tekstil terbiye - laundry management

TEKSTİL TERBİYE
Dokumahaneden çıkan ham beze, satışa hazır bir duruma gelmeden kullanma yeri ya da isteğine göre görünüm,
tutum gibi özellikler kazandırılması amacıyla uygulanan kasar (ön terbiye), renklendirme (boyama, baskı) ve apre
(bitim) işlemlerinin tümüne terbiye denir.
TEKSTİL TERBİYESİ
ÖN TERBİYE (KASAR)
RENKLENDİRME
BİTİM İŞLEMLERİ (APRE)
BOYAMA
BASKI
Tekstil mamullerinin terbiye işlemleri kuru terbiye işlemleri ve yaş terbiye işlemleri olmak üzere ikiye ayrılır. Kuru
terbiye işlemleri, kimyasal madde çözeltisi kullanılmadan, tekstil materyaline uygulanan fiziksel işlemlerdir. Yaş terbiye
işlemleri ise tekstil materyalinin kimyasal madde flottesiyle muamelesi sonucunda tutum veya kullanım özelliğinin
geliştirilmesini amaçlamaktadır.
Ön terbiye işlemleri elyaf, tops, iplik veya kumaş formunda uygulanabilir.
Ön terbiye işlemleri, kumaştan beklenen özellik ve elyaf cinsine göre farklılık gösterir. Bazı tiplere göre standart proses
örnekleri aşağıda verilmiştir.
Pes/Vis kumaşlar için:
Ham yıkama
Fikseli kurutma
Yakma
Boyama
%100 Pamuklu veya Pamuk/Keten harmanlı kumaşlar
YAKMA + ENZİMATİK HAŞIL SÖKME
DÖNME (16 SAAT)
MERSERİZASYON
BAZİK İŞLEM (KOSTİK PİŞİRME)
KURUTMA
PEROKSİT KASARI
DÖNME (12 SAAT)
YIKAMA
KURUTMA
BOYAMA
Pes/Vis/Lycra Kumaşlar:
HAM YIKAMA
KURUTMA
BOYAMA
Pamuk/Lycra Kumaşlar
KURU YAKMA
MERSERİZE
TEK KADEMELİ PEROKSİT KASARI
KURUTMA
BOYAMA
YAKMA
Yakma, Ön Terbiye dairesinde kumaşın gördüğü ilk işlemdir. Yakma, liflerden bükülerek meydana gelen ipliklerin
üzerinden çıkan ince lif uçlarının giderilmesi amacıyla uygulanır. Bu sayede kumaş daha düzgün ve parlak bir yüzey
görünümüne sahip olur. Yakma prosesinin ilk işlem olarak uygulanmasının nedenleri ise;
a)
Yakma işlemi esnasında kumaşın kuru olması gerekmektedir.
b)
Yakma prosesi sonucunda kumaşta hafif bir sararma gözlenebilmektedir. Sonraki işlem basamaklarında
bu sakınca giderilebileceğinden ilk işlem olarak yakma uygulanır.
Yakma işlemi genel olarak 2 türlü yapılabilir. Bunlar;
1)
Çok sıcak metal yüzey veya kızgın çubuklar ile kısa bir süre kumaşın temas ettirilmesi
2)
Gaz beklerinden çıkan alevle kumaş üzerindeki hav tüycüklerinin yakılması şeklindedir.
Gazlı yakma makineleri ekonomikliği ve uygulama yönteminin kolaylığı açısından tercih edilirler. Bir yakma
makinesinde yakma etkisi bir çok faktöre bağlı olarak değişir. Bunlar;
a)
Alev kuvveti ve sıcaklığı
b)
Kumaş geçiş hızı
c)
Bek ile kumaş arasındaki mesafe
d)
Beklerin pozisyonu
HAŞIL SÖKME
İplikleri belirli bir şekilde (derecede) koruyabilmek ve çözgü kopuşlarını azaltmak için yüksek dayanımlı çok katlı
ipliklerin dışında kalan çözgü iplikleri genellikle haşıllanır. Haşıllama sırasında kullanılan ürünlerin büyük bir kısmı suda
çözülmediklerinden ve hidrofob olduklarından, yaş terbiye işlemleri sırasında kumaşın ıslanma ve emme özelliğini
azaltmaktadır.
MERSERİZASYON
Merserizasyon, pamuklu mamulü kuvvetli bir bazın (genellikle NaOH) derişik çözeltisiyle muamele etmek ve bu işlem
esnasında mamulü gerilime maruz bırakmaktır. Eğer kumaş germeden bazla muamele edilirse bu işleme kostikleme
denir. Kostikleme sonucunda kumaşın boyarmadde alma yeteneği artar, daha sıkı bir yapı kazanır. Ayrıca lif enine
kesiti şişer ve bunun sonucunda kumaşta çekme gözlenir. Merserizasyon sonucunda ise yine liflerin boyarmadde alma
yeteneği artar, lif enine kesiti şişer ancak uygulanan gerilim sonucunda kumaşta çekme olmaz. Kumaşın parlaklığı ve
mukavemeti artar, aynı zamanda nem alma kabiliyeti de artar.
Merserizasyonun pamuklu mamul üzerindeki sonuçları şunlardır:
·
Liflerin enine kesitinin şişmesi sonucu, pamuk liflerinin kıvrımlı boyuna görünümleri silindirik, böbrek
şeklindeki enine kesiti de daire şeklini almaktadır. Merserizasyon sonucu liflerin yüzeyindeki girintiler
çıkıntılar azaldığından, liflerin ışığı düzgün yansıtma yeteneği artmakta; enine kesiti şişmiş liflerin
içerisinde, uygulanan germe nedeniyle kristalin lif elementlerinin lif eksenine paralel yerleşimi arttığından,
liflerin ışık geçirgenliği artmaktadır. Yansıtmanın düzgünleşmesi, geçirgenliğin artarak saçmanın azalması
sonucunda liflerin parlaklığı artmaktadır.
·
Germenin etkisiyle merserizasyon sonucu liflerdeki kristalin yapıtaşları, lif eksenine daha paralel bir yapı
kazandıklarında ve dolayısıyla aralarındaki bağlar (çekim kuvvetleri) arttığından malın kopma dayanımı
artmakta, esneme yeteneği azalmaktadır.
·
Merserizasyon sonucu başlangıçtaki boyutlarına göre %2-4 gerdirilmiş bir kumaşın boyut değişmezliği
(çekmezliği) artmaktadır.
·
Merserizasyon sırasında kristalin alanların içine ve arasına giren sud kostik, lifleri şişirmekte ve daha
açık bir yapı kazanmalarını sağlamaktadır. Bu nedenle merserize edilmiş pamuk liflerinin boyarmadde alma
hızı ve yeteneği artmaktadır.
·
Daha düzgün yüzeye sahip olan merserize lifler ışığı daha düzgün yansıttıklarından ve enine kesiti
şişmiş lifler içerisinden geçen ışınların lif içerisinde geçtikleri yolun uzunluğu arttığından, aynı miktar
boyarmadde ile boyanmış merserize lifler, merserize edilmemiş liflere nazaran daha koyu görünmektedir.
Merserize işlemi iplik veya kumaş halindeki materyale yapılır. Merserize işlemi;
·
Ham bez halinde,
·
Haşıl sökmeden sonra,
·
Bazik işlemden sonra,
·
Ağartmadan sonra,
·
Hatta boyamadan sonra yapılabilir.
BAZİK İŞLEM (KOSTİK PİŞİRME)
Doğal pamuk lifleri yapısında selüloz ve nem haricinde yağ, vaks, pektin, hemiselüloz, protein gibi
safsızlıklar içerirler. Bu safsızlıklar liflere yumuşak ve güzel bir tutum kazandırmakla birlikte liflerin hidrofob
bir karakter kazanmasının sağlarlar. Bu sebeple boyama, baskı gibi yaş işlemlerde iyi bir sonuç elde etmek
zorlaşır, liflerin ıslanması engellenir. Hidrofilleştirme de denilen kostik pişirme işlemi sonucunda pamuk
lifleri daha hidrofil bir yapı kazanırlar.
KASAR (AĞARTMA)
Ağartma, tekstil mamulündeki doğal renkli maddeleri (pigmentleri) organik olarak parçalayarak mamule belirli
bir beyazlık kazandırma işlemidir. Pamuklu mamuller genellikle ham halde sarımtrak renktedir. Bu rengi hem pamuğun
doğal yapısı hem de uygulanan kimyasal prosesler oluşturur. Pişirme genellikle doğal olmayan tüm renkli ve renksiz
kirlilikleri açığa çıkarır. Doğal renk maddeleri ise yalnızca ağartma prosesiyle giderilir. Ayrıca proses beyaz kumaş
üretim için uygulanır ve renkleri daha parlak hale getirir.
Hidrojen peroksit ağartmasının avantajları şunlardır;
a)
Aşırı ağartma nedeniyle kumaşın yıpranma riski azalır.
b)
Sararma ve rengin dönüşüne sebep olmazlar.
c)
H2O2 diğer ağartma maddeleri arasında en düşük redoks potansiyeline sahiptir. Bu da çok çeşitli ortam
ve makinelerde farklı kumaşlara gerek sıcak, soğuk ve kesikli, kesiksiz yöntemlerde uygulama alanı
doğurur.
d)
Peroksit ağartması sonrasında antiklorlama gibi bir ard işleme gerek yoktur.
e)
H2O2 ağartması korozyona sebep olmaz.
a)
f)
g)
H2O2 reaksiyon ürünleri zehirsiz ve zararsızdır.
Selülozik liflerin ağartılması H2O2 ile yapıldığında, alkali çözeltilerde kaynama noktası veya yakınında
pişirme ve ağartma aynı zamanda olmaktadır.
Hidrojen peroksit ağartmasının dezavantajları ise şunlardır;
a)
Kumaş içerisinde ağartma çözeltisinde ağır metal iyonları bulunması halinde peroksidin katalitik
dekompozisyonu ile beraber selülozun katalitik degredasyonu meydana gelebilir.
b)
Bu metal iyonları ve bunların alaşımları peroksit ağartma ekipmanı olarak kullanılmazlar.
c)
Yüksek sıcaklıklarda uygulanmadıkça ağartma yavaştır.
İşletmede peroksit ağartması sıcak ve soğuk olmak üzere 2 türlü yapılabilir. Sıcak kasar Küsters ve Goller Kasar
makinelerinde yapılır. Soğuk kasar ise Küsters fulardlarda yapılır.
YIKAMA
Yıkama işlemi kumaşın üzerindeki tozları, kirleri ve terbiye işlemleri sonucunda üzerinde kalan kimyasal maddeleri
uzaklaştırmak için yapılır. Enzimatik haşıl maddesi suda uzaklaştırılabilir hale geldikten sonra burada yıkanarak haşıl
artıkları uzaklaştırılır. Ayrıca suda çözünen türdeki haşıl maddeleri de ham kaynar yıkama ile kumaştan atılır. Özellikle
Küsters Yıkama makinesinde ipliği boyalı, yünlü, askeriye, yünlü kamgarn ve elyaf boyalı lycralı kumaşların, toz, yağ ve
kirlerinin uzaklaştırılması amacıyla yıkaması yapılır. Yine Küsters Yıkama makinesinde ham yıkama, pad-batch peroksit
yıkama, haşıl yıkama, kaynar yıkama, ham Pes/Vis/Lycra ve optikli kumaşların yıkama işlemleri yapılır.
KURUTMA
Ön terbiye dairesinde yapılan son işlem kurutmadır. Kurutma, ön terbiye dairesinden sonra kumaşın işlem göreceği
dairelerde kuru olması gerektiğinden son olarak uygulanır. Renklendirilecek kumaşın boyamaya veya baskı dairesine
gelmeden önce çok iyi kurutularak üzerindeki suyun tamamen uzaklaştırılması gerekmektedir. Kumaşın üzerinde
kalacak herhangi bir kimyasal veya su boyama esnasında flotte konsantrasyonunu etkileyerek düzgün bir renklendirme
eldesini zorlaştıracaktır. Bu sebeple son işlem olarak kurutma yapılarak kumaş boya veya baskıya kuru olarak
gönderilir.
BOYAMA
Tekstil materyallerinin renklendirilmesi boyama veya baskı olmak üzere 2 şekilde yapılabilir. Boyama prosesinde
materyali elyaf, tops, iplik, kumaş, hazır giysi veya elyaf eriyik çözeltisinde renklendirme imkanı bulunmaktadır.
Boyama işlemi yapıldıktan sonra kumaştan numune alınır. Kumaşın viskon veya pamuk kısmının boyanıp boyanmama
durumuna göre işleme 2 türlü devam edilebilir:
Numune Alma
Viskon veya pamuk kısmı
boyanacak ise
Redüktif yıkama
Viskon veya pamuk
boyanmayacak ise
Redüktif yıkama
Boşaltma
Filtre temizliği
Eritme
KALANDIR
Kalandırlamanın esası, kumaşın basınç altında 2 veya daha fazla merdane arasından geçirilmesi ve bu esnada düzgün
bir duruma getirilerek kırışıklıklarının ortadan kaldırılmasıdır. Ayrıca kalandırlama sonucunda kumaşın doğru yüzü
parlaklık kazanır.
SANFOR
Sanfor prosesi, hemen her türlü mamulde bitim işlemlerinden birisi olan çekmezlik bitim işlemidir. Bu proses ile
kumaşın kullanıldığı süre içinde çekmesi ya da uzaması önlemek için belirli ölçülerde boyundan çektirilir, eni ayarlanır.
Yeni en ve boy sabitleştirilerek işlemin kalıcı olması sağlanır.
DİNKLEME
Dinkleme işlemi, yünlü kumaşların keçeleşme özelliğini kullanarak kumaşın görünümünün ve tutumunun
değiştirilmesidir. Dinkleme sonucunda kumaş keçeleşmiş bir yüzey yapısı kazanır ve dokusu sıkılaşır. Böylece kumaşın
sıcak tutma özelliği artar. Mekanik özellikleri iyileşir, kumaş mukavemeti artar.
KRABLAMA
Karblamanın özünü, yünlü kumaşların düzgün bir durumda iken sıcak su ile işlem görmeleri ve soğutulmaları
oluşturmaktadır. Bu şekilde sağlanan bir yüzey fiksajı sonucu,
a)
Kumaş izleyen yaş işlemler sırasında daha az çeker.
b)
İzleyen yaş işlemler sırasında kumaşta keçeleşme, kırışıklık izi kalma tehlikesi azalır.
c)
Kumaşta krablama öncesi oluşan tüm kırışıklıklar ve izleri giderilir.
d)
Kumaşın yüzey düzgünlüğü arttığı gibi, parlaklığında da belirli bir artma görülür.
e)
Liflerin şişmesi ve mamul yapısının gevşemesi sonucu, kumaşın tutumunda da olumlu bir gelişme
meydana gelebilir.
DEKATÜR
Dekatürün esası düzgün durumdaki yün veya yün karışımlı kumaşların içerisinden önce buhar veya sıcak suyun, daha
sonra da soğuk hava veya soğuk suyun emilerek geçirilmesinden oluşmaktadır. İki tür dekatürleme vardır:
1)
Kuru dekatür: Kumaş içerisinden önce buhar, sonra soğuk hava emilmektedir.
2)
Yaş dekatür: Kumaş içerisinden önce sıcak su, sonra soğuk su emilmektedir.
Dekatürün asıl amacı kumaşı dikime hazır hale getirmektir ve dekatürleme ile kumaşta aşağıdaki gelişmeler olur:
a)
Kumaş boyut değişmezliği (çekmezlik) kazanacak şeklide fikse olur.
b)
Kumaş parlaklığı istenen yönde ayarlanır.
c)
Kumaş tutumu istenen yönde ayarlanır.
d)
Kumaşın daha önce gördüğü şardonlama, yatırma, presleme gibi işlemler sonucu kazandığı özellikler
fikse olur.
MAKAS
Makaslama işlemi kumaş yüzeyindeki istenmeyen tüycüklerin veya lif uçlarının yok edilmesi amacıyla uygulanır. Aslında
yakma prosesi ile aynı amaca yöneliktir. Ancak yün elyafı yüksek sıcaklıktan zarar görebilecek yapıdadır ve ayrıca
yünlü kumaşlarda yakma sonrası yakılan lif uçları siyah boncuklar şeklinde kalabilirler. Bu nedenle yünlü kumaşlar için
yakmadan çok makaslama tercih edilir.
Mamul En, Ağırlık, Sıklık Tespiti:
Bu testler için 20 cm boyunda tam en kumaş numunesi alınır.
Mamul en tespiti için kumaş düz bir zemine serilerek şerit metre ile eni ölçülür, istenen değer olup olmadığı kontrol
edilir.
Mamul gramaj testi için (g/m2) kumaş 4 farklı yerden 114 mm çapındaki kesme aparatı ile kesilerek numune alınır.
Alınan 4 numune birlikte 0,001 hassaslıktaki terazide tartılır. Bulunan değerden 0,5 gram çıkarılır ve kalan değer 4’e
bölünür. Bulunan değer 100’le çarpılır ve kumaşın gramajı tespit edilir.
Kumaş sıklığı tespiti lupla veya elle sayılarak yapılabilir. 1 cm’deki iplik sayısı atkı ve çözgü yönünde lupla sayılarak
sıkılık tespit edilebilir. Ancak kumaş örgüsü sebebiyle sıklık lupla tespit edilemiyorsa, atkı ve çözgü yönünde 1 cm’lik
uzunluk işaretlenerek elle sayım yapılır ve sıklık tespit edilir.
Atkı Eğim Tespiti:
Bu test, gabardin örgülü dokuma kumaşların yıkamadan sonraki atkı eğim derecesinin tespiti için yapılır. Deney
numunesinin kenarları bir kenar diğerinin karşılayacak, kabarma olmayacak şekilde katlanır. Karşılanan kenarlar
arasındaki (ilerdeki ve gerideki) kenar ölçülür. İlerdeki ve gerideki kenarlar işaretlenerek deterjanlı yıkama işlemi ve
kurutmadan sonra katlanarak atkı eğimi tespit edilir. Yıkamadan sonra kenarların konumu farklılaşırsa deney sayısı
çoğaltılarak optimum nokta tespit edilir.
Lycra Oranı Tespiti:
Bu test dokunmuş kumaşlardaki lycra oranının belirtilen düzeyde olup olmadığını kontrol için yapılır.