Ekosistemlerin ekonomik değerleri

Ekosistemlerin ekonomik
değerleri
Sürdürebilir Kalkınma Eğitimi
Esra Başak
03 Ağustos 2007
Giriş
Ekonomik göstergeler hangi alanlarda,
hangi tarz kararları almak için kullanılabilir?
Ekosistemlerden elde edilen ekonomik
değerler denilince hangi örnekler akla
geliyor?
Özet
Toplam Değer
Ekosistem İşlevleri ve Uygulama Alanları
Tuz Gölü ÖÇKB Değerleri
Diğer ekosistem örnekleri
TOPLAM EKONOMİK DEĞER
Kullanım Değeri
Doğrudan
kullanım
değeri
Dolaylı
kullanım
değeri
Doğrudan kullanılan
ürün ve hizmetler
Dolaylı olarak
kullanılan hizmetler
Tedarik
Düzenleme
hizmetleri (ör.
ör. balık, kereste
Doğal
maddeleri
işlemeyen
kullanım
kültürel hizmetler
selden koruma,
erozyon kontrolü,
tozlaşma)
Kullanım dışı Değerler
Seçenek
değeri
Miras
değeri
Var oluş
değeri
Kendi kuşağımız
içinde potansiyel
kullanım
Gelecek kuşaklar
için önem
ör. Yeni
farmasötik
uygulamaların
keşfi
Tüm
hizmetler
Diğer canlı
türlerin varoluş
hakkı
Habitat
hizmetleri
(panda,
kelaynak için
habitat)
TOPLAM DEĞER / Önem
Ekonomik (TED)
(verimliliğe dayalı)
Kullanım değerleri
Sosyo-kültürel
(adalet)
Kullanım dışı
değerler
Var olma
değeri
doğrudan
dolaylı
Ekolojik
(denge)
seçenek
-Doğru-dolaylı tüketim
-Gelir, istihdam
-Diğer refah göstergeleri
Doğadaki
öz değer
vasiyet
-Etik etkenler
-Sosyal sağlık/refah
-Sağlık (öz. zihinsel)
-Doğallık
-Benzersizlik
-Çeşitlilik
Ekosistem İşlevleri
Kompleks ekolojik
süreçlerin çevresel
planlama, yönetim ve
karar verme
süreçlerinde faydalı
olabilecek bilgiye
dönüştürülmesi
Ekosistem İşlevleri
enerji
Ekosistem
yapısı
ve
süreçleri
Ekolojik Değerler
Ekosistem
Ekosistem
İşlevleri
Ürün ve
Hizmetleri
Sosyo-kültürel
Değerler
1. Düzenleme
2. Habitat
3. Üretim
4. Bilgi
5. Taşıma
Ekonomik
Değerler
Toplam
Değer
Alan
politikalarını
ve yönetim
seçeneklerini
belirleyen
karar alma
süreci
Ekosistem İşlevleri (ürün ve hizmetler)
İklimsel düzenleme
(C-tutma dâhil)
Su düzenleme
Toprak tutma
Su arıtımı
Biyolojik kontrol
Üretim İşlevleri
Su
Besin
Hammadde
Yakıt ve enerji
Genetik kaynaklar
Tıbbi kaynaklar
Dekoratif kaynaklar
Bilgi İşlevleri
(Ekili)
Ekosistem
Düzenleme İşlevleri
Refüj (biyoçeşitlilik)
Barınak işlevi
Biyo-jeokimyasal
döngüler
Toprak oluşumu
Besin düzenleme
“Taşıma” İşlevleri
Alanın ekim ve taşıma (ör.
nehirlerde) gibi insan
faaliyetleri için kullanımı
Habitat İşlevleri
Supporting
Services
(replace!)
Estetik bilgi
Rekreasyon ve turizm
Sanatsal ilham, folklor vb
Ruhani ve tarihi bilgi
Bilim ve eğitim
Ekosistem İşlev ve Göstergeleri
İşlev Tipolojisi
Tanım
Hizmet ve Ürünler (örn)
Göstergeler (örnekler)
Üretim
İşlevleri
Üretim
işlevleri
Doğa bazlı
kaynaklar
Hammaddeler, gıda
toplama
Hasat edilen veya toplanan
ürünlerin stoku, akışları
Taşıma
işlevleri
Alanların insan
kullanımına
ayrılması
Tarım, Balık çiftlikleri,
Ulaşım
Ekim için toprak/suyun
uygunluğu (mineraller,
Ph…)
Düzenleme İşlevleri
Peyzajdaki
ekolojik
işleyişe
dayalı
faydalar
Hava-Su temizlemesi,
iklim düzenlenmesi,
Karbon tutma
Arıtma kapasitesi (ör.
denitrifikasyon); karbon
tutma kapasitesi
Habitat İşlevleri
Yaşamsal destek
hizmetleri
Canlı türleri için barınma,
üreme
Nesli tehlike altında olan tür
sayısı;
Bilgi İşlevleri
Maddi olmayan
faydalar
Rekreasyonel kullanım,
kültürel-tarihi katkı,
bilim ve eğitim
Ziyaretçi sayısı, kültüreltarihsel peyzaj unsurları,
araştırma ve eğitim
programları sayısı
İşlev analizinin bölgesel planlama ve yönetimdeki kullanımı
Farklı kullanımlar – birçok paydaş ve çoğunlukla çıkar çatışmaları
Su arıtımı
Endüstri
Hidro-elektrik
Tarım
Su temini
Belde
kullanımı
Atıksu
arıtımı
Doğa
koruma
Evsel kullanım
Sulama
Rekreasyon
-Çok-amaçlı arazi/ekosistem kullanımını nasıl
optimize etmeli? koruma ve kalkınma arasındaki
aldı-verdiler
İşlevlerin fiyatlandırılması
Piyasa değerlerinin varlığı veya yokluğunda,
doğal kaynakların ve ekosistemlerin
sağladığı hizmet ve ürünlere rakamsal veya
parasal değerlerin biçilmesini amaçlar.
Doğaya paha biçilemez ama değerli!
Sel zararı
İstihdam kaybı
Su
kirliliği bedeli
Ekosistem kaybı bedeli >> 250 milyar ABD $/yıl (Science, 2002)
(zarar-bedelleri, yerine getirme & restorasyon bedelleri vb…)
Doğa koruma için sadece 6,5 milyar/yıl (2,5%) harcanıyor.
Ürün kaybı
Hava
kirliliği bedeli
Erozyon
bedeli
Niye hala sürdürebilir olmayan kalkınmaya destek veriyoruz?
(sağlığımız, vergi paramız ve iyi oluş/refahımızı etkilemesine rağmen)
İşlevlerin fiyatlandırılması
Fiyatlandırma Yöntemleri
A- Doğrudan Piyasa Fiyatlandırması (ör. kereste vb hammaddeler)
B- Dolaylı Piyasa Fiyatlandırması
Kaçınılan Maliyet: bir ekosistem işlevinin yokluğunda oluşacak
maliyetler; (ör. selden kaynaklanan zararlar)
Yerine koyma/onarma Maliyeti: ekosistem işlevini yerine koyma
bedeli (ör. doğal atık arıtımı)
Restorasyon Maliyeti: kaybedilmiş ekosistemi veya işlevlerini restore
etme bedeli (ör. erozyona karşı ağaçlandırma)
Önleme Maliyeti: kaybedilmiş işlevlerin negatif etkilerini hafifletme
bedeli (ör. yer değiştirme/yerine koyma veya kaynak kullanımı)
Seyahat Maliyeti: işlevi kullanmak üzere yapılan seyahatin maliyeti
(ör. ekoturizm ve rekreasyon)
Faydacı Fiyat: Piyasaya yansıyan hizmet talebi
(ör. doğal özelliklerin emlak fiyatlarını etkilemesi)
C- Hipotetik Fiyatlandırma – “ödemeye istekli olunan bedel” (veya kayıpları
için tazminata razı olunan bedel) anketleri
Küresel Ölçekte Ekosistemlerin
Ekonomiye Katkısı
Dünya üzerinde 16 biyom ve 17
ekosistem işlevi üzerine yapılan
ekonomik analizde, yılda ortalama 33
trilyon ABD $ fayda olduğu
saptanmıştır.
(Costanza ve ark. 1997)
Su Arıtımı
Kaçınılan Maliyet
İkincil arıtma (organik)
(26 kg BOD/ha/gün = 300 kişi denk)
2.000 $ / ha / yıl
Üçüncül arıtma (besinler)
-N: ortalama 1.500 kg/ha/yıl)
-P: ortalama 750 kg/ha/yıl)
5.000 $ / ha / yıl
Yerine koyma/onarma Maliyeti:
New York şehri, Catskill Dağlarındaki
ekosistemlerin sağladığı su havzası
koruma işlevini restore edip koruma
altına almak için 600 milyon ABD $
harcadı (yeni bir su arıtma tesisi
kurmak 6 milyar US$’a patlardı)
-> 5 milyar ABD $ cepte!
İşlevlerin fiyatlandırılması
Fiyatlandırma çalışması ve bütüncül bir
kâr-maliyet analizi için gerekenler:
Farklı mesleki formasyonlardan
oluşan bir ekip
Sistem sınırlarını iyi tanımlamak
Sosyo-Ekonomik ve ekolojik veri
Zamansal ve finansal kısıtlamaları ön
görmek
Çok kriterli karar verme mekanizması
Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi
Tuz Gölü: 2. en büyük gölümüz
Satelit Göller: Kulu (Ramsar), Tersakan,
Bolluk ve Eşmekaya (hepsi Önemli Doğa
Alanı)
ÖÇKB: 2000 yılından beri bu statüde;
1992’den beri Doğal SİT
Tuz Gölü ÖÇKB: Türkiye ve Avrupa’daki en
büyük koruma alanı (+/- 627 000 ha)
Toplam Değeri??
Doğa koruma ve ekonomik fayda
TUZ GÖLÜ ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGESİ
(2002 verileri)
Doğrudan Piyasa
Değerleri
Tarım
Yıllık Parasal Akış (ABD $ x 1000)
Doğanın
değişime
uğradığı işlevler
167991
Hayvancılık
Tuz madenciliği
Balıkçılık
56
107
1506
182
Yabani besinler
36
54911
Atıksu
temizleme
Toplam
1728
1510
Çömlekçilik
Önleme Maaliyetleri Atıksu depolama
369029
17045
Saz kesimi
Meyva bahçeleri
Toplam
182324
Turizm
Dolaylı Piyasa
Değerleri
Doğa bazlı
işlevler
55114
203
240185
185686
425871
Tuz Gölü ÖÇKB Toplam Değer Tablosundan bir Örnek:
Palearctic Habitats
Total Annual
Value $
Total value
$/ha/yr
640500
630000
1,02
1
182323230
2 200 154178984
15133910
1911000
54910700
2 241 425869216
10 (-)
1 (-)
290
245,86
24,13
3,05
87,56
678,33
Flooded
agriculture
Salt lake islands
Salt Lakes (25%)
161 107
Irano-Anatolian
salt lakes
20 076
Humid
grassland & tall
herb communts
Central IranoAnatolian
steppes
Functions
Central IranoAnatolian
glasswort
swards
Surface areas (ha)
Irano-Anatolian
salt steppes
and
saltmarshes
Steppes (46%)
157 989
112 308
Human Infrastructure Total Value for Tuz
Gölü Specially
Agriculture (27%)
Protected Area
627 093
118 176
52 475
Extensive
cultivation
Natural and Semi natural Habitats
Regulation Functions
Gas and climate regulation
Disturbance prevention
Water regulation
Water supply
+
+
+
+
++
+
++
?
-
?
--
+
-
Habitat Functions
Refugium function
+
++
+
++
+
+
Production Functions
5,7
Honey
Fungi
Carrier Functions
Grazing
Agricultural Revenues
NaCl mining
NaSO4 mining
Waste storage
Total economic values
Total ecological values
Total socio-cultural val.
+
4
104,65
104,65
209,3
209,3
209
106,76
5 (+)
5 (+)
106,76
6 (+)
5 (+)
217,13
6 (+)
5 (+)
209,3
7 (+)
6 (+)
356
356,03
7 (+)
5 (+)
1 (+)
3 (+)
250
6(-)
1 (+)
Doğa koruma ve ekonomik fayda
Tuz Gölü ÖÇKB'sinden elde edilen toplam parasal değerlerin
dağılımı
Atık su temizleme
0,05%
Doğal ürünler
Ekoturizm
0,72%
0,03%
Sodyum çıkarımı
4%
Balıkçılık
0,01%
Hayvancılık
42,81%
Atık su depolama
12,9%
Tarım
39,49%
Ekosistem işlevleri
1. DÜZENLEME İŞLEVLERİ:
Biyokimyasal döngü (ör: hava kalitesinin
düzenlenmesi)
3. ÜRETİM İŞLEVLERİ:
Besin (sürdürebilir sistemler kapsamında
yenebilir bitki ve hayvanlar)
İklimsel düzenleme (ör: uç hava
koşullarına tampon)
Ham maddeler
Suyun düzenlemesi (ör: selden korunma)
Yakıt ve enerji (yenilebilinir enerji
kaynakları)
Tıbbi maddeler (ilaçlar)
Genetik maddeler
Süs amaçlı ürünler
Su temini
Toprağın tutulması (ör: erozyon kontrolü)
Toprak oluşumu
Biyo-enerji sabitleştirmesi
Besin döngüsü (N, P gibi temel besinlerin
sistemde tutulması)
4. BİLGİ İŞLEVLERİ:
Atık temizleme (ör: suyun arıtımı)
Estetik bilgi
Biyolojik kontrol (ör: böcek kontrolü)
2. HABİTAT İŞLEVLERİ:
Barınak işlevi (sürekli alanda yaşayan
ve/veya göç eden canlılar için yaşam
alanı)
Bakım işlevi (üretimi yapılan türlerin
üreme alanı)
Rekreasyon ve (eko-)turizm
Kültürel ve sanatsal ilham
Manevi ve tarihi bilgi
Bilimsel ve eğitsel bilgi
De Groot, 2002
Orman/ha
Kereste
Odun dışı ürünler
50€/ha
4 000 €/ha
25 000 €/ha
50 €/ha
CO2 tutma
XXX000€/ha/yıl
200 t CO2 /ha/yr
20 €/t CO2
(Temmuz 2007
fiyatı)
Erozyon
kontrolü
Traşlanmış alanda
erozyon =
500t/ha/yr
50€/t üst toprak
Endonezya’da Leuser Yağmur Ormanı
MP’nın toplam ekonomik değeri
Dinamik modelleme (2000-2030 yılları için)
Üç senaryonun karşılaştırılması: koruma, seçili
kesim, traşlama
30 yıl için, %4 iskonto oranıyla, ekosistem hizmet
ve ürünlerinin toplam ekonomik değeri:
US $7.0 milyar ‘traşlama senaryosu’;
US $9.5 milyar ‘doğa koruma senaryosu’;
US $9.1 milyar ‘seçili kullanım/kesim senaryosu’.
(van Beukering ve ark. 2002)
Kanada’da üç farklı sulakalan drenaj
sübvansiyonlarının değerlendirmesi
Sulak alan - Kanada
ABD$/ha
9000
6000
3000
0
Drene edilmediği takdirde
Yoğun tarım yapıldığında
(van Vuuren & Roy 1993)
Türkiye’de Bazı Ramsar Alanları
Kızılırmak Deltası, Samsun
Kesilen subitkileri yıllık 750 bin USD gelir 250 bin USD’ı yöre halkına doğrudan gelir
Sultan Sazlığı, Kayseri
Kesilen sazlar yılda 1,5 milyon dolar gelir 500 bin USD’si köylünündür
(Özesmi, 2000)