Kölelik - insamer

Zülfiye Zeynep Bakır
Kölelik
Ağustos 2016
ARAŞTIRMA 19
Uluslararası Hukuk
Modern
Araştırma 19
Giriş 01
Uluslararası Hukuk
Ağustos 2016
Tarihte Kölelik 02
Modern Kölelik
Modern Kölelik 04
©İNSAMER 2016
Bu yayının bütün hakları
İNSAMER İnsani ve Sosyal
Araştırmalar Merkezi’ne aittir.
İNSAMER’in izni olmaksızın
yayının metni herhangi
bir formda yayımlanamaz,
kopyalanamaz, çoğaltılamaz
ve dağıtımı yapılamaz. Kaynak
gösterilerek alıntı yapılabilir.
Hazırlayan:
Zülfiye Zeynep Bakır
Genel Yayın Yönetmeni:
Dr. Ahmet Emin Dağ
Modern Köleliğin 06
Teorisi
İÇİNDEKİLER
Modern Dünyanın Utanç 07
Tablosu: Köle İnsanlar
Modern Köleliğe İlişkin 08
Temel Göstergeler
Modern Kölelikle 16
Mücadele
Sonuç 19
Sonnotlar 20
Editör:
Ümmühan Özkan
Web Editörü:
Mervenur Lüleci Karadere
Karagümrük Mh. Kaleboyu Cd. Muhtar Muhittin Sk. No. 6 PK. 34091 Fatih/İstanbul-TÜRKİYE
www.insamer.com [email protected]
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
ULUSLARARASI HUKUK
Giriş
Kölelik, kavramsal olarak bir insanın sahip olması gereken hürriyet hakkından yoksun bırakılarak bir başkasının malı sayılması durumu olarak ifade edil-
01
mektedir. Eski Yunanlıların doulos
hakkının kurulabilmesi için gerek-
Romalıların ise servus olarak adlan-
tiğinde doğrudan şiddete maruz kala-
dırdıkları köleler, tüm antik devir
bilen, değeri artan veya azalan varlık-
boyunca özgür insan gücünün ya-
lar olarak görülmüşlerdir. Kısacası
nında vazgeçilmez bir unsur olarak
kölelik, binlerce yıllık mazisi ile in-
yer almışlardır.1
sanın kendi ırkını en acımasız bir şe-
Kimi farklı tanımlarda ise kölelik;
kilde sömürdüğü çok eski bir gele-
toprak, hayvan gibi iktisadi kaynak-
nek yahut kökleşmiş bir kurumdur.
ları elinde tutan insanın, kendi ola-
21. yüzyılın modern dünyasına
naklarını aşan işleri gördürmek üze-
gelindiğinde tarihin derinliklerin-
re ihtiyaç duyduğu fiziksel iş gücü-
de kalması gerektiği düşünülen kö-
nü tedarik etme biçimi olarak da ad-
lelik ve köleci anlayışın varlığını
landırılmaktadır. Söz konusu bu iş
farklı kimliklere ve şekillere bürü-
gücünü sağlayabilmek amacıyla kul-
nerek hâlâ sürdürdüğü görülmekte-
lanılan köleler tarih boyunca alınıp
dir. Çoğunlukla ekonomik çaresizliğe
satılabilen, üzerlerinde tasarruf
dayalı olarak beliren modern kölelik,
klasik kölelikten farklı olarak devlet
gayriinsani toplumsal alışkanlıklar
kontrolünde, sistematik bir kurum
ve acımasız ekonomik uygulamalar
olarak değil ama yeraltı örgütleri,
eliyle devam etmektedir.
Tarihte Kölelik
Tüm eski kavimlerin neredeyse müş-
kapalı ekonomi hiç değişiklik göster-
terek birer kurumu olan kölelik, top-
meden kalır.2 Bu nedenledir ki, eski
lumun ayrılmaz bir parçası olarak de-
çağ medeniyetlerinin köleliğe bakışı
ğerlendirilmiştir. Bunun nedeni, kö-
pek çok yönden müşabihtir.
lelerin ekonomik hayatın bir parçası
Örneğin eski Mezopotamya’da üç
olmalarında aranmalıdır. İnsanlar do-
çeşit kölelik şekli görülür. Bunlardan
ğar ve ölür, medeniyetler yükselir ve
birincisi, insanın borç yüzünden kö-
çöker, fakat ekonomik temel, toprak-
leleştirilmesidir. İkincisi, savaşlar-
ta özel mülkiyet, kesif tarım, küçük
da esir düşen, satın alınabilen yahut
02
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
içine doğduğu aile dolayısıyla dün-
olduğu gibi sistematik bir müesse-
yaya gelişinden itibaren köle olarak
se halinde olmadığı görülmektedir.
kabul edilen mal niteliğindeki kişi-
Yapısı gereği konar-göçer bir toplu-
lerdir. Üçüncüsü ise, açlık, yoksulluk
luk olan Türklerde bu durum daha
veya kıtlık zamanlarında aç kalmak
çok savaş sonrası kişinin tutsak edil-
istemeyen, barınmaya ve korunma-
mesiyle ortaya çıkmaktaydı. Burada
ya ihtiyaç duyan insanın toprak sa-
savaş sonrası esir düşen kişinin bazı
hiplerine gönüllü olarak kölelik et-
siyasi ve medeni haklardan men edil-
mesi durumudur.
mesi söz konusudur. Bu toplumlarda
İnsanın değişen iktisadi ve içtimai
belirli haklardan mahrum edilen, top-
hayatının istenmeyen bir sonucu olan
lumlar arası çıkan çatışmalar sonrası
kölelik, tarihte demokrasisi ve düşün-
ele geçirilen ve köle olarak adlandırı-
sel zenginliğiyle ön plana çıkarılan
lan bu kişilere yalnızca çobanlık yap-
Antik Yunan’da ve Roma’da en acıma-
tırılır yahut bu kişiler bir bedel karşı-
sız şekilleriyle görülmüştür. Yunan
lığında serbest bırakılırlardı.
ve Roma medeniyetleri için kölelik,
Bütünüyle insanın malı olan, bir eş-
kaynağını Tanrı’dan alan doğal dü-
yaymış gibi kolaylıkla alınıp satılabi-
zenin herhangi bir parçasını meyda-
len bir mal hükmündeki köleler ve kö-
na getirmekteydi. Köleler ve hürler
lelikle ilgili düzenlemeler ilahi metin-
olarak iki farklı kategoride yaratıl-
lerin de konuları arasında yer almış-
dıklarına inanan eski Yunanlılar ve
tır. Örneğin, Yahudilik dinine göre kö-
Romalılar için kö-
leler, yedi gruba ayrılmaktadır. Bunlar;
leler, hürlerin mut-
İbrani köleler, yabancı köleler, fakirler,
lak otoriteleri altın-
borçlular, suçlular, savaş esirleri, ka-
da yaşamak zorunda
dın köleler ile kölelerin çocuklarıdır.4
olan birer fiziksel iş
Bu dinin kutsal kitabı olan Tevrat’ta
gücüydüler. Söz ko-
kölelerin azat edilmesiyle ilgili hiç-
nusu dönemde yaşa-
bir teşvik edici hüküm bulunmamak-
yan nüfusun yakla-
tadır. Yalnızca borçları yüzünden kö-
şık %30’unu oluştur-
leleştirilen İbrani asıllı kölelerin altı
duğu düşünülen kö-
sene sonunda borcunu tamamlayama-
leler genel olarak ev
sa dahi kölelikten azat edilmesi gerek-
hizmetlerinde çalış-
tiği belirtilir.5 Buradan, yabancı olan
tırılmaktaydı. Yunan medeniyetinin
kölelerin hiçbir hayat hakkına sahip
refahı ve demokrasisi, statüsü insan
olmadıkları kanaatine varmak müm-
ile hayvan arasında bir yerde olan bu
kündür. Mevzubahis bu köleler yal-
köleler üzerinden yükselmekteydi.
nızca kendi bedellerini ödeyebildik-
3
03
Bu durum Türk tarihi açısından in-
leri takdirde serbest kalma hakkına
celendiğinde, bilinen ilk anayurtla-
sahiptirler. Efendilerinin malı sayı-
rı Orta Asya olan Türk toplumların-
lan kölelerin gördükleri işkenceler
da köleliğin eski çağ toplumlarında
neticesinde ölmeleri halinde ölüme
sebebiyet veren kişinin hür dahi olsa,
cezalandırılmasıyla ilgili kurallar da
Tevrat’ta mevcuttur.6 Ancak bu durum
kölenin yediği dayak veya gördüğü işkencenin ardından ölmesiyle gerçekleşir; yani köle, maruz kaldığı kötü muameleden birkaç gün sonra hayatını
kaybederse, hür kişi cezai sorumluluktan muaf tutulmaktadır.
Hristiyanlık öğretilerinde olmasa
da sonradan Kilise’nin nazarında mülkiyet ve kölelik bir bütün olarak düşünülmüş, insanın köle olarak özel mülkün bir parçası haline getirilmesine
hiç itiraz edilmemiştir. Kilise, kölelik
kurumunu doğrudan doğruya yadsımak ve ona karşı çıkmak yerine, köleye sabır ve tahammülü nasihat etmiş,
sahibine de merhamet ve hayırseverliği salık vermiştir.7 Bu inanç biçimi,
köleliğin doğal bir zorunluluk olduğunun düşünüldüğü eski çağ toplumlarıyla tam bir uzlaşı içerisinde olmuştur. Hristiyan inancı köleliği, kölelerin
günahkâr olmalarıyla da ilişkilendirmiştir. Bu inanışa göre kişi Tanrı’nın
gazabını üzerine çektiği için köle olarak yaratılmıştır; günahlarının bedelini de yalnızca ait olduğu efendisinin
türlü zulümlerine ve işkencelerine katlanarak ödeyebilecektir.
İslamiyet ise, geldiği ilk günlerden itibaren köleliğe sebebiyet veren
ULUSLARARASI HUKUK
durumları ve ikinci aşamada köleliğin bizzat kendisini kademeli biçimde ortadan kaldırmıştır. Öyle ki buna,
savaşlarda esir düşenlerin köleleştirilmesi de dâhildir.8 İslam, kendinden önce gelen dinlerden farklı olarak köleliğin olmadığı bir toplum vücuda getirmeyi hedeflemiştir. İslam
bunu yaparken, teşvik edici kurallar getirmekle birlikte, daha da ileri
giderek hataen adam öldürme, yemin
bozma, zıhar yapma, bilerek oruç bozma gibi günahlardan arınmayı köle
azat etme koşuluna bağlayarak kölelikle mücadele etmiştir. Bununla toplumda bulunan mevcut köle sayısının azaltılması ve zamanla tamamen
yok edilmesi hedeflenmiştir. Bütün
insanların Allah’ın huzurunda eşit
olduğu görüşü de İslam dini tarafından yaygınlaştırılmıştır.9
Bu nedenle kölelik İslam’ın gelişinden sonra Ortadoğu’daki etkisini yavaş biçimde kaybederken, Batı merkezli yürütülen bir uygulama olarak
varlığını sürdürmüştür. Özellikle en
acımasız köleleştirme uygulamaları
XV. yüzyıldan itibaren Avrupa’nın
Afrika’yı keşfi ile birlikte görülmüştür. Bu tarihten itibaren milyonlarca
Afrikalı yaşadıkları topraklardan zorla koparılarak Batı’ya götürülüp zorla
çalıştırılmış ve pazarlarda satılmıştır.
Modern Kölelik
Çağlar boyunca birçok inanışa ve
ortadan kaldırılmaya çalışılsa da gü-
eski hukuk sistemlerine benzer bi-
nümüzde farklı biçimlerde halen de-
çimlerde konu olan kölelik sistemi,
vam etmektedir. Bugün kimi zaman
o günlerden bugünlere çeşitli yasal,
Batı’nın ucuz iş gücü ihtiyacına da-
yönetsel ve dinsel düzenlemelerle
yalı olarak kimi zaman belirli ırkın
04
Modern Kölelik
05
ARAŞTIRMA 19
aşağı katmanda görülmesiyle kimi
görülmektedir. Ayrıca modern köle-
zaman da mafya ve kayıt dışı eko-
lik, sömüren ve sömürülen arasın-
nomik uygulamalarda kendini gös-
daki ilişki ile söz konusu sömürü
teren yeni bir kölelik sistemi orta-
durumunun devam etmesi için uy-
ya çıkmıştır.
gulanan yöntem ve zorlayıcı araçla-
10
Modern Köleliğin Teorisi13
Modern Köleliğe Fırsat
Veren Koşullar
Klasik kölelik biçiminden daha
rın farklılaşmasıyla da klasik köle-
çok uygulanış tarzlarıyla farklılık
likten ayrışmaktadır. Burada kişi-
Endüstriyel Bağlam
arz eden modern köleliğin uluslara-
nin karşı karşıya olduğu şey, özel-
rası terminolojide genel kabul gör-
likle Roma uygarlıklarıyla özdeşleş-
müş tek bir tanımı yoktur. Modern
miş bir uygulama biçimi olan, kişi-
köleliğin tanımı borç nedeniyle kö-
nin zincire vurulması durumu değil,
•
•
•
•
•
lelik, zorla çalıştırılma, zorla evlen-
belgelerine ve pasaportuna el konul-
dirilme, bir kadının eşi yahut eşinin
ması yoluyla üzerinde mutlak hâki-
ailesi ya da kendi ailesi tarafından
miyet kurulmasıdır. Söz konusu şa-
para karşılığı veya farklı gelenek-
hıs, kaçak durumunda ise, sınır dışı
sel ritüeller ekseninde bir başkası-
edilme tehdidiyle sömürülmektedir.
na devredilmesi, bir çocuğun ya bir
Antik çağlardan itibaren ortaya
bedel karşılığında ya da istismarı-
çıkan, küreselleşen modern dün-
na sebebiyet verecek herhangi bir
yada dahi varlığını devam ettiren
alışverişe konu edilmesi gibi çeşit-
ve insanlığın en büyük problemle-
li şekillerle yapılmaya çalışılmıştır.
rinden birini teşkil eden, geçirdiği
Modern kölelik bir nevi, “köleli-
dönüşümlerle modern kölelik adını
ğin güncel, çağdaş veya yeni algıla-
alan bu yeni kölelik biçiminin gele-
nış ve uygulanış biçimlerine işaret
neksel kölelikten bir diğer farkı da
etmektedir.”11 İnsan ticareti, cinsel
aleni olmamasıdır. Modern köleli-
istismara konu olacak şekilde ka-
ğin ana kaynağını kişinin özgürlü-
dın ticareti, çocukların işçiliği ile
ğünden ve karşı koyma gücünden
savaşlarda asker olarak kullanılma-
fiilen mahrum kaldığı durumlarda
larına bağlı olarak ortaya çıkan sö-
aramak gerekmektedir. Söz konusu
mürü, ev köleliği, zorla çalıştırma,
bu güçsüzlük fiziki veya entelektü-
ırkçılığa bağlı olarak sömürgeci-
el olabileceği gibi ekonomik, sosyal
lik faaliyetleri gibi hususlar günü-
veya hukuki de olabilir. Bu bağlam-
müz kölecilik anlayışının konuları-
da akla ilk gelen sebepler yoksulluk,
nı oluşturmaktadır.
işsizlik, doğal afetler, savaş, etnik
Modern kölelikle klasik köleliği
çatışmalar, etnik ayrımcılığa daya-
birbirinden ayıran en önemli fak-
lı uygulamalarla katliam ve soykı-
tör kişinin hukuki statüsüyle ilgi-
rım gibi ağır insan hakları ihlalle-
lidir. Buna göre modern köle hük-
ridir.12 Yani modern kölelik gelenek-
münde olan kişi hukuken var olan
sel köleliğin aksine toplumların tür-
statüsünü korumaktadır; yani köle-
lü anlaşmalarla yasakladıkları giz-
leştirildiği halde, özgür birey olarak
li bir suç hükmündedir.
ULUSLARARASI HUKUK
İşgücü yoğunluğu
Değer dağılımı
Talep esnekliği
Meşrutiyet
Bölgesel kümelenme
Yeteneklerin
İstismarı ve
Yalıtımı
Şiddetin
ortaya çıkması
ve yayılması
Tedarik
zincirlerine
müdehale
Borç yönetimi
Zorla hazırlanmış
sözleşmeler
Yasa dışı piyasalarda
saygınlık kazanmış
sermayenin oluşumu
Borç tahakkukunun
kolaylaştırılması
Sosyoekonomik
Bağlam
Borç transferinin
olanaklı kılınması
• Yoksulluk ve göreli
yoksulluk
• Eğitim ve farkındalık
• İşsizlik
İşgücü üzerindeki
denetimin
kolaylaştırılması
Krediye
erişim
Şeffaf olmayış
Tedarik zincirinin
denetiminin
engellenmesi
Coğrafi Bağlam
İşgücü
talep zinciri
yönetimi
• Coğrafi izolasyon
• Fizikel / psikolojik /
Politik uzaklık
Yeteneklerin
Sürdürülmesi ve
Şekillendirilmesi
Kültürel Bağlam
• Gelenekler
• Yerleşmiş eşitsizlikler
• Dini inançlar
Düzenleyici Bağlam
Ahlaki
meşrutiyet
Özel / sivil
düzenleme
• Yönetim gücü
• Sorunlara olan ilgi
Özet olarak eski ve yeni kölelik arasın-
Etki alanın
korunması
ƸƸ
İşgücü talebinin
maliyetinin düşük
olması
Güvenliğin ve
şeffaflığın olmaması
Rasyonalizasyonun
sağlanması
Piyasa dışı çevre ile
gereken desteğin
sağlanması
Artan bağımlılık ve
risklerin paylaşımı
Eski kölelik, modern köleliğe
göre çok daha yüksek maddi be-
ƸƸ
dellere dayanmaktadır.
esas iken modern kölelikte bundan kaçınılmaktadır.
ƸƸ
• Tehtid yoluyla zorla
çalıştırma
• İstismar
yoluyla
mülkiyet /
kontrol
• İnsan dışılaştırma ve
metalaştırma
• Hareket özgürlüğüne ilişkin
kısıtlamalar
• Düşük ödeme yoluyla
ekonomik
sömürü
Toplumsallaşmanın
olanaklı kılınması
daki farklar şu şekilde sıralanabilir:
Eski kölelikte yasal mülkiyet
Modern
Kölelik
Modern kölelikte kâr, geleneksel köleliğe göre hayli yüksektir.
06
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
ƸƸ
ƸƸ
ƸƸ
ƸƸ
Eski köleliğin hâkim olduğu
modern köleliğin alması konu-
dönemde potansiyel köle kıt-
sunda yapılan değerlendirme-
lığı mevcut iken modern köle-
lerde ekonomik eksenli iki hu-
liğin geçerli olduğu günümüz-
sus öne çıkmaktadır. Bunlardan
de potansiyel köle fazlası söz
ilki dünya iş gücü piyasaları-
konusudur.
nın milyonlarca yoksul ve gü-
Modern kölelikte kurulan ilişki,
vencesiz insanla dolmasına
eski köleliğe göre görece daha
neden olan nüfus patlaması-
kısa sürelidir.
dır. İkincisiyse yoksul çiftçile-
Eski kölelikte etnik farklılıklar
ri mülksüzleştiren ve köleliğe
önem taşırken modern kölelik-
karşı savunmasız hale getiren
te etnik farklılıklar önemsizdir.
sermaye piyasasının küresel dü-
Geleneksel köleliğin yerini
zeyde ucuz iş gücü tercihidir.14
halen devam etmektedir. Yine nüfus
yoğunluğuna göre modern köleliğin
en yaygın olduğu ülkelerden bir tanesi de Kamboçya’dır. Modern köleliğin
yaygın olarak görüldüğü ülkelerden
Hindistan’da ise 18,3 milyon kişinin
köleliğe zorlandığı belirtilmektedir.
ULUSLARARASI HUKUK
Bunu 3,9 milyon köleyle Çin, 2,1 milyon köleyle Pakistan, 1,5 milyon
köle ile Bangladeş takip etmektedir;
Endonezya’da 736.000, Myanmar’da
515.000, Malezya’da ise 129.000 kişinin köle olarak hayatını sürdürdüğü
kaydedilmektedir. 17
Modern Köleliğe İlişkin Temel
Göstergeler18
Mutlak Anlamda Modern Kölelerin Sayısının En Fazla Olduğu Ülkeler
07
Ülke
Toplam Nüfus İçerisinde
Modern Kölelerin Oranı (%)
Modern Köle Olduğu
Tahmin Edilen Nüfus
Hindistan
1,141
14.285.700
Çin
0,239
3.241.400
Pakistan
1,130
2.058.200
Özbekistan
3,973
1.201.400
Rusya
0,732
1.049.700
Nijerya
0,481
834.200
Demokratik
Kongo
Cumhuriyeti
1,130
762.900
Endonezya
0,286
714.100
Modern Dünyanın Utanç Tablosu:
Köle İnsanlar
Bangladeş
0,435
680.900
Tayland
0,709
475.300
Sudan
1,130
429.000
2016 yılı Küresel Kölelik Endeksi’ne
göre bugün dünya üzerinde 45,8 milyon köle bulunmaktadır. Bu kölelerin %58’i Hindistan, Çin, Pakistan,
Bangladeş, Özbekistan gibi ülkelerde
yaşamaktadır.15 2013 yılında 29,8 milyon olan bu rakam16 günümüz itibarıyla %28 oranında bir artış göstermiştir.
Nüfusuna göre modern kölelik oranı
en yüksek olan ülke Kuzey Kore’dir.
Suriye
1,130
258.200
Kamboçya
1,648
256.800
Haiti
2,304
237.700
ABD
0,019
60.100
Özbekistan, köleliğe zorlanan 1,2 milyon insanıyla bu anlamda ikinci sırada yer almaktadır. “Hükümet destekli” kölelik biçimi olarak da tanımlayabileceğimiz bu durumda, insanlar, çoğunlukla pamuk endüstrisinde çalışmaya zorlanmaktadır. Bu endüstride
zorla çalıştırılan işçiler için Özbek
Hükümeti tarafından belli başlı adımlar atılmış olsa da söz konusu zorlama
Modern çağda mevcut kölelik mevzu-
faktörlerden biri insan ticaretidir.
unun ortaya çıkmasındaki en büyük
Kökeni çok eskiye dayanan bu ticaret
08
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
türünün geçmişteki en önemli örne-
barındırılması veya teslim alınması
ği ise, 1444 yılında başlayan ve yakla-
anlamına gelmektedir.21
şık 350 yıl devam eden Afrikalıların
İnsanlığa karşı işlenebilecek en
köle olarak alınıp satıldığı Trans-
büyük ve ağır suçlardan birisi olan,
Atlantik Köle Ticareti’dir. Yaklaşık
insanın rızası dışında alım-satımı-
18 milyon Afrikalının gemilere yük-
na konu insan ticareti mevzusu, gü-
lenerek Avrupa ve Amerika’ya ta-
nümüz dünyasının da en büyük so-
şındığı bu ticarette, taşınma sıra-
runlarından birini teşkil etmekte-
sında milyonlarca insan hayatını
dir. İnsan ticaretinin sınırları ve hu-
kaybetmiştir. Daha çok Portekiz ve
kuka saygısı yoktur. Bu ticaret biçi-
Amerikalıların yürüttüğü bu faali-
mi resmî ya da gayriresmî iş gücü
yette, Amerikalılar ayrıca Brezilya,
piyasalarının yasal veya yasa dışı
Karayipler ve Güney Amerika gibi
endüstrilerinde ortaya çıkmaktadır.
bölgelerde şeker, kahve, tütün gibi
Söz konusu ticaretin kurbanları; ye-
plantasyon mallar karşılığında ge-
tişkinler, çocuklar, yabancı uyruk-
milere zorla yükledikleri insanları
lular ve ülkenin kendi vatandaşla-
takas etmişler veya onları hamal, as-
rıdır.22 Birçok koruyucu tedbir ve
ker, saray koruması, hizmetçi, cari-
uluslararası hukuk düzenlemesine
ye, fakat çoğunlukla da tarım işçisi
rağmen insan ticaretinin önüne ge-
olarak kullanmışlardır.19
çilememektedir. Yurt içi ve yurt dışı
boyutu bulunan bu tica-
42+45+61+89+2500=
Özbekistan Çin Pakistan Bangladeş
Hindistan
1,2
18,3
1,5
2,1
3,9
Bazı Ülkelerdeki Mevcut Köle Sayısı (Milyon)20
ret, emeğin sömürüsünü kapsadığı gibi, kadının ve çocuğun cinsel sömürüsünü, ayrıca organ ticaretini de
kapsamaktadır.
Bugün dünya üzerinde kuvvet kullanımı
veya kuvvet kullanma
09
“İnsan ticareti”, kuvvet kullanarak
tehdidi ile yerlerinden ve yurtların-
veya kuvvet kullanma tehdidi ile ya
dan koparılarak zorla çeşitli meslek
da zorlama, kaçırma, hile, aldatma,
dallarında çalıştırılan milyonlarca
nüfuzu kötüye kullanma, kişinin ça-
insan bulunmaktadır. ILO’nun 2012
resizliğinden yararlanma veya baş-
yılında yayımladığı Küresel Zorla
kası üzerinde denetim yetkisi olan
Çalıştırma Tahminleri Raporu’na
kişilerin rızasını kazanmak için
göre, tüm dünyada 20,9 milyon zor-
o kişiye ya da başkalarına kazanç
la çalıştırma mağduru bulunmak-
veya çıkar sağlama yoluyla kişile-
tadır. Zorla çalıştırma mağdurları-
rin istismar amaçlı temini, bir yer-
nın 11,4 milyonunu (%55) kadınlar
den bir yere taşınması, devredilmesi,
ve kız çocukları oluşturmaktadır.
ULUSLARARASI HUKUK
30+70+80+80+180+460=
Ortadoğu
Gelişmiş Ülkeler ve
Avrupa Birliği
Latin Amerika
ve Karayipler
Merkez ve G.doğu Arupa
ve Bağımsız Dev. Top.
Afrika
Asya Pasifik
%3
%7
%8
%8
% 18
% 56
Bazı Bölgelerde Zoraki Çalıştırılan İnsan Sayısı (%)23
Söz konusu mağdurların 5,5 milyo-
işçileri en uygunsuz koşullarda ça-
nu (%26) ise çocuklardan oluşmak-
lıştıran işverenlere alan açtığı dü-
tadır. Öte yandan İngiltere’de yapı-
şünülmektedir. Ucuz iş gücü isteği
lan bir araştırma, bir ucu çok ulus-
ve hukuk kurallarının yetersiz ol-
lu şirketlere dayanan küresel değer
ması yanı sıra gelişmekte olan ülke-
zincirlerinin ilk halkalarında zorla
lerdeki işsizlik sorunlarının da söz
çalıştırılan göçmen işçilerin mevcut
konusu problemi büyüttüğü belirtil-
olduğunu göstermektedir.24 Savaşlar,
mektedir. Örneğin Birleşik Krallık’a
yoksulluk, açlık gibi sebeplerle ülke-
kendi ülkelerinde iş bulamayan bir-
lerinden kendi rızalarıyla veya ka-
çok Asyalı, Afrikalı ve Ortadoğulu in-
çırılmak suretiyle ayrılmak zorun-
san daha iyi koşullarda yaşam fırsat-
da kalan bu işçiler (göçmenler) mo-
ları yakalayabilmek için göç etmekte-
dern köleliğin en ağır koşullarıyla
dir. Daha iyi para kazanmak, geçim-
yüzleşen grubunu oluşturmaktadır.
lerini sağlayabilmek gibi amaçlarla
Çalıştıkları ülkelerde emeklerinin
yurtlarından ayrılarak İngiltere’ye
karşılığını alamayan bu kişiler işve-
göç eden bu kişiler, sıklıkla insan-
renleri tarafından borçlandırılmak-
lık dışı koşullarda çalıştırılmakta-
tadır. Günümüzde ödeme güçleri bu-
dır. Konuyla ilgili olarak 2011 yılında
lunmayan, türlü sebeplerle de işverenlerine borçlanarak borç yükünün altında ezilen göçmen işçi sayısının 232 milyonu bulduğu bilinmektedir. Söz konusu bu devasa rakamın giderek artacağı tahmin edilmektedir. Küresel ölçekte oldukça ciddi bir sorun teşkil eden göçmen işçi
sorunuyla ilgili olarak göçmen işçilerin temin edildiği kaynak ülkelerle göçmen işçilerin kaçırıldığı hedef
ülkeler arasındaki iş birliği eksikliğinin emek simsarlarına ve göçmen
10
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
İngiltere’de yaşanan ve bir polis bas-
ticaretidir.27 Tarihte, kadın bedeni-
kınıyla gün yüzüne çıkan bir olayla,
nin cinsel sömürü aracı olarak kul-
yurt dışından zorla veya kendi iste-
lanımıyla alakalı olan bu durum çok
ğiyle getirilen 30’a yakın insanın kö-
eskiye dayanmaktadır. Örneğin Eski
pek kulübelerinde ve ahırlarda yatı-
Yunan’da kadın, erkekten daha az de-
rıldığı tespit edilmiştir. Kalacak yer
ğerli olan bir varlık hükmündedir
ve iyi maaş vaadiyle kandırılan bu
ve o dönemde fuhuş mesleğini icra
insanlar cebren birçok işte çalıştı-
eden kadınlar Aristoteles’in kölele-
rılmıştır. Kandırılarak getirildikle-
rin efendileri için yararlı bir araç ol-
ri ve zorla tutuldukları bu yerden
duğu değerlendirmesinde olduğu
kaçmamaları içinse pasaportlarına
gibi, erkeklerin cinsel gereksinim-
el konulmuştur.25 204 yıl önce kölelik
lerini karşılayan araçlar olarak gö-
sisteminin yasalarla tamamen yasak-
rülmüşlerdir. Kadının ve çocukla-
landığı İngiltere’de, bir polis baskını
rın cinsel sömürü aracı olarak kullanıldıkları bu rol, zamanla bir-
ULUSLARARASI HUKUK
Göçmenlerin zoraki iş gücüne katılım oranı
Göçmen olmayanların zoraki iş gücüne katılım oranı
78,0
72,7
63,9
67,0
77,2
50,8
Kadın ve Erkek
Kadın
Erkek
Küresel Zoraki İş Gücünde Göçmen ve Göçmen Olmayanların Cinsiyetlerine Göre Katılım Oranı (%) 28
takım değişiklikler göstermiş-
200+240=
zık ki cinsel sömürü tehdidi ile
birçok istenmeyen sonucu da bera-
raporuna göre, dünya üzerinde yak-
karşı karşıya kalabilmektedir.
berinde getirmektedir. Psikolojik ve
laşık 2,4 milyon insan ticari amaç-
KADIN
ERKEK
Bireyin cinselliğinin ekono-
sosyal çöküşün yanı sıra halk sağlığı
lı sömürüye maruz kalmaktadır.
% 44,3
% 55,7
mik değişim değerine dönüş-
sorunu bu konuda yaşanan en önem-
Bunlardan 1,4 milyonu Asya-Pasifik
türülmesi süreci olan bu du-
li sorunlardandır. On yıl öncesinde
ülkelerindedir; 270.000’i endüstriyel
rumun en temel sebebi küre-
Doğu Avrupa ve Orta Asya’daki ül-
ülkeler, 250.000’i Latin Amerika ül-
selleşme dalgası ile mekaniz-
kelerde HIV virüsüne neredeyse hiç
keleri ve Karayip, 230.000’i Ortadoğu
maları sarsılan dünya toplum-
rastlanmazken, 2005 yılında 1,4 mil-
ve Kuzey Afrika, 130.000’i ise Güney
sonrası ortaya çıkan bu korkunç ola-
larının içerisinde bulundukları
yon kişinin HIV ile yaşamakta oldu-
Afrika’dadır.31 2008-2012 yılları ara-
ya benzer başka binlerce vakanın ya-
yoksulluk veya savaş koşullarıdır.
ğu bildirilmiştir. Son yıllarda yapı-
sında belirlenen kurban sayısın-
2013 Yılı Verilerine Göre Dünya Üzerindeki Göçmen İşçi Sayılarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%)26
şandığı tahmin edilmektedir.
11
tir. Günümüzde her yaştan ve
milletten kadın ve çocuk, ne ya-
Nesneleştirilen ve bir pazar olgu-
lan araştırmalar cinsel sömürü ara-
daki hızlı artış dikkat çekicidir.
Daha önce de ifade edildiği gibi in-
su haline getirilen kadın ve çocuk-
cı olarak kullanılanlar arasındaki
Kurbanların çoğunluğu kadın ve
san ticareti yalnızca emeğin sömürü-
lar ile bunu satın alan kişiler arasın-
enfeksiyon hızlarının Ukrayna’da
çocuklardan oluşmaktadır. Çocuk
sü anlamına gelmemekte, kadınların
da bir patron-işçi yahut köle-efendi
%40, Rusya’da %48, Kazakistan’da
kurbanların oranı %68 ile Afrika
ve çocukların cinsel sömürülerini de
ilişkisi oluşmaktadır. Mevzubahis
%12, Tacikistan’da %14’lere kadar
ve Ortadoğu ülkelerinde, %39 ile
içermektedir. Birleşmiş Milletler’in
uygulamaya maruz kalan kadın ve
yükseldiğini göstermektedir. Bu ül-
Güneydoğu Asya ve Pasifik ülkele-
(BM) Uyuşturucu ve Suçla Mücadele
çocuklar kendi bedenleri üzerinde
kelerde yaşayan fuhuş işçileri ara-
rinde, %27 ile Amerika ülkelerinde
Organı (UNODC), 2008’deki insan
hiçbir hakka sahip olmadıkları gibi
sında Türkiye’ye gelen29 ve fuhuş
ve %16 ile Avrupa ve Merkez Asya ül-
ticaretiyle ilgili küresel raporun-
kendi yaşam standartlarını seçme ve
işçiliği yapan/yapmış olanlar da
kelerindedir.32 BM Çocuklara Yardım
da, dünyada her yıl milyonlarca ki-
denetleme gücüne de sahip değiller-
bulunmaktadır.30
Fonu’nun (UNICEF) raporları ince-
şinin insan ticareti kurbanı oldu-
dir. Bedeni metalaştırılan bu kimse-
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün
lendiğinde ise Hindistan’da 300.000
ğunu belirtmektedir. Bu ticaretin
lerin konu oldukları cinsel alış-veriş,
(ILO) 2008 yılında hazırlanan “İnsan
çocuğun fahişelik yapmaya zorlan-
yaklaşık %79’u cinsel amaçlı insan
toplumun dinamiklerini örseleyen
Ticaretine Karşı Hareketler” adlı
dığı görülmektedir. Filipinlerde ise
12
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
bu rakam 600.000’lerin üzerinde-
gelişimlerini olumsuz etkileyen iş-
dir. Güney Afrika’da da 38.000 tica-
lerde çalıştırılması anlamına gelen
Latin Amerika, Ortadoğu, Asya ve
cuk işçisiyle çocuk işçiliğinin en yay-
ri cinsel sömürü mağduru çocuğun
çocuk işçiliği, çocukları köleleştirir
Afrika’daki ekonomisi gelişmekte
gın görüldüğü bölgelerdendir. Latin
bulunduğu tahmin edilmektedir.33
ve onları eğitim öğretim gibi bir-
olan pek çok ülkenin yanı sıra eko-
Amerika ve Karayipler’de çocuk işçi
UNODC’un raporu, cinsel amaçlı in-
çok temel haktan mahrum bırakır.
nomisi gelişmiş ülkelerin bütün üre-
sayısı 13 milyon, Ortadoğu ve Kuzey
san ticaretinin, organize suçlar için-
Terminolojide çocuk işçiliği birçok
tim sektörlerinde de kendini göste-
Afrika’da ise 9,2 milyondur.
de en hızlı büyüyen gelir kaynağı ol-
farklı isimle ele alınır. Bunlar, “ço-
rebilmektedir. Çocukların emekleri-
duğuna işaret etmektedir. İnsan tica-
cukların alım- satımı ve ticareti, borç
nin acımasızca sömürüldüğü bu du-
lelik durumu da çocukların yıkıcı sa-
retinin yıllık cirosunun 7 milyar ABD
karşılığı veya bağımlı olarak çalıştı-
rumun az gelişmiş ülkelerde daha yo-
vaş koşullarında asker, casus, kur-
doları olduğu tahmin edilmektedir.
rılması ve askerî çatışmalarda zorla
ğun yaşandığı bilinmektedir. Söz ko-
ye, aşçı veya fuhuş işçisi olarak kul-
UNODC ve Europol’a (Avrupa Polis
veya zorunlu tutularak kullanılma-
nusu ülkelerin kentsel bölgelerinde
lanılmaları şeklinde görülmektedir.
Ofisi) göre silah ve uyuşturucudan
sını da içerecek şekilde zorla ya da
yaşayan çocukların daha çok sanayi
Terminolojide “çocuk askerler” adıy-
sonra dünyadaki üçüncü büyük kâr-
mecburi çalıştırılmaları ile çocuğun
ve hizmet ağırlıklı sektörlerde kul-
la yerini alan çocuklar ise, mevcut sa-
lılık sağlayan yasa dışı faaliyet insan
fahişelikte, pornografik yayınların
lanıldığı, kırsal bölgelerde hayatla-
vaş koşullarında “masrafsız”, “feda
ticaretidir. Yalnızca Avrupa’da her
üretiminde veya pornografik göste-
rını idame ettiren çocukların ise, ev
edilebilir” tanımlamalarına uyduk-
yıl yaklaşık 500.000 kadın insan ti-
rilerde kullanılmasını kapsar. Ayrıca,
işlerinin yanı sıra tarım ve hayvan-
ları ve manipülasyona açık oldukları
caretinde kullanılmaktadır. Kadınlar
çocuğun özellikle ilgili uluslarara-
cılık sektörlerinde çalıştırıldığı gö-
için aktif şiddet eylemcileri haline ge-
ve kız çocuklarının yanı sıra erkekler
sı anlaşmalarda belirtilen uyuştu-
rülmektedir. Aynı zamanda az ge-
tirilmektedirler.36 Bugün dünya üze-
ve erkek çocuklar da bu ticaretin bir
rucu maddelerin üretimi ve ticareti
lişmiş ülkelerde emek yoğun tekno-
rinde 300.000 çocuk askerin bulundu-
parçasıdır.34 Yine Irak’ta DAEŞ tara-
gibi yasal olmayan faaliyetlerde kul-
lojiyle üretim yapılması da daha ko-
ğu tahmin edilmektedir. Çocukların
fından rehin tutulan binlerce Yezidi
lanılması da çocuk işçiliğinin kapsa-
lay işten çıkarılabilen çocukların iş-
silahlı güçlerde destek kuvvet ola-
kadın ve çocuğun pazarlarda satıl-
mına girmektedir.”35 Kısaca, doğası
verenler tarafından tercih edilmesi-
rak kullanımı anlamına gelen bu du-
makta, evliliğe zorlanmakta veya cin-
gereği kırılgan ve korunmaya muh-
ne yol açmaktadır. Bugün dünyada
rum, en çok Afrika ve Asya kıtaların-
sel köle olarak kullanılmakta oldu-
taç olan çocuğun zihinsel, ahlaki ve
168 milyon çocuk işçi bulunmaktadır.
da görülmektedir.
ğuna dair haberler bulunmaktadır.
bedeni gelişimini olumsuz yönde et-
Çocuk işçi sayısının en fazla olduğu
Ortadoğu ve Latin Amerika, çocuk
Köleliğin bir diğer çeşidi de çocuk
kileyecek her türlü işte kullanılma-
bölgeler Asya ve Pasifik’tir. Yaklaşık
askerlerin yaygın olarak görüldüğü
işçiliğidir. Çocukların zihinsel, fizik-
sı ve çalıştırılması çocuk işçiliği kap-
78 milyon çocuk bu bölgelerde çocuk
bölgelerdendir. Çocuk askerlerin
sel, toplumsal ve ahlaki açılardan
samında değerlendirilebilmektedir.
işçi statüsündedir. Bununla birlikte,
%10’u ile %30’u arasında değişen bir
Çocuk iş gücünün kullanımı
13
Milyar ($)
Ülke
Milyar ($)
Çin
73
Kuzey Kore
12
İspanya
26,5
Hindistan
8,4
Japonya
24
Tayland
6,4
Almanya
18
Filipinler
6
Amerika
14,6
Türkiye
4
Sahra Güneyi Afrika da 59 milyon ço-
Çocuklar nezdindeki bir diğer kö-
5-17 Yaş Grubu Çocuk İşçiler ve Tehlikeli İşlerdeki Çalışma Oranları
(2000-2012)
Dünya Üzerinde Fuhuş Sektörüne En Çok Para Harcayan İlk 10 Ülke35
Ülke
ULUSLARARASI HUKUK
Yıl
Çocuk İşçi
Sayısı
Oran (%)
Tehlikeli İşlerde
Çalışanlar
Oran (%)
2000
351 milyon
23
170 milyon
11,1
2004
322 milyon
20,6
128 milyon
8,2
2008
305 milyon
19,3
115 milyon
7,3
2012
264 milyon
16,7
85 milyon
5,4
14
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
kısmını da kız çocukları oluşturmak-
kontrat imzalama yönteminin cin-
köle olarak sürdürmek zorunda
değerlendirilen modern kölelikle il-
tadır. Kız çocukları daha çok cinsel
sel kölelik için de kullanıldığı bilin-
kalmaktadır. Modern çağda bahse-
gili en önemli hususlardan biri de kö-
köle olarak veya milis grup liderleri-
mektedir. Herhangi bir şekilde borç-
dilen durumun en somut örnekleri
leliğin dinî temellere dayandırılma-
nin cariyeleri olarak kullanılmaktadır.
lanan kimsenin borcunu ödeyince-
Moritanya ve Pakistan gibi ülkeler-
sıdır. Özellikle Gana, Togo, Benin ve
Klasik kölelikten hukuki yönüyle
ye kadar bedenini cinsel sömürüye
de yaşanmaktadır. Buralarda kadın-
Nijerya gibi ülkelerde kız çocukları-
ayrılan modern kölelik biçimlerin-
maruz bırakması anlamına gelen bu
lar eşlerini kaybetseler dahi sahiple-
nın bölgenin din adamlarına köle ola-
den bir diğeri olan sözleşmeli köle-
yöntem, çoğu zaman kişinin hayatı-
rinin bir nevi eşyası olarak kullanıl-
rak verildiği bilinmektedir. Köle ola-
nı kaybetmesiyle son
maya devam etmektedir. Köleliğin en
rak bağışlanan kız çocuklarının dinî
bulabilmektedir.
eski biçimlerinden birisi olan borç
ritüeller gereği din adamları tara-
esareti sebebiyle kölelik esaretinden
fından tecavüze uğradıkları belirtil-
İnsan bedeninin
rehin bırakılmasıyla
oluşan bu kölelik biçimine tarihte borç
esareti adı altında da
tanıklık etmekteyiz.
Bir kimsenin çeşitli
şekillerde borçlandığı ve borcunu ödeyebilmek için de kendi bedenini teminat
olarak gösterdiği bir
durum olan borç esareti, günümüzde genel olarak tarım sek-
kurtulmak isteyen kişilerin kız ço-
mektedir. Benzer durumun yaşandı-
cuklarını cinsel köle olarak sattıkla-
ğı Hindistan ve Nepal’de de kız çocuk-
rı da bilinmektedir. Güney Asya ül-
ları dinî inanışları gereği tapınaklar-
keleri de borç esareti sebebiyle köle-
da çalışmaya zorlanmaktadır. Bu ina-
liğin yaygın biçimde görüldüğü yer-
nış biçiminin bölgedeki din adamla-
lerdendir. Kuzey Afrika, Ortadoğu ve
rı tarafından çeşitli fetvalar sonucu
Hindistan’da da kuşaktan kuşağa ak-
meşrulaştırılmaya çalışıldığı da gö-
tarım yoluyla geçen borç esareti ne-
rülmektedir. Yoksulluğun had safha-
deniyle kölelik kurumu, bahsedilen
da olduğu bu ülkelerdeki teolojik alt-
bölgelerdeki modern kölelik biçimi-
yapının hazırlanması sonucu uygu-
nin en temel şeklini ihtiva etmektedir.
lanan bu kölelik biçimi, binlerce ka-
Kölelik teorisyenleri tarafından
dının ve kız çocuğunun istismarına
köleliğin çağdaş bir yorumu olarak
ULUSLARARASI HUKUK
sebebiyet vermektedir.
töründe çalışan işçilik ise, köleliğin yasal hale getirilmesi
15
lerin temel ihtiyaçlarını karşılaya-
için hukukun kullanılması işidir. İşçi
bilmek amacıyla yüksek meblağlar-
ile işveren arasında yapılan ve iki ta-
da borç aldıkları kişiler tarafından
rafın da haklarını güvence altına al-
borçlandırılmalarıyla ortaya çıkmak-
mak için düzenlenmiş bir belge olan
tadır. Bahsedilen bu borç esareti ki-
sözleşmeler, söz konusu kölelik biçi-
şinin kendi borcundan kaynaklana-
minin oluşmasına katkı sağlamak-
bildiği gibi herhangi bir yakınının
tadır. Bu işçiler, iş gücü piyasasının
ucuz emek arayışı sebebiyle imzala-
Modern Kölelikle Mücadele
İnsanların hürriyetlerine el konula-
ikili veya çok taraflı sözleşme izlemiş-
rak mal gibi alım satıma konu edil-
tir. Kölelikle alakalı olarak kaldırılma-
dikleri kölelik hususunun yasaklan-
sı, yasaklanması ve yok edilmesi gibi
masına ilişkin uluslararası nitelikte-
konularda mutabakata varan yakla-
borcunun miras yoluyla aktarılması
ki ilk belge, 1815 yılında düzenlenen
şık 300 civarındaki uluslararası belge-
sonucunda da meydana gelebilmek-
Viyana Kongresi akabinde ortaya çık-
den en önemlisi, 1926 yılında Milletler
dıkları kontrat gereği kölelik koşulla-
tedir. Borcun nesilden nesile aktarı-
mıştır. Sanayi Devrimi sonrasında
Cemiyeti Bünyesi’nde Cenevre’de
rında çalıştırılmaktadır. Mevzubahis
mıyla devamının sağlanabildiği ifade
sömürgeleşme yarışına giren büyük
kabul edilen Kölelik Sözleşmesi’dir.
Alınabilen, satılabilen, takas edile-
bu kölelik biçimine dünya üzerin-
edilen bu borç esareti, modern köle-
devletler, hazırladıkları bir bildiriy-
de birçok sektörde rastlanmaktadır.
liğin en sıkıntılı yanını oluşturmak-
le köle ticaretinin kaldırılmasıyla ala-
bilen, işkenceye maruz kalabilen bir
Madencilik, kahve ve çikolata üre-
tadır. Söz konusu durum köleliği kro-
kalı mevzuda fikir birliği etmişlerdir.
meta olarak görülen insanın içeri-
timi ile balıkçılık bu sektörlerden
nik hale getirmekte; kişiler, aile boyu
1815 Viyana Kongresi’yle atılan bu adı-
sinde bulunduğu bu statünün kesin
yalnızca birkaçıdır. Söz konusu bu
köle olarak başladıkları yaşamlarını
mı 1957’li yıllara değin 300’e yakın
olarak yasaklanması, Evrensel İnsan
16
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
ULUSLARARASI HUKUK
gelmektedir. Ayrıca BM, 1974
yılında, Ayrımcılığı Önleme
ve Azınlıkları Koruma eski
Alt Komisyonu bünyesinde
bir Kölelik Çalışma Grubu
kurmuştur. Bu yapı 1988 yılında isim değiştirerek Köleliğin Çağdaş Biçimleri Çalışma Grubu adını almış, 2008
yılında ise yerini Köleliğin
Çağdaş Biçimleri Özel Raportörlüğü’ne bırakmıştır.
Öte yandan, ILO çatısı altında 28 Haziran 1930 tarihinde zorla çalıştırmaya
ve 25 Haziran 1957 tarihinde zorla çalıştırmanın kaldırılmasına dair birer sözleşme kabul edilmiştir. 1930
Sözleşmesi’nde yapılan “zorla çalıştırma” tanımı birçok
yargı kararına referans teşkil etmiştir. Avrupa Konseyi
bünyesinde ise 2005 yılında
imzalanan İnsan Ticaretine
Karşı Eylem Hakkında Avrupa
Hakları Bildirisi, Medeni ve Siyasi
17
edilemeyeceğini ifade etmiştir. Tüm
zuatın başında, 2 Aralık 1949 tarih-
Konseyi Sözleşmesi ile modern kö-
Haklar Sözleşmesi ile Avrupa İnsan
bu hukuki atılımlara rağmen köle-
li İnsan Ticaretinin ve Başkalarının
lelikle mücadelede önemli bir adım
Hakları Sözleşmesi gibi genel ni-
lik tam manasıyla ortadan kalkma-
Fahişe Olarak Sömürülmesinin Bas-
atılmıştır. Bunun dışında, Avrupa
telik arz eden belgelerle mümkün
mış, değişen dünyayla birlikte kla-
tırılması Sözleşmesi, 7 Eylül 1956 ta-
Konseyi Bakanlar Komitesi ve
olmuştur.
sik kölelik olarak tanımladığımız
rihli Köleliğin, Köle Ticaretinin ve
Parlamenterler Meclisi de başta in-
BM’nin başlıca yargı organı olan
kölelik biçimi bambaşka boyutlara
Kölelik Benzeri Kurumların ve Uy-
san ticareti olmak üzere, modern kö-
Uluslararası Adalet Divanı da ki-
evrilmiştir. “Modern” adını verdiği-
gulamaların Kaldırılması Hakkında
lelikle mücadele kapsamında çok sa-
şinin köle olarak kullanımının en-
miz bu yeni kölelik durumunun eski
Ek Sözleşme ve 15 Kasım 2000 tarihli,
yıda tavsiye kararı almıştır. Bu geliş-
gellenmesine ilişkin, kölelik ya-
antlaşmalarla vuzuha kavuşturula-
Palermo Protokolü olarak da bilinen
melere paralel olarak Avrupa İnsan
sağını ihlal eden devletlere kar-
mayacağı anlaşılmış, BM bünyesin-
Sınır Aşan Örgütlü Suçlara Karşı BM
Hakları Mahkemesi (AİHM) modern
şı Uluslararası Adalet Divanı’na
de yeni birtakım sözleşme ve proto-
Sözleşmesi’ne Ek, Özellikle Kadınla-
kölelik uygulamaları üzerine, biri
dava açılabileceğini belirtmiştir.
koller hazırlanmıştır.
rın ve Çocukların Olmak Üzere, İn-
insan ticareti üçü ev köleliği ile ilgi-
BM İnsan Hakları Komitesi de kö-
Modern kölelikle mücadele etmek
san Ticaretinin Önlenmesi, Bastırıl-
li olmak üzere, dört önemli ve gün-
lelik yasağının hiçbir şekilde ihlal
için hazırlanan söz konusu bu mev-
ması ve Cezalandırılması Protokolü
cel karara imza atmıştır.37
18
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
Sonuç
köleliğin önlenmesine yönelik bir di-
nitelendirilen insan ticareti, çocuk
ğer hayati faktör de sadece devletle-
ve kadının cinsel istismarı, çocuk iş-
rin değil, sivil toplum örgütlerinin de
çiliği, sözleşmeli kölelik ve borç yü-
bu durma karşı mücadele etmeleridir.
zünden kölelik, insan onurunu zede-
2016 rakamları ile 45,8 milyon in-
lemekte ve onulmaz insan hakları ih-
sanın köle olarak hayatını sürdürdü-
lallerine sebep olmaktadır. Modern
ğü, kadın ve çocukların cinsel meta
çocuklarını, ister ülkenizde doğmuş olsun ister olmasın, satın alacak ve onlara
olarak sömürüldüğü, milyonlarca ço-
sahip olacaksınız. Onları miras olarak çocuklarınıza bırakacaksınız. Yaşamları
adlandırılsın insanın maruz kaldığı en büyük suçlardan biridir.
Uzun yıllar boyunca uluslararası
sözleşmelerle engellenmeye ve ortadan kaldırılmaya çalışılan kölelik konusu ile ilgili kapsamlı bir hukuksal
çerçeve oluşturulmaya çalışılsa bile
dünya genelinde köle olarak kullanılan insanların sayısı azalmamıştır.
Bu da köleliğin sonlandırılmasıyla
ilgili önemli bir başarı yakalanamadığını göstermektedir.
Aksine Ortadoğu, Afrika, Asya gibi
1.
Prof. Dr. Hasan Malay, Çağlar Boyu Kölelik, Gündoğan Yayınları, e-kitap, 2. Baskı, s. 1.
2.
Gülnihal Bozkurt, Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik, s. 67.
3.
4.
boyunca size kölelik edecekler. Ancak bir İsrailli kardeşine efendilik etmeyecek,
sert davranmayacaksın.”
lıştırıldığı veya çalışmaya mecbur bı5.
6.
sahibi ceza görmeyecektir. Çünkü köle onun malı sayılır.”
savaş ve çatışma alanlarında yaşanan
7.
Kürşat Haldun Akalın, “Orta Çağ Avrupası’nın Toplumsal Gerçeği Olarak Kölelik
Düzeninin Dinsel Temelleri”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
lardan rant devşiren devlet, kişi veya
kuruluşların cezalandırılmasıdır.
Çıkış: 21: 20: 21, “Bir adam erkek veya kadın kölesini değnekle döverken öldürürse
kesinlikle cezalandırılacaktır. Ama köle hemen ölmez, bir iki gün sonra ölürse, köle
ların eğitim seviyelerinin artırılması,
hak ihlallerinin önlenmesi ve bura-
Çıkış: 21: 2, “İbrani bir köle satın alırsan altı yıl kölelik edecek, ama yedinci yıl karşılık
ödemeden özgür olacak.”
yaç duyulan şey, toplumların refahının sağlanması, kadınların ve çocuk-
Levililer: 25: 44: 46, “Köleleriniz ve cariyeleriniz çevrenizdeki milletlerden olmalı.
Onlardan köle ve cariye satın alacaksınız. Ayrıca aranızda oturan yabancıların
cuğun zorla ve tehlikeli şartlarda çarakıldığı görülmektedir. Burada ihti-
Nihal Petek Boyacı, Platon’un İdeal Toplum Modelinde Köleler/Kölelik, s. 41; C. Freeman,
Mısır, Yunan ve Roma, Antik Akdeniz Uygarlıkları, Ankara: Dost Yayınları, 1996.
Dergisi-Journal of Social Sciences, C./Vol.: 2009-2 S./I.: 19, s. 29.
8.
Bir diğer adım, modern toplumla-
Kur’an (Muhammed 47: 4): “Savaşta …. onlara üstün geldiğiniz zaman bağı sıkı bağlayıp
esir alın. Sonra harp ağırlıklarını atıp savaş bitince de onları ya karşılıksız olarak ya
da fidye ile salıverin. Allah’ın emri budur. ….”
rın kronikleşmiş sorunlarından biri
olan ve ucuz iş gücüne ihtiyaç duyan
9.
ları savaş halleri, modern kölelik bi-
sektörlerin izledikleri sömürgeci
10.
çimlerinden birisi olan insan ticare-
ekonomik anlayışların törpülenme-
tinin son yıllarda daha da artmasına
si olmalıdır. Sürekli yeni mağdurlar
neden olmuştur. İnsan ticaretini ön-
üreten ekonomik sistemin işleyişine
lemek için, bu suçu teşvik eden eko-
sosyal müdahaleler yapılarak insan-
nomik ve sosyal koşulların ortadan
ların sömürüye açık olmaktan kurta-
kaldırılması gerekmektedir. Modern
rılmaları gerekmektedir.
coğrafyaların içerisinde bulunduk-
19
Sonnotlar
Günümüzde modern kölelik olarak
kölelik hangi isimle adlandırılırsa
ULUSLARARASI HUKUK
Ekrem Buğra Ekinci, “Tarihimizde Kölelik”, www.ekrembugraekinci.com, s. 2.
Mehmet Atilla Güler, “Modern Kölelik ve Modern Köleliğin Görünümleri”, Gazi
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri
İlişkileri, s. 24; Andrew Crane, “Modern Slavery as a Management Practice: Exploring
the Conditions and Capabilities for Human Exploitation”, Academy Of Management
Review, Vol. 38, No. 1, 2012/1, s. 5.
11.
Erkan Duymaz, “Modern Kölelik: Avrupa Konseyi Hukukunda Kölelik, Kulluk ve
Zorla Çalıştırma Yasakları Üzerine Bir İnceleme”, Legal Hukuk Dergisi, C. 11, S. 123,
Mart 2013, ss. 67-104.
20
Modern Kölelik
ARAŞTIRMA 19
12.
Duymaz, “a.g.m.” ss. 67-104.
13.
Güler, “a.g.m.”, s. 28; Crane, “a.g.m.”, s. 1-53
14.
CETAD, Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği, “Seks ticareti” Bilgilendirme
Dosyası-8, s. 37.
31.
ILO, “ILO Action Against Trafficking in Human Beings”, 2008, http://www.ilo.
org/wcmsp5/groups/public/@ed_norm/@declaration/documents/publication/
wcms_090356.pdf (20. 02.2013); bk. Şahin, Polat, “a.g.m.”, s. 61.
15.
2016 yılı Küresel Kölelik Endeksi, s. 4, http://www.globalslaveryindex.org/
16.
2013 yılı Küresel Kölelik Endeksi, s. 1.
17.
2016 yılı, Küresel Kölelik Endeksi, s. 8.
33.
Walk Free Foundation, The Global Slavery Index 2014, Australia: Walk Free Foundation
Publications, 2014, s. 5, 18; bk. Güler, “a.g.m.”, s. 40.
34.
Sylviane A. Diouf, Allah’ın Kulları, Amerika Kıtasında Köleleştirilmiş Afrikalı
Müslümanlar, Beyan Yayınları, s. 21.
35.
http://www.havocscope.com/prostitution-statistics/ (20.06.2016).
36.
http://www.ilo.org/ankara/areas-of-work/child-labour/lang--tr/index.htm (21.06.2016).
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
21
Güler, s. 26; Kevin Bales, Küresel Ekonomide Yeni Kölelik, İstanbul: Çitlembik Yayınları,
2002, s. 22.
30.
“Dünyada 46 Milyon Köle Yaşıyor”, Habertürk Gazetesi, 01.06.2016.
32.
https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4804.html
37.
İnsan Kaçakçılığı Raporu 2015, s. 13, https://www.state.gov/documents/
organization/245365.pdf
38.
ILO, Küresel Zorla Çalıştırma Tahminleri Raporu, 2012.
ULUSLARARASI HUKUK
UNODC, “Global Report On Traficcking in Persons”, New York, S. 25, 2012; bk. Şahin,
Polat, “a.g.m.”, s. 61.
UNICEF, “Annual Report 2010”, New York: UNICEF Publishing, S. 5-9, 2010; bk. Şahin,
Polat, “a.g.m.”, s. 61.
Kajsa Claude, Cinsel Hizmet Satın Alanlar, (çev. Turhan Kayaoğlu), Sweeden Bookshop,
S. 5, 2010; bk. Şahin, Polat, “a.g.m.”, s. 61.
Zülfiye Zeynep Bakır, “Dünyanın Çocuk Karnesi-Savaş, Açlık, Yoksulluk ve Cinsel
İstismarların Gölgesinde Çocuk Olmak”, İNSAMER, s. 10.
Erkan Duymaz, “Modern Kölelik Avrupa Konseyi Hukukunda Kölelik, Kulluk ve
Zorla Çalıştırma Yasakları Üzerine Bir İnceleme”, Legal Hukuk Dergisi, C. 11, S. 123,
Mart 2013, ss. 67-104.
“Angarya ve Zorla Çalıştırma: Uluslararası Düzenlemeler ve Yüksek Mahkeme
Kararları Işığında Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, C. 8, S.
40, Ekim 2015, s. 329, ILO, Küresel Zorla Çalıştırma Tahminleri Raporu, 2012.
http://www.ntv.com.tr/dunya/ingilterede-kolelik-200-yil-sonra-geri-dondu,pP7VKe5WEKybMzKxzkCHw?_ref=infinite (29.06.2016)
ILO, Küresel Tahminlere Göre Göçmen İşçiler, s. xi, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/
public/---dgreports/-dcomm/documents/publication/wcms_436343.pdf
Sultan Şahin, Oğuz Polat, “İnsan Ticareti ve Fuhuşun Uluslararası Düzenlemeler
Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, TAAD, Yıl 5, S. 16, s. 60.
ILO, Küresel Tahminlere Göre Göçmen İşçiler, s. xi, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/
public/---dgreports/dcomm/documents/publication/wcms_436343.pdf
Özellikle Doğu Bloku’nun yıkılmasının ardından Türkiye fuhuş ticaretine açık bir hale
gelmiştir. Aynı zamanda Türkiye, bulunduğu coğrafi konumu nedeniyle dünyanın
birçok bölgesinden kaçırılan insanların transferleri noktasında transit ülke olarak
kullanılmaktadır.
22
Modern
Kölelik
Nuhun Gemisi
Sayfa Tasarım: Fatih Hacıoğlu
Baskı: Pelikan Basım Maltepe Mh. Gümüşsuyu Cd.
Odin İş Merkezi No. 28/1 Topkapı-İSTANBUL
Neredeyse insanoğlunun yaratılışı
kadar eski bir kavram olan kölelik,
her çağın kendine özgü bakış açısına
göre gerek teolojik gerekse toplumsal ve yasal düzenlemelerle yasaklanmaya çalışılmış, ancak ne yazık ki hiçbir dönemde tam manasıyla ortadan
kaldırılamamıştır. Günümüz modern
dünyasına gelindiğinde de kölelik ve
köleci anlayışın varlığını kronikleşmiş ve yapısallaşmış bir sorun olarak hâlâ devam ettirdiği görülmektedir. Çoğunlukla ekonomik çaresizliğe dayalı olarak beliren modern kölelik, klasik kölelikten farklı olarak
devlet kontrolünde, sistematik bir
kurum olarak değil ama yeraltı örgütleri, gayriinsani toplumsal alışkanlıklar ve acımasız ekonomik uygulamalar eliyle devam etmektedir.
www.insamer.com [email protected]