangi çaða dair ýþýklarý sana vuran su
II
Bir bengisu ikindisi mi vakit çýrasý
Nehrin saçlarýný tarayan kýzýl yapraklar fýrtýnasý
Ne der neler söyler neden dolanýr
III
IV
V
Yukarýdaki altý çizili kelimelerden hangisi farklý görevde kullanýlmýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
17. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde hem yapým hem çekim eki almýþ bir kelime kullanýlmýþtýr?
A) Gözlerin göðsümde doldurulamaz bir boþluk açtý.
B) Sevda kokar her yeri memleketimin.
C) Duvarýn gölge oyunlarýnda o eriyip durmakta.
D) Bir uçuþun tutkusuyla bir yerden bir yere boþalýyoruz.
E) Toprak bir kez daha gebe kalýr ütopyalar panayýrýnda.
18. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde türemiþ sýfat kullanýlmýþtýr?
A) Mercan o harika günü hiç unutamadý.
B) Kara göl de kül rengi bulutlarla kapandý.
C) Genç insanlar daha baþarýlý oluyorlar.
D) Sýnavda bütün sorulara göz atmalýsýnýz.
E) Sabahlarý elini mutlaka soðuk su ile yýkardý.
122
123
124
1. Bir konuþmacýyý uzun süre dinlemek sizi nasýl etkiler? Anlatýnýz.
2. Konuþmalarýnýzý ilgi çekici ve etkili hâle getirmek için neler yaparsýnýz?
1. ETKÝNLÝK
Konferans metinleri bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (3. etkinliðe yöneliktir.).
Söylev metinleri bulunuz ve bunlarý okuyunuz (5. etkinliðe yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
Yunus Emre’nin hayatý, kiþiliði ve edebî þahsiyeti ile ilgili araþtýrma yapýnýz (4. etkinliðe yöneliktir.).
YUNUS EMRE
Aziz dinleyicilerim,
Pek az þair Yunus kadar isimsizin biraz ötesinde yaþamýþtýr. O, hüviyeti kolayca nüfus kâðýdýna sýðmayanlardandýr. Dün, hakkýnda adýndan, þeyhinin adýndan, doðduðu söylenilen yerlerden, birkaç
muasýrýndan baþka bir þey bilmiyorduk. Bugün ise elimizde Fuad Köprülü'nün çalýþmalarýndan baþlayarak
bize bir yýðýn çok sarih bilgi veren çeþitli metotlarla yazýlmýþ bir kütüphane dolusu araþtýrma ve tahlil var.
Fakat Yunus bu bilgilerin hemen hepsini âdeta inkâr etmekten hoþlanýr. Aþk meydanýna soyunurken fâni
125
varlýðýný sanki býrakmýþ gibidir. O Türkçenin içinde uçan bir yýldýz olmayý, öyle görünmeyi tercih etmiþtir.
Aþaðýda söyleyeceðim gibi, kendisine seçtiði adýyla çok manalý bir yerde bulunmama sembolüdür.
Gelenek onu yedi, sekiz mezarda yatar gösterir. Hangisinin hakiki mezar olduðu tarihçiler için hakiki
mesele olmuþtur. Fakat bunu gereði gibi bildiðimiz zaman dahi onu oraya baðlayamayýz. Þüphesiz
Sakarya kýyýlarýnda doðdu. Fakat her yerde doðmuþa benzer. Eseri de böyledir. Adýna iki bine yaklaþan
þiir izafe edilir. En sýký dil ve muhteva tenkidi bile bunlarý ancak altýda, yedide birine indirir. Hâlbuki o, kýrk,
elli mýsra ile bize gelmeyi tercih etmiþtir ve bu kýrk, elli mýsra, tarih ve zaman fikrine meydan okuyan mýsralardýr. Bu mýsralarla þair, devrinin ötesinde her zamanýn dili ve zevkiyle, þüphesiz her nesil ve her hayat
görüþü için konuþur:
Ben giderim yana yana
Aþk boyadý beni kana
…
Elinde asasý hurma dalýndan
Yemen ellerinde Veysel Karanî
…
Ölümden ne korkarsýn
Korkma ebedî varsýn
gibi beyit ve mýsralarý hangi devre sokabilirsiniz? Onlar kendi
üstünde toparlanmýþ Türkçenin her zaman için taze çiçeðidirler.
Hayatýnýn öbür hususiyetleri de böyledir.
Ondan bahsedilirken Barak Baba, Tapduk Emre, Hacý Bektaþ,
Sarý Saltuk gibi bir yýðýn insan adýna sýk sýk rastlarýz. Bugün bunlara Þeyh Ebülvefa'nýn adý da katýldý. Yarýn þüphesiz daha birçok
adlar gelecek ve biz bu yumuþak ruhlu derviþin halkasý olduðu
bütün geleneði öðreneceðiz. Fakat ne çýkar? Hiçbiriyle onun þiirini
Yunus Emre, temsilî resim
izah edemeyiz. Hiçbir sözü dilimizde bir sevgi ve ruh rüzgârý gibi
esen, birdenbire Türkçenin ortasýnda saf altýn gibi külçelenen ve
gülen bu mucizeye bir sebep veya baþlangýç gibi gösterilemez. O daima tek baþýnadýr. Eðer muhakkak
bir kalabalýða katýlacaksa bu kalabalýk þüphesiz kendisinden sonra gelenler, yaptýðý iþi devam ettirenlerdir.
Bâkî'dir, Nef'î, Nedim, Fuzulî, Þeyh Galib, Hâþim, Yahya Kemal'dir.
Hatta muasýrý olan adlý sanlý Mevlâna ile his ve düþünce yakýnlýðý dahi bu belirlikler ötesi yaþamayý, bu
yalnýz baþýnalýðý bozamaz.
Burada ufak bir mukayese yapmama müsaade edin. Mevlâna þüphesiz bütün bir saltanattýr fakat
arkasýnda son dalý olduðu bütün bir hanedan þeceresi vardýr. Yunus'un hanedaný kendisi ile baþlar. Meðer
ki lehçe itibariyle uzak ve arkaik akrabasý Ahmed Yesevî'yi hatýrlayalým. Fakat Yesevî'nin eseriyle
Yunus'un þiiri arasýnda bu sanatta esas olan dil zevkinin aydýnlýðý vardýr. Yunus yaptýðýný bilen ve bunu
bildiði, böyle istediði için yapan þairdir. Tek kelimesiyle þairdir.
Bütün bu saydýklarým, gün geçtikçe hayatý hakkýnda çok sarih bilgiler edindiðimiz bu þairi kendiliðinden
her türlü sarahatin ötesine çýkarýrlar ve gün ýþýðýnda bir masal yaparlar. Onun içindir ki evliya tezkirelerinde
rastladýðýmýz ve biraz da tasavvur edenlerin safdilliðine þaþýrdýðýmýz menkýbeler, onda büsbütün baþka ve
hatta çok belirli mana kazanýrlar.
Bu masal, adýyla baþlar. Yunus adýnda kendisinden evvel gelmiþ bir sofu var mýdýr, bilmiyorum. Ben
herhâlde þimdiye kadar rastlamadým.
Yunus Peygamber'in hikâyesini hepimiz biliriz. O, bir balýðýn karnýnda günlerce kalan ve orada piþmanlýk yaþlarý döktükten sonra ýþýða dönen insandýr. Bu macerayý karanlýðýn yuttuðu ve karanlýktan
dönen insan diye hülasa ederiz. Yunus bu adý benimsemekle þüphesiz bu peygamberin çilesini ve talihini benimsemiþ oluyordu. Filhakika (aslýnda) Tapduk Emre'ye intisabý, dergâhýnda kalýþý, oradan ayrýlýþý
tekrar geliþi ve nihayet izin alýp insanlar arasýna bu sefer onlarý irþat için yeniden girmesi, bütün bu kay126
bolma, kapanma, yeniden ve baþka bir hüviyetle doðma hikâyesi, hep bu adýn etrafýnda toplanabilecek
vakýalardýr. Þurasýný da hatýrlatayým ki o devirde Anadolu'da yaþayan sofu ve derviþlerin hemen hepsi
Türkçe ad veya lakap taþýrlardý. Çok muhtemeldir ki Yunus bu adý kendisi seçmiþ olsun yahut da bu
tesadüf bütün hayatýna istikamet versin. Ben yine Peygamber Yunus'un balýðýn karnýna coþkun bir fýrtýna yüzünden düþtüðünü göz önünde tutarak birinci þýkka ihtimal veriyorum. Fýrtýnanýn yerini burada
Moðol istilasýnýn hakiki bir cehennem yaptýðý, doðduðu bu XIII’üncü asýr ortasý tutar. Erenlik yolunda kaydettiði merhaleyi:
Taptuðun tapusunda kul olduk kapusunda
Yunus miskin çið idik piþtik Elhamdülillah
diye anlatan ve kendi eserini:
Derviþ Yunus bu sözü eðri büðrü söyleme
Seni sigaya çeker bir Molla Kasým gelir
diyerek açýkça tenkit eden bu cinsten bir sembolizm, bu dikkat daima beklenebilir. Orta Çað daima
þaþýrtýcý, daima iç içe ve daima semboller peþindedir. En ince ve gizli ile en coþkun onda daima birleþir.
Zaten tarikat ve tasavvufta sembol esastýr.
Kaldý ki tasavvuf sistemini bütün incelikleriyle anlatan o þiirler, devrinin mühim eserlerinden olan
Risalet’ün Nushiyye'nin kendisi bize zamanýnýn bütün ilmiyle beslenmiþ gerçekten müstesna bir zekâyý,
üstün bir entellektüaliteyi açýkça gösterir. Fakat zekâ ve zihnî meleke, Yunus'un hâkim hasleti deðildir. O,
her þeyden evvel bir kalp adamýdýr. O, insan talihini kendi içinde bütün acýklý ve yüksek tarafýyla bulanlardandý. Devriyle olan diyaloðu bu kalp kuvvetiyle, onun verdiði yalnýzlýk duygusuyladýr.
Dilimize ve ruhumuza gurbet kelimesini - tasavvuf yoluyla olsa da - aþýlayan odur. Hangimiz, gurbet
deyince o güzel kýtayý hatýrlamayýz:
Bir garip öldü diyeler
Üç günden sonra duyalar
Soðuk su ile yuyalar
Þöyle garip bencileyin
Yunus Emre Heykeli, Kültürpark - Ýstanbul
127
Yunus'ta gurbet, sevginin yalnýzlýk
aynasýdýr. Biz sevdiðimiz nispette yalnýzýzdýr.
Yalnýzlýðýmýz nispetinde kâinatla birleþir,
kucaklaþýrýz. Yunus'un þiirinde ölümün aldýðý o
geniþ ve az rastlanýr yer de buradan gelir.
Bu þair, insan hayatýný metafizik bir
endiþede hülasa etmesini biliyor ve onu ancak
içimizden yenebileceðimizi bize öðretiyordu.
Moðol istilasýnýn kan ve ateþ çaðýnda, o bitmez tükenmez ýztýrap, ölüm, hastalýk, açlýk ve
ümitsizlik cehenneminde yaþayan insanlar bu
sevgiye, tahammülü imkânsýz realitenin
ötesinde açýlan bu geniþ ve rahmani ümit
kapýsýna ekmek ve su kadar, rahat yastýk ve
uyku kadar muhtaçtýlar.
Devrini gördük, þimdi aksiyonunu biraz
daha tayin edelim. Bu seyyal ruh, bu iç âlem
fatihi:
Minyatür: Ömer Faruk ÖZBEK
Bir ben vardýr bende benden içre
diyerek bize maddemizin ötesinde ve onun dayanaðý bütün bir âlemi açan bu þairi, iki insanýn arasýnda mütalaa etmek daima faydalýdýr, ikincisi ile olan münasebeti ise asýl aksiyonudur. Ben Orhan Gazi'yi ve
onunla beraber ikinci imparatorluðu kurmaya çalýþanlarýn hiçbirini Yunus'tan ayýramadým. Ne zaman
Orhan Gazi'nin çehresine biraz eðilsem orada Yunus Divaný’ndan aksetmiþ çizgiler görürüm ve bütün o
fütuhatlarýn arkasýnda bu ruh kasýrgasý ile Türkçede doðan yapýcý deðerler dünyasýný selamlarým.
Ahmet Hamdi TANPINAR
Edebiyat Üzerine Makaleler
3. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta sýnýfa getirdiðiniz konferans metinlerini okuyunuz.
Okuduðunuz ve dinlediðiniz bu konferans metinleri hakkýndaki düþüncelerinizi ifade ediniz.
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz konferanslarýn ortak özelliklerini belirleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
“Yunus Emre” konferansýnda savunulan tezin ne olduðunu belirleyiniz.
Ahmet Hamdi Tanpýnar’ýn “Yunus Emre” konferansýnda hangi özgün düþünceleri dile
getirdiðini Yunus Emre’nin hayatý ile ilgili yaptýðýnýz araþtýrmayý dikkate alarak söyleyiniz.
Yazar, bu özgün düþüncelerini nasýl anlattýðýný belirtiniz.
2. Okuduðunuz ve dinlediðiniz konferanslarý göz önünde bulundurarak konferans vermenin ve dinlemenin amacýný söyleyiniz.
128
5. ETKÝNLÝK
“Yunus Emre” konferansýnda dilin aðýrlýklý olarak hangi iþlevinde kullanýldýðýný söyleyiniz.
Bu konferansta hangi anlatým türlerinin kullanýldýðýný belirleyiniz.
Dilin iþlevleri ve kullanýlan anlatým türleri bakýmýndan “konferans” ile “söylev”i karþýlaþtýrýnýz.
Karþýlaþtýrma sonuçlarýný arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
3. Okuduðunuz, dinlediðiniz ve incelediðiniz konferanslardan hareketle hangi konularda konferans
verilebileceðini tartýþarak belirleyiniz.
6. ETKÝNLÝK
Sýnýfça bir konu belirlenir.
Belirlenen konuda konferans vermek üzere iki öðrenci seçilir.
Öðrencilerden biri hazýrlýk yaparak diðeri hazýrlýk yapmadan konferansý sunar.
Sýnýftaki öðrenciler konferans verenleri aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda deðerlendirir.
Ölçütler
Hazýrlýklý Konferans
Veren Öðrenci
Evet
Hayýr
Hazýrlýksýz Konferans
Veren Öðrenci
Evet
Hayýr
Dinleyicilerin seviyesine uygun
konuþtu.
Konuyu daðýtmadan ele aldý.
Tezini örnekler ve alýntýlarla zenginleþtirdi.
Akýcý, açýk ve anlaþýlýr bir dil kullandý.
Dinleyicileri sýkmadan az ve öz
konuþtu.
Ses tonunu ayarlayabildi.
El kol hareketlerine fazlaca baþvurdu.
Heyecanýyla deðil akýl ve sað
duyusuyla hareket etti.
Deðerlendirme sonucunu göz önünde bulundurarak konferansçýnýn önceden hazýrlýk yapmasýnýn faydalarýný söyleyiniz.
Buradan hareketle konferans verenin konferans esnasýnda nelere dikkat etmesi gerektiðini
belirtiniz.
4. Okuduðunuz, dinlediðiniz ve incelediðiniz konferanslardan hareketle konferans verecek kimsenin
hazýrlýklarýný bir metin hâline getirmesi ve bu metnin konferansýn gayesini bildiren cümlelerle baþlamasýnýn yararlarýný söyleyiniz.
129
7. ETKÝNLÝK
“Yunus Emre” konferansýnýn temasýný bulunuz.
Bu konferansta dile getirilen düþüncelerin tema etrafýnda nasýl birleþtirildiðini söyleyiniz.
5. Konferans hazýrlamanýn ve konferans vermenin usta-çýrak geleneði içerisinde öðrenilecek ne gibi
yönlerinin bulunduðunu tartýþarak belirleyiniz.
6. Okuduðunuz, dinlediðiniz ve incelediðiniz konferanslardan hareketle iyi bir konferansçýda bulunmasý gereken özellikleri tartýþarak belirleyiniz.
7. “Yunus Emre” konferansýnda kullanýlan anlatým türlerini belirleyiniz.
8. “Yunus Emre” konferansýnda dilin hangi iþlevde kullanýldýðýný söyleyiniz.
8. ETKÝNLÝK
“Yunus Emre” baþlýklý konferans metninde anlatým bozukluðu bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
9. ETKÝNLÝK
“Yunus Emre” konferansýný tablodaki özelliklere göre deðerlendiriniz.
Yunus Emre
Açýk Bir Anlatýmýn Özellikleri
Evet
Hayýr
Örnek Cümleler
Ýfadenin hiçbir engele uðramadan akýp gitmesi
Akýcýlýk
Gereksiz söz tekrarýndan
kaçýnýlmasý
Ses akýþýný bozan, söylenmesi
güç seslere ve kelimelere yer
verilmemesi
Gereksiz ifadelere yer verilmemesi
Duruluk-Açýklýk
Anlaþýlmasý güç cümle kullanýlmamasý
Metnin dil ve ifadesinin sade ve
süssüz olmasý
Yalýnlýk
Duygu ve düþüncenin kýsa ve
kesin ifadelerle dile getirilmesi
Deðerlendirme sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn konferansýn
anlatýlmasýna katkýlarýný açýklayýnýz.
130
10. ETKÝNLÝK
“Yunus Emre” konferansýndan isim ve sýfat örnekleri bulunuz. Bunlarý yapýlarýna göre gruplandýrarak tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Basit Ýsimler
Ýsim
Türemiþ Ýsimler
Birleþik Ýsimler
Basit Sýfatlar
Sýfat
Türemiþ Sýfatlar
Birleþik Sýfatlar
Bulduðunuz bu isim ve sýfatlarýn konferansta kullanýlýþ amaçlarýný açýklayýnýz.
1. Konferansýn toplumlarýn bilgilendirilmesindeki önemini tartýþarak belirleyiniz.
2. Katýldýðýnýz bir konferansla ilgili izlenimlerinizi anlatýnýz.
11. ETKÝNLÝK
Öðrenciler sýnýf mevcudu dikkate alýnarak gruplara ayrýlýr.
Her grup farklý bir konuda konferans metni hazýrlar.
Gruplar hazýrladýklarý konferans metinlerini sözcüleri aracýlýðýyla sýnýfa sunar.
Gruplar diðer gruplarýn hazýrladýðý metinler ve bu metinlerin sunuþlarý ile ilgili düþüncelerini
ifade eder.
131
Konferansýn dinleyicileri arasýnda bakan, öðretim görevlisi, rektör, öðrenciler ve dekan varsa
hitap cümlesinde bu dinleyiciler …………..................…………. sýrasýna göre söylenir.
Konferansýn konusu …………..................…………. olabilir.
Bir konuyu açýklamak, dinleyicileri bilgilendirmek üzere hazýrlanan, geniþ kitleye veya uzmanlar
grubuna bir konuda bilgi vermek üzere düzenlenen konuþmalara …………..................………….
denir.
Konferans verenin amacý dinleyiciyi heyecanlandýrmak deðil, bilgilendirmektir.
(D)
(Y)
Konferans dinleyicileri arasýnda cumhurbaþkaný varsa “Sayýn Cumhurbaþkaným”
diyerek konferansa baþlanýr ve konferansýn konusuna geçilir.
(D)
(Y)
Giriþ bölümünde konu özetlenerek konu hakkýndaki görüþ ve düþünceler
daha belirgin bir hâle getirilir.
(D)
(Y)
Ýlim, sanat, teknik, teknoloji, düþünce kýsaca doða ve kültür ilimleriyle ilgili her
konuda konferans verilebilir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi konferansýn özelliklerinden biri deðildir?
A) Belli bir konunun açýklanmasý
B) Dilinin sade ve akýcý olmasý
C) Giriþ bölümünde konunun tanýtýlmasý
D) Ýrticalen yapýlan bir konuþma olmasý
E) Konunun belli bir plan dahilinde anlatýlmasý
4. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde bir anlatým bozukluðu yoktur?
A) Bir süre karþýlýklý mektuplaþtýk sonra iliþkimiz kesildi.
B) Kazada birçok taþýt aracýnýn hasarlý olduðu bildiriliyor.
C) Eðer beni anlar ve sahip çýkarsan üzerine düþen görevi yapmýþ olursun.
D) Bu çetin ve zor görevi baþarýyla yerine getireceðine inanýyorum.
E) Kazalarýn baþlýca sebebi aþýrý hýz ve hatalý sollamadýr.
5. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi duru bir cümledir?
A) Yeni doðan çocuðun sesi salonu çýnlatýyordu.
B) Necmettin hiç haber vermeden ansýzýn çýkageldi.
C) Köyde yaþayan çocuklar þehirdekilerden daha sýhhatli ve saðlýklý olurlar.
D) Dün akþam Hakan’la üç saat süreyle soru çözdük.
E) Parktaki masalarýn birçoðu kullanýlmaz hâle gelmiþ.
132
1. “Düþüncelerinize katýlmýyorum ama söz söyleme özgürlüðünüzü sonuna kadar savunacaðým.”
Voltaire
1. ETKÝNLÝK
Açýk oturum metin örnekleri bulunuz, okuyunuz ve sýnýfa getiriniz (1. soruya yöneliktir.).
Ýmkân bulabilirseniz bir açýk oturumu sesli olarak dinleyiniz veya görüntülü olarak seyrediniz.
OPERA VE BALE
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Efendim, Sayýn Tamer Aykut’un tanýmladýðý “Sanat” kavramýyla ilgili
satýrlarý okuyarak baþlamak istiyorum. “Sanat, yumuþak ve zariftir. Ýnsanýn içinde filizlenen, yeþeren ve
solandýr. Bu yapýsýnýn doðal sonucu olarak, hür ve baðýmsýzdýr. Barýþtýr, sevgidir ve zaman zaman doðrular ve güzellikler adýna, eleþtiridir.”
...
Ben konuþmacýlardan özellikle -tabii ki tarihten ders almadýðýmýz ve iyi irdelemediðimiz zaman, geleceðe dönük kararlarýmýzda hatalar yapabiliriz ama- bugünkü açýk oturumda, geçmiþle çok fazla
133
hesaplaþmaktan ziyade, daha çok ileriye
dönük olarak neler yapmamýz, nasýl katkýda
bulunmamýz gerektiði konusuna deðinmelerini
rica ediyorum. Konuyu kavramsal ve kurumsal
olarak ele almamýzda yarar olduðunu görüyorum. Yani, küçük veya yerel belli sahnelere,
belli dönemlere iliþkin belli olaylar üzerinde
deðil; daha kucaklayýcý, daha genel ve
Türkiye’de opera sanatýnýn geliþmesine yönelik
olarak hem kurumsal yani þu anda devletin
kurumu olan Devlet Opera ve Balesi Genel
Müdürlüðü ve diðer sahneleri hem de kavramsal olarak ele alýp konuyu kucaklamamýzýn
yararlý olacaðýný düþünüyorum ve ilk sözü bu
Þefik KAHRAMANKAPTAN
kurumun Genel Müdürü olan Sayýn Hasan
Hüseyin Akbulut’a vermek istiyorum. Buyrun
Sayýn Akbulut.
Hasan Hüseyin AKBULUT: Teþekkür ederim. Sayýn Baþkaným, Sayýn Müsteþar Yardýmcým,
Konservatuvar Mezunlarý Derneðinin Sayýn Genel Baþkaný! Ben öncelikle kutlamak istiyorum sanat konularýný, çeþitli sanat alanlarýný; operayý, baleyi, müzik kurumlarýný, tiyatroyu böyle bir platformda tartýþmaya
açmak düþüncesi için kutluyorum ve teþekkür ediyorum. Konu tabi çok boyutlu. Bir de baþkanýmýzýn
konuþmalarýn birinci bölümü için koyduðu 10’ar dakikalýk sýnýr olunca iyice daraltmak gerekiyor. Onun için;
belki, düþündüklerimizin hepsini söyleyebilme imkânýmýz olmayacak ama konuyu derleyip toparlamak
istiyorum. Bir kere, tartýþmalar var, belli düþünceler var. Bunlar her gün önümüze geliyor. Opera, bale nedir
ve insan yaþamýnda yeri nedir? Birinci soru bu.
Ýkincisi opera ve balenin bizim kültürümüzdeki yeri ne? Yani baþka bir kalýn çizgiyle; milli kültür,
evrensel kültür tartýþmasý. Kýsaca bunlarý açýklamak ve tarihsel süreç içinde bugün ve sorunlara deðinmek istiyorum. Günümüzün çok önemli bir düþünürünün yazdýklarýndan küçük bir özet sunmak istiyorum.
Yeni bir dünya tasarlarken hatta günümüz politikacýlarýna hedef gösterirken iki türlü maldan söz ediyor ve
bununla ilgili iki güdüden söz ediyor. Birincisi; kiþisel mülkiyete konu olan mallar. Ýþte; ev, araba, arsa,
elbise... Bugün Türkiye’de çok konuþulan konular. Ýkincisi de kiþisel mülkiyete kullanýlmayan, herkesin kullandýðý, bütün toplumun ortak malý. Bunlarý “Bilim ve Sanat” olarak belirtiyor, iki temel güdü olarak.
Birincisinde diyor ki: Bir þeye sahip olmak istiyorsanýz, üretim yeterli olmadýðý için, para yeterli olmadýðý
için, mutlaka birisinin zararýna bunlara sahip olabilirsiniz ama ikincisinde, kullandýkça paylaþtýkça o
çoðalýr. Bilim ve sanatla ilgili böyle bir tanýmlama yapýyor. Ve insanlarda bunlara sahip olmayla ilgili iki
temel güdüden bahsediyor. Birincisi ;”mülkiyet güdüsü”, ikincisi; “paylaþýlmayan, özel yaratýcý güdüler”.
Ben, yeni dünyayý kurarken mülkiyet güdülerinin azaltýldýðý, törpülendiði; yaratýcý güdülerin sivriltildiði bir
dünya düzeni düþünüyorum.
...
Devlet Opera ve Balesi son yýllarda bütün sýkýntýlarýna karþý, -ki onlarý ikinci turda anlatmak istiyorum, bütçemiz nedir, kadro durumumuz ve sorunlarýmýz ve çözümleri nelerdir?- þunu söylemek isterim
ki; bugün, Türkiye’de en fazla çalýþan sanat kurumudur ve bununla gurur duymalýyýz. Ben bununla
övünüyorum. Ankara, Ýstanbul Müdürlüklerimizin ayda yaptýklarý temsil sayýsý, -ki bunun ne kadar doðru
olduðunu da irdeleyeceðiz- 20’nin üzerindedir. Bazý aylar 26’ya varan etkinlik yapmaktadýrlar. Yalnýz,
acaba niteliði ön planda tutarak bu sayýyý azaltmalý mýyýz diye de zaman zaman düþünüyorum. Birinci
tur konuþmamý burada noktalamak istiyorum. Sorunlarýmýza, sorunlarýmýzýn çözümlerine, ileride nasýl
bir opera olmasý gerektiði konusundaki görüþlerime ikinci turda deðinmek istiyorum.
134
Þefik KAHRAMANKAPTAN: 13 Haziran’ý iple çekiyorum çünkü, o tarihte Aspendos’ta olacaðýz.
Bundan 4 sene önce “Aida” operasý, Ankara’nýn prodüksiyonu olarak Aspendos’un açýlýþýnda yer almýþtý
ve o zaman eserde rol alan Sayýn Nilgün Akkerman binlerce kiþinin büyük beðenisini toplamýþtý. Ben
þimdi sözü Sayýn Nilgün Akkerman’a vermek istiyorum ve diyorum ki; Bu sene Aspendos gene “Aida” ile
açýlýyor ve eserde siz de oynuyorsunuz. Antep Operasý iki veya üç sene sonra faaliyete geçmiþ olursa
orada da Antepliler sizi dinleyebilecekler mi?
Nilgün AKKERMAN: Benim kiþisel olarak orada bir konser vermem veya “Aida” ile gidip oynamamýz
çok kolay. Benim asýl baþka endiþelerim var. Uzun bir geçmiþi olan Ankara Operasý’nýn, Ýstanbul
Operasý’nýn ve Ýzmir Operasý’nýn o kadar eksiklikleri var ki... Teknik imkânlar olarak dökülüyorlar. Her þey
çaðdýþý ve istediðimiz her oyunu oynama imkânýna sahip deðiliz. Yeni kurulacak operalar’a sevinmekle
birlikte, oralarda neler olacak, neler yapýlabilecek diye de ciddi endiþeler taþýyorum.
...
Ankara Operamýzýn eksiklikleri var. Avrupa’daki opera binalarýyla karþýlaþtýrdýðýmýz zaman bu eksiklikleri
çok daha açýk olarak görebiliyoruz. Çünkü ilk yapýlýrken opera binasý olarak yapýlmamýþ. Böyle sorunlarýmýz
çözüm beklerken yeni operalarýn açýlacak olmasýný sevinçle ama ayný zamanda endiþeyle karþýlýyorum.
Gönülden isterim ki yeni operalarýmýz en az eksiklerle açýlsýnlar, oralarda “Aida” gibi büyük eserler
oynasýn. Tabi, o yörelerdeki seyircilerin ilgileri ve tepkileri neler olacak onu henüz bilmiyoruz. O konu
þimdilik muamma. Mesela bazý eserler izleyiciye aðýr gelebiliyor, bazýlarý ise çok hafif bulunabiliyor.
Mesela; Van’da daha kolay anlaþýlabilsin diye küçük operetler oynanabilir. Bütün bunlar þimdilik bir
bilmece, deneye deneye en doðru yol bulunacaktýr. Beþ yeni opera biriminin açýlacak olmasý tabi ki olaðan
dýþý bir durum. Antalya için bir endiþem yok. Oranýn izleyici potansiyelinin hazýr olduðunu düþünüyorum.
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Efendim Sayýn Akkerman’a teþekkür ediyorum ve sözü genç deðerli
orkestra þefimiz Sayýn Naci Özgüç’e býrakmak istiyorum.
Naci ÖZGÜÇ: Ýçinde bulunduðumuz ortamda, yani opera bale sanatlarý gibi diðer tüm batý sanatlarýnýn toplumsal gerekliliðinin bile tartýþýlmaya zorlandýðý þu ortamda, sanat adýna atýlacak en küçük bir
adýmýn bile fonksiyonel önemini tartýþmak yersiz. Hele hele bu sanatlarýn yokluðunun bir eksiklik yaratmayacaðý bir toplumda bu iþi sürdürmeye çalýþmak, çok önemli bir ikinci misyon yüklüyor omuzlarýmýza.
Bu da bizi alkýþlayacak veya eleþtirecek kitleleri kendimizin yaratmasý sorumluluðu. Çünkü yaptýðýmýz iþ
135
maalesef çok büyük kitlelere hitap edemiyor. Kasetimiz yok ki satýþ rakamlarýndan ne kadar baþarýlý
olduðumuzu anlayalým. Ayrýca ne yazýktýr ki medyamýz da bu sanata diðer bir Batý ülkesindeki kadar ilgi
göstermiyor. Bu durum da yukarýda bahsettiðimiz yaygýnlaþmanýn ne denli önemli olduðunun bir kez
daha altýný çiziyor.
Yalnýz bir kaygý var genel olarak yaþanan. Özellikle son 4-5 yýldýr gerek çalýþanlarýmýzla, gerekse dinleyicilerlerle yaptýðýmýz tartýþmalarda, ilk tartýþma konusu nedense hep “Nitelik mi? Nicelik mi?” oluyor.
Eðer karþýmýzda bu sanata yýllardýr aþina, bilinçli ve bilgili bir seyirci olsa zaten eleþtiriler ve övgüler bir
sýralamayla sonuçlanýr. Bu durumda bizim kendi izleyicimizi en iyi þekilde yetiþtirebilmemiz için, bir batý
ülkesinden daha titizlikle hazýrlanmýþ prodüksiyonlara, onlarca defa gözden geçirilmiþ projelere, kýlý kýrk
yaran çalýþmalara ihtiyacýmýz var. Oturup uzun uzun düþünmeliyiz, sorumlu bulunduðumuz toplumda icra
etmeye çalýþtýðýmýz sanatý; istenir, aranýr, olmazsa olmaz, bir ihtiyaç bir özlem haline getirmek için neler
yapmalýyýz? Paketi nasýl hazýrlamalýyýz? Hem albenisi olsun, hem de içinden çýkan da tatmin etsin. Çünkü
referans alacaklarý þeylerin yüksek kaliteli olmasý gerekir ki bizi eleþtirileriyle daha ileriye götürebilsinler.
Bunlar için belki de sadece kapalý kapýlar ardýnda deðil de belki halka açýlarak, belki Milli Eðitim
Bakanlýðý’yla toplantýlar düzenleyerek... En önemlisi, önemli maçlara çýkacak takýma da bu bilinci aþýlamak, inanýlýr projelerle karþýlarýna çýkmak ve ne için kazanmalarý gerektiðini iyi anlatabilmek için çaba
göstermek. Teþekkür ederim…
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Þimdi ben, sözü opera solist sanatçýsý ve Devlet Konservatuvarlarý
Mezunlarý Derneði Genel Sekreteri Sayýn Tamer Aykut’a veriyorum.
Tamer AYKUT:
...
Son yýllarda, ülkemize gelen kaliteli
yabancý sanatçý sayýsýnda büyük bir azalma
meydana geldi. Bence bu geliþme Türkiye’de
evrensel sanatlarýn tümünü olduðu gibi,
operayý da olumsuz etkileyecektir. Çünkü
Avrupa’da, baþlamasý ve geliþmesi yüzyýllar
öncesine dayanan sesin, tiyatronun ve dansýn içice olduðu böylesine komplike bir sanat
dalý için, dünyadan soyutlanarak, dünya
çapýnda bir baþarý elde etmek imkânsýz. Hele,
ülkemizde çok sesli müziðin, hayatýmýza giriþi
bu kadar yeniyken. Bunu söylerken vasat
düzeyde deðil, tam tersi, çok kaliteli orkestra
þefleri, þan pedagoglarý ve solistlerin
Ankara Devlet Opera ve Balesi, Çalýkuþu
ülkemize gelmelerinin önemini vurgulamak
istiyorum. Konservatuvarlarýmýz ile sanat
kurumlarýmýz arasýnda var olan diyalog eksikliði ve bu eksiklikten kaynaklanan eðitim yetersizliðine
vakit geçirmeden çözüm bulunmasý gerekir. Sanat kariyerleri, birikimleri ve baþarýlarý tartýþýlýr durumda
olan bazý sanatçýlarýn eðitimci olarak, yeni yetiþecek sanatçýlara faydalý olabileceði konusunda endiþe
duyuyorum. Konservatuvarlarýmýzýn, sanat kurumlarýmýzýn giriþ kapýsý olduðu bilinciyle, eðitim verecek
öðretmenlerimizin, baþarýlarýný kanýtlamýþ, eðitmenlik konusunda yetenek ve birikim sahibi sanatçýlardan oluþmasý konusunda biraz daha titizlik gösterilmesi gerektiði kanaatindeyim.
Ýlk tur için bana ayrýlan süreyi biraz aþtým galiba, ikinci turda diðer konulara deðinmek üzere konuþmamý bitiriyorum. Teþekkür ederim.
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Sayýn Aykut’a teþekkür ediyoruz. Sözü Sayýn Ahmet Say’a vermek
istiyorum. Buyurun Sayýn Say.
136
Ahmet SAY: Evet, benim gözümde bir türlü sadede gelinemedi. Yani, en sonda söylenmesi gerekenleri benim baþta söylemek gibi bir huyum vardýr. Önce onlarý bir söyleyeyim. Ömrüm vefa etmez belki, ne
olur olmaz.
Þimdi 5 yeni opera-bale biriminin kurulmasý, sanatçý personel kadrolarýnýn verilmiþ olmasý tabii ki çok
büyük bir aþama. Bu sayýsal bakýmdan, 1200 sanatçý kadromuz var bugüne deðin, bugün yaklaþýk 1000
daha ekleniyor, ikiye katlanýyor. 4 opera bale bölümümüz var, bu 9 oluyor gene ikiye katlanýyor. Tabi ki
kadrolarýn verilmesi bizi saðlam adým açýsýndan hoþnut býrakýyor ama ben meseleyi þöyle görüyorum.
Opera bale birimlerinin personelinin ve sanatçý personelinin maaþlarýnýn ödenmesi güvencesi opera ve
bale kaynaðýnýn üretime geçmesi demek deðildir. Bu iþ nasýl olacak? Devlet bu iþi nasýl yürütecek?
...
Bütün bunlarýn bu kuruluþ aþamasýnýn çok iyi planlanmasý lazým ki yüzümüzün akýyla çýkalým. O
zaman övüncümüz artabilir. Yoksa 5 tane opera bale birimi, personeli, kadrolarý çýktý çok önemli, küçümsemiyorum ama bu iþ bitmiþtir gözüyle bakmak durumunda deðiliz. Eðer bu gözle bakýlýyorsa ben gene
elimde satýr “Niye olmuyor, niye beceremiyorsunuz” demeye baþlarým, teþekkür ederim.
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Sayýn Ahmet Saya teþekkür ediyoruz. Þimdi ben ikinci tura geçmeden
önce ilk turdaki konuþmalarýn getirdiði bazý noktalara deðinmek istiyorum. Tabi, sanatçý arkadaþlarýmýz
daha ayrýntýya girerek belli noktalara deðindiler. Burada, aslýnda bir paket olarak bakmak lazým. Yani bu
sadece operanýn sorunu deðil. Önce eðer konservatuvarlarla ilgili bir takým sorunlar varsa ve bunlarý
çözemiyorsan, konservatuvarlardaki eðitim sistemini gözden geçirmelisin. Opera için birtakým tedbirleri
alýrsýnýz fakat bizim kaynaðýmýz konservatuvarlarda ve oradan gelen insan malzemesiyle çalýþmaktadýr.
Demek ki iþin bir baþka tarafý var. Ahmet Say biraz da karikatürüze ederek Antep’te Kültür Merkezinde
var olabilecek teknik eksikliklerden bahsetti. Türkiye’de yüksek okullar var, bunlarýn atölyeleri var.
Bunlardan istifade edilebilir mi edilemez mi? Ýþte, bugün Türkiye’de eþgüdüm komiteleri var.
Koordinasyon, eþgüdüm hep bunlarýn özlemlerini çekiyoruz. Her yerde büyük bir eþgüdümsüzlük büyük
bir koordinasyon eksikliði ve bunun yarattýðý kaynak israfý var. Yani orada bir baþka bakanlýða baðlý bir
atölyenin içinde, aletiyle edevatýyla boþ olarak duracak ve biz orada kendi ihtiyacýmýzý yaratabilmek için
çabalayýp duracaðýz, üreteceðiz, edeceðiz. Büyük atýl kapasiteler var, büyük kaynak israfý söz konusu.
Bunun için, hem eðitimsel ve tarihsel açýdan, hem de üretim safhalarýnda, bu konuya çok geniþ olarak
bakmamýz lazým diye düþünüyorum.
...
Þimdi ikinci turda yine sýrayý takip ederek Sayýn Hasan Hüseyin Akbulut’a sözü vermek istiyorum.
Özellikle de ilk turda ortaya konulan görüþler ve eleþtiriler üzerinde dolaþmasýný da rica ediyorum.
Hasan Hüseyin AKBULUT: Çok teþekkür ediyorum. Tabii bunlar gerçekler. Ancak þunu belirtmeliyim
ki her þey görecelidir. Baþarý da baþarýsýzlýk da iyi de daha az iyi de. Þimdi bizim gerçeklerimiz var. Mesela
son býraktýðýmýz noktayý biraz inceleyelim. Bu konu çok önemli. Siz konuþurken ben Cumhurbaþkanlýðý
Senfoni Orkestrasý Konser Salonu’nun öyküsünü düþündüm. Hipodrom alanýnda gerçekleþecek operanýn
kongre salonu ve tiyatro binasý, 1995 Temmuz’unda birinciliði alan bir proje. Bugün daha yeni, proje ihalesi safhasýna geldi. Yani o da bir sürü insan devreye girerek Cumhurbaþkaný’nýn özel ilgisine raðmen. Ben
çok sýcak bir þey söylemek istiyorum. Cumartesi günü Opera’da bir temsil vardý. Cumhurbaþkaný geldiler,
Meclis Baþkaný da yanýnda. Arada konuþurken ben oradaydým. Ýþte... bu kadrolar, yeni açýlan birimler,
bunlar konuþuluyor. ...
Þimdi, Sayýn Naci Özgüç’ün çok önemli bir saptamasý var. Beni özellikle derinden düþündürüyor ve
ciddi olarak irdelememiz gereken bir olay. Teknolojinin getirdiði çok büyük bir hayat var. Artýk sanat bu
mekânlara gelmeden de evimizin içinde. Televizyonlarla, video bantlarla, CD’lerle... Öyle bir çað yaþýyoruz
ki -iletiþim çaðý diyoruz biz buna- mutlaka sanat kuramlarý daha iyi, daha nitelikli sanat yapmak zorundalar.
Zaten biz bunlarý belli noktalarda yapmazsak izleyici bulamayýz, dinleyici bulamayýz. Yani biz tutup hadi
Devlet Opera ve Balesi bir opera yapýyor, bir bale eseri koyuyor, gelin onu izleyin düþüncesi artýk yok.
137
Türkiye’de de yok. Ben bununla ilgili ciddi olarak düþünüyorum ama sayýyý daha da azaltarak niteliðe
önem vermemiz gerektiðini ben de düþünüyorum ve bunu sizlere açýk yüreklilikle söylüyorum.
Bundan önce, bizden çok önce baþlayan bir proje; “Her gün yeni bir eser, her gün bir temsil” sloganýnýn
yeniden irdelenmesi gerektiðine ben inanýyorum. Kaldý ki bu, þehrin nüfusuyla da yakýndan ilgili. Mesela,
Ýstanbul iþte 10 milyonu aþan bir kent ama Ankara çok daha küçük bir kent. Bu sayýlarý o nüfuslarla da
orantýlý olarak düþünmemiz gerektiðine inanýyorum. Hatta keþke bütçemiz elverse de biz Ankara’ya daha
az etkinlik yapsak, biraz daha dýþarýya yayýlsak diye ciddi olarak düþünüyorum. Tabii yaygýnlaþmada Milli
Eðitim Bakanlýðý ile olan iletiþim de önemlidir. ...
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Teþekkür ederiz. Buyurun Sayýn Nilgün Akkerman.
Nilgün AKKERMAN: Sayýn Genel Müdür konservatuvarlarda sanatçý yakýnlarýnýn istihdamýyla ilgili
konudan bahsetti. Emeklilik yasasýyla birlikte bu bir ölçüde çözüme kavuþacak. Fakat bence esas sorun
dengeyi bozan önemli faktör, çalýþan ve çalýþmayan meselesi. Sonuçta; çalýþmayan mutsuz, çalýþan zaten
çalýþmayandan farký olmadýðý için mutsuz. Buna bir çözüm getirilmesi gerekir, çalýþmamak þu anda daha
tercih edilir durumda, belki ödül almýyor ama daha rahat ettiði kesin. Çalýþan insaný, maddi manevi teþvik
edici hiçbir þey yok. Ayrýca, çalýþamaz durumda olan sanatçýlar var. Eskiden birçok baþarýlý iþler yapmýþlar, onlar için farklý birþeyler gözetilebilir. Fakat hiç çalýþtýramadýðýmýz elemanlar var, bunlarý kanun
zoruyla da çalýþtýramýyorsunuz. Yýllarca hiçbir yönetim ve genel müdür bu konuda bir þey yapamamýþ.
Kimisi var ki otuz yýlýný bu þekilde geçirmiþ ve þimdi emekliliði yaklaþmýþ, yakýnda emekli olacak. Bunlara
bir çözüm getirmek lazým. Emeklilik yasasýnda yaþ mý kriter alýnacak yoksa baþka faktörler mi ön plana
çýkacak? Bilmiyorum ama bu yasanýn öncelikle çýkartýlmasý gerekir. Hiçbir dönemde çalýþtýrýlamamýþ
sanatçýlarýn da belki bir formülle bu yasa içinde emekli edilebilmeleri ya da çalýþtýrýlmalarý yönünde formüller bulunabilir diye düþünüyorum. Bu bahsettiklerimin yüzde doksaný solist sanatçýlar. Bunun saðlanmasý için belki de yeniden yapýlanma gerekecek.
...
Yabancý sanatçýlarýn kurumumuzda mutlaka çalýþtýrýlmalarý gerekiyor. Hatta belirli eserler için çok daha
özel yabancý uzmanlarýn getirilmesi ve onlarla koordine içinde olunmasý gerekiyor. Çok iyi bir þef, kötü bir
kampaniden veya kasttan iyi bir sonuç alabilir, iyi bir kampaniyi ise uçurabilir. Ayrýca rejisörlere acilen
ihtiyaç var. Þu anda opera rejisörü diye birþey yok diyemiyorum ama çok az. Mutlaka þan pedagogu
gerekiyor. Bir tane gelsin ama bir ekol oluþturacak kalitede biri olsun. Sahnede bir birliktelik oluþsun. Bir
eserde diyelim altý önemli rol var. Beþi baþarýlý iken yalnýzca bir tanesi kötü olsun, o eser kaçýnýlmaz bir
þekilde aþaðýya çekilir. Ýyi þarkýcýlar o bir kiþiye o anda birþey veremezken, o bir kiþi beþ baþarýlý sanatçýdan çok þey alýp götürür. Bu nedenle, bir bütünlük saðlayacak iyi bir þan pedagogu gerekiyor.
Söyleyeceklerim bu kadar.
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Evet bunlar mutfaktan, iþin içinden gelen eleþtiriler ki biz de izleyici
olarak bunlarýn bir bölümünü gözlemliyoruz. Ama her zaman her þeyi yazmaya, telaffuz etmeye dilimiz
varmýyor. Çünkü bugün, halen Türkiye’de bu sanatlar ve bu kurumlar itilip, kakýlmak durumunda olan
kurumlar deðil, teþvik edilmesi gereken ve insanlarýn oralara gitmeye heveslendirilmesi gereken kurumlar. Bunun için birtakým þeylerin üzerinde çok fazla durmamaya çalýþýyoruz. Ama iyi mi ediyoruz yoksa
kötü mü ediyoruz? onu da tabii tam olarak bilmiyorum. Bir de belki dünyada en alýngan insanlar sanatçýlar.
Ýyiyi söylediðiniz zaman çok memnun oluyorlar ama en küçük bir eleþtiride bulunduðunuz zaman hemen
ayaða kalkýyorlar: “Sen nasýl böyle söyleyebilirsin, yazabilirsin?” diye. Ayrýca, her sanatçý için, kendi içinde
bulunduðu eser baþarýlý fakat içinde bulunmadýðý eser “Eh iþte, baþarýlý sayýlabilir.” Genelde benim
bugüne kadar karþýlaþtýðým, algýladýðým konular bu oldu. Tabii çok bireysel bir iþ. Her ne kadar takým iþi
olsa da sonuçta her sanatçý için bireysel bir konu.
...
Þefik KAHRAMANKAPTAN: Evet… Sayýn Naci Özgüç’ün eleþtirileri, Sayýn Tamer Aykut’un “Sanat”ý
tanýmlamasýnda yer alan noktayla ilgili; “Hür ve Baðýmsýz”.
138
Ne diyoruz? “Devlet Operasý” diyoruz. Baþýnda devlet olduðu zaman, devlet olmanýn getirdiði
bürokratik þeyler söz konusu. Gerçek anlamda bir kazanç payý olduðu zaman da þu kaygýya düþüyoruz.
Ýþte; bir yýllýk sözleþme imzaladýk, bu kampaniyle acaba gelecek yýl ne yapabiliriz? Kendimizi nasýl
geliþtirebiliriz? Türkiye’de galiba bunun ortasýnda bir yol bulmak durumundayýz. Bu da gene sistemle ilgili
olan birþey. Yani, yýllardan beri ayný kaygýlar duyulmaya devam ediyorsa demek ki sistemde birþey var
diye ben þahsen düþünüyorum. Bu, benim tamamen þahsi düþüncem. Þimdi sözü Sayýn Tamer Aykut’a
veriyorum.
Tamer AYKUT: Opera sanatçýlarýmýzýn baþarýlarý veya sorunlarý üzerine bütün dikkatimizi yoðunlaþtýrmýþken bir konuyu yeterince önemsemediðimizi düþünüyorum.
Þimdiye kadar olduðu gibi, bundan sonra da kompozitörlerimizin opera besteleyebilme yeteneklerinin
artýrýlmasý konusunda bir þey yapýlmaz ve çeþitli teþvik ve yönlendirilmelerle kaliteli Türk operalarýnýn
bestelenmesi saðlanmazsa Türkiye’de opera sanatý, bireysel çabalarla elde edilecek sýnýrlý baþarýlarýn
ötesinde, dünya standartlarýnda, ileriye dönük, kalýcý bir baþarýyý yakalayamaz. Düþünün ki 1934’teki ilk
opera temsilinden bu güne kadar geçen 64 yýl boyunca, yalnýzca 10 civarýnda opera bestelenebilmiþ fakat
bunlarýn birçoðu da opera denemeyecek kadar küçük ve daha önemlisi, niteliksiz eserler olmuþ.
Bunu saðlamanýn yöntemleri nelerdir?.. Bestecilerimiz nasýl bir eðitimden geçmeli ve nasýl yönlendirilmeliler ki gelecek nesillere býrakabileceðimiz gerçekten baþarýlý büyük operalar besteleyebilsinler.
Kaldý ki bugünlerde, henüz farkedemediðimiz fakat önemsememiz gereken, konunun ikinci bir boyutu
ortaya çýkýyor.
...
Bu arada; Türkiye’de opera sanatý son yýllarda birçok baþarýlara imza attý. Yurt dýþýna açýlan operalarýmýz
çok iyi kritikler aldýlar. Türk operasýnýn gururu Leyla Gencer adýna düzenlenen “Uluslararasý Þan
Yarýþmasý” baþarýlý opera sanatçýlarýmýzýn kendilerini gösterebildikleri uluslararasý bir platforma dönüþtü.
Bu yýl beþincisi düzenlenecek “Aspendos Uluslararasý Opera ve Bale Festivali” Türk operasýna yeni bir
soluk getirdi. Ýleride, daha çok ünlü yabancý sanatçýnýn ve operalarýn katýlýmý, festivalin uluslararasý olma
hedefine katkýda bulunacaktýr.
Konuþmamý bitirirken “Sanat” üzerine birkaç þey söylemek istiyorum...”Sanat” yumuþak ve zariftir,
güzel ve sýcaktýr. Yüreðin taa içinden gelir... Öylesine derinlerde ve görünmeyendir. Ýnsanýn içinde filizlenen, yeþeren ve solandýr. Dýþarýdan görünen ise, içte kopan fýrtýnanýn bir anlýk yansýmasýdýr yalnýzca.
139
“Sanat” barýþtýr, sevgidir ve zaman zaman doðrular ve güzellikler adýna “eleþtiri”dir. “Sanat’ýn dünyasýnda;
dinler, diller ve ýrklar, bir ressamýn paletindeki ayrý ayrý renkler gibidirler... Birlikte, doðanýn en güzel renkleri olarak yansýrlar “Evrensel Tual”e ve konuþmamýn son kelimelerini yüreðimden gelen sese býrakýyorum...
Ne mutlu bize ki Atatürk’ün kurduðu Modern Türkiye’nin modern insaný olarak yaþýyoruz... Hiç þüphe
yok ki onun ilkeleri ýþýðýnda önümüz her zaman aydýnlýk olacaktýr... Teþekkür ederim...
Atatürk Ýlkeleri Iþýðýnda Opere Müzik Bale Sanatý
Dünü Bugünü Yarýný,
Açýk Oturum Konuþma Metinleri
1. Okuduðunuz, izlediðiniz ve incelediðiniz açýk oturumlardan hareketle açýk oturumlarýn ortak özelliklerini belirleyiniz.
2. Okuduðunuz, izlediðiniz ve incelediðiniz açýk oturumlardan hareketle açýk oturumun nasýl bir yerde
düzenlenmesi gerektiðini tartýþarak belirleyiniz.
2. ETKÝNLÝK
“Opera ve Bale” baþlýklý açýk oturumun konusunun katýlýmcýlara önceden duyurulup duyurulmadýðýný metinden hareketle belirtiniz.
Açýk oturumda konunun önceden belirlenip duyurulmasýnýn faydalarýný tartýþarak belirleyiniz.
3. Okuduðunuz, izlediðiniz ve incelediðiniz açýk oturumlarýn konusunun ve katýlýmcýlarýnýn özelliklerini
metinden hareketle söyleyiniz.
4. Okuduðunuz, izlediðiniz ve incelediðiniz açýk oturumlarý göz önünde bulundurarak açýk oturum
baþkanýnýn görevlerini belirleyiniz.
3. ETKÝNLÝK
“Opera ve Bale” açýk oturumunda katýlýmcýlar ele alýnan konuyu hangi yönleriyle incelemiþler,
hangi temel düþünceler üzerinde yoðunlaþmýþlardýr?
Konunun bu þekilde iþlenmesinin, konunun iyi anlatýlmasý ve anlaþýlmasýna etkisini belirtiniz.
4. ETKÝNLÝK
“Opera ve Bale” açýk oturumunda dinleyici olarak bulunduðunuzu farz ediniz.
Katýlýmcýlarýn açýklamalarýna ne gibi ilaveler yapar ne tür sorular sorardýnýz?
Bu açýklama ve sorunlarýn etkili olmasý için hâl, hareket ve konuþmalarýnýzýn nasýl olmasý
gerektiðini söyleyiniz.
Açýk oturumun sonunda açýklama-soru-cevap bölümünün bulunabilmesini sözlü anlatým türlerinden hangisiyle iliþkilendirebilirsiniz?
140
5. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz “Opera ve Bale” açýk oturumunda istediðiniz herhangi bir katýlýmcýnýn konuþmasýný akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýk yönlerinden inceleyiniz.
Ýncelenen Metin
Opera ve Bale
Ölçütler
Evet
Hayýr
Örnek Cümleler
Akýcýlýk
Duruluk-Açýklýk
Yalýnlýk
İncelediğiniz metinlerin akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýk bakýmýndan farklýlýk taþýyýp taþýmadýðýný belirtiniz.
Farklýlýk varsa farklýlýklarýn sebeplerini açýklayýnýz.
5. “Opera ve Bale” açýk oturumunda kullanýlan anlatým türünü belirleyiniz.
6. “Opera ve Bale” açýk oturumunda dilin aðýrlýklý olarak hangi iþlevinde kullanýldýðýný belirleyiniz.
7. “Opera ve Bale” açýk oturumunda haber cümleleri örnekleri bularak haber cümlelerinin açýk oturumda kullanýlýþ amaçlarýný açýklayýnýz.
6. ETKÝNLÝK
Ýzlediðiniz, okuduðunuz ve incelediðiniz açýk oturumlarýn konularýný göz önünde bulundurarak
aþaðýda verilen konularýn hangisiyle ilgili açýk oturum yapýlabileceðini tartýþarak belirleyiniz.
Televizyonun çocuk psikolojisi üzerindeki etkileri
Edebiyat teorisinde yeni açýlýmlar ve yaklaþýmlar
Süleymaniye Camisi duvarýndaki güneþ saatinin güneþ saatleri içerisindeki yeri
Eðitim öðretimde kalitenin ve verimliliðin arttýrýlmasý için yapýlmasý gerekenler
7. ETKÝNLÝK
Sýnýfça bir konu belirlenir.
Belirlenen konuda bir açýk oturum düzenlenir.
Öðrenciler, düzenlenen açýk oturumla ilgili düþüncelerini ifade ederler.
141
Açýk oturum ........................................... tarafýndan yönetilir.
Toplumun tümünü yakýndan ilgilendiren bir konunun, dinleyiciler huzurunda deðiþik düþüncelere
sahip kiþilerce, çeþitli yönlerden tartýþýlarak incelenmesine .......................................... denir.
Açýk oturumda konuþmalar baþkan tarafýndan belli bir süre ile
sýnýrlandýrýlmalýdýr.
(D)
(Y)
Açýk oturumun gayesi bir sonuca varmak deðil, merak edilen bir konuda
dinleyenleri detaylý bilgilendirmektir.
(D)
(Y)
Açýk oturumda bir baþkan ve en az bir konuþmacýnýn olmasý gerekir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi açýk oturumun baþarýlý olmasýna engeldir?
A) Geniþ bir salonun seçilmesi ve kalabalýk bir dinleyici kitlesinin olmasý
B) Konunun önceden tespit edilmesi
C) Konunun deðiþik yönlerden ele alýnmasý
D) Tartýþmalarýn dinleyicilerin sabrýný taþýracak kadar uzun sürmesi
E) Konuþmacýlarýn sayýsýnýn sýnýrlý olmasý
4. Aþaðýdakilerden hangisi açýk oturumun özelliklerinden biri deðildir?
A) Bir baþkanýn bulunmasý
B) Baþkanýn konuyu ana hatlarý ile dinleyicilere sunmasý
C) Konuþmacýlarýn belirlenen sürede konuþmasýný bitirmesi
D) Konuþmalarýn sonunda bir sonuca varýlmasý
E) Her konuþmacýnýn konunun bir yönünü ele almasý ve incelemesi
6. Türk aydýn tabakalarýnda o dönemde toplumu kurtarýcý çözümler aradýklarý görülür, Ziya Gökalp
Anadolu’dan gelen bir aydýn olarak burada hem toplumda beliren yeni Batýlý düþüncelerin, pozitivizmin etkilerini yaþamýþ hem de geldiði kaynaðýn kendisine verdiði mistik yönlerden çeliþkilerini
duymuþtur. Ziya Gökalp’i intihar deneyine kadar sürükleyen bu bunalým, o dönem aydýnýnýn
yaþadýðý Doðu-Batý çeliþkisinin de bir simgesi sayýlabilir. Gökalp, çeliþkiyi bireyin yerine toplumu
koymakla birlikte, belirli bir mistisizmi de sürdürerek yeni bir denge içinde çözmek istemiþtir.
Bu parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerin hangisinden faydalanýlmýþtýr?
A) Öyküleme
B) Açýklama
D) Karþýlaþtýrma
C) Tartýþma
E) Betimleme
142
1. Geniþ katýlýmlý bir toplantý düzenleyebilmek için neler yapýlmalýdýr?
2. Bir konunun deðiþik yönlerden ele alýnmasýnýn ne gibi faydalarý olabilir?
1. ETKÝNLÝK
Sempozyum programlarý ile sempozyumda sunulan bildiri örnekleri bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (2. etkinliðe yöneliktir.).
DÜZENLEME KURULU ÜYELERÝ
1.
2.
3.
4.
5.
Hüseyin AKBULUT
(Kültür Bakanlýðý Müst. Yrd.)
Prof. Dr. Þükrü Haluk AKALIN
(Türk Dil Kurumu Bþk.)
Ali Osman GÜZEL
(Kült. Bak. Yayýmlar Dai. Bþk.)
Tuncel ACAR
(Kült. Bak. Millî Küt. Bþk.)
Hüseyin BARANER
(Öger Holding AÞ)
143
DANIÞMA KURULU ÜYELERÝ
1.
Ali ILIKSOY
(TBMM Baþkan V., TBMM Kültür, Sanat ve Yay. Kur. Bþk.)
2.
Ali Osman GÜZEL
(Kült. Bak. Yayýmlar Dai. Bþk.)
3.
Prof. Dr. Þükrü Haluk AKALIN
(Türk Dil Kurumu Bþk.)
4.
Figen EREÞ
MEB. Talim ve Terbiye Kur. Bþk. Eðt. Arþ. Merk.Öðrt.
5.
Berna ZEYNEL
MEB. Talim ve Terbiye Kur. Bþk. Eðt. Ar. Merk.Öðrt.
6.
Aypar ALTINEL (Ank.Ü. TÖMER Bþk.)
7.
Prof. Dr. Olcay ÖNERTOY
(Dil Derneði Bþk.)
8.
Osman OKTAY
(ÝLESAM Yön.Kur.Üyesi)
9.
Çetin ÖNER
(Edebiyatçýlar Derneði Bþk.)
PROGRAM
TÜRKÇENÝN DÜNÜ, BUGÜNÜ, YARINI
ULUSLARARASI BÝLGÝ ÞÖLENÝ
7-8 OCAK 2002
ANKARA
Müzik Dinletisi
09.00- 09.15
Açýlýþ Oturumu
09.15 - 10.00
KONUÞMACILAR
Vural ÖGER
Öger Holding Yönetim Kurulu Baþkaný
Prof. Dr. Talat S. HALMAN
Ýlk Kültür Bakaný
M. Ýstemihan TALAY
Kültür Bakaný
144
7 OCAK 2002
BÝRÝNCÝ OTURUM
10.00 - 13.00
KÝTLE ÝLETÝÞÝM (Yazýlý ve Görsel) ARAÇLARINDA TÜRKÇE
Oturum Eþ Baþkanlarý
Prof. Dr. Nevzat GÖZAYDIN - Cornelius BÝSCHOFF
Konuþmacýlar
10.00 - 10.15 : Doðan HIZLAN (Hürriyet) (Katýlmadý) : “Ýletiþim Araçlarýnda Türkçe Kullanýlmasý”
10.15 - 10.30 : Prof. Dr. Mustafa CANPOLAT : “Medyamýz ve Türkçe”
10.30 - 10.45 : Nermin TUÐUÞLU (TRT) : “Kitle Ýletiþim (Yazýlý ve Görsel) Araçlarýnda Türkçe”
10.45 - 11.00 : Sedat Nuri KAYIÞ (RTÜK) : “Televizyonlarda Türkçenin Kullanýmý”
11.00 - 11.15 : Mustafa BALBAY (Cumhuriyet) : “Kitle Ýletiþim (Yazýlý ve Görsel) Araçlarýnda Türkçe”
11.15 - 11.30 : Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ : “Kitle Ýletiþim Araçlarýnda Türkçe”
11.30 - 11.45 : Jülide ATEÞ (TGRT): (Katýlamadý-Bildiri göndermedi).
11.45 - 12.00 : Prof. Dr. Þ. Haluk AKALIN : “Biliþim Dünyasýnda Türkçe”
12.00 - 12.15 : Oðuz HAKSEVER (NTV) : (Katýlamadý)
12.15 - 12.30 : Erkan TAN (TV8) : “Kitle Ýletiþim Araçlarýnda Türkçe”
12.30 - 13.00 : Tartýþma ve Deðerlendirme
13.00 - 14.30 : ÖÐLE YEMEÐÝ
...
8 OCAK 2002
BEÞÝNCÝ OTURUM
14.00 - 16.30
TÜRKÇENÝN YABANCI DÝLLERÝN ETKÝSÝNDE KALMASIYLA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR
Oturum Eþ Baþkanlarý
Prof. Dr. Þükrü Haluk AKALIN - Prof Dr. Nimetullah HAFIZ
Konuþmacýlar
14.00 - 14.15 : Prof. Dr. Doðan AKSAN : “Yabancý Dillerin Etkisine Karþý Türkçenin Savaþýmý”
14.15 - 14.30 : A. Turan OFLAZOÐLU : (Katýlamadý) “Dilimiz, Ulusal Kimliðimiz Tehlikede”
14.30 - 14.45 : Doç. Dr. Emine YILMAZ (TOBB) : (Katýlamadý) “Türkçenin Yabancý Diller Etkisinde
Kalmasýyla Ortaya Çýkan Sorunlar”
14.45 - 15.00 : Prof. Dr. Olcay ÖNERTOY : “Tarihsel Süreç Ýçinde Türkçenin Yabancý Diller Etkisinde
Kalýþý”
15.00 - 15.15 : ARA
15.15 - 15.30 : Necmiye ALPAY : (Katýlamadý) “Türkçenin Yabancý Dillerin Etkisinde Kalmasýyla
Ortaya Çýkan Sorunlar Çerçevesinde Dil Bilincinin Önemi”
15.30 - 15.45 : Emin ÖZDEMÝR : “Türkçemizdeki Kirlenme ve Buna Yol Açan Etkenler”
15.45 - 16.00 : Cemal KURT : “Türkçenin Yabancý Dillerin Etkisinde Kalmasýyla Ortaya Çýkan
Sorunlar”
GENEL DEÐERLENDÝRME
KAPANIÞ
145
AÇILIÞ KONUÞMALARINDAN:
...
Sayýn Yargýtay Baþkaný Sami Selçuk, Sayýn Danýþtay Baþkaný Nuri Alan, Sayýn Kültür Bakanýmýz
Ýstemihan Talay, Sayýn Milletvekilleri, Sayýn Büyükelçiler, Kültür Bakanlýðý Müsteþarý Fikret Üçcan,
Müsteþar Yardýmcýlarý Hasan Hüseyin Akbulut (ki bu þölenin düzenlenmesinde çok büyük bir payý oldu),
Sayýn Abdullah Dörtlemez, Sayýn Kültür Bakanlýðý yetkilileri, hepinize bu güzel vesile için teþekkürlerimi
sunmak istiyorum ve sayýn eski kültür bakanlarýmýzý da buradan bir kere daha selamlamak istiyorum.
Sayýn bilginler, dilbilimciler, dilseverler, dilmenler, dilmaçlar; uluslararasý bilgi þöleni düzenlemiþ
olmanýz ne kadar güzel. Hepiniz burada çok yaratýcý, çok etkileyici katkýlarda bulunacaksýnýz. Türkçemiz
için ne yapsanýz ne yapsak haktýr, her çabaya layýktýr Türkçemiz.
...
BÝRÝNCÝ OTURUM
ÝLETÝÞÝM ARAÇLARINDA TÜRKÇENÝN KULLANILMASI
Türkçe konusunda iletiþim araçlarýnýn bir sorumluluk taþýdýðý doðrudur. Ancak Türk dilinin gidiþ yolunu
da onlara göre tayin etmek, saptamak da saðlýklý bir yöntem deðildir. Genelde birçok kimse televizyonda
konuþulan Türkçeye dikkat ediyor. Burada diyemem ki spikerlerin, açýk oturumlardaki, toplu söyleþilerdeki
konuþmacýlarýn yanlýþlarý dile yerleþir.
Biz nedense dinleyiciyi, okuru çok edilgen biri olarak düþünüyoruz. Kýsaca, Türk dili konusundaki bilgileri, doðru, güzel konuþmalarda edinir, gazetede, dergilerde okuduklarý doðrultusunda düþünür, konuþur ve
yazar.
Baþlangýç noktamýz bu olursa o zaman Türkiye'de yaþayanlarýn dili televizyonlardan, gazetelerden
öðrenmesi gibi bir sonuca varýrýz. RTÜK'ün son yaptýðý araþtýrmaya göre, sonuçta en çok kullandýðýmýz
kelime sayýsý 100'ü geçmiyormuþ. Televizyonlardaki günlük haberler, haber programlarý, kelimelerin doðru
telaffuz edilmesini saðlayabilir ama kelime hazinemizi geliþtirmek, artýrmak gibi bir amacý yoktur. Çünkü
haberlerin ve söyleþi programlarýnýn amacý, dinleyiciye, seyirciye bir olayý, bir düþünceyi, bir görüþü en
kýsa yoldan iletmektir. Sorun burada baþlýyor. Türk dili burada düzgün konuþulabiliyor mu? Telaffuzundan
toplamasýna kadar dilin kurallarýna özen gösteriliyor mu? Çünkü bu yapýlmazsa ben çok rahatsýz oluyorum. Uzunlarýn kýsa, kýsalarýn uzun okunmasý ne kadar rahatsýz edici? Biz hep Türkçe eðitimi hatta kursu
görmemiþ, meslekten spikerlerden þikâyetçiyiz ama onlarýn dýþýnda konuþan uzmanlarýn konuþma hatalarýný nasýl düzelteceðiz? Medyada kullanýlan dilin örnek olmasý konusunu iyice tartýþmak gerekiyor.
Çünkü dilin bir biçim, bir üslup iþi olduðunu düþündüðümüzde, dil bilgisi kurallarýyla kýsýtlayamayýz.
Spikerler dýþýnda, televizyona çýkanlar, gazetelerde yazanlar kendi üsluplarýný korur, onu dilin yapýsý
ilgilendirmez. O zaman medyada iletiþim aracý olarak dil deyince medyadaki Türkçeyi denetleyen seyirci
ve okurdur. Onlarýn güzel, doðru Türkçe bilinci taþýyabilmeleri için iyi nitelikli edebiyat yapýtlarý okumalarý
gereklidir.
Dilin geliþim çizgisini sabitlemek de olanak dýþý. Geliþen teknoloji, her gün ortaya çýkan yeni kavramlar arý bir Türkçenin her zaman geçerli olmasý ilkesini yürürlükten kaldýrabiliyor. Bilimsel kavramlara
karþýlýk aramak gerekiyor. Ancak medyanýn dil konusundaki tutumunu kýsýtlamýyorum, sýnýrlamýyorum.
Yanlýþlara deðinmek istiyorum. Yazým kýlavuzuna bakýlmalý, sözlük kullanýlmalý. Savrukluðun okura, seyirciye, dinleyiciye yansýmasý, baþka bir dilin, yanlýþlarla dolu bir dilin oluþmasýna neden oluyor. Elbette dile
özen gösterilmesi için birtakým iþlerin ihmal edilmemesi gerekiyor.
Bunlardan biri mutlaka yazým kýlavuzuna bakýlmasý, sözlük kullanýlmasý, okurken dikkat çekmesi için
de þapkalarýn unutulmamasý. Ýletiþim araçlarýnda dil baþkalarýný koþullandýrmada önemli bir iþlev
üstlenebilir. Bunun anlamý, bilimsel kurumlarýn, üniversitelerin dil çalýþmalarý konusunda medyanýn
desteðini almalarýdýr. Onlarla iliþki kurarak yeni yabancý terimlere bulduklarý karþýlýklarý kullanma alanýna
sokabilirler.
146
Ýletiþim araçlarýndaki dilin doðruluðu kadar güzelliði de söz konusu. Asýl önemli olan, insanlarýn önce
Türkçeyi öðrenmeleri, düz Türkçeyi bilmeleri, sonra üslup oyunlarýna geçmeleri. Dilin lezzeti diye bir tanýma umarým karþý deðilsiniz. Her kelimenin, kavramýn Türkçe karþýlýðýný bulurken televizyon ve gazetede,
anlaþýlýrlýk oranýný da düþünmek zorundasýnýz. Çünkü yaptýðýnýz konuþmanýn, yazdýðýnýz yazýnýn daha
çok kiþi tarafýndan anlaþýlmasýný istiyorsunuz. O zaman da iletiþim araçlarýndaki bir ortak dilden söz edebiliriz. Hem çoðunluðun anladýðý bir dil kullanacaksýnýz hem de size özgü bir biçim yaratacaksýnýz. Kýsýtlý
bir alanda özgürlük diyebilirim buna. Genelde iletiþim araçlarý eleþtiriliyor çünkü onlarýn öðretmen olmasý
isteniyor, bense onlara böyle bir sorumluluk yüklemiyorum çünkü bu tavýr, kiþisel dil beðenisini öldürür.
Ýletiþim araçlarýndaki dil kendine özgüdür. Oysa dili bunun dýþýnda edebiyat alanýnda da anlamamýz
gerekiyor. Ýletiþim araçlarýnda, baþka deyimle medyada kullanýlan dile göre Türkçeyi deðerlendirmek,
yönlendirmek yetersizdir. Çünkü iletiþim araçlarýndaki dil oluþtuðunda daha büyük oranda edebiyat bu
oluþumu saðlýyor. Bu yüzden de medyaya göre yapýlan dil eleþtirileri, alaný daraltmaktýr. Herkesin
anlayabileceði bir dilden daha zengin bir içerik beklemek gerçekçi bir tutum deðildir. Ýletiþim araçlarýnda
kullanýlan dilin dengesizliði hiç kuþkusuz. Osmanlýca Batý kökenli yabancý kelimeler ve bunlardan oluþan
bir söz dizimi. Aksaklýklarýn, güçlüklerin olaðanlýðýný kabul etmek gerekir. Ayrýca dilin doðal geliþimini de
görmezlikten gelemeyiz. Genç kuþaðýn kendine özgü bir dili olacaktýr, bunun içinde mutlaka argo da
vardýr. Her kuþaðýn dilinin farklý olduðu gerçeðini de yadsýyamayýz. Dil hem nesnel özellikler taþýr hem
de öznel. Ýþte ikisinin dengesinin kurulduðu yer iletiþim araçlarýdýr. Eski Türk Dil Kurumu, 1980'den sonra
kapatýlan, kelime, kavram önerilerinde televizyona, basýna zengin önerilerde bulunuyordu, kabul görenler kullanýlýyor ve yerleþiyordu. Þimdi bu bað koptu. Ýletiþim araçlarýnda dilin yasal önlemlerle düzeleceðine inanmýyorum, üstelik tekdüze bir dil yaratýlacaðý için de karþýsýndayým. Ýletiþim araçlarýnda dilin
de dilin genel sorunlarýný unutarak salt ona özgü bir çalýþmayla yönlendirileceðine inanmýyorum.
Doðan HIZLAN
MEDYA VE DÝL
Deðerli Dinleyiciler,
Her þeyden önce bir konunun altýný çizmek isterim. Türkçe kolay bir dil deðildir. Yüzyýllar süren bir
edebiyat geleneði olan, çeþitli dillerle etkileþmiþ, kendini yenilemiþ ve yenilemekte olan bir dildir. Hele
toplumun karþýsýna geçip konuþan bir kiþi için daha da güçtür. Ama bir politikacý, bir öðretmen, bir asker,
bir sendikacý yalnýzca kendi bilgi daðarcýðýndaki sözcükleri kullanýr. Bu yüzden de iþi bir ölçüde kolaydýr.
Ama bir tiyatro sanatçýsý, bir spiker öyle mi? Bir zamanlar televizyonda güzel bir dizi baþlamýþtý. Eski
yazarlarýmýzý, bilim adamlarýmýzý tanýtan bir dizi. Bir aktör çýkýyor Namýk Kemal oluyor ve kendi dilinden
kendini anlatýyordu. Þemsettin Sami rolünde bir aktör çýktý. Ýyi hazýrlanýlmýþtý, kýlýk kýyafet, çalýþma odasý,
147
her þey, her þey güzel düzenlenmiþti. Ama iþ Þemsettin Sami'nin eserlerinin adýna gelince birden her þey
tersine döndü. Aktör bu eserlerin adýný telaffuz edemiyordu. Hiç uzun ünlü kullanmadan “Kamusa Türki,
Kamusa Fransevi, Kamus’ ul Alam” deyince ortada Þemsettin Sami kalmadý, zavallý bir aktör kaldý yalnýzca. Zaten hemen arkasýndan da o program kaldýrýldý.
O program kaldýrýldý ama uzun ünlüler konusu bugün de çözümlenmedi. Bir zamanlar ünlü bir gazeteci, bir edebiyat öðretmeni vardý. Televizyonda edebiyatla ilgili konuþmalar yapýyordu. Türkoloji okumuþ,
Arap yazýsýný da bilen bu deðerli yazar da uzun ünlüleri kullanamýyordu. Çünkü dilimizden uzun ünlüleri
atan bir yöreden geliyordu. Rahmetli Rasim Adasal'ý ben yaþtakiler hatta biraz daha genç olanlar anýmsarlar, o tatlý Girit þivesiyle yaptýðý konuþmalar unutulur mu? Yalnýzca bir hekim, bir psikiyatri profesörü
deðil dört dörtlük bir kültür adamýydý. Ama ne yazýk ki bozuk bir Türkçe ile konuþuyordu.
...
Prof. Dr. Mustafa CANPOLAT
KÝTLE ÝLETÝÞÝM (YAZILI-GÖRSEL) ARAÇLARINDA TÜRKÇE
Bir toplantýda ne zaman dil üzerine konuþulsa dillerden düþmeyen þu cümleler sýralanýr...
Türkçe elden gidiyor.
Türkçe katlediliyor.
Türkçe kirletiliyor vs.
Bunlarýn hepsi doðru, hepsi gerçek, gerçek olmasýna da bütün bunlarýn neden sorun olarak karþýmýza
çýktýðýný, neden yaþandýðýný anlamak için bir tespit yapmak kaçýnýlmaz gibi geliyor bana...
Bu tespiti yaparken de son yýllarda yaþadýklarýndan hýrpalanan, yorgun düþen dilimizi, dilimin
döndüðünce anlatmak niyetindeyim...
Ama bunca deðerli dil bilimci ve uzmanýn yanýnda, benim söyleyeceklerim, mesleki deneyimlerim ve
bu deneyimlerden yola çýkarak vardýðým sonuçlar olacak...
Sanki dili korumak, dili iyi kullanmak yalnýzca TRT'nin ve TRT spikerlerinin görevi imiþ gibi algýlamanýn
yanlýþ olacaðýný hemen baþtan söylemek isterim... Çünkü inanýyorum ki dili kullanmak, bu topraklarda
yaþayan herkesin önemsemesi gereken ama tabii öncelikle kamunun karþýsýna çýkýp hayatý anlatmaya
çalýþan bizler için, yayýncýlar için olmazsa olmaz koþul...
...
Dili doðru kullanmayan bir ulusun iletiþim kopukluðunun, ulusal kimlik açýsýndan onarýlmasý ne kadar
güç örselenmelere yol açabileceði unutulmamalý. “Eðer bir milleti mahvetmek isteseydim, iþe dilinden
baþlardým.” diyen þahýs muhtemelen bunu pek de boþa söylememiþ. Ama þimdilerde belki klasik bir TRT
yaklaþýmý, eskimiþ bir devlet anlayýþý olarak eleþtirilebilecek hatta küçümsenebilecek bu yaklaþýmýn, baþta
bir sanat kurumu olan Devlet Tiyatrolarý, aydýnlarýmýz, sanatçýlarýmýz, duyarlý izleyicilerimiz ve en önemlisi bazý özel televizyon ve radyo kuruluþlarýmýz tarafýndan ayný kaygýlarla hissedilmesi, konuþulan Türkiye
Türkçesinin can simididir kanýsýndayým. Bir baþka kaným da Medya ve Türkçe baþlýðýnýn, ülkemizdeki
mevcut televizyon, radyo yayýncýlýðý eðilimi içinde, sorunlar listesinin yalnýzca bir maddesini oluþturmakta
olduðu... Listedeki maddelerin önceliðini yapmak gerekirse tabii ki kullanýlan dil yani Türkçe öne çýkýyor
kaçýnýlmaz olarak.
Niye, kaçýnýlmaz olarak çünkü konuþarak dili kullanarak yaptýðýnýz her þeyle kamuya sesleniyorsunuz... Çünkü söylediðiniz her þey kamuya mal oluyor, iþte sýrf bu nedenlerle dili iyi kullanmak zorunluluðunuz var. Bu iþin keyfiyeti, kiþisel sorumluluklarla sýnýrlý olamaz.
...
Nermin TUÐUÞLU
SIRTINDAN HANÇERLENEN TÜRKÇE
Türkçemiz son yýllarda içten ve dýþtan aðýr saldýrýlara uðruyor ve her geçen gün ölümcül yaralar
alýyor. Bu tablonun baþ sorumlularýndan biri hiç kuþkusuz basýn yayýn kuruluþlarýdýr ve özellikle de
bazý televizyonlardýr.
148
Yetmiþ beþ bin kelimenin olduðu Türkçe, televizyon ekranlarýnda ve radyo mikrofonlarýnda beþ yüz ile
bin kelime arasýnda konuþuluyor. Türk Dil Kurumunun RTÜK için yaptýðý araþtýrma bu acý gerçeði açýkça
ortaya koydu.
...
Gerekli eðitimi almadan televizyona çýkanlar, ekran baþýndakilere çoðu kez saç-baþ yoldurtuyorlar.
“Yaralýlarý buradan çýkarmak zor güç oldu”, “Maddî olanaðýmýz imkân verirse”, “Stadyum ful dolu”, “Bir
anlamda prestij ve saygýnlýk kaybý”, “Türkiye'nin þartlarý ve koþullarý”, “Ciddi çaba ve gayret gösterilmesi
lazým”, “ilginize, alakanýza çok teþekkür ederim”, “Faydalý ve yararlý iþler yaptý”, “Sohbet ve söyleþi
yapacaðýz”, “Buradan kendilerine saygýlarýmý ve hürmetlerimi iletiyorum” sözlerini hem de spikerlerden,
sunuculardan ve muhabirlerden duyduðunuzda saç-baþ yolmaktan baþka ne yapabiliriz ki?
...
Dilimizi nasýl kurtarabiliriz?
Þimdi de kýsaca Türkçenin kurtarýlmasý için yapýlmasý gerekenlerin neler olduðuna iliþkin görüþlerimi
açýklamak istiyorum...
1. Öncelikle Türkçe, en çaðdaþ yöntemlerle öðretilmeye baþlanmalýdýr.
2. Ýlk ve ortaöðretimde öncelikle Türkçe ve edebiyat derslerine aðýrlýk verilmeli, öðrenciler hiçbir
þekilde yabancý bir dille eðitime zorlanmamalý, hiçbir ders Türkçeden baþka bir dille verilmemelidir.
3. Üniversitelerde yabancý dil öðretilmeli ama bilim eðitimi kesinlikle Türkçe yapýlmalýdýr.
4. Türk dilinin yabancý kelime istilasýna karþý korunabilmesi için bilim ve teknik buluþlarla ilgili kavramlarýn anýnda Türkçe karþýlýklarýnýn bulunmasý gerekir.
5. Memurlukta derece ve kademe yükseltmesi için Ýngilizceyi ya da bir baþka yabancý dili iyi bilmek
deðil, doðrudan doðruya Türkçeyi iyi bilme koþulu aranmalýdýr.
6. Aydýnlar, Türkçe-Öztürkçe kavgasýna girmemeli, doðrudan doðruya Türkçe-Yabancý dil kavgasý vermelidir. “mesela” da bu dilin sözcüðüdür, “örneðin” de “olanak” da bizimdir. “imkân” da… “duyarlýlýk” da
bizimdir, “hassasiyet” de…
7. Televizyonlar ve radyolar Türkçeyi tahrip makineleri olmaktan kurtarýlmalý, dili iyi konuþtuðuna iliþkin
ehliyet sahibi olmayanlarýn ekrana ve mikrofona çýkmalarýna izin verilmemelidir.
8. Türk Dil Kurumu, yabancý sözcüklere karþýlýk ararken bilim adamlarýnýn yaný sýra sade vatandaþtan
da mutlaka yararlanmalýdýr.
9. Radyolarýn, televizyonlarýn, dergilerin, otellerin, lokantalarýn, hastanelerin, maðazalarýn Türkçe
dýþýnda isim kullanmalarý yasaklanmalýdýr. Bunu yapmak özgürlükleri sýnýrlamak deðil, atalarýmýza, çocuklarýmýza ve ülkemize karþý borcumuzdur.
...
Sedat Nuri KAYIÞ
TÜRKÇEYÝ YABANCI DÝL OLARAK MI OKUTSAK!
Sevgili Türkçe dostlarý,
Her þeyden önce böyle bir toplantýya katýlmaktan duyduðum mutluluðu sizlerle paylaþmak isterim.
Programda dilimizin onlarca uzmaný var. Ben bir uzman olarak deðil gezip dolaþmayý seven, Türkçenin
gücüne inanan bir gazeteci olarak karþýnýzdayým...
...
Bugün yeryüzündeki Türkoloji araþtýrmacýlarýnýn % 80'i Alman ve Rus. Kalan % 20'nin tümü Türk deðil,
biz dahil öteki devletlerden. Salt bu örnek bile eksikliðimizi ortaya koyuyor...
Peki böylesine zengin dilimizin hakkýný veriyor muyuz?
Benden önceki konuþmacýlar, eksikliklerimizi, yapýlmasý gerekenleri çok iyi ortaya koydular. Büyük
çoðunluðuna katýldýðým bu görüþleri yinelemek istemiyorum. Þu anda Türkçemizin bir kutup yýldýzý yok.
Öncelikle bunun yaratýlmasý gerektiðini düþünüyorum.
...
149
Sevgili Türkçe dostlarý,
Diyalektikte bir taným vardýr; bir konu sorun olarak masaya konmuþsa çözüm de baþlamýþ demektir.
Böylesi toplantýlar baþladýysa gerçekten çözüm de baþlamýþ demektir.
Mustafa BALBAY
KÝTLE ÝLETÝÞÝM ARAÇLARINDA TÜRKÇE
...
Her dilin bir iç yapýsý bir de dýþ yapýsý vardýr. Dilin iç yapýsý, onun kuruluþ ve iþleyiþi ile ilgilidir. Bir dilin
imlasýndaki bozukluk, doðru ve güzel yazýlýp konuþulmamasýndan doðan yanlýþlar, onun iç yapýsýný bozar.
Eðer dilin dýþ yapýsý da gerekli özen gösterilmeyip yabancý söz ve eklerin akýnýna açýk býrakýlýrsa bu durum
yine iç yapýyý etkileyerek o dilin iþleyiþini bozmaya baþlar. Dolayýsýyla kýsýrlaþarak üreticiliðini, kimliðini ve
geliþmesini yitirmesine yol açar. Böylece, yukarýda sýralanan örneklerin ortaya koyduðu gibi, dilde bir kirlenme ve yozlaþma baþ gösterir. Dili böyle bir sürece sokan sebepler çok yönlüdür. Bu nedenle, dilin bu
süreçten çýkarýlmasý için alýnmasý gerekli önlemler de ister istemez çok yönlü olacaktýr. Bunlarý baþlýca þu
birkaç noktada toplamak mümkündür:
1. Önce, ilk ve ortaöðretim kurumlarýnda saðlýklý bir Türkçe eðitim ve öðretiminin saðlanmasý.
2. Bu eðitim, yalnýz ilk ve orta düzeydeki eðitim öðretim kurumlarýnýn öðrencilerine deðil, gerekirse
öðreticilerine de uygulanmalýdýr.
3. Bilimsel ölçülerle ve dili sevdirecek metin parçalarý ile bezenmiþ yeterli dil bilgisi kitaplarýna ihtiyaç
vardýr.
4. Yazýlý ve sözlü basýn organlarýnda çalýþanlar, ana dillerine ilgi ve özen gösteren bir anlayýþa sahip
kýlýnmalý, bu konuda bilinçli duruma getirilmelidir.
5. Radyo ve televizyon kanallarýnda görev alan spiker, sunucu ve program yapýcýlar, fizik yapýlarýndaki düzgünlük ve güzellikten önce, dili kullanma yeteneklerine bakýlarak seçilmelidir. Bu iþler için
görevlendirme yapýlýrken baþvuranlarýn ana dili sözlü ve yazýlý olarak kullanabilme yeteneklerinin
uzman kiþilerden oluþan komisyonlarca deðerlendirilmesi gerekir. Bu yetenek radyo ve televizyon daire
baþkanlarýnda da aranmalýdýr.
Yazýlý basýn da bu yöndeki gerekli önlemleri almalýdýr.
6. Yazýlý basýnda, radyo ve televizyon kurumlarýnda birer “Dil Denetleme Kurulu” oluþturulmalý.
7. Önemli bir nokta da bütün aydýnlar için olduðu gibi, yazýlý ve sözlü basýn organlarýnda çalýþanlarda
da sahteci, dili yozlaþtýrýcý yabancý söz hayranlýk ve özentisinin yerine, ana dil sevgi ve bilincini aþýlayacak önlemler alýnmalýdýr.
8. Türk Dil Kurumunca yeni girmiþ yabancý sözcüklere bulunan karþýlýklarý yazýlý ve sözlü basýn organlarýna benimsetecek önlemler alýnmalýdýr.
9. Dilimizi ilericilik-gericilik gibi politik ve gereksiz çatýþmalara alet etmekten ve tasfiyecilik saplantýsýndan kurtararak yüzyýllarýn oluþturduðu bugünkü canlý yapýsý ile geliþtirip çaðdaþ dünya þartlarýnýn gerekli
kýldýðý yeni söz ve terimlerin üretilebilmesi için bütün dil uzmanlarýnca elbirliði ile çalýþýlmalýdýr.
Saygýlarýmla...
Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ
BÝLÝÞÝM DÜNYASINDA TÜRKÇE
Bilginin elektronik ortamda düzenli ve akýcý bir biçimde iþlenmesi bilimi olan biliþim, çaðýmýzýn en hýzlý,
yaygýn ve kullanýþlý teknolojisidir. Evimizde, iþ yerimizde, günlük hayatýn pek çok alanýnda hepimiz bu
teknolojiden az veya çok yararlanýyoruz. Bilgisayarlar, Ýnternet, cep telefonlarý, banka kartlarý, akýllý kartlar, telefonla sesli yanýt sistemleri, sayýsal (dijital) yayýnlar günlük hayatta kullandýðýmýz biliþim alanýndaki
ürünlerden kimileri.
Biliþim, sürekli geliþen ve deðiþim yaþayan bir teknoloji. Bize yeni kolaylýklar getiriyor; yaþayýþýmýza ve
çalýþma tarzýmýza yenilikler sunuyor. Sýnýr tanýmayan bu teknoloji sayesinde bilgiye eriþim kolaylaþýyor,
150
iletiþim hýz kazanýyor. Bilimde, sanatta, siyasette kýsacasý her alanda yenilikler ve yeni düþünceler göz
açýp kapayýncaya kadar kýsa bir sürede bütün dünyaya yayýlýyor.
Bu yeni teknolojiyle birlikte hayatýmýzda deðiþiklikler olurken dilimiz de bu teknolojiden etkilenmeye
baþladý. Gündelik hayatta kullandýðýmýz biliþim teknolojilerinin terimleri de dilimize giriyor, dilimize yerleþiyor. Biliþim teknolojisinde üretici olmayan hemen her toplumda bu sorun yaþanýyor.
...
Konuþmamýn sonunda kýsaca, biliþim dünyasýnýn bir baþka alanýnda karþýlaþýlan yabancýlaþmaya
deðinmek istiyorum. Cep telefonu þirketlerinin ürünlerinde Türkçesi varken yabancý kaynaklý sözler kullanmasý, hizmetlerini yabancý kaynaklý sözlerle adlandýrmalarý hatta yabancý eklerin, dil bilgisi birimlerinin kullanýlmasý da dilimize yabancý sözlerin, terimlerin girmesine yol açmaktadýr.
…
Son olarak Ýnternette söyleþi (chat) diline deðinmek istiyorum. Zaman zaman Ýnternetteki söyleþileri
izliyorum. Buralarda kullanýlan dilin özel radyo ve televizyonlarda kullanýlan dile rahmet okuttuðunu belirtmem gerekir. Ýnternette zaman önemli olduðu için söyleþide kýsaltmalar yaygýn olarak kullanýlýyor. Bu
dünyanýn her yerinde böyle. Hatta Amerika'da söyleþide kullanýlan kýsaltmalar ve iþaretler sözlüðü bile
yayýmlandý. Smiyly Faces (Sýmayli Feysis) de denilen yüz biçimleri, bir ya da birkaç sözle anlatýlacak
durumlarý gösterebiliyor. Beni asýl üzen kaba dil kullanýlmasý, ana dili Türkçe olan gençlerin birbiriyle
Ýngilizce yazýþmasý, Türkçe yazýþmalarda ise yabancý kökenli sözlerin çok sýk kullanýlmasý.
Genç kuþak ana diline sahip çýkmalý, Türkçemiz konusunda duyarlý davranmalý, dilimizi bozanlarý
uyarmalý. Yapýlan çalýþmalar, genç kuþaklarýn ana diline sahip çýkmasýyla baþarýya ulaþacaktýr.
Sözlerimi bir Kýzýlderili þefin dünya için söylediklerini Türkçemize uyarlayarak bitireceðim:
Biz bu dilimizi atalarýmýzdan miras aldýðýmýz kadar, gelecek kuþaklardan da ödünç aldýk...
Hep birlikte Türkçemize sahip çýkalým, biliþim çaðýnda gelecek kuþaklara Türk'e yakýþýr bir Türkçe
býrakalým.
Prof. Dr. Þükrü Halûk AKALIN
Toplumumuzda Türkçenin kullanýmýyla ilgili sorunlar konusunda hassas olan bilim adamlarýnýn, aydýnlarýn ya da dilini iyi konuþan ve yazan kiþilerin; meselenin boyutlarýný ortaya koymak amacýyla kötü örnek
bulmak için ilk baþvurduklarý kaynak maalesef basýn yayýn kuruluþlarýdýr.
151
Bu gerçek yine maalesef, 1991 yýlýndan bu yana, yani özel radyo ve televizyonlarýn birbiri ardýna kurulduðu dönemden bu yana yaþanmaktadýr. Yani Türkçe kullanýmýyla ilgili olarak özel radyo ve televizyonlarda ciddi bir sorun hatta gelin cesaretle söyleyelim: Vurdumduymazlýk vardýr. Bu sorunun temelinde de özel
radyo ve televizyonlarda Türkçenin öncelikli bir konu olarak görülmemesi, kabul edilmemesi yatmaktadýr.
…
Basýn yayýn kuruluþlarý da kuþkusuz insanlardan oluþuyor... Ama genellikle ana dilleri konusunda iyi
eðitilmemiþ insanlardan...
Bugün artýk basýn yayýn kuruluþlarýnda iyi, güzel, doðru, zengin Türkçe kullanýmý konusunda duyarlý
olan yöneticiler, baþ edemeyecekleri bir sorunla karþý karþýlayalar. Basýn yayýn kuruluþlarýna insan
yetiþtiren kurumlardan iyi Türkçe eðitimi almamýþ gençler geliyor. Yaptýklarý Türkçe hatalarý o kadar çok ki
hangi birini düzelteceklerini bilemez hâldeler...
…
Sonuç olarak dil kirliliði konusunda basýn yayýn kuruluþlarýný biraz da alaycý dille eleþtirmek, çok sýk
yakýnmak geçerli hatta gerekli olabilir. Ama yýllardýr bununla oyalanýyoruz gibi geliyor bana...
Çare bulmak gerekiyor... Kolaylýkla uygulanabilir, akýlcý, çabuk sonuç alýcý çareler...
Aksi hâlde, konuþmamýn baþýnda sözünü ettiðim basýn yayýn kuruluþlarýndaki Türkçe konusunda
duyarlý nesil de doðanýn bir gereði olarak bir köþeye çekilecek ve sorun daha da aðýr hâle gelecek.
Yine konuþmamýn baþýnda vurguladýðým acý gerçek yavaþ yavaþ toplumumuzu kemirecek Türkçeyi
geliþtirip sevdiremediðimiz için, sorunlarýmýzý, dertlerimizi ülkemizi yönetenlere saðlýklý bir þekilde dile
getiremediðimiz için bu ülke geride kalmaya devam edecek ve belki de yüzyýllar öncesinin bilgesi
Konfiçyus haklý çýkacak.
Ama çok acý tecrübelerden sonra.
Oðuz HAKSEVER
Son konuþmacý olmanýn dayanýlmaz hýzýný sizlere yaþatacaðým. Tabii ben bir televizyon sunucusuyum.
Buradaki çok deðerli düþün adamlarý, bilim adamlarý kadar Türkçe ve Türk diliyle ilgili bilgi arz edemem
size ama bunun kullanýcýsýyým, arz edemem derken haddim olmadýðýný düþünüyorum böyle deðerli bir
topluluk karþýsýnda en az onlar kadar biliyorum, öyle olduðumu düþünüyorum, öyle olmaya çalýþýyorum ve
bir televizyon sunucusunun da böyle olmasý gerektiðini iddia ediyorum, bu iddiayý da yaþama geçiriyorum.
…
Þimdi kimi eleþtiriyoruz biz? Televizyonda konuþulanlar esnasýnda yani program sunucusu dediðimiz
kiþileri mi, haber okuyanlarý mý, haber aktaran muhabirleri mi, bunlarýn hangisini eleþtiriyoruz? Bunlarýn
hangi birine giriþ, hangi kurala göredir Türkiye televizyonlarýnda bunu biliyor muyuz? Toplumun bu
konuyla ilgili bir talebi var mý? Türkiye'de herkes sunucu mu? Türkiye'de herkes muhabir mi? Türkiye'de
herkes televizyoncu mu? Evet. Türkiye'de herkes böyle yani. Türkiye'de televizyonculuk ki televizyonculuðu özellikle öne alarak söylüyorum, bir iþtir, bir meslek deðil, bir iþ. Yani her an girebilirsiniz, her koþulda girebilirsiniz, her an da çýkabilirsiniz. Bir okul bitirmiþ olma þartý aranmaz, herhangi bir kurstan okul
bitirmemiþseniz bile geçme þartý aranmaz; bu böyle yani, Türkiye'de böyle giriliyor bu mesleðe,
dolayýsýyla radyo ve televizyonlarda konuþulan veya yer alan Türkçeyi deðerlendirirken bu mesleðe giriþ
ve çýkýþlarýn bu noktada olduðunu da özellikle arz etmek istiyorum.
…
Çocuk, dili önce evde öðreniyor saygýdeðer konuklar, sonra okulda öðreniyor, ardýndan, haberleþme
ortamlarýndan etkileniyor; ev aile kültür düzeyi, okul ve eðitim sisteminin düzeyi, medyayla da ev ve okul
iliþkili. Bu üçgenin düzeyini hep birlikte yükseltmek zorundayýz. Galiba çözüm bu.
Erkan TAN
(Sempozyum bildirileri kýsaltýlarak alýnmýþtýr.)
152
2. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta sýnýfa getirdiðiniz sempozyum metinlerinden bölümler okuyunuz ve dinleyiniz.
Okunan sempozyum metinleri hakkýndaki düþüncelerinizi ifade ediniz.
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz sempozyum metinlerinin ortak özelliklerini belirleyiniz.
3. ETKÝNLÝK
“Türkçenin Dünü, Bugünü, Yarýný” sempozyum programýnýn hazýrlanmasý için hangi kurullarýn
oluþturulduðunu söyleyiniz.
Bu sempozyumda hangi sorunun üzerinde durulduðunu tespit ediniz.
Birinci ve beþinci oturumdaki katýlýmcýlarýn bildiri baþlýklarýný da göz önünde bulundurarak bu
sorunun hangi yönlerden ele alýndýðýný söyleyiniz.
Buradan hareketle sempozyumun nasýl düzenlenmesi gerektiðini belirleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
Orkestra ve orkestrada çalan sazlar ile sempozyum ve sempozyumda sunulan bildiriler
arasýnda yapýsal bir benzerlik kurulup kurulamayacaðýný fotoğraflardan da faydalanarak açýklayýnýz.
2. Getirdiðiniz sempozyum programlarý ve “Türkçenin Dünü, Bugünü, Yarýný” adlý sempozyumdaki
oturumlardan hareketle bir oturumda kaç bildiri sunulabileceðini söyleyiniz.
3. Sempozyumdaki bir oturumda konuþma sürelerinin kim tarafýndan ve nasýl sýnýrlandýrýldýðýný
belirtiniz.
4. Getirdiðiniz sempozyum örneklerinden hareketle sempozyumda oturum baþkanýnýn görevlerini
belirleyiniz.
5. Getirdiðiniz sempozyum örneklerinden hareketle sempozyumda konuþmacý ve dinleyiciler arasýnda
nasýl bir iliþki olduðunu söyleyiniz.
153
5. ETKÝNLÝK
7 OCAK 2002
BÝRÝNCÝ OTURUM
10.00 - 13.00
KÝTLE ÝLETÝÞÝM (Yazýlý ve Görsel) ARAÇLARINDA TÜRKÇE
Oturum Eþbaþkanlarý
Prof. Dr. Nevzat GÖZAYDIN - Cornelius BÝSCHOFF
Konuþmacýlar
10.00 - 10.15 :Doðan HIZLAN (Hürriyet) (Katýlmadý) : “Ýletiþim Araçlarýnda Türkçe Kullanýlmasý”
10.15 - 10.30 : Prof. Dr. Mustafa CANPOLAT : “Medyamýz ve Türkçe”
10.30 - 10.45 : Nermin TUÐUÞLU (TRT) : “Kitle Ýletiþim (Yazýlý ve Görsel) Araçlarýnda Türkçe”
10.45 - 11.00 : Sedat Nuri KAYIÞ (RTÜK) : “Televizyonlarda Türkçenin Kullanýmý”
11.00 - 11.15 : Mustafa BALBAY (Cumhuriyet) : “Kitle Ýletiþim (Yazýlý ve Görsel) Araçlarýnda
Türkçe”
11.15 - 11.30 : Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ : “Kitle Ýletiþim Araçlarýnda Türkçe”
11.30 - 11.45 : Jülide ATEÞ (TGRT): (Katýlamadý-Bildiri göndermedi).
11.45 - 12.00 : Prof. Dr. Þ. Haluk AKALIN : “Biliþim Dünyasýnda Türkçe”
12.00 - 12.15 : Oðuz HAKSEVER (NTV) : (Katýlamadý)
12.15 - 12.30 : Erkan TAN (TV8) : “Kitle Ýletiþim Araçlarýnda Türkçe”
13.00 - 14.30 : ÖÐLE YEMEÐÝ
...
Yukarýda verilen birinci oturumun konusunu ve katýlýmcýlarýnýn özelliklerini göz önünde bulundurarak sempozyumda sunulacak bildiri metinlerinin özelliklerini tartýþarak belirleyiniz.
Zeynep Korkmaz’ýn bildirisinin öðretici metinlerinden hangisine daha yakýn olduðunu sebepleriyle söyleyiniz.
6. Sempozyumda konuþmacýlarýn bildirilerini sunarken nelere dikkat etmeleri gerektiðini söyleyiniz.
7. “Türkçenin Dünü, Bugünü, Yarýný” ve sýnýfa getirdiðiniz sempozyumu inceleyerek sempozyumlarýn
açýlýþ ve kapanýþlarýnýn nasýl gerçekleþtiðini, açýlýþ ve kapanýþlarda kimlerin hangi iþlevlerde konuþmalar yaptýðýný söyleyiniz.
8. “Türkçenin Dünü, Bugünü, Yarýný” sempozyumunda dilin hangi iþlevde kullanýldýðýný söyleyiniz.
6. ETKÝNLÝK
“Türkçenin Dünü, Bugünü, Yarýný” sempozyumunda kullanýlan anlatým türlerine örnek bölümler gösteriniz.
Bu anlatým türlerinin sempozyum metinlerinde niçin kullanýldýðýný belirleyiniz.
154
7. ETKÝNLÝK
Dört grup oluþturulur.
Birinci grup “Ýletiþim Araçlarýnda Türkçenin Kullanýlmasý”; ikinci grup “Medya ve Dil”; üçüncü
grup “Türkçeyi Yabancý Dil Olarak mı Okutsak” ve dördüncü grup “Biliþim Dünyasýnda Türkçe” isimli
metinleri akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýk bakýmýndan inceler.
Gruplar inceleme sonuçlarýný tartýþýr.
Gruplar tartýþma sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn sempozyumlar
için önemini belirtir.
8. ETKÝNLÝK
“Türkçenin Dünü, Bugünü, Yarýný” sempozyumundan dilek-istek ve soru cümleleri bularak
bunlarý tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Dilek-Ýstek Cümleleri
Soru Cümleleri
Bulduðunuz bu dilek-istek ve soru cümlelerinin sempozyumdaki kullanýlýþ amaçlarýný açýklayýnýz.
1. Sempozyumlarýn fikir, sanat, spor ve ilim hayatýna etkilerini tartýþarak belirleyiniz.
9. ETKÝNLÝK
Sýnýfça bir sempozyum konusu belirlenir.
Belirlenen konuda bir sempozyum yapmak üzere “düzenleme kurulu” oluþturulur.
Ýsteyen öðrenciler sempozyuma katýlmak için bildiri konularýný düzenleme kuruluna bildirir.
Düzenleme kurulu bu bildiriler arasýndan bir seçme yaparak sempozyum oturum programý
yapar.
Ortaya çýkan programdan sonra sýnýf üç gruba ayrýlýr.
Birinci grup sempozyumla ilgili afiþ çalýþmasý, ikinci grup broþür çalýþmasý, üçüncü grup ise
davetiye çalýþmasý yapar.
Yapýlan çalýþmalar sýnýf panosunda sergilenir.
Ýmkân bulunursa programlanmýþ bu sempozyum sýnýfta gerçekleþtirilir.
Öðrenciler yapýlan bu sempozyumla ilgili düþüncelerini ifade eder.
155
Belli bir konuda uzmanlaþmýþ kiþilerin kendi alanlarýnda bir konu ile ilgili olarak hazýrladýklarý
bildiriyle katýldýklarý toplantýya .......................................... denir.
Sempozyumlardaki bildiri metinleri .......................................... özelliði taþýr.
Sempozyumda bir konu farklý bakýþ açýlarýyla ele alýnýr. Her metin ve konuþma
hem kendi baþýna bir bütün hem de ayný sempozyumda okunan metinlerle
birlikte daha üst seviyede bir bütündür.
(D)
(Y)
Sempozyum her dinleyici kitlesine hitap eder.
(D)
(Y)
Sempozyumlarda bildiriler dinleyicilerin dikkatlerini daðýtmadan ve onlarý
sýkmadan sunulmalýdýr.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi sempozyumun özelliklerinden biridir?
A) Sempozyumda ayný konu farklý bakýþ açýlarýndan ele alýnýr.
B) Sempozyumda baþkanýn tartýþma konusunu çok iyi bilmesi gerekir.
C) Sempozyumda hem konuþmacýlara hem de soru sormak, açýklamalarda bulunmak üzere dinleyicilere söz hakký verilir.
D) Sempozyumda konuþmacýlar ileri sürdükleri düþünceleri ispatlamaya çalýþýrlar.
E) Sempozyumda dinleyicilerin duygularýný okþamak için demagoji yapýlýr.
4. I. Sempozyumda bulunan her konuþmacý ayný konunun farklý bir yönünü ele alýr, inceler.
II. Sempozyumda düþüncelerin doðruluðunu kanýtlama ve karþý tarafýn düþüncelerini çürütme
esastýr.
III. Sempozyum daha önce belirtilen yer ve tarihte oturum baþkanlarýnýn baþkanlýðýnda gerçekleþtirilir.
IV. Sempozyum düzenleme kurulu her oturumda hazýr bulunur.
Numaralý cümlelerden hangileri sempozyumun özelliklerindendir?
A) I - II
B) II - III
C) III - IV
D) I - III
E) II - IV
5. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi dilek(tasarlama) cümlesidir?
A) Kaybettiðim eþyalarý bir daha bulamam.
B) Vaktim olursa size oturmaya geleyim.
C) Gelecek hafta nereye gideceðimizi kararlaþtýrýyoruz.
D) Yarýn arkadaþlarla birlikte Maraþ’a dondurma yemeye gidiyoruz.
E) Her akþam yatmadan önce mutlaka kitap okur.
156
1. Dinleyici olarak katýldýðýnýz bir toplantýda soru sorma bölümünün yer alması niçin önemlidir?
2. “Hakikat þimþeði fikirlerin çatýþmasýndan doðar.”
Namýk Kemal
sözüyle ilgili düþüncelerinizi açýklayýnýz.
1. ETKÝNLÝK
“Doðrudan demokrasi” kavramýný araþtýrýnýz (10. etkinliðe yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
Forum metinleri bulunuz, okuyunuz ve sýnýfa getiriniz (1. soruya ve 5. etkinliðe yöneliktir.).
Panel metinleri bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz.
157
FORUM GENÇLÝK
BAÞKAN: Merhaba sevgili gençler. Bu forum programýmýzda konumuz çevre, konuklarýmýz gençlerin
temsilcileri genç arkadaþlarýnýz ve Türkiye Çevre Sorunlarý Vakfý genel sekreteri Sayýn Engin Ural. Hepiniz
forumumuza hoþ geldiniz. Evet, önce isterseniz çevre deyince ne anlýyoruz? Oradan baþlayalým. Buyurun.
1. KONUÞMACI: Çevre deyince ilk önce üzerinde yaþadýðýmýz toprak parçasý, teneffüs ettiðimiz hava
ve içinde bulunduðumuz toplum aklýmýza gelir.
BAÞKAN: Evet, buna ilave edecek bir þeyi olan arkadaþým var mý?
2. KONUÞMACI: Çevre dünyadýr.
BAÞKAN: Sizce çevre dünyadýr. Peki…
3. KONUÞMACI: Sadece dünya deðil yani bütün uzay da çevredir.
BAÞKAN: Evet. Siz buyurun.
4. KONUÞMACI: Çevre tabiattýr, korunmasý gereken bir güzelliktir.
BAÞKAN: Çevre doðadýr, tabiattýr, korunmasý gereken bir güzelliktir.
5. KONUÞMACI: Yaþadýðýmýz ortam ve orada bulunan her þey çevredir.
…
BAÞKAN: Sayýn Ural.
ENGÝN URAL: Çevre çok geniþ bir kavram tabii ki arkadaþlarýmýzýn belirttiði gibi ama çevremiz diye
bir ufak taký eklediðimizde herhalde hava, su, toprak, tabiat yaþadýðýmýz ortam akla geliyor. Tabii buna kâinatý eklemek, uzayý eklemek geniþletmek mümkün ama galiba tartýþacaðýmýz çevre bence tabiatýn
unsurlarý. Yaþadýðýmýz ortam.
…
BAÞKAN: Sevgili gençler benim bir önerim var. Ýsterseniz gelin biz çevre sorunlarýný sýralamaktan
þimdilik vazgeçelim. Nasýl bir çevre özlediðimizi, nasýl bir çevrede yaþamak istediðimizi, çevremizin nasýl
olmasý gerektiðini belirlemeye çalýþalým. Sonra bu belirlediðimiz kendimize özgü, güzel çevre ile uyuþmayan bugünkü çevremizde neler var, onlara bakalým, ne dersiniz? Evet, siz nasýl bir çevre isterdiniz?
3. KONUÞMACI: Bütün insanlar tertemiz, pýrýl pýrýl, içinde rahat bir þekilde yaþayabileceði bir çevre
ister. Fakat bu çevrenin oluþabilmesi için gerekenler nedir? Bunlar üzerinde dursak daha iyi deðil mi?
BAÞKAN: Evet, siz buyurun.
9. KONUÞMACI: Çevrenin, insanýn ruh ve beden saðlýðýný tehdit etmeyecek bir þekilde olmasý gerekir.
Yani insanlar yaþadýklarý çevreden hastalýklar kapýyorsa ya da çevrenin gürültüsü sonucunda birtakým
ruhsal bozukluklara giriyorsa böyle bir çevreyi hiç kimse istemez. Bence en önemlisi bu. Çevrenin insan
saðlýðýný tehdit etmemesi gerekir.
…
BAÞKAN: Evet teþekkür ederim baþka söz almak isteyen. Evet, buyurun.
11. KONUÞMACI: Toplumda yaþayan bireyler çevreye hâkimdir þu anda. Yani insanlar doðaya
158
hâkimdir diyoruz. Yani doðayý kirleten de batýran da güzelleþtiren de biz insanlarýz. Ýlk önce kiþilere
çevrenin önemi anlatýlmalýdýr.
…
BAÞKAN: Siz eðitimle baðlayarak konuþtunuz. Evet, siz nasýl bir çevrede yaþamak isterdiniz?
12. KONUÞMACI: En azýndan penceremi açtýðým zaman bir kuþ sesi duymak isterim. Vasýtalarýn sesini duymak istemem.
BAÞKAN: Kuþ sesleriyle dolu bir çevrede yaþamak isterdiniz. Sayýn Ural siz Çevre Sorunlarý Vakfý
olarak nasýl bir çevreyi özlüyorsunuz?
ENGÝN URAL: Tabii buna verecek iki cevap var: Ýlki insanýn gerçekten özlediði, iþte birçok
arkadaþýmýzýn da paylaþtýðý duygular yemyeþil, kuþ sesleri, gürültüden uzak… Gürültüyü hayli vurguladý
arkadaþlarýmýz, enteresan ama onun yanýnda yine birçok genç arkadaþýmýzýn iþaret ettiði gerçekçilik var.
Þehirde yaþýyoruz, þehirde yaþamaya devam edeceðiz. O zaman þu akla geliyor. Ýnsanlarýn toplu hâlde
yaþadýklarý yerleri, þehirleri, yerleþme merkezlerini olabildiðince yaþanabilir hâle getirmek. Biraz gürültü
olacak, biraz vasýta sesleri olacak ama o dengeyi kurabilir miyiz? Bir de tartýþmalardan þu çýktý, hepimizin
paylaþtýðý bir düþünce mutlaka, çevreyi bozan da insan, onu daha güzelleþtirebilecek olan da insan.
Tartýþmayý biraz da bu yolda devam ettirebilirsek insan çevrede neler yapabilir, kötülükleri gördük ama onu
iyileþtirmek için neler yapabilir daha özlenen bir çevreyi nasýl yaratabilir?
BAÞKAN: Þimdi arkadaþlarýmýza sözü veriyoruz. Arkadaþlarýmýz gördükleri olumsuzluðun giderilmesinin
nasýl olacaðýný anlatarak konuya devam ediyorlar. Buyurun efendim.
9. KONUÞMACI: Okuduðum bir duvar yazýsýný aktararak konuya girmek istiyorum. Diyordu ki yazýda:
“Otobüsleri kirletmeyelim biletleri camdan dýþarý atalým.” Þunu çýkardým bundan. Ýnsanlar þaka yoluyla da
olsa yaptýklarýnýn bilincindeler. Biz nasýl evimizi temiz tutup daha saðlýklý bir ortamda yaþamak istiyorsak
çevremizi de temiz tutmak zorundayýz. Evimize gösterdiðimiz özeni, çevremize de gösterdiðimiz takdirde
çevre kirliliðinin büyük bir bölümü hâllolacak.
…
20. KONUÞMACI: Bir kiþi ne kadar temiz olursa olsun bulunduðu çevre pis olduktan sonra kendisinin
temiz olmasý bir anlam ifade etmez. Bulunduðu çevrenin temiz olmasý lazým.
…
BAÞKAN: Evet, bireyleri suçlamayalým diyor arkadaþýnýz. Ama kimi suçlayalým þimdi. Toplu olarak
harekete geçecek olanlar da bireyler olduðuna göre, deðil mi?
21. KONUÞMACI: Suçu biraz da kendimizde bulmamýz gerekir.
…
BAÞKAN: Evet, buyurun.
9. KONUÞMACI: Demin siz tarýma dönelim, sanayileþmeyelim o zaman dediniz. Bir kere biz kalkýnmakta olan bir ülkeyiz. Kesinlikle sanayileþme olmadan kalkýnma düþünülemez fakat bu çevre kirliliðini de
sadece sanayicilere yüklemek de birazcýk hatalý. Bence þehir planlamacýlarýna da birazcýk suç vermek
gerekli. Bugün Ankara'da bir Batýkent var, Ankara'nýn konut sorununa çok büyük oranda çözüm bulan.
Ayný zamanda da Ostim Sanayi Sitesi var. Þimdi bu iki merkez yan yana. Bu nasýl oluyor ben buna anlam
veremiyorum. Hem hava kirliliðini önlemek için þehir dýþýna kayýlýyor hem de sanayi de ayný tarafta.
Konutla sanayi bir arada yürüyor. Bu durum Ankara için Oran tarafýnda da ayný. Ýstanbul için de söyleyebiliriz.
BAÞKAN: O zaman denge bozulmaz mý?
159
9. KONUÞMACI: Hayýr bozulmaz.
BAÞKAN: Peki. Siz diyorsunuz ki þehirleþmenin göz önünde bulundurulmasý gerekir. Þehir ve çevre
plancýlar bunu göz ardý etmesinler, bu düzenlemeyi ona göre yapsýnlar. Siz ne diyorsunuz?
13. KONUÞMACI: Ben pet þiþeler ve naylon torbalar hakkýnda bir soru sormak istiyorum. Þimdi
þiþeler ve gazeteler kullanýldýktan sonra bunlar dönüþtürülüp hizmete sunuluyor fakat bu pet þiþeler ve
naylon torbalar bir defa kullanýlabiliyor, bunlar çevreye atýlýyor, denize atýlýyor ve bunlar çözülmüyor hep
böyle kalýyor. Acaba bunlarý yok etmek için bir yöntem var mý?
BAÞKAN: Yanýlmýyorsam ben yeni bilgilerimle söyleyeyim, bunlarý yok edebilecek güçte bir bakteri
üretilmiþ durumda. Genetik mühendisleri tarafýndan bunun üzerinde çalýþýlýyordu. Yanýlýyor muyum?
Sayýn Ural.
ENGÝN URAL: Bir de ayrýca çok pahalý da olsa o pet þiþeleri ortadan kaldýran yeni bir teknolojinin varlýðý biliniyor ama tabii mantýk ve gönül isterdi ki cam varken bu pet kolaylýðýna bu plastik düþkünlüðüne
insanlar kendini kaptýrmasýn.
BAÞKAN: Evet, ben hemen bir þey sormak istiyorum acaba ilgileneniz oldu mu? Çevre ile ilgili bilinçlenme ne kadar zamandan beri var dünyamýzda? Beþ yüz yýl önce böyle bir düþünce var mýydý? Sorunlar
bugünkü anlamda büyük müydü? Sayýn Ural bu bilinç Türkiye'de ne zaman ortaya çýktý? Çevre problemleriyle ilgili ne zamandan beridir insanlar konuþmaya baþladýlar?
ENGÝN URAL: Dünyada altmýþlarýn ikinci yarýsýnda bu hayli gündeme gelmiþ. Ekonominin geliþmesi
bütün dünyada nüfusun hýzlý artmasý çevre bozulmasýnda, tahribinde önemli bir faktör. Ýnsanlýk, yetmiþlerin baþýnda artýk çevreye çok daha duyarlý, çok daha ciddi eðilme lüzumunu hissetmiþ. Hemen hatýrlayabileceðimiz bir örnek: 1972'de Birleþmiþ Milletlerin çevre konusunda örgütlenmesi, BM çevre programýnýn
kurulmasý. Türkiye'de bu geliþmelerden hýzla etkilendi muhakkak ve yetmiþlerde hayli konuþulmaya baþlandý çevre. Ben þuna inanýyorum: O yýllarca sözünü ettiðimiz Ankara'nýn hava kirliliðinin tek yararý, çevre
sorunu kavramlarýný gündeme getirmede yardýmcý olmasý. Arkasýndan Ýzmit geldi, Ýzmit Körfezi geldi,
Haliç geldi, Gökova çok tartýþýldý, Karadeniz son iki yýldýr çok konuþuldu. Diyebilirim ki yetmiþlerin ikinci
yarýsýnda çevre Türkiye'de konuþulmaya baþlandý ama seksenlerin ikinci yarýsýnda çevre artýk Türkiye'nin
tartýþma gündeminde önemli bir konu ve galiba bu önemini arttýrarak devam edecek.
BAÞKAN: Gerçekleþtirdiðimiz bu forumda da biz çevre konusunu tartýþmaya devam ediyoruz ama
gördüðümüz þu ki çevreyle ilgili problemlerin ortaya çýkmasý bunlarýn büyük boyutlara ulaþmasý XX.
yüzyýlýn birinci yarýsýnýn sonlarýna doðru ortaya çýktý. Akan su kir tutmaz demiyoruz artýk, akan suyun
kir tuttuðunu biliyoruz. Evet, neler yapmalýyýz Türkiye'de? Þimdi gelelim kendi ülkemize, kendi gerçeklerimize. Türkiye'de neler yapýlmalý, nasýl yapýlmalý? Evet, buradan baþlýyoruz. Buyurun.
...
15. KONUÞMACI: Arkadaþlarýmýzýn belirttiði gibi bu bir bilinç iþidir. Bilincin var olabilmesi içinde öncelikle TRT, basýn organlarý bu iþi anlatmalýlar. Bir kiþiye nelerden zarar geldiðini, çevresinde olan bitenden,
çevresindeki kirlenmeden kendisine ne tür zarar gelebileceðini kiþi öncelikle görmeli ki diðer yandan da
korkmalý ve bunun sonucunda bir düþünceye varmalý.
BAÞKAN: Siz eðitimin yaný sýra basýn ve yayýn organlarýnýn kamuoyu oluþturmasýnýn önemine iþaret
ediyorsunuz. Evet siz.
…
25. KONUÞMACI: Þuan için insanlýk çok büyük tehlike içerisindedir. Neden derseniz gittikçe geliþen
teknoloji beraberinde nükleer santralleri meydana getiriyor yalnýz bu nükleer santrallerin oluþumunda
gerekli güvenlik tedbirleri alýnmýyor. Örneðin bir Çernobil, patlamasýyla dünya üzerinde ne gibi etkiler yaptýðýný çok iyi gördük. Bu gibi nükleer santraller yapýlýrken gerekli güvenlik tedbirlerinin alýnmasýný çok
önemli görüyorum.
160
BAÞKAN: Siz nükleer kirlenmenin boyutlarýna dikkat çekiyorsunuz. Evet, biraz da bu taraftan devam
edelim.
…
26. KONUÞMACI: Arkadaþlarýmýn da dediði gibi önce eðitime önem vermeliyiz. Kiþileri bilinçlendirmeliyiz
ve çevre konusundaki sorumluluðu sadece devlete yüklememeliyiz. Kiþilerin kendilerini eðitmeleri lazým.
Çünkü çevreyi temizleyen devlettir sadece ama bunu kirleten milyonlarca kiþidir.
BAÞKAN: Doðru. Sadece bu iþi, bu iþle görevli örgütlere býrakmamalýyýz, onlarýn iþlerini kolaylaþtýrmalýyýz. Ne kadar az kirletirsek onlara da o kadar az iþ düþer ve iþlerini layýkýyla yaparlar, baþarýrlar diyorsunuz. Siz ne diyorsunuz?
…
14. KONUÞMACI: Benim en son tanýk olduðum bir olay var. Çok güzel bir turistik yöremizde devlet
turizmi desteklemek için, teþvik için birçok tesis yapýlmasýna izin vermiþ fakat bu yapýlarýn hiçbirinin
kanalizasyon sistemi yok. Altyapýsý yok. Birtakým çukurlar açýlmýþ, kanalizasyon artýklarý oraya gidiyor.
Turistler ayný yerde oturuyorlar.
…
BAÞKAN: Çok teþekkür ederim. Ben þimdi hemen bir þey ilave etmek istiyorum. Türkiye'de insanlar
çevrenin korunmasý gereðini duymuþlar ve Çevre Sorunlarý Vakfý kurulmuþ. Bu vakýf, diðer vakýflar gibi
çalýþan, üye kabul eden, gönüllü çalýþmalara açýk bir vakýf yanýlmýyorsam Sayýn Ural.
ENGÝN URAL: Sadece Türkiye Çevre Sorunlarý Vakfý deðil, Türkiye'de þu an isim sýralamayayým ama
son yýllarda özellikle çevre konusunda çalýþan ve gittikçe etkileri artan gönüllü kuruluþlar var. Bir de Türk
toplumu çevre konusunda harekete geçirilebilir. Hemen hemen her ilçemizde her kasabamýzda
güzelleþtirme dernekleri var. 20 sene 30 sene önce kurulmuþ. O zaman tabii çevre konuþulmuyordu, telaffuz edilmiyordu ama o güzelleþtirme ihtiyacýný duyan insanlar mutlaka çevre dediðimiz konuyu ele alýyorlar. Dolayýsýyla herkesin ilinde, ilçesinde, kasabasýnda bu tip gönüllü kuruluþlarý canlandýrmasý, oralara
katýlmasý baþlayacak büyük bir hareketin güzel bir örneði olabilir, olumlu bir örnek olabilir.
BAÞKAN: Peki, siz.
…
15. KONUÞMACI: Ben az önce bilinçten söz ettim. Buna kimse dikkat etmedi zannederim. Bilincin
þurada önemi ortaya çýkýyor. Ýnsanlar fark edemiyorlar. Çevresindeki kirlenmeyi fark edecek bilince
ulaþtýðý anda kirlenmeye bir tepki verebilir insan. Temizlik burada baþlar.
…
BAÞKAN: Siz buyurun.
25. KONUÞMACI: Bence kýsa vadede üniversitelerden yararlanmak gerekir. Üniversitelerden de þöyle
yararlanýlabilir: Üniversitelerde çevre ile ilgili enstitülerin açýlmasý ve bu konuda gönüllü arkadaþlarýn
buraya toplanarak çalýþmalarý gerekir. Bence üniversitelerden yararlanýlmalý.
…
BAÞKAN: Teþekkür ederim efendim. Sevgili gençler bugünkü forumumuzda çevre ve çevre sorunlarýný
tartýþmaya çalýþtýk. Gelecekte güzel çevrede yaþama imkânýn sizlerin olmasý dileðiyle. Hoþça kalýn.
TRT Forum Gençlik
161
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz forum metinlerinin ortak özelliklerini belirleyiniz.
3. ETKÝNLÝK
”Forum Gençlik” forumunun baþkanýný tabloda verilen ölçütlere göre deðerlendiriniz.
Deðerlendirme
Ölçütler
Evet
Hayýr
Baþkan tartýþma konusuna hâkim.
Baþkan katýlýmcýlarý çeþitli yönleri ve eðilimleriyle iyi tanýmaktadýr.
Baþkan olay ve konuþmalarý kýsa sürede iyi algýlamaktadýr.
Baþkan farklý düþünceler arasýnda iliþkiler kurabilecek kültür, anlayýþ ve
yeteneðe sahip.
Baþkan, konuþmanýn akýþýný yönlendirecek hoþgörü ile donatýlmýþ bir
otoriteyi ustalýkla kullanmakta.
Baþkan hem konuþmacýlara hem de soru sormak, açýklamalarda bulunmak
üzere dinleyicilere söz hakký vermekte.
Baþkan konuþmalarý, açýklamalarý ve sorularýnýn forum konusu çevresinde
birleþmesine dikkat etmekte.
Deðerlendirmenizden hareketle forum baþkanýnýn görev ve sorumluluklarýný yerine getirmesinin
foruma katkýlarý ile ilgili düþüncelerinizi söyleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz ve dinlediðiniz forumlardan hareketle bir forumun düzenlenmesinde baþkan,
katýlýmcý ve dinleyicilerin etkisini aþaðýdaki þemaya maddeler hâlinde yazýnýz.
Forumda Etkin Olanlar
Baþkan
Katýlýmcý
Dinleyici
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
..............................................
Ýncelediðiniz forumda konuþmalarýn, açýklamalarýn ve sorularýn forumun konusu çevresinde
birleþip birleþmediðini belirtiniz.
Buradan hareketle forumun nasýl düzenlendiðini söyleyiniz.
162
2. Dinleyicisi olmayan forumlardan söz edilip edilemeyeceðini tartýþarak belirleyiniz.
3. “Forum Gençlik” forumundaki konuþmacýlarýn anlatým özelliklerini belirleyerek bunlarý birbiriyle
karþýlaþtýrýnýz. Karþýlaþtýrma sonuçlarýný arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.
4. “Forum Gençlik” forumunda kullanýlan anlatým türünü söyleyiniz.
5. ETKÝNLÝK
Ýki grup oluþturulur.
Birinci grup “hazýrlýk”ta istenen ve “Forum Gençlik” metinlerinden hareketle forumun özelliklerini belirler.
Ýkinci grup “hazýrlýk”ta istenen panel metinlerini inceleyerek panelin özelliklerini belirler.
Gruplar, forum ile paneli karþýlaþtýrarak bunlarýn farklýlýklarýný tespit eder.
6. ETKÝNLÝK
“Forum Gençlik” forumunda anlatým bozukluðu bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
7. ETKÝNLÝK
ENGÝN URAL: Dünyada altmýþlarýn ikinci yarýsýnda bu hayli gündeme gelmiþ. Ekonominin
geliþmesi bütün dünyada nüfusun hýzlý artmasý çevre bozulmasýnda, tahribinde önemli bir faktör.
Ýnsanlýk, yetmiþlerin baþýnda artýk çevreye çok daha duyarlý, çok daha ciddi eðilme lüzumunu hissetmiþ. Hemen hatýrlayabileceðimiz bir örnek: 1972'de Birleþmiþ Milletlerin çevre konusunda
örgütlenmesi, BM çevre programýnýn kurulmasý. Türkiye'de bu geliþmelerden hýzla etkilendi
muhakkak ve yetmiþlerde hayli konuþulmaya baþlandý çevre. Ben þuna inanýyorum: O yýllarca
sözünü ettiðimiz Ankara'nýn hava kirliliðinin tek yararý, çevre sorunu kavramlarýný gündeme
getirmede yardýmcý olmasý. Arkasýndan Ýzmit geldi, Ýzmit Körfezi geldi, Haliç geldi, Gökova çok
tartýþýldý, Karadeniz son iki yýldýr çok konuþuldu. Diyebilirim ki yetmiþlerin ikinci yarýsýnda çevre
Türkiye'de konuþulmaya baþlandý ama seksenlerin ikinci yarýsýnda çevre artýk Türkiye'nin tartýþma
gündeminde önemli bir konu ve galiba bu önemini arttýrarak devam edecek.
BAÞKAN: Gerçekleþtirdiðimiz bu forumda da biz çevre konusunu tartýþmaya devam ediyoruz ama
gördüðümüz þu ki çevreyle ilgili problemlerin ortaya çýkmasý bunlarýn büyük boyutlara ulaþmasý XX.
yüzyýlýn birinci yarýsýnýn sonlarýna doðru ortaya çýktý. Akan su kir tutmaz demiyoruz artýk, akan suyun
kir tuttuðunu biliyoruz. Evet, neler yapmalýyýz Türkiye'de? Þimdi gelelim kendi ülkemize, kendi gerçeklerimize. Türkiye'de neler yapýlmalý, nasýl yapýlmalý? Evet, buradan baþlýyoruz. Buyurun.
“Forum Gençlik” forumundan alýnan yukarýdaki paragraflarý “akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýk”
bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz.
Karþýlaþtýrma sonuçlarýndan hareketle akýcýlýk, duruluk-açýklýk ve yalýnlýðýn forum için önemini
belirtiniz.
163
5. “Forum Gençlik” forumunda, dilin aðýrlýklý olarak hangi iþlevde kullanýldýðýný belirleyiniz.
6. “Forum Gençlik” forumundan olumlu-olumsuz cümle örnekleri bularak bunlarýn kullanýlýþ amaçlarýný
açýklayýnýz.
7. “Forum Gençlik” forumundan anlamlarýna göre cümlelere örnekler bulunuz.
1. Televizyonlardaki tartýþma programlarýnýn hangilerinin forum türüne örnek olabileceðini tartýþarak
belirleyiniz.
2. Televizyonlardaki tartýþma programlarýnýn toplum üzerindeki etkilerini tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü
olarak ifade ediniz.
8. ETKÝNLÝK
Bir forum baþkaný olduðunuzu varsayarak forumu gerçekleþtirebilmeniz için yapmanýz
gerekenleri aþaðýdaki tabloya yazýnýz.
Yapmanýz Gerekenler
Forum Öncesi
Forum Sonrasý
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
........................................................
9. ETKÝNLÝK
Sýnýfça bir konu belirleyiniz.
Belirlediðiniz konuda “forum” düzenleyiniz.
Düzenlediðiniz forumla ilgili düþüncelerinizi ifade ediniz.
10. ETKÝNLÝK
“Doðrudan demokrasi” ile forumu karþýlaþtýrarak benzerlik ve farklýlýklarý belirtiniz.
164
Sosyal bir problemin geniþ kitle önünde ayrýntýlarýyla tartýþýldýðý ve dinleyicilerin tartýþmada aktif
bir þekilde rol aldýðý sözlü anlatým türüne ............................................... denir.
Kamuoyunu aydýnlatmak düþüncesiyle belli bir konuda uzmanlaþmýþ kiþilerin bir konuyu tartýþmalarý, tartýþmalarýn ses ve görüntülerinin teknik imkânlarla tespit edilmesi, daha sonra da bunlarýn basýn organlarý aracýlýðýyla yayýmlanmasý ............................................... ortaya çýkarmýþtýr.
Forumda dil aðýrlýklý olarak ............................................... iþlevinde kullanýlýr.
Forum, baþkanýn yönlendirici konuþmasýyla baþlar.
(D)
(Y)
Baþkan, forumun sonunda dinleyicilere söz hakký verir.
(D)
(Y)
Forumda konuþmalar, açýklamalar ve sorular forumun konusu çevresinde
birleþmelidir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi forumu yöneten baþkanýn özelliklerinden biri deðildir?
A) Üzerinde durulan konuya hâkim olmasý
B) Foruma katýlan konuþmacýlarýn ve dinleyicilerin eðilimlerini iyi bilmesi
C) Konuþmacýlarýn yanlýþýný sürekli düzeltmesi
D) Konuþmanýn akýþýný yönlendirecek hoþgörü ile donatýlmýþ bir otoriteyi ustalýkla kullanmasý
E) Farklý düþünceler arasýnda iliþkiler kurabilecek kültür, anlayýþ ve yeteneðe sahip olmasý
4. Aþaðýdakilerden hangisi forum dinleyicisinin özelliklerinden biri deðildir?
A) Konu dýþý özel sorulardan kaçýnmasý
B) Soru ve açýklamalar için izin almasý
C) Sorularý açýk ve kýsa sormasý
D) Soru sorarken ve açýklama yaparken kýrýcý olmaktan kaçýnmasý
E) Soru ve açýklamalara sýk sýk müdahale etmesi
5. Aþaðýdakilerden hangisi biçimce olumsuz anlamca olumlu cümledir?
A) Sen bu saate kadar hâlâ yatmadýn mý?
B) Sizinle bu konuyu tartýþmayacak deðilim.
C) Gerçek yazar, hiçbir zaman kendi hesabýna çalýþmaz.
D) Senin istediðin dergi bana ait deðil.
E) Yeni taþýndýðý evde balkon yok.
165
6. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde bir anlatým bozukluðu vardýr?
A) Sipariþlerin hepsini alamadým, bundan dolayý bana darýlmayýn.
B) Bazý veliler daha akýllý oluyor, öðretmene güven veriyor.
C) ÖSS’ye iyi hazýrlanmýþtým; kazanamadýðým için çok üzgünüm.
D) Ülkenin sorunlarýný bu programda dile getireceðiz.
E) Yaklaþýk iki yüz kiþi onu semtin giriþinde karþýladý.
7. (l) Bir gün bile öðretmenlik yapmýþsanýz bu mesleðin tadýný unutamazsýnýz. (ll) Öðretmenler her
zaman genç kalýrlar. (lll) Gençlikleri bir hayat boyunca sürer. (lV) Çünkü sürekli çocuklar ve gençlerin içinde bulunurlar. (V) Tek amaçlarý öðrencilere biçim vermek ve yol göstermektir.
Yukarýdaki numaralý cümlelerden hangisi anlamca olumsuzdur?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
8. I. "Evim" kelimesindeki -(i)m iyelik ekidir.
II. Yazarýn günlük olaylarý kanýtlama gereði duymadan anlattýðý günübirlik yazýlara fýkra denir.
III. Ýstanbul 1453'te Fatih Sultan Mehmet tarafýndan fethedildi.
IV. Makale türü Türk edebiyatýna gazete ile girmiþtir.
V. Nesnel eleþtiride eleþtirmen kiþisel yargýlardan kaçýnmak zorundadýr.
Yukarýdaki cümlelerin hangisinde dil farklý bir iþlevde kullanýlmýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
9. Kanlýca'da
Kadýzade Eþref'in yalýsý
Nedense bu yýl gözü yaþlý "teþrin"lerin
Ýçi paslý ve kötümser
Kafeslerin ardýndan yaðmur þakýrtýsý
Su dumaný savrulur aðaçlardan
Her çakýþýnda þimþeðin
Maytap yeþili kediler
Olmadýk bir yerinde
Tutuþur gecenin
Bu parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerin hangisinden faydalanýlmýþtýr?
A) Öyküleme
B) Örneklendirme
D) Benzetme
166
C) Betimleme
E) Açýklama
1. “Ýyi bir konuþma, mantýk zincirinden uzaklaþmayan fakat gerekirse sonunda duygulara hitap
eden bir konuþmadýr.”
Nüvit OSMAY
2. “Tez, antitez, kanýtlama, görüþ, demagoji” kelimelerinin anlamlarýný söyleyiniz.
3. Sportif mücadelelerde hakeme niçin ihtiyaç duyulduðunu söyleyiniz.
1. ETKÝNLÝK
Münazara örnekleri bulunuz, okuyunuz ve sýnýfa getiriniz (1. soruya yöneliktir.).
KONU
: Bir ülkenin kalkýnmasýnda para mý yoksa ilim mi daha önemlidir?
A grubu
: Bir ülkenin kalkýnmasýnda paranýn daha etkili, önemli olduðunu savunuyor.
Birinci Konuþmacý
Saygýdeðer Öðretmenim ve Sevgili Arkadaþlarým. Burada bir ülkenin kalkýnmasýnda para mý yoksa ilim
mi daha etkilidir, konusunu tartýþmak üzere toplanmýþ bulunuyoruz.
Ben, bir ülkenin kalkýnmasýnda para daha etkilidir, konusunu savunuyorum. Bir ülkenin endüstri alanýnda kalkýnabilmesi için birtakým faktörler gereklidir. Bu faktörlerin en gereklisi sanayileþmedir. Teknik ve ilim,
167
temel maddelerin fiziki ve kimyevi özelliklerinden yararlanmak, enerji kaynaklarýný iþletmek, gerek nitelik,
gerek nicelik bakýmýndan insan emeðinin yerine geçecek olan makineleri kullanmaktadýr. Bu makineleri
de para karþýlýðýnda dýþ ülkelerden ithal etmekteyiz. Para karþýlýðýnda aldýðýmýz bu makineler sayesinde
de modern endüstri gün geçtikçe ilerlemekte, ülkemizi kalkýndýrmaktayýz. Ýnsanýn bilgin olabilmesi için
paraya ihtiyacý vardýr, insan bilgili olabilmek için bol para kazanmalýdýr. Bundan baþka evini geçindirebilmek için de paraya ihtiyacý vardýr. Hiçbir kimse ilim sayesinde evini geçindiremez. Ýnsan ilimli olmak
isterse yüksek okullara gitmelidir. Yüksek okula gitmek için de paraya ihtiyacý vardýr. Ýnsan ilim sayesinde
karnýný doyuramaz. Para olmazsa ilim de bir iþe yaramaz. Önce para, sonra ilim gelir. Paraya sahip
olduðun zaman, bilgili olabilirsin. Ancak parasýz iyi bir öðrenim göremezsin. Her þeyden önce para bir
alýþveriþ aracýdýr. Ekonomik topluluklar, ürünlerinin, büyük bir kýsmýný, baþka mallarla deðiþtirebilecekleri
pazarlara sürmek için üretirler. Üretilen mallarýn, baþka mallarla deðiþtirilmesi, para aracýlýðýyla olur.
Günümüzün toplumu, bu düzende kurulmuþtur. Toplumumuzun çaðdaþ düzeye yükselebilmesi, ülkemizi
kalkýndýrabilmesi için paraya ihtiyacý vardýr. Sanayileþmek için fabrikalara, fabrikalarýmýzýn olabilmesi için
de paraya ihtiyacýmýz vardýr. Örneðin: Bir Amerika olsun, bir Ýngiltere olsun, bir Fransa olsun, hepsi de
para sayesinde ülkelerini kalkýndýrmýþlardýr. Bizim toplumumuzun da ülkemizi kalkýndýrabilmesi için
paraya ihtiyacý vardýr. Þimdi size sorarým: “Bir ülkenin kalkýnmasýnda para mý, yoksa ilim mi daha etkilidir?” Teþekkür ederim.
Ýkinci Konuþmacý
Ýnsanlar, geleceklerini garantiye almak ve para kazanmak için bir meslek sahibi olmak zorundadýrlar.
Deðerli ve yaygýn meslekler edinmiþ kiþiler saðlam toplumlarý oluþturmuþ olurlar. Örneðin doktorluk,
öðretmenlik, mühendislik gibi meslekler deðerli ve saygýnlýk kazanmýþ mesleklerdir. Bu kiþiler; hem
ülkenin kalkýnmasýnda hem de toplumun geliþmesinde önemli rol oynarlar. Toplumlarýn geliþmesinde
kültürlü, okumuþ insanlara ihtiyaç olduðu kadar, paraya da ihtiyaç vardýr. Paranýn toplumdaki önemi çok
büyüktür. Para toplumun temelidir. Para, toplumu meydana getiren insanlarýn çoðunluðu tarafýndan
kabul edilen bir araçtýr. Ýnsanlar, beslenmeye, solunum yapmaya ihtiyaç duyduklarý kadar, paraya da
ihtiyaç duyarlar. Ýnsanlarýn eðitim görmeleri, belirli bir düzeye gelmeleri, para sayesinde olmaktadýr.
Parasýz bir kiþi, bir hiç gibidir. Parasý olmayan bir kiþi toplum içine giremez. Belirli bir topluma girmek için
giyim, kuþam gerekir, bunu saðlamak için de para! Okumak için kitaplara, defterlere ve bazý araçlara
ihtiyacý olacaktýr. Kiþinin toplum içinde saygýnlýðýný arttýran gene paradýr. Bazen ilim de özelliðini kaybediyor. Bir mevkide arkasý olan, rüþvet veren, o mesleði bilse de bilmese de o iþe girmektedir. Rüþvet
gene para iþidir. Ayrýca, günümüzde yoksulluklarla büyümüþ, küçük yaþta hamallýk yapmýþ, zor günler
geçirmiþ, okuma yazma bilmeyen þansý sonradan dönmüþ, milyarderlerin toplumdaki yerleri çok büyüktür. Bu gibi kiþiler, doðru düzgün konuþmayý bilmeyen kiþilerdir ancak paralarý olduðu için istediklerini
yaptýrabilirler.
...
Altýncý Konuþmacý
Bir ülkenin kalkýnmasýnda tabi ki para daha etkilidir. Çünkü para ilmin anahtarýdýr. Ýlmi ilgilendiren her
iþ paraya dayanýr. Bunu örneklerle açýklayabiliriz.
Bilim adamlarý yaptýklarý projeleri ancak para sayesinde uygulayabilirler. Hepimiz çeþitli haber kaynaklarýndan biliyoruz ki telefonu icat eden Graham Bell, parasý olmadýðý için telefonu yapamayacaktý. O
dereceye kadar geldi ki Graham Bell bile telefonun yapýlamayacaðýna inanmýþtý. Eðer para olmasaydý;
dünyanýn en önemli haberleþme araçlarýndan biri olmayacaktý. Burada görüyoruz ki para ilimden daha
etkilidir.
Günümüzde petrolün nerelerde bulunabileceði saptanabilmektedir. Fakat petrolün yer altýndan
çýkartýlabilmesi için sondaj yapýlabilmesi gerekir. Sondaj aletlerinin alýnabilmesi için para gereklidir.
168
Burada ilim gelsin de petrolü yerüstüne çýkarsýn. Olacak iþ mi bu? Yine görüyoruz ki para ilimden daha
önemlidir. Eðer para olmasaydý pek çok alanda kullanýlan petrol var olmayacak, petrolden yoksun kalacaktýk.
Bugün yurdumuzda gecekondu bölgeleri fazla, toplu taþýma araçlarý az, yollar bozuk... vb. gibi sorunlarý ne ile çözümleyebiliriz? Bu sorunlarýn çözümlenmesinde tek araç paradýr.
Füze yapmak, günümüzde son derece önemlidir. Her ülke füze yaparak uzaya açýlmak için can atar.
Fakat bir ülkenin o kadar çok sorunu vardýr ki bu sorunlarýný mý yoksa bütün sorunlarýný bir köþeye atýp
füze mi yapmaya kalksýn? O ülkenin eðer çok parasý olursa hem bütün sorunlarýný çözümler hem de füze
bile yapabilir. Bütün bu örneklerde görülmektedir ki para, ilimden önce gelmektedir.
Bu örnekleri çoðaltmak mümkündür. Ancak yine iþin sonu paraya dayanacaktýr. Çünkü para, ilmin
anahtarýdýr. Þunu rahatlýkla söyleyebiliriz: “Bir ülkenin kalkýnmasýnda para ilimden daha etkilidir.”
...
Sekizinci Konuþmacý
Saygýdeðer Jüri Üyeleri, Kýymetli Öðretmenlerim ve Sevgili Arkadaþlar. Huzurlarýnýza bir ulusun kalkýnmasýnda “Para” daha etkilidir, tezini savunmak için çýkmýþ bulunuyorum. Þu gerçek ki bir ulusun kalkýnmasýnda en önemli ve en büyük faktör paradýr. Parasýz kalkýnma olamayacaðý gibi düþünülemez de...
Bugün uluslarýn sanayileþmesi, geliþmesi, çaðdaþlaþmasý paranýn ve zenginliðin bir sonucu deðil
midir? Bakýþlarýmýzý geleceðin parlak ufuklarýna çevirerek güçlü ve azimli adýmlarla ilerlemek, kuþkusuz
gerek kiþiliðimize gerekse toplumumuza birçok þeyler kazandýracaktýr. Öyle ki bu yoldan dönmeyen ve
duraklamayan yükselecek, ilerleyecektir; ilmi olan deðil.
Þu noktaya dikkatinizi çekmek isterim sayýn jüri üyeleri ve karþý tezi savunan arkadaþlarým. Tarihin ilk
yapraklarýný karýþtýracak olursak insanlar yaþantýlarýný daha iyi bir biçime sokmak için çalýþmamýþ mýydýlar? Ve bu çalýþmalarýn sonunda para doðmamýþ mýdýr? Geliþmek, ilerlemek, hayat yolunda yürüyebilmek, uygar devletlerle ayný adýmlarla gidebilmek için para en önemli etkendir. Bütün uluslar bugünkü
durumlarýný birçok insan nesillerinin çalýþmalarýna borçlu deðil midir?
Edison, Kuriler, gibi daha birçok bilginler, yoksul bir hayat içinde yetiþmelerine raðmen çalýþarak
kazandýklarý para ile sivrilmiþlerdir. Eðer bu büyük insanlarýn paralarý olmasaydý, büyük iþler baþarýp isimlerini duyurabilirler miydi? Bu gerçekler de gösteriyor ki para olmadan hiçbir sorun çözümlenemiyor.
169
Þimdi sizlere soruyorum: Babanýz sabahtan akþama kadar bilim mi yoksa para uðruna mý çalýþýyor?
Eve günlük harcamalar için para mý yoksa ilim mi býrakýyor? Sizler þu sýralarý ilim için mi yoksa ileride
hayata atýlýp para kazanmak için mi iþgal ediyorsunuz?
Bu konudaki örneklerimizi çok çok uzatabilir, daha çok görüþlerle sizleri aydýnlatabilirdim. Ancak buna
ne sizlerin ne de benim zamaným elveriþlidir. Sizleri gerçeði görmeye çaðýrýyorum, tezlerinizde sonsuz
baþarýlar diliyor, sözlerimi Napolyon’un “Para, para, para” sözleriyle bitiriyorum.
Teþekkürler...
B grubu
: Bir ülkenin kalkýnmasýnda ilimin paradan daha önemli olduðunu savunuyor.
Birinci Konuþmacý
Bir ülkenin kalkýnmasýnda elbette ilim, paradan daha önemlidir. Para kolay kazanýlýr, bulunur. Ama ilim
öyle midir? Kalkýnmada, yatýrýmlarda paradan daha önemli olan planlý programlý bilimsel çalýþmadýr.
Bilime dayanmayan hiçbir iþ baþarýya ulaþmaz, yararlý olamaz.
Selçuklu kültür ve uygarlýðý varsa bu onun deðerli vezir-i azam’ý Nizam-ül Mülk’ün sayesinde, onun
bilim ve bilim adamlarýna verdiði deðer sayesindedir.
Tarihte, Ýstanbul’un büyük Fatih’ten önce, çeþitli uluslar tarafýndan 16 kez kuþatýldýðýný fakat baþarýlý
olunamadýðýný hepimiz biliriz. Fatih’in iyi bir matematikçi, fizikçi ve mühendis, her þeyden önemlisi ilime ve
ilim adamlarýna danýþmasýný bilen bir padiþah olmasýdýr bunun nedeni. Ya onun zamanýndaki Fatih
Medreselerine ne demeli. Yani bugünkü deyimiyle üniversiteler. O zamana göre dünyanýn en büyük
üniversitelerinden biriydi. Osmanlý Ýmparatorluðu’nu 300 çadýrlýk bir aþiretten, cihan imparatorluðu hâline
dönüþtüren güç Fatihlerin, Yavuzlarýn ve onlarýn dedelerinin ilme verdikleri önemdir. Hocasýnýn atýnýn
ayaðýndan sýçrayan çamurla kirlenen kaftanýn kefen yapýlmasýný isteyen zihniyet, maliyetçi zihniyet deðil,
ilim zihniyetidir.
Eðer Kanuni Sultan Süleyman’a bugün bütün dünyada “Muhteþem Süleyman” deniliyorsa yaptýðý
kanunlar, hukuk ilmine getirdiði yenilikler yüzündendir. Yoksa savaþlarda getirdiði para ve ganimetler
nedeniyle deðildir.
170
Þimdi de daha sonraki devirlere göz atalým, ilim sayesinde kalkýnan koca imparatorluk daha sonraki
dönemlerde küçülmüþ ve yok olup gitmiþtir. Aðzýna kadar dolu olan hazine de bir iþe yaramamýþ, yeni
paralar basmak için gümüþ hamam taslarýný, kaþýklarýný, eritmek zorunda kalmýþlardýr.
...
Beþinci Konuþmacý
Bir ülkenin kalkýnmasýnda tabii ki ilim önemlidir. “Ýlim” sözcüðü günümüzde deðiþik sözcüklerle ifade
ediliyor. Ýlim, bilim, eðitim, kültür vb.
Ýyi incelendiðinde deðiþik fikirlerin olduðu fakat sonuçta ayný yerde birleþtikleri görülüyor.
Eðitim; seçilmiþ ve kontrollü bir çevre içinde, bireyleri belli amaçlara göre yetiþtirme süreci olarak
tanýmlanabilir. Bu nedenle eðitim, ülke ekonomisi açýsýndan yatýrým, siyasi yönden güvence, toplumun
varlýðý için de ön þart olmak zorundadýr.
Öyleyse eðitim ve bilim iç içedir. Toplumsal hareketliliði saðlamak, toplumun yaþam geleceðini korumak, devamlýlýðýný saðlamak, yenileþmesine, geliþmesine katkýda bulunmak, kültürünü zenginleþtirmek
hep ilim ve eðitimle mümkündür. Bu sayede de bütün iþ kollarýnda daha verimli üretim saðlanýr.
Ýnsanlar hayatlarý boyunca ilme büyük önem vermiþlerdir. Geliþmesinde el birliðiyle çalýþmýþlardýr. Ve
ilmin sýrrýný çözebilmek amacý ile de bilim adamlarý yetiþtirilmiþtir. Bilim adamlarý olmayan bir ülkede,
paranýn hiçbir önemi yoktur.
Ziya Gökalp bir sözünde: “Ýlimlerin toplamý medeniyet dediðimiz þeyi vücuda getirir.” demiþtir. Ve ilmin
bir ülkenin kalkýnmasýnda ne kadar önemli bir unsur olduðunu vurgulamýþtýr. Kýsacasý, ilim ve eðitim yoluyla birey kendini geliþtirir. Böylece kendine, yurduna ve insanlýða faydalý olur, ekonomik üretime katýlýr.
Ýlimsiz; ekonomi, geliþme, uygarlýk düþünülemez. Gözlerimizi kapatýp yalnýz yaþadýðýmýzý farz edemeyiz. Yurdumuzu bir çember içine alýp dünya ile ilgisiz yaþayamayýz. Aksine ileri ve uygar bir ulus olarak
uygarlýk alanýnýn üzerinde yaþamamýz gerekir. Bu da yalnýz ilim ve fenle olur. Dünyada her þey için; uygarlýk, hayat ve baþarý için en gerçek kýlavuz ilimdir.
Para bakýmýndan zengin olan bir ülke, ilim bakýmýndan hiç geliþmemiþse o ülkede paranýn hiçbir
deðeri, hiçbir önemi kalmaz.
Bakýnýz cumhuriyet yönetimi kurulduktan sonra en büyük savaþýn ekonomik savaþ olduðunu vurgulayan Mustafa Kemal Atatürk’ün bu konuda söylediði bazý sözleri aktarayým.
“Gerçek kuvvet, bilhassa bilim ve bilime inançla olur.”
“Baþarýya ulaþmak ve kolaylaþtýrmak için, bütün çarelerin baþýnda ulusun aydýnlatýlmasý ve uyarýlmasý
gelir.”
...
Bütün bu örneklerde görüldüðü gibi, devletleri kalkýndýranýn ilim olduðu anlaþýlmaktadýr. Yine ilmin
deðerini Atatürk’ün þu sözü de çok güzel açýklamaktadýr. “Hayatta en hakiki mürþit ilimdir.”
Altýncý Konuþmacý
Kýymetli Öðretmenlerim ve Sevgili Arkadaþlarým; huzurlarýnýza bir ulusun kalkýnmasýnda ilim daha
etkilidir, tezini savunmak üzere çýkmýþ bulunuyorum.
“Fikir ordusu, feyz ordusu, nur ordusuyuz biz.”
Þu gerçek ki bir ulusun kalkýnmasýnda en büyük faktörlerden birisi de ilimdir. Ilimsiz bir kalkýnma olamayacaðý gibi, düþünülemez de. Bugün uluslarda sanayileþme, geliþme, çaðdaþlaþma ilmin ilerlemesinin
bir sonucu deðil midir? Dünyada en çok geliþmiþ ülkeler, en ileri olan uygar devletlerle ilmi araþtýrmalar
yaparak o seviyeye ulaþmamýþlar mýdýr? Uygarlýk daima ileriye gitmektir. Ýleriye gitmek de çalýþmak,
düþünmek, cesaret ve güvenle güçlükleri yenmek sayesinde olmaz mý? Bakýþlarýmýzý, geleceðin parlak
171
ufuklarýna çevirerek güçlü ve azimli adýmlarla ilerlemek, þüphesiz gerek kiþiliðimize gerek toplumumuza
birçok þeyler kazandýracaktýr. Ýçinde bulunduðumuz çaðýn þartlarý da bunu gerektirir elbet. Öyle ki bu
yoldan dönmeyen ve duraklamayan yükselecek, ilerleyecektir, parasý olan deðil.
Þu noktaya dikkatinizi çekmek isterim; Ýlim insanlarýn çalýþmalarý sonucu doðmamýþ mýdýr? Tarihin
yapraklarýný karýþtýracak olursak insanlar yaþantýlarýný daha iyi bir biçime sokmak için hep çalýþmamýþ
mýdýr? Dahasý zekâlarý ve çalýþmalarý sonucunda birçok þeyleri icat etmemiþler midir? Bu çalýþmalarý
sonunda ilim doðmamýþ mýdýr?
Geliþmek için elbetteki paraya ihtiyaç vardýr fakat bu hiçbir zaman birinci ihtiyaç deðildir, ilk etken
ilimdir. Para her kapýyý açsa da sizleri yürütemez. Hayat yolunda yürüyebilmek için, uygar devletlerle ayný
adýmlarla gidebilmek için ilmî yönden ilerlemek þarttýr. Bütün uluslar bugünkü durumlarýný, birçok insan
nesillerinin düþünce ve çalýþmalarýna borçludur.
Büyük ilim, edebiyat ve sanat adamlarýnýn, toplumun yüksek sýnýflarýndan olmasý þart deðildir. Bunlar
kolejlerden geldikleri gibi iþ yerlerinden ve çiftliklerden de gelmiþlerdir; en fakirleri bazen en yükseðe
ulaþmýþlardýr. Hiçbir güçlük onlarýn önünde bir engel teþkil edememiþtir. Birçok örneklerde güçlük gibi
görünen þeyler, çalýþma ve tahammül kabiliyetlerini arttýrmak suretiyle, onlarýn en büyük yardýmcýlarý
olmamýþ mýdýr? Bu suretle bütün zorluklarýn aþýlmasý ve zaferin elde edilmesiyle saðlanan baþarýlar o
kadar çoktur ki “Ýrade her güçlüðü yener.” sözünün ne kadar doðru olduðunu ispat eder. Ýþte size birkaç
örnek: Yakýndan tanýdýðýmýz Faraday bir eczacý çýraðý, William Smith fakir bir köylü çocuðu idi, buhar
makinasýný icat eden James Watt aletler yapan bir sanatkârdý. Yüksek astronomi bilginlerinden Kopernik
Polonyalý bir ekmekçinin oðlu, Kepler bir Alman meyhanecinin oðluydu. Sizlere; böylece yoksul
tabakadan gelmiþ bazý ilim adamlarýný örnek olarak verdim, bu örnekler çoðaltýlabilir.
Yetiþtikleri þartlar farklý olmasýna raðmen bu tanýnmýþ adamlar, dünyanýn bütün servetiyle elde edilemeyecek olan dehalarýný iyiye kullanarak saðlam ve devamlý bir þöhret sahibi oldular. Bir astronomi ve
matematik bilgini olan Lagranj elde ettiði rahat ve þöhreti, yoksulluðuna borçlu olduðuna inanarak þöyle
der: “Eðer zengin olsaydým belki de bir matematik bilgini olamazdým.”
Edison, Küriler gibi daha birçok mucitler böyle yoksul bir hayat içinde yetiþip büyük iþler baþarmýþlardýr.
Fakirliðin bütün mahrumiyetleri, onlarýn cesaretini ve þevkini kýrmamýþ, kýramamýþtýr.
Bu örnekler þunu gösteriyor ki kendini yükseltmek için insanýn ödeyeceði fiyat, büyük kiþisel gayret ve
azimdir. Yükselme ancak bunlarla saðlanýr. Hangi meslekte olursa olsun baþarý para ile saðlanamaz.
Çalýþan bir el ve kafa sayesinde insan kendi kendini yetiþtirir, yüksek bilgi edinir ve iþ hayatýnda baþarýlý
olur. Ýnsana babadan dönümlerle arazi kalabilir fakat ilim ve irfan asla. Servet sahibi bir insan baþkalarýna para vererek kendi iþlerini onlara yaptýrabilir. Fakat onun kafasýný kendi hesabýna çalýþtýrmak ya da
ondaki kültürü, yeteneði, yabancý dil bilgisini satýn almak þansý yoktur.
Servet bazý kimselerin “sosyeteye” girmelerini saðlar fakat orada herkesin saygý ve sevgisini kazanmak için zeki ve kibar olmak gereklidir. Yoksa ona, yalnýz zengin bir adam gözüyle bakarlar ve onda
baþkaca hiçbir meziyet görmezler. Bu gibi kimselere neden saygý gösterilsin ki bunlar sadece para
çuvalýndan baþka birþey deðillerdir. Yegâne kuvvetleri para çekmecesinin içindedir. Toplumda dikkati
çeken insanlar, fikir rehberliði edenlerdir. Bunlarýn ise zengin olmalarý þart deðildir. Daha çok kuvvetli bir
karakter, disiplin, tecrübe, ve temiz ahlak sahibi olmalarý gerekir. Görüldüðü gibi insanýn saygýnlýðýnda ve
kiþiliðinde ilk etken olmayan para, nasýl bir ulusu kalkýndýrmada ilk etken olabilir? Servet, insanýn yüksek
kültürü için birinci þart deðil, eðer böyle olsaydý daha önce saydýðým bilginler yetiþemezdi. Parayla
saðlanan kolay ve lüks bir hayat insanlara gayret sarfetmeyi veya güçlüklerle savaþmayý öðretmez.
...
Sekizinci Konuþmacý
Deðerli Jüri, Saygýdeðer Öðretmenim, Sevgili Arkadaþlarým. Sözlerime “Bilim servetten daha
üstündür.” teziyle baþlýyorum.
172
Bir toplum her ne kadar zengin veya fakir olursa olsun, ilme ihtiyacý vardýr. Ýlim, bir ülkenin ekonomik
ve kültürel kalkýnmasýnýn en önemli yapý taþlarýndan biridir.
Kupkuru zenginliðin bir topluma hiçbir yararý yoktur. Kaldý ki zenginliði oluþturan da o toplumdaki insanlarýn bilim düzeyidir. Ýster zenginliði korumak, ister fakir bir ülkeyi zenginleþtirmek için bilgiye ve kültüre
ihtiyaç vardýr. Hz. Ali’nin dediði gibi “Bilim servetten daha üstündür çünkü serveti sen korursun, oysa bilim
seni korur.” Bilim ve kültür olmadýktan sonra zenginlik hiç olmaz. Zenginlik olsa bile kolay kolay elde durmaz. Ýnsan yapýsý en küçük bir bilgiyi, en küçük bir birikimi anýnda yararlý þeylere dönüþtürmeyi baþarmýþtýr. Japonlarýn ve Korelilerin hiç verimli topraklarý ve zengin doðal kaynaklarý olmadýðý hâlde kalkýnmýþlardýr. Çünkü akýllarýný kullanmýþ, bilgi ve becerilerini birleþtirip küçücük þeylerden çok deðerli buluþlar
elde etmiþlerdir. Tabii bunlarýn yanýnda çok zengin olup da az geliþmiþ ülkeler de vardýr. Bu ülkelerin kültür
ve bilim seviyeleri düþüktür. Buna zengin Orta Doðu ülkelerini örnek verebiliriz. Bu ülkeler bilim ve teknolojide baðýmsýz deðillerdir. Baþka ülkelere baðlýdýrlar. Dolayýsýyla çoðu geliþmelerden geç haberdar olup
teknolojide geri kalmýþlardýr. Zaten þimdi geliþmiþ ülkelerin geçmiþine bakýlýrsa o ülkelerin de herþeye sýfýrdan baþladýklarý, azimleri, bilgileri ve kültürel varlýklarý ile bugünlere gelmiþ olduklarýný görürüz. Öyleyse
bir ülkenin uygarlýðý, o ülkenin bütçesine bakýlarak deðerlendirilemez. Uygarlýk, bilim ve kültür seviyesidir.
Uygarlýk, bir ülkedeki insanlarýn kültür seviyesine ve çevresine baðlýdýr. Servetinin, parasýnýn arkasýna
saklanýp geliþmiþ dünya uluslarý arasýna girmeye çalýþan toplumlar, uygarlýðýn köþesinden bile geçmiþ
deðillerdir.
Sevgili arkadaþlarým, para herþeyi satýn alamaz ama insan zekâsý ve ilim her þeyin çaresine bakabilir.
Ülkelerin kalkýnmasý, geliþmesi iþte bu ögelere baðlýdýr.
E. Nedim PEHLÝVAN
Evdeki Öðretmen
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz münazara metinlerinin ortak özelliklerini belirleyiniz.
2. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz, dinlediðiniz ve incelediðiniz münazaralarda hangi karþýt görüþlerin ele alýndýðýný
belirleyiniz.
Bu karþýt görüþlerin, nerede kimler tarafýndan nasýl tartýþýldýðýný söyleyiniz.
Katýldýðýnýz veya izlediðiniz münazaralarda tezlerin hangisinin daha iyi savunulduðuna kimlerin karar verdiðini belirtiniz.
Buradan hareketle münazaranýn nasýl düzenlendiðini belirleyiniz.
2. Dinlediðiniz, katýldýðýnýz ve incelediðiniz münazaralardan hareketle münazaralarýn düzenlenme
amacýný tartýþarak belirleyiniz.
3. ETKÝNLÝK
Bir münazarada hakem kurulu üyesi olsaydýnýz münazaraya katýlanlarý hangi ölçütlere göre
deðerlendirirdiniz?
Arkadaþlarýnýzýn deðerlendirme ölçütleriyle kendi deðerlendirme ölçütlerinizi karþýlaþtýrýnýz.
Buradan hareketle münazara deðerlendirme ölçütlerini belirleyiniz.
173
3. Münazarada demagoji yapmanýn savunulan teze katkýsý olup olmadýðýný açýklayýnýz.
4. Yukarýdaki soru ve etkinliklere verdiðiniz cevaplarý da göz önünde bulundurarak münazarada
konuþmacýlarýn dikkat etmesi gereken kurallarý belirleyiniz.
5. Münazaralarda hakem kurulu kararýna saygý duymanýn önemini belirtiniz.
6. Ýncelediðiniz münazarada kullanýlan anlatým türünü belirleyerek metinlerden bu anlatým türüne
örnekler veriniz.
7. Ýncelediðiniz münazarada dilin aðýrlýklý olarak hangi iþlevde kullanýldýðýný belirleyiniz.
8. Ýncelediðiniz münazara metnindeki A ve B gruplarýnýn birinci konuþmacýlarýnýn cümlelerini yapýlarý
bakýmýndan inceleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
Ýncelediðiniz münazarada B grubunun birinci konuþmacýsýnýn ifadelerinde anlatým bozukluðu
bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
5. ETKÝNLÝK
Münazara metninde gruplarýn birinci konuþmacýlarýnın konuþmalarýný tablodaki ölçütlere göre
inceleyiniz.
Vardýðýnýz sonuçla ilgili örnek cümleleri tablodaki uygun yerlere yazýnýz.
Deðerlendirme
Ölçütler
A Grubunun Birinci Konuþmacýsý
Evet
Hayýr
Örnek Cümle
Akýcýlýk
Duruluk-Açýklýk
Yalýnlýk
174
B Grubunun Birinci Konuþmacýsý
Evet
Hayýr
Örnek Cümle
6. ETKÝNLÝK
Kendi belirleyeceðiniz bir konuyu ya da aþaðýda verilen konulardan birini seçerek münazara
düzenleyiniz.
Hayatta en önemli þey saðlýk/paradýr.
Televizyonunun hayatýmýzdaki etkisi olumlu/olumsuzdur.
Büyük baþarýlarýn temelinde idealist/realist olmak vardýr.
Ýnsanlarýn baþarýsýnda zekâ/çalýþkanlýk daha etkilidir.
Ýletiþim araçlarý, dili olumlu/olumsuz etkiler.
Düzenlediðiniz bu münazarayý 3. etkinlikte belirlediðiniz deðerlendirme ölçütlerine göre deðerlendiriniz.
1. Aþaðýda verilen cümlelerdeki boþ bırakılan yerleri uygun þekilde doldurunuz.
Ýki karþýt görüþlü grubun önceden belirlenen tez hakkýndaki düþüncelerini juri ve dinleyiciler
önünde savunmasýyla ortaya çýkan sözlü anlatým türüne ............................................... denir.
Münazarada ileri sürülen düþünceleri bu düþüncelerin doðruluðunu kanýtlamaya yarayan
deliller, anlatým ve savunma tarzları, açýklama ve karþý tezi çürütme gücünün, konuþmacýlarýn
konuþma yeteneði ve telaffuz konusundaki duyarlýlýklarý ............................................... tarafýndan deðerlendirilir.
Münazarada tartýþan taraflar en az ............................................... kiþilik gruplardan oluþur.
Münazarada görüþ ve karþý görüþün bir hakem kurulu karþýsýnda tartýþýlmasý
esastýr.
(D)
(Y)
Münazarada konuþmacý sayýsý konunun geniþliðine ve derinliðine göre
deðiþmez.
(D)
(Y)
Münazarada, konuþmacýlar demagoji yaparak dinleyicilerin duygularýný
okþamayý gaye edinmelidir.
(D)
(Y)
175
3.
I. Grup baþkaný, konuþmasýnda hem konuyu derleyip toparlar hem de karþý grubun iddialarýný
cevaplandýrýr ve sonuçlandýrýr.
II . Jüri tartýþýlan tezin nitelik ve sýnýrlarýný dinleyiciler huzurunda belirler.
III. Ýddialarýn çürütülmesi; demagoji yaparak konuyu laf kalabalýðýna boðarak deðil, mantýk ve
bilimsel verilere dayanarak yapýlýr.
IV. Grup baþkaný konu dýþýna çýkaný yahut tartýþmayý kýsýr döngüye dönüþtürenleri ikaz eder.
Yukarýda numaralý cümlelerden hangileri münazara ile ilgilidir?
A) I - II
B) II - III
C) I - II
D) II - IV
E) III - IV
4. Aþaðýdakilerden hangisi münazaranýn özelliklerinden biri deðildir?
A) Gruplarýn aralarýndan birini baþkan seçmesi
B) Münazaranýn öðrencinin konuþma yeteneðini geliþtirmesi
C) Grup baþkanýnýn grubundaki arkadaþlarýný tanýtmasý
D) Her konuþmacýnýn bir konuþma hakký olmasý
E) Gruplar adýna son konuþmayý baþkanýn yapmasý
5. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük kullanýmýndan kaynaklanan bir anlatým
bozukluðu vardýr?
A) Sevgiden yoksun insanlarýn hiçbir þeyi yoktur.
B) Her konudaki fikir ve düþüncelerimizi açýkladýk.
C) Bu haberin doðruluðundan þüpheniz varsa onu bir daha araþtýrýnýz.
D) Yarýnýný düþünmeyen insanýn bugünü de güvende deðildir.
E) Mutluluðu kendi içinden baþka yerde arayanlar onu bulamazlar.
6. Sýnavdan yüksek puan almak, hayatý garantilemek anlamýna gelmez. Bundan ötürü sanmayýn ki
girdiðiniz sýnavlarda paçayý kurtardýnýz. Bu sýnavlar size sadece geleceðin kapýsýný birazcýk
aralayacak ama her þeye çözüm olmayacak. Onun için çok sýkmayýn kendinizi. Kaç puan alýrsanýz alýn, yaþam sizi önüne katýp sürükleyecek! Mimar olmak isterken bir de bakacaksýnýz ki
gazeteci olmuþsunuz. Týpký benim gibi. Ýstediðinizi almaya çabalarken aslýnda onu çok
istemediðinizi fark edeceksiniz ama iþ iþten geçmiþ olacak. Bu bakýmdan hayatta baþarýlý olmak,
sýnavý kazanmanýn yanýnda baþka þeyler yapmayý da gerektirir.
Bu parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerin hangisinden yararlanýlmýþtýr?
A) Tartýþmacý anlatýmdan
B) Betimleyici anlatýmdan
D) Öyküleyici anlatýmdan
C) Örneklendirmeden
E) Karþýlaþtýrmadan
7. Aþaðýdaki cümlelerin hangisi yapýca diðerlerinden farklýdýr ?
A) Sen onun kalbine düþen bir çið tanesiydin.
B) Çantasýný yerden kaldýrýrken birden göz göze geldik.
C) Suçlu, polise yaptýklarýný bir bir anlattý.
D) Ahýr Daðý’nýn dumaný ve rüzgârý bu mevsimde hiç eksik olmaz.
E) Kýþ bastýrýnca pek çok insan yakacak derdine düþüyor.
176
1. Aþaðýda verilen cümlelerdeki boþ bırakılan yerleri uygun þekilde doldurunuz.
Aðýrlýklý olarak .......................................... anlatým türü kullanýlan sempozyumlarda dil
.......................................... iþlevde kullanýlýr.
Münazarada, konuþmacýlarýn ileri sürdükleri düþünceler, bu düþüncelerin doðruluðunu kanýtlamaya yarayan deliller, anlatým ve savunma tarzlar, açýklama ve karþý tezi çürütme gücü, konuþma
yeteneði ve telaffuz konusundaki duyarlýlýklarý ............................................... konuşan veya yazan
kişinin, dinleyicilerin veya okuyucuların duygularını okşamayı gaye edinir.
Açýk oturumda geniþ halk kitlelerini ilgilendiren konular ele alýnýr.
(D)
(Y)
Açýk oturumda konuþmalarýn bir defa ve sýra ile yapýlmasý gerekir.
(D)
(Y)
Forumun panelden farký, forum sonunda dinleyicilerin de tartýþmaya
katýlýp fikirlerini belirtmeleridir.
(D)
(Y)
Münazarada süslü söyleyiþlere, saðlam fikirlere ve yerinde ileri sürülen
delillere önem verilir.
(D)
(Y)
3. Kene, avýnýn üstüne düþtüðü zaman baþý ile hayvanýn derisinin içine girer. Bu durum, kene
yeterince kan eminceye kadar sürer, sonra yere düþer, yumartalarýný býrakýr ve ölür.
Bu cümledeki anlatým bozukluðunun nedeni aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Nesne eksikliði
B) Tamlayan ekinin kullanýlmamasý
C) Çatý uyuþmazlýðý
D) Gereksiz kelime kullanýmý
E) Özne eksikliði
4. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde bir anlatým bozukluðu vardýr?
A) Onun neþesi bir seyyale hâlinde hepimize yayýlýr, hepimizi sarardý.
B) Hepimiz her þeyden önce hak ve onurumuzun demokratik yasalarla korunacaðýna inanýyoruz
ve bunu bekliyoruz.
C) Yapmak istedikleri her gösteri, vaktinde haber alýnmýþ ve engel olunmuþtur.
D) Bunu ancak okurlar kararlaþtýrýr, uygular.
E) Dýþarý iþleriyle ben meþgul olurum, evdeki iþlerle eþim meþgul olur.
177
5. I. Yankýlar her sokaðýnda gizliden gizliye
II. Romana Hüseyin Rahmi Bey’in tatlý gülüþleri
III. O sevimli heyecan, gökkuþaðý beklerken
IV. Yüzünden doðar odaya ince ironi
V. Vapurlar zamaný kuçaklarken
Yukarýdaki dizelerin hangisinde birleþik kelime kullanýlmýþtýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
6. Gün ýþýr gönül üþür
I
Bir bahar bölünür son tohum çatlar
II
Özünde ruhumuzun
III
Zaman çitiler bir kadýn eli
Ýnce ve uzun
Dökülür gideriz karanfillere
IV
V
Yukarýdaki dizelerde altý çizili kelimelerden hangileri yapýca farklýdýr?
A) I - II
B) II - IV
C) III - V
D) II - V
7. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi yapýca farklýdýr?
A) Yâr deyince kalem elden düþüyor.
B) Aþk kâðýda yazýlmýyor Mihriban.
C) Tabiplerde ilaç yoktur yarama.
D) Boþa baðlanmamýþ bülbül gülüne.
E) Tarife sýðmýyor aþkýn anlamý.
8. Aþaðýdakilerden hangisi haber cümlesi deðildir?
A) Neden böyle düþman görünürsünüz,
Yýllar yýlý dost bildiðim aynalar?
B) Hayata beraber baþladýðýmýz
Dostlarla da yollar ayrýldý bir bir
C) Uçsuz bucaksýz dünyada
Bir kaktüs olmalýyým ben
D) Geç fark ettim taþýn sert olduðunu
Su insaný boðar, ateþ yakarmýþ.
E) Her doðan günün bir dert olduðunu,
Ýnsan bu yaþa gelince anlarmýþ.
178
E) I - IV
9. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi yükleminin türü yönüyle farklýdýr?
A) Gül yorgunuyum mevsimler ötesinden.
B) Çok çok gülüþürdük gül-çanak bir kâsede.
C) Yudum yudum dokurduk zamaný çýn çýn.
D) Çýnar bedenlerinde sevda çalýþtým.
E) Bir gonca demlenir gönlümün yalaðýnda.
10. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi anlamca farklýdýr?
A) Sana bir ev gönderiyorum gönlümden.
B) Yoktu dünlerden evvelsi günlerdeki yoksulluðumuz.
C) Kulaklarým saðýr, yalnýz senin sesini duymak istiyorum.
D) Ne öðrendimse sevgi yolunda senden öðrendim.
E) Bir güvercin kuþudur ki yaþam havalandýkça sevdim.
11. Bilemezsin ben rengârenk perþembelerin bize armaðan edebileceði cuma günlerini özlerim.
Bekârým bekâr olmasýna ya, topraðý, buðdayý, bahçe ve ateþi bilirim. Bilirim Türkmenlerin üç kat
etekli kadýnlarý; yeþili, kýrmýzýyý, pembe-beyaz kasýmpatýlarýný yüzlerinde taþýrlar. Ben oyalý örtüleri altýnda bir tavþan güzelliði gizlediklerini bilirim.
Yukarýdaki parçada dil hangi iþlevde kullanýlmýþtýr?
A) Göndergesel iþlevinde
B) Alýcýyý harekete geçirme iþlevinde
C) Kanalý kontrol iþlevinde
D) Heyecana baðlý iþlevinde
E) Þiirsel Ýþlevinde
12. Popüler roman okurlarýnýn eðitim ve kültür seviyeleri genelde düþüktür. Estetik roman okurlarý ise
eðitim, kültür ve sanat düzeyleri açýsýndan belirli bir seviyeye yükselmiþ kiþilerdir. Popüler roman
okurlarý, genelde boþ zamanlarýný deðerlendirmek, duygusal ve ideolojik beklentilerine karþýlýk
bulmak için roman okurken estetik roman okurlarý sanat-estetik duygularýný tatmin etmek, irdelemek, anlamak ve eleþtirmek maksadýyla roman okur.
Bu parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerin hangisi daha aðýr basmaktadýr?
A) Açýklama
B) Tartýþma
D) Örneklendirme
C) Karþýlaþtýrma
E) Tanýmlama
13. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi bir soru cümlesidir?
A) Bunlarý kimin yaptýðýný bilmiyorum.
B) Derste öðretmenimin ne anlattýðýný bilmiyorum.
C) Bu þehirde ne güzellik var ne de hayat.
D) Senin tahtada ne çektiðini ben bilmez miyim.
E) Kaç yýl geçti sizinle görüþmeyeli.
179
14. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi olumsuz cümledir?
A) Ak günde akþama zaferle girdiler.
B) Gonca dudaklara deðen eller hissiz.
C) Taptaze sevdalarýn önüne set çektiler.
D) Vefalý yüreklere kin tohumu ektiler.
E) Ýstemediðin yürek bile senden habersiz.
15. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi yapý yönüyle farklýdýr?
A) Mizah yapan insan, kendini toplumun oluþturduðu kurallara uyum saðlayamayan bir birey
olarak görür.
B) Karikatürün popüler kültürün bir nesnesi hâline dönüþmesi çizginin metaya dönüþmesi
olarak nitelendirilebilir.
C) Yapay gündemleri elemeden geçiren karikatür, toplumun önünü görmesine ýþýk tutar.
D) Popüler kültür ve karikatür arasýnda elbetteki çok yakýn bir iliþki var.
E) Popüler mizah, kurallara yaslanarak “kural dýþý” olanýn eleþtirisini yapar.
16. (I) Futbol, bütün anlamýný bir “oyun” olmasýnda bulur. (II) Onu gerçek anlamda niteleyebilecek en
iyi kavram budur. (III) Bu oyunu oynayanlar ve seyredenler açýsýndan farklý bir anlamý vardýr. (IV)
Futbol, oynayan için bir spor, bir iþ, bir meslek, seyredenler için ise bir eðlencedir. (V) Þüphesiz
o, insanlarý bir araya getirmekle, belirli mekânlarda toplamakla, sporun ve eðlencenin ötesine
geçen kültürel bir etkinlik hâline gelebilir.
Yukarýdaki numaralý cümlelerin hangisinde bir anlatým bozukluðu vardýr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
17. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde dil farklý bir iþlevde kullanýlmýþtýr?
A) Gidiyorum, gurbeti gönlümde duya duya,
Ulukýþla yolundan Orta Anadolu’ya
B) Ýlk sevgiye benzeyen ilk acý, ilk ayrýlýk!
Yüreðimin yaktýðý ateþle hava ýlýk.
C) Yine parmaðým aðzýmda kaldý
Masumluk akýyordu yüzünden
D) Kömür gözlüm seni sevdim sakýndým
Ýndim has bahçeme güller takýndým
E) Ýþ bitti... Sebatýn sonu yoktur, deme, yýlma!
Ey millet-i merhume, sakýn ye’se kapýlma!
18. Popüler roman okurlarýnýn eðitim ve kültür seviyeleri genelde düþüktür. Estetik roman okurlarý ise
eðitim, kültür ve sanat düzeyleri açýsýndan belirli bir seviyeye yükselmiþ kiþilerdir. Popüler roman
okurlarý, genelde boþ zamanlarýný deðerlendirmek duygusal ve ideolojik beklentilerine karþýlýk
bulmak için roman okurken estetik roman okurlarý sanat-estetik duygularýný tatmin etmek, irdelemek anlamak ve eleþtirmek maksadýyla roman okurlar.
Bu parçanýn anlatýmýnda, aþaðýdakilerin hangisinden yararlanýlmýþtýr ?
A) Tartýþma - Açýklama
B) Tartýþma - Karþýlaþtýrma
D) Öyküleme - Tanýmlama
C) Betimleme - Öyküleme
E) Açýklama - Karþýlaþtýrma
180
181
182
1. Yukarýdaki kompozisyon ile bilimsel yazýlar arasýnda nasýl bir iliþki kurulabilir?
2. “Biblografya, kaynakça, dokümantasyon, dipnot, indeks” kavramlarýnýn anlamlarýný söyleyiniz.
1. ETKÝNLÝK
Popüler dergi ve gazetelerden öðretici yazýlar; dergilerden bilimsel yazýlar, tarama-deðerlendirme yazýlarý, bir yazarýn herhangi bir konuda kiþisel kanaatlerini dile getiren yazýlar bulunuz,
okuyunuz ve sýnýfa getiriniz (3. etkinliðe yöneliktir.).
2. ETKÝNLÝK
Atatürk’ün eðitim anlayýþýyla ilgili bilimsel yazýlar bulunuz ve bunlarý sýnýfa getiriniz (16. etkinliðe yöneliktir.).
183
LÝSE ÖÐRENCÝLERÝNÝN OKUMA HIZI VE ANLAMA
DÜZEYLERÝ ÜZERÝNE BÝR ARAÞTIRMA
Özet
Bu araþtýrmada, Ankara’nýn merkez ilçelerindeki, farklý sosyoekonomik çevrelerde bulunan üç liseden
160 öðrencinin sessiz okuma hýzý ve okuduðunu anlama düzeyleri tespit edilmiþtir.
Öðrencilerin sessiz okuma hýzlarý, gazete haberi metninde dakikada 155,9 kelime; bilimsel metinde
140,4 kelime; edebî metinde 146,8 kelime olarak bulunmuþtur. Öðrencilerin üç metindeki okuma hýzlarýnýn
ortalamasý ise dakikada 147,7 kelimedir. Bu hýz, geliþmiþ ülkelerdeki lise öðrencilerinin okuma hýzlarýnýn
çok gerisindedir.
Öðrencilerin okuduðunu anlama düzeyleri; gazete haberi metninde % 77,5, bilimsel metinde % 63,9,
edebî metinde ise % 65,5 olarak bulunmuþtur. Öðrencilerin üç metinden aldýklarý okuduðunu anlama
puanlarýnýn ortalamasý ise % 69’dur.
Araþtýrmada kullanýlan her üç metin türünde de öðrencilerin sessiz okuma hýzý ve anlama düzeyi
arasýnda olumlu bir iliþki olduðu belirlenmiþtir.
Anahtar Sözcükler: sessiz okuma hýzý, okuduðunu anlama, lise öðrencileri
1. Giriþ
Geliþen dünya þartlarý, yeni çaðda insanlarýn birtakým nitelikler kazanmasýný zorunlu kýlmýþtýr. Hýzlý ve
etkili okuma becerisi de bu niteliklerden birisidir. Okunmasý gereken eserlerin çokluðu, buna karþý
zamanýn yetersizliði, insanlarý daha hýzlý ve etkili okumak için bilimsel çalýþmalara yöneltmiþtir. Bu çalýþmalarla okuma sýrasýnda, göz ve beyindeki çalýþma sistemi belirlenerek hýzlý ve etkili okuma teknikleri
geliþtirilmiþtir.
Okuma baþarýsýný artýrma çalýþmalarýnda, yapýlmasý gereken ilk þey, hedef kitlenin okuma hýzýný ve
okuduðunu anlama düzeyini tespit etmektir. Okuma hýzýný ve anlama düzeyini arttýrýcý teknikler ancak
hedef kitlenin okuma baþarýlarýnýn saðlýklý biçimde tespit edilmesinden sonra uygulanabilir (Richaude vd.,
1990,14). Bu yüzden, birçok bilim adamý, öðrencilerin okuma becerilerilerini geliþtirmek amacýyla yapýlacak çalýþmalarýn baþýnda, okuma baþarýlarýnýn ölçülmesini saymaktadýr (Mikulecky and Jeffries,
1986,152; G. Mosback and V. Mosback, 1999, IX; Göðüs, 1978, 80).
Batýda 1950’lerden bu yana süren hýzlý okumayla ilgili çalýþmalara son yýllarda ülkemizde de yoðun
ilgi gösterilmeye baþlanmýþtýr. Bu konuda onlarca kitap çevirisi ve neþri yapýlmýþ, seminerler düzenlenmeye baþlanmýþtýr. Millî Eðitim Bakanlýðý da Talim Terbiye Kurulu Baþkanlýðýnýn 06.10.1997 tarih
ve 157 sayýlý kararý ile “Hýzlý Okuma Teknikleri” dersi programýnýn 1998-1999 öðretim yýlýndan itibaren
liselerde uygulanmasýný kabul etmiþtir (Coþkun, 2002-a, 41-51).
Hýzlý ve etkili okuma becerisi ancak sessiz okuma ile kazandýrýlabilir. Hýzlý okumanýn temeli, sessiz
okuma becerisinin geliþtirilmesine dayanýr. Seslendirme için vakit harcanmadýðýndan dolayý sessiz
okuma, sesli okumaya göre daha hýzlýdýr. Normal konuþma hýzý dakikada 150 kelimedir. At yarýþý sunan
spikerler bile dakikada ancak 250 kelime söyleyebilirler (Townsend, 1997, 23). Oysa sessiz okumada,
baþarýlý bir okuyucunun bu hýzý birkaç katýna çýkarmasý mümkündür.
Bu çalýþmada lise ikinci sýnýf öðrencilerinin sessiz okuma hýzý ve okuduðunu anlama düzeyleri deðerlendirilmiþtir. Bu amaçla lise II. sýnýf öðrencilerinin,
a. Bir gazete haberi metnini, edebî metni ve bilimsel metni sessiz okuma hýzlarý ve bunlara baðlý olarak
ortalama-sessiz okuma hýzlarý belirlenmiþtir.
184
b. Bir gazete haberi metninde, edebî metinde ve bilimsel metinde okuduðunu anlama düzeyleri ve bunlara baðlý olarak ortalama-okuduðunu anlama düzeyleri belirlenmiþtir.
c. Gazete haberi metninde, bilimsel metinde ve edebî metinde, okuma hýzlarýyla okuduðunu anlama
düzeyleri arasýnda anlamlý bir iliþki olup olmadýðý tespit edilmiþtir.
Evren ve Örneklem
Araþtýrmanýn evreni, Ankara’nýn merkez ilçelerindeki liselerin ikinci sýnýf öðrencileridir. Evrene giren
tüm öðrencilerin araþtýrmaya dahil edilmesi mümkün olmadýðýndan örneklem alma yoluna baþvurulmuþtur. Evreni daha iyi temsil edeceði düþüncesiyle farklý sosyoekonomik çevrelerdeki okullardan “sistematik
tesadüfi (katmanlý) örnekleme” yoluyla (Gökçe, 1988, 80-81) 160 öðrenci, araþtýrma örneklemine alýnmýþtýr.
Bu çerçeve içerisinde araþtýrma, Ankara merkez ilçelerindeki okullardan, sosyoekonomik bakýmdan alt
düzeyi temsilen Mamak Lisesinden 55; orta düzeyi temsilen Alparslan Lisesinden 55; üst düzeyi temsilen
Atatürk Anadolu Lisesinden 50 olmak üzere toplam 160 öðrenci üzerinde gerçekleþtirilmiþtir.
Veri Toplama Araçlarý
Araþtýrmada veri toplama aracý olarak biri gazete haberi metni, biri bilimsel metin ve biri de edebî metin
olmak üzere üç metin ve bu metinlere iliþkin okuduðunu anlama testleri hazýrlanmýþtýr. Böylece öðrencilerin sessiz okuma hýzlarý ve anlama düzeylerinin sadece bir metin üzerinde deðil, farklý metin türlerinde
ölçülmesi amaçlanmýþtýr.
Metinlerin seçiminde alan uzmanlarý ve Türk dili ve edebiyatý öðretmenlerinin görüþlerine baþvurulmuþ
ve gazete haberi metni olarak 653 kelimeden oluþan “Ve Sibel ve Ebru ve Bayram...” baþlýklý metin
(Özcan, Radikal Ýki, 20 Mayýs 2001); bilimsel metin olarak, 550 kelimeden oluþan “Yer Altý Sularýnýn
Gizemi” baþlýklý metin (Sývýtýl, Bilim ve Teknik, Ocak 1997, s. 51.); edebî metin olarak, Montaigne’nin
(1999, 242-244) Denemeler adlý kitabýndan “Ýnsanlar Arasýnda” baþlýklý yazýdan 328 kelimelik bir bölüm
seçilmiþtir.
Metin seçimi tamamlandýktan sonra okuduðunu anlama düzeyini ölçmeye yönelik test formlarý hazýrlanmýþtýr. Testlerde, sorularýn açýk, anlaþýlýr ve net ifadelerle oluþturulmasýna, öðrencilerin daha önceki bilgileriyle deðil, sadece metinlerden yola çýkarak çözebilecekleri sorular olmasýna dikkat edilmiþtir.
185
Ölçme Araçlarýnýn Geçerlilik ve Güvenirlik Çalýþmasý
Araþtýrmada kullanýlan okuduðunu anlama testlerinin geçerliliði için iki yola baþvurulmuþtur. Ýlk olarak,
“içerik geçerliði (content validity)” ölçütlerinden biri olan uzman görüþüne baþvurulmuþtur (Uysal, 1976,
35-37; Karasar, 1998,151; Çelik, 2000, 50). Hazýrlanan metinler ve bu metinlere ait sorular alan uzmanlarý ve Türk dili ve edebiyatý öðretmenlerinin görüþleri doðrultusunda düzenlenmiþtir.
Testlerin geçerliði için baþvurulan ikinci yol ise “uygulama (yordama) geçerliði” dir (Karasar, 1998, 152;
Çelik, 2000, 50). Uygulama geçerliði için 75 öðrencinin üç metinden aldýklarý “ortalama-okuduðunu anlama puanlarý” ile araþtýrmanýn yapýldýðý 2000-2001 öðretim yýlýnda Türk dili ve edebiyatý derslerinden aldýklarý yýl sonu baþarý notlarý arasýndaki iliþki (korelasyon katsayýsý) belirlenmiþtir. Bu korelasyon, gazete
haberi metnine ait test için r = .63; bilimsel metin için r = .55; edebî metin için r = .71 olarak belirlenmiþtir.
Olumlu yöndeki bu korelasyonlar, araþtýrmada kullanýlan okuduðunu anlama testlerinin geçerliðini ortaya
koyan birer kanýt olarak kabul edilmiþtir.
...
Öðrencilerin sessiz okuma hýzlarýnýn belirlenmesinde metnin bitirilmesi ve kelime sayýsý esas alýnarak
þu formül kullanýlmýþtýr:
Metindeki kelime sayýsý X 60
Sessiz Okuma Hýzý (SOH) =
Okuma süresi (Saniye)
Bu formül, her öðrenci için üç metinde ayrý ayrý uygulanmýþtýr. Böylece her öðrencinin gazete haberi
metnini, bilimsel metni ve edebî metni dakikada kaç kelime hýzla okuduðu belirlenmiþtir. Daha sonra, her
öðrencinin üç metinden elde ettiði sessiz okuma hýzlarýnýn ortalamalarý alýnarak “ortalama-sessiz okuma
hýzý” belirlenmiþtir.
Öðrencilerin okuduðunu anlama düzeyinin
belirlenmesi amacýyla hazýrlanan soru formlarý,
100 puan üzerinden deðerlendirilmiþtir. Her
öðrencinin metinleri anlama düzeyi hesaplanmýþ
ayrýca puanlarýn ortalamasý alýnarak “ortalamaokuduðunu anlama puaný” belirlenmiþtir.
Sessiz okuma hýzý ile okuduðunu anlama
düzeyi arasýndaki iliþkinin bulunmasý amacýyla
her metin türü için “Pearson Momentler
Katsayýsý” tekniði uygulanarak korelasyon analizi
yapýlmýþtýr.
2. Okuma Hýzýyla Ýlgili Araþtýrmalar
Ýnsanlarýn hangi yaþ ve eðitim düzeyinde
hangi hýzla okuduðunu/okumasý gerektiðini
ortaya koymayý amaçlayan çeþitli araþtýrmalar
yapýlmýþtýr. Zaman zaman birbiriyle uyuþan,
zaman zaman da birbirinden farklý sonuçlara
ulaþan bu araþtýrmalardan bazýlarý aþaðýda
özetlenmiþtir.
Dökmen’in (1994) araþtýrmasýnda Türkiye’deki
lise öðrencilerinin okuma hýzlarý dakikada 136,4
kelime; üniversite öðrencilerinin okuma hýzlarý ise
dakikada 145,2 kelime olarak belirlenmiþtir.
Akçamete’nin (1989, 735-754) araþtýrmasýnda ise
üniversite öðrencilerinin okuma hýzý dakikada 143,2 kelime olarak bulunmuþtur.
186
Amerika’da Minnesota Üniversitesi’nde yapýlan testler, hýzlý okuma ile ilgili özel bir eðitim almamýþ
öðrencilerin Tolstoy’un “Savaþ ve Barýþ” adlý eserinin çevirisini dakikada 240-250 kelime hýzla ve % 70
anlama ile okuduklarýný göstermiþtir (Mosback, 1999, 2).
Bamberger’e (1990, 13) göre “iyi okuyucular”, sekizinci sýnýfa geldiklerinde kolay metinler için dakikada
200-300 kelimelik bir hýz kazanmýþ olmalýdýr. Çok iyi okuyucular, özel bir eðitimle dakikada 400 kelimeden
fazla okuyabilmektedir.
Tinker ve McCullough’a göre (1968, 243) bir lise öðrencisi veya yetiþkin dakikada 250-300 kelime okumalýdýr. Fulmer, anlayarak okuma için maksimum hýzýn dakikada 700 kelime olduðunu belirtmektedir
(Aktaran: Harris ve Sipay, 1990, 635).
Türkçenin yapýsý itibariyle hýzlý okumaya Ýngilizce kadar elveriþli olmadýðýný savunan Göðüþ (1978, 78),
kendi deneyimlerinden yola çýktýðýný belirterek okuma hýzlarýna iliþkin olarak þunlarý söylemektedir:
“Türkçede ikinci sýnýfta 50, beþinci sýnýfta sessiz 110 sözcük okunabiliyor. Ortaokul üçüncü sýnýfta iyi bir
öðrenci sesli 90, sessiz 150, lisede en iyi okuyucu sessizde 200 sözcük okuyabilmektedir. Bu hýzý 250’ye
kadar çýkaran yetiþkinler vardýr.”
Fransa’da yapýlan araþtýrmalarýn sonuçlarýna göre 13-14 yaþlarýndaki (7-8. sýnýfta öðrenim gören) bir
öðrenci % 65-75 anlama ile ortalama 250-300 kelime okuyabilmektedir. Güneþ (2000, 245) Fransýzca ve
Türkçenin yapýsýndaki farklýlýklardan dolayý bu rakamlarýn Türkçe için aynen geçerli olamayacaðýný, ayný
yaþ grubundaki Türk çocuklarýn okuma hýzlarýnýn dakikada 160 kelime olmasý gerektiðini belirtmektedir.
3. Okuduðunu Anlama ve Okuduðunu Anlamayý Etkileyen Faktörler
Okuma, dinleme ile birlikte, bir anlama becerisidir. Okumada amaç yazýlaný anlamaktýr. Anlama
olmadan okumanýn gerçekleþtiðini söylemek mümkün deðildir. Okuduðunu anlamada, kelimeler, cümleler ve paragraflar arasýnda iliþkiler kurma, kavrama, analiz, sentez, deðerlendirme ve yorumlama gibi
farklý beceriler söz konusudur (Coþkun, 2002-b).
Okuduðunu anlamada etkili olan faktörler iki gruba ayrýlabilir:
1.
Metinle ilgili faktörler:
a. Metnin türü,
b. Metnin anlatým düzeni, yapýsý,
c. Metnin dil ve üslûbu (sade veya sanatlý anlatým; mecazlar ve sembolik unsurlarýn kullanýmý;
okunabilirlik düzeyi; cümlelerin uzunluðu ... vs.),
d. Metnin fiziksel nitelikleri (okunaklýlýðý, satýr uzunluðu, punto büyüklüðü ... vs.).
2. Okuyucu ile ilgili faktörler:
a. Okuyucunun metinle ilgili ön bilgisi,
b. Okuyucunun metne ilgisi,
c. Okuyucunun okuma amacý,
d. Okuyucunun metni okuma sýrasýndaki dikkat ve motivasyonu,
e. Okuyucunun kelime hazinesi,
4. Okuma Hýzý ve Okuduðunu Anlama Düzeyi Arasýndaki Ýliþki
Okuma hýzý ve anlama düzeyi arasýnda bir iliþki olup olmadýðý, varsa bu iliþkinin hangi yönde ve hangi
sýnýrlar içinde olduðu hususunda, okuma alanýndaki uzmanlar ve araþtýrmacýlar tarafýndan farklý görüþ ve
bulgular ortaya konulmuþtur.
Tazebay’ýn (1997) araþtýrmasýnda, ilkokul 3 ve 4. sýnýf öðrencilerinin sesli ve sessiz okuma hýzlarý ile
anlama düzeyleri arasýnda olumsuz bir iliþki bulunmuþtur. Yani söz konusu araþtýrmada, yavaþ okuyan
öðrenciler, hýzlý okuyanlara göre okuduklarýný daha iyi anlamýþlardýr. Araþtýrmacý, bu iliþkinin yetiþkin
okuyucularda olumlu yönde olabileceðini belirtmiþtir.
187
Dökmen’in (1994) araþtýrmasýnda, lise ve üniversite öðrencilerinin okuma hýzlarý ile okuduðunu anlama
düzeyleri arasýnda olumlu bir iliþki bulunmuþtur (r=.36).
Akçamete’nin (1989, 735-754) araþtýrmasýnda, üniversite öðrencilerinin okuma hýzlarý ile okuduðunu
anlama düzeyleri arasýnda olumlu yönde fakat düþük bir iliþki
bulunmuþtur (r = .20). Araþtýrmacý, iliþkinin düþük çýkmasýný,
öðrencilerin anlama puanlarýnýn ranjý ve standart sapmasýnýn
çok küçük olmasý nedeniyle ayrýmlaþmanýn oluþmamasýna yani ölçme ile ilgili bazý niteliklere baðlamýþtýr.
Harris ve Sipay’e (1990, 632-633) göre okuma
hýzý ve anlama düzeyi arasýndaki iliþki için her
zaman geçerli olacak bir hüküm vermek
mümkün deðildir. Zira, okuma hýzý ve okuduðunu
anlama düzeyi arasýndaki iliþkinin yönünü ve miktarýný belirleyen birçok faktör vardýr. Okuyucunun yaþý,
zekâ seviyesi, entelektüel yeteneði, okuma amacý, okunan
materyal hakkýnda ön bilgiye sahip olmasý ve okunan metnin
türü gibi faktörler bu iliþkinin yönünü ve derecesini etkilemektedir.
...
Bu görüþlere karþýn, “hýzlý okuma teknikleri”nin uygulanmasýyla
hem okuma hýzýnýn hem de anlama düzeyinin arttýðýný savunanlar da vardýr. Örneðin,
“Dynamics Method” adlý programla hýzlý okuma teknikleri eðitimi alan bir grup üniversite
öðrencisinin okuma hýzlarýnýn dakikada 2600-3000 kelimeye çýktýðý ve anlama düzeylerinin de
bu programla eðitim almayan öðrencilere göre daha yüksek olduðu belirtilmektedir (Harris and Sipay,
1990, 651-652).
Akçamete ve Güneþ (1992, 463-471), hazýrladýklarý “Etkili ve Hýzlý Okuma Uygulama Programý”ný
üniversite öðrencilerinden oluþan bir deney grubu üzerinde, haftada 2 gün olmak üzere 15 hafta süreyle
uygulamýþtýr. Yapýlan ölçümler sonucunda, bu programla eðitim alan deney grubunun, eðitim almayan
kontrol grubuna göre “tam okuma”da hem okuma hýzý hem de anlama düzeyi bakýmýndan anlamlý
düzeyde üstünlük saðladýðý belirlenmiþtir.
5. Bulgular
Lise Öðrencilerinin Sessiz Okuma Hýzlarý ve Okuduðunu Anlama Düzeyleri
Örnekleme alýnan okullar arasýnda, öðrencilerin sessiz okuma hýzlarý ve anlama düzeyleri bakýmýndan
her üç metin türünde de belirgin bir farklýlýk görülmektedir.
TABLO : Lise Öðrencilerinin Sessiz Okuma Hýzlarý ve Okuduðunu Anlama Düzeyleri
METÝN TÜRÜ
Gazete Haberi
Bilimsel Metin
Edebî Metin
Ortalama
Okuma
Hýzý
Anlama
Okuma
Hýzý
Anlama
Okuma
Hýzý
Anlama
Okuma
Hýzý
Anlama
Mamak L.
134,6
%69,7
126,1
%51,9
128,9
%51,8
129,9
%57,8
Alpaslan L.
145,3
%77,1
133,1
%58,6
136,9
%61,9
138,4
%65,9
Atatürk A.L.
191,0
%86,4
163,4
%83,0
177,5
%84,5
177,3
%84,6
Ortalama
155,9
%77,5
140,4
%63,9
146,8
%65,5
147,7
%69,0
OKUL
188
...
Sessiz Okuma Hýzý Ýle Okuduðunu Anlama Düzeyi Arasýndaki Ýliþki:
Araþtýrmamýzda öðrencilerin sessiz okuma hýzý ile okuduðunu anlama düzeyleri arasýnda bir iliþki olup
olmadýðýný; varsa hangi yönde bir iliþki olduðunu belirlemek amacýyla, kullanýlan üç metin türü için
“Pearson Momentler Katsayýsý Tekniði” uygulanarak korelasyon analizleri yapýlmýþtýr.
Bu analizler sonucunda her üç metinde de yüksek düzeyde olmamakla birlikte, olumlu yönde bir iliþki
bulunmuþtur. Araþtýrmaya katýlan 160 öðrencinin okuma hýzý ve anlama düzeyi arasýndaki iliþki, gazete
haberi metninde r=.41; bilimsel metinde r = .31; edebî metinde r =.37 olarak belirlenmiþtir.
Görüldüðü gibi okuma hýzý ile anlama düzeyi arasýndaki en yüksek iliþki gazete haberi metninde, en
düþük iliþki ise bilimsel metinde ortaya çýkmýþtýr.
6. Tartýþma ve Sonuç
Bu araþtýrmada, farklý sosyoekonomik çevrelerdeki okullardan 160 lise II. sýnýf öðrencisinin okuma hýzý
ve okuduðunu anlama düzeyi, üç ayrý metin üzerinde ölçülmüþtür. Öðrencilerin okuma hýzlarý ile ilgili
olarak þu sonuçlara ulaþýlmýþtýr: Lise II. sýnýf öðrencilerinin sessiz okuma hýzlarý gazete haberi metninde
dakikada 155,9 kelime; bilimsel metinde dakikada 140,4 kelime; edebî metinde dakikada 146,8 kelimedir.
Öðrencilerin üç metinden aldýklarý sessiz okuma hýzlarýnýn ortalamasý ise dakikada 147,7 kelimedir.
Bu sonuç, Türkiye’de lise ve üniversite öðrencileri üzerinde daha önce yapýlan araþtýrmalarýn
(Akçamete, 1989, 735-754; Dökmen, 1994) sonuçlarýndan biraz daha yüksektir. Fakat geliþmiþ ülkelerde
yapýlan çeþitli araþtýrmalarda (Tinker and McCullough, 1968, 243; Harris and Sipay, 1990, 634), orta
düzeydeki bir lise öðrencisinin
dakikada 250 kelime okuduðu
ortaya konulmuþtur.
Bu farkýn oluþmasýnda Batý
dilleri ile Türkçenin yapýsý arasýndaki farklýlýklarýn etkili olduðu
söylenebilir. Batý dillerinde cümlenin en önemli iki ögesi olan
özne ve yüklem cümlenin hemen
baþýnda ve yan yanadýr. Bu iki
öge algýlandýðýnda diðer ögelerin
hýzla okunmasý mümkündür.
Oysa Türkçede özne, cümlenin
baþýnda;
yüklem
cümlenin
sonundadýr. Bu iki ögenin algýlanmasý için cümlenin tamamýnýn
dikkatle okunmasý gerekmektedir. Bu durum okuma hýzýný düþürmektedir. Türkçe sondan eklemeli bir dildir.
Bu yüzden cümlelerin kuruluþunda ekler son derece önemlidir. Çoðu zaman, bir kelimeye gelen ekler baþka
dildeki birçok kelimenin yerini tutabilmektedir. Örneðin günlük hayatta çokça duyduðumuz bir cümlenin
Türkçesi ve Ýngilizcesini karþýlaþtýralým: “Aradýðýnýz kiþiye þu anda ulaþýlamýyor.” “The person you have
called can not be reached at the moment.” Görüldüðü gibi ayný anlam Türkçede 5 kelimeyle ifade edilirken
Ýngilizcede 12 kelimeyle ifade edilmektedir. Yani Türkçede ekler, daha az kelimeyle daha çok þeyin anlatýlmasýný saðlamaktadýr. Böylece her kelime hatta her ek anlamda önemli hâle gelmekte, bu durum okuma
hýzýný düþürmektedir. Dil yapýlarýndaki bu farklýlýðýn etkisi göz önünde bulundurulsa bile, bu araþtýrma ve
daha önceki araþtýrmalar Türk öðrencilerin okuma hýzlarýnýn düþük olduðunu göstermektedir.
...
189
Okuma hýzý ile anlama düzeyi arasýndaki iliþki bakýmýndan metin türleri karþýlaþtýrýldýðýnda þu
sonuçlar ortaya çýkmaktadýr: Okuma hýzý ile anlama düzeyi arasýnda en yüksek iliþki gazete haberi metnindedir (r = .41). Edebî metindeki iliþki düzeyi de buna yakýndýr (r = .37). Bilimsel metinde ise bu iliþki
azalmaktadýr (r = .31). Bu sonuç, Blommers ve Lindquist’in (1954: 449-473) bilimsel metinlerde okuma
hýzý ve anlama düzeyi arasýndaki iliþkinin düþeceði yolundaki görüþüyle paralellik oluþturmaktadýr.
Okuma hýzý ve okuduðunu anlama düzeyi arasýndaki iliþki, hýzlý okuma çalýþmalarýnýn temel esaslarýndan biridir. Günümüzde hýzlý okuma teknikleri ile ilgili yazýlan yüzlerce kitap ve hýzla yaygýnlaþan kurslar
önemli bir piyasa oluþturmuþtur. Bu kitaplar ve kurslar, insanlarýn hem hâlihazýrdaki okuma hýzlarýný 3-4
katýna çýkarmayý hem de okuduðunu anlama düzeylerini arttýrmayý vaat etmektedir. Hiç þüphesiz, verilecek sistemli eðitimlerle insanlarýn okuma hýzlarý ve anlama düzeyleri arttýrýlabilir. Fakat okuma hýzýný,
okuduðunu anlama düzeyini geliþtirme ve bunlar arasýndaki iliþki, sadece insanlara bazý tekniklerin
kazandýrýlmasýna baðlý deðildir. Bu tür çalýþmalarýn verimliliði, insanlarýn yaþýna, zekâsýna, genel yetenek
ve kültürüne, okuma anýndaki motivasyon ve dikkatine, metin hakkýndaki ön bilgisine ve okunan metnin
türüne göre deðiþmektedir.
Bu faktörleri göz ardý ederek “müþteriler”ine, sadece verilen teknikleri kazanmakla, her tür okumada
göz kamaþtýrýcý hedeflere ulaþmayý vaat eden kitap ve kurslar, bir müddet sonra insanlarýn hayal kýrýklýðý
yaþamasýna ve “anlayarak hýzlý okuma”nýn mümkün olmadýðý düþüncesine kapýlmalarýna yol açabilmektedir. Oysa hýzlý okuma tekniklerinin bireysel özelliklere baðlý olarak her þahýsta farklý düzeyde bir geliþim
saðlayabileceði hatta ayný þahsýn farklý metinleri farklý hýz ve anlama düzeyleri ile okuyabileceði göz
önünde bulundurulmalýdýr.
Kaynakça
AKÇAMETE, Gönül. (1989). “Üniversite Öðrencilerinin Okumalarýnýn Deðerlendirilmesi”, Ankara Ünv.
Eðitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 22, S. 2, s. 735-753.
AKÇAMETE, Gönül ve F. GÜNEÞ. (1992). Üniversite Öðrencilerinde Etkili ve Hýzlý Okumanýn
Geliþtirilmesi, Ankara Ünv. Eðitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 2, s. 463-471.
BAMBERGER, Richard. (1990). Okuma Alýþkanlýðýný Geliþtirme, (çev.: Bengü Çapar), Kültür Bakanlýðý
Yay., Ankara.
BLOMMERS, Paul J. and E. F. LINDQUIST. (1954). “Rate of Comprehension of Reading: Its
Measurement and Its Relationship to Comprehension”, The Journal of Educational Psychology, S. 34, s.
449-473.
CARVER, Ronald P. (1982). “Optimal Rate of Reading”, Reading Research Quarterly, 18 (1), s. 56-58.
...
TINKER, Mües A. and C. M. McCULLOUGH. (1968). Teaching Elementary Reading. (Third Edition),Appleton-Century-Crofts, New York.
TOVVNSEND, Roz. (1997). Okuma Zenginliði (çev.: Tayfur Keskin), Sistem Yayýncýlýk, Ýstanbul.
UYSAL, Þefik. (1976). Sosyal Bilim Araþtýrmalarýnda Kullanýlan Araçlarýn Geçerlik ve Güvenirlikleri,
Toplum Bilimlerinde Araþtýrma ve Yöntem, Türkiye ve Orta Doðu Amme Ýdaresi Ens. Yay., s. 35-37,
Ankara.
Eyyup ÇOÞKUN
Millî Eðitim dergisi
190
1. Okuduðunuz ve dinlediðiniz inceleme ve araþtýrma yazýlarýnýn ortak özelliklerini belirleyiniz.
3. ETKÝNLÝK
Ýki grup oluþturulur.
Birinci grup hazýrlýkta getirilen “popüler dergi ve gazetelerdeki öðretici yazýlarý”; ikinci grup
“Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” baþlýklý bilimsel yazýyý
kullanýlan dil ve metnin yazýlýþ amacý bakýmýndan inceler.
Gruplar, inceleme sonuçlarýný tartýþarak popüler dergi ve gazetelerdeki öðretici yazýlarla bilimsel yazýlarýn farklýlýklarýný belirler.
2. Bir yazarýn, bir ilim adamýnýn, bir düþünürün kiþisel deneyimlerini, gözlemlerini ve kanaatlerini ifade
eden öðretici yazýlarýn ortak ve farklý yönlerinin neler olabileceðini söyleyiniz.
3. “Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” metninden hareketle
bilimsel yazýlarýn yazýlýþ amaçlarýný söyleyiniz.
4. Bilimsel yazýlarýn gerekli donanýma sahip kiþilerce kýsa, öz ve hemen anlaþýlabilir tarzda yazýlan
açýk ve kesin yazýlar olmasýnýn sebeplerini tartýþarak belirleyiniz.
4. ETKÝNLÝK
“Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” baþlýklý bilimsel
metnin belirli bir hazýrlýk ve araþtýrma sonucu yazýldýðýný gösteren bölümleri belirleyiniz.
Buradan hareketle bilimsel yazýlarda ön hazýrlýðýn nasýl yapýldýðýný ve bilimsel yazýlar için önemini açýklayýnýz.
5. ETKÝNLÝK
Okuduðunuz, dinlediðiniz ve incelediðiniz bilimsel yazýlarý tablodaki baþlýklara uygun þekilde
yerleþtiriniz.
Bilimsel Yazýlarýn Gruplandýrýlmasý
Bilimsel Makaleler
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
Tarama ve
Deðerlendirme
Makaleleri
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
191
191
Konferans Raporlarý
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
Toplantý Özetleri
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
5. “Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” adlý bilimsel yazýnýn,
baþlýðýnýn yazýnýn bütününü kapsayýp kapsamadýðýný açýklayarak baþlýðýn bilimsel yazýlar için önemini
belirtiniz.
6. “Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” bilimsel yazýsýnýn
“özet” kýsmýnda nelerden bahsedildiðini göz önünde bulundurularak bilimsel makalede özetin nasýl hazýrlanmasý gerektiðini söyleyiniz.
6. ETKÝNLÝK
“Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” bilimsel
yazýsýnýn giriþ bölümünü verilen ifadelere göre deðerlendirerek cevabýnýzý tablodaki uygun yere
iþaretleyiniz.
Deðerlendirme
Ölçütler
Evet
Hayýr
Makalede ifade edilenlerin kolay ve doðru anlaþýlmasýna yarayacak
temel bilgiler verilmiþtir.
Çalýþmanýn gerekliliði ortaya konmuþtur.
Makalede iþlenen konunun daha önceki yayýnlarda nasýl ele alýndýðýna
yer verilmiþtir.
Makaleye konu olan araþtýrmada nasýl bir yöntem izlendiði ve bu yöntemin seçiliþ sebebi ortaya konmuþtur.
Araþtýrmada ana bulgular dile getirilmiþ ve sonuçlarý belirtilmiþtir.
Buradan hareketle bilimsel makalede giriþin nasýl yazýlmasý gerektiðini açýklayýnýz.
7. ETKÝNLÝK
“Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” adlý bilimsel
yazýda hangi malzemeler kullanýlmýþtýr?
Bu malzemelerin hangi yöntemlerle iþlendiðini söyleyiniz.
Buradan hareketle bilimsel bir yazýda malzeme ve yöntemler kýsmýnýn nasýl hazýrlanacaðýný
belirtiniz.
8. ETKÝNLÝK
yazý ve getirdiðiniz bilimsel yazýlarda metin içindeki alýntýlar nasýl verilmiþtir?
Bu bilimsel makalelerin sonundaki kaynakçanýn nasýl sýralandýðýný belirtiniz.
Buradan hareketle birden çok yazar tarafýndan hazýrlanan bilimsel makalede yazar adlarýnýn
nasýl sýralandýðýný söyleyiniz.
192
9. ETKÝNLÝK
“Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” baþlýklý bilimsel
yazýsýnda “Tartýþma ve Sonuç” bölümünde nelerin üzerinde, nasýl durulduðunu belirtiniz.
Buradan hareketle bilimsel makalelerde tartýþma ve sonuç bölümünün nasýl hazýrlanacaðýný
söyleyiniz.
7. Birden fazla yazar tarafýndan hazýrlanan bilimsel makalelerde yazar adlarýnýn nasýl sýralandýðýný
belirtiniz.
8. “Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” adlý bilimsel yazýyý ve
okuduðunuz diðer bilimsel yazýlarý göz önünde bulundurarak bilimsel makalelerde kaynak gösterme
çeþitlerini belirtiniz.
10. ETKÝNLÝK
ABDÜLHALÝM MEMDUH’TAN AHMET HAMDÝ TANPINAR’A EDEBÝYAT
TARÝHLERÝNDE YENÝLEÞMENÝN SINIRLARI
...
Türk edebiyat tarihlerinin baþlýcalarýnda, bugün “Yeni Türk Edebiyatý” dediðimiz dönemin adý, tarifi
(özellikleri, ölçüsü), tarihî sýnýrlarý ve ilk þahsiyetleri üzerinde durulacak olan bu yazýnýn amacý herhangi
bir mülahaza, yorum veya tenkit bahis konusu olmaksýzýn sadece bir tespitten ibarettir.
Abdülhalim Memduh’un Tarih-i Edebiyat-ý Osmaniye’sinin dil ve edebiyatla ilgili birtakým mülâhazalarý
ihtiva eden “Birinci Fasýl”ýnýn dýþýnda asýl edebiyat tarihi bahislerinin biri Sinan Paþa’dan Akif Paþa’ya,
ikincisi Akif Paþa’dan “þimdiye kadar” olmak üzere iki fasýlda ele alýnmýþ olmasý eserin önemli bir özelliðini teþkil eder. Böylece edebiyat tarihi çalýþmalarýnýn baþlangýcýnda bu küçük deneme (ufak ebatta,
184 sayfa) Türk edebiyatýný zýmnen eski ve yeni olarak iki bölümde ele almýþ olmaktadýr. Ona göre eski
edebiyata tahsis ettiði “Ýkinci Fasýl” Sinan Paþa’yla baþlayýp Mütercim Asým’la sona
erer. “Devr-i Teceddüd” adýný verdiði “Üçüncü Fasýl” ise Akif Paþa’dan baþlar.
Bunun gerekçesi “söylendiði gibi yazmak, hissolunduðu gibi ihsas
etmek”tir. Bu teceddüdün örnekleri olarak da Akif Paþa’nýn “Adem
Kasidesi”ni, torunu için yazdýðý “Mersiye”yi, “Tabsýra”yý ve “Þeyh
Müþtak’a Cevapname”sini gösterir, bunlardan parçalar iktibas eder.
Abdülhalim Memduh Akif Paþa’dan sonra Pertev Paþa’yý ele alýr.
Rousseau’dan tercüme ettiði birkaç mektup parçasý ile Victor
Hugo’dan manzum olarak çevirdiði “Týfl-ý Nâim”, yeniliðine delil olur.
Bu sonuncusu için “Garp siyakýnda tanzim etmiþtir.” þeklinde bir
deðer yargýsýnda da bulunur. Bu arada Mustafa Reþid Paþa’nýn
adýný da unutmamak gerektiðini ifadeyle onu doðrudan doðruya
edebî eserle deðil yenileþmeye yol açmasýyla zikrettiðini de belirtir.
Ona göre Reþid Paþa bu konuda resmî yazýþmalarda yeni bir ifade
tarzý geliþtirdiði gibi ilk süreli dergileri, ilk salnameyi, Takvim-i Vekayi’yi,
Matbaa-i Âmire’yi tesis yahut teþvik etmekle de bu yolda hizmeti olmuþtur. Fakat bu hizmetleri arasýnda belki en önemlisi, Þinasi’yi hazýrlamasý ve
hayatý boyunca himaye etmesidir. Cevdet ve Fuad Paþalardan dil bilgisi
Namýk Kemal
193
çalýþmalarý dolayýsýyla birkaç cümleyle bahseden Abdülhalim Memduh,
Volney mütercimi olarak Ayetullah Bey’e de kýsa bir yer ayýrmýþtýr. Bu
hazýrlýk yýllarýndan sonra edebiyat nihayet “terakki-i sahihi”ni Þinasi’yle bulmuþtur. Þinasi Osmanlý edebiyatýnýn “yol göstericisi”, Namýk Kemal ise
“sâiki”dir.
Bu çok muhtasar edebiyat tarihinin kendisinden sonrakilere açtýðý yol
ihmal edilmemelidir. Edebiyatýn yenileþmesindeki rolü hemen her zaman
münakaþa konusu olmuþ birtakým isimlere, özellikle Akif Paþa’ya bir edebiyat tarihi tasnifi içinde yer vererek Þinasi’den önceki hazýrlýk safhasýna ilk
defa o iþaret etmiþ, böylece sonraki edebiyat tarihlerinde de problemin
olumlu veya olumsuz olarak ele alýnmasýnda öncü olmuþtur.
...
Þahabeddin Süleyman Tarih-i Edebiyat-ý Osmaniye (1328/1912)’sinde
eski edebiyatý Âþýk Paþa ile baþlatýp Mütercim Asým’a kadar getirir.
Þinasi
“Teceddüdat” adýný verdiði “Ýkinci Devir” Reþid ve Akif Paþalarla baþlar.
Yeniliðin ölçüsü “þekl-i cemiyetin teceddüdüyle, Garb’ýn Þark’a tenfiz-i itiyad ve ulûm etmesiyle bu eski
zarfý yýrtmak, yeni bir þekilde ifade-i beyan etmek” gerekçesine dayanan dil deðiþmesidir. Þahabeddin
Süleyman, Recaizade Ekrem’in Nedim hakkýndaki bir deðer yargýsýndan hareket ederek birinci devir
þiirinin maksadýnýn “dinî ve mutasavvýf veya âþýkane, rindane”, diðerinin ise “içtimaî, faidevi” olduðunu
söyler. Ona göre bu sonuncu eðilimin kaynaðý yerli bir kaynak deðil “Garb’ýn nüfuz ve tesiri”dir.
“Edebiyatýmýz ikinci devriyle eski menâbi-i edebiyyesine bir de Garb menbaý ilâve etmiþ oluyor.”
Þahabeddin Süleyman, resmî dilin deðiþmesinde rolü olanlar arasýna, daha önce Abdülhalim Memduh’un
da zikretmiþ olduðu Mustafa Reþid ve Akif Paþalara Fuad ve Edhem Pertev Paþalarý da ilave eder. Þinasi
ise yine yeni dönemin “tereddütlerine, kararsýzlýklarýna nihayet veren, mazi ile alakayý suret-i katiyyede
kesen” bir þahsiyet olarak önemini korur.
Ali Ekrem’in Tarih-i Edebiyat-ý Osmaniye’si1, Dârülfünun’da verdiði ders takrirlerinden kurulduðu için
bu özelliðinin gereði çok teferruatlý ve bol örnekli olmakla beraber daðýnýklýðý da dikkati çekmektedir.
Bununla beraber yenileþen edebiyat hakkýnda yer yer deðer yargýlarý da bulunmaktadýr. Ona göre
“teceddüd-i edebîmiz nazýmdan ziyade nesirde görülmeye baþlamýþtýr”.
...
Yine þapirograf baskýsý ile Darülfünun ders notlarý olan Faik Reþad’ýn Tarih-i Edebiyat-ý Osmaniye’si
(1911-1912) her biri bir þairin adý etrafýnda birer edebî mektep olarak düþünülen 12 devir þeklinde
tasavvur edilmiþtir. Plana göre 12. devir “Þinasi Devri” olacaktýr. Ancak sadece birinci cildi yayýmlanan
eser Þeyhülislâm Yahya Efendi’ye kadar gelebilmiþtir.
Þahabeddin Süleyman’ýn bu defa Köprülüzade Mehmed Fuad’la müþterek yazdýklarý Yeni Osmanlý
Tarih-i Edebiyatý (1914) 2 cilt olarak düþünüldüðü hâlde sadece Nevþehirli Damat Ýbrahim Paþa’nýn
sadaretine kadar olan I. cildi yayýmlanabilmiþtir.
...
Fuad Köprülü’nün baþlangýçtan XV. yüzyýla kadar gelen Türk Edebiyatý Tarihi (1921, 1926), yeni Türk
edebiyatý açýsýndan Türk edebiyatýný üç devreye ayýrmayý, üçüncü devreye de “Avrupa Medeniyeti Altýnda
Türk Edebiyatý” adýný vermesiyle önem kazanýr. Tarih, edebiyat, sosyoloji, hukuk tarihi gibi alanlardaki
1
Ali Ekrem’in Darülfünun’da verdiði edebiyat derslerinden oluþan edebiyat tarihinin sayfa sayýsý, muhtevasý
hatta adý farklý birkaç basýmý bulunmaktadýr. Hepsi el yazýsýyla þapirograf baskýsý olan eserin kaynaklardan tespit edebildiðimiz 1910,1910-1912,1914,1923-1924 tarihlerini taþýyan dört basýmý bulunmaktadýr. Faydalandýðýmýz baskýsý,
basýmýna 1910’da baþlanýp 1912 Mayýsýnda tamamlanan ve 484 sayfa hacminde olan nüshadýr.
194
geniþ bilgisi ve otoritesiyle kendisinden sonra yazýlmýþ hemen bütün edebiyat tarihlerine yol göstermiþ ve
onlarý etkilemiþ olan Köprülü’nün özellikle bu temel tasnifi günümüze kadar geçerliðini korumuþtur.
Fuad Köprülü’nün edebiyat tarihinin iki basýmý arasýnda yayýmlanan Ýbrahim Necmi’nin [Dilmen]
Tarih-i Edebiyat Dersleri de onun metodunu takip ederek Servet-i Fünun edebiyatýnýn sonuna kadar
gelir. Ancak siyasi hadiseleri azaltýp edebiyata daha çok yer ayýrmasý, bir de tasnifte bahisleri hicrî
takvime göre yarýmþar yüzyýllýk dönemlere ayýrarak ele almasý farklý özelliklerini teþkil eder.
Kendisinden önceki edebiyat tarihlerinin en hacimlisi olan (iki büyük ciltte 600 küsur sayfa) bu eser
“Edebî Teceddüdümüzün Zuhuru ve Tekâmülü” alt baþlýðý ile yeni Türk edebiyatý bahislerini de en geniþ
olarak ele alan ilk edebiyat tarihi olmaktadýr.
...
Cumhuriyet Döneminin ilk edebiyat tarihi olan, Ýsmail Habib [Sevük]’in Türk Teceddüd Edebiyatý Tarihi
(1924) devlet eliyle, “Maarif Vekâleti Neþriyatý” arasýnda yayýmlanýr. Devirlerin tasnifinde Köprülü’ye baðlý
kalmakla beraber sýk sýk Fransýz edebiyatýyla iliþkiler kurmasý, mukayeseler yapmasý ve tesirleri araþtýrmasýyla öncekilerden ayrýlýr. Subjektif deðer yargýlarýyla da dikkati çeker. Az çok deðiþik ve ilavelerle
Edebî Yeniliðimiz (1932) ve Yeni Edebî Yeniliðimiz (1940) adlarýyla birkaç defa daha basýlmýþtýr. Adýndan
da anlaþýlacaðý gibi konu olarak sadece yenileþme dönemini ihtiva eden eserin hareket noktasý “Bizim
teceddüd edebiyatýmýz Garp tesiratýyla baþlar.” ifadesidir. Bununla beraber yenileþmenin hazýrlýk safhasý
hakkýnda, kendisinden önceki edebiyat tarihlerine baðlý kalýr.
...
Eski harflerle basýlan son edebiyat tarihi Ýsmail Hikmet [Ertaylan]’in dört ciltlik (toplam 1454 sayfa)
Türk Edebiyatý Tarihi olur. Rusya’da komünist rejimin baskýsýnýn en çok hissedildiði bir dönemde, 19251926 yýllarýnda Bakü Üniversitesinde verilen derslerin ürünü olan ve Bakü’da basýlan bu eser, eski edebiyata bakýþý en olumsuz olan bir edebiyat tarihidir. Esasen sadece Tanzimat sonrasý edebiyatý konu
edinmiþ olan eserin özellikle mukaddimesinde tamamen indî mülâhazalar ve deðer yargýlarýyla Divan
Edebiyatý hakkýnda aþaðýlayýcý, ideolojik sloganlarý düþündüren ifadeler kullanýlmýþtýr.
...
Agah Sýrrý Levend’in Edebiyat Tarihi Dersleri (1932), “Hazýrlýk Safhasý”nda Þinasi’den öncekilere en az
yer ayýrmýþtýr. Akif Paþa’nýn, öncekilerin zikrettikleri manzum ve mensur metinlerindeki bazý yeniliklerin
dikkat çekici olduðunu belirtmekle beraber yine de onu yeniliðin müjdecisi olarak kabul edenlere katýlmaz.
Edhem Pertev Paþa’yý manzum tercümeleriyle deðerlendirir. Birçok hususta gerçek yenilikçi olarak
gördüðü Þinasi hakkýnda ise “Edebî ve fikrî hayatýmýzda yenilik Þinasi ile baþlar” deðer yargýsýnda
bulunur. Edebî türlerin geliþmesini esas alarak edebiyat tarihçiliðine bir yenilik getiren Mustafa Nihat’ýn
[Özön] Metinlerle Muasýr Türk Edebiyatý Tarihi (1930) isimli eseri, bir giriþten sonra nazým, tiyatro, roman,
tarih, coðrafya ve seyahat, edebiyat tarihi ve tenkit, mektup ve hatýrat, felsefe, hitabet ve gazetecilik olmak
üzere edebî tür olarak kabul ettiði dokuz bölümden oluþur. Baþlangýç’ta “Yenilik Mübeþþirleri” baþlýðý altýnda fazla teferruata girmeden Pertev, Akif, Reþid, Âli, Fuad ve Sadýk Rýfat Paþalarýn resmî yazýþmalarýndaki yenileþmeye, sadeleþmeye, açýk ibarelere yer vermelerine dikkat çeker. Resmî yazýþmanýn dýþýnda
dilin sadeleþmesinin ise Þinasi’nin öncülüðü ile baþladýðýný söyler. Nazým türünde tercüme þiirleri ve
Mahmud Nedim Paþa’ya kasidesiyle yenileþme olarak benimsediði Edhem Pertev Paþa’dan sonra
Þinasi’nin nazýmda fikir ve hikmet cihetinden kendi döneminin çok ilerisinde olduðunu ancak çalýþmalarýný
gazetecilikte ve dilde yoðunlaþtýrmasý sebebiyle þiirinin büyük bir hamle yapamadýðýný ifade eder. Tiyatro
türü bahsinde Þair Evlenmesi, tenkitte de “Mebhûsetü’n Anhâ” münakaþasýndaki objektif tavrýyla yine
Þinasi’nin öncülüðünü kabul eder.
Nihad Sami Banarlý’nýn ilk basýmý 1948’de yapýlan, daha sonra büyük çapta ilavelerle iki cilt olarak
1971’de yayýmlanan Resimli Türk Edebiyatý Tarihi’nde Tanzimat dönemi bahsine “Türkler Yine Medeniyet
Deðiþtiriyorlar” baþlýðý ile girer. Bu uzun giriþte (s. 804-857) dönemin tarihî zemini, Batýlýlaþma kültürü,
ilmî ve fikrî deðiþmeler, diplomatik dil ve bunun temsilcileri (Mustafa Reþid, Âli ve Fuad Paþalar), “Batý
195
Kültürünün ilk Muallimleri” (Hoca Ýshak, Hoca Tahsin, Þânizade
Atâullah, Hekimbaþý Behçet Efendi vs.), gazetecilik (Agâh
Efendi, Þinasi) gibi konular üzerinde durur. Bütün bunlarý edebiyat dýþý yenileþmeler veya edebiyattaki deðiþmeleri hazýrlayan
âmiller olarak telakki ettikten sonra edebiyattaki gerçek
yenileþmeyi Þinasi ile baþlatýr. Akif Paþa ise Vasýf ve Ýzzet Molla
gibi “Asrýn Divan Þairleri” arasýndadýr. Köprülü mektebine baðlý
olan Banarlý da hocasý gibi ve ondan iktibasta bulunarak Akif
Paþa’yý yeni edebiyatýn müjdecisi deðil, eski edebiyatýn “kendi iç
olgunluðu istikametinde” bir geliþme olarak benimser. Edhem
Pertev, Münif ve Cevdet Paþalara ise Tanzimat’ýn her iki mektebi bahsi tamamlandýktan sonra “Mahallîleþme Cereyanýnýn
Devamý” bölümünde yer verir.
Vasfi Mahir Kocatürk’ün, daha çok biyografilere baðlý bir çalýþma olan Türk Edebiyatý Tarihi (1964), Tanzimat öncesi bahisler
arasýnda “XIX. Asýrda Nesir” baþlýðý altýnda Þânizade,
Abdurrahman Sami Paþa ve Mütercim Asým arasýnda Akif
Nihad Sami Banarlý
Paþa’ya da yer verir. “Adem Kasidesi”nden bahsetmeyen
Kocatürk, Akif Paþa’yý sadece “Þeyh Müþtak’a Mektub”u ile “nesrimizin tekâmülü içindeki deðerli hamlelerden biri” olarak ele almýþtýr.
Türk edebiyatý tarihleri arasýnda birçok hususta farklýlýðýyla halen de özelliðini korumakta olan Ahmet
Hamdi Tanpýnar’ýn 19. Asýr Türk Edebiyatý Tarihinde (1948, düzeltme
ve ilavelerle 1956) Þinasi “Türk irfanýnýn Avrupalýlaþmasýný yani yeni
bir dünya görüþü içinde kendimizi bulmayý borçlu” olduðumuz bir þahsiyet olarak ön plandadýr. Nesri, þiiri, tiyatrosu, dil konusundaki tutumu
ve gazeteciliði ile o, kendisinden önce parça parça gelen ve sýnýrlý
hedeflerin ötesine geçemeyen yenilikleri belli bir yönde toplayan ve
bunlarý topluma döndüren insandýr.
...
Nesir alanýnda da nisbî bir sadeleþmeden ve halk konuþmasýndan
gelen kelimelerden bahseden Tanpýnar yine öncekilerden farklý isimlere
dikkati çeker. Asým, Þânizâde adlarý arasýnda Mehmed Esad Efendi,
Mustafa Necib ve Câbi Ýsmet Bey’i de zikreder. Bu arada nesirde yeni
bir devir açtýðýný söylediði Sadýk Rýfat Paþa ve Mustafa Sami Efendi’nin
Avrupa risalelerindeki açýk tenkit ve mukayese fikri yanýnda kullandýklarý cümle yapýsý ve birtakým yeni kavramlarla da Tanzimat nesrine yol
açtýklarýný ifade eder.
Ahmet Hamdi Tanpýnar
...
Hemen sadece birtakým seçme ve iktibaslarla ele aldýðýmýz bu bahis þüphesiz daha uzun ve derinleþtirilmeye, yorumlanmaya, mukayeseler yapmaya açýk bir konudur. Bu alanda önce mevcut edebiyat
tarihleri, özellikle eski harfli ve bir kýsmý taþ baskýsý/þapirograf olanlarýn farklý basýmlarý da dikkate alýnarak bir çeþit tenkitli metinleri ortaya çýkmalýdýr. Daha sonra konu yenileþmenin ölçüleri ve yeniliðin
farklý isimleri üzerinde derinleþebilir. Ancak bu meselede de gerek edebiyat tarihi müelliflerinin gerekse
bunun dýþýnda kalmýþ yazarlarýn konuyla ilgili yazýlarýndaki deðerlendirilmelerin de dikkate alýnmasý
gerekmektedir.
Prof. Dr. Orhan OKAY
196
11. ETKÝNLÝK
“Abdülhalim Memduh’tan Ahmet Hamdi Tanpýnar’a Edebiyat Tarihlerinde Yenileþmenin
Sýnýrlarý” tarama-deðerlendirme makalesinde hangi konunun ele alýndýðýný söyleyiniz.
Bu makalenin nasýl hazýrlandýðýný açýklayýnýz.
Buradan hareketle tarama- deðerlendirme makalelerinin özelliklerini belirleyiniz.
9. “Abdülhalim Memduh’tan Ahmet Hamdi Tanpýnar’a Edebiyat Tarihlerinde Yenileþmenin Sýnýrlarý”
tarama-deðerlendirme makalesini göz önünde bulundurarak bu tür makalelerin yararlarýný tartýþarak
belirleyiniz.
10. “Abdülhalim Memduh’tan Ahmet Hamdi Tanpýnar’a Edebiyat Tarihlerinde Yenileþmenin Sýnýrlarý”
tarama-deðerlendirme makalesinde konularýn hangi yönlerden ele alýndýðýný belirterek tarama-deðerlendirme makalelerinin nasýl sýnýrlandýrýlmasý gerektiðini söyleyiniz.
11. “Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” makalesinde kullanýlan dilin iþlevini belirleyiniz.
12. “Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” makalesinde kullanýlan anlatým türlerini belirleyiniz.
12. ETKÝNLÝK
yazýnýn “Tartýþma ve Sonuç” bölümünde anlatým bozukluðu bulunup bulunmadýðýný belirleyiniz.
13. ETKÝNLÝK
...
Tazebay (1997) ’ýn araþtýrmasýnda, ilkokul 3 ve 4. sýnýf öðrencilerinin sesli ve sessiz okuma
hýzlarý ile anlama düzeyleri arasýnda olumsuz bir iliþki bulunmuþtur. Yani söz konusu araþtýrmada,
yavaþ okuyan öðrenciler, hýzlý okuyanlara göre okuduklarýný daha iyi anlamýþlardýr. Araþtýrmacý, bu
iliþkinin yetiþkin okuyucularda olumlu yönde olabileceðini belirtmiþtir.
Dökmen (1994)’in araþtýrmasýnda, lise ve üniversite öðrencilerinin okuma hýzlarý ile okuduðunu
anlama düzeyleri arasýnda olumlu bir iliþki bulunmuþtur (r = .36).
Akçamete (1989, 735-754)’nin araþtýrmasýnda, üniversite öðrencilerinin okuma hýzlarý ile
okuduðunu anlama düzeyleri arasýnda olumlu yönde fakat düþük bir iliþki bulunmuþtur (r = .20).
Araþtýrmacý, iliþkinin düþük çýkmasýný, öðrencilerin anlama puanlarýnýn ranjý ve standart sapmasýnýn
çok küçük olmasý nedeniyle ayrýmlaþmanýn oluþmamasýna yani ölçme ile ilgili bazý niteliklere
baðlamýþtýr.
Harris ve Sipay (1990, 632-633)’e göre okuma hýzý ve anlama düzeyi arasýndaki iliþki için her
197
zaman geçerli olacak bir hüküm vermek mümkün deðildir. Zira, okuma hýzý ve okuduðunu anlama
düzeyi arasýndaki iliþkinin yönünü ve miktarýný belirleyen birçok faktör vardýr. Okuyucunun yaþý, zekâ
seviyesi, entelektüel yeteneði, okuma amacý, okunan materyal hakkýnda ön bilgiye sahip olmasý ve
okunan metnin türü gibi faktörler bu iliþkinin yönünü ve derecesini etkilemektedir.
...
“Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma” makalesinden
alýnan yukarýdaki metni “açýklýk-akýcýlýk, duruluk ve yalýnlýk” bakýmýndan inceleyiniz.
Ýnceleme sonuçlarýný gerekçesiyle maddeler hâlinde yazýnýz.
14. ETKÝNLÝK
...
Bu farkýn oluþmasýnda Batý dilleri ile Türkçenin yapýsý arasýndaki farklýlýklarýn etkili olduðu
söylenebilir. Batý dillerinde cümlenin en önemli iki ögesi olan özne ve yüklem cümlenin hemen
baþýnda ve yan yanadýr. Bu iki öge algýlandýðýnda diðer ögelerin hýzla okunmasý mümkündür. Oysa
Türkçede özne, cümlenin baþýnda; yüklem cümlenin sonundadýr. Bu iki ögenin algýlanmasý için cümlenin tamamýnýn dikkatle okunmasý gerekmektedir. Bu durum okuma hýzýný düþürmektedir. Türkçe
sondan eklemeli bir dildir. Bu yüzden cümlelerin kuruluþunda ekler son derece önemlidir.
...
Yukarýdaki metinde bulunan cümlelerin ögelerini bulunuz.
15. ETKÝNLÝK
“Hazýrlýk”ta getirdiðiniz Atatürk’ün eðitim anlayýþý ile ilgili yazýlarý okuyunuz.
Okuduðunuz ve dinlediðiniz bu yazýlardan hareketle Atatürk’ün eðitim anlayýþý ve eðitime
verdiði önemi açýklayýnýz.
1. Bir yazýya bilimsel nitelik kazandýran özellikleri söyleyiniz.
2. Bilimsel yazýlarýn, üniversite ve ülkelerin uluslararasý itibarýna katkýsýný tartýþarak belirleyiniz.
3. Bilimsel yazý ile makalenin benzer ve farklý yönlerini tartýþarak belirleyiniz.
16. ETKÝNLÝK
Gruplar oluþturulur.
Her grup Atatürk’ün eðitime verdiði önemi belirten bilimsel yazýlar bulur.
Her grup bilimsel yazýlara atýfta bulunarak Atatürk’ün eðitime verdiði önemle ilgili birer “bilimsel yazý” yazar.
Bu bilimsel yazýlarý her gruptan bir öðrenci okur. Beðenilen yazýlar sýnýf panosunda sergilenir.
198
1. Aþaðýda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun þekilde doldurunuz.
Bir bilimsel yazýda ayný kaynaðýn birden fazla kullanmasý durumunda araya baþka kaynak bilgisi girmemiþse .......................................... kýsaltmasý ve kaynaðýn sayfa numarasý yazýlarak
kaynaða gönderme yapýlýr.
Daha önceden yapýlmýþ çalýþmalarýn, eleþtirilerin iþlendiði yazýlara ..........................................
denir.
Bir eserin birden çok yazarý varsa Kaya, Dr. Ý. Güven; Öztürk, Dr. Cemil,
Notlarý-2; Boðaziçi Ünv. Yay. Ýst.1998 þeklinde gösterilir.
(D)
(Y)
Gazeteden alýnan bir yazý, kaynak olarak Tamer, Rauf, “Öðretmenim”
Sabah gzt. 24 kasým 1997 þeklinde gösterilir.
(D)
(Y)
Kaynak bilgisi, alýntý yapýlan cümlenin bitiminde sýra numarasý verilerek
sayfanýn altýna yazýlýr.
(D)
(Y)
Tarama ve deðerlendirme makaleleri daha önce yayýmlanmýþ yazýlarýn
deðerlendirilmesi amacýyla yazýldýklarýndan özgün deðildir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdakilerden hangisi bilimsel yazýlarla ilgili deðildir?
A) Bilimsel yazýlarýn bilimsel buluþlarý iletmek için yazýlmasý
B) Açýklýk ve kesinliðin esas olmasý
C) Baþlýk, özet, giriþ, asýl metin, sonuç ve tartýþma bölümlerinden oluþmasý
D) Özet bölümünde makalede ifade edilenlerin kolay ve doðru anlaþýlmasýný saðlayacak temel bilgilerin verilmesi
E) Sonuç bölümünde kiþisel kanaatlerin dile getirilmesi
4. Aþaðýdaki cümlelerden hangisi temel ögelerden oluþmuþtur?
A) Þiir, imgelerin penceresini açýnca görülür.
B) Çalýþma gücünü ve isteðini hiç yitirmedi.
C) Bütün köy düðün hazýrlýðýndaydý.
D) Çocuðu dýþarý çýkartýn.
E) Her aðaç kökünden kurur.
199
1. Aþaðýda verilen cümledeki boþluðu uygun þekilde doldurunuz.
Araþtýrmanýn amaçlarý, metodu, bulgularý ve sonuçlarýnýn önemi bilimsel yazýlarýn
............................................. bölümünde verilir.
Bir eserin bir yazarý varsa kaynakçada Lüzumsuz Adam, Abasýyanýk,
Sait Faik, Bilgi yay., Nu:2, 3.bs., Ýst.1997 þeklinde gösterilir.
(D)
(Y)
Makalelerde verilen bilgilerin kaynaðý dipnot veya kaynakça baðlacý
ile gösterilir.
(D)
(Y)
3. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde soru, dolaylý tümleci buldurmaya yöneliktir?
A) Dün onu nerede gördünüz?
B) Dün Eminönü’nde onu mu gördünüz?
C) Eminönü’nde onu dün mü gördünüz?
D) Ýstanbul’a nasýl gittin?
E) Sabahlarý hep spor yapar mýsýn?
4.
I. Deli yaðmurlar dolduruyordu derin çukurlarý.
II. Gönlüme avdet eder her unutulmuþ nisan.
III. Gözlerim görmüyor, aklým þaþýyor.
IV. Ben seni yürek yangýný bir vahada ararým.
V. Bir gül kanýyor bir seher vaktinde.
Yukarýdaki numaralý cümlelerden hangisi sýralý bir cümledir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
5. Adam, uzun kahverengi bir ince aðaç gibi duruyordu pencerenin ardýnda. Yüzünün genç çizgilerinde dünyanýn bütün gerçeklerini kabullendiðini açýða koyan bir anlam vardý. Hafiften esen
rüzgârda bir dal nasýl kýmýldarsa öyle kýmýldadý. Turuncu boru çiçeklerini yaza saklayan kuru dallý
sarmaþýðýn oradaki tahta kanepeye doðru yürüdü. Oturdu. Demek az önce arabasýyla gelen
oymuþ. Arabanýn kapýlarýnýn açýlýp kapanýþý, konuþmalar, ayak sesleri bu adamýn geliþiydi.
Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangilerine baþvurulmuþtur?
A) Betimleme-örneklendirme
B) Tartýþma-tanýk gösterme
C) Açýklama-benzetme
D) Betimleme-öyküleme
E) Öyküleme-açýklama
200
1. EK
OKUNACAK ROMANLAR LÝSTESÝ
No
Roman Adý
Yazarý
1
Aþk-ý Memnu
Halid Ziya Uþaklýgil
2
Handan
Halide Edip Adývar
3
Kiralýk Konak
Yakup Kadri Karaosmanoðlu
4
Kuyucaklý Yusuf
Sabahattin Ali
5
Yalnýzýz
Peyami Safa
6
Dokuzuncu Hariciye Koðuþu
Peyami Safa
7
Ýnce Memed
Yaþar Kemal
8
Saatleri Ayarlama Enstitüsü
Ahmet Hamdi Tanpýnar
9
Küçük Aða
Tarýk Buðra
10
Devlet Ana
Kemal Tahir
11
Osmancýk
Tarýk Buðra
12
Bereketli Topraklar Üzerinde
Orhan Kemal
13
Sinekli Bakkal
Halide Edip Adývar
14
Aðrý Daðý Efsanesi
Yaþar Kemal
15
Bugünün Saraylýsý
Refik Halit Karay
16
Çalýkuþu
Reþat Nuri Güntekin
17
Bir Düðün Gecesi
Adalet Aðaoðlu
18
Kilit
Mustafa Necati Sepetçioðlu
19
Küçük Dünyalar
Mükerrem Kamil Su
20
Ayaþlý ile Kiracýlarý
Memduh Þevket Esendal
21
Sessiz Ev
Orhan Pamuk
22
Bir Bilim Adamýnýn Romaný
Oðuz Atay
23
Ateþten Gömlek
Halide Edip Adývar
24
Gün Olur Asra Bedel
Cengiz Aytmatov
25
Notre Dame’ýn Kamburu
Victor Hugo
26
Madame Bovary
Gustave Flaubert
27
Suç ve Ceza
Dostoyevski
28
Goriot Baba
Honore de Balzac
29
Toprak Ana
Cengiz Aytmatov
201
2. EK
Öz Deðerlendirme Formu
Konuyla ilgili daha önce bildiklerim
Konuyla ilgili öðrendiklerim
Konuyla ilgili tam öðrenemediklerim
Konuyla ilgili öðrenmek istediklerim
Konuyla ilgili okuduðum kitaplar
Konuyla ilgili okumayý düþündüðüm
kitaplar
Konuyla iliþkilendirdiðim diðer konular
Konuyu arkadaþlarýma anlatsaydým konunun
püf noktalarý olarak söyleyeceklerim
Konuyla ilgili kullandýðým araç ve gereçler
202
3. EK
TASARI (PROJE) ÇALIÞMASI ÖRNEK FORMU
Seçilebilecek konular:
1. Tasarý çalýþmasý olarak sunmak üzere bir tiyatro metni belirleyiniz.
2. Belirlediðiniz bu metni sahnelemek için gerekli planlamayý yapýnýz.
Not: Bu konu dýþýnda ilgi duyduðunuz farklý bir konuyu da tasarý çalýþmasý olarak belirleyebilirsiniz.
Süre: Dört ay
Çalýþma Ýçeriðinde Yer Almasý Gereken Konu Baþlýklarý
1- Tasarýnýn adý (1-15 sözcük arasý olmalýdýr.)
2- Tasarýnýn konusu (Konu açýk bir þekilde ifade edilmelidir.)
3- Tasarý çalýþmasý içinde belirlenen durumun ya da sorunun ayrýntýlý biçimde tanýmlanmasý (Bu
konudaki tasarýnýn amacý belirtilmekle birlikte, durum ya da sorun net biçimde açýklanmalý ve 7-15
sayfa olmalýdýr.)
4- Geliþtirme sürecinin açýklanmasý (Bu aþamada toplam bilgilerden yola çýkarak bir ürün ortaya koymaya yönelik ya da öneriler geliþtirmeye dönük yapýlanlar 7-15 sayfayý geçmeyecek þekilde anlatýlmalýdýr.)
5- Sonuç ve öneriler
6- Kaynakça
Tasarý Hazýrlanýrken Ýzlenecek Basamaklar:
1. Basamak: Bu aþamada, seçmeyi düþündüðünüz konuyu araþtýrýp araþtýrmayacaðýnýza, konuyla
ilgili kaynaklara ne düzeyde ulaþacaðýnýza iliþkin inceleme yaparak konu seçimine hazýrlýk yapýnýz.
Bu aþamada öðretmeniniz ile araþtýrmayý düþündüðünüz konuyu paylaþýp öðretmeninizden konu
belirlemede yardým alýnýz.
2. Basamak: Bir önceki basamakta yaptýðýnýz iþlemler sonucunda belirlediðiniz konunun “önemini,
neden bu konuyu seçtiðinizi, hazýrlayacaðýnýz tasarý sonucunda neye ulaþmak istediðinizi” belirleyiniz.
3. Basamak: Seçtiðiniz konu ile ilgili yeterli bilgiye ulaþmak amacýyla gerekli kaynaklara ulaþýnýz. Bu
kaynaklar; kütüphane, Ýnternet, TV, radyo ve konu ile ilgili kaynak kiþilerdir.
4. Basamak: Bir önceki basamakta ulaþtýðýnýz tüm kaynaklardan elde ettiðiniz bilgilerden faydalanarak oluþturduðunuz bilgileri metne dönüþtürünüz (7-15 sayfayý geçmeyecek biçimde).
5. Basamak: Ulaþtýðýnýz kaynaklardan elde ettiðiniz bilgileri deðerlendirerek çözüm önerileri üretiniz.Bu çözüm önerilerini belirleme nedenlerinizi ortaya koyunuz.
6. Basamak: Çalýþmalarýnýzý rapor hâline dönüþtürünüz.
7. Basamak: Raporu resimler, gazete haberleri, kendi çizimleriniz, tablo, grafik ve istatistiklerle
destekleyerek poster hâline dönüþtürünüz.
8. Basamak: Çalýþmalarýnýzýn sunumunu yapýnýz.
Puanlama: Puanlama, ekte verilen Tasarý Deðerlendirme Ölçeði ile yapýlacaktýr.
203
4. EK
TASARI DEÐERLENDÝRME ÖLÇEÐÝ
Tasarýnýn Adý
Adý ve Soyadý
Sýnýfý
Numarasý
:
:
:
:
DERECELER
GÖZLENECEK
ÖÐRENCÝ KAZANIMLARI
I. TASARI HAZIRLAMA SÜRECÝ
Tasarý amacýný belirleme
Tasarýya uygun çalýþma planý yapma
Grup içinde görev daðýlýmý yapma
Belirlenen konunun önemini ortaya koyma
Hazýrlanan tasarý sonunda ne tür sonuçlara ulaþýlmak
istendiðini ortaya koyma
TOPLAM
II. TASARININ ÝÇERÝÐÝ
Tasarý konusunda bilimsel açýdan doðru bilgiler aktarma
Toplanan bilgileri analiz etme
Elde edilen bilgilerden çýkarýmda bulunma
Yapýlan çalýþmanýn orijinal olmasýna özen gösterme
Yapýlan çýkarýmlarýn nedenlerini ortaya koyma
Yapýlan çalýþmada eleþtirel düþünme becerisini gösterme
Hazýrlanan raporu; resimler, gazete haberleri, çizimler,
tablo, grafik ve istatistiklerle destekleme
Metne aktarýlan tüm bilgilerde Türkçeyi doðru biçimde kullanma
Yararlanýlan kaynaklarý rapora yansýtma
TOPLAM
III. SUNU YAPMA
Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek þekilde sunma
Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme
Sunuda akýcý bir dil ve beden dilini kullanma
Sorulara cevap verme
Verilen sürede sunuyu yapma
Sunum sýrasýnda Türkçeyi doðru biçimde kullanma
TOPLAM
GENEL TOPLAM
204
Zayýf
Kabul
edilebilir
Orta
Ýyi
Çok
iyi
1
2
3
4
5
5. EK
TASARI ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU
Adý ve Soyadý :
Sýnýfý
:
Numarasý
:
AÇIKLAMA: Aþaðýdaki tabloda tasarý boyunca çalýþmalarýnýzý en iyi þekilde ifade eden seçeneðin altýna (X) koyunuz.
DERECELER
DEÐERLENDÝRÝLECEK TUTUM VE DAVRANIÞLAR
Her Zaman
Bazen
Hiçbir
Zaman
1. Planlý çalýþmaya özen gösterdim.
2. Tasarý çalýþmalarým sýrasýnda planýma uygun hareket
ettim.
3. Araþtýrmalarýmda çeþitli kaynaklardan yararlandým.
4. Öðretmenimin önerilerini dinledim.
5. Çalýþmalarým sýrasýnda zamanýmý verimli biçimde kullandým.
6. Çalýþmalarým sýrasýnda deðiþik materyallerden faydalandým.
7. Sorumluluklarýmý tam anlamýyla yerine getirdim.
8. Çalýþmalarýmý sunarken görsel materyalleri kullanmaya
çalýþtým.
Bu etkinlik sýrasýnda yaptýklarým ve yapamadýklarým: .........................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
205
6. EK
BAÞARIM (PERFORMANS) ÖDEVÝ ÖRNEK FORMU
Ýçerik
Düzeyi
Dil ve
Anlatým
Sýnýf Düzeyi
Ortaöðretim
12.sýnýf
Ünitenin Adý
Beklenen
Baþarým
Araþtýrma,
Yorumlama,
Etkili ve Güzel
Sanat Metinleri
Anlatým Becerisi
Süre
Puanlama
Yöntemi
3-4
Hafta
Dereceli
Puanlama
Anahtarý
Sevgili Öðrenciler,
Aþaðýda verilen temlerden herhangi birini seçerek bir þiir dinletisi hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz bu
dinletiyi sýnýfýnýzda ya da okulunuzun çok amaçlý salonunda sununuz.
Temler
Vatan
Gurbet
Çocuk
Ölüm
Anne
Kahramanlýk
Aþk
Tabiat
Yalnýzlýk
NOT: Öðrenciler yukarýda belirtilen temlerin dýþýnda istediði baþka bir konuda performans
çalýþmasý yapabilir.
Bu çalýþmayý baþarýyla tamamlayabilmeniz için aþaðýdaki adýmlarý izlemelisiniz.
1. Çalýþmanýz için yukarýda verilen temleri veya seçtiðiniz konuyu dikkatlice okumalý, düþünmelisiniz.
2. Seçtiðiniz tem veya konu ile ilgili araþtýrma yapmalýsýnýz.
3. Çalýþmanýz için aile bireyleri, kitaplar, gazete haberleri, Ýnternet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz.
4. Araþtýrmalarýnýza dayanarak konu ile ilgili sunacaðýnýz raporda hangi bilgilere yer vereceðinize karar vermelisiniz (planlamalýsýnýz).
5. Çalýþmalarýnýz doðrultusunda teslim edeceðiniz raporu hazýrlamalýsýnýz.
6. Çalýþmalarýnýz doðrultusunda sýnýfta veya okulunuzun çok amaçlý salonunda sergileyeceðiniz materyalleri (poster ve bu posterde yer almasýný düþündüðünüz görsel materyaller) hazýrlamalýsýnýz.
7. Çalýþmanýzý rapor olarak .../.../ 20... tarihinde teslim etmeli ve sýnýfta görsel materyallerinizi
sunmalýsýnýz.
206
7. EK
BAÞARIM ÖDEVÝ DERECELÝ
PUANLAMA ANAHTARI
AÇIKLAMA: 6. ekteki baþarým ödevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr.
5
Ödevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr.
Baþarým ödevinde çalýþýlmak üzere seçilen konunun raporlaþtýrýlmasýnda
ulaþýlan kaynaklardaki bilgilerden yeterince yararlanýlmýþtýr.
Poster çalýþmasýnda aktarýlan bilgiler grafik dýþýnda fotoðraf, karikatür, çizim vb.
ile desteklenmiþtir.
Poster çalýþmasýnda yer alan görsel materyaller, konuya iliþkin özet bilgiler ile
desteklenmiþtir.
Ödevde kullanýlan kaynaklar uygun biçimde rapora yansýtýlmýþtýr.
Rapor anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Oluþturulan cümleler Türkçe yazým kurallarýna uygundur.
4
ulaþýlan kaynaklardaki bilgilerden yararlanýlmýþtýr.
ile desteklenmiþtir.
desteklenmiþtir.
Ödevde kullanýlan kaynaklar uygun biçimde rapora yansýtýlmamýþtýr.
Rapor anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr.
3
ulaþýlan kaynaklardaki bilgilerden yararlanýlmýþtýr.
ile yeterince desteklenmemiþtir.
yeterince desteklenmemiþtir.
Ödevde kullanýlan kaynaklar uygun biçimde rapora yansýtýlmamýþtýr.
2
ile yeterince desteklenmemiþtir.
yeterince desteklenmemiþtir.
1
Raporda konuya iliþkin yer alan bilgiler yetersizdir ve anlaþýlýr biçimde yazýlmamýþtýr.
207
8. EK
BAÞARIM ÖDEVÝ ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU
Adý ve Soyadý :
Sýnýfý
:
Numarasý
:
AÇIKLAMA: Aþaðýdaki tabloda baþarým ödevi boyunca çalýþmalarýnýzý en iyi þekilde ifade eden
seçeneðin altýna (X) koyunuz.
DERECELER
DEÐERLENDÝRÝLECEK TUTUM VE DAVRANIÞLAR
Her Zaman
Bazen
Hiçbir
Zaman
1. Planlý çalýþmaya özen gösterdim.
2. Ödevim sýrasýnda planýma uygun hareket ettim.
3. Araþtýrmalarýmda çeþitli kaynaklardan yararlandým.
4. Öðretmenimin önerilerini dinledim.
5. Çalýþmalarým sýrasýnda zamanýmý verimli biçimde kullandým.
6. Çalýþmalarým sýrasýnda deðiþik materyallerden faydalandým.
7. Sorumluluklarýmý tam anlamýyla yerine getirdim.
8. Çalýþmalarýmý sunarken görsel materyalleri kullanmaya
çalýþtým.
Bu etkinlik sýrasýnda yaptýklarým ve yapamadýklarým:..........................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
208
9. EK
Lise-4 Dil
ve Anlatým
II
Lise-4 Dil ve Anlatým
Ýliþkilendirilecek
Sýnýf
Ünite
Sayfa
Soru
Etkinlik
Konu
Numarasý Numarasý Numarasý
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
8
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
21
7
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
19
4
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Ýsim-sýfat)
22
8
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
22
9
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
32
5
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
33
14
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
33
13
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
32
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Ýsim, sýfat, zarf,
zamir)
33
4
4
FABL
II
MASAL
I
SANAT METÝNLERÝNÝN
AYIRICI ÖZELLÝKLERÝ
Ünite Konu
Lise-1 ve Lise-2 Dil ve Anlatým
209
6
15
II
ROMAN
II
TÝYATRO
II
HÝKÂYE
Ünite Konu
Sýnýf
Ünite
Sayfa
Soru
Etkinlik
Konu
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
57
21
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
61
27
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
61
24
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
42
6
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
61
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
61
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
79
15
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
80
19
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
80
20
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
79
15
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
80
21
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
99
16
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
100
20
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
100
11
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
100
10
210
26
25
ÞÝÝR
Ünite Konu
Sýnýf
Ünite
Sayfa
Soru
Etkinlik
Konu
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
110
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
110
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Cümlede Anlam
110
7
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
110
6
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Ýsim-sýfat)
131
10
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
130
8
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
130
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
130
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
130
7
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Cümlede Anlam
141
7
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
141
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
141
5
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
141
6
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
154
6
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
155
7
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Cümlede Anlam
155
8
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
154
5
8
III
AÇIK OTURUM
III
SEMPOZYUM
III
KONFERANS
II
211
8
9
5
8
IV
MÜNAZARA
III
BÝLÝMSEL YAZILAR
III
FORUM
Ünite Konu
Sýnýf
Ünite
Sayfa
Soru
Etkinlik
Konu
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Cümlede Anlam
164
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
163
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
164
5
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
163
4
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
163
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Cümlenin Yapýsý
174
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
174
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
174
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
174
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
174
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Anlatým Bozukluðu
197
12
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým ve
Özellikleri
Anlatýmýn
Özellikleri
197
13
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Cümle Bilgisi
Cümlenin Ögeleri
198
14
Dil ve Anlatým
9. Sýnýf
Ýletiþim,
Dil ve Kültür
Ýnsan,
Ýletiþim ve Dil
197
11
Dil ve Anlatým
10. Sýnýf
Anlatým Türleri
Anlatým Türleri
(Tüm Ünite)
197
12
212
6,7
6
7
8
5
6
4
7
açýklýk
akýcýlýk
aliterasyon
anlatýcý
anlatým biçimi
armoni
asonans
bakýþ açýsý
ben merkezli hikâye
çatýþma
Çehov tarzý hikâye
dekor
dram
dramatize etmek
duruluk
entrika
epizot
A
: Bir anlatýmýn hiçbir tartýþmaya yol açmaksýzýn, bir tek yargýyý kolayca
belirtme özelliði.
: Bir anlatýmýn zevkle okunmasý veya dinlenmesi, anlatýmda þiirsel bir
yönün bulunma özelliði.
: Bir dizede ya da cümlede kulaða hoþ gelecek bir uyum saðlamak amacýyla ayný seslerin, ayný seslerden oluþan hecelerin tekrarlanmasý.
: Bir sanat eserinde olaylarý, olgularý, durumlarý anlatan kiþi.
: Birbirinden farklý konularý, olaylarý, gözlem ve izlenimleri anlatýrken kullanýlan yöntemler.
: Þiirde dizeyi,düz yazýda cümleyi oluþturan sözcüklerin, bu sözcüklerde
yer alan hecelerin, hecelerdeki seslerin sýralanýþý, birbirleriyle baðlantýsýndan doðan uyum.
: Bir dizede ya da cümlede kulaða hoþ gelecek bir uyum saðlamak amacýyla ünlü seslerin tekrarlanmasý.
B
: Herhangi bir varlýk, olay ve insan karþýsýnda, sahip olduðumuz dünya
görüþü, hayat tecrübesi, kültür, yaþ, meslek, cinsiyet, ruh hâli ve yere göre
alýnan algýlama, idrak etme ve yargýlama tavrý.
: Hikâyecinin gözlemlerinden ve dýþ dünyada yaþanan olaylardan yola
çýkarak bireysel bunalým ve çýkmazlarýna yöneldiði hikâye çeþididir.
Ç
: 1. Olay örgüsünün geliþmesinde basamaklarý ortaya çýkaran, kiþiler
arasýndaki iç ve dýþ anlaþmazlýklar.
2. Kahramanlarýn kendi içindeki bulanýmlar.
: Kiþisel düþünce, duygu ve hayallerin ön planda tutulduðu, merak ögesinin
ikinci planda kaldýðý hikâye çeþididir. Bu tip hikâyelerde zaman ve mekân
anlatýlmaktan çok sezdirilir.
D
: Tiyatroda, sahneyi eserin konusuna göre döþeyip hazýrlamada kullanýlan
eþyanýn toplu adý.
: Acýklý, üzüntülü olaylarý bazen güldürücü yönlerini de katarak anlatan
sahne olayý.
: Bir olayý, duyguyu, düþünceyi canlandýrarak anlatmak; (mec.) bir vakayý
olduðundan daha acýklý bir þekle sokmak.
: Bir anlatýmda gereksiz hiçbir unsurun bulunmamasý.
E
: Roman, hikâye ve tiyatro türlerinde, olaylarýn okuyucuda ya da seyircide
merak uyandýracak þekilde birbirine dolanmasý.
: Bir hikâyede asýl olaya karýþan ikinci derece önemli olay.
213
fasýl
göndergesel iþlev
hakim anlatýcý
heyecana baðlý iþlev
humor
ileti
imge
jest
karakter
kahraman anlatýcý
komedi
konu
makyaj
masal
Maupassant tarzý hikâye
mekân
metin
F
: Bölüm. Tiyatroda perde karþýlýðý kullanýlmýþtýr. Karagöz oyununda belli bir
vakanýn geçtiði bölüm.
G
: Dilin göndergeyi olduðu gibi ifade etme amacýyla düzenlenmesi.
H
: Hikâye ve roman gibi sanat eserlerinde herþeyi bilen, her þeyi gören, istediði bilgiyi veren, istediði zaman susan, bazen olaylarý bütün detaylarý ile
anlatan, bazen birkaç cümleyle özetleyen, yorum ve deðerlendirmede
bulunan anlatýcý. (Ýlahî anlatýcý)
: Göndericinin dili duygu ve heyecan bildirmek amacýyla kullanmasý.
: Alay, dalga geçiþ, hafife alma, boþ verme.
Ý
: Bir edebiyat eserinde sanatçýnýn asýl iletmek istediði temel düþünce.
: Edebiyat ürünlerinde, özellikle þiirde dile getirilmek isteneni daha canlý,
etkili, görülebilir ve duyulabilir bir biçimde anlatmak için anlatýlmak istenenle baþka þeyler arasýnda baðlantý kurularak zihinde canlandýrýlan yeni
biçimler.
J
: 1. Herhangi bir þeyi açýklamak için genellikle el, kol ve baþ ile yapýlan
içgüdüsel veya iradeli hareket.
2. Tiyatro sahnesinde, sanatçýlarýn bütün el, kol, ayak ve benzeri beden
hareketleri.
K
: Baþkalarýna benzemekten çok, baþkalarýndan farklýlýklarý ve sadece
kendine has deðer ve nitelikleriyle belirginleþen kahraman.
: Hikâye ve roman gibi sanat eserlerinde olaylarý kendi dil ve üslubuyla ve
birinci þahýs aðzýyla nakleden anlatýcý.
: Kiþilerin, olay ve âdetlerin gülünç ve eðlendirici yönlerini gösterip seyirciye
ibret vermek veya hoþ vakit geçirtmek için yazýlýp sahnelenen tiyatro türü.
: Konuþmada, yazýda, eserde ele alýnan düþünce, olay veya durum, mevzu.
M
: Tiyatro ve sinemada sanatçýlarýn yüzlerinde boya ve baþka maddelerle
yapýlan deðiþiklikler.
: Aðýzdan aðýza, kuþaktan kuþaða geçen, olaðanüstü olay ve durumlarý
olaðanüstü kiþilerin baþýndan geçirerek anlatan bir tür halk hikâyesi.
: Bir olayý serim, düðüm, çözüm planýyla anlatan ve sonucu baðlayan
hikâye.
: Roman, hikâye, masal gibi eserlerde olaylarýn yaþandýðý yer (sahne)dir.
: Belirli bir anlam ve anlatým bütünlüðü taþýyan, okumaya konu edilen basýlý
ve yazýlý her þey.
214
müþahit anlatýcý
mimik
olay
olay halkasý
olay örgüsü
perde
postmodernizim
realizm
rejisör
ritim
romantizm
: Hikâye ve roman gibi sanat eserlerinde olay içinde yer alan mekâný,
þahýslarý ve yaþananlarý kamera tarafsýzlýðý ile izleyen, onlarýn geçmiþi ve
ruh hâlleri hakkýnda bilgi vermeden yaptýklarýný gözler önüne seren
anlatýcý.
: Bir duygu veya düþüncenin kaþ, göz, yüz hareketleriyle anlatýlmasý.
O
: Bir arada bulunmak zorunda olan en az iki kiþinin veya iki kiþi yerine
geçen kavram veya varlýðýn bireysel farklýlýklar sebebiyle karþý karþýya
gelmesi veya çatýþmasý sonucu ortaya çýkan eylem.
: Olay örgüsünde kendi baþýna bir anlamý olan ve ayný zamanda bütün
içinde bir anlam taþýyan olay (epizot).
: Belli bir konu çevresinde var olan birden fazla olayýn, sebep-sonuç ilkesine baðlý bir biçimde oluþturduklarý organik bütünlük.
P
: Tiyatro eserinde perdenin açýlmasýndan kapanmasýna kadar geçen olaylardan oluþan bölüm.
:1. Sanatla gündelik yaþam arasýndaki sýnýrlarý silme, elit ve popüler kültürle, farklý sanat biçimleri arasýndaki geleneksel ayrýmlarý aþma arzusu.
2. XIX. yy. sonu ile XX. yy. baþlarýndaki modernist anlayýþýn canlýlýðýný
kaybetmesinden sonra ortaya çýkan çeþitli üslup ve yöneliþlerin adý.
R
: 1. XIX. yy.ýn ikinci yarýsýnda baþlayan, gerçeði olduðu gibi aktarma yolunu
tutan bir edebiyat akýmý.
2. Sanatçýnýn estetik ilgilerine baðlý olarak hiçbir seçim ya da ayrým yapmadan herþeyi gerçekte olduðu gibi tüm ayrýntýlarýyla anlatmasýný ilke edinen akým.
: Sinema ve tiyatroda, eserin sahneleninceye veya seyirci önüne çýkýncaya
kadar geçirdiði her aný yöneten kimse; yönetmen.
: Þiirde hecelerin vurgu, uzunluk, yükseklik gibi ses özelliklerinin, duraklarýn düzenli bir biçimde yinelenmesinden doðan ses uyarlýðý.
: XVIII. yy.ýn sonunda baþlayan, duygu, coþku, imge ve fanteziye aðýrlýk
veren sanat akýmý.
S
sahne
slayt
þahýs
þiirsel iþlev
: 1. Tiyatro sahnesi.
2. Bir perdelik bölüm içinde, kiþilerin girip çýkmasýyla deðiþen topluluk,
meclis.
: Saydam bir yüzey üzerine alýnmýþ, projeksiyonda kullanýlmaya özgü
görüntü.
Þ
: Hikâye, roman, masal ve tiyatro gibi eserlerde anlatýlan/sahnelenen olaylarý var eden ve yaþayan insan ve insan hüviyetine büründürülmüþ varlýk.
: Ýletinin, iletisi kendinde olan iþlevi.
215
tema
tip
tirat
trajedi
yalýnlýk
zihniyet
T
: Öðretici veya edebî bir eserde iþlenen konu, düþünce, görüþ.
: Kendine has bireysel nitelikleri ile deðil, herhangi bir sýnýfýn, grubun veya
meslek mensuplarýnýn ortak deðer ve niteliklerini þahsýnda taþýyýp
yaþayan kahraman.
: Sahnede kiþilerin birbirlerine karþý söyledikleri uzun sözler.
: Konusunu efsanelerden veya tarihsel olaylardan alan, acýklý sonuçlarla
baðlanan tiyatro türü.
Y
: 1. Açýk, süsten ve zorlamadan uzak, kolayca anlaþýlabilen anlatým.
2. Bir anlatýmýn her türlü süsten ve özentiden arýndýrýlmýþ olmasý.
Z
: Bir dönemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, askerî, dinî güçlerin, sivil toplum
örgütlerinin, ticari hayatýn, eðitim etkinliklerinin birlikte oluþturduklarý
ortam ve bunlarýn hiçbirine indirgenemeyen duygu, anlayýþ ve zevk
bütünü.
216
Aisopos, Masallar (çev.: Ataç, Nurullah), Dünya Klasikleri, Cumhuriyet Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.
Ali, Sabahattin, Bütün Öyküleri I, YKY, Ýstanbul ,1997.
Andaç, Feridun, Ferhad ile Þirin, Merkez Kitapçýlýk Yayýncýlýk, Ýstanbul, 2007.
Atatürk Ýlkeleri Iþýðýnda Opere Müzik Bale Sanatý Dünü Bugünü Yarýný, Açýk Oturum Konuþma
Metinleri, 13 Mayýs 1998, Kültür Bakanlýðý Atatürk Salonu.
Aytaç, Gürsel, Genel Edebiyat Bilimi, Say Yayýnlarý, Ýstanbul, 2003.
Aytmatov, Cengiz, Beyaz Gemi/Toprak Ana, Cem Deve Gölü/Ýlk Öðretmenim, Cem Yayýnlarý, 3. bs.,
Ýstanbul, 2003.
Baykurt, Fakir, Yýlanlarýn Öcü, Remzi Kitabevi, Ýstanbul, 1979.
Birinci, Doç. Dr. Necat, Faruk Nafiz, Boðaziçi Yayýnlarý, Ýstanbul, 1993.
Boynukara, Dr. Hasan, Romanda Bakýþ Açýsý ve Anlatýcý, Boðaziçi Yayýnlarý, Ýstanbul, 1997.
Coþkun, Eyyup, Lise Öðrencilerinin Okuma Hýzý ve Anlama Düzeyleri Üzerine Bir Araþtýrma, Millî
Eðitim (Üç Aylýk Eðitim ve Sosyal Bilimler Dergisi), Yýl 35, S. 172, Ankara Güz 2006.
Çamlýbel, Faruk Nafiz, Han Duvarlarý, Kültür Bakanlýðý Yayýnlarý, Ankara, 1983.
Dýranas, Ahmet Muhip, Þiirler, Kültür Bakanlýðý Yayýnlarý, Ankara, 1986.
Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, Ýnkýlâp Kitabevi, Ýstanbul, 1970.
Esendal, Memduh Þevket, Mendil Altýnda, Hikâyeler II, Bilgi Yayýnevi, Ýstanbul 1983.
Forum Gençlik programý, TRT, 1989.
Güney, Eflatun Cem, Evvel Zaman Ýçinde, Nehir Yayýnlarý, Ýstanbul 2005.
Güntekin, Reþat Nuri, Yeþil Gece, Ýnkýlap ve Aka Kitabevleri, Ýstanbul, 1974.
Ýlhan, Attila, Elde Var Hüzün, Türkiye Ýþ Bankasý Yayýnlarý, Ýstanbul, 2003.
Karaosmanoðlu, Yakup Kadri, Erenlerin Baðýndan, Milli Eðitim Basýmevi, Ýstanbul, 1970.
Karaosmanoðlu, Yakup Kadri, Kiralýk Konak, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2000.
Kasýr, Hasan Ali, Gurbet Þiirleri Antolojisi, Denge Yayýnlarý, Ýstanbul, 1997.
Kudret, Cevdet, Türk Edebiyatýnda Hikâye ve Roman III, Ýnkýlap Kitabevi, Ýstanbul, 1990.
La Fontaine, Masallar (çev.: Eyuboðlu, Sabahattin), Cem Yayýnevi, Ýstanbul,1975.
Montaigne, Denemeler (çev.: Eyuboðlu, Sabahattin), Cem Yayýnlarý, 1976.
Moran, Berna, Edebiyat Kuramlarý ve Eleþtiri, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2004.
Nabi, Yaþar; Mustafa Baydar, M Sunullah Arısoy, Türk Hikâye Antolojisi, Varlýk Yayýnlarý, Ýstanbul
1975.
Okay, Orhan, Abdülhalim Memduh’tan Ahmet Hamdi Tanpýnar’a Edebiyat Tarihlerinde
Yenileþmenin Sýnýrlarý, Literatür dergisi, Ýstanbul, 2006. Cilt 4, Sayý 8, s. 10-21.
Özakman, Turgut, Toplu Oyunlarý, Mitos & Boyut Yayýnlarý, Ýstanbul, 1991.
Özkan, Abdullah; Refik Durbaş, Cumhuriyetten Günümüze Türk Þiiri Antolojisi, Boyut Dosya
Yayýnlarý, Ýstanbul 1999.
Özmen, Necmettin, Ali Ulvi Elöve Hayatý ve Eserleri (Yayýmlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi), Ýstanbul
2001.
Pamuk, Orhan, Sessiz Ev, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 1994.
Pehlivan, Erol Nedim, Evdeki Öðretmen, Ayyýldýz Matbaacýlýk, Ýstanbul, 1998.
Ran, Nâzým Hikmet, Yeni Þiirler, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 1987.
Safa, Peyami, Fatih-Harbiye, Ötüken Neþriyat, Ýstanbul, 1978.
Tanpýnar, Ahmet Hamdi, Þiirler, Yeditepe Yayýnlarý, Ýstanbul, 1968.
Tanpýnar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayýnlarý, 3. bs., Ýstanbul, 1992.
Taþkýran, Cemalettin, Lider Olarak Mustafa Kemal Atatürk, Eðitim dergisi, Ankara Ekim-Kasým
2006, Yýl 7, Sayý 80-81, s. 12-15.
Toplu, Erhan Sezai, Türk Edebiyatýndan Seçme Hikâyeler II, Millî Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1993.
Türkçenin Dünü Bugünü Yarýný, TDK Yayýnlarý, Ankara 2002.
217
GÜNEY KIBRIS
RUM YÖNET‹M‹
NÖC: Nahcivan Özerk Cumhuriyeti
(Azerbaycan)
İl merke
Başkent (Ankara)
Devlet sýnýrý
Özerk olmayan Türk bölgeleri
Özerk cumhuriyet, eyalet ve vilayetler
Baðýmsýz Türk devletleri
Özerk cumhuriyet ve vilayet sýnýrý
(
(
YA
AS .
AK C
H
Hakasya C.
Krasnoyarsk
ÖZERK VÝLAYETLER
ÖZERK CUMHURÝYETLER
Keþmirdeki bu sýnýr çizgisi (BM) Kontrol hattýdýr. Bu hat 1972 Simla
Antlaþmasý ile belirlenmiþ olup, Keþmirin nihai statüsü hakkýnda
Hindistan ve Pakistan tarafýndan henüz bir anlaþmaya varýlmamýþtýr.
Krasnoyarsk

1 - Lise Dil ve Edebiyat

Transkript

Benzer belgeler

PDF Versiyonu - Kahve Molası

EX` İLİYORUZ… (En Derin H`üzüntülerimizle…)

PDF Versiyonu - Kahve Molası

PDF Versiyonu - Kahve Molası

Chicken Translate

PDF Versiyonu - Kahve Molası

Devamı - Yeni İnsan

PDF Versiyonu - Kahve Molası