Sultan Sazlığı Ekosistemi

Ankara ~niversitesi
Turkiye Cografyasi Araatma ve Uygulama Merkezi
Turkiye Cografyasi Dergisi
Yazan
Uygar OZESMI
Arj. Gor. Mehmet SOMUNCU
Arj. Gor. Harun T U N P L
"SultanS a z l i ~Ekosistemi"
i
-
-
-
-
A N K A R A U N f V E R S f T E S f B A S I M E V ~ ,A N K A R A
- 1993
SULTAN
SAZLIGI EKOS~STEMI
(Ecosystem of Sultan Marshes)
Ulkemiz sulak alanlarlnln hemen hemen hepsi gevre sorunlar~ile
yiizyuzedir. Sultan Sazllg~da bunlar aras~ndaen onemlilerinden birisi
olup y~llardlrya~adlglsorunlara k a r ~ l nvarllglnl siirdiirmeye galr~maktadlr. Bu sulak alan aynl zamanda yurdumuzdaki qevre sorunlar~nln
ilk tart17:lmaya b a ~ l a n d ~yerlerden
g~
biridir. Sultan Sazl~g~'nln
varllgln~
tehlikeye sokan birgok etken vardlr. Bunlardan en onemlisi yorede
uygulamas~siirduriilen "Develi Sulama Projesi" dir. Bu yaz~daSultan
Sazl~klhakklnda temel bilgiler verilip onemi belirtildikten sonra, sorunlar k~sacaozetlenmekte ve ne yap~lmas~
gerektigi hakklnda onerilerde bulunulmaktad~r.
ABSTRACT
Almost all the wetlands in Turkey are facing environmental problems. Sultan Marshes is one of the most important among them and
is strugling to survive for many years. This werland is also one of the
first places where environmental problems have been began to be discussed. There are many factors endangering the existence of Sultan
marshes. The most important one is the "Develi Irrigation Project"
carried out in the area. In this paper basic facts about Sultan Marshes
and its importance is given. Also the problems are summarized and
some suggestions and comments are revealed.
Kuzeyden Afrika'ya uzanan iki onemli l t u ~gog yolunun kesi~tigi
noktada bulunan (Sekil: 1) ve 251'den fazla (iilkemizde goriilen tiirlerin % 60'1) k u ~tiiriinii bar~ndlranSultan S a z l ~ gguniimiizde
~
yokolmanrn e~iginegelmi~tir.
* Kuvbilimci
** A.u. Dil
ve Tarih-Cografya Fakiiltesi, Cografya Boliimii, Ankara.
276
Sulta~iS a z l ~ j jEkosistemi
~
Ortadogu ve Balkanlarln en onemli sulak alanlar~ndanbirisi olan
Sultan Sazligl'n~nyer aid@ Develi Ovasl'nda (Sekil: 2) yiiriitulen sulama projesi sebebiyle bu e ~ s i zekosistem bozulmugtur.
R u yazr ckosisteml~lozelliklerini ve i~indebulundugu tehlikenin
boyutlatinr pek ~ o kyiii:.iiyle beliileyebilmek amaayla ku~bilimcive
cografyacilar~n ortak qalr~rnas~
sonucu haz~rlanmi~tir.
Develi Ovas~.i~ Ansdolu Rolgesi'nde, Kayseri ili s ~ n ~ r li~erisinar~
dedir. Erciyas Dagl'ni (3917 m.) guney ve guneybatidan ~evreleyenovanln ortalama yiikseltisi 1075 m. dir ve yaklag~k1000 kmz'lik bir alana
sahiptir (Sekil: 2).
E R C I Y E DAGI
S
MOUNTH E R C ~ Y E S
D A ~ L I R - T E P E L ~ K ALAN
PLATEAU
ALUVYAL A L A N
ALLUVIAL AREA
.
. . .
Ovanin dogusunda Develi, giineyinde Yahyal~,batisinda Ye$
hisar ve kuzeyinde incesu il~eleriyer alir. Ova, giineyden Toroslarin
kuzey u~lariniolu~turanAladaglar'ln Paleozoik'e ait kristalize kalker-
Sultan Sazl121Ekosistemi
278
lerin meydana getirdigi daglik-tepelik alanlarla s~nirlanmigtlr.Batldan
ise Oligomiosen tortullar ve volkanitlerin ana kayayr olugturdugu platolar, kuzeyden Erciyes volkan dagiyla, doguda volkanizma urunlerinden meydana gelen Develi Daglari ile gevrelenir. Kuzeybatida, fncesu
yaklnlarlnda a l ~ a kbir egikle Kayseri-Sarimsakll Ovasl'ndan ayrllan bu
alan, kapali havza niteligindedir.
Tektonik bir gokiintii ozelligindeki Develi Ovasi'nin orta bolumiinde derinligi 1-1,5 m. arasinda degigen ve yuzol~umii30-35 km2
olan Yay Golu bulunur. Sozkonusu go1 ve gevresindeki sazlik-batakl~k
alanlarln tumu "SULTAN SAZLTGI" olarak adlandlr~lmaktadir.
Develi Ovasi'nda ortalama hava s~caklig~
11°C'dir. En sicak ay
temmuz, en soguk ay ise ocaktlr. Yazlari ortalama. sicakllk 21 C, kiyn
ise 0.5"C kadardir. Ovanin do@, kuzey ve batlslnda yer alan 3 meteoroloji istasyonunda 284-369 mm. araslnda ortalama yilllk yaglglar kaydedilmigtir. Yarikurak bir iklime sahip olan Develi Ovasl'nda, Sultan
Sazligi'nl batidan ve guneyden donemli akarsular, dogu ile kuzeyden
ise kaynaklar, ayrica kar, yagmur geklindeki yagiglar besler (Somuncu,
,
civarinda olan havza
1987). Tabansuyu seviyesi 1065 m. ( D S ~ 1970)
tabanlnln lcuzeyinde, Sultan Sazligi gevresinde hidromorfik ve organik,
diger alanlarda ise aluvyal ve koluvyal topraklar yer allr (Topraksu,
1972, 1974).
Develi Ovaa'ndan 25 kadar yerlegme yararlanmaktadlr. Bunlarln
qogu ovayi qevseleyen unitelerle ovanin kesi~menoktalarlnda bulunur.
Bunlardan 7 tanesi Sultan Sazlig~gevresinde yer alir ve sazliktan yararlanmaktadlrlar. Bu yerlegmelerin nufuslarl 1935 yllindan giiniimuze
siirekli artlg gostermi~tir (Tablo : 1, Sekil: 3). Bu yerlegmelerin
ge~imlerihayvanclllk, saz kesimi ve slnlrli Mqude tarla tarimina dayanmaktadir.
Tablo 1 . Sultan Sazllgl'ndan yararlanan yerlegmelerin ylllara gore nufuslarl
-
Koyler
Cayuozu
Musahacil~
Ovaciftlik
Sindelhoyuk
Soysalll
Yenihayat
Yegilova
Toplam
1935
1950
1970
1990
210
1271
512
267
418
281
1525
518
775
1998
626
3945
1328
**
269
562
126
475
2690
815
131
433
1993
3278
6332
8600
---**
**
**
**
86
617
----
Sultan S a z l r g ~Ekosistemi
'$ekil
3
Figure
SULTAN
SAZLIGI
CEVRES~NDEK~
KOYLEFIDE N ~ ~ F UART151
S
P O P U L A T I O N INCREASE AROUND O F SULTAN M A R S H E S
Nijfus
9000 -
8000.
7000.
6000.
,5000.
.-0
% 4000.
3
,a 3000.
a
t
200010000
1935 1950
1970
1990
Y~llar
Years
Tarla tar~mluzun ylllar Gevredeki klsltll alanlarda yapilm~ghr.
Yerlegmelerde 10.000 kadar biiyiik ve kiigiikbas hayvan vardlr. Bunlarln k ~ g ~beslenmelerini
n
temin etmek amac~ylayapildak ad1 verilen
genG saz siirgiinleri temmuz aylnda kesilmektedir ayrica ticari ama~larla
yapllan kesimler de biiyiik onem taglmaktad~r(yilda 1500 ton kadar).
Kesileil sazlarin onemli bir kismi Avrupa iilkelerine i h r a ~edilmektedir. (Foto: 1 ve 2) Hayvanlar ise sazl~kve go1 ~evresindekialanlarda
otlatllmaktadlr.
Nufus art171 dogal olarak ovadan ve sazl~ktandaha fazla yararlanmayi gerektirmigtir. Bu sebeple tar~malanlarin~nolabildigince geni~letilmesi,tarla tarimlnda sulu tarlm iiriinlerine de (ornegin geker
pancari) yer verilmesi, kimyasal giibre kullanimi ve tarimsal amaqh
ilaglamalar, ekosistemi bozmaya baglam~glard~r.
280
'Sultan Snz11g1 Ekosistemi
Foto: I . Sultail Sazllgi ~evresindckikijylerde onemli geqim kaynaklar~ndanbirisi, sazl~klard ~ r B~lradan
.
kesilen sazlar, hem bu gekliyle hem de haslr yapllarak s a t ~ l ~ n a k t a d ~ r .
Foto: 2. Sazlar ve bundan iiriilen has~rlar,y a l ~ t ~ve
m dekoratif a m a ~ kullanlm
l~
i ~ i ni h r a ~
edilmektedir.
Sultan Sazl181Ekosistemi
281
Aluvyal ova tabanin1 tar~maagarak, qevre kiiylere daha fazlz? taalan~ve daha fazla gelir elde edi!ebilir duguncesi ile SULTAN SAZL1GI7nin tamamen kurutulrnas~gundeme getirilmigtir. D S ~ltonuya
yonelik olarak 1960 yil~ndaetudlere ba,glatn:gtir. Ardmdan 1970 yil~nda "Develi Biiyuk Sulama Projesi" uygulamaya konmugtur ( D S ~2970).
,
rim
Bugiine degin Sultan Sazlignda 251 ltug tiiru tespit edilebilmistir.
Bunlardan 67'si lugln ve go$ zaman~ndadiizenli olarak goruliir, 46'a
ise istisnai tiirlerdir. Geri kalanlardan 69'unun geqinigte yorede uredigi kanltlanm~qtir.Dlgerlerinin ureme durumu hald tartigmal~dir.Bir
kismi ise Avrupa'da tehlike altlnda bulunan turlerden olup, kirin~zl
listededir. Bu verilen say~larayrlnt111ku~bilimselaragt~rmalarlaonemli oranda artabilir. Agagida-ki ureme, go$ ve k~glamayailigkin bilgiler
Gurpinar (1978)' Kasparek (1985)' 0zesmi (1987a, 1989) dan ahnmi~t~r.
Guney sazligin~nyogun ve iyi koruninu~bijlumucde buyuit bir
kug kolonisi yer alir. IColoni 200 ltadar Cuce Karabatak (Phalac:1 ocorax
pygmeus), 50 gift kador Gece Bahkqil~(Nycticorax nycticorax) 50 gift
kadar Alaca Bahkgil (Ardeola ralloides), 200 gift ltadar Altbahkql (Egretta garzetta), 150-200 dft kadar Celtikgi (Plegadis falcinellus) ve 5-10
qift kadar Kagikqi (Platalea leucorodia), igerir. Bu kuglar genelde sulan n ~ekilmesiile olugan qamurlu alanlarda beslenirler. Kuglar koloniyi
1988'de ziyaretgilerin rahatsiz etmeleri sonucunda sazligln guneydogusundaki ulagilmaz bolgeye tagm~glardlr.Sazligln iqindeki kuquk agk
su golcuklerinde Kuguk Batagan (Tachybaptus ruficollis) ve Kmlboyunlu Batagan (Podiceps grisegena) urer. Golcuklerde ruzgarla bir kogeden
digerine suriiklenerek yuzen saz adalari vard~r.Bunlar uzerinde soyu
yiilcsek tehlike altlndaki Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) (20 qift
kadar) diger dallc~ordeklerle birlikte iiremektedir. Sazlig~nbuyuk bolumunde otucu kuglar d~glndakalan en onemli tiir Cuce Balaban'd~r
(xobrycl~usminitus) (300 ~ i f t )otiiculerden
;
Biy~kliBagtankara (Panurus
biarmicus) ve bazl saz bulbulleri de urerler.
Sazl~gl qevreleyen gamur duzluklerinde, iqlerinde Uzunbacak
(Himantopus himantopus) (200-520 gift), IOliggaga (Recurvirostra avosetta) (300 gift), Kocagoz (Burhinus oedicnemus) (10 gift), Batak IOrlang~ci(Glareola pratincola) ve Mahmuzlu IOzltugu (Hoplopterus syinosus)
(20 dft) bulunan yagmurcunlar uremektedir. Ureyen marti ve sumrular
araslnda 5 qift kadar Akdeniz Martis1 (Larus melanocephalus), 100 gift
kadar ince Gagah MarQ (L. genei), 100 qift kadar Gulen Sumru
(Gelochelidon nilotica), 10 qift kadar Sumru (Sterna hirundo), 70 qift
282
Sultan Sazlljj~Ekosistemi
kadar Akal~nSumru (Sterna albifrons), 200 Gift kadar Bly~kllSumru
(Chlidonias hybridus) ve 15 ~ i fkadar
t
Akkanat Sumru (C. leucopterus)
bulunmaktadlr.
1970'de Yay Golu'nde 1500-2000 kadar Flamingo (Phoenicopterus
ruber) yuva yapmigt~r(Sekil: 4). Fakat o zamandan bu yana bir daha
urememiglerdir. Ancak her sonbaharda 40.000 kadar Flamingo Yay
Golu'nde gorulebilmektedir. Bugune degin en yiiksek kay~t60.00080.000 kadardu. (Foto: 3) Yay Golu donmayan tuzlu suyu ile, kiglayan
kuglar igin ~ o onernlidir.
k
Zaman zaman 600.000 kadar su kugunu gormek mumkundur. En yiiksek sayllar arasinda 3280 Sakarca K a z ~(Anser
albifrons), 12.100 Boz Kaz (A. anser), 11.000 Angit (Tadorna ferrugiaea),
9000 Kep~el(Anas clypeata), 2000 Turna (Grus grus) ve 1350 Renekli
Kizilbacak (Tringa erythropus) vardir. Butun bu ger~ekler"SULTAN
SAZL1(;1"nln dogai onemini ve A SINIFl SULAK ALAN old&wnu
en Garplcl biqirnde ortaya kovmaktadir.
Foto: 3. 600.000 kadar k u ~ u nbirarada gorulebiidigi Sultan Sazl~gi'nda,251 k u tiirii
~ tesbit edilmigtir. Bunlar i~erisinde flamingolar onemli bir yere sahiptir.
Sazllklar sadece kuglar balumlndan onern tag~maklakalmay~p
ayni zarnanda onlarl besleyen ve bannmalarln~saglayan flora ve fauna
balum~ndan da onemlidir. Bolgede tiimuyle ~ahgilmarnl~
olmaslna
ragmen 90'111 uzerinde plankton turune, 60 liir bocek, 19 tiir yumugak-
Sultan S a z l ~ gEkosistemi
~
,283
ca, 10 tur siirungen, 3 tur amfibi, 3 tur balik, 21 tiir memeli ve 174 bitki
turu tespit edilebilmigtir (Kasparek 1985; Kurschner 1983; 0zesmi
1987b, 1988; Polat 1982).
Develi sulama projesinin tasarlaninasi ve uygulamaya konulmasi
esnas~ndaSultan Sazligi'nln onemi henuz yeterince bilinmemekteydi.
1970 y~lindaorman yuksek muhendisi ismet ozer, yoreye yaptlgi bir
ziyaret sirasinda sahanin su ku~lariyonunden onemini gormiig ve ilgililerin dikkatini ~ekmigtir.Daha sonra Milli Parklar ve Avcilik Genel
Mudurlugu ile dogay1 koruma derneklerinin ortak gabalan sonucu
Sultan Sazligl'mn onemi D S ~yetkililerine anlatllmigtlr. Bu gabalar
olumlu sonu~lanmlgve alanln bir klsm~1972 ylllnda "Su Kuglari Koruma ve uretme Sahasi" olarak ayr~lmlgtir.Ayrica D S ile
~ Milli Parklar Genel Mudurlugii aras~ndasu seviyeleri uzeri~ebir protokol imzalanmlgtlr. Bu protokole gore Yay Golii'ndeki su seviyesinin 1071
metrede tutulmasr ongorulmugtur.
1974 yillndan soara Sultan Sazligi'ni kurutacak olan projede de&iklik yapilmgtu. 1976 yihnda tarnamlanan projeye gore sazhklarrn
buyiik boliimu ve Yay Golu kurutulmayacak, sulamadan donen sular
golun do@ ve bat~sindangegen iki kugaklama kanah ile golun kuzeyindeki bir qlugla havza dlg~nave oradan da Knilirmak'a akitilacakti.
Daha sonra do& bogaltma kanalindan vazgegilerek bu kanalla taglnacak suyun Yahyali Bogaltma Kanali ile Yay Goliine verilmesi, fazla
sularin, goliin kuzey ucundaki qkigla ve pompa ile Calbalma Tunelinden IOzilirmak'a alutilmasi planlanmigtx (Akqakaya ve di&, 1983;
TCSV, 1989).
1982 yihndan beri av yasagi konulan yorenin 17.000 ha.'i 21.4.1988
tarihinde Tarlm Orman ve Koyigleri BakanliB tarafindan "Tabiat~
Koruma Alani" ilan edilmigtir (Ertan ve dig., 1989), (Sekil: 4).
Bu tarihten sonra da Sultan Sazlifji'nln kargilagtlgi tehlikeler basinin ve kamuoyunun ilgisini Gekmeyi surdurmugtur. Bunun sonrasrnda
1988 ekim ayinda, donemin Cumhurba~kamKenan Evren, yoreyi ziyaretinde, sorunlara egilmig ve Cevre Genel Miidiirliigii damgmanhgmda, D ~ f ' y eprojeyi, alana zarar getirmeyecek bigimde deggtirme
direktifi vermigtir. Ancak konu ile ilgili olarak gu ana kadar herhangi
bir geligme goriilmemigtir (~zesmi,1989).
Gunumuzde yururliikte olan DSI projesine gore, sulamadan donen
sular, Giiney Sazllg~nave Yay Golii'ne verilmektedir (Sekil: 4). Bu su-
284
Sultan Sazllfi~Ekosistemi
lar tarim ilaqlarini ve suni giibre artlklarln~sulak alana bo$altmaktadir.
Konu ile ilgili ayrlntill arasttrmalar henuz yoktur. Runun ne gibi olumsuz etkileri olacagi inceden inceye araqtlrllinalldir. Sonuglari ortaya
konmadan bu faaliyetlerin siirmesi alana onemli zararlar verebilir.
Ote yandan Soysalli Plnarlarl Kuqaklama Kanall, Merkez Ku~aklama Kanali ile 1071 m. su seviyesini ayarlayan savagin arkasinda birlegmektedir. Bu, sulak alanl besleyen en onemli su kaynaklarlndan bir
tanesini dogrudan havza dlqlna atmaktlr. Boylece Sultan Sazligi en
onemli su kaynaklar~ndanbirini ltaybetmektedir.
Son zamanlarda yaqanan en aci olay ise, 1990 yllln~nEkim ay~nda
baglamak uzere Sultan Sazlig~'nin 1991 Mart aylna kadar tamamen
kurumasldlr (Foto : 4).
Foto: 4. Sultan S a z l ~ g ~ 'olu~turan
n~
giil ve batakl~klar~n,
1990 ylll Eyliil ayl ile 1991 yl11
Mart ayl aras~nda,6-7 ay kurumas~ekosisteme iinemli zararlar vermigtir.
Bunun nedeni; 1988-1989 ylllarlnda yapnan kurakl~ginyanlslra,
~ ~ f ' n i1071
n m. su diizeyini muhafaza etmeyip, otomatik merlcez
pompa istasyonundan Calbalma Tiineli ile Sultan Sa.zligi'n~nsuyunu
Kizilirmak'a bogaltmasidlr.
Ancak D S bu
~ donemdeki kuruma olaylni kendi sorumlulu~ui~un
di~indatutarak tiimiiyle dogal kurakllga baglamaktadir. Bu gerekqe
Sultan Saxllg~Eltosistcmi
185
~ ~ iI:iq ' bir~ zaman
i
hakli qkar!namaktadlr. Cunku, yukar~dabelirtildigi gibi ko~ullarne olursa olsun ~ ~ i ' n zoliin
i n su seviyesini 1071
metrede tutacagina iliskin Milli Parklnr Genel Mudurlugii ile yapmi:
oldugu bir protokol vard~r.Ru protokolde belirtilen seviye 1071 metre
olduguna gore, dogal bir kuraklik tlon.emi sozkonusu olsa bile D S ~
uzn~anlarlninbu d u r u ~ nvc kurak donem ard~ndanyeralt~su seviyesinin
alabilecegi minimum duzeyi gozonune alarak su kodunu belirlemeleri
ve onlemleri buna g6re :rlmalasi gerekmektedir.
Yukar~dasozii edilen kurakl~kSulta.:l Sazllg~ekosistemine qok
biiyuk bir dzrbe vurn~u?eur.Bu k ~ s asureli I<uruina olayinin getirdigi
oiumsuzluklar~ekosistetn ancalc uzun ylllzr iqxisinde giderebilecektir.
Sultan Sazllg~n~n
gecirdigi kuruma olay~bir baklma $anstir. Ciinkii
uzun ylllar surebilecek olan kurak donemlerin yaracabilecegi olumsuzluklara k a r s ~bir uyai-I olmuytur.
Bu e ~ s i zdogal alanin kislayan kuslar b a k ~ m ~ n d aenn onemli oldugu bir cisnemde kurumas~naneden olmak asla affedilmeyecek bir
hatadir. Bir anda 25.000 ve daha fazla su k u ~ u n ubir2rada b a r ~ n d ~ r a n
sulak alanlar, Ulus!ara:asl Tabiat Kaynl-?klar~
Koruma Birligi (IUCN)
tarafindan A-SINIFI kabul edilmektedir. Sultan Sazl~gl'nln bir anda
600.000 gibi inanllinaz ra.kamda su k u ~ u n ubarind~rd~gl
gozoniine ailn~rsa,yapilan hatanln ne denli biiyiik oldugu ~oriilecektir. ciinku
bu y a n l i ~ l ~kku ~ l a r ~yayarna
n
olanaglni ortadan kald~rm~$tlr.
2872 sayill Cevre Kanununun 3. macldesi uyarlnca Glkenin teinel
ekosistelnlerinin bozulrnes~yasaktlr. Ayr~ca2873 say111 Milli Parklar
Kanununut~14. maddesi zeregince de dogc7.1 eltosistemlerinin yapisinin
bozuiinas~yasaklan!ni~tir.Kaldl ki, Milli Parklar Kanunu qerqevesinde,
Tabiat~Korulna Alani statusu, Sultar, Sazligl'na tam koruma garantisi
vermektedir. Biitun bunlar bilindigi I~aldeve D S ~ ,Milli Parklar ve
Avcll~kGenel Mudurlii%u'ne 1976 y~llndaverdijji taahhutii yerine getirmemesine ragmen, Orman Genel Mudurliigu, y a r g yoluna ba~vurnlamlgtls.
Ayr~cahavzadaki su g i r i ~ve ~ ~ k q l y ldaha
a , on.ce kapall havza niteliginde olan alan~ntuzlulugunu ne kadar koruyabilecegi ~uphelidir.
Bu oneinli sorun.lar~nyaninda, I<u$iireme mevsiminde yapllan saz kesimi, sazl~kalanlarda qikan yanginlar, Orman Genel Miidurlu~iigorevlilerince buyuk olqiide korunmasina lagmen, zaman zalnan goriilen ka~ a avcilik
k
ve Sultan Sazllg~qevresinde siiren otlatma faaliyetleri, ekosistemi tehdit eden onemli faktorlerdir.
266
Sultan S a z l ~ gEkosistemi
~
Tiirkiye'de yeni tarim alani kazanmak amaci ile kugbilimsel yonden buyuk onem taglyan Amik, Emen, Gavur, Sugla, Kestel, Simav,
Efteni, Aynaz ve Karasaz batakllklar~ile qok saylda k u ~ u ksulak
alan kurutulmugtur. 1986 yl11 sonuna kadar kurutulan sulak alan toplam], 190.000 hektarln iistundedir. Bu toplam alan, yaklaglk olarak
Tuz Golii ve ~evresindekikiiguk gollerin alan~naegittir. Kurutma
faaliyetleri sonunda elde edilen arazilerin ancak % 35'i tar~maelverigli hale gelebilmigtir (TCSC, 1990).
Aynl olay Develi Ovasi'nda da yaganmaktadlr. Ova yurdumuzda
ruzgiir erozyonunun en etkin oldugu a1anlarda.n birisi durumundad~r.
Bilindigi gibi ruzgiir erozyonu, jeolojik ve jeomorfolojik anlamlarda
duz yerlerde, yarl kurak ve kurak iklim kogullarinda, bitki ortusunun
zay~fllgi,yiizey sularlnln azllgi ve taban suyu seviyesinin duguk olmasi
ve bunlara ek olarak toprak yaplslnin da uygun olmas~ylaortaya qlkmaktadir. Bu kogullar~nDeveli Ovasi'nda var olmasi nedeniyle burada
ylllardlr suregelen ruzgar erozyonu problemi vardir (Somuncu 1987).
Erozyon, Develi Sulama Projesi qerqevesinde ovanln drene edilmesiyle
daha da hlzlanmqt~r.Ciinkii ovadan tarlm topragi kazanmak amac~yla
yapilan drenaj qaligmalanndan sonra toprag~nlslah edilmesine ve sulama iglemlerine hemen geqilmemigtir. Drene edilen alanlarda deflasyona
uygun olan ince malzeme, taban suyunun qekilmesiyle aqiga qkmi~tlr.
Ruzggrla taS~nanbu ince malzeme t u i m alanlarlmn ustunii orterek her y11 uriine buyuk zararlar vermektedir. Ovanln kuzey ve bat1
kesimlerinde ise kumul topografyasl olugmugtur (Somuncu 1988).
Sultan Sazllgi'nin uluslararasi oneme sahip degeri bir yana birak~larak
kurutulmug olsaydi sonuq yukar~daanlatllan Turkiye orneginden ve
Develi Ovasl'nln ruzgiir erozyonuna ugramig diger alanlartndan farkl~
olmayacaktl.
$u anda bazi ~evrelerceige yaramadlg~iddia edilen, kurutuldugunda tarim baklmindan ne denli verimli olabilece~belli olmayaa Sultan
Sazllgl sulak alanl, y~llardlrkurutulsun mu, kurutulmasln mi tartlgmalar~yapmak yerine, bilinqli bir turizm politikas~i!e degerlendirilseydi
hem yorenin dogal dengesi bozulmayacakti hem de gerek yore ekonomisine gerekse ulke ekonomisine tarimln getirecegi gelirden daha fazla
k a t k ~saglayacakti.
Bu nedenle gerek Sultan Saz11g1 ekosisteminin saglikl~bir gekilde
korunabilmesi, gerekse buran~nyore ekonomisine daha fazla katki
sag lamas^ iqin yapilmas~gerekenler gunlardlr;
Sultan Sazlrg~Ekosistemi
? 87
1- Yay Golu'nun su seviyesinin 1071 m. de tutulmasl, kogullar
her ne olursa olsun, D S ~tarafindan saglanmal~d~r.
2- Ekosistemin kimyasal gubre ve tarlmsal a m a ~ ila~lamalardan
l~
gorebilecegi zararlar kontrol alt~naallnmalrdlr. Bunun iqin ilgili kuruluglarca derhal bir aragtlrma ekibi olu$turulup ~ a l l ~ m a l a baglanmara
11d1r.
3- 17.000 hektarl~kTabiatl Koruma Alan1 genig bir saha oldugu irin Orman Genel Mudurlugu'nce allnan koruma onlemleri yetersiz
kalmaktad~r.Bu nedenle koruma onlemleri artlnlrnal~d~r.
Ayrlca buranln korunn~aslndansoz konusu kurum sorumlu oldugu i ~ i nekosisteme gelebilecek her turlii tehlikede yargl yolu dahil koruma amaqll
tiim yasal yollarl kullanmalrdlr.
4- Yore halk~nakonunun onemi ilgili kurum ve kuruluglarca anlat~lmall,qevre bilinci olugturulmalidlr.
5- Sultan Sazllgrnda gu anda koyliilerin kendi qabalariyla kurmaya qahgtlklar~turizm hizmet sektoru, devlet taraflndan desteklenmelidir.
Cevredeki diger kultiirel ve dogal degerler de dikkate allnd@nda, turizm aktivitelerinin gegitlenmeye bagladlg~ulkemizde, etkili bir tamtma
iie burasi da Ege ve Akdeniz'deki turizm merkezlerine egdeger kapasiteye gelecektir.
Ak~akaya,H.R., Bar15,Y.S.,
Bilgin, C.C. (1983). Srdtan S(rzlrg'~Korrinm Projesi so nu^ Raporrr. Ankara ( Y a y ~ n l a n m a m ~ ~ ) .
DEVLET S U I $ L E R ~GENEL MUDURLUGU, (1970). Develi- Yegill~isarOvasr Hidrojeolojik E~urlIioporrl. DSI Gn. Md. Yeraltlsular~Daire B$k Genel Yay. No: 709.
G r u p No: 111. ozel N o : 1 7 i 3. Ankara.
DEVLET SU I $ L E R ~GENEL M U D U I ~ L U C U(1970). Dereli Projesi Platrlrrriia Raporu.
DSI Gn. Md. Ankara.
Ertan, A., Krllq, A.,
Kasparek, M. (1989). Tiirkiye'nin Bnetnli k u , ~alanlarr. Dopal H a y a t ~
Korutna Dernegi Yay. ls~anbul.
Giirpmar, T. (1978). Subotz S(rzlr@. Turing. Tiirkiye Turing ve Otornobil Kururnu Bul.
63:342. s. 28-35, Istanbul.
Kasparek, M.
(1985). Die Sul~anssii~t~yJe,
Naturgescl~ichteEines Vogelparadieses in Anatolietr. Verlag. Heidelberg.
Kiirschner, H.
(1983). Vegetationsanc~lytischeUt~ter.srtchutrgenan Halopl~yfenfl~rret~
Zetllrolonatoliens (Tiirkei). Beihefte Zum Tubinger Atlas Der Vorderen Orients, Reihe
A (Naturwissen schaften) Nr. I I . Wiesbaden.
288
Sultan Sazli@ Ekasistemi
~ z e s m i ,U. (1987a). Sultan Sazl~gronemi ve Korrtnrnasr. Proc. 2nd. Band!rrna Krt~cenneti
urtd Giilii Sytlip. 163-167. Band~rma.
Ozesmi, U. (1987b). The Qualitative Analyses and Tasonotnical Study of Pla~tktorticSpecks
in Sulrarr Sazltgr. Doga TU-Biyol 1 l(3): 147-156. Ankara.
Oeesmi, U., Onder, F. (1988). A Faunistic Stu~lyon the Aquatic Heferopferorts and Coleopferous Species o./'Sultan Marshes. Turkiye 9. Ulusal Biyoloji Kong. Bildirileri. Sivas.
Ozesmi, U. (1989). Protection of the Sultan marshes, Turkey. Sairdgrou~e11. 73-76. The
Ornithological Society of the Middle East, England.
Polat, N. (1982). Kuyseri Srtltan Sazlrgr'nm Tabii Tarihi. F r a t aniv. Fen Fak. Derg. say^:
2 s: 45-59. Elaz~g.
Somuncu, M. (1987). Develi Ovasrnrn Kuzey ve Batr Bcilimiinde Riizgdr Erozyotru Sorurru ile
Alrnnrasr Gereken dnlemler iizerinde Bir Ara$frrma. (Basrlmam~~
Yiiksek Lisans Tezi).
Ank. h i v . Sosyal Bilimler Enst., Ankara.
Somuncu, M. (1988). Develi Ovasrrrm Kuzey se Batr B6liimiinde Riizgrir Erozyonu Sorunri
ve Airnrnasr Gereken cirtlenrler iizerirre Bir Ara~trrma.Jeomorfoloji Dergisi Sayr. 16:
37-45. Ankara.
TOPRAKSU GENEL MUDURLUGO, (1972). Kayseri fli Toprak Kaynagr Envcurter
Raporu. T a r ~ mBak. Yay. No: 183. Topraksu Gn. Md. Yay. No: 268. Ankara.
TOPRAKSU GENEL MCJDURLUGU, (1974). Krzrlrrnrak Havzasr Topraklarr. Topraksu
Gn. Md. Yay. No: 286. Ankara.
TURK~YECEVRE SORUNLARI VAKFI, (1989). Tiirkiye'nin Sulak Alanlarr. Ankara.
T ~ R K ~ YCEVRE
E
SORUNLARI VAKFI, (1990). Tirkiye'nin Sulnk Alanlarr. Cevre,
S : 47/48. Ankara.
I
-
-
--
-
V O L L A R VE VERLESMELER
KAYNAKLAR V E AKARSU
nus
ROADS AND S E T T L E M E N T S
SPRINGS AND STREAM
BIRD B R E E D I N G A R E A S
K O L O N ~A L A N L A R I
KORUMA ALAN1 S l N l R l
G ~ L
SUMRU
BORDER OF PROTECTED AREA
LAKE
TERNS
HABITAT SlNlRl
KULTOR ARAZISJ
1970 YILI
BORDER OF HABITAT
AGRICULTURAL LAND
SlTU OF FLAMINGO NESTS I N 1970
FLAMII~GO
YUVALARI
SAZLIK SlNlRl
KSEROFITLER
YAGMIJRCUN
BORDER OF MARSHES
XEROPHYTES
WADER
KANALLAR
KSEROFIT -HALOFITLER
BALIKCI L
CANALS
XEROPHYT
- HALOPHYTES
-
c i j c ~KARABATAK
KASIKC I CELTIKCI
EGRETS HERONS PYGMY CAMORANT SPOONelLL GLOSSY l e l S
POMPA ISTASYONU
HlOROFlTLER
BATAGAN DIKKUYRUK OALGIC ORDEK
PUMPING STATION
HYDROPHYTES
GREBE WHITE-HEAOED DUCK DIVING DUCK