docEylül 2005 Sayı 6
download 
Şikayet Transkript
Eylül 2005 Sayı 6
VOBJEKTÝF 6 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI Sayý HABER BÜLTENÝ Eylül 2005 VOB ilk altý ayýný baþarýyla tamamladý! Döviz mi? DöVÝS mi? Aracý kurum gözüyle VOB VOB Takas Merkezi: TAKASBANK Türev ürünler ve uygun verim eðrisi seçimi Bilgi teknolojileri ve borsalar VOBdan haberler EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I n VOBJEKTÝF VOB ilk 6 ayýný baþarýyla tamamladý VOB 4 Aðustos 2005 tarihi itibariyle ilk 6 ayýný doldurdu. Bu süreyi çok baþarýlý geçen bir 6 ay olarak deðerlendirmek gerekmektedir. Borsada iþlem hacmi sürekli olarak artan bir seyir izlemiþtir. Temmuz 2005 hariç olmak üzere iþlem hacimleri bir önceki ayýn yaklaþýk iki katý olarak gerçekleþmiþtir. Açýk pozisyon sayýsý önemli bir büyüklüðe ulaþmýþtýr. Bunun yanýnda iþlem yapan nihai müþteri sayýsý da sürekli bir artýþ içerisinde olmuþtur. Borsamýz açýldýðýnda 35 olan üye sayýmýz 6 ay sonra 54e ulaþmýþtýr. Borsamýzýn ürünleri üyelerimiz sayesinde Türkiyede ve dünyadaki tüm yatýrýmcýlara ulaþabilmektedir. Borsamýzýn verilerine Türkiyede faaliyet gösteren tüm veri yayýn kuruluþlarý vasýtasýyla ulaþýlabilmektedir. Gecikmeli veriler Borsamýzýn (www.vob.org.tr) ve bazý üyelerimizin web sitelerinde yer almaktadýr. Kapanýþ bilgileri bütün büyük günlük gazetelerde ve ekonomi basýnýnda yer almaktadýr. sayý 6 1 VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Ýþlem hacmi ve artan müþteri sayýsý Borsaya olan ilginin en önemli göstergesidir. Ancak ileride ilginin daha da fazla olacaðýna iliþkin göstergeler de ortaya çýkmaktadýr. Vadeli iþlemler finansal sistemde bir sonraki kuþak finansal araçlardýr. Bu nedenle bu araçlarýn finansal sistem tarafýndan tam anlamýyla kabulü, yetiþmiþ piyasa profesyonellerinin ortaya çýkmasýyla yakýndan ilgilidir. Birçok yetenekli gencin vadeli iþlemler alanýnda çalýþmaya, bu konuda kendilerini geliþtirmeye baþladýðýný görüyoruz. Bu durum ileride vadeli iþlemlerin çok daha hýzlý bir geliþme göstereceðinin teminatý olmaktadýr. Dünyadaki diðer vadeli iþlem borsalarýna baktýðýmýzda kote edilen sözleþmelerin çok azýnýn baþarýlý olduðunu görmekteyiz. Borsamýz, bu tecrübeden yola çýkarak 7 adet sözleþme ile iþlemlere baþlamýþtýr. Döviz ve hisse senedi sözleþmeleri baþlangýçtan itibaren en fazla ilgiyi çeken sözleþmeler olmuþtur. Emtiaya dayalý sözleþmeler, beklendiði þekilde yavaþ bir geliþme göstermektedir. Faiz sözleþmeleri, Hazinenin vadeleri uzatma politikasý nedeniyle gösterge niteliðini yakalayamamýþtýr. Faiz sözleþmelerinin iyileþtirilmesi projesi devam etmektedir. Borsamýz faaliyette bulunduðu süre içerisinde her hangi bir teknik sorunla karþýlaþmadan faaliyetlerini sürdürmüþtür. Bu da baþlangýçta dizayn edilen iþlem sisteminin etkin olduðunun bir göstergesidir. Ancak Borsanýn doðmasýyla birlikte piyasa yapýsýna iliþkin talepler daha somut bir zemine kavuþmuþtur. Borsamýz piyasadan gelen talepleri en hýzlý þekilde deðerlendirerek piyasa yapýsýnýn etkin bir þekilde ihtiyacý karþýlar halde kalmasýna gayret etmektedir. Açýk pozisyon sayýsýnýn artmasýna paralel olarak bazý üyelerimizin pozisyon limitleri yetersiz kalmýþ, bunun sonucunda döviz sözleþmelerinde pozisyon limitleri artýrýlmýþtýr. Kýsaca Borsamýz ilk 6 ayýnda beklenenin çok üstünde bir geliþme göstermiþtir. Bu durum gelecek 6 ay için umudumuzun artmasýný saðlamaktadýr. Gelecek nesil yatýrým araçlarýnýn bu þekilde kullanýlmaya baþlanmasý Borsamýz yanýnda finansal sistemimiz için de ileriye doðru atýlmýþ çok önemli bir adýmdýr. n Saygýlarýmla, Hamdi Baðcý Genel Müdür ve Yönetim Kurulu Üyesi sayý 6 2 VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I VOBJEKTÝF 6 VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI Sayý HABER BÜLTENÝ Eylül 2005 VOB ilk altý ayýný baþarýyla tamamladý y EYLÜL 2005 Bu sayýda... Döviz mi? DöVÝS mi? Aracý kurum gözüyle VOB Vadeli fiyatlar bir tahmin midir? Genel Müdürün mesajý... VOB Takas Merkezi TAKASBANK Türev ürünler ve uygun verim eðrisi seçimi Bilgi teknolojileri ve borsalar VOBdan Haberler Yýl:2 Sayý:6 Eylül 2005 VOBJEKTÝFVADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI HABER BÜLTENÝ Sahibi: Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý A.Þ. Temsilci: Hamdi Baðcý Sorumlu Müdür: Emir Çetinkaya Mahiyeti: Ýktisadi Konular Yayýn Türü: Yerel Süreli Yayýn Yönetim Yeri: Akdeniz Caddesi Birsel Ýþ Mrk. No:14 K:6 Alsancak 35210 ÝZMÝR Te l: 0.232. 481 11 81 Fax: 0.232. 445 61 85 www.vob.org.tr e-posta:[email protected] Basým Yeri: Hürriyet Matbaasý 1. Sanayi Sitesi 2826 Sokak No:52 ÝZMÝR Tel: 0.232. 459 96 00 pbx Fax: 0.232. 459 98 90 Basým Tarihi: 13.09.2005 sayý 6 4 5 14 23 VOBda ilk 6 aylýk dönem geride kaldý 4 Þubattan bugüne VOBda neler oldu? Ýþlem hacimleri ve piyasa seyri üzerine yorumlar Döviz mi, DöVÝSmi? VOB Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmeleri yatýrýmcýlara yeni fýrsatlar sunuyor. VOB parlak bir baþlangýç yaptý... Uzman Görüþü: Hakan Yamaçoðuz / Ýþ Yatýrým 26 VOB Takas Merkezi analizi 30 Verim eðrisi seçimi 35 Bilgi teknolojileri ve borsalar 40 VOBdan haberler 45 Vadeli iþlem borsalarýnda güncel geliþmeler VOB Takas Merkezi fonksiyonu Takasbank tarafýndan yerine getirilmektedir. Türev ürünler ve Türkiyeye uygun verim eðrisi seçimi Bilgi teknolojileri kullanýmý her zaman önemli bir iþ ve maliyet unsuru olagelmiþtir. Baþbakan Yardýmcýsý Þener VOBu ziyaret etti. EBSO meslek Komiteleri VOB ziyareti. Yapý Kredi Yatýrým VOB Tanýtým Toplantýlarý. Dünyada neler oluyor? Kýsa kýsa güncel haberler... EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I n VOBJEKTÝF Faaliyetlerimize baþladýðýmýz 4 Þubat 2005 tarihinden Temmuz ayýnýn son günlerine kadar geçen yaklaþýk 6 aylýk dönemde Borsamýzda oluþan veriler hedeflenen düzeyin de üstünde bir geliþmeye iþaret etmektedir. Aþaðýda Borsamýzda ilk altý aylýk dönemin önemli geliþmelerinden bir kýsmý ve bunlar üzerine yapýlan deðerlendirmelerimiz yer almaktadýr. 1) Ýþlem Miktarý ve Ýþlem Hacmi a. Artýþ Devam Ediyor! Aþaðýdaki grafikte ilk 6 aylýk dönemde gerçekleþtirilen iþlem hacmi ve iþlem miktarý geliþimi gösterilmektedir: Analiz VOBda Ýlk Altý Aylýk Dönem Geride Kaldý yaklaþýk ortalama 1 milyon YTL olan günlük iþlem hacmi Temmuz ayýnda 30 milyon YTL rekor seviyelerine ulaþmýþtýr. Ýþlem hacmi ve miktarýnýn artýþ ivmesi piyasa katýlýmcýlarý için likiditenin de artmasý sonucunu doðurmakta, Borsamýzda riskten korunma ve yatýrým amaçlý olarak pozisyon almak ya da var olan pozisyonlarýný kapatmak isteyen yatýrýmcýlar için düþük maliyetli bir piyasa oluþumuna katkýda bulunmaktadýr. Yine likidite açýsýndan deðerlendirilebilecek olan bir baþka konu ise alým ve satým emirlerinin fiyatlarý arasýndaki farktýr. Özellikle endeks ve döviz sözleþmeleri için alým satým farkýnýn da etkin ve likit bir piyasada olmasý gereken seviyelerde gerçekleþtiði g ü n l ü k a k ý þ i ç e r i s i n d e g ö z l e n m e k t e d i r. Borsamýzda likiditenin artýþý ve iþlem maliyetlerinin buna baðlý olarak düþüþü üye sayýsýnýn artýþý, varolan üyelerin aktif olarak iþlem yapmaya baþlamasý, Takasbankta açýlan hesap sayýsýnýn her geçen gün fazlalaþmasý gibi faktörlere baðlý olarak Borsamýzýn ve sözleþmelerimizin tanýnýrlýðýnýn ve kullanýlýrlýðýnýn artmasý ile doðrudan iliþkilidir. b. Enstrüman Bazýnda Daðýlým Arka sayfadaki grafikte baþlangýçtan günümüze kadar gerçekleþen iþlem hacminin enstrüman bazýnda daðýlýmý yer almaktadýr: 5 sayý 6 Grafikten de görüldüðü üzere iþlem hacmi ve miktarý göreli olarak durgun geçmesi beklenen yaz döneminde olmamýza raðmen belirgin bir þekilde artmaya devam etmektedir. Þubat ayý boyunca VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 yüksek hacim seviyelerine ulaþýlamamýþtýr. Gerek banka üyelerimizin sayýsýnýn artýþý gerekse yatýrýmcý ihtiyaçlarýnýn daha iyi karþýlanmasý için Borsamýz tarafýndan yapýlan çalýþmalar sonucunda faiz sözleþmelerinin iþlem hacimlerinin de hýzla artacaðý beklenmektedir. Ýlk üç ayda olduðu gibi ilk altý ayýn sonunda da en çok iþlem gören sözleþmeler olan döviz sözleþmelerinin iþlem hacmi Mayýs ayýndan günümüze yaklaþýk olarak altý buçuk kat artmýþtýr. Döviz sözleþmelerinin diðer sözleþmelere göre daha yüksek hacme sahip olmasýnda, dünyada yaþanan hemen her türlü olaydan etkilenen spot döviz piyasalarýndaki geliþmelerin etkisi dolayýsýyla oluþan riskten korunma ihtiyacý önemli rol oynamaktadýr. 7 Temmuz 2005te Londrada gerçekleþen patlamalar sonucunda dünya genelinde piyasalar sarsýlýrken, ülkemizde spot döviz piyasalarýnda yaþanan hareketlilik Borsamýzda iþlem gören döviz sözleþmelerine de yansýmýþtýr. Bu geliþmeler doðrultusunda yatýrýmcýlarýn spottaki risklerini Borsamýzda minimize etmek için döviz sözleþmelerinde iþlem yapmalarý VOBun öneminin bir kez daha vurgular niteliktedir. Hisse senedi endeks sözleþmeleri ise Borsamýzýn faaliyete geçtiði tarihten Temmuz ayýnýn sonuna kadarki dönemde döviz sözleþmelerinden sonra en çok iþlem gören ikinci sözleþme grubu olmuþtur. Londrada 7 Temmuz 2005 tarihinde gerçekleþen patlamalar hisse senedi endeksi sözleþmelerini de etkilerken, ÝMKBde 2. seans baþlamadan önce Borsamýzda devam etmekte olan seansta, baþta Aðustos 2005 vadeli sözleþme olmak üzere tüm hisse senedi endeksi sözleþmelerinde yüksek miktarda iþlem gerçekleþtirilmiþ ve fiyatlar düþmüþtür. Borsamýz seansýnda yaþanan bu geliþmelerin ÝMKB Hisse Senetleri Piyasasýnýn 2. seansý için gösterge oluþturduðu piyasa katýlýmcýlarý tarafýndan ifade edilmiþtir. Ýþlem hacminin sadece %2.19luk kýsmýný ise faiz sözleþmeleri oluþturmaktadýr. Türkiyenin yaþadýðý makro ekonomik geliþmelerin de etkisiyle vade yapýsý deðiþen borçlanma piyasalarýndaki geliþmeler VOBdaki faiz sözleþmelerini de etkilemiþ, istenen sayý 6 6 Enstrüman bazýnda daðýlýmda son sýrayý ise emtia sözleþmeleri almaktadýr. Geçtiðimiz günlerde Borsamýzý ziyaret eden Baþbakan Yardýmcýsý Abdüllatif Þenerin de vurgulamýþ olduðu gibi, emtia sözleþmelerinin önümüzdeki dönemde tarým sektöründe fiyat regülasyonunun saðlanmasýnda önemli bir rol oynayacaðý ve bu sözleþmelerde iþlem hacminin olmasý gereken seviyelere ulaþacaðý beklentisi hakimdir. 2) Açýk Pozisyonlar Aþaðýdaki grafikte her bir vade için sözleþme bazýnda hesaplanan açýk pozisyonlarýn toplam YTL deðerinin 4 Þubat 2005 tarihinden Temmuz ayýnýn son günlerine kadar olan seyri yer almaktadýr: Grafikten de görüldüðü gibi faaliyete geçiþten bu yana Borsamýzda oluþan açýk pozisyonlarýn YTL d e ð e r i h ý z l a a r t m a k t a d ý r. S o n ü ç a y deðerlendirildiðinde, Mayýs ayýndan Temmuz sonuna dek açýk pozisyonlarýn YTL deðerinin yaklaþýk 6 kat artýþ göstererek 19,3 Milyon YTLden 113,2 Milyon YTLye yükseldiði görülmektedir. Ýþlem hacmi ve iþlem miktarýndaki artýþa paralel olarak açýk pozisyon YTL deðerinin de yükselmesi, piyasa katýlýmcýlarý için, gerçekleþen hacim ve miktarýn niteliðine dair ipucu oluþturmaktadýr. Gün geçtikçe daha çok yatýrým portföyünde çeþitli stratejiler çerçevesinde Borsamýz sözleþmelerine yer verilmektedir. EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I 3) Garanti Fonu Aþaðýdaki grafikte Garanti Fonu YTL deðerinin açýlýþ tarihinden itibaren geliþimi görülmektedir: n VOBJEKTÝF ÜYE DAÐILIMI Banka 26% Aracý Kurum 74% Üye Temsilcisi Sayýsýnda Son Durum Garanti Fonu karþý taraf riskinin ortadan kaldýrýlmasýnda önemli bir görev üstlendiði için, bu fondaki tutarlarýn artýþý Borsamýza ve takas sistemimize olan güvenin de artmasýný saðlamaktadýr. 4) Üyeler Açýlýþ tarihinde 35 üye ile iþlemlere baþlayan Borsamýzda, Temmuz 2005 sonu itibarýyla, 14ü banka 40ý aracý kurum olmak üzere 54 üye sayýsýna ulaþýlmýþtýr. Kýsa vadede üye sayýmýzýn 60a ulaþacaðý tahmin edilmektedir. Borsamýza üye olmak için gerekli olan türev araçlarýn alým satýmýna aracýlýk yetki belgesini almak için baþvurular devam etmektedir. VOB Üyelerinin Bankacýlýk ve Sermaye Piyasasýndaki Aðýrlýðý Üyelerimizin sermaye yapýlarý incelendiðinde 2004 yýl sonu rakamlarý itibariyle üye aracý kurumlarýn Türkiyedeki diðer aracý kurumlarýn sermaye toplamýnýn % 64üne, üye bankalarýn ise Türk Bankacýlýk Sisteminin toplam özkaynaðýnýn %54üne sahip olduðu görülmektedir. 7 sayý 6 Garanti Fonu YTL deðerinin artýþýnda iki önemli faktör rol oynamaktadýr. Bunlardan birincisi yeni üyelerin katýlýmýyla Garanti Fonuna yapýlan asgari katký payý tutarlarýnýn toplamýnýn artmasýdýr. Ýkinci önemli faktör ise, Garanti Fonunun tutulan açýk pozisyonlarla doðru orantýlý olarak yapýlandýrýlmasýdýr. Üyelerimiz, açýk pozisyon YTL deðerleri arttýkça Garanti Fonundaki paylarýný da buna paralel olarak arttýrmaktadýr. 06-13 Haziran 2005 tarihlerinde XVIII. Dönem, 20 27 Haziran 2005 tarihlerinde XIX. Dönem eðitimleri tamamlanmýþtýr. VOB ÜYE TEMSÝLCÝSÝ eðitimleri sonunda Ýstanbul ve Ýzmirden 295 kiþiye Borsamýz Üye Temsilci Belgesi verilmiþtir. Üye Temsilcisi olmaya hak kazanmýþ olanlardan 144ü de üyeler tarafýndan iþlem yapmak üzere yetkilendirilmiþlerdir. VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I ÜYE ARACI KURUMLAR y EYLÜL 2005 MALÝ TABLO TÜRÜ ACAR YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. AK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ALTERNATÝF YATIRIM A.Þ. ATA ONLINE MENKUL KIYMETLER A.Þ. ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. BENDER MENKUL DEÐERLER A.Þ. DELTA MENKUL DEÐERLER A.Þ. DENÝZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. DIÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ECZACIBAÞI MENKUL DEÐERLER A.Þ. EFG ÝSTANBUL MENKUL DEÐERLER A.Þ. EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Þ. EKÝNCÝLER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. EKSPRES YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. EVGÝN YATIRIM MENKUL DEÐERLER TÝCARET A.Þ. FÝNANS YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. FORM MENKUL DEÐERLER A.Þ. GEDÝK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. GFC GENERAL FÝNANS MENKUL DEÐERLER A.Þ. GLOBAL MENKUL DEÐERLER A.Þ. HAK MENKUL KIYMETLER A.Þ. HEDEF MENKUL DEÐERLER A.Þ. ÝNFO MENKUL DEÐERLER A.Þ. ÝÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. NUROL MENKUL KIYMETLER A.Þ. ÖNCÜ MENKUL DEÐERLER A.Þ. OYAK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. PRÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. SANKO MENKUL DEÐERLER A.Þ. ÞEKER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. STANDARD YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. TACÝRLER MENKUL DEÐERLER A.Þ. TAKSÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. TARÝÞ MENKUL DEÐERLER A.Þ. TEB YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. TURKISH YATIRIM A.Þ. VAKIF YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. YAPI KREDÝ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. YATIRIM FÝNANSMAN MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF UFRS ENF ENF ENF ENF ENF ENF K.UFRS K.ENF ENF ENF ENF UFRS ENF K.UFRS ENF ENF ENF K.ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF ENF UFRS ENF ENF K.UFRS VOB ÜYESÝ ARACI KURUM TOPLAMI ARACI KURUM TOPLAMI (105 kurum) Kaynak: ENF: Enflasyon Muhasebesine Esasýna Göre Mali Tablolar K.ENF: Konsolide Enflasyon Muhasebesi Esasýna Göre Mali Tablolar UFRS: Uluslararasý Finansal Raporlama Esasýna Göre Mali Tablolar K.UFRS: Konsolide Uluslararasý Finansal Raporlama Esasýna Göre Mali Tablolar sayý 6 8 ÖZSERMAYE (YTL) YÜZDESEL PAY 4.969.958 73.001.628 17.111.553 2.891.313 20.564.554 21.919.994 8.997.415 13.043.791 36.275.673 28.708.935 10.501.771 1.401.030 5.475.338 10.155.116 4.834.352 34.045.989 986.552 20.314.685 1.859.286 16.395.233 15.667.828 1.536.690 9.271.996 97.881.630 5.454.866 1.958.894 49.044.122 3.182.180 7.538.087 5.074.505 15.920.088 6.819.116 42.968.049 2.159.798 1.864.978 22.858.463 9.633.557 29.454.343 104.945.088 21.740.260 0,41% 5,98% 1,40% 0,24% 1,69% 1,80% 0,74% 1,07% 2,97% 2,35% 0,86% 0,11% 0,45% 0,83% 0,40% 2,79% 0,08% 1,66% 0,15% 1,34% 1,28% 0,13% 0,76% 8,02% 0,45% 0,16% 4,02% 0,26% 0,62% 0,42% 1,30% 0,56% 3,52% 0,18% 0,15% 1,87% 0,79% 2,41% 8,60% 1,78% 788.428.704 1.220.354.088 64,61% 100% EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I ÜYE BANKALAR ÖZSERMAYE(*000 YTL) n VOBJEKTÝF YÜZDESEL PAY AKBANK T.A.Þ. ALTERNATÝF BANK A.Þ. DENÝZ BANK A.Þ. DEUTSCHE BANK A.Þ. FÝNANSBANK A.Þ. HSBC BANK A.Þ. KOÇBANK A.Þ. OYAKBANK A.Þ. TÜRKÝYE GARANTÝ BANKASI A.Þ. TEKSTÝL BANKASI A.Þ. TÜRK DIÞ TÝCARET BANKASI A.Þ. TÜRKÝYE ÝÞ BANKASI A.Þ. TÜRKÝYE SINAÝ KALKINMA BANKASI A.Þ. TÜRKÝYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 6.226.991 131.164 854.535 125.117 1.047.022 1.014.030 726.117 714.453 3.169.324 136.914 988.835 7.639.999 381.658 2.012.203 13,55% 0,29% 1,86% 0,27% 2,28% 2,21% 1,58% 1,55% 6,90% 0,30% 2,15% 16,62% 0,83% 4,38% ÜYE BANKA TOPLAM TÜRK BANKACILIK SÝSTEM TOPLAMI 25.168.362 45.962.658 54,76% 100% Kaynak: www.tbb.org.tr ÝMKB Hisse Senedi Piyasasý ve Tahvil ve Bono Piyasalarýndaki iþlem hacimleri incelendiðindeyse üyelerimizin Hisse Senedi Piyasasýndaki 2004 yýlý toplam iþlem hacminin % 69,98ini, Tahvil ve Bonu Piyasasýndaki 2004 yýlý iþlem hacminin ise %57,52sini gerçekleþtirdiði görülmektedir. daðýlýmý incelendiðinde; tüm üyelerin iþlem hacmi toplamýnýn % 31,67sini Ýþ Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ.ye ait olduðunu ve % 22 ile onu Türkiye Garanti Bankasý A.Þ.nin takip ettiði görülmüþtür. Üyelerimizin Ýþlem Hacmi Daðýlýmý Borsamýzda 4 Þubat 2005 ile 22 Temmuz 2005 tarihleri arasýnda gerçekleþen toplam iþlem hacmi 680.111.539,50 YTLdir. Arka sayfadaki tabloda üyelerimizin bu dönemde gerçekleþtirdikleri iþlem hacimleri listelenmiþtir. sayý 6 Ýþlem hacmi sýralamasýnda ilk 10 üyenin yüzdesel 9 VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 ÜYELER 1 ÝÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 2 TÜRKÝYE GARANTÝ BANKASI A.Þ. 302.226.869,60 3 RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. 95.318.580,50 4 GEDÝK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 64.660.516,50 5 TÜRKÝYE SINAÝ KALKINMA BANKASI A.Þ. 58.198.552,00 6 SANKO MENKUL DEÐERLER A.Þ. 56.178.230,00 7 OYAK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 55.980.044,00 8 TARÝÞ MENKUL DEÐERLER A.Þ. 53.546.875,00 9 AK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 28.261.636,50 10 NUROL MENKUL KIYMETLER A.Þ. 28.023.063,50 11 KOÇBANK A.Þ. 21.144.691,40 12 BENDER MENKUL DEÐERLER A.Þ. 18.339.042,00 13 DEUTSCHE BANK A.Þ. 17.337.428,50 14 FÝNANS YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 16.744.085,50 15 TACÝRLER MENKUL DEÐERLER A.Þ. 16.307.771,00 16 ACAR YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 13.626.576,00 17 EVGÝN YATIRIM MENKUL DEÐERLER TÝC. A.Þ. 11.760.720,10 18 OYAKBANK A.Þ. 9.885.070,80 19 YAPI KREDÝ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 9.826.953,50 20 YATIRIM FÝNANSMAN MENKUL DEÐERLER A.Þ. 9.765.964,00 21 GFC GENERAL FÝNANS MENKUL DEÐERLER A.Þ. 6.790.123,50 22 HAK MENKUL KIYMETLER A.Þ. 5.851.821,50 23 DENÝZ BANK A.Þ. 4.921.701,50 24 TAKSÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 4.506.983,50 25 HEDEF MENKUL DEÐERLER A.Þ. 3.915.703,50 26 ÝNFO MENKUL DEÐERLER A.Þ. 3.314.412,50 27 ÞEKER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 2.445.447,00 28 DELTA MENKUL DEÐERLER A.Þ. 2.177.552,00 29 EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Þ. 1.960.655,00 30 EKÝNCÝLER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 1.784.503,50 31 FORM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 1.057.974,50 32 DENÝZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. 760.042,00 33 ATA ONLINE MENKUL KIYMETLER A.Þ. 726.891,50 34 ÖNCÜ MENKUL DEÐERLER A.Þ. 359.633,00 35 EFG ÝSTANBUL MENKUL DEÐERLER A.Þ. 303.892,50 36 TEB YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 293.012,00 37 DIÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 288.060,50 38 TÜRKÝYE ÝÞ BANKASI A.Þ. 273.700,00 39 VAKIF YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 267.924,50 40 GLOBAL MENKUL DEÐERLER A.Þ. 237.164,50 41 ECZACIBAÞI MENKUL DEÐERLER A.Þ. 86.767,50 42 EKSPRES YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 5.184,00 43 ALTERNATÝF YATIRIM A.Þ. 2.818,00 44 ALTERNATÝF BANK A.Þ. Toplam sayý 6 10 ÝÞLEM HACMÝ TOPLAM (YTL) 430.755.713,10 2.727,50 1.360.223.079,00 EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Þubat-Haziran döneminde en yüksek iþlem hacmine sahip 5 üyenin iþlem hacimleri ve bu iþlem hacimlerinin toplam iþlem hacmine oraný da yüzdesel olarak aþaðýdaki grafikte verilmiþtir: n VOBJEKTÝF 6) Sanal Ortamda VOB Borsamýzýn internet adresi olan www.vob.org.tr, faaliyete geçiþimizden bu yana günde ortalama 33 bin kez olmak üzere yaklaþýk 5 milyon kez hit almýþtýr. Bu süre zarfýnda web sayfamýzý ziyaret eden kiþi sayýsý ise 90 bin olarak belirlenmiþtir. Sayfamýzýn Ýngilizce versiyonu olan www.turkdex.org.tr ise günlük ortalama 2.130 kez olmak üzere toplam olarak 313 bin kez hit almýþtýr. Üyelerimizin yüksek spot piyasa paylarý ve etkinlikleri dikkate alýndýðýnda, üyelik yapýsýnýn çok geniþ bir yelpazede oluþtuðu ve önemli bir potansiyel arz ettiði görülmektedir. Gelinen aþamada yeni üyelik kazanýmlarýnýn yaný sýra varolan üyelerimizin aktif katýlýmýnýn saðlanmasýnýn da Borsamýzýn geliþiminde önemli bir rol oynayacaðý anlaþýlmaktadýr. 5) Veri Yayýný Faaliyete geçiþte verilerimiz beþ veri yayýncýsý tarafýndan daðýtýlmakta iken veri yayýncýlarla yapýlan çalýþmalar sonucunda Bloomberg L.P. ve Ýnfo-Trace Bilgisayar ve Enformasyon Hizmetleri A.Þ.nin de katýlýmý ile veri yayýný yapan þirket sayýsý yediye yükselmiþtir. Yatýrýmcýlar tarafýndan Borsamýz verilerine ulusal ve uluslar arasý çeþitli veri yayýn þirketleri aracýlýðýyla farklý grup ve kategoriler çerçevesinde ulaþýlmasý Borsamýz için büyük önem arz etmektedir. Web sayfamýza yurt içinden baðlantýlarýn oraný %68 iken yurt dýþý baðlantýlarýn %87si ABDden, %4ü Ýngiltereden, %2si Almanyadan ve geriye kalan %7si ise dünyanýn çeþitli ülkelerinden gerçekleþtirilmiþtir. Çok sayýda kiþinin Borsamýzýn web sayfalarýný ziyaret ederek VOB hakkýnda bilgi edinmek istemesi, Borsamýzdaki aktif yatýrýmcý sayýsýnýn gelecek günlerde de artmaya devam edeceðinin iþareti olarak yorumlanmaktadýr. 7) Düzenlemelerde Deðiþiklik ve Eklemeler Borsamýzýn açýlýþýndan bu yana yaþanan geliþmeler ve üyelerimizle birlikte diðer tüm piyasa katýlýmcýlarýnýn talep ve ihtiyaçlarý dikkate alýnarak dinamik bir yapýda düzenleme deðiþiklikleri ve yeni düzenlemeler yapýlarak Borsamýzýn yapýsý gözden geçirilmektedir. Arka sayfada açýlýþtan bu yana düzenlemelerimizdeki belli baþlý deðiþiklikler/eklemeler yer almaktadýr: Mevcut veri yayýncýlarýmýzýn listesi aþaðýda alfabetik olarak yer almaktadýr: Bloomberg L.P. Foreks Bilgi Ýletiþim Hizmetleri A.Þ. l Info-Trace Bilgisayar ve Enformasyon Hizmetleri A.Þ. l ÝBS Ýstanbul Bilgi Ýletiþim Sistemleri Ticaret ve Sanayi A.Þ. l Matrix Bilgi Daðýtým Hizmetleri A.Þ. l Plato Veri Daðýtým Hizmetleri A.Þ. l Reuters Enformasyon Ltd. Þti. l l sayý 6 11 VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I 25 Nisan 2005 25 Nisan2005 27 Haziran 2005 27 Haziran 2005 27 Haziran 2005 sayý 6 12 y EYLÜL 2005 Özel Emirler ve Özel Emir Ýlan pazarýnda girilen minimum emir miktarý 5.000 adet sözleþmeden 2.000 adet sözleþmeye düþürülmüþtür. Mutlak pozisyon limiti tüm sözleþmelerde 5.000 adet sözleþmeden 10.000 adet sözleþmeye çýkarýlmýþtýr. Riskli hesaplarýn ana pazarda aktif emirlerin yaný sýra pasif emir giriþi de yapabilmelerine izin verilmiþtir. Normal seansta girilebilecek maksimum pasif emir miktarý 1.000 adet sözleþmeden 2.000 adet sözleþmeye çýkarýlmýþtýr. Mutlak pozisyon limiti döviz sözleþmelerinin tamamýnda 10.000den 20.000e çýkarýlmýþtýr. Bundan sonraki aþamalarý baþarýyla gerçekleþtirebilmek ve Borsamýzýn etkin yapýsýný sürdürebilmek için piyasa iþleyiþi, takas, sözleþme dizayný, üyelik yapýsý ve risk yönetimine iliþkin konular baþta olmak üzere çeþitli konular üzerinde çalýþmalar yapýlmaya devam edilmektedir.n y EYLÜL 2005 Döviz mi, DöVÝS mi? * * VOB Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmeleri gideri (faiz ödemesi, ithalat, ihracat, hizmet gelirleri, maaþ vs.) olabilir. Döviz Kur nedir? Bizi neden ilgilendirir? Döviz kuru (kur deðeri), bir ulusal para biriminin, diðer bir ulusal para birimine olan oranýdýr. Gazetelerde döviz kurlarý genellikle bir birim yabancý paranýn alabileceði YTL olarak gösterilir. Örneðin YTL/ABD dolarý kuru 1,30 ise bu 1 ABD dolarý karþýlýðýnda 1,30 YTL alýnabildiðini gösterir. Bu örnekteki 1,30 rakamýnýn artmasý YTLnin deðer kaybettiði anlamýna gelir. Bu örnekte 1 YTL 0.77 ABD dolarý alabilmektedir. Bazý ülkelerde döviz kuru çok az kiþiyi ilgilendirirken ülkemizde çok fazla kiþiyi ve ekonomik birimi ilgilendirmektedir. Bunun bazý nedenleri bulunmaktadýr. Geçmiþte TLnin istikrarlý olmamasý, ekonomik birimlerin servetlerini istikrarlý gördükleri yabancý para birimi cinsinden tutmaya zorlamýþtýr. Uzun vadeli hizmet ve teslim sözleþmeleri, borç alýp vermeler ve bir çok ekonomik faaliyet yabancý para birimi üzerinden yürütülmüþtür. Bunlara ilave olarak ülkemizin ithalat ve ihracat toplamýnýn milli gelire oraný oldukça yüksek düzeydedir. Ortalama bir iþletme ve yatýrýmcýnýn döviz kuruyla ilgisi þu þekilde ortaya çýkmaktadýr: l Döviz cinsinden tasarrufu (mevduat, nakit, alacak, eurobond vs.) bulunabilir, l Döviz cinsinden bir borcu (banka kredisi, finansal kiralama, diðer borçlar) olabilir, l Dövizdeki hareketlerden etkilenen bir gelir veya 14 sayý 6 Araþtýrma VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Döviz kurlarý sürekli olarak deðiþmektedir. Bu deðiþim ülkemizde çok daha þiddetli gerçekleþmekte ve diðer ülkelerdekinden çok daha fazla alaný etkilemektedir. Döviz kurlarý deðiþtiðinde servetimiz deðiþmekte, gelirimiz azalmakta veya artmaktadýr. Bizi döviz kurundaki deðiþimler neden endiþelendirir: Döviz cinsinden borcunuz var. Ya kur artarsa? l Ýleride döviz cinsinden borçlanarak yatýrým yapmayý planlýyorsunuz. Ya kur artarsa? l Dolar cinsinden maaþ alýyorsunuz ve YTL cinsinden giderleriniz var? Ya Dolar düþerse? l Ýhracatçýsýnýz ve vadeli satýþ yaptýnýz. Alacaðýnýzý tahsil ettiðinizde gerçekleþen spot dolar kuru ya beklediðiniz gibi çýkmazsa? l Dolar cinsinden mevduatýnýz var. Vadesi dolduðunda YTL üzerinden bir yatýrým planlamaktasýnýz. Ya Dolar kuru düþerse? l Burada temel sorun þu: varlýklarýmýzý, servetimizi, gelir ve giderimizi, kýsaca finansal saðlýðýmýzý döviz kurunun tesadüfi deðiþimlerine mi býrakmalýyýz? Finansal saðlýðýmýzý tesadüflerin belirlemesini istemiyorsak vadeli iþlemleri kullanmak bir gereklilik haline gelmektedir. Döviz sadece enflasyonist dönemlerde ve ülkelerde kullanýlan bir korunma aracý deðildir. Ayný zamanda çok cazip bir yatýrým alternatifini de oluþturmaktadýr. Döviz, ülkelerin ekonomik potansiyellerini satma EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Dünyada döviz piyasasý tam anlamýyla 24 saat iþlemektedir. Bu piyasalarda iþlem hacimlerinin çok önemli bir kýsmý ABD Dolarý, Euro, Japon Yeni, Pound, Ýsviçre Frangý gibi para birimleri üzerinden gerçekleþmektedir. Döviz ticaretinin çok küçük bir kýsmýný ithalat ihracat gibi kalemler oluþturmakta, geri kalan ticaret yatýrým saikiyle yapýlmaktadýr. Kuru ne belirler? Dünyada kur seviyesinin belirlenmesine iliþkin deðiþik sistemler benimsenmiþtir. Bu sistemleri sabit ve deðiþken kur sistemleri olarak ikiye ayýrarak inceleyebiliriz. Sabit kur sisteminde, ulusal para yabancý bir para veya paralardan oluþan bir sepet karþýsýnda sabitlenmekte ve bu deðerin sürmesi para otoritesi tarafýndan bazen açýk bazen de dolaylý olarak garanti edilmektedir. Serbest kur sisteminde ise, döviz kurunun fiyatý doðrudan piyasada oluþan arz ve talebe göre belirlenmektedir. Ara rejim olarak adlandýrýlan, Avrupa Para Sistemine geçiþ aþamasýnda da uygulanan kurun bir band içerisinde hareketine müsaade eden yapý ile kontrollü dalgalanma (managed float), sürünen kur (crawling peg) adý altýndaki sistemlerde ise, kur belli bir takým kriterlere göre yönlendirilmekte ve para otoritesi tarafýndan gerektiðinde müdahale edilmektedir. Türkiyede son 20 yýl içinde çeþitli türleri uygulanan yönetilen (kontrollü) kur rejimlerinin baþarýsýzlýða uðramasý sonucunda Þubat 2001 tarihinden itibaren serbest dalgalý kur rejimi uygulanmaya baþlamýþtýr. Spot piyasada döviz kurlarýnýn oluþumunda etkili olan iki ana teorem vardýr : 1. Satýn Alma Gücü Paritesi Teoremi Bu teoriye göre bir mal sepetinin fiyatý dünyadaki tüm ülkelerde ayný olmalýdýr. Örnek verecek olursak, Türkiyedeki mal sepetinin fiyatý 2 YTL ve ayný mal sepetinin ABDdeki fiyatý 1 Dolar ise YTL Dolar kuru 2 YTL/Dolar olmalýdýr. Ayný mal ve hizmetleri temsil eden bir sepetin iki ülkede birden oluþturulmasý oldukça zordur. Bunun yanýnda tüm mal ve hizmetler ticarete konu olmaz. Bu da fiyatlarýn iki ülkede eþit olmasý yönünde hareket etmeyebilir. The Economist dergisinin hazýrlamýþ olduðu Big Mac endeksi satýn VOBJEKTÝF alma gücü paritesi teoremine göre kurlar hakkýnda bir fikir verebilir. Bu endeks deðiþik ülkelerdeki Mc Donaldslarda satýlan hamburger fiyatlarýný cari kurlar üzerinden karþýlaþtýrarak yerel paranýn ABD dolarý karþýsýnda deðerli olup olmadýðý hakkýnda bir gösterge sunmaktadýr. 2. Faiz Oraný Paritesi Teoremi Bu teorem döviz kurlarý ile faiz oranlarýnýn bir sistemi oluþturduðunu ileri sürmektedir. Bu teoreme göre, vadeli kurlarýn varlýðý durumunda, iki ülkedeki risksiz faiz oranlarý, spot ve vadeli kurlar arasýnda bir iliþki bulunmalýdýr. Gerçekten de vadeli kurlarýn varlýðý, bir yabancý paranýn ileri tarihte bugünden belirlenen sabit bir tutarda yerli paraya dönüþtürme imkaný sunmaktadýr. Bu durumda, belirli bir paranýn belirli bir süre yerli para cinsinden risksiz devlet tahviline yatýrýlmasýyla oluþan getiriyle söz konusu tutarýn spot piyasadan yabancý paraya dönüþtürülüp yabancý para cinsinden risksiz faiz haddine yatýrýlmasý ve vadeye denk gelen bir vadeli iþlem sözleþmesinin satýlmasýyla elde edilen getirinin birbirine eþit olmasý gerekmektedir. Bu eþitliðin bozulmasý durumunda arbitraj imkaný oluþur ve bu arbitraj kurlarýn deðiþmesini saðlayarak dengenin yeniden oluþmasýný zorlar. Yukarýda açýklanan teoriler döviz kurlarýnýn gerçek hayatta oluþan seviyelerini açýklamada önemli ipuçlarý sunar. Bu çerçevede, döviz kurlarýnýn arz ve talebini ve dolayýsýyla döviz kurlarýnýn seviyesini bir çok deðiþken etkileyebilmektedir. Büyüme, iþsizlik oraný, vergiler, ihracat ve ithalat dahil ödemeler dengesi'ndeki geliþmeler, kamu borçlarý, bütçe açýklarý gibi ülkelerin ekonomik performansý ile ilgili birçok faktör bir ülke parasýnýn deðerinin belirlenmesinde etkili olmaktadýr. Ayrýca politik yapý ve toplumsal davranýþlar gibi birçok ekonomi dýþý faktör de döviz kurunu etkilemektedir. Her ne kadar son zamanlarda Türkiye ekonomisi önceki dönemlere kýyasla daha istikrarlý bir yapýya kavuþmuþ olsa da, yukarýda saydýðýmýz pek çok deðiþik etken sonucu döviz kurlarýndaki oynaklýk (volatilite) devam etmektedir (Bkz. Grafik 1). 15 sayý 6 veya alma imkanýný saðlamaktadýr. n VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Grafik 1 * Fiyat endeksi olarak 2005 yýlý öncesinde toptan eþya fiyatlarý, sonrasýnda üretici fiyatlarý kullanýlmýþtýr. Kaynak : TCMB Spot mu Vadeli mi? sunmaktadýr. l Muhafaza: Spottan alýnan dövizin fiziken saklanmasý ve sahte olmadýðýndan emin olmamýz gereklidir. Bu ilave maliyet hususu VOB sözleþmeleri için geçerli deðildir. l Vade: Spot piyasada alýnan bir dövizin belirli bir vadesi yoktur. Yatýrýmcýlar süreki olarak bunu ellerinde bulundurabilirler ve ilave bir ödeme yapmakla yükümlü deðillerdir. VOB sözleþmelerinin bir vadesi vardýr. Her gün itibariyle sözleþme nedeniyle kar veya zarar oluþur ve bu hesaplara yansýr. Yatýrýmcý, sözleþme süresi içerisinde zarar ederse ilave nakit ödemek zorunda kalabilir. Yurtiçi Döviz Piyasalarý Biz YTL ile dövizin ayný zamanda el deðiþtirdiði piyasaya spot döviz piyasasý diyoruz. Bir döviz büfesinden döviz aldýðýnýzda spot piyasada iþlem yapmýþ olursunuz. Buna karþýlýk VOBda bir vadeli iþlem sözleþmesi aldýðýnýzda vadeli piyasada iþlem yapmýþ olursunuz. Spot piyasa dövizle yapýlabileceklerin çok küçük bir kýsmýný sunmaktadýr. Örneðin dövizin düþeceðini düþündüðünüzde bu düþüþten kar elde etmek için bir iþlem yapma imkanýnýz bulunmamaktadýr. Aþaðýda spot ve vadeli piyasalarýn karþýlaþtýrmasýný bulacaksýnýz: Gerekli ilk yatýrým: Spotta bir döviz aldýðýnýzda nakden ve tamamen tüm ödemenin peþin olarak yatýrýlmasý gerekmektedir. Vadelide ise daha az bir oranda bir baþlangýç teminatý istenir. Bu durum ayný zamanda kaldýraç etkisi olarak adlandýrýlýr. Kurlardaki deðiþim, vadeli iþlem sözleþmelerinde yatýrýlan teminata oranla daha fazla kar veya zarar edilmesine neden olur. l Fiyat yönü beklentisine göre hareket: Spot piyasada sadece kurlarýn yükseleceðini beklerseniz yatýrým yapabilirsiniz. Kurun düþeceðini bekleseniz de VOBda yatýrým yapabilirsiniz. l Korunma: Spot piyasa iþlemleriyle dövizdeki dalgalanmalardan korunma imkaný çok kýsýtlýdýr. Va d e l i s ö z l e þ m e l e r i l e b u k o l a y l ý k l a gerçekleþtirilebilir. l Piyasalarýn yapýsý: VOB, merkezi, elektronik, açýk ve etkin bir piyasadýr. Herkesin kolaylýkla ulaþabileceði açýk bir piyasa olan VOB, yatýrýmcýlara adil bir fiyat üzerinden iþlem yapma fýrsatý l sayý 6 16 Döviz yurt içinde deðiþik pazarlarda el deðiþtirmektedir. Bu pazarlarýn katýlýmcýlarý ve kurallarý farklý olabilmektedir. Bazý pazarlara katýlým bankalarla sýnýrlý olabilirken bazý pazarlar küçük yatýrýmcýlara açýk olabilmektedir. TCMB Bünyesindeki Döviz ve Efektif Piyasalarý: YTL Karþýlýðý Döviz Alým/Satým Piyasasý YTL Karþýlýðý Efektif Alým/ Satým Piyasasý l Döviz Depo Piyasasý l Döviz Karþýlýðý Döviz ve Efektif ile Efektif Karþýlýðý Efektif Piyasalarý l Swap & Forward l l Döviz ve efektif piyasalarýnýn kuruluþ amacý, bankalararasý döviz ve efektif hareketlerini düzenlemek, bankacýlýk sektöründeki döviz ve efektif kaynaklarýn daha etkin kullanýmýný saðlamak ve para politikasýna esneklik kazandýracak yeni araçlar oluþturmaktadýr. Döviz ve efektif piyasalarýna, bankalar, yetkili kurumlar ve özel finans kurumlarý katýlabilmektedir. YTL/Döviz piyasasýnda yetkili kurumlar kendi aralarýnda YTL karþýlýðý döviz alým-satým iþlemleri yapabildiði gibi TCMB, gerek pozisyon tutmak ve gerekse diðer amaçlarla piyasaya girebilmektedir. Gösterge Niteliðindeki Kurlarýn Belirlenmesi 1 Nisan 2002 tarihinden itibaren TCMB tarafýndan her iþ günü saat 10.30-15.30 arasýnda her bir saatte EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Bankalararasý Döviz Piyasasý Bankalar, yetkili müesseler, özel finans kurumlarý TCMB bünyesindeki döviz-efektif piyasasýnda iþlemlerini yapabildikleri gibi ikincil piyasa olarak adlandýrýlan ve özel bir düzenlemeye tabi olmayan piyasada kendi aralarýnda da iþlem yapabilmektedir. Döviz piyasasýnda gerçekleþen iþlemlerin büyük bir çoðunluðu ikincil piyasada bankalarýn kendi aralarýnda gerçekleþmektedir. Bankalar yalnýzca "line"ý olan bankalarla ve "line" limitleri dahilinde iþlemlerini yapmakta, iþlemlerden dolayý herhangi bir teminat alýnmamakta ve fiyatlar ilan edilen kotasyonlar üzerinden ya da pazarlýk usulüyle telefon veya bilgi daðýtým firmalarýnýn iþlem imkanlarýndan faydalanmak yoluyla gerçekleþmektedir. Bankalar kotasyonlarýný veri yayýn firmalarýnýn ekranlarýna (örn: Reuters sayfa kodu: TRY1=) girerek ilan etmektedir. Serbest Döviz Piyasasý Serbest efektif piyasasý olarak da adlandýrabileceðimiz bu piyasada iþlemler bankalar ve yetkili müesselerce (döviz bürolarý, kuyumcular) gerçekleþtirilmekte, fiyatlar efektif talep ve arzýna göre deðiþmektedir. Bu piyasada iþlem hacminin toplam döviz iþlem hacminin %10'u kadar olduðu tahmin edilmektedir. Bu piyasada fiyatlar yerel piyasalarda yaþanan olaylardan oldukça fazla etkilenmektedir. Örneðin, vergi ödeme günleri, Hazine ihale ödemesinin yapýlacaðý günler ve piyasalarda likiditenin sýkýþýk olduðu günlerde efektif döviz fiyatý düþmekte, piyasalarda likiditenin yüksek olduðu, ihale itfasýnýn yapýldýðý ve borsanýn düþtüðü günlerde ise efektif fiyatlarý yükselmektedir. Döviz Türkiye Ýçin Ne kadar Önemli? Türkiyede dövizin spot ticareti önemli bir büyüklüðe ulaþmýþ bulunmaktadýr. Bunun yanýnda dýþ ticaret VOBJEKTÝF hacmimiz sürekli olarak artmaktadýr. Bankalarýn yabancý para cinsinden aktif ve pasifleri önemli tutarlara ulaþmýþ bulunmaktadýr. Spot piyasada, Temmuz 2005 itibariyle yurtiçi banka ve özel finans kurumlarýnýn birbirleri ile gerçekleþtirdikleri aylýk Türk lirasý karþýlýðý döviz alým ve satým iþlemleri toplamý (iþlemler çift taraflý olup, TCMB ile yapýlan iþlemler de bu grupta yer almaktadýr) 61 milyar ABD Dolarý olarak gerçekleþmiþtir. Serbest piyasa döviz iþlem hacminin bu deðerin yaklaþýk %10u oranýnda gerçekleþtiði tahminini de göz önüne aldýðýmýzda Temmuz ayý iþlem hacminin yaklaþýk olarak 70 milyar ABD Dolarý düzeyinde gerçekleþtiðini söylememiz mümkündür. Dýþ ticaret verilerine deðinecek olursak, 2004 yýlýnda yüksek ihracat artýþýna raðmen dýþ ticaret açýðý 23,9 milyar ABD Dolarýna yükselmiþ, cari iþlemler açýðý 15,6 milyar ABD Dolarý olarak gerçekleþerek, milli gelirin yaklaþýk %5ine ulaþmýþtýr. 2005 yýlý Mayýs ayýnda; geçen yýlýn ayný ayýna göre ihracat % 9,9 oranýnda artarak 5.681 Milyon ABD Dolarý, ithalat ise % 22,1 oranýnda artarak 9.756 milyon ABD Dolarý olarak gerçekleþmiþtir. Aþaðýdaki grafikte ülkemizin 1999-2005 (ilk altý ay) dönemi ithalat ihracat verileri görülmektedir: Grafik 2 Bankacýlýk sektörünü incelediðimizde ise özellikle dalgalý kura geçiþ sonrasýnda yabancý para net pozisyonunun kur riski açýsýndan büyük önem taþýdýðýný görmekteyiz. Yabancý Para Pozisyon Açýðý = (Döviz Tevdiat Hesaplarý+ Yurtdýþý Bankalardan Kullanýlan Krediler) - (Yabancý Para Cinsinden Açýlan Krediler + Bankalarýn TCMBdeki Döviz Mevduatý + Yabancý Para Cinsinden Menkul Deðerler Cüzdaný + Yabancý Paraya Baðlý Menkul Deðerler) 17 sayý 6 (10.30, 11.30, 12.30, 13.30, 14.30, 15.30) bankalararasý döviz piyasasýnda 1 milyon ABD Dolarý karþýlýðýnda Türk Lirasý/YTL kotasyon veren bankalarýn alým ve satým fiyatlarýnýn ortalamalarýnýn ortalamasý tespit edilmekte ve bu 6 ortalamanýn aritmetik ortalamasý Merkez Bankasýnca saat 15.30 itibarýyla belirlenen gösterge niteliðindeki 1 ABD Dolarý döviz satýþ kuru olarak ilan edilmektedir. n VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Türkiye Bankalar Birliði verilerine göre, 31 Mart 2005 itibariyle bankalarýn aktiflerindeki yabancý para pozisyon deðeri 117 milyar YTL iken, pasiflerinde bulunan yabancý para pozisyon deðeri 119 milyar YTL düzeyindedir. Bu da söz konusu dönem itibariyle sektörün kur riskine maruz yabancý para net pozisyonunun yaklaþýk olarak 2 milyar YTL düzeyinde olduðu anlamýna gelmektedir. Bankalarýn bilanço içi pozisyon açýklarýný bilanço dýþý iþlemlerle (örn: türev araç alým-satýmý) dengeleyebilme olanaklarý vardýr, bu noktada VOBun faaliyete geçmiþ olmasý sektörün kur riskine karþý korunma saðlamasý açýsýndan büyük fayda saðlayacaktýr. 10 Aðustos 2005te TCMB tarafýndan yayýmlanan Finansal Ýstikrar Raporunda VOBun sözleþmelerinin bankalarýn etkin risk yönetimi yapabilmeleri açýsýndan çok önemli olduðu vurgulanmýþtýr. FOREX Uluslararasý Döviz Piyasasý Forex (Fx) Piyasasý Nedir? Foreign Exchange, iki tarafýn karþýlýklý olarak belirlediði bir fiyattan döviz deðiþim iþlemidir. Üzerinde güneþ batmayan piyasa olarak da adlandýrýlan Forex ticari banka ve aracý kuruluþlarýn, fonlarýn, merkez bankalarýnýn ve hazinelerin içinde bulunduðu sýký denetimlere tabi, yatýrýlan paralarýn garantisinin bulunduðu, dünyanýn her yerinde ayný anda ayný þartlarla 24 saat iþlem yapma imkaný saðlayabilen interbank döviz piyasasýdýr ve günlük 2 Trilyon ABD Dolarýný aþan iþlem hacmiyle dünyanýn en büyük ve en likit finans marketidir. Forex piyasasýnda spot iþlemlerin yanýsýra forward, swap gibi tezgahüstü türev iþlemler de gerçekleþtirilmektedir. Amerika'nýn para birimi Dolar deðiþim ve saklama için en çok tercih edilen döviz cinsidir. ABD Dolarýnýn ardýndan sýrasýyla Avrupa Birliði para birimi Euro, Japon Yen'i, Ýngiliz Sterlini ve Ýsviçre Franký gelmektedir. Forex Piyasasýnda Döviz Kurlarýný Etkileyen Faktörler Ekonomik faktörler: enflasyon, büyüme, iþsizlik oraný, dýþ ticaret hacmi l Sermaye hareketleri: yabancý yatýrýmlarýn vade yapýsý, l Faiz seviyesi ve beklentisi l sayý 6 18 Siyasal etkiler: Popülist politikalar, savaþ tehditi vb. l Spekülasyon l Forex Piyasa Verileri BISin (Bank for International Settlements) Mayýs 2005te yayýmladýðý rapora göre 2004 sonu itibariyle Forex piyasasý toplam iþlem hacmi ( yaklaþýk 1 trilyon 800 milyar ABD Dolarý) içinde spot iþlem hacminin payý 650 milyar ABD Dolarý iken forward ve swap iþlem hacimleri 1 trilyon 150 milyar ABD Dolarý düzeyinde gerçekleþmiþtir. Ayný raporda toplam iþlem hacmindeki döviz kompozisyonunun aþaðýdaki tabloda yer aldýðý þekilde gerçekleþtiði belirtilmektedir. 2004 YILI FOREX ÝÞLEM HACMÝ DÖVÝZ KOMPOZÝSYONU (%) ABD DOLARI % 89 EURO % 38 JAPON YENÝ % 20 ÝNGÝLÝZ STERLÝNÝ % 17 DÝÐER % 36 TOPLAM* % 200* * Her iþlemde 2 para birimi olduðu için toplam yüzde 200 olarak alýnmýþtýr. Kaynak : BIS DöVÝS* * VOB Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmesi Genel anlamý ile Vadeli Ýþlem Sözleþmesi (VÝS, futures), ileri bir tarihte, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasasý aracýný, malý, kýymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüðü getiren ve organize piyaslarda iþlem gören sözleþmelere verilen isimdir. VÝSler, vadeli iþlem borsalarýnda iþlem görür ve bu sözleþmelerin gereklerinin yerine getirilmesi konusunda takas kurumunun belirli kaynaklar çerçevesinde garantisi vardýr. Ýþlemlerin borsa takas kurumu tarafýndan garanti edilmesi, uygulanan teminat sistemi ile mümkün olmaktadýr. Dövize dayalý VÝSlerde ileri tarihte alýnan ve satýlan dayanak varlýk iki ülke para birimi arasýndaki orandýr. Döviz VÝSlerinde uzun pozisyon alan (sözleþme satýn alan) yatýrýmcý sözleþme fiyatý arttýkça kar ederken, kýsa pozisyon alan (sözleþme satan) EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Döviz, spot ve tezgahüstü piyasalarda olduðu kadar organize vadeli iþlem ve opsiyon piyasalarýnda (borsalar) da iþlem hacmi açýsýndan oldukça aktif olan bir enstrümandýr. Bank for International Settlementsýn (BIS) Haziran ayýnda yayýmladýðý rapora göre 2005 yýlýnýn ilk çeyreðinde dünya vadeli iþlem borsalarýnda kote edilen döviz VÝSleri iþlem hacmi bir önceki yýlýn ayný dönemiyle karþýlaþtýrýldýðýnda %15 artarak 2,7 trilyon ABD Dolarý düzeyine ulaþmýþtýr. Öte yandan, Haziran 2005 döneminde CMEde EURO/ABD Dolarý paritesi sözleþmesi 15,4 milyon adetle en yüksek iþlem hacmine sahip sözleþme olurken, onu 5,1 milyon adetlik hacimle Japon Yeni/ABD Dolarý sözleþmesi takip etmiþtir. Döviz vadeli iþlem piyasalarý, geliþmiþ tezgahüstü (forward / alivre) piyasalarýn varlýðýna raðmen baþarýlý olabilen tek organize vadeli piyasadýr. Ýlk vadeli döviz piyasalarý 1970li yýllarýn baþlarýnda (16 Mayýs 1972de) Chicago Mercantile Exchange (CME) bünyesinde kurulmuþtur. 4 Þubat 2005te faaliyetlerine baþlayan VOBda kote edilen döviz sözleþmeleri (DöVÝS) YTLDolar ve YTLEuro kurlarýna dayalý vadeli iþlem sözleþmeleridir. Döviz kurlarýndaki dalgalanmalar, ülkemizde farklý sektörlerde faaliyet gösteren bir çok kuruluþ ve döviz cinsinden varlýðý veya borcu olan bireyler için risk teþkil etmektedir. Ülkemizdeki döviz iþlemlerinin önemli bir kýsmýnýn ABD Dolarý ve Euro üzerinden gerçekleþtirildiði göz önüne alýndýðýnda VOBun sunduðu DöVÝSlerin yatýrýmcýlarýn kur riskinden korunma ihtiyacýna büyük ölçüde cevap vereceði daha iyi anlaþýlacaktýr. 17 Aðustos 2005 itibariyle, VOB döviz sözleþmelerinde gerçekleþen iþlem hacmi 560 bin adet ve 780 milyon YTL düzeyinde olup, toplam iþlem hacminin %82ini oluþturmaktadýr. Yandaki grafikte ise DöVÝSlerin açýk pozisyon sayýsýndaki geliþim görülmektedir: VOBJEKTÝF Grafik 3 Neden DöVÝS? DöVÝSlerin faydalarýný, gelecekteki döviz kurlarýnýn bugünden sabitlenmesi, daha az ilk yatýrýmla pozisyon alabilme olanaðý sunmasý (kaldýraç unsuru), düþük iþlem maliyetleri, döviz kurunun daha gerçekçi oluþumuna katký saðlamasý, piyasa derinliðinin artmasý, kullanan kurumlara rekabet avantajý yaratmasý, yabancý sermayenin ekonomiye giriþi ve buna paralel uluslararasý entegrasyonun artmasýna katký saðlamasý þeklinde sýralamamýz mümkündür. Ekonomik birimler (finans sektörü kurumlarý, reel sektör firmalarý, fonlar, bireysel yatýrýmcýlar vb.) 3 temel motivle DöVÝSleri kullanabilir : Korunma, Yatýrým, Arbitraj. 1. Korunma DöVÝSler ile dövize dayalý iþlem yapanlar gelecekteki döviz kurlarýný bugünden sabitleyerek kur artýþý veya azalýþýndan kaynaklanan risklere karþý korunma imkanýna kavuþurlar. Örneðin, eðer bir ihracatçý/ ithalatçýysanýz, döviz vadeli iþlem sözleþmelerini kullanarak ABD Dolarý veya EURO cinsinden alacaðýnýzýn/borcunuzun YTL cinsinden deðerini önceden sabitleyebilir ve kur riskine karþý korunarak müþterilerinize daha uzun vadeli fiyat verebilirsiniz. (Rekabet avantajý) 2. Yatýrým DöVÝSler sayesinde yatýrýmcýlar geleceðe yönelik kur beklentileri doðrultusunda pozisyon alarak kazanç elde edebilme imkanýna sahiptirler. Ayrýca DöVÝSler spot piyasada sunulmayan bir çok yatýrým 19 sayý 6 yatýrýmcý ise sözleþme fiyatý azaldýkça kar etmektedir. n VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 stratejisinin izlenebilmesine imkan saðlar. Yayýlma stratejisi de bunlardan biridir. Ayný sözleþmenin bir vadesinde uzun, diðer bir vadesinde kýsa pozisyon alýnarak uygulanan bu stratejide yatýrýmýn riski azaltýlabilmektedir. Böylece yatýrýmcýlar risk seviyelerini arzu ettikleri düzeye getirebilmektedir. Bu tür pozisyonlarda baþlangýç teminatlarý da daha düþük olmaktadýr. 3. Arbitraj Yatýrýmcýlar vadeli ve spot fiyatlar arasýndaki gerekli dengenin bozulduðu durumda, eþ zamanlý olarak, DöVÝS alýp (satýp) spot piyasada sözleþmeye dayanak olan varlýðý satmak (almak) suretiyle risksiz kar elde etme imkanýna da sahiptirler. 1+1=3 Her ne kadar VOBda kote edilen DöVÝS sayýsý ABD Dolarý/YTL ve EURO/YTL olmak üzere 2 gibi görünse de aslýnda ortada 3. bir sözleþme daha vardýr. Bu da mevcut 2 sözleþmenin (ayný vadede) birinde kýsa diðerinde uzun pozisyon almak suretiyle oluþturulabilecek ABD Dolarý / EURO parite sözleþmesidir. Örneðin Ekim 2005te EUROnun ABD Dolarý karþýsýnda deðer kazanacaðýný öngören bir yatýrýmcý Ekim 2005 vadeli EURO/YTL sözleþmesinde uzun, ayný vadeli ABD Dolarý/YTL sözleþmesinde kýsa pozisyon alarak (beklentisinin gerçekleþmesi durumunda) söz konusu vadedeki EURO/ABD Dolarý paritesi oranýnda kazanç elde edebilir. DöVÝS Kullanýlarak Üretilebilecek Sentetik Araçlar DöVÝSleri kullanarak Hazineye ihtiyaç duymadan hazine bonosu getirisini sentetik olarak elde etmek mümkündür. Peki sentetik ürünlere neden ihtiyaç duymaktayýz? Yanýt olarak vergi ve iþlem maliyetlerinin yüksekliði, piyasalarýn likiditesinin az olmasý gibi gerekçeleri sýralayabiliriz. Örneðin döviz mevduatý (ABD Dolarý) olan bir yatýrýmcýyý düþünelim. Bu yatýrýmcý döviz fiyatlarýnýn düþeceðinden endiþe etmektedir ve bunun için döviz satýp hazine bonosu almak istemektedir. Bu durumda iki seçenek vardýr: sayý 6 20 1.Yatýrýmcý dövizini satýp hazine bonosunu alacaktýr. Ancak, bu iþlem yapýlýrken döviz kurlarý düþebilir ve hazine bonosu fiyatlarý artabilir veya satýlan döviz nedeniyle ortaya vergi çýkabilir. Ayrýca yatýrýmcý iþlem maliyetlerine de katlanmak zorunda kalacaktýr. 2.Oysa, DöVÝSleri kullanarak da ayný sonucu elde etmek mümkündür. Bu durumda yatýrýmcý sahip olduðu dövizi satmadan VOB -YTLDolar sözleþmesinde kýsa pozisyon alarak, sentetik bir Hazine Bonosu elde edebilecektir. Nasýl mý? Bugün tarih 1 Haziran 2005tir. Spot piyasada YTL/ABD Dolarý kuru 1,3610dur. Yatýrýmcýnýn 100.000 ABD Dolarý vardýr. Bunu LIBOR faiz oranýndan bankaya yatýrmýþtýr. Dolarýn deðer kaybedeceðini düþünen yatýrýmcý, sahip olduðu dövizi satýp Hazine bonosuna yatýrým yapmayý düþünmektedir. Yatýrýmcý elindeki dövizi satýp hazine bonosu satýn alýrsa 91 günün sonunda kazancý ne kadar olacaktýr? 100.000 ABD Dolarý büyüklüðündeki portföyünüzün deðeri (spot ABD Dolarý kuru 1,3610 YTL/ABD Dolarý olduðundan) YTLdir. Vadesine 91 gün kalmýþ bir hazine bonosunun bugünkü basit faiz oraný %15,030166tir. Buna göre yatýrýmcýnýn 91 günlük zaman zarfýnda kazancý 5.100 YTL olacaktýr. Aþaðýdaki þekil bu kazancý açýklamaktadýr. 1 HAZÝRAN 2005 Bononun Fiyatý: 31 AÐUSTOS 2005 100 = 96,3881 1+0,1503 x 91 365 Satýn alýnabilecek 136.100 = 1.412 bono sayýsý: 96,3881 Elde edilecek toplam kazanç: (100-96,3881) x 1.412 =5.100 YTL Yatýrýmcýnýn bu kazancý elde etmesi için uygulayabileceði bir yöntem daha vardýr. Yatýrýmcý sahip olduðu dövizi satýp hazine bonosu satýn almak yerine, dövizi satmadan ABD Dolarýna dayalý DöVÝS satabilir. Bu stratejiyi uygulamasý halinde yatýrýmcýnýn kazancý ne kadar olacaktýr? EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I 1 Haziran 2005te vadeli piyasada Aðustos 2005 vadeli ABD Dolarý kuru ise 1,3980dir (teorik olarak olmasý gereken vadeli fiyat). Vadeli fiyat (1,3980 YTL/ABD Dolarý) piyasadaki yatýrýmcýlarýn arz ve taleplerine göre belirlenmiþtir. Teorik olarak bu fiyatýn hesaplanma þekli þöyledir.1 Yerli faiz oraný: %15,03 (Aðustos 2005 VÝSnin vadesine 91 gün kaldýðý için vadesine 91 gün kalmýþ bononun basit faiz oraný kullanýlmýþtýr.) Yabancý faiz oraný: %4,01 (91 gün 3 aya denk geldiðinden 3 aylýk USD LIBOR oraný kullanýlmýþtýr.) Yatýrýmcý kaç adet DöVÝS satmalýdýr? Bu soruya yanýt bulunabilmesi için vade sonunda yatýrýmcýnýn elinde faiziyle birlikte toplam kaç ABD Dolarý olacaðýnýn bilinmesi gereklidir. ( ) 100.000x 1+0,0401 x 91 =101.000 ABD Dolarý 365 n VOBJEKTÝF Vade sonunda yatýrýmcýnýn elinde 101.000 ABD Dolarý olacaðýna göre yatýrýmcý 1 Haziranda 101.000/1.000=101 adet DöVÝS satmalýdýr. DöVÝSin vade tarihi olan 31 Aðustos 2005te spot ABD Dolarý kurunun 1 Haziran tarihli kura göre %10 düþmüþ olduðunu var sayalým. Bu durumda yatýrýmcýnýn kar/zarar durumu Tablo 1deki gibi olacaktýr. ABD Dolarý kurunun %10 yükselmesi durumunda ise yatýrýmcýnýn kar/zarar durumu Tablo 2 de verilmiþtir. Görüldüðü gibi, yatýrýmcý sahip olduðu dövizi satýp hazine bonosuna yatýrým yapmak yerine dövizi satmadan ilgili döviz cinsine dayalý vadeli iþlem sözleþmesi sattýðýnda, sözleþmenin vade sonunda kurlar düþse de yükselse de hazine bonosuna yatýrým yaptýðýnda elde edeceði kazanca eþ deðer bir kazanç elde etmiþ olacaktýr. Bu sebeple, vadeli iþlem sözleþmeleri kullanýlarak hazine bonosu getirisi sentetik olarak elde edilebilir. Tablo: 1 Yatýrýmcýnýn Elindeki Dövizi Spot Piyasada Satmasýyla Elde Ettiði Gelir 101.000 USD x 1,2249 YTL/USD =123.714,9 YTL =123.715 YTL Vadeli Ýþlem Sözleþmesinden Kar Net Kar (1,3980-1,2249) = 0,1731 YTL/USD 123.715+17.483 =141.198 0,1731 YTL/USD x 101 sözleþme x 1.000 USD 141.198 - 136.100=5.098 YTL =17.483,1 =17.483 YTL Tablo: 2 Yatýrýmcýnýn Elindeki Dövizi Spot Piyasada Satmasýyla Elde Ettiði Gelir 101.000 USD x 1,4971 YTL/USD =151.207,1 YTL =151.207 YTL Vadeli Ýþlem Sözleþmesinden Zarar (1,3980-1,4971) = -0,0991 YTL/USD Net Kar 151.207-10.009 =141.198 -0,0991 YTL/USD x 101 sözleþme x 1.000 USD 141.198 - 136.100=5.098 YTL =-10.009,1 =-10.009 YTL 1 Burada kullanýlan formül bazý basitleþtirici varsayýmlarý içermektedir. sayý 6 21 VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Spot ve Vadeli Ýþlemlerin Vergilendirilmesi Analizi belirtildiði þekilde yapýlacaktýr: 2005 Yýlý Uygulamasýna Örnek Bireysel yatýrýmcýlarýn VOB sözleþmeleri alýmsatýmýndan elde ettikleri kazançlar 2005 ve 2006 yýllarý için gelir vergisinden istisna edilmiþtir. Hatýrlatmak istiyoruz ki, 1 Ocak 2006dan itibaren VOB sözleþmeleri dýþýnda kalan hazine bonosu, hisse sendedi, tahvil, repo gibi enstrümanlardan elde edilecek gelirler %15 stopaj vergisine tabi olacaktýr. Spot piyasada 1.000.-USD alan bir yatýrýmcý ile VOB'da 1.000.-USD'lýk Vadeli Ýþlem Sözleþmesi alan bir yatýrýmcýnýn vergi yükümlülükleri aþaðýdaki tabloda hesaplanmýþtýr. Varsayýmlar: Her iki yatýrýmcýnýn da baþlangýçta 1.350 YTL parasý olduðu varsayýlmýþtýr. Spot Piyasa Döviz Satýþ Kuru: 1,3500 YTL , 3 ay vadeli DTH faiz oraný: %2 , Ýþlem Tarihindeki Aðustos 2005 Vadeli YTL/Dolar Sözleþmesi Fiyatý:1,3895 YTL, Vade Sonundaki Fiyatý: 1,4200 YTL Buna göre, yatýrýmcý VOB'da sözleþme baþýna 150 YTL baþlangýç teminatý yatýrmýþ olmak üzere, toplam 9 adet YTL/Dolar sözleþmesi almýþtýr (150 YTL*9=1.350 YTL). Ýþlem nakdi mutabakatla sonuçlanmaktadýr. Bu durumda iþlemlerin vergilendirilmesi aþaðýdaki tabloda Soru Görüldüðü gibi DöVÝSler sayesinde geleceðe yönelik fiyat keþfinden, kur riskinden korunmaya, yatýrým amaçlý iþlemlerden, sentetik iþlemlere ve arbitraj imkanýna kadar pek çok fayda saðlamak mümkün. Buraya kadar anlattýklarýmýzdan sonra þimdi bir kez daha soruyoruz: Döviz mi? DöVÝS mi?n SPOT PÝYASALAR 1. BÝREYSEL YERLÝ YATIRIMCI (Ticari faaliyet kapsamýnda olmaksýzýn) Brüt Kazanç NET Kazanç VERGÝ TÜRÜ Kambiyo Gider Vergisi (KGV) %0,1 DTH Faiz Geliri Vergisi (%24) TOPLAM VERGÝ 3 aylýk DTH Faizi + Kur Farký VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI TUTARI (YTL) 1,35 1,62 2,97 76,82 73,86 VERGÝ TÜRÜ Vergiye tabi deðildir. TOPLAM VERGÝ Vadeli Ýþlem Sözleþmesi Uzun Pozisyon TUTARI (YTL) 0 0 0 274,5 274,5 (Not: Vergilendirmeye iliþkin tablo 2005 ve 2006 yýllarýnda, bu derginin basýldýðý tarih itibariyle geçerli olan mevzuat esas alýnarak sadece bilgi vermek amacýyla hazýrlanmýþtýr. Konunun doðru bir biçimde deðerlendirilebilmesi için lütfen vergi danýþmanýnýza baþvurunuz.) sayý 6 22 n VOBJEKTÝF Uzman Görüþü EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Aracý Kurum Gözüyle Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý Hakan Yamaçoðuz, CFA Ýþ Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnýn (VOB) 4 Þubat 2005te açýlmasýnýn üzerinden altý ay geçti. Altý aylýk bu kýsa süre içinde VOBun gösterdiði yüksek performans VOBun parlak geleceði hakkýnda bütün piyasa oyuncularýna umut veriyor. Ulaþýlan açýk pozisyon sayýsý ve iþlem hacmi vadeli iþlemlere olan ilgilinin anlaþýlmasý açýsýndan önem kazanýyor. VOBun açýldýðý Þubat ayý sonunda 2.500 seviyesinde olan açýk pozisyon sayýsý Temmuz sonlarýna doðru 75.000 seviyelerine, 1 milyon YTL olan günlük iþlem hacmi ortalama 15 milyon seviyesine kadar yükselmiþ durumda. Günlük iþlem hacminde 30 milyon YTLye ulaþýlmak üzere. Ýþlem hacminin geometrik olarak büyümesi sonucu önümüzdeki günlerde 50-100 milyon YTL arasýnda bir günlük iþlem hacmine tanýk olmamýz þaþýrtýcý olmayacaktýr. Açýk pozisyon sayýsý yatýrýmcýlarýn VOBda ne kadar pozisyon aldýklarýnýn bir göstergesi olarak düþünülebilir. Bu anlamda vadeli iþlemlere ciddi bir yatýrýmcý ilgisinin olduðundan bahsetmek mümkün. Aracý kurumlar VOBu tanýyor, tanýtýyor! VOBda iþlem yapmaya yetkili aracý kurum ve bankalar (VOB üyeleri) geçen altý aylýk süreci vadeli iþlemlere ýsýnmakla geçirdiler. Vadeli iþlemler her ne kadar bankalarýn bazý bölümlerinin aþina olduðu ürünler olsa da bu tür iþlemlerin hisse senedi, bono/tahvil ve yatýrým fonlarýnda olduðu gibi geniþ yatýrýmcý kitlelerince tanýndýðýný söylemek oldukça güç. VOB üyeleri bu noktadan yola çýkarak bu süre zarfýnda yatýrýmcýlarý genel olarak vadeli iþlemler ve VOBda nasýl iþlem yapýlacaðý hakkýnda bilgilendirdiler. Ancak karmaþýk finansal enstrümanlar olan vadeli iþlemlerin yatýrýmcýlar tarafýndan özümsenmesi ile fiili olarak iþlem yapýlmaya baþlanmasý arasýnda bir zaman farký olduðu da bir gerçek. VOB üyelerinin potansiyel müþterilere yaptýðý eðitim yatýrýmýnýn VOBda iþlem olarak dönüþünün önümüzdeki aylarda gerçekleþmesini bekliyoruz. VOB üyeleri müþterilerini bilgilendirmenin yanýnda muhasebe ve risk ölçüm sistemlerini geliþtirmek ve personelini vadeli iþlemler konusunda eðitmek için de zaman harcadý. Bir bankanýn ya da aracý kurumun yeni bir piyasa ile ilgili iþlemleri müþterilerine sunmasý oldukça vakit almaktadýr. Her ne kadar muhasebe ve risk ölçüm programlarý profesyonel þirketler tarafýndan piyasaya sunulmuþ olsa da vadeli iþlemleri tek baþýna bir iþlem kategorisi olarak düþünmek yanýltýcý olacaktýr. VOB üyeleri geçen altý aylýk zaman içinde VOBdaki müþteri ve portföy iþlemleri sonucu oluþabilecek çeþitli durumlarý (margin call, riskli hesap, gayrinakdi teminattaki kuponlu tahvilin kupon ödemesi vs.) gözlediler ve bununla ilgili gerekli tedbirleri aldýlar, iþ prosedürleri geliþtirdiler. 23 sayý 6 VOB parlak bir baþlangýç yaptý! VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Aracý kurum ve bankalarýn vadeli iþlemler ile ilgili iki türlü kazancý olmaktadýr. Bunlardan birincisi elde edilen komisyon kazançlarý, ikincisi ise alýnan pozisyonlarla ilgili kar yada zararlar. VOBda iþlem yapan müþteri sayýsý ve iþlem hacmi her ne kadar hýzla artsa da elde edilen iþlem komisyonlarý bugün itibarý ile aracýlarýn maliyetlerini karþýlamaktan hala oldukça uzak. Ancak önümüzdeki dönemde iþlem hacminde beklenen hýzlý artýþ aracý kurumlar için VOB iþlemlerinin önemli bir kazanç kaynaðý olmasýný saðlayacaktýr. Buna ilaveten, VOB üyeleri aracýlýk faaliyetleri dýþýnda kendi portföylerine aldýklarý pozisyonlardan nasýl kazançlý çýkacaklarýný da geçtiðimiz süre zarfýnda öðrendiler. VOB finans piyasasýna yeni bir boyut getiriyor! Finans piyasasýndaki oyuncularýn Türk finans sistemi ile ilgili en büyük þikayetlerinden biri Türkiyede finansal ürün çeþitliliðinin azlýðý, bir diðeri ise kendilerini fiyat dalgalanmalarýna karþý koruyamamalarýydý. VOB sunduðu vadeli iþlemler ile bu iki soruna da çözüm üretiyor. Hisse senedi, hazine bonosu/devlet tahvili gibi kýsýtlý olan yatýrým aracý yelpazesi geniþlemiþ oluyor. Gerek hisse senedi, hazine bonosu/devlet tahvili gerekse döviz ve emtia üzerine vadeli iþlemleri gerçekleþtirmek mümkün oluyor. Bu baðlamda vadeli iþlemler finansal piyasalara yeni bir boyut ekliyor. Bu boyut piyasa oyuncularýna finansal mühendisliðin de yolunu açýyor ve eldeki enstrümanlarý kullanarak yeni enstrümanlar yaratma fýrsatý veriyor. Öte yandan yatýrýmcýlar nakit piyasadaki risklerini de vadeli iþlemleri kullanarak bertaraf etme fýrsatýný yakalamýþ oluyorlar. Dýþ ticaret hacminin 175 milyar ABD dolarý olduðu ülkemizde özellikle döviz kuru oynaklýðýna karþý korunmanýn ne kadar hayati olduðu aþikardýr. Sözleþmelere genel bir bakýþ VOB açýldýðý günden beri en çok iþlem gören sözleþmeler hep döviz sözleþmeleri oldu. Döviz sözleþmelerinin bu kadar çok ilgi görmesinin sebepleri arasýnda nakit döviz piyasasýnýn likit bir piyasa olmasý, eskiden beri bankalarla yatýrýmcýlar arasýnda forward döviz iþlemlerinin yapýlýyor olmasý, döviz üzerinden iþ yapan yatýrýmcýlarýn kendilerini döviz kurlarýndaki dalgalanmaya karþý korumak istemeleri sayýlabilir. Döviz sözleþmelerine olan sayý 6 24 yüksek talebin önümüzdeki dönemde de devam edeceðini ve VOBdaki döviz iþlemlerinin iþlem hacmi liderliðini sürdüreceðini tahmin ediyoruz. Her ne kadar baþlangýçtaki tahminler kadar olmasa da endeks sözleþmeleri de yoðun iþlemlere sahne oluyor. Endeks sözleþmelerine olan ilgilinin her geçen gün istikrarlý bir þekilde büyüdüðüne tanýk oluyoruz. Endeks sözleþmelerindeki en büyük sorun ters arbitrajýn çalýþmamasý olarak karþýmýza çýkýyor. Diðer bir deyiþle hisse senetlerini açýða satýp VOBda endeks sözleþmelerini almak fiili olarak hem çok zor hem de oldukça maliyetli. Bu sebeple endeks sözleþmesi fiyatlarý teorik fiyatlardan uzakta oluþuyor. Bu durum arbitraj arayanlarýn piyasadan uzak kalmasýna neden oluyor. Ancak dezavantaj gibi görünen bu durum aslýnda bazý yatýrýmcýlar için avantaj oluþturuyor. Sözleþme vadesine kadar hisse tutacak olan bireysel ve yatýrým fonlarý gibi kurumsal yatýrýmcýlar halihazýrdaki durumu ellerindeki hisseleri satýp VOB endeks sözleþmesinde alýþ yaparak avantaj haline getirebilirler. Bu tür yatýrýmcýlar aslýnda ÝMKB-30 hisse senetlerini böylece %3-5 gibi iskontoyla almýþ oluyorlar. Ancak özellikle yatýrým fonlarýnýn þu an VOBda iþlem yapamamalarý endeks sözleþmeþlerinde beklenen iþlem hacimlerine ulaþýlamamasý sonucunu doðuruyor. VOBdaki faiz sözleþmeleri þu an fazla ilgi görmüyor. Bu ilgisizliðin temelde faiz sözleþmelerinin yapýlarýnýn yatýrýmcýlara pek uygun olmamasýndan kaynaklandýðýný düþünüyoruz. 365 günlük faiz sözleþmesinde ve bazen 91 günlük faiz sözleþmesinde son gün açýklanan nihai uzlaþma fiyatýnýn bir bono endeksine baðlý olarak açýklanmasý yatýrýmcýlarýn bu sözleþmelerden uzak durmasýna neden oluyor çünkü bono endeksinden çýkan sonucun ne olacaðý konusunda ekonometrik belirsizlikler söz konusu. Diðer bir sorun ise 91 gün gibi verim eðrisinin kýsa tarafýna çoðunlukla likit fonlarýn yatýrým yapýyor olmasý. Diðer yatýrýmcýlar bu vadeyi uzun süredir tercih etmiyor. Yatýrým fonlarý da VOBda iþlem yapamadýðý için 91-günlük faiz sözleþmeleri fazla ilgi görmüyor. Nakit bono piyasasýnda günlük iþlem hacmi ortalama 1-2 milyar YTL olarak gerçekleþmektedir. Böyle likit bir piyasanýn vadeli iþlemlerinin de oldukça likit olmasýný beklemek gerçekçi bir yaklaþým olacaktýr. Bu sözleþmelerde yapýlacak iyileþtirmelerle faiz sözleþmeleri iþlem VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 hacminde büyük bir yükseliþ olacaðýný düþünüyoruz. Piyasa oyuncularý pamuk ve buðdayý tanýmadýklarý, ekspertiz sahibi olmadýklarý için emtia sözleþmeleri þu an için raðbet görmüyor. Piyasa oyuncularý bu sözleþmelerde nasýl arbitraj iþlemleri yapmasý gerektiðini de bilmiyor. Bu sebeple emtia sözleþmeleri pamuk ve buðday ile iþ olarak uðraþan yatýrýmcýlara kalmýþ durumda. Ancak finansal kurumlar bu yatýrýmcýlara daha yeni yeni ulaþabiliyor. Önümüzdeki dönemde bu yatýrýmcýlarýn daha aktif olacaðýný ve emtia sözleþmelerinde iþlem hacmini yükselteceklerini tahmin ediyoruz. VOBu nasýl geliþtirebiliriz? VOBu büyütüp bir dünya borsasý haline getirmek bütün piyasa oyuncularýnýn bir görevi. VOBu büyütmek için sözleþmelerde (örneðin faiz sözleþmelerinde) piyasa oyuncularýnýn, yatýrýmcýlarýn kabul edeceði deðiþlikleri yapmak gerekiyor. Traderlarýn daha rahat arbitraj iþlemlerini gerçekleþtirip piyasaya likidite vermelerini saðlamak sayý 6 26 için nakit piyasalarda karþýlaþýlan sorunlarýn çözülmesinin de faydalý olacaðýný düþünüyoruz. Örneðin hisse senedi ödünç piyasasýnýn bir an önce devreye girmesi VOB endeks sözleþmelerini olumlu etkileyecektir. Teminatlarý bir miktar aþaðýya çekmek özellikle aracý kurumlarý rahatlatacaktýr. Unutmamalý ki bir çok kurum büyük iþlemler yapabilmek için yüksek teminatlar yatýrmakta güçlük çekecektir. Ýþlem saatlerinin uzatýlmasý ve give-up imkanýn saðlanmasý da iþlem hacmini ve açýk pozisyon sayýsýný pozitif etkileyecektir. Yatýrým fonlarýnýn ve ortaklýklarýnýn da VOBda iþlem yapabilmesinin oldukça önemli bir nokta olduðunu düþünüyoruz. 20 milyar ABD dolarý portföy büyüklüðüne ulaþan yatýrým fon ve ortaklýklarýnýn VOBun dýþýnda kalmamalarý gerektiðini düþünüyoruz. VOBun önümüzdeki yýllarda Türk finans piyasasýnda yýldýzýnýn parlayacaðýný, dünyada ve bölgemizde en önemli Borsalardan biri haline geleceðini düþünüyoruz. Bütün yatýrýmcýlarý VOBda iþlem yapmaya þimdiden davet ediyoruz. n VOBJEKTÝF VOB Takas Merkezinin Dünyadaki Takas Merkezleri ile Karþýlaþtýrmalý Analizi Dr. Engin Kurun Takasbank Takasbank ile VOB arasýnda imzalanan sözleþme uyarýnca ve Sermaye Piyasasý Kurulunun da onayýyla VOB Takas Merkezi fonksiyonu Takasbank tarafýndan yerine getirilmektedir. Bu makalede VOB Takas Merkezinin sunduðu hizmetler dünyadaki takas merkezleri ile karþýlaþtýrmalý olarak ele alýnarak finansal sistemin etkinliðine katkýsý deðerlendirilecektir. (CCP) uygulamasý benimsenmiþ ve tam garanti verilmeye baþlanmýþtýr. Genel olarak bakýldýðýnda vadeli iþlem takas merkezleri garantörlük konumunu belli baþlý 3 kritere baðlý olarak saðlamaktadýr. Garantörlük Sýfatý Takas Merkezleri genelde takas üyelik þartlarýný çok sýký koþullara baðlý olarak belirlediðinden, Borsada iþlem yapan tüm üyelerin takas üyesi olmasý mümkün olmamaktadýr. Bu nedenle takas üyeliði kriterini saðlayamayan borsa üyelerinin takasý yetkili diðer takas üyelerince gerçekleþtirilmektedir. Burada amaçlanan takas merkezinin günlük iþlemlerini yürütürken kendisine sorun yaratmayacak, finansal açýdan yeterli gördüðü ve sürekli gözetimi altýnda tuttuðu üyeler ile çalýþma tercihidir. Takas merkezi üyeliði, genel takas üyeliði ve doðrudan takas üyeliði gibi yetkilere ayrýlmýþtýr. Ülkemizde de VOB Yönetmeliðine göre 2 tip takas merkezi üyeliði tesis edilmesine raðmen baþlangýçta tüm Borsa üyeleri ayný zamanda doðrudan takas üyesi olarak kabul edilmiþtir. Dünyadaki uygulamalara göre üyelerinin tamamýnýn doðrudan takas üyelerinden oluþtuðu bir takas merkezi bulunmamaktadýr. 27 sayý 6 Borsada gerçekleþen vadeli iþlem sözleþmeleri, gün sonunda Takas Merkezine iletilir. Takas Merkezi devreye girdikten sonra alýcý ve satýcý ile ayrý ayrý sözleþme düzenleyerek, vade sonunda sözleþmedeki þartlarý yerine getirmek üzere alýcý için satýcý, satýcý için alýcý olmayý kabul eder. Bu bir anlamda sözleþmelerin Takas Merkezince garanti e d i l m e s i d i r. B u n u n b a z ý i s t i s n a l a r ý d a görülebilmektedir. Örneðin ülkemizde VOB Takas Merkezi, sözleþmelerde alýcýya karþý satýcý olmanýn gerektirdiði garantörlüðü iþlem teminatý ve Garanti Fonu kaynaklarý ile sýnýrlý olmak koþuluyla saðlamaktadýr. Buna benzer bir uygulama Japonya'da TSE ile OSE'de takas merkezleri tarafýndan da uygulanmaktaydý. OSEde 1999 yýlýnda yapýlan yeni bir düzenleme ile Merkezi Takas Tarafý 1. Takas Merkezi üyelik kriterleri 2. Teminatlandýrma ve risk yönetimi 3. Garanti Fonu Ýnceleme EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Takas üyelerine baðlý hesap yapýsý incelendiðinde genel olarak bir portföy ve müþteri hesabý ayrýmýnýn mutlaka olduðu, geliþmiþ ülkelerde mutlaka piyasa yapýcýlýðý mekanizmasýnýn uygulandýðý, müþteri hesaplarýnýn toplu olarak tek bir hesap altýnda brüt veya net bazda takip edildiði görülmektedir. VOB iþlemlerinde bilindiði gibi müþteri hesaplarý kimlik bazýnda ayrý ayrý açýlmakta ve emir giriþinden günlük uzlaþmalara kadar tüm iþlemler hesap numarasý bazýnda gerçekleþtirilmektedir. Bu tercihte ülkemizde hisse senedi piyasasýnda da hesap no bazýnda iþlem yapýlmasý ve risk takibinin çok önemli olduðu vadeli iþlemlerde böyle bir yapýnýn benimsenmesi olarak açýklanabilir. Brezilya, Finlandiya, Güney Afrika, Polonya, Malezya, Kore, Ýspanya, Ýsveç, Tayvanda vadeli iþlemler takasý hesap no bazýnda sonuçlandýrýlmaktadýr. Takas Merkezinin Yapýsý Takas Merkezleri yönetim yapýsý olarak Borsa içinde bir departman olabileceði gibi Borsa dýþýnda bir kurum da olabilmektedir. Özellikle son 10 yýl içinde takas merkezlerinde ve Borsalarda önemli satýn alma ve birleþmeler gerçekleþmiþtir. Buna ilave olarak takas merkezleri arasýnda ortak þebekeler kurularak sýnýr ötesi takas hizmetleri sunulmaya baþlanmýþtýr. Vadeli iþlem takas merkezinin saðladýðý garantörlük, spot piyasalar için de geniþletilmiþ ve CCP uygulamalarý yaygýnlaþmýþtýr. 1998de Alman ve Ýsviçre Borsalarý ortaklýðýnda EUREX, 2003de Finlandiya ve Ýsveç Borsalarý ortaklýðýnda OMHEX, 2004de Ýngiltere ve Fransa takas merkezleri ortaklýðýnda LCH-Clearnet SA oluþumlarý dünyadaki birleþme trendine örnek gösterilebilir. Takasbank halen CCP fonksiyonu olmamasýna raðmen, spot piyasada %98.5 takas tamamlama oraný ile, GSCS sýralamasýna göre takas merkezleri arasýnda geliþmekte olan pazarlar sýralamasýnda ilk üçe girmektedir. ÝMKB ile birlikte VOBa takas hizmeti verilmesi, ayný anda her iki borsanýn da üyeleri olan takas üyeleri açýsýndan teminat yönetiminde, program desteði saðlanmasýnda, mevcut teknik altyapýnýn uygunluðu, nakit hesaplarýnýn Takasbankda olmasý, EFT ve TETS imkanýndan faydalanma, eðitim gibi önemli avantajlar saðlamaktadýr. Dünyada da hem spot hem de vadeli iþlem takasý hizmeti verilen ülkeler Avustralya, Brezilya, Danimarka, Almanya, Ýsviçre, Hong Kong, Japonya, Güney Afrika, sayý 6 28 Macaristan, Kore, Ýngiltere, Fransa, Singapur, Ýsrail ve Avusturyadýr. Birden fazla vadeli iþlem borsasýna takas hizmeti veren Ýngilterede LCH (4 borsaya), ABDde OCC (6 borsaya) gibi örnekler de bulunmaktadýr. Takasbank gibi hem merkezi takas, hem merkezi saklama kuruluþu hem de bankacýlýk hizmeti veren herhangi bir baþka vadeli iþlem takas merkezi bulunmamaktadýr. Bu nedenle dünyadaki uygulamalarý incelediðimizde, her bir iþlem için ayrý kurumla muhatap olan takas üyeleri açýsýndan durum oldukça karmaþýk bir yapý haline gelmiþtir. Örneðin Eurexde gerçekleþen iþlemde taraflar Eurex - Eurex Clearing A.G.- takas üyesi -Alman Merkez Bankasý (Bundesbank) - Eurex Clearing A.G. onaylý bir merkezi saklama kuruluþu - uluslararasý takas merkezi Clearstream Banking olabilmektedir. Bir diðer örnek de Ýngilterede LCH tarafýndan nakit takasýnda kullanýlan ve korumalý ödemeler sistemi (PPS) adý verilen 15 takas bankasýnýn kullanýlmasýdýr. Nitekim BIS bünyesinde oluþturulan CPSS çalýþma grubu tarafýndan da bu karmaþýk yapýnýn giderilmesi önerilmektedir. Vadeli iþlem takas saatleri açýsýndan da Takasbankda mevcut uygulanan T+0 modelinde rekor bir sürede (1.5 saat içinde) günlük hesap uzlaþma iþlemleri tamamlanmakta ve etkin bir otomasyon ile üyeler bu iþlemleri ofislerinden gerçekleþtirebilmektedir. Dünya uygulamasýnda takas merkezi kredi riskini en fazla seans baþýna kadar taþýmak istemekte, seans öncesi tüm ödemelerin yapýlmasýný þart koþmaktadýr. Bunun için özellikle geliþmiþ ülkelerde takas üyeleri nakit takas muhabirlerinin güniçi kredi imkanýndan faydalanmaktadýrlar. Teminatlandýrma Yöntemleri Teminatlandýrma uygulamalarýnda genel olarak dünyada kabul görmüþ 2 yöntem bulunmaktadýr. Bunlardan ilki CME tarafýndan geliþtirilen SPAN, diðeri OCC tarafýndan geliþtirilen TIMS modelidir. Bunlarýn dýþýnda örneðin Eurex tarafýndan kullanýlan risk bazlý teminatlandýrma gibi özel yöntemler de bulunmaktadýr. Teminatlandýrma yöntemlerinde volatilite, korelasyon, ürün gruplarý, vade gruplarý gibi deðiþkenlere göre olasý kayýp tahmin edilmekte ve bunun karþýlýðý teminatýn takas merkezi hesaplarýnda olmasý saðlanmaktadýr. VOBda EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Teminat Yönetimi VOB alým satým sisteminin en önemli özelliði peþin teminata dayalý iþlem yapýlabilmesidir. Bu özellik ve teminatýn asgari %30unun nakit bulundurulmasý zorunluluðu risk yönetiminin en önemli unsurlarýndandýr. Bilindiði gibi vadeli iþlem sözleþmelerindeki açýk pozisyonlar günlük uzlaþmaya baðlý olarak kar/zarar potansiyeli taþýmaktadýr. Bu nedenle takas merkezleri tarafýndan dikkatle takip edilen en önemli veri açýk pozisyon sayýsý ve büyüklüðüdür. Günlük kar/zarar tutarlarý genel uygulamada takas merkezlerince nakden ayrýca tahsil edildiði halde, ülkemizde bu tutarlar zarar eden hesaplarýn nakit teminatýndan kesilip, kar eden hesaplara eklenmek suretiyle iþletilmektedir. Likidite yönetimi açýsýndan %30luk nakit bulundurma zorunluluðu da bundan kaynaklanmaktadýr. Nakit t e m i n a t l a r V O B Ta k a s M e r k e z i n c e nemalandýrýlmaktadýr. Bu açýdan bakýldýðýnda VOBda teminat yönetimi esnekliði ve nakit yönetim imkanlarý da takas üyelerine sunulmuþtur. Müþterinin talimatýna baðlý olarak fazla nakit tutarý istenilen hesaba EFT yoluyla aktarýlabilmektedir. Nemalandýrma Takasbankýn 2001 yýlýnda ÝMKB Vadeli Ýþlemler Piyasasýnýn kuruluþundan itibaren baþarý ile gerçekleþtirdiði bir uygulamadýr. ABDde geçen yýl CMEde benzer bir hizmeti üyelerine vermeye baþlamýþtýr ve JP Morgan aracýlýðý ile aylýk bazda nema iþletilmesi hizmetine IEF5 programý adýný vererek bunu teminat yönetimi hizmetleri arasýnda saymýþtýr. Dünyada takas bankasý hizmeti ayrýca sunulduðundan müþterilerin nemadan pay almasý pek mümkün deðildir. VOBJEKTÝF Garanti Fonu Garanti Fonu tüm dünyada genel kabul görmüþ bir uygulamadýr ve takas üyelerinin katkýlarýyla temerrüt halinde kullanýlmak amacýyla Takas Merkezi tarafýndan oluþturulan ortak havuz niteliðinde bir kaynaktýr. Ülkemizde de Garanti Fonu dünyadaki örneklere benzer tasarlanmýþ ve mevcut haliyle günlük kar/zarar rakamýnýn tamamýný karþýlayacak yeterliktedir. Bugüne kadar dünyada belli baþlý 3 temerrüt olayý yaþanmýþtýr. 1974 yýlýnda Pariste þeker üzerine vadeli iþlem sözleþmelerindeki volatilite sýrasýnda yeterli teminat almayan, Nataf adýndaki takas üyesinin pozisyonlarýný artýrmasýný izlemeyen takas merkezinin iflasý gerçekleþmiþ ve borsa 1976ya kadar kapatýlmýþtýr. 1983de Kuala Lumpur Ticaret Borsasýnda palm yaðý sözleþmesinden 6 broker 70 milyon ABD Dolarý tutarýndan temerrüde düþmüþ ancak yine takas merkezi yetersiz risk yönetimi yaptýðý için suçlanmýþtýr. Takas Merkezi kurallarý yeniden oluþturularak iþlemlere devam edilmiþtir. 1987de Hong Kongda hisse senetlerindeki düþüþ nedeniyle 4 gün Borsa kapatýldýðýnda, vadeli iþlemlerde uzun pozisyonlardan kaynaklanabilecek zararlarýn Garanti Fonu tarafýndan karþýlanamayacaðý düþünülerek Garanti Fonu Takas Merkezinden ayrýlýp, Takas Merkezi sadece risk gözetiminden sorumlu tutularak, herhangi bir temerrüt durumunda Takas Merkezi korunmuþtur. Ancak oluþturulan komite Takas Merkezinin kurallarýnýn yeniden yapýlandýrýlmasý ve CCP modeline geçilmesini önermiþ ve üstlenilen riskin Teminat Mektubu veya sigorta ile karþýlanmasýný önermiþtir. Dünyadaki vadeli iþlem takas merkezleri hakkýndaki detaylý bilgi FOW tarafýndan yayýmlanan ve her yýl güncellenen The Worlds Clearing Houses kitabýndan edinilebilir. Bu yýl VOB Takas Merkezi de bu yayýnda yerini alacaktýr. Dünyadaki Uygulamalarla Karþýlaþtýrma Takasbankda gerçekleþtirilen vadeli iþlem takas süreci dünyadaki genel uygulama ile karþýlaþtýrmalý olarak Tablo-1de sunulmuþtur. 29 sayý 6 teminatlandýrma baþlangýçta herkes tarafýndan kolayca anlaþýlmasý amacýyla sözleþme bazýnda maktu bir tutar olarak belirlenmiþ ve fark iþlemi halinde %50 düþük teminat tutulmasýna izin verilmiþtir. Dünyada sözleþme bazýnda teminatlandýrmaya dayalý risk yönetimi yapýlan baþka bir takas merkezi bulunmamaktadýr. Piyasanýn geliþimine baðlý olarak risk yönetimi uygulamalarýnýn portföy bazýnda ve genel kabul görmüþ ilkeler çerçevesinde yapýlmasý gündeme gelecektir. n VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Tablo-1: Vadeli Ýþlem Takas Süreci Takasbank ve Dünya Uygulamasý Karþýlaþtýrmasý Ýþlem Takasbank Dünya Uygulamasý Yönetim Yapýsý Borsa dýþýnda Borsa bünyesinde veya Borsa dýþýnda kurum Üyelik Doðrudan Takas Üyeliði Genel ve Doðrudan T.Ü. Hesap Yapýsý Müþteri bazýnda Portföy-Müþteri (omnibus) Teminatlandýrma Sözleþme bazýnda (peþin) Portföy bazýnda Garanti Fonu Üyelerin katkýsý ile Üyelerin katkýsý ile Sigorta Yok Var Risk Yönetimi VOB alým satým sisteminde Takas Merkezi bünyesinde (SPAN, TIMS, özel) Nemalandýrma Var Genelde yok Kar/Zarar ödemesi Teminat hesabý kullanýlýr Nakden ayrýca alýnýr Takas Bankasý Takasbank Anlaþmalý muhabir banka(lar) kullanýlýr Ödeme sistemi EFT- TETS Merkez Bankasý sistemi Saklama Kuruluþu Takasbank (MKK) Anlaþmalý saklama kuruluþu kullanýlýr Takas süresi T+0 T+1 Teslimat yöntemi Nakdi mutabakat Fiziki veya nakdi mutabakat Opsiyon takasý Yok Var Temerrüt Yok Yok Güniçi teminat yatýrma/ çekme Var Yok Kaynakça: 1. 2. BIS, General Guidence for payment system development, Consultative Report, Mayýs 2005 Kurun, Engin, Vadeli Ýþlemlerde Takas Merkezi Açýsýndan Risk Yönetimi ve IMKB Üzerine Öneriler, Istanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sermaye Piyasasý ve Borsa Ana Bilim Dalý, Yüksek Lisans Tezi, Eylül 1997 McGaw, Ian W.T., The Worlds Clearing Houses, FOW, 6th Edition, 2004 Ripatti, Kirsi, Central Counterparty Clearing: Constructing a framework for evaluation of risks and benefits, Bank of Finland Discussion Papers, 2004 www.cme.com www.optionsclearing.com www.lchclearnet.com www.eurexchange.com 3. 4. 5. 6. 7. 8. Makalede belirtilen görüþler yazara aittir, VOB ve Takasbank'ý baðlayýcý deðildir. sayý 6 30 y EYLÜL 2005 Türev Ürünlerin Fiyatlanmasýnda Türkiyeye Uygun Verim Eðrisi Seçilmesi ve Önemi Barýþ Akçay Riskactive MOTÝVASYON: Türev Ürünler ve Risk Yönetimi Ýliþkisi 1970li yýllardan itibaren, sabit kur sisteminin terk edilmesi sonrasýnda yaþanan geliþmeler sonucunda, finansal piyasalarda, risk olgusu daha fazla önem kazanmýþtýr. Ayný zamanda geliþtirilen finansal yeniliklerle risk yönetimi, riskten korunmak için gerekli alternatif ürünler ve teknikler de oldukça karmaþýklaþmýþtýr. Finansal piyasalardaki risklerden korunmak için geliþtirilen finansal yeniliklerden en önemlisi ve gerekli olaný hiç kuþkusuz finansal türev enstrümanlardýr. Türev enstrümanlar, mevcut risklerin ayrýþtýrýlarak fiyatlanmasýna ve bu risklerin devredilmesine olanak saðladýklarý için finansal piyasalarýn vazgeçilmez araçlarý haline gelmiþlerdir. Son dönemde türev ürünlerin hýzla yaygýnlaþmasý, VOBun açýlýþý ile eksikliði duyulan organize bir vadeli iþlem ve opsiyon borsasýnýn kurulmasý Türk Finans piyasalarýnda yeni bir dönemin baþladýðýný göstermektedir. VOB da iþlem gören futures kontratlar ve OTC piyasalarda iþlem gören yeni türev enstrümanlarýn kullanýmý ülkemizde hýzla 32 sayý 6 Teori VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I yaygýnlaþmaktadýr. Tüm dünyada yoðun olarak kullanýlan finans mühendisliði kavramlarý, istatistik ve ekonometri teknikleri önümüzdeki dönemde, türev enstrümanlarýn fiyatlanmasýndan risk analizine, hedging stratejilerinden spekülatif stratejilere kadar pek çok alanda, yaygýn þekilde, ülkemizde de kullanýlacaktýr. Piyasalarýn saðlýklý geliþmesi, etkin fiyatlama yapýlabilmesi, arbitraj imkanlarýnýn daraltýlmasý, piyasalarýn derinleþmesi ve iþlem hacimlerinin artmasý için Türk finansal piyasalarýna uygun fiyatlama ve analiz modellerinin kullanýlmasý gereklidir. Verim eðrisi ve volatilite hesaplamalarýnýn Türkiyeye uygun modellerle yapýlmasý özellikle fiyatlamalarýn ve analizlerin etkinliðini artýracaktýr. Türkiyede türev ürünlerin fiyatlanmasý ve analizi konularýnda yetkin insan kaynaðý konusunda bazý sýkýntýlar yaþanmaktadýr. Fakat TSPAKBnin, VOBun ve bazý danýþmanlýk firmalarýnýn düzenlediði eðitim çalýþmalarý sayesinde yetkin personel yetiþtirme konusunda önemli mesafeler kaydedilmeye baþlanmýþtýr. EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I n VOBJEKTÝF Ýþlem hacimlerinin ve açýk pozisyonlarýn artmasý bu piyasaya daha fazla yatýrýmcý çekecek, daha büyük firmalarýn geleneksel OTC ürünlerinin yanýnda VOB kontratlarýný da kullanarak hedging yapmalarýný saðlayacaktýr. Þu anda yeterli hacim olmadýðý için sisteme katýlmayan ya da katýlamayan pek çok firma olduðu bilinmektedir. Fakat yeni kurulmasýna karþýn iþlem hacmi sürekli artan VOBda istenilen iþlem hacmine ulaþmak için, baþta reel sektörde farkýndalýk yaratýlmasý olmak üzere, VOB üyelerinin fiyatlama mekanizmalarýna hakim olmasý ve analizlerde doðru modellerin seçimi önemli noktalar olacaktýr. VOB üyesi kurumlarýn, fiyatlama ve analiz konusundaki eksikliklerini kýsa sürede tamamlayýp, oyuna dahil olmalarý piyasalarýn geliþimi açýsýndan önemlidir. Bu VOB üyelerinin müþterilerine, fiyatlama, risk yönetimi, portföy yönetimi, yatýrým ve hedging konularýnda hizmet verebilmeleri için oldukça önemlidir. gerçekleþtirilen dinamik finansal korunma (hedging) iþlemlerinde önemini arttýrmaktadýr. VOBun açýlýþý öncesinde Türev ürünlerin kullanýmý için Türkiyede uygun koþullarýn oluþmadýðýný düþünenler geçmiþ tecrübelere bakýp yanlýþ kararlar verdiklerini görmektedir. Önümüzdeki dönemde yaþanacak geliþmelerle bu piyasada etkinliðini artýran kurumlar önemli rekabet avantajý yakalayacaklardýr. Müþterilerinin risk yönetimi ihtiyaçlarýna VOB araçlarý ile çözümler geliþtirebilen kurumlar hiç þüphesiz ki bu konuda bir adým önde olacaktýr. Türev piyasalarda iþlem gören sözleþmelerin türev enstrümanlar olarak ifade edilmelerinin temel nedeni, söz konusu finansal enstrümanlarýn arkalarýnda spot piyasalarda iþlem gören hisse senedi, tahvil, döviz gibi temel yatýrým araçlarý kullanýlarak oluþturulmasýdýr. Dolayýsý ile fiyatlarý da nakit piyasada iþlem gören temel yatýrým araçlarýnýn deðerlerinden türetilmektedir. Bu türetmenin en temel girdilerinden birisi de faiz oranýdýr. Piyasanýn derinleþmesinin hem ülke yararýna, hem VOB iþlem lisansýna sahip kurumlarýn yararýna, hem de diðer türevlerin alýnýp satýldýðý OTC piyasalarýn yararýna olduðu þüphesizdir. Vadeli piyasalarýn geliþmesi spot piyasalarýn da hýzla geliþmesini saðlayacaktýr. YAPI TAÞLARI: Verim Eðrisi Modelleri ve Uygun Model Seçimi Vade-Faiz yapýsý analizleri (Term Structure Analysis) iskontolu menkul kýymetlerin vadesi ile faizi arasýndaki iliþkinin belirlenmesi yoluyla gerçekleþtirilmektedir. Vade yapýsýnýn þekli üzerindeki çalýþmalar, finans terminolojisinde özellikle Varlýk Fiyatlama Teorisi (APT) ve Makro Ekonomi konularý arasýnda direkt iliþkili olarak geliþmiþtir. Ancak, bu açýdan bakýldýðýnda bu konu oldukça önem taþýmaktadýr. Zira yeni ihraç edilen bir menkul kýymetin ya da mevcut menkul kýymetlerin fiyatlanmasý, çeþitli türev iþlemlerin fiyatlanmasý veya likidite tercihlerinin belirlenmesi gibi konular ile yakýn iliþki içerisinde bulunmaktadýr. Verim eðrisi ve vade yapýsýna yönelik pekçok model geliþtirilmiþ. Bu modelleri iyi algýlamak ve incelenilen piyasanýn verim eðrisini doðru model ile ve doðru parametrelerle tahmin etmek, yapýlan analizleri sayý 6 Bu çalýþmanýn amacý, çeþitli verim eðrisi modelleri ve enterpolasyon yöntemlerinin karþýlaþtýrýlarak Türkiyeye en uygun verim eðrisi modelinin tespit edilmesidir. Böylece baþta VOB kontratlarý olmak üzere, diðer tüm türevlerin teorik fiyatlarýnýn doðru verim eðrisi modelleri ile hesaplanmasý amaçlanmaktadýr. Bu çalýþma ile finansal risklerden korunma ya da teorik fiyatlama esnasýnda risk dengeleme amacýyla piyasa katýlýmcýlarýnýn etkin karar verebilmeleri için en uygun bilgi kullanýmýnýn önemi ampirik modellerle sýnanmaktadýr. Bu konu, özellikle arbitrajsýz ortamda, tek fiyat ilkesinin geçerliliði ve risk nötr olasýlýk varsayýmlarý altýnda Özellikle son yýllarda finansal risklerin etkin yönetimini saðlamak için güvenilir ölçüm ve metodlarýn uygulanmasý kesin bir zorunluluk haline dönüþmüþtür. Öte yandan, finansal kurumlar tarafýndan, piyasa katýlýmcýlarýna, finansal durum ve risk yapýlarý hakkýnda doðru karar verebilmeleri için düzenli enformasyon saðlanmasýnýn önemi de artmaktadýr. Finansal piyasalarda çok iyi bilinmektedir ki, finansal kurumlar risklerini etkin idare ettiklerinde ödüllendiren ve risk taþýdýklarýnda cezalandýran doðal bir disiplin mekanizmasý bulunmaktadýr. Bu mekanizmanýn baþarýlý bir þekilde çalýþmasý, piyasa katýlýmcýlarýnýn doðru karar vermesini saðlayacak bilgilerin kendilerine düzenli olarak verilmesini gerektirmektedir. Bu da bankalarý ve finans sistemini þeffaflaþtýracaktýr. 33 VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 saðlýklý kýlacaktýr. Finansal enstrümanlarýn fiyatlanmasýndan, yeniden deðerlenmesine, risk yönetimi ölçümlerinden ve senaryo analizlerine pek çok alanda kullanýlan verim eðrilerinin tahmin edilmesi ülkemizde de ciddi sorun olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bu konuda yaptýðýmýz çalýþmalar göstermiþtir ki her model ülkemiz faiz piyasalarýný tahmin etmede olumlu sonuç vermemektedir. Bugün Türkiyede çeþitli finansal kurumlar çalýþmalarýnda ve analizlerinde Lineer Enterpolasyon, Cubik Spline Enterpolasyon ve 2. Dereceden Polinominal Regresyon Tahminlemesi modellerini oldukça yaygýn olarak kullanmaktadýr. Bu modeller finansal piyasalarý sorunlu olan Türkiyede çoðu zaman yetersiz kalmaktadýr. Özellikle uygulanan regresyon analizlerinde yüksek R^2 deðerleri yeterli görülmekte, sahte regresyon ve diðer gerekli bazý testler günlük karmaþa içerisinde yapýlamamaktadýr. Zaman zaman outlierlarýn regresyon doðrularýný ciddi etkileyebildiði görülmektedir. Nelson Siegel modeli önerilmektedir. Finansal dalgalanmalarýn önemli ölçüde azaldýðý içinde bulunduðumuz bu dönemde bile enterpolasyon yöntemleri kullanýlarak yapýlan hesaplamalarda ciddi sapmalar oluþabilmektedir. Özellikle piyasa risklerinin ölçülmesinin ve VOB (Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý) Futures kontratlarý gibi çeþitli türev ürün fiyatlamalarýnýn saðlýklý olmasý verim eðrisi modelinin doðru seçilmesi ile yakýndan iliþkilidir. Pekçok model olmasýna raðmen aþaðýda bir enterpolasyon ve bir verim eðrisi modelinin formülleri ve açýklamalarýna yer verilmiþtir. Nelson Siegel Yöntemi Model içerisinde, aþaðýdaki denklem üzerindeki üç katsayý verim eðrisinin þekline göre aðýrlýklandýrýlmýþ olan taban (level), eðim (slope), bükülme (curvature) olmak üzere üç ayrý kýsým bulunmaktadýr. Þekil-2 Nelson Siegel Yöntemi Þekil-1 12/07/2005den Ýtibaren 252 Günlük TRL_GOV 1 Aylýk Faizlerin Getiri Deðiþimi Grafiði Kaynak: RiskActive-TreasuryAnalyst Programý Enterpolasyon Yöntemleri ve Verim Eðrisi Modelleri Ülkemizde örneðin Eurobond piyasasýnda Echols&Elliot OLS modeli ile yapýlan tahminler baþarýlý sonuçlanýrken, Swenson ve Diamond gibi modellerle de Eurobond piyasasýnýn verim eðrileri oldukça küçük sapmalarla baþarýlý bir þekilde tahmin edilebilmektedir. Dibs91 ve Dibs365 kontratlarýnýn da iliþkili olduðu iskontolu bonolarýn alýnýp satýldýðý TRL_Gov olarak isimlendirdiðimiz Ýskontolu Bono piyasasý için ise sayý 6 34 Ri(mi) :m anýndaki faiz oraný a :Tahmin edilen verim eðrisinin düzeyi b :Tahmin edilen verim eðrisinin eðimi c, :Tahmin edilen verim eðrisinin bükülmesi (curvature) m : vade Modelin katsayýlarýnýn tahmininde optimizasyon araçlarý kullanýlmasý gerekmektedir. Uygulamasý kolay olmamasýna raðmen piyasa tahminlerini doðru yapmasý modeli öne çýkarmaktadýr. Bunun yanýnda, Nelson Siegel Modeli çeþitli piyasa koþullarýnda EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I n VOBJEKTÝF farklý verim eðrisi modelleri ile beraber kullanýldýðý zaman çeþitli vadelerdeki faizi doðru tahmin ve analiz etmek daha etkili olacaktýr. Vade uzadýkça modelin hassasiyeti artar. Lineer Enterpolasyon Lineer Enterpolasyon: Sýfýr kupon (Zero Coupon) verim eðrisinde Lineer Enterpolasyon aþaðýdaki formülle hesaplanýr. Kaynak: RiskActiveTreasuryAnalyst Programý ANALÝZ ve DEÐERLENDÝRME: Verim Eðrisi Model Farklýlýklarýnýn Ýncelenmesi ve Uygun Model Seçimi Bir güne iliþkin faiz verilerini farklý verim eðrisi modelleri ve enterpolasyon teknikleri ile iþleyerek verim eðrileri çizildiðinde farklý vadelerde farklý davranýþlar sergiledikleri görülür. Aþaðýda 08/07/2005 tarihli ve 09/07/2005 tarihli verim eðrileri 4 farklý model ile çizilmiþtir. Modeller arasýndaki davranýþ farklýlýklarý gözle görülür þekildedir. Þekil-4 08/07/2005-09/07/2005 Tarihleri Ýçin Farklý Modellerle Çizilmiþ Verim Eðrileri Þekil-4 incelendiðinde bir yýl önceye göre faizlerdeki davranýþ bozukluklarý azalmýþ daha stabil hareket ettiði görülmektedir. Birden fazla model savrulmadan birbirlerine yakýn olarak faizleri tahmin edebilmiþtir. Burada önemli olan piyasalarýn her türlü davranýþýnda doðru tahmini yapabilen modeli ya da modelleri kullanmaktýr. Türev ürünlerin fiyatlamasýnda kontratýn vadesine göre ihtiyaç duyulan faizler verim eðrilerinden türetilmektedir. Çünkü piyasada her vadeyi temsil eden bir enstrüman bulmak imkansýzdýr. Örneðin TRL_Gov piyasasýnda 22-23 tane menkul kýymet iþlem görmektedir. Fakat pekçok vade için TRL_Gov faizine ihtiyaç duyulabilir. Özellikle hangi verim eðrisi modeli kullanýrsak piyasayý en iyi temsil eden verim eðrisini oluþturabiliriz sorusunun cevabý önemlidir. Türkiyeye uygun verim eðrisi hangisi olduðuna yönelik iki aþamalý bir analiz çalýþmasý yapýlmýþtýr. Birinci analizde TRL_Gov faiz eðrisi 31.12.2004 tarihi için gerçek verilerden 5 enterpolasyon ve 2 verim eðrisi yöntemi kullanýlarak hesaplanmýþtýr. Kullanýlan modeller: l Liner Enterpolasyon l Logaritmik Enterpolasyon l Kübik Enterpolasyon l Kübik Spline l Quadratik Enterpolasyon l Nelson Siegel Modeli l OLS-Echols&Elliot Modeli Arka sayfadaki tablolardan da anlaþýlacaðý üzere 5 vadeden sadece birisinde logaritmik enterpolasyon ile hesaplanan deðer gerçek deðere daha yakýn çýkmýþtýr. Diðer vadelerde Nelson Siegel yöntemi 35 sayý 6 Þekil-3 Lineer Enterpolasyon Yöntemi VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Tablo-1 31/12/2004 Tarihli TRL_Gov Verim Eðrisi Analizleri *Analizler TL Ýskontolu Bono verilerine dayanmaktadýr. Analiz aracý olarak TreasuryAnalyst programý kullanýlmýþtýr. daha hassas ölçümler yapmýþtýr. Ýkinci analizde ise tek bir gözleme bakýp karar vermek saðlýklý olmadýðý için ayný analiz 31.12.2004den geriye dönük 252 gün için yapýlmýþtýr. Sonuçlar Tablo 2de tüm vadelerde NS yöntemi ile daha iyi ölçüm yapýlabildiðini göstermektedir. Vade arttýkça modelin daha fazla sayýda tutarlý tahmin yaptýðý gözlemlenmiþtir. Ancak tahmin edileceði üzere hiçbir zaman bir tane doðru yoktur. Tek bir modeli doðru kabul etmek yerine birkaç modeli bir arada kullanmak daha doðru bir yaklaþýmdýr. Tablo-2 252 Günlük Gözleme Dayalý Gerçek Faize En Yakýn Getiri Eðrisi Analizleri Kaynak: RiskActive sayý 6 36 Tablo 2deki analiz göstermektedir ki Nelson Siegel Modeli ile 252 günlük analizde en fazla sayýda gerçek faize yakýn tahmin yapýlmýþtýr. Bu da bize Nelson Siegel modelinin TRL_Gov piyasasý olarak adlandýracaðýmýz Ýskontolu Bonolar için en uygun model olduðunu göstermektedir. Piyasalarýn dalgalanmalarý azaldýðýndan pek çok model de yakýn tahminler üretmiþ fakat vade arttýkça modelin hassasiyeti daha da artmýþ ve fark çok belirgin bir biçimde ortaya çýkmýþtýr. Dibs91 ve Dibs365 kontratlarýnýn fiyatlamasýnda ihtiyaç duyulan faizler için bu model tercih edilebilir. Farklý modeller farklý piyasalar için daha uygun olabilir. Her bir piyasa için bu tarz analizler yapýlmalý ve en uygun verim eðrisi modelleri bulunmalýdýr. Benzer çalýþmalar korelasyon ve volatilite çalýþmalarýnda da tekrarlanmalýdýr ki analizler saðlýklý yapýlabilsin. Fiyatlamalarýn etkinliði ancak global modellerin yerel uygulamalara dönüþtürülmesi ile mümkündür. y EYLÜL 2005 Bilgi Teknolojileri ve Borsalar Giriþ Modern finans piyasalarýnýn ve global sermaye piyasalarýnýn yüksek teknoloji imajýný anlatmak için bilgisayarlar, elektronik bilgi panolarý, uydu çanaklarý, hýzla akan kayan yazýlar gibi görüntüler oldukça sýk kullanýlmaktadýr. Bu teknolojik imaj ve hýzlý geliþim vurgusu global sermaye piyasalarýnýn iþlem hacmi ve ürün çeþitliliðindeki geliþmeleri de yansýtmaktadýr. Sermaye piyasalarý ve teknolojik altyapýsýnda yaþanan hýzlý geliþim, temellerini ABD piyasalarýnýn 19. yüzyýldan baþlayan geçmiþinden almaktadýr. Ancak Avrupa ve diðer dünya borsalarý son yirmi yýlda ABDyi hem teknoloji hem de ürün ve hizmet çeþitliliðinde geride býrakacak bir ivmeyle hareket etmiþlerdir. Artýk günümüz dünyasýnda neredeyse tüm hisse senedi borsalarý ve türev ürün borsalarý elektronik hale gelmiþtir. Bu hýzlý ilerlemeye ivme veren en önemli teknolojik geliþmeler; internet ve uzaktan eriþim teknolojilerinin geliþimi, bilgisayar donanýmlarýnýn hýz ve güvenilirliklerindeki artýþ, bilgisayarlarýn iþlem güçlerinde yaþanan göreceli maliyet düþüþü ve borsalarýn kullanýmýna sunulan hazýr paket çözümler olarak sýralanabilir. Bilgi Teknolojilerinin Borsalardaki Rolü Bilgi Teknolojileri (BT) kullanýmý her zaman borsalar, takas kurumlarý ve merkezi kayýt kuruluþlarý için önemli bir iþ ve maliyet unsuru olagelmiþtir. Eskiden elle yapýlan iþleri destekleyen ve arka planda çalýþan BT sistemleri zamanla iþin kendisini yapar hale gelmiþtir. Günsonu iþlemlerden çevrimiçi ve gerçek zamanlý sistemlere doðru yaþanan geçiþlerle 38 sayý 6 Ýnceleme VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I beraber, bilgi teknolojileri sermaye piyasalarýnda iþ mantýðýnýn ortasýna konumlanmýþ ve iþleri yürüten asýl güç haline gelmiþtir. Özellikle borsalar için iki temel BT kullaným stratejisi ortaya çýkmaktadýr. Birinci strateji, borsalarýn kendi yazýlým ve BT operasyon ekiplerini kurup yazýlým geliþtirmeleri ve bu sistemi iþletmeleridir. Diðer strateji ise hazýr bir sistemi kendilerine uyarlamak ve/veya iþletim hizmetini de dýþ bir kaynaktan satýn almaktýr. Her iki strateji de kendisine has avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Hazýr sistemler, mevcut iþ mantýklarý ve denenmiþ yapýlarý ile daha kýsa zamanda ve kolay adapte edilebilirken yüksek uyarlama ve devamlýlýk maliyetleri getirebilmektedir. Hazýr çözümler geliþen piyasa ihtiyaçlarýna da istenen hýz ve etkinlikte cevap verememektedir. Buna karþýn, borsa içinde sistem geliþtirmek ise borsalarýn asýl iþ tanýmlarýnýn dýþýna taþmalarýna, yazýlým geliþtirme riski almalarýna ve hazýr paketlerin mevcut iþ mantýklarýndan faydalanmama gibi problem ve eksikliklere yol açmaktadýr. BTnin getirdiði avantajlar üyelik sisteminden kar amaçlý þirketlere dönüþen Borsalar için önemli bir rekabet gücü saðlamaktadýr. Ancak baþta ABD olmak üzere eski borsalarýn üyelik bazlý yapýlardan kar amaçlý þirketlere dönüþmelerindeki sancýlar kadar iþ yapma þekillerinde sesli pazarlýk (open outcry) yönteminden elektronik eþleþtirme sistemlerine geçiþleri de problemli ve sancýlý olmaktadýr. Bilgi Teknolojileri sayesinde Borsalar temel rekabet alanlarýnda hýzlý hareket edebilecek imkan ve araçlara sahip olmuþlardýr. Borsalarýn temel rekabet alanlarý EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Yeni ürünlerin iþleme açýlmasý Yeni yatýrýmcý ve üyelere ulaþým, borsaya eriþim kolaylýðý l Üyelere yeni hizmetlerin sunulmasý / varolan hizmetlerdeki iyileþtirmeler l Üye ve piyasa taleplerine hýzlý cevap verilmesi l Kesintisiz ve güvenilir hizmet verilmesi l Bilgilendirme servislerinin etkin çalýþmasý l l BT sayesinde tüm bu alanlarda hýzlý geliþtirme ve adaptasyon mümkün olmaktadýr. BT ile ilgili borsalarýn vermesi gereken en önemli sýnavlardan biri de BTnin mi yoksa iþ stratejilerinin mi Borsalarýn problemlerini çözmekte öncülük yapacaðýdýr. Hazýr paket çözümlerin birçoðu yazýlýmlar içinde hazýr iþ mantýklarý sunmaktadýr. Bu durumda yeni kurulan borsalar hazýr borsa paketlerinin uygulanmasýnda hazýr iþ mantýklarýnýn kabul edilmesi ya da kendi özel yöntemlerinin hazýr paketlere uyarlanmasý tercihi ile karþý karþýya kalmaktadýr. Borsalarýn kendi iþ mantýklarýný içeren bir sisteme sahip olmalarýndaki en serbest yöntem kendi yazýlýmlarýný üretmeleri olarak görülmektedir. Ancak yazýlým üretmenin mi yoksa hazýr paketlerin borsaya uyarlanmasýnýn mý daha avantajlý olacaðý her borsanýn bulunduðu durum ve þartlar göz önüne alýnarak verilmesi gereken bir karar olarak görülmektedir. Borsalarýn BT Tercihleri ve Trendler Borsa sistemlerinde kurulu platform olarak yüksek hata toleranslý sunucu ve að altyapýlarýnýn (HP Himalaya (eski Tandem), Alpha (eski Digital), Stratus, Sun, NCR, v.b.) tercih edildiði görülmektedir. Resme bütün olarak baktýðýmýzda ise dünyadaki kurulu borsa BT altyapýsýnýn genel endüstri çizgisinden yaklaþýk 5 yýl geride olduðunu söyleyebiliriz. Bunun nedenini ise borsa sistemlerinde çalýþan kritik uygulama ve donanýmlarýn teknolojik deðiþiklikler ve yenilikler nedeniyle deðil daha çok geliþen iþ ihtiyaçlarý nedeniyle deðiþtirilmesi ihtiyacý olarak açýklayabiliriz. Kýsacasý borsalarýn bu durumunu, En iyi sistem (teknolojisi eski olsa da) sorunsuz çalýþan sistemdir tercihine baðlayabiliriz. VOBJEKTÝF Ancak mevcut borsa donaným platformlarýnda ve yeni kurulan borsalarda eski anaçerçeve (mainframe) bilgisayarlar yerine çok-sunuculu ve katmanlý daha ucuz ve açýk sistemlerin tercih edildiði izlenmektedir. Sunucu kümeleme (clustering), RAID (Redundant Array of Inexpensive Disks) diskler, veritabaný kümeleme/replikasyon teknolojileri sayesinde kurumsal seviyede hata toleransý daha yüksek seviyelerde ve daha az maliyetlerde saðlanýr olmuþtur. Genelde tercih edilen markalý UNIX ve OpenVMS gibi iþletim sistemleri yanýnda son yýllarda LINUX çözümleri ve hatta Microsoft tabanlý çözümler ve geliþtirme ortamý olarak da C temelli programlama dillerinden J2EE ve .Net temelli çözümlere doðru bir yönelme izlenmektedir. Yazýlým tarafýndan bakacak olursak genelde istemcisunucu mimarilerden çok katmanlý, açýk mimarilere hýzlý bir geçiþ görülmektedir. Asenkron ve analog veri yayýný yerine TCP/IP temelli veri yayýný geliþmektedir. Bir diðer önemli geliþme de borsalarýn artýk üyelerin istemci tarafýna yazýlým üretmekten ziyade uygulama program arayüzleri (APIApplication Program Interface) ile bu imkaný baðýmsýz yazýlým geliþtiricilerine (ISV- Independent software Vendors) vermeleridir. Bu nedenle piyasada yazýlým firmalarý birçok borsa ile API üzerinden baðlantýlarý olan istemci yazýlýmlarý geliþtirmektedir. ABD borsalarý uzun süre tüm dünya borsalarýnda yaþanan hýzlý elektronikleþme ve uzaktan eriþim trendlere direnmiþlerdir. Ancak bu durumda bile bu borsalar teknolojiye çok yüksek harcama yapmak durumunda kalmaktadýr. Sesli pazarlýk yöntemiyle çalýþan ABD borsalarýnda üye temsilcilerine dýþarýdan emir iletimi, eþleþen emirlerin iþlem teyidi, iþlem salonundaki verilerin dýþ dünyaya yayýnlanmasý ve takas merkezine gerçekleþen emirlerin gönderilmesi gibi birçok iþlev için yoðun BT kullanýmý bulunmaktadýr. Hatta CBOE (Chicago Board Options Exchange) için, bir çatý altýnda en fazla bilgisayara sahip bina tanýmlamasý yapýlmaktadýr. CBOE binasýnda yaklaþýk 4500 adet bilgisayar bulunmaktadýr. Ýletiþim Teknolojileri ve Borsalar Að ve internet teknolojilerindeki geliþmelerin getirdiði avantajlar ise öncelikle borsalarýn uzak üye 39 sayý 6 aþaðýdaki gibi sayýlabilir: n VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 eriþimlerinde VPN (Virtual Private Network) kullanýmýný, veri yayýnlarýnda TCP/IP ve XML (Extended Markup Language) bazlý çözümlere yönelmelerini saðlamaktadýr. Ayrýca tüm sermaye piyasalarý için elektronik iletiþim standartlarý konusundaki bir geliþme de FIX (www.fixprotocol.org) standartlarýna doðru olan hýzlý geçiþtir. Bu standardizasyon ile borsalarýn aracý üyeler, takas kurumlarý, diðer borsalar ve veri yayýncýlar ile ortak bir dil ve protokol konuþmasý saðlanmýþ olmaktadýr. Að teknolojilerinin getirdiði bir avantaj da borsa hizmetini doðrudan bir baþka borsanýn kurulu sistemi üzerinden alabilme opsiyonudur. Bu iþleme BT dünyasýnda genel olarak ASP (Application Service Providing) denmektedir. Örneðin LSE (London Stock Exchange) þu anda Londradaki sistemleri üzerinde JSEi (Johannesburg Stock Exchange) çalýþtýrmaktadýr. Ayný þekilde Eurexde CBOTnin belli piyasalarýný Almanyadaki merkez sunucularýnda çalýþtýrmýþtýr. Singapur türev borsasý da Parisde çalýþtýrýlmaktadýr. ASP hizmeti ile borsalar yeni yatýrým, uyarlama ve yazýlým risklerine girmeden kurulu bir borsanýn altyapý hizmetlerinden yararlanmaktadýrlar. Böyle bir durumda hizmet alan borsanýn hizmet saðlayan borsaya oldukça güvenli karasal hatlar ve uydular ile baðlý olmasý gerekmektedir. VOB Ýþlem Sistemi (VOBÝS) Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý elektronik iþlem sistemine sahip ve uzaktan eriþimli bir vadeli iþlem borsasýdýr. VOB iþlem sistemi (VOBÝS), Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnda sözleþmelerin alým satýmýnýn elektronik olarak gerçekleþtiði elektronik iþlem platformudur. VOB gibi elektronik ve uzaktan eriþimle çalýþan tüm borsalardaki iþlem sistemleri benzer alt sistemlerden oluþmaktadýr. Bunlar aþaðýdaki gibidir: 1. Alým Satým ve Eþleþtirme sistemi (Alým satým motoru) 2. Borsa Bilgi ve Tanýmlama Sistemi Ortak Veritabaný 3. Piyasa izleme sistemi 4. Bilgi yayýn sistemi 5. Güvenlik ve yönetim sistemleri 6. Elektronik Rapor Daðýtýmý 7. Ýstemci Sistemleri sayý 6 40 8. Risk Yönetimi ve Teminat Takip sistemi 9. Takas Arayüzü Alým Satým ve Eþleþtirme Sistemi (Alým satým motoru) Üyelerden gelen emirlerin bir elektronik defterde tutulduðu, fiyat/zaman ve diðer belirlenen önceliklere göre eþleþtirilmesinin saðlandýðý alt sistemdir. Borsa Bilgi ve Tanýmlama Sistemi VOBÝSin sistem ve borsa parametrelerinin girildiði, üye, sözleþme, seans saatleri, iþlem günleri v.b. gibi bilgilerin tanýmlandýðý alt sistemdir. Piyasa Ýzleme Sistemi Emirlerin, iþlemlerin, kotasyonlarýn ve diðer sistem bilgilerinin tüm kullanýcýlar tarafýndan sorgulanmasýna imkan veren alt sistemdir. Bilgi Yayýn Sistemi Fiyat, iþlem hacmi, açýk pozisyon, kotasyon , v.b. verilerin sistem kullanýcýlarý ve veri satýcýlarýna yayýnlanmasýný saðlayan alt sistemdir. Güvenlik ve Yönetim Sistemleri Üyelerin ve borsa personelinin sistem kaynaklarý ve verilerine eriþim haklarý da bu alt sistem aracýlýðýyla tanýmlanmaktadýr. Elektronik Rapor Daðýtýmý Ýþlem defterlerinin ve üyelere ulaþtýrýlacak diðer bilgilerin üye e-posta adreslerine iþlem saatleri sonrasýnda gönderilmesini saðlayan alt sistemdir. Ýstemci Sistemleri Borsa eksperleri, üye temsilcileri ve diðer kullanýcý tiplerinin kullanýcý rolleri ve yetkilerine göre Borsadaki iþlemlerini yapmalarýný saðlayan istemci programlarýdýr. Risk Yönetimi ve Teminat Takip sistemi Hesap bazýnda riskli hesaplarýn izlendiði ve teminat durumlarýnýn tutulduðu alt sistemdir. Takas Arayüzü Borsanýn Takas Sistemi ile iliþkisini saðlayan program arayüzü ve alt sistemdir. VOBÝSi dünyadaki vadeli iþlem borsa yazýlýmlarýndan EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I ayýran temel özellikler aþaðýdaki gibi sayýlabilir: n VOBJEKTÝF Þekil 1. Borsa Sistemleri Genel Ýletiþim Blok Diyagramý Hesap Bazýnda Ýþlem VOBÝSde tüm iþlemler hesap bazýnda girilmekte ve hesaplamalar hesap bazýnda yapýlmaktadýr. Risk Yönetimi VOBÝS gün içi geçici uzlaþma fiyatlarý hesaplayarak geçici kar ve zarar hesaplarý yapmaktadýr. Bu hesaplamaya göre gün içinde ilave teminat kullandýrabilmekte ya da teminat çaðrýsý yapýlabilmektedir. Risk hesaplamasý sonucu hesaplarda emir giriþi gibi kýsýtlamalar getirilebilmektedir. Dünyadaki Borsa Yazýlýmlarý Dünyada borsa yazýlýmlarýný üretenlere baktýðýmýzda en geliþmiþ borsalarýn olduðu yerlerden ziyade Avustralya, Ýsveç ve Fransa gibi ülkeler görülmektedir. Bu yazýlým üreticilerinden tanýnmýþ bazý ürünler ve önemli referanslarý arka sayfada listelenmiþtir. 41 sayý 6 Ýþlem Anýnda Teminat Kontrolü ve Peþin Teminat Esasý Sistem peþin teminat esasý ve iþlem gerçekleþme anýnda teminat kontrolü ile çalýþmaktadýr. Teminat yetersizliði durumunda iþlem yapýlmamaktadýr. Teminat güncellemeleri için Takas Merkezi ile çevrimiçi baðlantý bulunmaktadýr. VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 Þirket Ürün Referanslar OM Teknoloji (www.om.com) Ýsveç OM Click ve OM Secure ABD (California Power Exchange, MGEX, AMEX, BOTCC), Kanada (Toronto SE), Hong Kong (HKFEX), Kore (KOFEX), Yunanistan (ADEX), Avusturya (Wiener Börse AG), Ýtalya (Borsa Italiana), Ýngiltere (LME, EDX, OMLX, UKPX), Norveç (Oslo Exchange, Nordpool), Avustralya (SFE), ISE-International Securitires Exchange, Ýzlanda (ICE), Ýsveç (Stokholmbörsen) Cinnober (www.cinnober.com) Ýsveç TradeExpress ABD (AMEX), Ýngiltere ( LME) , Euronext_liffe , IMAREX Norveç (Nord Pool - the Nordic power exchange), Ýsveç (Takas merkezi - VPC AB) Computershare www.computershare.co.uk Ýngiltere - Avustralya X-stream Çin (Shangai SE), Kýbrýs (Cyprus SE), Estonya (Tallinn SE), Finlandiya (Helsinki Exc), Macaristan (Budapest), Endonezya (Jakarta SE, Surabaya SE), Yeni Zelanda (New Zeland SE), Rusya (MICEX), Türkiye (ÝMKB), Ýsviçre (SWX Swiss Exchange) Atos Euronext www.atoseuronext.com Fransa NSC Brezilya (BM&F, Bovespa), ABD ( BOX -Boston Options Exchange, CME -Chicago Mercantile Exchange), Malezya (Bursa Malaysia) , Kanada (Montréal Exchange), Kanada (Toronto Stock Exchange), Euronext, Polonya (Warsaw Stock Exchange), Ürdün (Amman Stock Exchange), Lübnan (Beirut Stock Exchange), Fas (Bourse de Casablanca), Tunus (Bourse de Tunis), Umman (Muscat Securities Market), Dubai (DIFX). Open-GETS www.opengets.com Þili SITRELA Kolombiya (Colombia SE), Panama (Panama), Karayipler (Caribbean SE), Þili (Chile SE), Kosta Rica (Costa Rica SE), Venezuela (Venezuela SE), Uruguay (Uruguay SE) Kaynaklar 1. A Strategic Study of Stock Exchange Technology, Trading Technologies Inc., 2003. 2. http://www.exchange-handbook.co.uk 3. www.cinnober.com, www.opengets.com , www.atoseuronext.com, www. om.com, www.computershare.co.uk 4. The Stock Exchange of the Future Focus Report, Gartner Group, 2003. sayý 6 42 n VOBJEKTÝF VOBdan Haberler Baþbakan Yardýmcýsý Abdüllatif Þener VOBu Ziyaret Etti 15 Temmuz 2005, Ýzmir Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý'nýn (VOB) açýlýþýndan bu yana geçen yaklaþýk altý aylýk süredeki geliþmeleri incelemek üzere Baþbakan Yardýmcýsý Abdüllatif Þener, Sermaye Piyasasý Kurulu (SPK) Baþkaný Doç. Dr. Doðan Cansýzlar ve Kurul Üyeleri ile birlikte Ýzmir'e geldi. Ayný toplantýda konuþan VOB Yönetim Kurulu Baþkaný Tuðrul Yemiþci, VOB'un ekonomik istikrarýn saðlanabildiði bir ortamda faaliyet gösterdiðini ve cirolarýnýn her ay katlanarak arttýðýný ifade etti. Toplantýda VOB Genel Müdürü Hamdi Baðcý "VOB Bir Dünya Borsasý Olma Yolunda" konulu sunum yaparak kamuoyunu son durum hakkýnda bilgilendirdi. EBSO Meslek Komiteleri VOB Ziyareti 7 Temmuz 2005, Ýzmir Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý (VOB) ''Vadeli Ýþlemler Piyasasý, Ürünleri ve Ýþleyiþi'' hakkýnda bilgi edinmek amacýyla gelen Ege Bölgesi Sanayi Odasý Meslek Komiteleri üyelerine VOB seans salonunda ev sahipliði yaptý. VOB'da düzenlediði basýn toplantýsýnda, gazetecilere açýklama yapan Þener, VOB'un 4 Þubat 2005 tarihindeki açýlýþýna Baþbakan Recep Tayyip Erdoðan ile katýldýklarýný ve 6 ay geçmeden VOB'un etkin bir þekilde faaliyetlerine devam ederek baþarýlý hizmetler verdiðini söyledi. SPK Baþkaný Doç. Dr. Doðan Cansýzlar da VOB'un çok kýsa sürede oldukça önemli performans gösterdiðini, zaman zaman ziyarete gelerek geliþmeleri yakýndan izleme imkaný bulacaklarýný söyledi. Açýlýþ konuþmasýný VOB Yönetim Kurulu Baþkaný Tuðrul Yemiþci ve VOB Genel Müdürü Hamdi Baðcý'nýn yaptýðý toplantýya EBSO üyeleri yoðun ilgi gösterdi. Açýlýþ konuþmasýnýn ardýndan EBSO Baþkaný Tamer Taþkýn vadeli iþlemlerin önemini vurgulayan bir konuþma yaptý. Bunu takiben VOB'un teknik uzmanlarý EBSO Meslek Komiteleri üyelerine vadeli iþlemleri tanýtýcý bir eðitim verdiler. 43 sayý 6 VOB'un henüz yolun baþýnda olduðunu ancak büyük geliþme potansiyeli taþýdýðýný ifade eden Þener, VOB'un önümüzdeki dönemde tarým sektöründe fiyat regülasyonu saðlamasý açýsýndan da büyük önem taþýdýðýný ifade etti. Haberler / VOB EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I y EYLÜL 2005 VOB-Yapý Kredi Yatýrým Tanýtým Toplantýlarý 11 Mayýs-23 Haziran 2005, Mersin, Adana, Antalya, Ýzmir, Manisa, Ankara davetli ve katýlýmcýlara Borsamýzý tanýtan broþür, kitapçýk ve CDden oluþan eðitim setleri daðýtýldý. Ülkemizin finans alanýnda uzman akademisyenlerini ve sektör profesyonellerini bir araya getiren sempozyumda Genel Müdürümüz Hamdi Baðcý VOBun yapýsý, ürünleri ve iþleyiþi hakkýnda bilgi veren bir sunum yaptý. 1.VOB Arama Konferansý Çeþmede Yapýldý 4-5 Haziran 2005, Çeþme Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý ve Yapý Kredi Yatýrým iþbirliðiyle Türkiyenin farklý illerinde Borsayý tanýtýcý toplantýlar düzenlendi. Sanayi ve Ticaret Odalarýnýn ev sahipliði yaptýklarý toplantýlarda vadeli iþlem sözleþmeleri, bu sözleþmelerin kullanýmý ve saðladýðý faydalar, VOBun iþleyiþ þekli gibi konularda reel sektör firmalarý, bireysel yatýrýmcýlar ve finansal sektör çalýþanlarýna bilgi verildi. Mersinde baþlayan toplantý serisi Adana, Antalya, Ýzmir ve Manisada devam ederek Ankarada noktalandý. VOB Uluslararasý Finans Sempozyumunda 9 Haziran 2005 VOB un Yönetim kurulu, üst düzey yöneticileri ve danýþmanlarýnýn katýldýðý 1. VOB Arama konferansý Çeþmede yapýldý. VOB un geleceðini þekillendirmek amacýyla bir beyin fýrtýnasý formatýnda gerçekleþtirilen organizasyonda bir çok fikir ve görüþ ele alýnýrken ileriye yönelik projeler tartýþýldý. Aydýn Esidef Toplantýsý 21 Mayýs 2005, Aydýn VOB, ESÝDEF (Ege ve Batý Akdeniz Sanayici ve Ýþ Adamý Dernekleri Federasyonu) ve Ýzmir Ticaret Borsasý iþbirliðiyle ve Aydýn ÝÞHADýn ev sahipliðinde, bir tanýtým toplantýsý gerçekleþtirdi. Ýzmir Ticaret Borsasý ve VOB Yönetim Kurulu Baþkaný Tuðrul Yemiþci ve VOB Genel Müdürü Hamdi Baðcýnýn konuþmacý olarak katýldýðý toplantýda, VOBun yatýrýmcýlara, sunduðu avantajlar Aydýn iþ dünyasýna anlatýldý. VOB, Marmara Üniversitesi Bankacýlýk ve Sigortacýlýk Yüksek Okulu ve Enstitüsünün 9-10 Haziran 2005 tarihlerinde ÝMKB Konferans Salonunda düzenlediði Finans Sektöründe Bilgi Yönetimi ve Ölçek ekonomileri Ýliþkisi konulu Uluslararasý Finans Sempozyumuna katýldý. Sempozyumun sponsorlarýndan biri olan Borsamýzýn konferans salonu giriþinde açtýðý standýna yoðun ilgi gösteren sayý 6 44 VOB Üniversitelerde 17 Nisan 1 Haziran, 2005 VOB çeþitli üniversitelerdeki tanýtým toplantýlarýna devam ediyor: Yaþar Üniversitesi, Ýzmir: Yaþar Üniversitesi EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I Dumlupýnar Üniversitesi, Kütahya: VOB Kütahyada Dumlupýnar Üniversitesi öðrencileriyle buluþtu. Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý uzmanlarý tarafýndan gerçekleþtirilen toplantýda Dumlupýnar Üniversitesi öðrencilerine Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnýn yapýsý, iþleyiþi ve vadeli iþlemler sektöründe kariyer VOBJEKTÝF olanaklarý hakkýnda bilgiler verildi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Ýzmir: VOB, 1 Haziran 2005te Dokuz Eylül Üniversitesinin genç mezunlarý farklý iþ çevreleriyle buluþturmak amacýyla düzenlediði Kariyer Günleri etkinliklerine katýldý. Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasýnýn yapýsý, iþleyiþi ve vadeli iþlemler sektöründe kariyer olanaklarý hakkýnda öðrencilere bilgi verilirken Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörü Sn. Emin Alýcýya VOBun açýlýþýný simgeleyen çan takdim edildi. 45 sayý 6 Konferans Salonu'nda Yaþar Üniversitesi Sürekli Eðitim Merkezi (YÜSEM) ile ortaklaþa gerçekleþtirilen "Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsalarý" konulu seminerde VOB ve türev araçlar hakkýnda bilgi verildi. n y EYLÜL 2005 Vadeli Ýþlem Borsalarýnda Güncel Geliþmeler CBOEden Yeni Endeksler: PowerPacks Chicago Board Options Exchange (CBOE), PowerPacks olarak adlandýrýlan birbirinden farklý 12 sektör endeksi geliþtirdiðini açýkladý. PowerPacks endekslerine dayalý vadeli iþlem ve opsiyon sözleþmeleri 8 Hazirandan itibaren CBOEde ve CBOE Vadeli Ýþlem Borsasýnda (CBOE Futures Exchange-CFE) iþlem görmeye baþladý. Uzlaþma þekli nakdi uzlaþma olarak belirlenen PowerPacks sözleþmeleriyle yatýrýmcýlar, yeni risk yönetim araçlarýna kavuþtular. PowerPacks ailesinde; CBOE PowerPacks Bank, biyoteknoloji, altýn, internet, demir-çelik, petrol, petrol hizmetleri, eczacýlýk, perakende satýþ, yarý iletken maddeler, teknoloji ve telekom endeksleri bulunuyor. PowerPacksteki her endeks kendi sektöründe en yüksek iþlem hacmine sahip 25 hisse senedinden oluþuyor. PowerPacks endekslerine dayalý vadeli iþlem sözleþmeleri CFEde CBOEdirect Sistemiyle elektronik ortamda iþlem görürken, opsiyonlar ise CBOE Karma Ýþletim Sistemi aracýlýðýyla hem elektronik ve hem de sesli müzayede yöntemi kullanýlarak iþlem görüyor. Temmuz 2005 46 sayý 6 Haberler / Dünya VOBJEKTÝF n VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I NYMEXten Navlun Sözleþmeleri NYMEX, iþlem gören navlun swaplarýna dayalý vadeli iþlem sözleþmelerine ek olarak iki yeni farklý güzergahta sözleþme geliþtirdi. Temmuzun son haftasýndan itibaren NYMEXin elektronik iþlem ve takas platformu olan NYMEX ClearPortta iþlem görmeye baþlayan bu yeni sözleþmeler de diðer navlun sözleþmeleri gibi 1.000 metrik ton sözleþme büyüklüðüne sahip. Kote edilen yeni sözleþmelerin vade aylarý Aðustos 2005ten baþlayarak birbirini takip eden 36 ay olarak belirlenmiþ durumda. Temmuz 2005 Dow Jones & Bahreyn Menkul Kýymetler Borsasý Ýþbirliði: Dow Jones Bahreyn Endeksi Dow Jones ve Bahreyn Menkul Kýymetler Borsasý (BSE), gösterge olarak kabul edilen diðer endekslerle yüksek korelasyona sahip Dow Jones Bahreyn Endeksini geliþtirdi. Bahreyn Menkul Kýymetler Borsasýnda iþlem gören bütün hisseleri kapsayan bu endeks hem Bahreyn Dinarý hem de Amerikan Dolarý cinsinden hesaplanýyor. Endeksin Amerikan Dolarý cinsinden hesaplanmasý sayesinde yatýrýmcýlar, Bahreyn Endeksini diðer Dow Jones Endeksleriyle de karþýlaþtýrma imkanýna kavuþtu. Temmuz 2005 EYLÜL 2005 y VA D E L Ý Ý Þ L E M V E O P S Ý Y O N B O R S A S I n VOBJEKTÝF CBOT Halka Açýlýyor! CME Hava Durumu Sözleþmelerinde Yenilik Chicago Board of Trade halka açýlmaya hazýrlanýyor. CBOT toplam deðeri 150 milyon dolar olan halka arzý yýlýn ikinci yarýsýnda tamamlamayý hedefleniyor. Amerikan sabit getirili menkul kýymetlerine dayalý vadeli iþlem sözleþmelerinin yoðun olarak iþlem gördüðü CBOTa olan talebin halka arzla birlikte artacaðý, ayrýca bu halka arzýn baþta Amerikadaki ve dünyadaki diðer türev borsalarý için CBOTla ortaklýk kurmak veya CBOTu satýn almak isteyenler için iyi bir fýrsat olacaðý bekleniyor. CMEde ABDnin, Avrupanýn ve Japonyanýn belirli þehirlerinin hava sýcaklýklarý kullanýlarak elde edilen endekslere dayalý vadeli iþlem ve opsiyon sözleþmeleri iþlem görüyor. CME, 20 Hazirandan itibaren 3 ABD ve 4 Avrupa þehrini daha kendi endeks gruplarýna ekledi. Böylece ABD hava durumu sözleþmelerinin dayanak varlýðýný oluþturan endeksteki ülke sayýsý 18e, Avrupa hava durumu sözleþmelerindeki ülke sayýsý da 9a yükseldi. Amerikan hava durumu sözleþmeleri ABD Dolarý cinsinden kote edilirken, Avrupa sözleþmeleri Ýngiliz Sterlini cinsinden kote ediliyor. CBOTla ortaklýða girecek ya da CBOTu alabilecek ilk aday olarak CME görülürken; Euronext, Deutsche Boerse ve CBOE diðer önemli adaylar arasýnda yer alýyor. Haziran 2005 NYMEX-Dubai Holding Ortaklýðý: Dubai Mercantile Exchange-DME NYMEX ve Dubai Holding, %50 ortaklýk payýyla enerji ürünlerine dayalý sözleþmelerin iþlem göreceði Orta Doðunun ilk vadeli iþlem borsasýný (Dubai Mercantile Exchange-DME) kurma kararý aldý. DMEnin 2006 yýlý baþlarýnda iþleme açýlmasý ve baþlangýçta bünyesinde ham petrol ve fuel-oil vadeli iþlem sözleþmelerinin iþlem görmesi bekleniyor. DMEde hem sesli müzayede sisteminin hem de elektronik iþlem platformunun kurulmasý planlanýyor. Haziran 2005 EUREXten Yeni Bir Ürün: 30 Yýl Vadeli Tahvillere Dayalý VÝS Eurex, Alman hükümetinin çýkardýðý 30 yýllýk tahvillere dayalý vadeli iþlem sözleþmelerini (Euro-Buxl Future) 9 Eylül 2005e kadar geliþtirmeyi planlýyor. Vadesi 20-30,5 yýl olan tahvillere dayalý vadeli iþlem sözleþmelerinin yerini alacak olan yeni sözleþmeler uzun vadeli borçlanma ihtiyacýndaki piyasa katýlýmcýlarýnýn risklerini kontrol etmelerine imkan tanýyor. Haziran 2005 CMEden Borsa Yatýrým Fonu Vadeli Ýþlem Sözleþmeleri Chicago Mercantile Exchange (CME), Amerikanýn en çok iþlem gören iki borsa yatýrým fonu olan Nasdaq-100 Index Tracking Stock ve S&P 500 Depo Sertifikalarýna dayalý vadeli iþlem sözleþmeleriyle, iShares Russell 2000 endeksine dayalý vadeli iþlem sözleþmelerini iþleme açtý. Bu üç yeni sözleþme de CMEnin elektronik iþlem platformu GLOBEXte iþlem görüyor. Haziran 2005 NYMEXten Yeni Ürünler: Emisyon Vadeli Ýþlem Sözleþmeleri NYMEX tarafýndan geliþtirilen Sülfür Dioksit ve Nitrojen Oksit vadeli iþlem sözleþmeleri elektronik iþlem ve takas platformu NYMEX Clear Port® Tradingde 20 Hazirandan itibaren iþlem görmeye baþladý. Haziran 2005 Haziran 2005 sayý 6 47 Üyelerimiz 1 BENDER MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 252 20 00 Fax: 0 212 293 34 90 web: www.bender.com.tr 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 NUROL MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 286 80 00 Fax: 0 212 286 80 01 web: www.nurolonline.com GEDÝK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 216 453 00 00 Fax: 0 216 451 63 64 web: www.gedik.com HSBC BANK A.Þ. Tel: 0 212 336 30 00 Fax: 0 212 366 33 80 web: www.hsbc.com.tr TARÝÞ MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 232 446 14 70 Fax: 0 232 446 31 99 web: www.tarismenkul.com.tr YATIRIM FÝNANSMAN MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel:0 212 3176800 Fax:0 212 2821550 web: www.yatirimfinansman.com.tr EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 232 489 46 30 Fax: 0 232 489 61 30 web: www.egemen.com FORM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 284 84 95 Fax: 0 212 284 84 92 web: www.formmenkul.com.tr EVGÝN YATIRIM MENKUL DEÐERLER TÝCARET A.Þ. Tel: 0 212 270 10 46 Fax: 0 212 282 88 20 web: www.evgin.com.tr AK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 334 94 94 Fax: 0 212 249 12 87 web: www.akyatirim.com.tr RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 287 40 04 Fax: 0 212 287 59 10 web: www.prjs.com.tr SANKO MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 410 05 00 Fax: 0 212 410 05 05 web: www.sankomenkul.com TACÝRLER MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 355 46 46 Fax: 0 212 282 20 65 web: www.tacirler.com.tr OYAKBANK A.Þ. Tel: 0 212 335 10 00 Fax: 0 212 286 61 00 web: www.oyakbank.com.tr YAPI KREDÝ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0212 280 10 30 Fax: 0 212 264 14 09 web: www.yky.com EKÝNCÝLER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 266 27 66 Fax: 0 212 266 16 07 web: www.ekinvest.com AKBANK T.A.Þ. Tel: 0 212 270 00 44 Fax: 0 212 269 73 83 web: www.akbank.com TÜRKÝYE SINAÝ KALKINMA BANKASI A.Þ. Tel: 0 212 334 50 50 Fax: 0 212 243 29 75 web: www.tskb.com.tr EFG ÝSTANBUL MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 317 27 27 Fax: 0 212 317 27 26 web: www.hcistanbul.com DELTA MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 236 42 74 Fax: 0 212 236 65 67 web: www.deltamenkul.com.tr ACAR YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 216 26 61 Fax: 0 212 288 92 46 web: www.acar.com.tr STANDARD YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 323 48 88 Fax: 0 212 323 48 50 web: GFC GENERAL FÝNANS MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 233 10 10 Fax: 0 212 296 85 75 web: www.gfc.com.tr DENÝZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 336 40 00 Fax: 0 212 212 54 12 web: www.denizyatirim.com ÝÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 350 20 00 Fax: 0 212 350 20 01 web: www.isyatirim.com.tr DENÝZ BANK A.Þ. Tel: 0 212 355 08 00 Fax: 0 212 274 79 93 web: www.denizbank.com ÝNFO MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 319 26 00 Fax: 0 212 324 84 25 web: www.infomenkul.com.tr ÞEKER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 213 43 70 Fax: 0 212 213 43 90 web: www.sekeryatirim.com 29 TAKSÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 251 71 16 Fax: 0 212 249 74 83 web: 30 ÖNCÜ MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 251 83 80 Fax: 0 212 251 90 12 web: www.oncumenkul.com.tr 31 OYAK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 319 12 00 Fax: 0 212 351 05 99 www.oyakyatirim.com.tr 32 FÝNANS YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 282 17 00 Fax: 0 212 282 22 50 web: www.finansinvest.com 33 TÜRKÝYE GARANTÝ BANKASI A.Þ. Tel: 0 212 444 0 333 Fax: 0 212 318 18 18 web: www.garanti.com.tr 34 KOÇBANK A.Þ. Tel: 0 212 274 77 77 Fax: 0 212 267 29 87 web: www.kocbank.com.tr 35 TEB YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 345 11 11 Fax: 0 212 345 07 14 web: www.tebyatirim.com.tr 36 HAK MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 296 84 84 Fax: 0 212 233 69 29 web: www.hakmenkul.com.tr 37 DIÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 358 07 70 Fax: 0 212 358 08 07 web: www.disyatirim.com.tr 38 VAKIF YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel:0 212 352 35 77 Fax: 0 212 352 35 70 web: www.vakifyatirim.com.tr 39 HEDEF MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 310 27 00 Fax: 0 212 227 83 33 web: www.hedefmenkul.com 40 EKSPRES YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 336 51 00 Fax: 0 212 336 51 01 web: www.ekspresinvest.com 41 TÜRK DIÞ TÝCARET BANKASI A.Þ. Tel: 0 212 274 42 80 Fax: 0 212 275 44 05 web: www.disbank.com.tr 42 PRÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 283 88 88 Fax: 0 212 283 88 90 web: www.prim.com.tr 43 ATA ONLINE MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 310 60 60 Fax: 0 212 259 07 64 web: www.ataonline.com.tr 44 ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. Tel: 0 212 310 62 00 Fax:0 212 310 62 10 web: www.atayatirim.com.tr 45 FÝNANSBANK A.Þ. Tel: 0 212 318 50 00 Fax:0 212 318 59 48 web: www.finansbank.com.tr 46 ECZACIBAÞI MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 319 59 99 Fax:0 212 319 59 69 web: www.emdas.com.tr 47 ALTERNATÝF YATIRIM A.Þ. Tel: 0 212 315 58 00 Fax:0 212 296 88 31 web: www.ayatirim.com.tr 48 DEUTSCHE BANK A.Þ. Tel: 0 212 317 01 00 Fax:0 212 317 01 05 web: www.db.com 49 TÜRKÝYE ÝÞ BANKASI A.Þ. Tel: 0 212 316 00 00 Fax:0 212 316 09 90 web: www.isbank.com.tr 50 TÜRKÝYE VAKIFLAR BANKASI A.Þ. Tel: 0 312 455 75 75 Fax:0 312 455 88 60 web: www.vakifbank.com.tr 51 ALTERNATÝF BANK A.Þ. Tel: 0 212 315 65 00 Fax:0 212 233 15 00 web: www.abank.com.tr 52 TURKISH YATIRIM A.Þ. Tel: 0 212 233 48 48 Fax:0 212 240 88 85 web: www.turkishyatirim.com 53 TEKSTÝL BANKASI A.Þ. Tel: 0 212 335 53 35 Fax: 0 212 276 17 40 web: www.tekstilbank.com.tr 54 GLOBAL MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 244 55 66 Fax: 0 212 244 55 67 web: www.global.com.tr 55 C MENKUL DEÐERLER A.Þ. Tel: 0 212 290 32 32 Fax: 0 212 290 26 90 web: www.cmenkul.com.tr
