nükleer patlamalar ve depremlerin karşılaştırılması

nükleer patlamalar ve depremlerin karşılaştırılması

ANKARA
Uruivnnsirrsi
pnNeiLii\.rlonieNsrirUsU
yUrcsnrlisnns rBzi
NUTIBBR PATLATMALAR VE
DEPREMLEniNrclngrt,AgrrRrLMASr
Mehveq Feyza
..
ocAL (AKKOYUNLU)
.lnopizir mt-rsBNuisr-iGi
eNesil,iM naI,r
ANKARA
2000
Her Hakkr Sakhdlr
Yrd. Dog. Dr. Altan Necio$lu danrgmanh[rndaMehves Feyza
OCAL
(AKKOYL|NLU) rarafrndan hazrtanan bu gahqmu A2.J..6..J
2000
tarihindeaqagrdakijiiri tarafindanJeofizik Miihendislili Anabilim
Dah,nda
Ytiksek Lisanstezi olarak kabul edilmistir.
Bagkan: Prof. Dr. Turan KAyIRAN
Ankara Universitesi,Fen Faktiltesi
Jeofizik MtihendisliSiAnabilim Dah
i^tno'z4
Uy.
: Yrd. Dog.Dr.Altan NECiOGLU
Ankara Universitesi,Fen Fakiiltesi
Jeofizik Milhendislili Anabilim Dah
i*tu'g4,,l.dutry
[Jy" : Dog.Dr.KamilKAyABALI
Ankara Universitesi,Fen Fakiiltesi
Jeoloji Miihendisligi Anabilim Dah
lmza:
-
/
(^^,
ProfJDF.
EsmaKILte
[nst{tii Miidiirii
Kn^re"Z
OZET
Yiiksek LisansTezt
NUKLEER PATLATMALAR VE
D EPREM LERiN KAR$ILA$TIRILMASI
Mehveq neyza 6ClL
(AkkoYunlu)
Ankara Universitesi
Fen Bilimleri Enstitiisii
Jeofizik Miihendisli[i Anabilim Dah
Danlgman:Yrd. Dog. Dr. Altan Necioflu
Bu tez<le niikleer patlatmalarrn izlenmesi amacryla yiiriitiilen
gahgmalar ele ahnmrqttr. Bu qal4malar niikleer patlatmalartn
depremlerden ayrrt edilmesi igin kullanrlan sismolojik yiintemleri
igermektedir.
Niikleer patlatma ve deprem verilerinin manyitiit oranlart (M,:m6
oranr), lokasyon, derinlik ve spektrum dzellikleri kargllaqtlrtlmlqttr.
verilere uygulanan spektrum analizi sonucundaniikleer patlatmalann
yiiksek frekanslarda yofunlagtrfr, depremlerin patlatmalara gdre daha
d iiqiik freka nslard a oldufu giiriilmii ;tiir.
M.:m5 orant yiintemi sonucundapatlatmalann yiizey dalgaslenerjisinin
deprem lerden daha d ii giik old ulu gOriilmii qtiir.
S/N oranlnrn arttrmak amacryla verilere beamforming ytintemi ve
frekans siizgegleri uygulanmlqtrr. Sismogramda farkh fazlarrn
giiriildiifii giizlenmiqtir. Bu qahqmada Matseis-l.4 ve Geotool veri
znaliz programlan kullanrlmlgttr.
2000,8l sayfa
Anahtar Kelimeler: niikleer patlatma, M.:m6 oranl, spektrum analizit
diskriminasyon
ABSTRACT
Msc.Thesis
A COMPARISON BETWEEN NUCLEAR
EXPLOSIONS AND EARTHQUAKES
Mehveg Feyza OCAL (Akkoyuntu)
Graduater"n""t;1iil,YljffiTt^ppriedSciences
Department Of Geophysics
Supervisor: Asst. prof. Dr. Altan Necioflu
In this work monitoring nuclear explosions
is studied. Monitoring
nuclear explosionsincrude seismorogicar
methods for discrimination of
earthquakesand nuclear explosions.
In this study M.:m6 ratio,-location, depth
and spectral properties of
nuclear explosionsand earthquakesare compared.
After apprying spectrat anarysis methods
it is seen that nucrear
explosionsare concentratedon high frequencies,
and earthqakes are
concentratedon low frequencies.
M,:m6 ratio method has shown that surface
waye energy of nucrear
explosionsare lower than surfacewave energy
ofearthquikes.
To increaseS/N ratio beamforming and frequency
firters are appried to
s-er Different phases are identified on seismogram.
$1ta
In trris stuoy
Matseis 1.4 and Geotooldata analysisprograms
are used.
2 0 0 0 , 8 1p a g e s
Key words: nuclear explosions, Mr:m6
ratio, spectral analysis,
discrimination
oNsozvo rngtrnun
Bu galrEma siiresince yardrmrntesirgemeyen bana araqtrrma olanagr
saglayanve ga'qmam uovurcl yakrn
ir[i ve .ner'eri ire beni y.nlendiren
yrd. Dog. "O..
sayrn
ettan Necioglu,na sonsuz
9*i$.L"l
.hocam
tegekkiirlerimi
sunanm.
srrasrnda
Qalrgmalarrm
manevidestesiniesirgemeyen
egimNaci ocal,a ve
degerliailemeteqekkiirederim.
M.F eyza Ocal (Akkoyunlu)
Ankara, Haziran2000
Il1
iqiNorxilen
6 ze t -...'....-
..................
i
"""""""" " ' r
ABSTRACT
o N so 2 .... ....,.
. ....:.:.:.. :
iCiNoE[iieri:
::::
$EKILLERoi2iNi.........
eizELGELEnoizir.ri
SIMGELER
oi2iNi.........
:::
::
:
l;
yi
...................
......................
vii
..................
viii
r. cinig......
..........1
l . l . Q a h g m a nA
r nm a c t
. . . . . . . . . . . I. . . .
1.2.N0kleerDenemelerinizlenmesive TarihselGeligimi.......................
I
2. KURAMSAL TEMELLER ...........
.....,....4
2 . 1 .Y e r i n F i z i k s eyl a p r s rv e S i s m i kD a l g a l a n ny a y r h m t. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2 . 2 . C i s i mD a l g a l a r r n r6nz e l l i k l e r i . . . .
..............4
2.2.1. Y izey yansrmalan
..
..........
4
2.2.2.Manto-gekirdek
yansrmalan..
................7
2.2.3.Qekirdektekrrlmaya ulrayan dalgalar........
j
...............
2.2.4.Saglmadalgalannrndzellikleri...-.
........7
2.3.Yizey dalgalarmm
dzellikleri
..................1
2 . 4 . S i s m i kU z a k l r k l a r . . . .
. . . . . . . . . .g. .
2.5. SismikDalgalannGenliginiEtkileyenFakt6rler
..........I I
2.5.1. Geometrikyayrlma.
2-.5.2.Ateniasyon(So[urulma)..............
.........I I
2 . 5 . 3 .S a g r l m (aD i f r a k s i y o n.). . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .t .2
2 . 5 . 4 .G t i r 0 l t i .i . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. MATERyAL va vOxrsM...................:...:.....:.........:....................
. r:
3.1Materyal
........1
. .3
3'1.1.Belbagrsismikarartlrmaistasyonunun
rokasyonuve jeolojisi........l3
3 . 1 . 2 .S i s m i ki s t a s y o n ukna y r td z e l l i f i i
. . . . . . . . .1. .3
3 . 1 . 3 .Q a l r g m a dkau l l a n r l a nv e r i l e r
. . . . . . . . . . . . . .1. 6
..
3 . 2 .Y d n t e m .
..........20
3.2.l. Ntikleerdenemelerve depremlerinayrrtedilmesi...........................
20
3 . 2 . 1 . 1L. o k a s y o n
anali2i............................... .......................22
3 . 2 . 1 . 2D. e r i n l i k . . . . . . . .
..................23
3 2 . 1 . 3 .K a r m a q r (kk o m p l e x y) a p r n r no l m a m a s r . . . . .
..............23
3 . 2 . 1 . 4S
. i s m i kf a z l a r t nk a r g r l a g t r n l m a. .s. l. . . . . . . . . . . . .
.............23
3..?.1-5-Yiizey dalgasrmanyitiidtni.incisim dalgasrmanyituame
o.an,
(M.:m6)
..........,......24
tv
3.2.1.6. Depremve patlatmalarrnkaynak mekanizmala'
arasrndaki
farklar"""""
..........2i
3.2.| .7.Depremkaynagr....
r . z . t . 6 . y a u a t mkaa y n a $ l
............29
3.2.1.9. Depremve patlatmalannspektraligerik
agrsrndun
k a r g r l a g t r n l m a. .s. .l . . . . . . . . . . . .
..........29
3.2.1.10. Teresismikuzakrrklardaniikreerpatratma
ue o.p..,nt".in
a y t r te d i l m e s. .i . . . . . . . . . . . . . . . . .
...........2g
3.2.1.l L Beamformingydntemive geometrikparametreler....................
30
r_ | 12.S0zgeglerin
dzellikleriu. ,iirg"g parametreleri
?
.........................
33
1 3 S r i z g e ge g i r i mb a n d r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
:? |
. . . . . . . . . .3. 3
.
3 . 2 . 1. 1 4 .G e g i qb a n d r
. . . . . . . . . . . . .3. .3. . .
3 . 2 . 1 . 1 5S. U z g edgu r d u r m ab a n d r . . . . . . . . . . . .
........35
3 . 2 . 1. 1 6 .S i i z g e c i kn e s m ef r e k a n s l a n . . . . . . . . . . . . .
......................35
l l 7 . A l g a kg e g i g l si u z g e g l e r . . . . .
??
...............35
8 . Y t i k s e kg e e i g lsi t i z g e s l e r
1? |
. . . . . . . . . . . . . .3. .5. .
3 . 2 . 1 . 1 9B. a n dg e g i q lsi U z g e g l e r . . . . .
3 . 2 . 1 . 2 0e. a n Oj u i A u r a ns i z g e g l e.r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : . .
;:
4. ARA$T|RMA BULGULARI...........
.
.
.
.
.
.
.
.37
4.l. Beamformingydnteminin SismikVerilere
Uygutanmasi
......'.'...........51
4.2. Niikleerpatlarmave DepremVerilerineUyg"flnu;
Sa.e"qi'"r..........25
4.3. Orta Asya Btilgesindeyer alan Ntikleer pitlatma
u. O.p:r.*VerilerineUygulananManyittidOranr(M,:m5)ytintemi
. _
..................41
4.4. Depremve patlatmaVerilerininSpektrumAna1i2i.............................42
s. TARTr$MA VE SONUqLAR.............
*
..........................45
8KL8R.....,..
Dt/ |
LI\
I
D|/.
Ltv
......-...'...........47
.............
"""""...'........48
............,
trK?
E K4 . . . . . . . . . . . .
K A Y N A K L A R . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
"""""""......"53
..............73
""""""""'74
"""""""""78
o zce q vi g-......................:..............................
..........................8
1
$EKiLLERniziNi
$ekilL2.
$ekil2.L
$ekil2.2.
Yerin tabakallyaplsrve sismik fazlarn gematikgdsterimi
(Bolt, I976)
Yatay diizlemdeyayrlancisim dalgalannrn gematikgdsterimi
(Bolt,1976)
Yatay di.izlemdeyayrlanyizey dalgalannrngematikgdsterimi 6
(Bolt, 1976)
Cisirn ve yiizey dalgalarrnrnsismik kayrttagosterimi
$ e k i 2l . 3 . 1 .
9
(Kulhanek,I 990) ...........
Brilgeselve telesismikuzakhklardakaydedilensismik fazlar
$ekil2.4.
10
(Bolt,1988)..
BelbagrSismik Aragtrrmaistasyonuve ahcrlannyerlegimplanr t o
$ e k i 3l . 1 . 2 .
(AFTAC teknik raporu,199i)..........
Niikleer patlatmalarmkiireseldagrlrml(prototypeIntemational 1 8
$ e k i 3l . 2 . 1 .
DataCenter,1997)............
$ e k i 3l . 2 . 1 . 5 a .Qin niikleer patlatmalarr(M:5.8 ve M:6.3) ve deprem
LL
(M:6.3) kayrtlanndagdriilen P fazr (Lay ve Wallace, 1995)......
$ekil3.2.1.5b. Niikleer patlatmave depremverilerinin M,-m6grafigi
(Marshallve Basham,19'12)............
$ e k i 3l . 2 . 1 . 6 . Patlatmave depremlerinkaynak mekanizmalanve sismogram 25
k a y r t l a n( B o l t , 1 9 7 6 ) .
.......................
$ e k i 3l . 2 . 1 .I 1a . Yatay diizlemdesismik dizilim istasyonlarrnrnda$rhmr
(NORSARkurs notlan,I 99S).............
b Diiqeydiizlemdedalgacephesi(@) ve (<D)geri azimurun
$ e k i 3l . 2 . 1 .l 1
29
gematikgosterimiCNORSARkurs notlarr,I 999) .............
$ e k i 3l . 2 . .l l l c . Diigey diizlemdeI agrsrylagelenbir dUzlemdalganrnsismik
31
dizilimdengegi9i(NORSARkurs notlan, 199g)...........
Orta Asya bolgesindensegilenni_ikleer
$ekil4.3.
patlatmave deprem
verilerininM,:m6oranrgrafi!i..........
44
$ekil2.3.
vl
qizplcupn
Q i z e l g el .
Qizelge2.
Sismik
veri saglayan
{raqtrrmaisrasyonuna
"Tf:l
srsmometrelerin
Iokasv
=*:$,"il-1,#i!;;;;;il;k"yddih;;ii;;;',
patlatma
v e d e p r e mv e r i l e r i . . . . . . . . . .
. . . . . . . : . - * -. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7
Qizelge3.
U.S. GeologicalSurvev
(pDE) katalo$undan
derlenenM, ve m6
d e g e r l e r i . . . . ...... . . . . . . . . : . .
..............18_19
vtl
sitvlcBr,nn
niziNi
A
f"
h
i
M,
m6
P
a
S
S
v"
v"oo
T
A
o
@
Genlik
KesmeFrekansr
Derinlik
Di.izlemdalganrnistasyonageliq agrsr
Yiizey dalgasrmanyitiidii
Cisim dalgasrmanyitiidii
Srkrgmadalgasr
Kalite faktoru
Slowness
Kesme(shear)dalgasr
Ortalamahrz
G0riln0r hrz
Periyod
Uzakhk
Dalgacephesi
Geri azimut
Krsaltmalar
AFTAC
BP
CTBT
CTBTO
IMS
IDC
J-B
LP
PDE
USGS
American Air ForceTechnicalCentre
BandPass(BandGegigli)
ComprehensiveTest Ban Treaty
ComprehensiveTest Ban Treafy Organization
InternationalMonitoring System
IntemationalData Centre
Jeffrey-Bullen Tablosu
Low Pass(Algak Gegigli)
PreliminaryDeterminationOf Earthquakes
United StatesGeologicalSurvey
vl1l
ciRi$
l . l . Q a h g m a n l nA m a c l
Niikleer patlatmalar depremler gibi yerin i9 yaprsl hakkrnda bilgi
verebilecekelastik dalgalaroluqturur.Ntikleer patlatmalarda yi.iksekenerji
kaynalr olup, kaynak yeri ve oluq zamanr bilinmesi nedeniyle sismorojik
araqtrrmalara
btiytik katkr sa[lar. Benzerqekildesismoloji bilimi de rjzellikle
bilinmeyenniikleer denemelerintespit edilmesindedi$er yOntemlerekatkrda
bulunur.
Bu gahgmanrniki amacr vardrr; bunlardan ilki niikleer patlatmalann ve
depremlerinyarattrlr sismik kaytlarm farkmr ortaya koymak. ikincisi ise
n0kleerpatlatmalarve depremlerinayrrt edilmesiamacrylakullanrlanM,:m6
oranr ycinteminiorta Asya bdlgesindesegilenbir grup niikleer patlatmave
depremverisineuygulamakttr.
1.2.Niikleer Denemelerinizlenmesive Tarihsel Geligimi
ilk yeraltrniikleerpatlatmasrl9 Eylul 1957yrhndaK. Amerika,daNevada
test alanrnda yiiriitiildii. Bu testin kod adr "Rainer"olup btiyiiklufii 1.7 kt
(kiloton)'dur.
Bu test 1000km uzakhktabulunan50 sismik istasyontarafindankaydedildi.
Bu deneyim yeraltr niikleer denemelerinin denetrenmesindeuluslararasr
sismik izleme istasyonlarrnrn
gerekliliSiniortayakoydu.
1963 yhnda atmosfer, uzay ve sualtr niikleer denemelerininkrsrtlanmasr
antlagmasrimzayaagrldrbu antlaqmayeraltr niikleer denemelerineherhangi
bir krsrtlamagetirmedi. 1974 yilnda A.B.D. ve Rusya arasrndayeraltrnda
150 kt buytiklugiindeki patlatmalann yasaklarunaslamacryla yeni bir
antlaqmaimzalandr.
24 Eylnl 1996 yrhnda Kapsamlr Silahlarrnyasaklanmasr(comprehensive
Test Ban Treaty; crBT) antlaqmasrNew york'ta Birleqmig Milletler
tarafrndan imzaya agrldr. Bugiine kadar yaklagrk 150 iilke bu antlagmayr
rnzaladl
Bu antlagma ttim
amaglamakladr.
niikleer
denemelerin yasaklanmasrnr
Kapsamlt Silahlann Yasaklanmasrnrdenetlemekamacrylakurulan CTBTO
(Comprehensive Test Ban Treaty Organization) niikleer patlatmalann
kontrol edilmesi amacrvla diinva genelinde 321 istasyonun kurmayr
hedeflemektedir.
Niikleer patlatmalan izleme gahgmalanndasismik, hidroakustik, inftasound
ve radyoniikleity0ntemleribirbirlerini destekleyecekgekildekullanrlacaktrr.
Bu istasyonlardan50 tanesi birincil, 120 tanesi ikincil istasyongrubudur
($ekil1.2.)
Birincil sismik istasyonlarizleme sisteminin belkemi$i olacaktrr. Birincil
istasyonlardangelecek veri gergek zamanh olarak (lntemational Data
Center; IDC) UluslararasrVeri Analiz Merkezine g0nderilecekve sismik
olaylann baglangrgparameffelerini olugturmak amacryla kullanrlacaktrr.
ikincil sismik istasyonlar IDC tarafindan gerekli g6riildiigii zaman veri
gdndereceklir.
Birincil istasyonlar
ikincil istasyonlar
gekil1.2.
Uluslararasrveri izleme Merkezine(IMS) veri saplayacakbirincil ve ikincil sismik
istasyonlannrn
dalrhmr (CTBTO kurs notlan I99g)
2. KURAMSAL TEMELLER
2.1 Yerin Fizikselyaprsrve Sismik
Dalgalarrnyayrllml
Yer sismikdalgararur
yayilma.zellikrerinietkireyecek
karmagrk
bir yaprya
sahiptir'yerin tabakai,yup,rr rrmir
ariu.rn orugmasrna
neden
orur. Bu
tabakalar;
ig gekirdek,
drggekirdek,
mantq'lauuttanoruqur(gekil2.r.).
2.2.CisimdalgalarrnrnOzellikteri
Sismometreye
ilk gererdarga dargasrdrr
(srkrgma
dargasr,
primarywaves).
-p,
Bu dalga
vavrrmatizeiligiti." J"riy, tiim dargarar
loyonu
arasrnda
en hrzrr
hareketeden dalgadrr.P dalg"as,nrn
rrtrti, etkileyeniki .nemli faktdr
yo$unlukve elastisitedir.
yerin aerinrikLrine
indikgeartanyofunruk p
dalgasrnrnhrzmrn azarmastna
;il;k;n aig", yandan
outa
bfiyiikorandaartarve darganrn
""d.;
"tartiit"
htrt;,;;;;;;. Bu nedenrep dargasmrn
hrzr
yfizeyde4.5km/sikenalt mantoda
13.6km/sye grkar.
cisim dalgalarurdan
bir,di$eride s dalgasrdrr. dargasrnln
hra s dargasrnm
hr''n.. l'7 katrdrr.s dargala'naiki;.ir;;G
_p
waves)
lsecondary
da denir.s
dalgasrdrq gekirdek,astenosferde
ve i9 "g"ti.a"t," so$ururmaktadr.
Bu
dalgalarda
partikiilhareketidalgayontine;i;.
Bu harekete
kesme
hareketi
de denir' Bu kesme.hareketi ri"-ati"t' hem de yatay drizrernrerde
olugmaktadr
(gekil2.2.).
cisim dalgalan yerin ig krslmlanna
kadar inebitir ve sureksizrikrerre
*teraz
Iaioiue,n Buraz'a,
Jon'u"
u'e.,
p,u
I"Tnn:'i-#j[fr:H;^,,
"r,"0,..
2.2.1.Y fizeyyansrmalarr
Istasyonagelmedenonc^e
p
.veviiziindenyansryan dargasrpp fazrnrn
oiugmasrna
nedenorur. s.aatgasrna
aJ",r't.""ui, p dargasrda pS orarak
adlandrnlrr.
SSfazrdabir defa-yanr,,"t;;;;yan
S dalgasrdrr.
O:
odek
-
P dalgasr
-----
S d"tga.,
pq
PKP
$ekil2.1
Yerintabakarr
yaprsrve sismikfazrann
$ematikgdsterimi(Bort I976)
$ekil 2.2.
Yatay diizlemdeyayrlancisim dalgalanrunlematikgOsterimi
(Bolt 1976)
a) P dalgasr
b) S dalgasr
Lore dalgalan
$ekil 2.3.
Yatay diizlemdeyayrlanyilzey dalgalarrnrngernatikgosterimi(Bolt 1976)
d) Love dalgast
c) Rayleigh dalgasr
2.2.2. Manto-gekirdek yanslmalarr
Manto gekirdek ara y0zeyine garpan dalga buradan yanstmayau[rayacaktr.
Qekirdek mantodan gok daha yo[un oldu[u igin ytizeyden dalgalar
yansryabilir ve mantoya geri dtinebilir. Drq gekirdektenyansryandalgalar
"c" ile ifade edilirken ig gekirdektenyanslyandalgalar "i" ile ifade edilir.
Drg gekirdektenyanstyanbir P dalgasr"PcP" ile g6sterilir.
2.2.3.Qekirdektekrnlmaya u$rayan dalgalar
Bir dalga drq gekirdeie girdi[inde bu dalga drg gekirdektengegebilir, ig
veya drg gekirdek yUzeyindenyansryabilir ya da ig gekirdekrekrnlmaya
ugrayabilir. Drg gekirdekte krnlmaya u[rayan dalgalar K harfiyle g0sterilir.
S dalgalarr srvrda yayrlmadrSrigin manto/gekirdekara y0zeyinde boyuna
dalgalara dilnUqecektir.Drg gekirdekten gelen yansrmalartekrarh K harfiyle
gdsterilir.Dalga drg gekirdektekrnlmaya uframrqsatek bir K ile ifade edilir
PKP gibi.
2.2.4.Sagrlmadalgalarrnrniizellikleri
Onemli bir diSer dalga grubu ise (difraksiyonlar)sagrlmalardrr.Bu dalga P
ya da S dalgasr manto-gekirdeksiireksizlipinde normale 90o'lik agr ile
yaklagan dalgalar sonucu olugur. Dalga mantoya gegmeden 6nce drq
gekirdektensagrlmayaufirar. Bu tip dalgalar"d"harfiyle ifade edilir (Pd ve
Sd gibi).
2.3. Y tizey Dalgalarrnrn dzellikleri
Yiizey dalgalarr;Rayleigh ve Love dalgalan olmak fizere iki gruba aynhr;
Love dalgalart yatay diizlemde kesme (hansverse; shear) hareketi yaparak
yayrlrr. Love dalgaslntnhtzr kabukta yaytlan S dalgasrnrnhrzr ile yaklaqlk
olarak ayrrdtr. Bagkabir deyigle0.6xVo 'dir (Vo: P dalgasmrnyayrlmahrzr).
Rayleigh dalgalan dzelligi eliptik hareketyaparak yayrlmalandrr.Rayleigh
dalgasmrnhrzr yaklagrkolarak 0.92xV, (V,: S dalgastntnyayrlmahrzr) ya da
0.552xV0 olarak hesaplanmrqtr. Rayleigh dalgalan her zaman Love
dalgalanndan daha sonra kayrt istasyonunagelirler. Love ve Rayleigh
dalgalannrnyayrlmagekli $ekil 2.3'te g0riilmektedir.
Yizey dalgalannrn en dnemli iizelli$i dispersiyona ulramalandtr. Bu
dalgalann fiekanst yer igindeki hrz de[igiminden etkilenir. Ytizey
dalgalannrnbir bagkaozellifi derinlere inildikge daha gabuk sofurulurlar.
Bu nedenle sr[ depremler daha biiyiik genlikli yiizey dalgalan oluqturur.
Yiizey dalgalan aynr zamanda derin siireksizliklerle kargrlaqmadl[t igin
cisim dalgalan gibi derinlik fazlan olugturmaz.
Cisim ve y'ttzey dalgalan $ekil 2.3.1'de bir sismogram iizerinde
g6r0lmektedir. Burada yiizey dalgalanntn genli$i cisim dalgalanntn
genlifinden daha biiy0ktiir.
2.4. Sismik Uzaklklar
Uzakfrk sismik fazlart etkileyen Onemli dzelliklerden biridir. Aynr
buyuklukteki bir deprem igin farkh uzakhktaki istasyonlarda farkh fazlar
kaydedilir. gekil 2.4.'te bdlgeseluzakhktakaydedilenveride Pn, Ss, Sn,Ls,
fazlan gdzlenirken,telesismik uzakhkta kaydedilen sinyalde yalntzcaP fazr
gdr0liir (Bolt, 1988).
Genel olarak sismik uzaklftlar iig gruptatoplanrr:
1. Lokal Uzakhk: 0o-13o (0-1400 km) bu uzakhkta kabuk fazlarr
kaydedilir.
2. Bdlgesel Uzakhk: 13o-30o(1400-3300 km) olup tist-mantodan
gelen fazlar bu uzakhktan kaydedilir.
3. Telesismik Uzaklrk: 30'-180o uzakh!,rnda meydana gelen
olaylardrr. Bu uzakhkta alt manto, gekirdek ya da iist mantodan
gelenfazlar kaydedilir (Lay ve Wallace, 1995)
'(J bo
6' - + ;*
-O \ Ez: o8
!:F
I
62
c
d'=e
E
ts.}
i7 tJ -o
<illE
.E JA
rO
cF
-
>--t
H9l
t
>,6*'D
-u
!? -=^-o
;<'y-
E:tg
F E.E;
#
; - q d
s:N
>,:+-o
E
'&9 ,tE* " a
9 N;':FE
-=
c
E
iJ.=
x
o
-a & H,g
o P<:€
i"t
-:
9
^8,^: >,t- !i
"
€"i d
= ZJL E
a Rafr
{lpec
q
q
_o
o
Jcl
o
<f
€
€
F]
Ft
7
tt)
z
rl
o
o
7
€
z
q!
O.e
-dE
roE
F]
N
N
I
d
N
OE
O E }.
NS
o
:(t)
o
U)
o
a
oo
rl
F
q
-o
o
i0
+
Gi
&
a.)
(t>
2.5. Sismik Dalgalann Genlifini Etkileyen Faktdrler
Yer iginde yayrran sismik dargarann genri[in
degigmesineneden olan
faktdrler gunlardrr:
l. Geometrikyayrlma
2. Ateniiasyon
3. Sagrlma
4. Giiriiltii
2.5.1. Geometrik yayrlma
Yayrlma uzakhsr arttrkga.darga cephesi biiyiir.
cisim dargararrkiiresel,
yuzey dalgalarr da silindirik yayrldrfir igin geometrik
yayrrrna bu dalgarara
farkh etki eder. Geometrik yayrrma sismik d-algala'n
t"t un, igeri$ine ba$h
de[ildir.
2.5.2. Ateniiasyon(So[u ru lma)
Ateniiasyon minerailerinmorekurerba$ra.na
ve dalganrnfiekans igeri$ine
ba[lrdrr. Salmrm de.virlerinde ..fdunu
gelen enerji tuyU, l/e
parametresiyreifade edirmektedir. kalite
faktortidiir. yut<sek q aegerine
Q
sahip orram diipiik enerji kaybrna neden orur.
Sismik aatgu g"niig) uri.ina.
geometrikyayrlmave so$urulmaetkisi:
A ( f , R ) : Ao ( f) R-n(rRf/Qv)
Ao (f) : kaynaktaki genlik deleri
Q : so$urma fakt0rii
n : geometrik yayilmayaba$h iistel sayr
v : yaytlma boyuncaorlalamahrz (km/s)
( I )
Bu ba$rntryag6re olarak yiiksek {iekansh dargarar
uzakh$m artmasryladaha
fazla so[urulmaktadrr. yerin yiiksek frekansii
enerjiye uyguladrsr bu dofal
siizgeg; benzer
biiyiikliikte ancak farkrr uzakhkta burunan
kaynakrardan erde edilen
kayltlarrnfrekansigeri$indekibelirgin farkrn
bir krsmrnragrklamaktadrr.
ll
2.5.3. Sagrlma@ifraksiyon)
Sagrlmalar yaprsal siireksizliklerin oldulu bdlgelerde oluqmaktadrr.Rift
vadileri, lokal di.igiik htz zonlart, dalan levhalar ve karmagrk kabuk yaprsr
sismik dalgalann genliklerinin; yansma, krnlma ve P ve S dciniiqUmlerine
ugramalarrnaneden olur. Yiiksek frekansh dalgalar daha kolay sagrlmaya
uErar.
2.5.4. Giiriiltii
Modern sismometrelerktigtik Olgekli yer titreqimlerini kaydetmektedir.
Istenmeyen bu titreqimler sismik verinin kalitesini olumsuz ydnde
etkilemektedir. Bu nedenle giiriiltii olarak tanrmlanrr. G0riilt;j1' rizgar,
okyanusdalgalan,kiiltiirel etkinlikler, trafik ve qevreselfaktdrler nedeniyle
olugabilir.
Sismometreleringevqek zeminde olmasr da uzun periyotlu gi.iriiltiilerin
kaydedilmesineneden olur. GtirUltii spektrumugrafigi o b6lgenin giiriiltti
seviyesihakkrndabilgi verir.
12
3. MATERYAL VE YONTEM
3.1 Materyal
3.1.1.Belbaglsismik aragtrrmaistasyonununlokasyonuve jeolojisi
BelbagrSismik Aragtrrmaistasyonu;39' 50' 58.4" Kuzey ve 324j,15.8"
Do[u koordinatlannda yer almaktadrr. Bdlgede tortul, ma$matik ve
metamorfik kayaglar bulunmaktadr. Tortul kayaglar gengtenyaghya dogru;
aliivyon kumlu gakrllarla; Pliosen gakrlh kumlu killerle; Miosen
konglomera,marn ve kalkerlerle; Ust Jura-Alt Kretasekilli kalkerlerle;Alt
Jura konglomera ile Permo-Trias ise kristalize kalkerlerle temsil
edilmiglerdir. Ma[matik Kayaglar Tersiyer yagh andezit ve bazaltlar ile
muhtemelenUst Kretaseyaglt ofiyolitierdenmeydanagelmigtir.Metamorhk
kayaglar bdlgenin temelini tegkil eden gist ve grovaklardan ibaret olup,
P a l e o z o iyka g l r d r r l a( D
r Si, 1975).
3.1.2.Sismik istasyonunkayrt 6zelli$i
Belbaqr sismik istasyonu ktigiik dlgekli sismik dizilim (seismic anay)
istasyonudur.Dizilim tiirii istasyonlannkurulmasrnrnnedenlerigunlardr;
l)
2)
3)
SAll oranrnr arttrrmak
Sinyalinazimutunuhesaplayabilmek
Sinyalhrzrnrhesaplayabilmekrir
Dizilim ti.ir0istasyonlardaqu Ozelliklerindikkate ahnmasrgerekmektedir:
1. Kaydedilmekistenensinyalinfrekansigeri[i
2. Bastrnlmak istenengiiriiltiiniin frekans igerilJ
3. O bdlgeninjeolojisi ve lokal sismikhrz bilgisi
sismik dizilimler niikleer denemeler ve depremlerin ayrt edilmesi
gahgmalanndatek baqrnakullanrlaniig bileqenli sismik istasyonlardandaha
iyi sonug vermektedir. Ancak kurulmasr daha pahah ve zamanahcrdr. Bu
tiir istasyonlarda sismometrelerin geometrik da$rhmr kaydedilmek istenen
verinin kalitesinietkilemektedir.
l3
Telesismik uzakhklardan gelen verileri daha iyi kaydedebilmek igin
sismometreler arasrndakimesafeoldukga biiyiik tutulur. Bu tip istasyonlar
yaklaqrk 10-100 km arasmda degiqen bir alana kurulur. Ancak bdlgesel
uzaklfttan gelen ytiksek frekanslt sinyal igeren verileri kaydetmek igin
kiigtk iilgekli (small aperture) dizilimler uygundur(Mykkeltveit 1984).
Belbaqr Sismik Aragtrrma lstasyonundaaltr
sismometreden(sismik ahcr) sUrekli veri
Sismometrelerinlokasyonlannrn dzellikleri
Sismometreler giiriiltii etkisini azalfmak igin
kuyu igindedir.
tze
lBe
sismik i
krsa periyod, bir genig band
iletilmekedir ($ekil 3.1.2.).
Qizelge l'de gdrUlmektedir.
zrrhh bir kabloya asrh halde
undabulunansismomeffelerinOzellikleri
Sismometre
Kodu. Modeli
Uzakhk
Sismometre
derinliEi
Koordinatlar
Yiikseklik
Krsa
SPO1
Periyod
MODEL 23900
SPO2
KrsaPeriyod
SPO3
KrsaPerivod
Krsa
SPO4
Periyod
SPO5
KrsaPeriyod
Krsa
SPO6
Perivod
BBOI
GenigBand
(Uc bilesen)
3 . 1 3k m
l2'7m
3 9 " 5 0 ' 2 9 . 4 9 "N
32' 45',36.47"E
1 2 8 0m
2.40km
1 4 3m
4 . 1 4k m
1 4 3m
6.65km
1 4 3m
5.04km
144m
4.38km
1 4 3m
3 . 2 1k m
1 0 1m
1 2 4 8m
3 9 ' 5 0 ' 5 5 . 6 6N
"
32' 45'56.50-ts
3 9 ' 5 0 ' , 0 0 . 6 8N" 1241m
32" 45'56.48"E
3 9 " 5 0 ' , 2 7 . 7 1N" 1 2 5 0m
32" 44'29.35" E
1230
m
3 9 " 5 0 ' 5 3 . 3 5N
"
32' 41'29.35" E
3 9 ' 5 1 ' l,2 . l 1 " N l l 9 3 m
32" 45' 44.54"E
39"51',12.8N
3 " 1249m
32" 45',39.03"E
Genig band sismometre iig bilegenli olup yeryiiz0nde meydana gelen
hareketleri dikey, dofu-batr, gllney-kuzey ydniinde kaydeder. Krsa periyod
sismometreyerin yalnrzcadiigeyhareketinikaydeder.
;p
.!
:(
6d
M.
F
I
d
o
o
-
CJ
o
i;N
rd
o\
o\
\d
.,
I
I
''
e
il*
OO
u)
u>
r/
64
XF
""",1
-g
F*
'98
IH J
= !
! ^ . 2 9
idqf
<EE
ci
EFE
-;
qnc
'5V
i5.^n
q
F
c/>
u1 .^ l,
@itcrl
l5
r\
gelir.
Sismometreleringrkrgt bir kumanda terminaline (remote terminal)
aslh
tizerinde
Kumanda terminali kuyularda bulunan her sismometrenin
Terminal
vardrr'
sistem
bir
olarak durur. Bu terminallerde rsryr sabit tutmaya
hale
sismik ahcrdanaldr[r grkrgsinyalini kuvvetlendirir,filtre eder ve sayrsal
Bunlar;
dOniigtiiriir.iki tip kumandaterminali vardrr.
1. Krsaperiyod(0.5-7Hz)
2. GeniqPeriyod(0.01-7Hz)
Bu sayrsalbilgiler 2400 bps hrzla iglem yaprlmak iizere istasyondabulunan
SACrac adr verilen birime ulagtr. SACrac zaman bilgilerini alrr bunlart
belirli belirli bir formata qevirerekbilgisayara (SUN workstation)gtinderir.
CSS (Centerfor seismicstudies)3.0 formatrndadtr'
3.1.3.Qalrymadakullanrlan veriler
ilki Belbagl sismik
Qahgmada iki ayTr veri grubu vardrr. Bunlardan
patlatmalar'
niikleer
ve
deprem
istasyonunda sayisal olarak kaydedilen
Epicenters
Determination
Preliminary
itincisi U.S. Geological survey'in
verilerdir.
(PDE) ayhk listelerindenderlenen
ilk gruptaki veriler; tagoca$t patlatmast,telesismik niikleer patlatmalar,
botgesetve telesismikdepremlerdenolugur(Qizelge2)'
(PDE)
ikinci grupta bulunan veriler (Qizelge 3) U.S' Geological Survey
katalog-undanderlenerek depremlerle niikleer patlatmalann ayrrt edilmesi
kullanrlanMr:m6oranl ydntemi uygulanmrqtlr'
gahqmalannda
16
o
o
N
o
oo
a-.1
c.)
6l
s
|'YI
oo
YI
+
cl
Y?
CJ
c.l
cl
oq
c.l
*
N
N
r)
c.l
E
t--
rq
sk
.f,
6
c.l
s
C)
c)
C)
()
a.)
c.l
oc
09
|.-
oo
z
z
;e
v
cl
Sr
F-
cO
oc
q?
,a? c'l
tol
s
s
N
6
s
(.]
a
N
N
N
\
E
h
€
a
O
-
r-
F
()
()
a
t-co
co
z
rr
=()
()
k
*tr
E
U>
co
C)
h
q=
(.)
q
qE
tr-!
q)
0)
(J
N
q)
@
o v
F
t7
!
q)
a
fY.
a6)
\O O\
C{-
()
()
C)
cX
E
q
ts
o
O
(-)
rrl
<rr
q
al
6
q
\o
ci
$
G
|.r
a
Q
ca
z
N
!.)
h0
o
N
tr)
a\
t.c!
a
6
c\t
:
c..l
!
N
,Tr
F
'cu
n
v
tN
oo
tr
Y?
ca
ztr) z z
\
EEI
t--
+
v
gl
@
U)
oo
c9
t--
z
00
od
ca
o\
(..l
=a
F
rr)
rrl
oo
a.) o
ot (-.t
O
Qizelge 3 Asya b0lgesinde yer alan deprem ve niikleer patlatmalaraait
verileri
Kavnak tiirii
M"
Enlem(K) Boylam (D) lilx
Tarih
U.S.G.S )D
7 . 1 0 .9 78
1 . 1 0 9. 78
) 4 . 1 1978
1 9 . 1 1978
3.06.979
)4.08 919
8 . 0 8 979
25.09979
2 8 . 1 0979
) 2 . 1 2 9',79
8 . 1 2 978
J.tz
9',79
4.09 980
2 . 1 0 .9 80
4 . 1 2 .980
2.04 98
3 . 0 9 98
8 . 1 0 98
98
9 . 11 . 1
1 . 1 2 98
't5.04
982
)4.07 982
1 . 0 8 982
)5 12 982
26.12 982
2.06,983
2 6 . 1 09. 8 3
5.05 99s
7.08 99s
) 8 . 0 6 .996
) 5 . 1 09
. 93
1 . 0 5 992
47.81
49.75
50.04
49.95
49.91
49.90
49.97
45.08
49.96
49.89
47.78
49.96
49.97
49.95
49.93
49.90
49.92
49.92
49.89
49.90
49.88
49.95
49.92
49.92
50.06
49.90
49.92
41.60
41.56
41.66
4t.66
41.51
I
78.1
78.t4
78.98
'78.76
78.91
78.95
79.0r
71.01
79.05
78.84
48.1
9
78.82
78.88
79.08
'79.00
78.90
78.91
78.85
78.85
78.87
78.93
78.85
78.81
78.86
79.04
78.98
78.90
88.82
88.80
88.69
88.69
88.17
18
5.8
5.2
5.6
6.0
6.3
6.',|
6.1
5.9
6.0
6.0
6.0
6.1
6.2
5.9
5.9
5.9
6.0
6.0
5.6
6.2
6.1
6.1
5.4
6.i
4.6
4.5
Niikleer Patlatma
Niikleer Patlatma
A1
Niikleer Patlatma
A'
+.J
N0kleer Patlatma
4.4
Niikleer Patlatma
4.5
4.1
5.5
Ntikleer Patlatma
4.4
Niikleer Patlatma
4.4
N0kleer Patlatma
4.4
4.1
Niikleer Patlatma
A')
Niikleer Patlatma
Aa
Niikleer Patlatma
4.1
4.2
Niikleer Patlatma
A<
Niikleer Patlatma
4.J
Ntikleer Patlatma
4.0
Niikleer Patlatma
4.4
Ntkleer Patlatma
+.J
Niikleer Patlatma
Niikleer Patlatma
Niikleer Patlatma
Ntikleer Patlatma
4.4
Nlikleer Patlatma
4.9
N0kleer Patlatma
3.5
Niikleer Patlatma
4.4
Niikleer Patlatma
).t
+.3
6.1
4.6
4.6
5.0
4.5
Niikleer Patlatma
N0kleerPatlatma
6.1
6.1
6.0
5.9
5.9
6.5
Niikleer Patlatma
Ntikleer Patlatma
Niikleer Patlatma
+.J
Niikleer Patlafma
A1
Niikleer Patlatma
5.0
Niikleer Patlatma
zelse3'i.indevamt
)5.06 987
1 9 . 1 2984
) 2 . t 2 .984
1 5 . 0 6998
,.5.06.
998
)7.06 998
)5.04 997
t6.04 997
)6.04 991
t6.04 997
)6.04.997
)9.04 997
10.04 997
I 1 . 0 4 997
I 1 . 0 4 997
1 2 . 0 499'1
l 5 . 0 4 997
6.04 997
I . 0 1 997
1 9 . 0 1997
.
) 9 . 0 1997
r . 0 8 .9 98
17.08.998
17.08.998
1 0 . 0 1999
4 . 0 5 .995
20.02.995
)8.04.9 95
1 6 . 1 0995
.
t.l I
995
) 3 . 1I 995
) 4 . 1l . 99s
7. 1 1 995
6 . 0 9 . 995
8 . 0 1 996
41.51
4t.13
49.99
39.54
41.54
41.43
39.51
39.53
39.53
39.52
39.62
39.s1
39.40
39.59
39.52
39.47
39.63
39.56
39.47
39.31
41.02
4t.02
39.71
39.66
4t.67
39.78
4t.07
41.04
39.17
42.90
40.01
42.21
40.98
41.79
41.81
88.71
88.42
79.07
6.2
4.7
5.8
76.88
80.13
71.89
76.86
76.72
76.99
76.92
76.l8
76.83
76.79
76.89
76.94
76.89
76.99
76.87
76.99
77.41
74.28
81.28
77.03
I t-i+
88.46
77.57
72.45
72.t5
72.0',7
80.30
73.70
74.94
72.23
81.58
77.49
t9
4.4
A1
Ntikleer Patlatma
Niikleer PaLlatma
4.6
Niikleer Patlatma
4.9
4.1
Deprem
5.2
4.9
4.7
4.3
5.9
Deprem
<A
4.5
5.6
5.2
5.0
4.1
4.5
5.8
4.8
4.8
4.0
4.0
A<
A1
5.8
5.2
6.1
5.0
5.8
4.0
5.8
<A
4.5
5.3
4.5
5.7
4.6
5.8
4.4
4.6
+.J
5.6
5.9
5.0
5.0
5.9
5.0
5.4
4.6
6.4
5.3
4.4
4.5
5.8
4.6
4.f
/1
4.9
4-l
3.9
4.6
5.3
5.2
4.6
4.6
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
Deprem
3.2. Ydntem
3.2.1.Niikleer denemelerve depremlerinayrrt edilmesi
Sismik sinyaller sadece dofial depremler de[il; ayrrr zamanda maden
patlatmalan, kimyasal patlatmalar ve niikleer patlatmalar tarafindan da
oluqturulabilir.
Niikleer patlatmalafln depremlerden ayrrt edilmesi gahqmalan 1962-1977
yrllarr arasrndatelesismik P fazr tizerinde yapllan galtgmalarlabaqladt.
Bunlar; kaynafrn lokasyonunun, derinli$inin, ilk fazrn polaritesinin
belirlenmesi ve spektral ydntemlerin uygulanmasldlr.
1962 yrhndan itibaren yiiriitiilen gahgmalardaM,:m5 oranl ydntemi; 1977
yrhndan itibaren de bolgesel uzakhklardakaydedilen niikleer patlatma ve
deprem verilerinin ayrt edilmeye baqladt.
Depremlerin olugmasmr saslayan siirticii kuvvet levha tektonisinden
gelmektedir. Bugiin genel olarak kabul edilen teoriye gdre, yeryiizii bir
dtiaine levhalara bdliinmiiqttir ve litosfer zonu iizerinde hareket eder.
ancak levha
DepremlerinbUyiik bir ktsmr levha kenarlanndayo$unlagmrqtrr
olan strese
transfer
iqinde de; levha kenarlanndan zayrf ig zonlara do$ru
kargrlft depremler oluqabilmektedir.
Niikleer denemeler ise insan kaynaklt patlatmalar olup lokasyonu, olug
zamanr bilinmektedir. $ekil 3.2.1.'de niikleer patlatmalann da$rhmr
goruhektedir. Niikleer patlatma verileri olug zamanrve lokasyonubilinen
olaylar oldu$u igin yerin htz yaptstntn belirlenmesi, zaman-uzaklrk
tablolannrn diizeltilmesi ve bolgesel zaman-uzakhk tablolannrn
hazrrlanmastqahgmalarrndabiiyiik 6nem tagrr.
uluslararasr Veri izleme Merkezinde (lMS; Intemational Monitoring
System)ytiriitiilen sismolojik galrqmalar9u amaglarigin uygulanmaktadtr:
20
a-
E
()
G
n
E
G
o
co
co9
Fx
o
1-'
AI
N
:
F!-
otr.=^
='5
vH:
. q
"a-r6 , '
-V
J
ZE
h*
(LJ
vd
E
d
e{6
N
|:3
z
ci
u
U>
21
l.
Yeraltr niikleer denemelerini izleme
2 . Niikleer denemelerinyerini saptama
J.
Do[al depremler ve endflstriyel patlatmalardan ayrrt etmektir (CTBTO
Teknik E$itim kurs notlarr 1998)
Bu rizelliklerin belirlenmesi igin 6ncelikle kayrt kalitesinin oldukga iyi
olmasr gerekmektedir. Bu nedenle tek istasyon yerine birden fazla ahcr
gurubundan olugan sismik dizilim (seismic anay) tiirii istasyonlar
kurulmakiadr.
Sismik olaylann yeri belirlendikten $u 0zelliklerin
karqrlaqtrnlmasrka;ma$rn dofal ya da yapay mr olduSu konusunda tjnem
tagrmalctadrr:
1) Lokasyonve Olayrn derinligi
2)
Yiizey dalgalarrnmcisim dalgalannaoranl
3)
Sinyal frekans igeri$i
4)
Fazlarn spektrum oranlan
5)
SpektralOzellikler
6)
P dalgasmmilk hareketi
1)
Odak mekanizrnasr
8)
Sismik fazTarndzellikleri
3.2.1.1. Lokasyon analizi
Bir lokasyonundo[rulu[unu belirleyenen Onemlietken verinin kaydedildi$i
istasyon sayrsrdr. Lokasyon hesabrndayakrn istasyonlarrnbiiytik 6nemi
vardrr. iyi bir lokasyon analizi 5 km' den az belirsizlik gOsterirken,zay:f bir
lokasyon analizi50 km'ye kadar belirsizlik olabilir.
Lokasyon analizinin doprulu$u ni.ikleer denemeler ve depremlerin ayrrt
edilmesi gahqmalanndailk srradayer alrr. Depremlerbelirli bir jeolojik
yaptya sahip bdlgelerde olugurken patlatmalar sismik aktivitesi olmayan
bdlgelerde de yiiriitiilebilir.
22
3.2.1.2.Derinlik
Bir sismik olay igin en dnemli bilgi yeri ve Ozellikle de derinli[idir'
Depremin olug yerinin yanr srra sismik kaynak derinli[i gok sayrdaki
depremi tespit etmek igin 6nem tagtmaktadtr.En derin yeraltr niikleer
denemelerinderinlili yaklaprk 2.5 km oldu[u iEin daha derin olaylarrn
ntikleerdenemeolarakkabul edilmesiolanakstzdr.
3.2.1.3.Karmaglk (komplex)yaplntn olmamasr
Bir patlatmayaait en dnemli 0zellik karmaglk(kompleks) olmamasrdr. Bu
gok subjektif bir Ozelliktir ve her zaman dopruluk payr olmayabilir' insan
kaynakh patlatmalanndaP faztntn enerjisi ytiksektir ve bu faz gabuk sdntime
ufrar. Fazlarda biiy0k bozulmalar olmakla birlikte fazlat daha agrk ve
dtizenli gdriintimdedir (Blandford I 988).
PatlatmalardaP dalgasrnrnilk hareketi genellikle pozitiftir giinkii patlatma
srkrgma hareketine neden olmaktadrr (Basham 1971). Ancak ortamtn
jeolojik yaprsr ve patlatmantn Ozelli$ine gOre patlatmalarda da dilatasyon
hareketioluqturabilir(Marshall I 970).
3.2.1.4.Sismik fazlartn karqllagtrrrlmast
Do[al ve yapay kaynakh olaylar sismik sinyaller tizerinde farklt fazlarrn
oluqmasrnaneden olacaktrr. Ancak bir gok sr! deprem oldukga karmaqrk
sahiptir(Marshall ve Basham1972).
kaynakmekanizmasrna
a) Shear dalgasrntnvarltft
Bdlgesel uzakltkta krsa periyod sismometre ile kaydedilen deprem
S ve L, fazlarr gOriilebilir. Biiytik manyitiidlii niikleer
verilerinde
patlatmalardabu fazlar 2000 km uzakh[a kadar kaydedilebilir (Evernden
1971). Ancak kiigtik patlatmalarda S dalgasr gok iyi gOriilmemektedir.
Bunun nedenikiigiik patlatmalannenerjisininuzakh$rnartmastyladaha gok
sofurulmasrd[ (Gupta 1972).
z3
b) Yiiksek genlikli P fazr
Yeraltr niikleer patlatmalan tiim y0nlere egit miktarda enerji agrla grkardrfir
igin gok gi.iglii P dalgasroluqturabilirler.
3.2.1.5.Yiizey dalgasrmanyitiidiiniin cisim dalgasrmanyitiidiine oranr
(M.:m6 )
Yeralfi niikleer patlatmalannm oluqturdu[u yiizey dalgasr (M,) ve cisim
dalgasr manyittidii (m5) deprem verilerinden farkhdrr. Patlatmalarrn ytizey
dalgasr enerjisi a/nr m6 degerindeki depremlerdendaha zayrftrr (Gupta
1972)ve(Basham1972).
gekil 3.2.1.5a.'deyaklagrkaynr uzakhktakaydedilenm6 de$eri 5.8 ve 6.3
olan iki niikleer patlatma verisi ile m6 deferi 6.3 olan deprem kayrtlarr
g0riilmektedir. Bu verileri karqrlagtrrdrftmtzda enerjinin; niikleer
denemelerde sinyalin baglangtctnda (P fazr), deprem kaydrnda sonlarda
(ynzey dalgalarrnda)y0ksek oldu$u g0riiliir (CTBTO kurs notlari 1998).
Niikleer patlatma ve depremlerin M,:m6 oranr grafiSinde ($ekil 3.2.1.5b.)
alnr m6 de!,erinesahip patlatma ve deprem verilerinden, depremlerinM,
degerininbiiyiik oldu$u gdri.ilmektedir(Marshall ve Basham1972).
Bu yOntemi uygulayabilmek iqin aynr bdlgede telesismik uzakhklarda
hesaplananm5v€ Ms deperlerininbilinmesi gerekmektedir(Evemden 1976)
ve (Marshall ve Basham1972).
Cisim ve yiizey dalgalan igin kullanrlan manyitiid formiilleri genel olarak
gunlardrr:
mb=log(A/T)+F(A,h)
M,: log ( A/T) + 1.66log A + 3.3
A : P veya yiizey dalgastntnmaksimum genli$i (mikron)
T : Maksimum genli[in periyodu (s)
1A
L+
o
d)
6
:J
5i
o!
$a
\\?
a
II
o
OE
'o
..)
o9
Na'
€
HII
G+6
tr>o\
ae6
N I . <
do
=o
oES
''j
P
:-
o>
od
!-
.{
3
d.
cC
:a
d:
vl
ct
!
O
v>
IIIUOO
ZJ
.
bo
€6
bo
tr
.E
o
0
E
o
.do
o
.a.
<rts
a€
9
X^
kr
oa
:1
a
zE
a
d
.m
6o
clE
*!
8"4
A : Episantruzakhfir(derece)
h :Derinlik(km)
F (A,h ) : Uzakhk ve derinli[e bafh kalibrasyonfonksiyonu.
ideal olarak manyitudlerbir gok istasyondakaydedilenb0lgeselverilerden
elde edilir. Farkh azimutlardankaynaklananetkiyi en aza indirmek amacryla
ofialamabir de$eralrnrr.
3.2.L.6. Deprem ve Patlatmalarrn Kaynak Mekanizmalan Arastndaki
Farklar
Deprem ve patlatmalann kaynak mekanizrnasrnrnfarkh olmasr sismik kaydr
da etkilemektedir. Depremlerin kesme mekanizmasr olugturmasr kaynak
etrafrnda sismogramagelen P fazrnrn polaritesini pozitif ya da negatif
olmastnanedenolacaktrr.
Bazen farkh ve karmaqrkjeolojik ortamlardandolayr bazr depremlerinbir
homojen eleman igerdif,i bilinmektedir. Bu nedenle deprem ve niikleer
patlatmafann ayrrt edilmesi gahgmalanndabirden fazla farkh y0ntem
qekildekullanrlmasrgerekir (Bolt 1976).
birbirini destekleyecek
$ekil 3.2.1.6.'da; a) patlatmalann teorik kaynak mekanizmasr, b)
depremlerin teorik kaynak mekanizmasr, c) patlatmalarrn olugturdu[u
sismogramve d) depremlerin olugturdulu sismogramkaydr gOriilmektedir.
3.6.1.7.Deprem kaynafr
Depremlerin kaynak boyutu niikleer patlafmalara g0re daha bilytkttir.
Bunun nedeni bUyiik hacimli kayaglarrnyer def,igtirmesidir. Kaynak hacmi
biiyiidiikge sismik dalgalarrn dalga boyu da daha btiyiik olmaktadr.
Depremlerin olugturdu$usismik dalgalar niikleer patlatmalardandaha b0yiik
dalga boyuna sahiptir. Elastik bir maddeyetagryabilecef,inden
daha fazla yUk
uygulanrrsa o malzemede zayf d,jzlem boy'unca knlma gdriilecektir. Bu
olay depremkayna[rnrnen basit fiziksel modelidir.
Kaynagrn neden oldu!,u hareketin olug siiresi krnlmanrn fay diizlemi
bolr:nca yayrldrgr zamana(krnlma hrzr) baghdrr. Kmlma hrzt da (rupture
velocities) kayaglarrnfiziksel Ozelliklerinebaghdrr. Fay diizlemi onlarca
27
N
\
-t-s- \ftP
Fl"i
t
t,,
b) Deprenr KaYnalt
a) PatlatmaKaYnair
UZUNPERYOD
(WZEY DALGALARI)
KISAPERYOD
(P DAI,GASD
"l ?"P':*'q}^Iltn+"+..^-.
5 dakilia
$ekil3,2'1'6.Patlatmavedepremlerinkaynakmekanizmalartvesisnrograrnkayrtlarr(Bolt1976)
28
kifometre uzunlukta olan btiytik depremlerde tam fay yizeyi boyunca
meydanagelenyer de[iqtirme sadecebirkag saniyesiirebilir.
3.6.1.8.Patlatma kaynaft
Niikleer patlatmalar teorik olarak her ydne eqit kuwetle yayrlan yolun
srkrqmadalgalannt(P) olugturur.Buna "izotropik" kaynak da denir. Bu tip
bir sinyalin olugmastntnnedeni patlatmakuwetlerinin denemeninyaptldt$t
boglukta tekdiize bir basrng uygulamastdtr. Niikleer patlatmanrn basit
modelinde yaluzca kiiresel simetrik P dalgasr gOriilmektedir. Patlatmada
enerji saniyedendaha az bir siirede aqr!,agrkmakta ve depremleregore gok
dahakrsa s0redevametmektedir(Evernden1975).
3.2.1.9. Deprem
karqrlagtlrrlmast
ve
patlatmalartn
spektral
igerik
agrsrndan
M,:m6 ydntemi yiizey dalgalan yeteri biiyiikltikte oldu$u zaman iyi
gahgmaktadrr.Aksi halde her iki olayrn frekans igeriklerine de bakrimast
gerekmektedir.
Bd'lgesel uzakhkta kaydedilen deprem ve niikleer patlatmalarrn P-S
fazlarrcn frekans spektrumunda her iki olayrn aynr kesme enerjisi agrfa
grkarmasrnara$men patlatmalarrnsftlgma dalgasr(P dalgasr)enerjilerinin
depremlere gtire daha yiiksek frekansh oldu[u gdr0lmiiqtiir @aumgardt
1990)ve (Marshall1970).
3.2.1.10.Telesismikuzakhklarda niikleer patlatma ve depremlerinayrt
edilmesi
Patlatmanrnbulundu[u ortamln elastik oldu$u varsaytlrsa patlatrnakaynaft
tiim ydnlereegituzakhklayayrlanP dalgasrntnolugturur(Evernden1975).
Depremlerde ise gerilme (stress) oldukga genig bir hacim boyuncadr'
Gerilme elastik limiti gegtikten sonra ktnlma olugur ve bunun sonucunda
elastik dalgalar aqr$a grkar. Kimi zaman gok uzun mesafeler boyunca yer
degiqtirmeolabilir.
29
dawantr' Bu
Yer iginde mantonunderinliklerineinildikge yer dahahomojen
nedenleeierpatlatmalardahauzakmesafe|erdenkaydedilmiqsekarmagrk
gegiqyolu dahakrsa olacaktrr (Hanks 1972).
v"pro"ra ri"sttaiakalardan
y.ruttr niikleer patlatmalari ve bir gok ktigiik depremler zay]f yizey
Rayleigh ve Love
Jdgutu., iireten kaynaklar olmalanna rapmen kimi zaman
dalgalarr sismogramdagdriilebilir.
ozelli$i 96z ardt
30o-g0" uzaklkta yayrlma ortamrnln tabakah yaprsr
oldukga
edilebilir. Bunun birinci nedeni geliq agrsr(incidenceangle).kiigiik
ise
neden
ikinci
Oatgatarbir fazdan di!,er faza daia az ge9i9yapmaktadrrlar'
sahiptir'
yaprya
bir
dallanrn gegtigi ortam derin manto olup homojen
ya da patlatma
Telesismik uzaklklardan elde edilen verilerin deprem
ydntemi ve
orant
M':m6
uygulanan
kayna[r olup olmadrplntbelirlemek igin
nedeniyle
etkilerbozucu
edilemeyen
fu' ATg"ry'Ontemlerlim i zamantespit
belirlemek
mekaniznlasrnr
odak
ve
vermeyebilir. Kaynak tespiti
tir";;g
(Pearce1996)'
arna"tytubafrl genlik ydntemi oldukqaiyi sonuqlarvermigtir
bolgesel
patlatmanrn
igin
artmast
edicili[in
Telesismik uzaklftlarda ayut
patlatrnalarag<iredahabuyukmanyitiidlerdeolmasrgerekmektedir'Buna
giipheli sismik
iagnen telesiJmikuzakhktangelen dalganrnyayrlma ozelligi
amaktadr'
oyn
li
rol
6nem
ka:ynaklarrnbelirlenmesinde
kaydetmek
2 k1 buyuklti$e kadar olan patlatmalarr 30-90" uzakhkta
olacaktrr
m5:4
manyitiidti
patlatmanrn
tir
ttitteki
miimkunirir. eu uuyiit
(Evernden1976)'Buuzaklrktangelendalgalariizerindeara$tlrmayapmanln
mantoya
Uir got avantajrvardrr. En Onemli avantaj ise cisim dalgalanntn
tabakalarda qok az
oldukga dik gitmesi ve karmagft yatay def,iqim gOsteren
zamanharcamasrdr.BununSonucutelesismikcisimdalgalarristasyona
ile ilgili daha doflru
daha basit bir yaprda gelir ve sismik kayna[rn dzellifi
bilgi verebilir.
3,2.l.ll.Beamforming ydntemi ve geometrikparametreler
Beamformingyontemisismikverilerinanalizindestkkullanrlan
uyumsuz
yontemlerdei Uiiiair. Bu ydntemin amacr istasyonagelen dalgada
artfmak
giiciinu
sinyal
bastrrmak,
giiriiltiileri
sinyalieri bagka bir deyijte
Beamforming
etmektir.
analiz
dogru
fazlan
sismit
buna ba[h olarak
v6ntemi iki aqamadanoluqmaktadr'
30
Birinci agama sismik izlerin yeniden diizenlenmesidir. Alrcrlar farkh
yerlerdeoldufu iqin sinyal her bir ahcryafarkh zamandagelecektir.Seqilen
bir referansnoktasrnaglre zamandiizeltmesi uygulanr.
ikinci aqamada farkh azimut (istasyona gelig agrst) ve htz deferleri
(slowness;l$ln parametresi;l/V"oo) verilerek sismik sinyaller tek bir izde
toplanrr. Elde etti$imiz veride SN (sinyal/giiriiltii) oranr artmr$, gtiriiltiiler
bastrrrlmrEttr.
$ekil 3.2.1.11a;da yatay diizlemde yer alan sismometre grubu
gdrtilmektedir. Ortada yer alan sismometre di$er noktalara gOre referans
olarak ahnmaktadrr.
merkezdenr uzakhfrndabulunanpozisyonvektOrti.
r; j sismometresinin
O
:Geri azirnut (Yatay d0zlemde sismik istasyonlarayaklaqan sismik
dalganrnepisantrydniindekuzey ile yaphgl aqryageri azimut denir).
@
:Azimut (Dalga cephesininyayrlma ydnUntinkuzeyle yaptllr agr olup
<D+180''dir).
gekit 3.2.1.1lb.'de yatay diizlemde O (geri azimut) ve @ (azimut) agrlarr
g0riilmektedir. Burada dalga kuzey dopudan gelmekte ve guney batr ydnde
sismik istasyonlardangeger. Diiqey diizlemde istasyona gelig agrsr ile
kuzeyinyaptrsragryagelig agrsr (i) denir.
Ust kabuktaki yayrlma htzt ve geliq agrsr dalga cephesinin aletlerdeki
gOriiniir hrzrnrbelirleyen iki faktOrdiir. Goriintr htz dalga cephesininfiziksel
yayrlma hrzr defildir. Snell Kanununagore belirli bir sismik rqrn yolunda
yatay tabakalt yer modelinde seyahat eden dalganrn g0rilnur hrzr sabittir.
gekil 3.2.1.11c.'dediigeydiizlemdei geligagrsrylasismika$dan(array)bir
diizlem dalganrngeEigigiiriilmektedir.
d
: Yatay uzakltk
Vc
: Kabukta yayrlan P veya S dalgalarrnrn(kr/s)
V^oo : G0riintir hz (km/s)
S
: slownessbirimi [s/km] ya da [s/']
V"on:l/S
31
Yatay Diizlem
dagrlrmr(NIOI{SARkurs notlan 1998)
$ekil 3.2.1.11a. Yataydiizlemdesismikdizilim istasyonlannrn
Yatay diizlem
Episantr
$ekil 3.2.1.1lb Diiqeyd0zlemdedalgacephesi(O) ve (O) geri azirnutungernatikgdslcrimiQ{ORSAII
kurs notlan 1998)
p : dlgiilen rglnparametresiolup, birimi; [s/"]
i : g e l i ga q r s r
ti: j. alrcrdan referansalrcryaarasrndadiizlem dalganrngecikmefarkr
(saniye)
Dalga cephesinin/ uzakh[tndaki bir mesafeyi t1 ve t2 zamanlanarasmda
aldr$rnrvarsayahm.E$er d yatay yonde A ve D alrcrlar arasrndakimesafe
ise g<iriin0rhrzla ilgili qu ba[tntryt eldeyazarn.
Vuoo:d/(tr-t,): V6./sin i
3.2.1.12. Siizgeqlerindzellikteri ve siizgegparametreleri
siizgegler sismik verilerde istenmeyen giiriiltiileri kaldrmak ve
sinyal/giirtiltii oranlnl artrmak amacryla uygulanrr. Bu gahgmada siizgeq
uygulamalarrnrnamacr farklr frekanssiizgeglerininsismik sinyal iizerindeki
etkisini g0rmekve fazlarn ayul edilmesinisaflamaktr (Canrtez1993).
3.2.1.13.Siizgeggegirim bandr
Bir suzgegtegegmesineizin verilen frekans arah$ma stizgecingegirim bandr
denir. Birden fazla gegirim bandrna sahip olan siizgegreri olutturmak da
miimkiind0r. ideal bir siizgecin gegirim bandr iginde transfer fonksiyonu
de$erlerininI olmasrve sahnrmlarigermemesigerekir (Canltez1993).
3 . 2 . 1 . 1 4 .G e g i qb a n d r
Genlikleri belirli bir kesme oranr ile azalanbir siizgeqtegegirim bandr ile
durdurma bandr arasmdayer alan frekans arah$rnagegigbandl denir. Bunun
geqirim bandr ile kangfinlmamasr gerekir. Kesme oranr kilgiik olan ve
si.izgeglerdegegig bandr genig, kesme oranr dik, ideale yakrn siizgeglerdeise
dardrr(Canrtez1993).
JJ
o
oI)
o
I
bl
5
ts
ao
N
E
o
N
!
o
Fi\
€
oc\
Gi
e
U:
f,ijl
r=j
:o.
{)
.9:
N
I
U
..;
.!
G
34
A
3.2.1.15.Stizgegdurdurma bandr
Bir siizgegte gegirilmemesi istenen frekans arahsrna siizgecin durdurma
bandr adr verilir. Geqirim bandurdaoldugu gibi siizgecintek bir durdurma
bandrolmasrgerekmezbirden fazla gegirim bandtnasahip olan siizgeQlerde
diizenlenebilir.Ornefin bant gegigli siizgeglerdetek bir gegirim bandt 2
durdurma bandr vardr. siizgecin istenmeyen de[igimleri liimiiyle
kesebilmesi igin ideal bir siizgegte ffansfer fonksiyonunun bu arahktaki
genliklerininsrfir olmasrgerekir (Canrtez1993).
3.2.1.16. Siizgecinkesmefrekanslart
Bir siizgegte gegirme ve durdurma bantlannt ayran fiekans deferlerine
kesme frekanslan adt verilir. Kimi si.izgeqteyalnrzca bir kimilerinde ise
birden fazla kesmefrekanstvardr (Porat 1997)ve (Carutez1993)'
3.2,1.17.Algak gegigli siizgegler
Srfir ile belirli bir fiekans arah[rndaki de[igimleri gegirip, diferlerini
durduransiizgecealgak gegigli siizgegadr verilir. Kaydedilenveriler iginde
yer alan giirultiiler go$u zaman incelenecek sinyallerden daha yiiksek
fiekanshdrrlar. Algak gegiren siizgegler algak frekansh sinyalieri gegirip
ytksek frekansh giiriiltiileri kestiklerinden uygulamada daha gok bu tip
siizgeglerkullanrlmaktadrr (Porat 1997) ve (Cautez 1993).
3.2.1.18. Yiiksek gegiglisiizgegler
Algak gegiren siizgecin tersine belirli bir frekanstan (f") daha yiiksek
frekansh deSigimleri gegirip algak frekanslan ise kesen siizgeglereyiiksek
gegirensiizgegleradr verilir (Porat 1997)ve (Canltez 1993).
35
3.2.1.19.Band gegiglisiizgeqler
Belirli bir frekans arah$rndaki de$igimleri gegirip bunun drgrndakileri
kesensiizgeceband gegirensiizgegadr verilir. Band gegirensiizgecinalgak
ve ytiksek olmak [zere iki kesme frekansl vardn (Porat 1997) ve (Canfiez
1993).
3.2.1.20.Band durduran siizgeg
Band gegirensiizgeglerintersine,verilen bir frekansbandrigindeyer alan
de[igimleri kesendi$erlerini gegiren siizgeglereband durduran siizgegleradt
verilir (Porat 1997) ve (Canttez 1993).
36
4. ARA$TTRMA BULGULART
Bu gahpmadaniikleer patlatmalarve depremlerin ayul ediimesi amacryla
Orta Asya bcilgesinden
segilenverilereMr:m5orant ydntemi uygulanmrqtr.
Belbaqr sismik istasyonundakaydedilen n0kleer patlatma ve deprem
verilerine Fourier analizinin yanl srra, SN (sinyal/giiriiltii) orantnt
yiikseltmek, sismik fazlan aylrt etmek amacryla; frekans siizgegleri ve
beamformi ng yiintemi uygulanmrgtrr.
Fourier analizi ve frekans siizgegleri Unix igletim sisteminde gahgan
Geotool analiz programryla, beamforming ydntemi DOS igletim sistemi
altrndaMATLAB destekliMatseis-1.4analizprogramrile yaprlmrgtn.
4.1. Beamforming Yiinteminin Sismik Verilere Uygulanmasr
Beamformingydntemindesismik sinyallere0o-360oarasrndafarkh azimut
degerleri ve farkh hrz de!,erleri verildi. SN (sinyal/giiriilfli) oranrnn en
yiiksek oldu[u hrz ve azimut deSerleri o sinyalin gergek azimut ve gdriiniir
hrz degerini vermektedir. S/N oranr artan izler toplanarak tek bir beam
sinyali elde edilir. Beam sinyalinde istasyona gelen fazlar daha az giiriiltti
igermektedir.
Bu gallqmadabeamforming y6ntemi qu verilere uygulanmrqtr:
1.
2.
3.
4.
Hindistanniikleer patlatmasr
Fransaniikleer patlatmasr
Qin depremi
Pakistandepremi
Bu verilerinOzellikleriEkl.'dedir.
Ek Ll.'de 1 I Mayrs 1998Hindistanniikleer patlatmakaydt ve beamforming
sonrasl elde edilen sismik sinyal gdrtiliir. Bu verinin bagka yOntemlerle
hesaplananazimutu (Winquake analiz programr) 301''dir. Bu nedenle beam
sinyali 301' azimut deleri ve 10 km/s gtiriinUrhrz deSeriigin hesaplanmrgtn
(Slowness de!,eri l/V"oo olup 0.1 s/km ). Elde edilen beam sinyalinde
)I
giiriiltiilerin bastlnldr[l
istasyona gelen P fazrnrn SA.{ orantnln arttt[t,
gdriiliir.
(mu) 5'2; olul
Hindistan niikleer patlatmastntnuzakhf,r34o olup manyitiidii
giire P
tablosuna
uzakltk
zamanr 10:13:44olup J-B (Jeffiey- Bullen) zaman
P fazt
sismogramda
fazrntn istasyonavarlg zamanl 10:20:33'tiir' Ancak
I 0 :20:37' de varmaktadtr.Bunun nedenibilinmemektedir'
patlatrnalann
Hindistan niikleer patlatmastndaP faztnln ilk hareketi niikleer
maksimum
enerjisinin
faztntn
P
bir go[unda oldugu gibi srkrgmadrr'
bir faz
baqka
p
enerjili
yiiksek
sonra
fazndan
p"tiyoiu 2 s'den azAi'
gOriilmemektedir.
edilen beam
Ek 1.2.'de 27 ocak 1996 Fransa niikleer patlatmasrve elde
0'15 s'&m
de[eri
slowness
20o,
de[eri
azimut
sinyali g0r0liir. Bu sinyalde
de
de[erleri
slowness
ve
azimut
diper
kabul eOitmigtir. Qahqmada
goriilmiigttir'
artmadr!,r
yeterli
olgiide
oranmrn
kullanrlmrq ancak SAI
Patlatmanrnoluq
Bu patlatmantn uzaklt$t 16lo olup manyitudii 5'3'ti.ir'
PKP fazntn
gtire
tablosuna
uzakhk
zaman
l-e
zarnanl 2l:29:57.8 otul
2l:50:03'te
fann
bu
Sismogramda
2l:49:59'6'dLr'
istasyonavaru zamanl
geldigi g6riilmektedir.
PatlatmadagdriilenikinciytiksekenerjilifazrPKP2oldusukabuledilmigtir.
saniye sonra
Bu faztn gelig zamanr J-B tablosuna gdre PKP fazrndan 40
Fransa
vanr'
gelmesi bJklenirken burada bu faz 42 saniye sonra istasyona
ytksektir'
oldukga
PKP fazrnrnenerjisi ilk 2 saniyede
iiikt"". patlatmasrnda
flekanslarda
Ancak icyanusal alandayaprldr[r igin PKP fannda sonra fark6
giiriiltii gdriiliir.
Ek1.3.'de3$ubatlgg6Qindepremindebeamsinyaliniolugturmak
amacrylaazimutde[eri301',slorvnessde$eriise0'lkabuledilmi$ir'
Budepreminepisantruzaklr$l56.olupmanyitiidti5.6'drr'Depreminoluq
uzakhk tablosunagore P faztnrnistasyona
1t:14:i6 olup J-B ,u^
,u*ui
gortilmektedir'
van$ zamanl l1:24:03'titr. SismogramdaP fazt 11.2405'de
agrf,agrkanP
depremde
Bu
siirelidir'
Qin depremindeP fazntn enerjisiuzun
gdzlenmigtir.
sdniimlenmedigi
ani
gibi
fu',n,n Fransapatlatmasrndaotaug..
p faztndanhemensonra gelen ikinci ytiksek frekanslt fazm neyi ifade ettifi
bilinmemektedir.
38
Ek. 1.4.'te 26 Haziran 1999 Pakistandeprem kaydr gdriiliir. Bu depremin
uzaklrgr31" olup, manyitiidii5.1'dir. Oluq zamanrise 2l:54:07'dir. Beam
sinyalini olugturmakamacrylaazimut 298" ve slowness0.1 s,&m de$erleri
verildi. J-B zamanuzakhk tablosunagdre P fazrnrnistasyonabeklenengelig
zamant22 :00:32 olup si smogramda P fazt 22 :00:33' de gdriilmektedir.
Pakistan depreminde yiiksek frekansh P faztnm periyodu yaklagft 5
saniyedir. Burada P fazrnrn enerjisinin daha uzun oldufu gtiriiliir.
Burada kesme (shear) dalgalan ele altnmamq yalntzca P fazr analiz
edilmigtir. Beamforming yOntemiyle P faztntn S,rf{ artnlarak deprem ve
patlatmalardabu fazrn enerjisinin, periyodu ve sismogramdagOrtiniirnii ele
alrnmrgtrr.
4.2. Niikleer Patlatma ve Deprem Verilerine Uygulanan Siizgegler
Bu gahgmada niikleer patlatma ve deprem verilerine farklt frekans
aralrklarmdas0zgegleruygulanmtqttr.Bu veriler Ek 2.'de g6riiliir.
Ek 2.1.'de manyitiidti 4.8, uzakhfr 1.5" olan 12 Kasrm 1999 D[zce
depreminin kaydr gdriilmektedir. Depremin oluq zamant l7:16:50'dir.
BcilgeseluzakhktandUgeybilegen
sismometrede Pn faztnm istasyona van$ zamanl 17:17:23'tiir. Pn faztndan
yaklagrk 19 saniye sonra Sn fazr glzlemnigtir. Bu veride genig band
sismometrekaydrnrngok iyi kalitede olmadr$t gdriilmiigtiir.
Veriye yiiksek fiekansh giirtiltiilerin sismik sinyale etkisini azaltmak
amacryla0. l - 1.0 Hz arahgrndaband gegiqlis0zgeguygulanmryttr(Ek 2. 1. I .)
Band gegipli siizgeg uygulandrktan sonra P fazrntn genliSi kiigiilmtig, aynr
zamanda giiri.iltil etkileri krsmen azaltiarak sismik fazlarn ayrrmhhfr
artrnlmrgtrr.
Ek 2.2.'de manyitiidii 4.9, uzakhpr yaklagrk 4.3o olan 2 Nisan 1996
Kugadasrdeprem kaydr gOriiliir. Depremin oluq zamant 07:59:'26.1'dir.P"
faztntn istasyonavarr; zamanr 08:01:02'dir. Sn fazt 08:01:06'da istasyona
varrr. Yiizey dalgalan 08:02:20'devartr. Bu veriye gu frekansaraltklarrnda
band gegigli stizgegleruygulanmrqtrr:
a ) 0 . 1 - 1 . 0H z B P F , k 2 . 2 . 1 .
39
b) 1.0-2.0HzBP F,k2.2.2.
0.1-l0Hzbandgegiglisiizgeguygulandrktansonraverideistenmeyen
giirtiltiilerin bir ktsmr basfinlmlqfir. Snfaztnln genlipi diigmtilttir ancak
segilebilirli[i artmritrr.
1.0-2.0Hz band geqiqlisiizgegsonrasrveride salmtmlarve giirulttiler
artmr$ttr.Bu siizgeqiyi sonugvermemigtir.
kaydt
Ek2.3)demanyirirdu 5.6, uzakhsr 56o olan 3 $ubat 1996 Qin deprem
krsa
baktrfrmrzda;
g6riili.ir. gk Z.i.ta da 60 uzunlu[undaki veri kaydtna
sismometrede
geniq
band
g0riilemezken
feriyod verilerde yiizey dalgasr
bu
iaydedilen veride yiizey dalgalarr gtizlenmektedir. Patlatma verilerinde
gdriilmez'
go$unlukla
kadar yi.iksekenerjili yiizey dalgalan
Ek2.3.1b. de 2 dakika uzunlu[undaki veri kaydrndaP fazrntn 1l:24:05'de
geldi$ini gdriir0z.Bu depremverisine9u siizgeqleruygulanmtqttr;
a) I .0-2.0Hz BP Ek 2.3.I . I .
b ) 1 . 0 - 5 . 0H z B P 8 k 2 . 3 . 1 . 2 .
Bu
Her iki tip siizgeg de sinyalde tekrarh sahntmlara neden olmugturkaydedilmigtir'
uzakhktan
telesismik
veri
Bu
vermemigtir.
nedenleiyi sonug
yer bu uzakhktan gelen verilere do!,al siizgeg uygular ve yuksek frekanslar
uzakltkla sof,urulur.
Bu
Ek 2.4.'te 27 Kasrm 7995'te kaydedilen tagoca!,rpatlatmaslgoriiliir.
veridePofazrkaydedilmigtir.Patlatmanlnlokasyonanaliziyaptlmamtgttr
bu
ancak P" fazlarmrn sismomeffelerin istasyonavarlq zamanlndaki farklar
shear
kaydrnda
patlatma
Bu
patlatmanrn oldukga yakrn oldu[unu gdsterir'
faztnrn enerjisi impulsif olup
lker*e) dalgasr gdriilmemigtir. PatlatmadaP,,
krsa siirede sOniimlenmigtir.
8k2.4.1.de1.0-2.0HzBPSiizgeguygulanmrgveridePfanndagereksiz
salmtmlar oldufiu gOriilmiigtiir'
Ek 2.5.'de 1l Mayrs 1998Hindistanntlkleerpatlatmaverisi gorulur. Bu
patlatma verisine iki flir siizgequygulanmtqtlr' Bunlar:
a ) 0 . 1 - 1 . 0H z B P E k 2 . 5 . 1 .
40
Hz BP Ek 2's'2'
b) 1.0-2.0
Busiizgeglerdenilki(0.1.1.0H2)veridegtiriiltiiyiibastrrken,ikinciSiizgeg
daha
Bununnedenibu stizgeqte
gok iyi tonoi'nt**i$ir'
(1.0-2.0H2-)
olmastdr'
izin verilmiq
)ittt.r. a.funttunn da geqigine
Niikleer patlamasl-gOftu.1 Bu
Ek 2.6'da 21 Kastm 1995 Fransa
olup PKP fazr 2l"5l:.12''de gOriiltir'
oluqzamant2'1:29.58'07
patlatmanrn
Bu verive iki farkh
prc tu" eok ivi avrrt ediGmemektedir'
$;;;;;;;.;i
siizgeguYgulanmtqttr;
a) 0.5Hz LP (low pass;algakgeqiqli)Ek2'6'l'
Hz BP Ek2'6'2'
b) 0.1-1.0
gegmesineizin verip'
Algak geqiqlisiizgeg0'5 Hz den algak frekanslarm
adadayaprlmtg
patlatmann
Bu
iu.iiirtir"ri durdurmuqtur.
;il"k"ili""rr,
giiriiltii
istenmeyen
Veride
olmasrsismikkaydr d;!'n1i OtquAtetkiiemiqtir'
teknikleri
analiz
ileri
anlamak
oldukga fazladrc.Patlatmaolup olmadrlmt
gerekmektedir.
siizgeqdncesikaydr
patlatmasrnrn
Ek2.7.'de27 Ocak1996Fransantikleer
manyittidii5'3'tiir'
Bu patlatmayaklaqrkl6l-'.uzakhktaolup
g6rtilmektedir.
Bu sinyale0.1gelmektedir.
uzakhktan
Bir oncekipatlatmail"l"r.i"q,t aynr
(Ek2'7 '1')
i.O H, bandgegiqlisiizgequygulanmtqttr
vanr ve siizgeqbu fazlngdriilmesiniengelleyen
P fazt 2'l:50:02'deistasyona
giiriiltiileri ktsmenkaldrmtqtr'
Yer alan NiikleerPatlatmave Deprem
4.3.Orta Asya B0lgesinde
(M':m5) Ydntemi
VerilerineUygulananManyitiid Oranr
Epicenters(PDE)
D-etermination
U.S. GeologicalSurvey'inPreliminaryniikleerpatlatmave aynl bolgede
katalo[undannuryu u"'qin'de yaprlan31
bu verilire M':m6 orant1'6ntemi
meydanagelen32 o.p"-t "ttiti seqilerek
Ek 3'te gdriiltir' Qahqmada
haritast
'it*itt
uygulanmtgtrr.B" #i;;;in
6nemverilmigtir.ortamtn
segilmesine
kullanrlanverilerinffi t6tg"a"n
P ve S fazlannrngenli[ini
so[urma etkisi sismi( sinyalierinoluqturaca$t
dahesaplananmanyitiiddeperinietkileyecektir'
AoTuy,.rytu
4l
Verilerinolugzamam,koordinatve marryitiidde[erleri Qizelge3'te goriiliir.
Bu yontembilinen patlatmave depremlerinlvI. ve m6delerlerindenyola
grlJarak uygulantr. Ayru cisim dalgasrmanyitiidiine (mr,)sahip depremve
depremlerin1{Deydalgastrnanyitiidiitlin
patlatmavlilerine bai<tr[rmrzda
Bunul nedenipatlatmalannaqt[a
g6riilmiigtiir.
iVt.) Outtubiif iik oldupu
(shear) enerjisindendaha gtiglii
kesme
irt arOrklan srloEmaenedisinin
olmasrdrr.
Niikleer patlatrnave depremverilerine uygulananM.-nt6 grahf,i $ekil
4.3.'tedir.Bu grafil(e aym modeferi yakla$rkolarak 5.-l olan bir patlatma
r.e depremverisinin lvl" deEerlerinebaktr$mtzdantikleer patlatmarunM,
de[erinin 3.5 oldulu depreminM, deEerininise 5.0 oldu[u goriilmektedir.
Niikleer patlalmalanndepremleregdre daha za\rf shear(kesme)enerjisi
depremlere
aqrfagrkardrklandolayrsrvlaayntMs:m6oramnlnpatlatmalarda
gdredahakiigiik oldugrrsonucunavanlnugfr.
.1.i1.
Depremve PatlatmaVerilerinin SpektrumAnalizi
Telesismikuzakhkta kaydedilenniikleer patlatmave depremlerinP dalgast
enerjilerininFourierspektrumualmarakfrekansiEeriklerikargrlaqtrnlmrytr.
Frekans iEerifi kargrlaqtrnlanveriler gunlardrr; Bu veriler Ek 'l''te
goriilmektedir.
1.
2.
3.
.t.
Qin Niikleerpatlatmasr
Hindistanniikleerpatlatmast
Pakistandepremi
Qin Depremi.
Bu rerilerden alet etkisi grkanlmamrgtrr.Ancak hepsi aynt tip aletten
kaldedilmi;tir (krsaperil'oddtigeybilegen).
'de
verilerin sismogramkaydr goriiliir. Burada spekfumualman
Ek 4.1
zaman arah|gtgosterilmigtir. Sinlallerde yalntzcaP faztrun spektrumu
almmrqttr.
Ek 4.2.'de gciriilen Fourier spektrurnundaP fazrmn enerjisinin Qin
patlatmasrrun0.9-1.1 FIz, Hindistan patlattnasrrunl.3-1.5 Hz, Citt
depreminin0.7-0.9 Hz, Pakistandepremininde 0'6- 0'9 Hz arahflrnda
12
yiiksek oldu$u g0riiliir. Patlatmalar depremlerdendaha yiiksek frekanslt
srkrgrnadalgasrenerjisiagr$agrkannaktadtr.Bu nedenlepatlatmalaflnP fazr
enerjisiyiiksek frekanslardayo$unlaqmrgtrr.
+J
!!)
=q)
3O
|r,
.E
o
o
E
@
o
ooooo
!
a
O
la)
vi
o
o
oo
o
ooo
a
o
-t3
.4.
...t..
i
0t=
gE
ad
o
O
a
o
o
aa
lrt
a
o
oo
0
o
.=
oo
o
ooQ
o
o
8oia
;rE
Xd
6d)
<itr
o>
rt)
Y
!
tr\
tn
vl
,4
In
t
qtu
44
s. TART|$MA VE SONUqLAR
Bu qalrgmadaniikleer patlatmalar ve deprem verilerinin analiz etmek
amacryla; beamforming ydnterni ve frekans stizgegleri sismik verilere
uygulanmrqtrr.
Ntikleer patlafmalar ve deprem verilerinin birbirinden aynt edilmesi
amacryla;verilerin Fourier spektrumuve Mr:m6oranlankargilagtnlmtqtr.
Beamforming ydntemi; Hindistan nUkleer patlatmasr, Fransa niikleer
patlatmasr, Qin ve Pakistan depremlerine uygulanmtgtr. Bu verilerin
Oncedenbilinen azimut def,erlerive verilen gOriiniirhrz de$erleriile yeni bir
beam sinyali olugturulmugtur. Bu sinyalde P fazrnrn S,A{ orantnm arftt$t,
giiriiltiilerin bastrnldt$t gdriilmiiptiir.
Beamforming yOntemi sonrasl patlatmalarda P sinyalinin enerjisinin
depremlere kryasla daha krsa ve impulsif olduSu g6riilmtiptiir. Ancak
Hindistan patlatmasrnrn bu Ozellipi gok iyi gdstermedi[i gOrtilrniigtiir.
Patlatmalann depremler kadar gtiglii yiizey dalgalan agrfa gtkarmadtft
gdzlenmiqtir.
Tiim verilere veri formattndan kaynaklanan nedenlerden dolayt
beamforming yrintemi uygulanamamtgtr. Bu nedenle verilerin bir krsmrna
S/]rl oranrnr artrrmak ve giiriiltiileri bastrmak amactyla frekans siizgegleri
uygulanmrgtrr.
Yerin telesismik uzakhktan kaydedilen verilerde yiiLksekfrekansh giirtilti.ileri
so$urmaetkisindendolayr bu verilerdes0zgeglergok iyi sonugvermemiqtir.
Band gegiqli frekans s0zgegleri bOlgeselve lokal uzakhkta kaydedilen
verilerde giiriiltiileri bastrmrgtr.
Deprem ve niikleer patlatma verilerinden kaydedilen P faznm Fourier
spektrumu ahnmrqve bu spektrumunigeripi karqrla;trrrlmqtr. Bu verilerden
alet etkisi grkanlmamrgtrr.Fourier spektrumunda P faztnrn enerjisinin Qin
patlatmasrnda 0.9-1.1 Hz, Hindistan patlatmasmda 1.3-1.5 Hz, Qin
depreminde0.7-0.9 Hz, Pakistandepreminde0.6-{.9 Hz arahf,rndayiiksek
oldu$u gdriilmiigtiir. Patlatmalann depremlerden daha yiiksek frekansll
slklgmadalgasrenerjisiagr[a grkardrft gdriiltir.
45
uygulanan
orta Asya'da segilen niikleer patlatma ve deprem verilerine
de[erine
m6
biiyiik
M,,-o orun, yOniemi sonucunda; patlatmalann daha
manyitiidiiniin
dalgasr
yiizey
sai_ripoldugu gorut-ugttir. Deprem verilerinin
daha buyiik
uyni *0,y.- sahip patlatmalann yiizey dalgasr manyitiidunden
oldu$u gdriilmtiqttir.
46
EKLER
A1
o
co
N
s
*
3E
-cg
ci
A
ON
ol
c..l
(-*
Y1
qt
(\
(--
+
Y:I
q'l
:
c\
cn
s:
v
c.)
ca
F]
c.l
00
o<;
co
oq
rrl
-q
F-
z
a
o)
Z
|,.-
<f,
i
m
c.l
c.l
z
c.j
c\
F-.
c'l
6
L
o
!
d
o
3
6
>'
s
ts
N
Cd
f
2
Cd
f-
c.l
a.l
a
a
e
o
6
(6
{)
j
qa
4
u)"
c.)
()
()
O
d
()
aa
R-:4
a
ro
48
EI
EI
I
o
o
oo
q
H
AIrl
F
z>,
o
frJ rh
O
fda
tra=
E
zH
za
fls
o
o
' - l
trn
d
.2
€A
R?
lg
rx
htr
E-v.*
E ',8;
9 3s s . 5
d*g<
a-
I{
ES
6
69
Z9-1
a€Er
3
0) clcD
-
t{
f.l
otDna9)
rC!\a)Vtr)
O<fOOO
U
N
l'.t
l-l
l-l
a
o')
C
tr
m
trtro:tro:
mcommm
@
I
49
I.IJ
rfl
c)
d
E
,AC
Fr ii
Ef;
o
ev.
o
z2
H
h
(R
frl d
Lt..
V;
rt:
24
<N
z/
<F
tr di
5id
!
a
o
.EX
>,h:
I& 6 A =
\o
o. ' =
x<
o\
. a9 d o
&d
lo
tr qQ
a.l
yE
{o'
F:i
l^
lr
IN
i'{
gt
tsrNl!
,rL4y
(-'l
{f
CI
c0
fifim
l-J
s)
rA/
l'{
"r5 < ( /';,
H
\
(J
IY
c:',rul
moom
F
50
(l
2 aQ.
x;;a
,y
x
o
o
al
>l
q
o
:l
E+
d
oE
-Z( J€EN ,
o
\o6
a
Fi-
i\o
;vi
v)
g
.4"
o
tr,
g=
n
o\
s{
&o
:>
.)> o <
o
H
0l
O
tr
m
Nr
'aA
l-l
c{
OO
CTG
\a1
mD3
HEg
EfiS
sl
d)
S
LU
m
o
E
2
i€
--
'=>
ee
AE
F,fr
ecr
< :'
bE
E,!
.!d
-5
a
o
o\
>'q:
Zq
# it
K
=<a
E
AS
#e3
ic ql
Rg
otHq
I
o
c,
l}
m
N
6
c{
t
m
Irl
tna
LO
OO
NN
o0
cOq
t_t
0n
00
52
mm
l-l
(O
tll
c0
o
o
o
o
c.l
c\l
N
N
o
c.il
ca
'T
;
?
E
5a
::.
-
ON
G
@
t--
A
q'!
ot
q\
qE
c!
(\
ON
E
r;
:f,
Ss
F-
o9
v
+
Ss vl
s
co
ts
rrl
Ot
c.l
U)
ca
a
v
@
cl
:
FN
c.l
N
(..l
rf
ol
t-t
z
cl
rrl
c.l
cq
oo
ca
aa
oq
q)
rf,
ri
t*-
=r
oo
rrl
\
|-.
t!
N
z z
7
\
c.l
<-
E
c-.1
N
t--
f\
o]
oo
q
F
a
6
z
F
c€
e
G
U
o
)( r
6
cd
()
()
i6
P
G
e
-x
oc)
c.l
c-l
c..l
€€
a
4
r-
a-c-.l
e
6
q
F
C)
d
Z U>
o] ca
q.)
L
C)
(.)
g
a
L
cg()
aQl
(gc)
aa
HX
: : . 4
0)
()
c)
o
N
F
53
@
4
rL
/j
o
r
oq
v
il
!
a
fI
E
HI
il
o +h
U N
N
o
"
99
d,6
N
13
A
Xv
' ;Ea P
ea
O\
O\
;t _P
.,v
3F)
a
c6
+
o=
E
*
N
(t)
ul
d
<A
ocq
cd
o
o
+
N
N
F
-i
F
r
ee
Eq
o
99
Y^
'K5 os c
gp
;e
F
l l
9 6
o\
e
Jv
e a ;'.6
->.ii
.':
=
14 c
=n
or.E 4A
ar
EI
))
ll
stl
'd
.i(Jll
-v
E-l
HEI
ERI
'.E
!: ol
?'dl
g9
;i
6
s
e IEll
<
Ti FF
d .7.7
qsl
7
s
io 2i
F
z<
{a .: :
z'-
.Z,F
q=
v
6
ca
-?
z
ocQ
.i
N
tlj
wcz
56
I
o
r=
E
o
o
o
€?-:
<*;
a
.<-<
?-
6
al
rr)
r.a
=- -
,z
F.
+
-+
+
-*-_v
=
=
'€€
o0
N
;:
re=
=
g
a
N
;
U>
F N
o
xH
o\
€
vz
v€
z
3a
q
-E q
{
JItO.\=
\l
v)
z
d
6'6
!!
s.$ .>F
\O
aa.
:
v
q.=
f.i
E:
v:
-v
-
F.' 4,7
c
t
tr)
E
N'6
I
.i
LU
c
OF)
oco
a
d
o
o
d)
N
N
N
;
,:'
6
ge
E
;i
d
EE
"
E6
.6 a
! q$
xH
a ^ 3p2g
sg $H
6 a:
cx
3*
&,
q-
7
E olq
Ha&&
oca
c{'A
.i
c.l
d
gl
58
o
o
o
'('
o
d
o
bI)
N
,N
a,
c.iI
7
\o
c\
9\
F
N
6
\t
d
'=
o
E7
\O
5> *,fl
€v
9ri
O\ e
U>
\o
YI
3
!€
€".i gf;
c ,, Fr
sl:
t h'a
-ii I
s-a
c/>a a,a
-:
{
o
p
o
o
o
F
o
o
bo
N
E
EI
:l
N
!l
7
(_>( l
€ Nl
a
o
c\
.2.4
\o
€o 6
(->4l l
F
\c
d
!€
gE
th
cb
o\ c x . .
o\ > . :
v>
.va
vo
.=
; l:
AH
xq
YI
ct>' aE
c.l
4
c{
I
E]
OU
\oil
E
E
EI
z(.}
\o
6
F
3
c
il
'=
x
v'
o
EI
Q
E
E6
F(
G,d
! €
NI
6l
E
;1
' 9F .9F
E_.q
6
\o
o\
a
2i
v:.
6l
dF
,tt
v:
GAA
Foce
o
U>
(a)
d
rft
-i
6i
ot
V;
tl
a
€
=El
x
'=
'6
oo
'a
Eil
99
E
A
El
e El
'66
oo
o
EI
x..
NI
H
o.
?l
F ol
EE
\
ii
-a
cQ \o
bd
n>,.
;
=
t- -t s
,1 ?,4
clca
6
d
;
.|r)
3
cl
ql
62
a
d
g
ie
:
F
i
gE
9e
)00 a;
F
a !.E
P
n
O\
o\
L)
U>
9*
:e
i; -9
ijv
a g
AA
F
n
|4
=H
6
N
carq
r
-
rt)
N
r
N
63
e,a
o
"6
o
d
L
o
o
o
bo
N
v)
N
E
li
1
ti
(
,(,
(
(
,i
1,5
ci
o
a
=
90
'q
Ftr
.2.2
Q
('}
I
ra,
6
o\
E
Tt
los
I
c
ra_ 9 .E
g 5 , ".b>
a
-^ d
XJa
oFb
d * J9
p.b 3
U)
e
'ca x' i m
(
\,
r
al
v
al 5E
N
O
x:F
n
a-r
:l
ul
64
Cp(
q *
qi
a
a
-l
FI
z zl
{l
c
.d
to
11
o
- an
:p
z
z
.:
U)
'2
N
z
€
a
(n
.i
m
9tp
99
rq
aa
Y
.=
*
6;
..4
9a
O\
Jv
.ii
.^
>q
z
r;
c.i
6d
=fi
o
E
o
6d
q
bI)
N
a
E
z
ht
F
2
t
v
o
Fl
r;)
z
z
t
a
d
o
o
J' 4 ^ = E
N
z
€
o\
N
c\ rl
'-cl
T.,
cn
!! r
6
' ; . 4. <
9F
AE
6.4
ro
EE
,EE=> >
X
6.E
a
99rz
>il rz
:.:'r
s
to
.6
E
>4
&
e I
56
:
He
-E
66
!ee
.i ,9
o
t&
o
a
ts
o
q
o
N
a
Fi
a
z
-l
FI
til
N
al
c.l
.<ll
=l
d;
E
rl
X
o
c
ip
z
z4
N
o
a
F
a
z
€
€\
U)
qo
!
dc!
HE
.!z
--
.! *
xa
€ i;
xr
=e
+o
N
lr}
E * F?
$
aO
E !
-
>\a
=H
dE
c4Fa
.i
vl
N
:t
67
d
Z9
qc
s
tl
z
Hail
E;il
x
,r4
F*il
d
EEI
#fl
q2
EE
)/,
, 2 ECEe
< =l
Irr ^l
nG
!
Ei=
6E
9a
oi
o\
atr
s.q
Cv
-.b
Ao
1e
!F ;<
6 =
Nv
d
.:
6i
J1
68
a H
+
o
bn
N
+
o
bI)
a
frl
d
E
f.l
z
ri
v
z
rF)
a
z
t,.)
a
Bf
.l
,N
tlsl
t
;
EI
€
o +
!
O
v
"{
E
'v sF
.E E..E
o\ ' d
6
i?.
o_
v:
al
Fa
\';6
d
!6
a
a
PC
:t
OX
E3E
69
a
o
o
o
br)
N
Htil
N
EHil
Hit
d:l
€
sl
3
4El
6
e
gg
9r
s A
i *
.:e*.
:=$
tr Ii
d <
iia
tr v
sq =
,1
^l
|.) -l
e =l
EE
oo
EE
.2.9
99
*H
H d P a
n.v
rr
Q
vr '=
EE
39
Ya
UA
#ts
E.=
i<
Ng
tr
v.9
H*
N
6
aO
N
.v
ll.1
70
C
q
5
E
&x
.ll.
a
h
eE[
Ell
! ;l
Z EI
iBl
F*l
a
.:l
VE
e
i6
o
_v
$
P.
9;
Atr
'aa E
.!
d
I
''j
t&
9v
.aE
d
'-rz
€cn
o
x\o
tr*
dE
8.9
gv
N
\31
r
Gi
&
5E
&&
6
o
N
a
.N
ta
l{
z
;
:
E
rl
rp
z
U)
z
\o
h'11 E g
Nl
.OA
FE
-"1
= v
fr
a d
=
i:J
r!'F
I
= =
.2.9
t
!!
.bq
5..'f
e
.E t.E
x d v-_
L)
r
cr
!n
ox
xE
;. -
6
-lca
OI
HH
v o
x!
r
oi
trl
72
O
oo
c(p(
AF]R
8
,D
t
a
6
rd
cO
o
d
o
.r
o
r
o
'=
o
O
on
9ri
9'a
'}i
FO
=.=
. F
^i\
r.i
I
I
tI
9 \ . =
tr-
(ot
rXn
r;'
I
o
cn
ao
a{
$
t--
N
?E
s;
ca
YI
+
Cti
N
p
.tr
N
.<r
c.l
tL]
c{
oe
?
c.l
F'
+
ca
c..t
s
Y? ::
C.l
a.)
rrl
rrl
$
00
c-
q)
oo
@
7
tc-l
z
Z
,i
$
-i
co
z
cl
t*-.
N
00
!
O
q
k
€)
F
(!
(6
N
C.l
U}
ca
6
a
()
H
a
!
O
lr
+
c6
e
G
!
dX
a.
aa
()
!
q)
C)
()
L
G
o
J
c3
r r'l
'14
I'
-
€
g
-d
-J 4sF i
R
iI
'=o
r
.24
oo
F6
OF
>E
@
t
dE
5':
bE
c
46
d
= N
-Nq t r >
-ut"
ol?
t;'b
o
'C'=
$
2E
F-
b_i
EO
n
v
t!
o
g
o
u
o
F
o
o
q
O
o
o
J(
z
d
(r!u) IrlueD
'15
:
N
r
o
69
o
e
(->
J
o'! b
o
>J
bss
_
-
q€u
L
O a
o=
,vt
r-:,
vo
He
OEI
qr
.'t
^i
$
o
c!
o
(tuu) >ilgua3
76
(r)
oI)
KAYNAKLAR
Basham,P.W., 1969.Canadianmagnitudesof earthquakesand nuclear
explosionsin SouthwesternNorth America. GeophysicalJoumal,
1 7 ;l - 1 3 .
Basham,P.W.,Whitman,K. 1971.Seismological
detectionand
identification
of undergroundnuclear explosions. Earth
Physics Department of Energy Mines and Resources,
4 1 : 1 4 5 -1 5 1 .
Basham,
P.W.,Harmer,
R.B.1972.Seismic
magnitudes
of underground
nuclear explosions.Bulletin of SeismologicalSociety of America,
6 3 ; 1 0 5 -I 1 8 .
Baumgardt,D.R.,Young,G.8., I 990. Regionalseismicwaveform
discriminantsand case-basedevent identification using regional
arrays. Bulletin of SeismologicalSociety of America, g0;1g741892.
Blandford,R.R. 1982.Seismiceventdiscrimination.
Bulletinof
SeismologicalSocietyof America, 72;69-87.
Blandford, R.R., 1993.Discriminationof earthquakesand explosionsat
regional distances using complexity, AFTAC-TR-93-044, He
AFTAC, Pahick AFB, FL.
Bolt, 8.A., 1976.Nuclear Explosionsand Earthquakes.W.H. Freeman,165
p.,U.S.A
Biiyiikagrkoglu,S., Eyido[an, H., Ezen,lJ.l994. Sismoloji dersnotlan, iTU
Maden Fakiiltesi,istanbul.
Canftez,N. 1993.Sismik veri iglem dersnotlan, itU tr,tadenFakiittesi.
istanbul.
Davies,J.B., Smith, S.W. 1968.Sourceparametersof earthand
discriminationbetweenearthquakesand nuclearexplosions.
7l
Societyof America,58; 1503-1517.
Bulletinof Seismological
Ericson,U.,1970.Event identificationfor test ban control. Bulletin of
Seismological
Socieryof America,60 (5); 1521-1546.
Evernden,J.F. 1969. IdentificationOf EarthquakesAnd ExplosionsBy Use
Of TeleseismicData, Joumal Of GeophysicalResearchLetters,T4;
3828-3856.
Evemden,J.F.,W.J.Best,P.W. Pomeroy,T.V. McEvilly, J.M.Savino,and
L.R. Sykes. 1971. Discrimination Between Small Magnitude
EarthquakesAnd Explosions,JGR 76; 8042-8055.
Bulletinof
Evemden,F.J.1975.Furtherstudieson seismicdiscrimination.
.
Seismological
Societyof America,65(2);359-391
Gupta,H.K., Sitaram,M.Y.D., Narain, H.1972. Surface-wavebody wave
magnitudes of some Sino-Soviet nuclear explosions and
Societyof America,62;509
Bulletinof Seismological
earthquakes.
517.
Hanks,T.C., Wyess,M. 1972.The use of body wave spectrain the
determination of seismic source parameters. Bulletin
SeismologicalSocietyof America, 62; 561-589.
of
Kulhanek,O. 1990.Anatomy of Seismograms.ElsevierSciencePublishers,
177p.,Netherlands.
Kvaerna,T.,Ringdal,F., Generalizedbeamforming,phaseassociationand
threshold monitoring using a global seismic network, 1996.
Proceedings of NATO Advanced study on Monitoring a
ComprehensiveTest Ban Treaty,44'7-466.
Lay,T., Wallace,T.C., 1995.Modern Global Seismology.AcademicPress,
5 1 7p . , U . S . A .
of the spectraldifferencesbetweenearthquakes
Marshall,P.D.197O.Aspects
and undergroundnuclearexplosions.GeophysicalJournal,20;397416.
78
of
McEvilly, T.V. and W.A. Peppin. 1972.Sourcecharacteristics
Joumal, 31;
Geophysical
after
events,
and
explosion
eafthquakes,
61-82.
Mykkeltveit, S., Bungum,H., 1984,Processingof seismicaventsusing data
ftom small-aperturealrays, Bulletin of SeismologicalSociety of
America.T4;23 13-2333.
Pearce,R.G. 1996.Seismicsourcediscriminationat teleseismicdistancescan we do it better? Proceedings of NATO Advanced study on
Monitoring a ComprehensiveTest Ban Treaty, 805-832.
Porneroy,P.W., Best, W. J. And Mcevilly, T.W. 1982.Test ban verification
with regional data. Bulletin of Seismological Society of
130.
America,T2;89Porat,P.,1997.A coursein digital signalprocessing.John Wiley and sons,
Inc..602.Canada
Report. 1965.The detectionand recognitionofundergroundexplosions.A
special report of the United Kingdom Atomic Energy
Authority,ll3, U.K.
Richards,P.G, Zavales,J., 1996.Seismologicalmethodsfor monitoringa
CTBT; the technical issues arising in early negotiations,
Proceedings of NATO Advanced study on Monitoring a
ComprehensiveTest Ban Trealy, 53-81.
Sharpe,J. A. 1942.The ProductionOf Elastic WavesBy Explosions
Pressures,I. Theory and emprical observations,Geophysics,7;
1 4 4 -1 5 4 .
Simon, R.B. 198l. Earthquakeinterpretationsa manualfor reading
sismograms.WilliamKaufrnann,fnc, 150 p., U.S.A.
Tsai, Y.-8. and K.Aki.l97l. Amplitude spectraof surfacewavesfrom small
earthquakesand undergroundexplosions,JGR, I 6; 3940-3952.
U.S. Congress,Office of TechnologyAssessment.l988.Seismicverification
of nuclear testing treaties, OTA-ISC-361 Government printing
office, 139 p.,WashingtonD.C.,U.S.
79
Vink. V.D., G., Simpson,D.W., Hennet,C.8., Park,J.,Wallace,T.1994.
Nuclear testing and non proliferation the role of seismology in
detening the developmentof nuclearweapons.Iris consoftium,32
p., Arlington, VA.
Weichert,D.H., Basham,P.W., l9T3.Deterenceand falsealarmsin seismic
discrimination. Bulletin of Seismological Society of America,
63(3);1119-1113.
80
ozcEQMI$
197,1yrlrndaYozgat -Bo[azhyan'da dopdu.ilk ogrenimini Bo!,azhyan'da
Necatibeyilkokulundatamamladr.Ortave lise OsreniminiYozgat Anadolu
lisesinde1984-1991yrllan arasrnda
tamamladr.
1995yrlhndaistanbulTeknik UniversitesiJeofizikmiihendisliEi
bdliimiindenbdliim birincili[i ile mezun oldu.
1997 yilrHaziran ayrndaB.U. Kandilli Rasathanesive DepremAragtrrma
Enstitiisiinebaglr BelbagrSismik AragtrrmaistasyonundagOrevebaqladr.
Halen aynr 1,erdeg6rev yapmaktadrr.Evli ve bir gocukannesidir.
8l