11 Bölüm

ÇEVRE VE TOPLUM
11.
m
ü
l
ö
B
DOÐAL AFETLER
VE TOPLUM
Konular
DOÐAL AFETLER
Neler Oluyor?
O Dünya’mýzda
O
Sel
O Erozyon
OKuraklýk
O
Kütle Hareketleri
O Çýð
Hortum
ylarý: Fýrtýna, Kasýrga,
la
O
a
av
H
ü
st
nü
ða
la
O
O
laket mi, Nimet mi?
OVolkanlar Fe
Az
Korunmak ya da Daha
en
rd
le
et
Af
,
ek
em
nl
Ö
ri
OAfetle
n mü?
Zarar Görmek Mümkü
O
Temel Kavramlar
O
Afet
O
Doðal afet
O
Afet yönetimi
O
Afetlerden korunma
Felaket baþa gelmeden evvel önleyici ve koruyucu tedbirleri düþünmek
lazýmdýr, geldikten sonra dövünmenin yararý yoktur.
Mustafa Kemâl ATATÜRK
D
OÐAL AFETLER VE TOPLUM
DOÐAL AFETLER
1. Aþaðýdaki fotoðraflarda hangi doða olaylarýný görüyorsunuz?
2. Çevrenizde benzer ya da farklý doða olaylarý yaþanýyor mu?
3. Yazýlý ya da görsel basýnda farklý doða olaylarýyla ilgili çýkan haberleri derleyip sýnýfýnýzda
okuyunuz.
Dünya’mýzda Neler Oluyor?
1
Farklý doðal afetler
Doðal afetler, can ve mal kayýplarýna neden olan doða olaylardýr. Bu tür doða olaylarý, yeryüzünde her zaman olmuþtur. Ancak doðal afetler, insanýn doðal dengeyi bozmasý oranýnda artarak devam
etmektedir. Depremler, sel ve taþkýnlar, heyelanlar, çýð, kuraklýk ve diðerleri insan yaþamýný olumsuz
etkilemektedir. Geçmiþte depremlerin yok ettiði uygarlýklar bile vardýr. Son zamanlarda ise Mexico
City (Meksiko þehri, Meksika,1985)’de, Ýzmit (Türkiye,1999)’te ve Bam (Ýran, 2003)’da meydana
gelen depremler, çok sayýda insanýn ölmesine ve þehirlerin büyük hasar görmesine neden olmuþtur.
208
209
2
Bazý doðal afetlerin Dünya üzerindeki daðýlýþ ve etki alanlarý
MM: Büyüklük (Magnitüd)
Doðal olaylarýn, afetlere neden olmasýnda yeryüzü þekilleri, jeolojik yapý ve iklim özellikleri ile
birlikte insan faktörü de etkili olmaktadýr. Türkiye, sahip olduðu bu özellikler bakýmýndan önemli
risklere sahiptir. Ülkemiz deprem, heyelan, çýð, sel ve taþkýnlardan afet boyutunda sýk sýk etkilenir.
Meydana gelen bu afetler, önemli ölçüde can ve mal kayýplarýna neden olur. Ayrýca doðal afetler
yeryüzünü de deðiþtirir.
Afetler bölge ve ülke ekonomilerine zarar verdiði için bunlarýn insanlar üzerinde de sosyal ve
psikolojik açýdan olumsuz etkileri olur. Böylesine önemli sonuçlara neden olan doða olaylarýnýn
meydana gelmeleri önlenemiyor olsa da bu doða olaylarýn zararlarýnýn azaltýlmasý mümkündür.
Örneðin iki farklý ülkede meydana gelen ayný büyüklükteki iki ayrý depremin verdiði zarar, çok farklý boyutlarda olabiliyor. Hatta bu durum ayný ülke sýnýrlarý içinde bölgeden bölgeye bile deðiþiklik
gösterebiliyor. Örneðin Japonya’da meydana gelen depremler, Türkiye’de meydana gelen
depremlerden daha az can ve mal kayýplarýna yol açar. Bunda Japonya’nýn depreme karþý aldýðý
önlemler etkili olmaktadýr. Hasar boyutlarýnýn farklý olmasý sadece depremler için deðil sel ve
taþkýnlar, heyelan ve diðer afet türleri için de söz konusudur.
210
Ülkemizde en çok görülen meteorolojik tehlikeler; þiddetli yaðýþ (yaðmur, kar, dolu), sel, taþkýn,
don, orman yangýnlarý, kuvvetli rüzgâr, fýrtýna, çýð ve yýldýrýmdýr. Doðal afetlerin oluþum sayýlarý
dikkate alýndýðýnda kuvvetli rüzgâr ve sellere baðlý olarak meydana gelen afetler ilk sýrayý almaktadýr.
Dünya’da etkili olan 31 doðal afet türü; þiddetlerine, oluþum sürelerine ve etkilerine göre
sýralanýnca en önemlilerinin kuraklýk, tropikal siklon, bölgesel sel ve taþkýnlarýn olduðu görülür. Bu
afetlerin ortak özellikleri, önceden tahmin edilerek erken uyarýlarý yapýlan meteorolojik afetler
olmalarýdýr.
Meteorolojik afetler için alýnacak önlemler; acil durum planlarý, iyi çalýþan bir erken uyarý sistemidir. Bunlar olaðanüstü hava olaylarýna baðlý zararýn azaltýlmasýný saðlayacaktýr.
1970 yýlýnda Bangladeþ’te meydana gelen þiddetli bir tropikal siklon 300.000 kiþinin ölmesine
neden olmuþtur. Fakat geliþmiþ uyarý sistemleri sayesinde benzer tropikal siklonlarda 1992’de
13.000, 1994’te ise sadece 20 kiþi hayatýný kaybetmiþtir.
Aþaðýdaki sorularý okuma metninden ve doðal afet daðýlýþ haritasýndan yararlanarak cevaplayýnýz.
* Bir doða olayýnýn afete dönüþmesinde etkili olan faktörler nelerdir?
* Bazý doðal afet türlerinin dünyanýn belirli bölgelerinde toplanmasýnýn nedenlerini belirleyiniz.
* Ülkemizde son yýllarda sellerin daha fazla can kaybýna yol açmasýnýn nedenleri nelerdir?
* Yakýn çevrenizde en sýk hangi doðal afet yaþanmaktadýr? Sizce nedeni neler olabilir?
* Yaþadýðýnýz yerde baþka doðal afet yaþandý mý? Yaþandýysa bu doðal afetten insan ve doða nasýl etkilenmiþtir? Çalýþmanýzý rapor haline getirerek sýnýfýnýzda sunum yapýnýz.
3
Depremin etkileri
211
Dünya SOS Veriyor; Dünya Ülkeleri Afetleri Azaltmak Ýçin Birleþiyor
“Doðal afetler bütünüyle önlenemez; fakat, hasarlarý azaltýlabilir." diyen bilim adamlarý,
ülkeleri, uluslararasý bir "afetleri azaltma platformu"nda toplanmaya çaðýrýyor.
Felaket senaryolarý gerçek mi olacak?
“Dünya son yýllarda ardý ardýna gelen felaketlerle sarsýlýyor. Türkiye bunun en dehþetli örneðini 17 Aðustos 1999'da yaþadý. Bu depremde binlerce insanýmýzý kaybettik. Yine on binlerce insanýn yaþamýný yitirdiði Endonezya, Pakistan depremleri, Katrina kasýrgasý hafýzalarda
tazeliðini koruyor. Filipinlerde meydana gelen
heyelan yüzünden çok sayýda insan hayatýný
kaybetti. Bütün bu afetlerin yarattýðý felaketler
herkesin aklýna þu soruyu getiriyor: Dünya’ya
neler oluyor?
Gerçekten de Dünya’nýn doðal dengesi bozuluyor mu? Büyük depremler, kasýrgalar, mega tsunamiler, patlamaya hazýr volkanlar, küresel ýsýnma, buzullarýn erimesi, hastalýk yayan
virüsler bunun iþaretleri mi? Doðal afetlerde
son yýllarda artýþ mý var? Teknolojik geliþmeler,
insanlýk için önemli bir tehdit oluþturacak mý?
"Yarýndan Sonra" (The Day After) gibi bilimkurgu filmlerinde seyrettiðimiz senaryolar, gelecekte gerçekleþecek mi?
Bilim adamlarý, bu yýl da doðal felaketlere
hazýrlýklý olunmasý gerektiðini vurguluyor. Doðal
afetlerin en çok etkilediði yerler, hiç kuþkusuz
milyonlarca insanýn yaþadýðý büyük þehirler, yani mega kentlerdir. Nüfusun yoðun olduðu, ekonominin kalbinin attýðý mega kentlerde yaþanan doðal afetler, salgýn hastalýklara, paniðe ve
krizlere daha fazla yol açýyor. Geliþmekte olan
ülkelerde tablo daha da vahim bir hâl alýyor.
Dünya son iki yýldýr, benzeri görülmemiþ yoðunlukta doðal afete sahne oldu. Birbirini izleyen
depremler, kasýrgalar, su baskýnlarý, seller ve
tsunamilerde 336.400 kiþi yaþamýný kaybetti;
307 milyon kiþi evsiz barksýz kaldý ve zarar gördü.
Maddi hasar toplamýysa 252 milyar ABD
dolarýyla rekor seviyeye ulaþtý ve Amerikan
sigorta þirketlerini zora soktu. Bu maddi hasarýn
en büyük bölümünü ise 125 milyar ABD dolarýyla Katrina kasýrgasý oluþturdu.”
Basýndan 24.02.2006
5
4
212
Endonezya'da meydana gelen
deprem sonucu oluþan tsunami
dalgalarýnýn kýyýdaki etkisi
Filipinler'in Guinsaugon köyünde
meydana gelen heyelanda 1800
kiþi hayatýný kaybetti.