Afrika Ülke Raporları Etiyopya - Afrika Ekonomik ve Sosyal

Afrika Ülke Raporları
Etiyopya
Genel Bilgiler _______________________________________________________________ 1
Kısa Tarihi _____________________________________________________________________ 1
Günümüzdeki Durum ____________________________________________________________ 2
Siyasal Sistem ______________________________________________________________ 3
İdari Yapılanma_____________________________________________________________ 5
Yerel Yönetimlerde Yaşanan Gelişmeler _____________________________________________ 6
Yerel Yönetim Sorunları __________________________________________________________ 7
Ekonomik Durum ___________________________________________________________ 8
Ekonomiye Genel Bakış __________________________________________________________ 8
Dış Ticaret: ____________________________________________________________________ 9
Temel Sektörler________________________________________________________________ 10
Tarım ve Hayvancılık ____________________________________________________________________ 10
Sanayi _______________________________________________________________________________ 11
Madencilik ____________________________________________________________________________ 12
Türkiye İle Ekonomik İlişkiler Üzerine Genel Bir Değerlendirme _________________________ 13
Dış Politika _______________________________________________________________ 13
Analitik Çerçeve _______________________________________________________________________ 13
Etiyopya İmparatorluğu’nda Diplomasi ve Devlet İnşaası _______________________________________ 14
Derg’in Dış Politikası (Mengistu Dönemi) ___________________________________________________ 15
Afrika Boynuzu Ülkeleri ile İlişkiler ________________________________________________ 16
Genel Politika _________________________________________________________________________ 17
Eritre İle İlişkiler _______________________________________________________________________ 18
Somali İle İlişkiler ______________________________________________________________________ 18
Diğer Afrika Ülkeleri İle İlişkiler ___________________________________________________________ 18
Ortadoğu Ülkeleri İle İlişkiler _____________________________________________________ 19
Genel Politika _________________________________________________________________________ 19
Türkiye İle İlişkiler ______________________________________________________________________ 19
Rusya İle İlişkiler _______________________________________________________________ 20
Amerika Birleşik Devletleri İle İlişkiler ______________________________________________ 20
Çin İle İlişkiler _________________________________________________________________ 20
Uluslararası Örgütler ile İlişkiler ___________________________________________________ 21
Kaynakça _________________________________________________________________ 22
Genel Bilgiler
Kısa Tarihi
Etiyopya’nın tarihi yaklaşık olarak M.S. 100-940 yıllarında kuzey Etiyopya’da hüküm
süren Aksum İmparatorluğu’na dayanmaktadır (Library of Congress, 2005). Yapılan
arkeolojik araştırmalar ülkenin tarihinin daha eski olabileceğini göstermektedir. Doğu
Afrika’nın en eski bağımsız devletlerinden olan Etiyopya, 1936-1942 yıllarındaki İtalyan
işgali dışında bağımsızlığını korumayı başarmıştır. Yaklaşık, 1,5 milyon kilometrekarelik bir
yüzölçümüne sahip ve 93 bin civarı nüfusa sahip olmasıyla Mısır ve Nijerya’dan sonra Afrika
kıtasının en kalabalık ülkesi olarak bilinmektedir. Yönetim şekli federal cumhuriyet olan
Etiyopya’da Amharic, Tigrinya, Oromigna, Guaragigna, Somali, Arapça ve İngilizce dilleri
resmi dil olarak kabul edilmektedir (DEİK, 2014). Nüfus ve coğrafi koşulları itibariyle karışık
bir yapıya sahip olsa da son yıllarda özellikle yatırım ve ticaret konularında dikkat çekici bir
önem kazanmıştır.
Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa, aynı zamanda Afrika Birliği’nin başkentliğini
yapmaktadır. Addis Ababa, 1963 yılında Afrika Birliği Örgütü’nün kurulduğu yer olması ve
Birleşmiş Milletler Afrika Ekonomik Kurulu’nun merkezi olması nedeniyle uluslararası
düzeyde stratejik bir öneme sahiptir. Bu açıdan birçok konferansa ev sahipliği yapmaktadır
(Surur, 2015). Kentin bu stratejik önemi ülkenin modernleşmesinde büyük rol oynamaktadır.
Etiyopya’nın gelişip modernleşmesinde etkisi olan diğer bir faktör ise, İtalya ile
yaptığı savaşlardır. Etiyopya’nın galibiyeti ile sonuçlanmış olan ilk savaş 1896 yılında
yapılmıştır. Adwa Savaşı olarak bilinen bu savaş Etiyopya’nın modernleşmesinde bir dönüm
noktası olarak kabul edilmektedir. Etiyopya, tarihte bağımsızlığını korumayı başaran nadir
Afrika kıtası ülkelerinden birisidir. Bağımsızlığını kaybettiği kısa bir dönem olan 1936-1941
yılları arasındaki İtalya işgali haricinde herhangi bir işgale maruz kalmamıştır. Beş yıl süren
ikinci Mussolini İtalyası’nın bu işgali sırasında Addis Ababa yoğun bir yapılanma içine
girmiştir. İşgallerin ülke üzerinde olumsuz yönleri kadar olumlu yönleri de olmuştur (Surur,
2015).
Hafızalarda Habeşistan (Köleler Ülkesi) olarak yer eden Etiyopya, Hz. Muhammed’in
sahabelerinden Bilal-i Habeşi ve o dönemin Habeşistan kralı Necaşi’nin vatanları olması
dolayısıyla İslam medeniyeti ve Türkiye açısından tarihi bir öneme sahiptir. Sadece İslam
1
medeniyeti değil Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi pek çok kadim medeniyete yataklık etmiş
olması açısından önemli bir tarihi miras özelliği taşımaktadır. Ancak, böylesine manevi
yönden önem taşımasına rağmen; dünyanın en fakir ülkelerinden biri olarak temsil
edilmektedir. Afrika’ya rağmen ayakta kalmayı başarmış, bağımsızlık mücadelesinde Kara
Kıta’nın zafer elde etmiş yegâne ülkesi, 1981 yılında başlayan ve 7 yıl süren kuraklık ve
açlıkla mücadele etmiştir.
Günümüzdeki Durum
1974 yılında askeri müdahale sonucunda yönetim el değiştirmiş ve sosyalist bir rejim
kurulmuştur. Bu rejim 1991 yılında devrilmiş, 1994’de anayasa hazırlanmış ve çok partili
rejime geçilmiştir.1998 ve 2000 yılları arasında yaşanan Eritre krizi ve iki ülke arasındaki
çatışmalar ülkeyi ekonomik ve sosyolojik açıdan hırpalamıştır. 2002 yılının sonunda Eritre ile
barış antlaşması imzalanmıştır, buna rağmen iki ülke arasındaki ilişkiler halen hassas
durumdadır. 2007 yılının Kasım ayında Eritre-Etiyopya Sınır Komisyonu, iki ülke arasındaki
kriz sonrası sınır çizimlerini gerçekleştirmiştir, fakat Etiyopya’nın bazı konularda ki itirazı
nedeniyle nihai sınır çizimi konusu halen beklemededir.
2
Bugünkü verilere göre, halkın %89’u Birleşmiş Milletler’in günlük 2 dolar olarak
tespit ettiği fakirlik sınırının altında hatta açlık sınırında yaşamaktadır (www.aksiyon.com,
31.10.2015). Bugün Etiyopya, Birleşmiş Milletler İnsani Kalkınma Raporu’na (UNDP) göre,
insani kalkınma sıralamasında son sıralarda yer almaktadır. BM UNDP 2014 yılı İnsani
Gelişme Raporu’ndaki sıralamaya göre Etiyopya, 187 ülke arasından 173. sıraya
yerleştirilmiştir (UNDP, 2014).
Devlet Başkanı
Dr. Mulatu Teshome WIRTU (7 Ekim
2013’den beri)
Başbakan
Desalegn
HAILEMARIAM
(Eylül
2012’den beri)
Yönetim Şekli
Federal Cumhuriyet
Yüzölçümü
1,104,300 km2
Nüfusu
103 288 221 (2015 yılı itibariyle)
Okuma yazma oranı
% 49
Resmi Diller
Amharic, Tigrinya, Oromigna, Guaragigna,
Somali, Arapça ve İngilizce
Başlıca Şehirler
Addis Ababa (Başkent)
Para Birimi
Birr (ETB) 1 USD = 22,13 ETB
Zaman Dilimi
GMT +3
Ekim 2001’den beri Devlet Başkanı görevini sürdüren Girma Wolde Giorgis’in yerine
07 Ekim 2013 tarihinde Etiyopya Ankara Büyükelçisi olan Dr. Mulatu Teshome Wirtu
gelmiştir. Ağustos 1995’ten beri Başbakanlık görevini sürdüren Meles Zenawi’nin vefatından
sonra ise göreve Eylül 2012’de Hailemariam Desalegn gelmiştir. Ocak 2013 tarihinde
Başbakan Desalegn, Afrika Birliği’nin (African Union – AU) yeni başkanı olarak seçilmiştir.
Siyasal Sistem
Etiyopya, yetkilerin merkezi hükümetle federe devletler arasında paylaşıldığı federal
bir cumhuriyettir. Ağustos 1995’te yürürlüğe giren Federal Anayasa uyarınca; devlet, dil,
etnik aidiyet, yerleşim düzeni gibi unsurlar dikkate alınarak oluşturulan 9 eyalet ve öte yandan
kendine has yönetimi ile idare edilen 2 şehirden (Addis Ababa ve Dire Dawa) oluşmaktadır
(www.mfa.gov.tr, 23.10.2015).
3
Etiyopya, 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar önemli ölçüde desantralize edilmiş bir
ülkeydi. 1850’li yıllarla birlikte kademeli olarak merkezileşme yönünde bir değişim sürecine
girmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde sıkı merkeziyetçi ve üniter bir yapıya
dönüşmüştü (Ayele, 2011). Son 20 yılda siyasi, idari ve mali değişiklerle birlikte adem-i
merkeziyetçi
çizgide
iki
aşamalı
bir
değişim
yaşanmıştır
(USAID,
2010;
www.localdemocracy.net, 12.10.2015). Esasen yerelleşme çalışmalarının temeli 1995 yılında
anayasa yapımında atılmıştır.
İlk aşama, ülkede çoğulcu demokrasi yönünde atılan adımlarla başlamıştır. Bu çizgide,
etnik gruplara yönetim mekanizmasında söz hakkı tanınmıştır. Her etnik gruptan belirli sayıda
temsilci ilçe yönetimlerinde (Woreda) kendi gruplarını temsil etme hakkına sahip olmuştur
(Ayele, 2011; Kinfe, 1994). Yerelleşmede ilk aşama, 1995 yılında anayasanın oluşumuna
kadar sürmüştür. 1995 yılında oluşturulan anayasa ile etnik temelde yapılanan federal sisteme
geçiş sağlanmıştır.
Yerelleşme konusunda radikal değişimlerin yaşanmasında ikinci dönüm noktası 2001
yılında başlamıştır. İkinci aşamada esas alınan konular, yoksulluk ve kalkınma olmuştur.
Yoksulluğun azaltılması ve kalkınma konusunda federal hükümetin aldığı kararlar yerel
merciler tarafından yürürlüğe konmaya çalışılmıştır. Yoksulluk ve kalkınma konusundaki
politikaların hayata geçirilmesinde yerel yönetimlere kilit roller verilmiştir. Çünkü
kalkınmanın tabandan başlaması, her zaman daha hızlı ve etkili sonuçlar doğmasını
sağlayacaktır (SPRDP, 2002). Bu açıdan, kırsal ilçe yönetimleri ve kent yönetimlerine
ekonomik, siyasi ve idari yönden yetki devri gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu uygulama ile
federe devletler anayasalarını, 2000’li yıllardan sonra birer birer değiştirme yoluna
gitmişlerdir. Ayrıca federe devletler, kentsel yerel yönetişimin güçlendirilmesi adına kendi
tüzüklerini oluşturmuşlardır (Ayele, 2011).
Etiyopya’da hem federal devletin hem de federe devletlerin yasama, yürütme ve yargı
yetkileri bulunmaktadır. Yürütme organı, Türkiye’deki yapılanma ile aynıdır. Yürütme,
devletin başı olan Cumhurbaşkanı ile Bakanlar Kurulundan (Başbakan ve Bakanlar)
oluşmaktadır. Yasama organı iki kanatlı olup; etnik grupların nüfusa göre temsilci
gönderebildiği Federasyon Meclisi (134 üyeli) ile Halkların Temsilcileri Meclisi’nden (547
üyeli) oluşmaktadır. Federasyon meclisi daha çok Anayasa Mahkemesi niteliğinde görev
yapmaktadır. Esas yasama yetkisi Halk Temsilcileri Meclisine aittir (KTO, 2008).
Cumhurbaşkanı’nın sembolik bir rolü bulunmakta olup; Federal Meclis ve Halkların
4
Temsilcileri Meclisi tarafından 6 yıllığına seçilmektedir. Başbakan ise, Halkların Temsilcileri
Meclisi’ndeki çoğunluğa sahip parti içerisinden belirlenir ve hükümeti oluşturur
(www.mfa.gov.tr, 23.10.2015). Başlıca yürütme organı başbakan ve bakanlardan oluşan
Bakanlar Konseyi’dir. Bakanlar konseyi, Başbakan tarafından atanır ve Halkın Temsilcileri
Meclisi’nce onaylanır. Etiyopya’da cinsiyet konusunda yasal olarak kota uygulaması mevcut
değildir (IDEA, 2012). Ancak aktif partiler, %30 cinsiyet kotası uygulamaktadır.
İdari Yapılanma
Etiyopya 5 idari bölümden (federal devlet, federe devletler, iller, ilçeler, köyler) oluşan
federal bir cumhuriyettir (IFPRI, 2011). İdari birimlerin hiyerarşik görüntüsü Şekil.1.’de
gösterilmiştir
Şekil.1. Etiyopya’nın Genel Yönetim Yapısı
Federal Devlet
Federe
Devletler
Amhara ve SNNP
Bölgeleri
Orimaya ve Tigray
Bölgeleri
Woreda(İlçe)
Kebele
(Köyler/Kabileler)
Kaynak: (Yılmaz ve Venugopal, 2008).
Etiyopya’da; Afar, Amhara, Gumuz, Gambella, Harari, Oromiya, Somalia, Güney
Ulusları ve Halkları (SNNP), Tigray isimlerinde eyalet olarak da görebileceğimiz 9 ayrı
federe devlet bulunmaktadır. En gelişmiş federe birimler: Oromiya, SNNP, Amhara ve
Tigra’dır (Yılmaz ve Venugopal, 2008). Federe devletlerin altında iki özel bölge yönetimi
bulunmaktadır. Bunlar Şekil. 1’de de görüldüğü gibi, Orimaya ve Tigray Bölge Yönetimi ile
Amhara ve SNNP Bölge Yönetimi’dir. Diğer bir yerel yönetim birimi ise Woredas denilen
5
ilçe yönetimleridir. İlçe yönetimlerinin altında ise yerli kabilelerden oluşan ve Türkiye’deki
karşılığı köy olan birimler mevcuttur. Bütün yerel idarelerin seçilmiş meclisleri mevcuttur.
Merkezi yönetim siyasi ve ekonomik konularda seçilmiş meclislere karar alma yetkisi
tanımıştır. İlçe ve köy yerel yönetimleri anayasal kuruluşlardır ancak; özel bölge
yönetimlerinin durumu net değildir. Bölgeden bölgeye fonksiyonellikleri değişebilmektedir.
Aynı zamanda özel bölge yönetimlerinin meclisleri yoktur (Tegehne ve Kasshun, 2007).
Yukarıda da ifade edildiği gibi desantralizasyon süreci iki önemli aşama geçirmiştir.
İlk radikal değişiklikler, 90’lı yıllarla birlikte başlamıştır. İlk değişimin konsepti yerel etnik
gruplara çoğulculuk ekseninde söz hakkı tanımak olmuştur. Bu aşamada, daha çok karar alma
mekanizmasında demokratik bir yapının oluşturulmaya çalışıldığı görülmektedir. İkinci aşama
ise 2000’li yıllarla birlikte başlamıştır. Bu yıllardan sonra desantralizasyon süreci devletin
genel kalkınma ve yoksulluğun giderilmesi yolunda attığı adımlar ekseninde, yerelin ön plana
çıkarılması ve yerele stratejik önem ve yetkiler verilmesi şeklinde gerçekleşmiştir.
Kalkınmada yerelin öneminin ciddiyeti kavranmıştır.
Etiyopya’da federe devletler Federal Anayasa’da tanımlanmıştır. Federasyonun kurucu
birimleri olan federe devletler, kendi anayasalarını yapma, değiştirme ve yerel yönetim
sistemlerini oluşturma haklarına sahiptir. Bu durum; etnik, ekonomik ve sosyal bakımdan
birbirinden farklı olan bölgeler için tek bir yerel yönetim yapısı oluşturmanın rasyonel
olmayacağı argümanı açısından önem arz etmektedir. Buna rağmen; Etiyopya Federal
Demokratik Cumhuriyeti’nin bütün yönetim kademeleri doğrudan ya da dolaylı olarak tek
başına iktidar olan Etiyopya Halkı Devrimci ve Demokrat Partisi (EPRDF) tarafından kontrol
altında tutulmaktadır. Partinin kontrolün de ötesinde, demokratik-merkeziyetçilik ilkesini
andıran son derece merkezi bir karar alma sistemini yerleştirdiği görülmektedir (Ayele, 2014).
Buna paralel olarak bölgesel ve yerel düzeyde devlet kurumları merkez tarafından alınan
kararların uygulamaya geçirilmesinden sorumludur. Bu bağlamda yerel yönetimlerin oluşumu
ve güçlendirilmesi merkezin karar alması ve yerelin uygulaması şeklinde iki aşamadan
oluşmuştur. Yerel hükümet kurma süreçlerinde yapılan seçimlerde iktidar partisi önemli
ölçüde etkiye sahiptir. Bu durum, federe devletlerin kendi koşullarına göre anayasa ve yerel
birimler oluşturma konusunda negatif etkiye sebep olmaktadır.
Yerel Yönetimlerde Yaşanan Gelişmeler

1992 yılında Etiyopya hükümeti, merkezi hükümet tarafından alınan kararların daha
hızlı uygulamaya geçirilmesi için önemli idari sorumlulukları bölgelere devrederek,
6
bölgelere büyük ölçüde takdir yetkisi tanımıştır. Bu şekilde adem-i merkeziyetçi
çizgide
devletin
ilerleme
kaydetmesi
sağlanmıştır
(IFPRI,
2011;
www.localdemocracy.net, 2015) .

İlk aşamada merkez, eyaletler, ulusal alan ve ilçe yönetimlerinden oluşan 4 katmanlı
bir yerel yönetim yapısı oluşturulmuştur. Eyalet yönetimleri, sağlık ve eğitim gibi
kamu hizmetlerinin sunumunda sorumlu birimler olarak belirlenmiştir (World Bank,
2008; www.localdemocracy.net, 2015).

Mali kaynakların federe devletlere yoğun desantralizasyon süreci 1994 yılında
başlamıştır. Daha sonraki süreçte 2002-2003 yıllarında ise ilçelere devri başlamıştır.
Bu durum, temel hizmetlerin sunumunu geliştirmiştir (World Bank, 2008;
www.localdemocracy.net, 2015).

2002-2003 yıllarında büyük federal devletlerin dördüne (Oromiya, SNNP, Amhara ve
Tigra), kamu mal ve hizmetlerin sunumu ile ilgili planlama ve bütçeleme konusunda
daha fazla sorumluluk verilmiştir (IFPRI, 2011; www.localdemocracy.net, 2015).
Yerel Yönetim Sorunları
Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve katılımcı yerel yönetişimin kurumsallaşmasındaki
engeller öncellikle; uygun politika araçlarının oluşturulamaması ve geliştirilememesi, kamu
personelinin teknik bilgi ve uzmanlık konusunda yetersiz olması şeklinde göze çarpmaktadır
(ACCRA, 2010). Bunların yanında katılımcı yerel yönetişimin önündeki engeller aşağıdaki
gibi sıralanmıştır:

Birçok eyalette su, elektrik ve iletişim ağları ile dönüşümü desteklemek için ve
uygulama için gerekli kalifiye eleman ve altyapı sorunu mevcuttur (WB, 2008).

Yerel idarelere merkez tarafından aktarılan hibelerin çoğu maaşlara veya operasyonel
hizmetlere harcanmaktadır. Hizmet sunumunda kalitenin arttırılması için yerele daha
çok finansmanın devredilmesi gerekmektedir (WB, 2008).

Mali açıdan her ne kadar özerkleştirilmeye çalıştırılsalar da merkezi hükümetin sıkı
vesayeti hala devam etmektedir (USAID, 2010).
Yerel idarelerin anayasal dayanakları olmasına ve anayasada yerel özerklik ve yetki devri
konusuna vurgu yapılmasına rağmen uygulama noktasında düzenlemelerin ötesinde
Etiyopya’da merkeziyetçi yapının izleri kuvvetli kalmıştır.
7
Ekonomik Durum
Ekonomiye Genel Bakış
GSYİH
2011
2012
2013
2014
29.684
31.715
42.516
52.345
7.8
7.0
10.3
3.160
3.180
4.140
10.600
9.910
12.087
3.024
2.980
3.785
10.030
10.623
15.024
18.03
18.71
21,14
(Milyar $)
Büyüme
Hızı 7.5
(%)
İhracat(Milyar
2.614
$)
İthalat (Milyar 8.896
$)
Rezerv(Milyar
1.950
$)
Dış Borç Stoku 8.597
(Milyar $)
Birr:
ABD 17.90
Doları
Kaynak: CIA Factbook (2015)
Etiyopya, Afrika kıtasındaki en büyük nüfusa sahip ikinci ülkedir. 104 milyona
yaklaşan nüfusu ile Etiyopya, Nijerya’dan sonra Afrika’nın en kalabalık ikinci ülkesi
konumundadır. Etiyopya ekonomik açıdan yeterince gelişememiştir. Bunun sebeplerinden
bazıları; limanlara olan uzaklığı, altyapısının yetersizliği, kuraklık ve Eritre ile yaşadığı
çatışmalar olarak gösterilebilir. Eritre’nin bağımsızlığını ilan etmesi sonucunda Etiyopya’nın
liman şehirleri, Eritre sınırları içerisinde kalmıştır. Bunun sonucunda Etiyopya, liman
kullanımı konusunda Eritre, Cibuti ve Kenya’ya muhtaç hale gelmiştir. Etiyopya
ekonomisinde GSYH’nin yaklaşık %50’sini ve ihracatın %60’ını teşkil eden tarım sektörünün
performansı çok önemlidir (Association, 2005). Etiyopya, dünyadaki en fakir ülkelerden
biridir ve IMF, Dünya Bankası ve Afrika Kalkınma Bankası gibi uluslararası kuruluşlardan
büyük oranda yardımlar almaktadır.
1990’lı yılların başından itibaren Etiyopya serbest pazar ekonomisine dayalı stratejiler
izlemiş ve yapısal reformlar başlatmıştır. Bu çerçevede; iç fiyatların yeniden düzenlenmesi,
dış ticaret liberalizasyonu, devlet işletmelerinin özelleştirilmesi, iç ve dış özel yatırımların
8
desteklenmesi ve özel sektörün geliştirilmesi hükümetin öncelikleri arasında yer almıştır
(Etı̇ yopya Ülke Raporu, 2005). Dünyada artan hammadde ve gıda fiyatlarına bağlı olarak
ihracat, 2007 yılında 1,1 milyar dolarlık seviyesinden, 2014 yılında 4.14 milyar dolara
ulaşmıştır.
Etiyopya’nın ekonomik büyüme oranını etkileyen başlıca faktörler: iç istikrar, hava
koşulları, tarımsal üretim miktarları ve kahve fiyatlarıdır. Büyüme hızında oluşabilecek
negatif bir eğimin olası sebepleri komşusu Eritre ile yaşanması muhtemel politik kriz riskinin
yüksek olması, kuraklık, gıda fiyatlarındaki artış ile oluşan enflasyon baskısı ve ithalata dayalı
bir ekonomi olmalarıdır. 2013’te sağlanan %7’lik büyüme hızını da tarımsal ürün ve kahve
üretimine borçludur. Fakat ileriki dönemlerde, küresel krizlerin etkisi ile olası bir ihracat
azalmasının büyümede yavaşlamaya neden olacağı tahmin edilmektedir.
Etiyopya, yaklaşık 458 milyon nüfuslu Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı
(COMESA) ve 217 milyon nüfuslu Hükümetler arası Kalkınma Otoritesi (IGAD) üyesidir.
Etiyopya’nın aynı zamanda Kenya, Sudan, Somali ve Cibuti ile serbest ticaret anlaşmaları
bulunmaktadır.
Kuzey
Afrika
ülkelerinde
yaşanan
siyasi
istikrarsızlıklar,
Afrika
kıtasının
ekonomisinde yeni yapılanmalara sebep olmuştur. Öyle ki, Kuzey Afrika’daki yatırımcılar
merkezlerini Sahraaltı ülkelere almaya başlamıştır. Aralarında Adidas, Puma, H&M, George
ve Newyorker’ın da bulunduğu 50’den fazla marka, Mısır’daki üretimlerini Etiyopya’ya
kaydırmıştır. Etiyopya’da ise 2012’de 178 olan doğrudan yabancı yatırımcı sayısı, 2015’de
467’ye ulaşmıştır (Mariam & Selassie, 2007).
Dış Ticaret:
2011
2012
2013
2014
İhracat (milyar$)
2.614
3.160
3.180
4.140
İthalat (milyar$)
8.896
10.600
9.910
12.800
Hacim
11.510
13.760
13.090
16.940
Denge
-6.282
-7.440
-6.730
-8.660
Kaynak: CIA Factbook (2015)
Etiyopya’nın ihracatı önemli ölçüde kahveye dayalı olmakla birlikte ihracat gelirleri
dünya fiyatlarındaki değişmelere karşı hassasiyet göstermektedir. Diğer önemli ihracat
9
kalemleri ise kat, deri ve deri ürünleri, yağlı tohumlar, altın, bakliyat, meyve ve sebzeler, et ve
et ürünleri, canlı hayvan ve değerli taşlardır.
2011 yılında 8,89 milyar, 2012 yılında 10,60 milyar dolar, 2013 yılında 9,9 milyar
dolar, 2014 yılında ise 12,8 milyar dolar olarak gerçekleşen ithalatta petrol ve petrol ürünleri,
makinalar, elektrikli aletler, demir-çelik, inşaat malzemeleri, tıbbi araç ve gereçler, ilaç, tarım
makinaları, sulama ekipmanları, gübreler, plastik ürünler, kimyasallar, motorlu taşıtlar, tahıl,
tekstil ve kâğıt ürünleri ilk sıralarda yer almıştır (CIA Factbook).
Etiyopya’nın ihracatında %12,2’lik pay ile Almanya ilk sırada yer alırken onu %10,8
ile Çin, %9,3 ile Somali, %6,9 ile Hollanda, %6,8 ile Sudan ve %6,4 ile Suudi Arabistan
izlemiştir. İthalatta ise %19,3’lük pay ile Çin ilk sırada yer alırken onu %10,1 ile Suudi
Arabistan, %8,4 ile Hindistan, %5,5 ile ABD, %5,4 ile BAE ve % 5 ile Japonya izlemiştir
(CIA Factbook).
Temel Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
Etiyopya ekonomisi ağırlıklı olarak tarım sektörüne dayanmakta olup, bu sektör
GSYH’nin yaklaşık %50’sini, ihracatın %62’sini oluşturmakta, toplam işgücünün %85’ini
istihdam etmektedir (Mariam & Selassie, 2007). Etiyopya’nın yaklaşık 175 milyon dönümlük
verimli tarım arazisi olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, şu anda bu alanın yaklaşık olarak
dörtte biri kullanılmaktadır. Tarım, küçük bireysel arazilerde çalışan ve genellikle kendi
tüketimleri için üretim yapan küçük ölçekli çiftçiler tarafından yapılmaktadır.
Tarımsal üretimin büyük bölümünü başta kahve, mısır, tahıl, şeker kamışı, yağlı
tohumlar, baklagiller, meyve ve sebze oluşturmaktadır. Dünyanın altıncı kahve üreticisi
konumundaki Etiyopya kahve ihracatında Fildişi Sahili ve Uganda’dan sonra Afrika’da
üçüncü konumda yer almaktadır (Association, 2005). 100’ün üzerinde kahve ihracatçısı
bulunan Etiyopya’nın toplam ihracatının yaklaşık %60’ı kahveden oluşurken; ülke, bal ve
reçine üretimi ve ihracatında Afrika’da birinci sırada yer almaktadır. Dünyanın altıncı kahve
üreticisi konumundaki Etiyopya kahve ihracatında Fildişi Sahili ve Uganda’dan sonra
Afrika’da üçüncü konumda yer almaktadır (Association, 2005).
Etiyopya, pamuk üretimine elverişli 2,6 milyon hektarlık alana sahip olmakla birlikte
yılda ancak 42.371 hektarlık bir alanda 77.000-84.000 ton arası brüt pamuk üretimi
gerçekleştirilebilmektedir. Hâlihazırda üretimin %32’si devlete ait çiftliklerde yapılırken (bu
10
oran çiftçilere ve ticari çiftliklere toprak transferinden ötürü azalmıştır), %42’si özel çiftlikler,
%27’si de küçük üreticiler tarafından gerçekleştirilmektedir. 2013 yılında pamuk üretimi çok
düşük seviyelerde gerçekleşmiş, sadece 25.000 ton pamuk elde edilebilmiştir. İhtiyacın çok
altında kalan pamuk üretiminin yerini 2013 yılında susam almıştır. Hükümet, pamuk üretimini
tekrar artırmak için teşvikler uygulamaktadır (Etı̇ yopya Ülke Raporu, 2005).
Hükümet, önümüzdeki yıllarda şeker üretimini önemli ölçüde arttırmayı ve yeni şeker
fabrikaları kurmayı planladığını, hedeflerinin Etiyopya’yı beş yıl içerisinde dünyanın en
büyük şeker üreticisi konumuna getirmek olduğunu açıklamıştır.
Etiyopya hayvancılıkta Afrika’da birinci, dünyada ise dokuzuncu sırada yer
almaktadır. Hayvancılık; salgın hastalıklar ve kuraklıktan olumsuz etkilenmektedir.
Etiyopya’da tüm topraklar devlete ait olup, hükümet 2003 yılı itibariyle arazi kiralamaya
başlamıştır.
Sanayi
İmalat sanayi: dericilik, tekstil ve hazır giyim, inşaat malzemeleri, metal, kimyasal
ürünler, gıda, içecek sektörlerinden oluşmaktadır (CIA Factbook).
Canlı hayvan sayısının çokluğuna bağlı olarak deri ve deri ürünleri üretiminde önemli
bir potansiyel mevcuttur. Ülkenin hayvan varlığına bağlı olarak gelişen deri ve deri ürünleri
sanayinde ayakkabı, çanta, eldiven, cüzdan gibi ürünler imal edilmektedir. Deri sanayi,
kahveden sonra ülkenin ihracat gelirlerinde dördüncü sırayı almaktadır. Sektörün en önemli
sıkıntısı düşük kalite standartları, eski teknoloji ile çalışan makine ve ekipmanlardır. Dericilik
sanayine yönelik makine ve ekipman ihtiyacı bulunmaktadır.
Tekstil sektörü, gıda işlemeden sonra imalat sanayi alt sektöründe ikinci sırayı
almaktadır. Sektör, eski teknoloji ile çalışan makine ve ekipmanlardan dolayı zarar
görmektedir. Seri imalat, yoğun olarak Addis Ababa’da gerçekleştirilmekte olup onu Dire
Dawa izlemektedir (Mariam & Selassie, 2007).
Ülkedeki sanayi üretiminin büyük bir kısmı bitkisel yağ, un, bira ve alkolsüz içecek
başta olmak üzere gıda ve içecekten oluşmaktadır.
Etiyopya’daki süt üretimi yılda 960 bin ton olup, bu miktar on yıldır sabittir. Yerel
üretimin süt ihtiyacını karşılayamaması nedeniyle süt tozu ithalatı da yapılmaktadır. Ülkede
beş adet bira fabrikası ve beş adet maden suyu üretim tesisi bulunmaktadır.(Kurulu, 2014)
11
Etiyopya devleti Wonji, Shoa, Metahara ve Fincha’da yerleşik dört adet şeker
fabrikasına sahip olup şeker üretiminde tekel konumundadır. Bu fabrikalarda yılda 275.000
ton üretim gerçekleştirilmekte, bu üretim yurt içi tüketimin %85’ini karşılamaktadır.
Hükümet, şeker üretimine özel sektörün de dâhil olmasını istemekte ve üretimi yerel talebi
tamamen karşılayacak ve ihracat için fazla yaratacak şekilde artırmayı hedeflemektedir.
Un üretiminde, 100’den fazla özel ve kamuya ait üretim tesisi bulunmakta, makarna
üretiminde ise az sayıda üretim tesisi bulunmaktadır.
Bitkisel yağ üretiminde birkaçı büyük ve orta büyüklükte, diğerleri ise küçük üreticiler
olmak üzere 400’e yakın üretici faaliyet göstermektedir. Yıllık yağ ihtiyacı 89 bin ton olan
ülkede yerel üretim 50 bin tondur. İhtiyacın kalan bölümü İtalya, Birleşik Arap Emirlikleri,
Malezya, Mısır ve Kenya’dan ithal edilmektedir. Soya yağı ithalatının %5’i Türkiye’den
karşılanmaktadır (Epa, 2012).
Etiyopya’da ilaç üretimi gerçekleştiren toplam on dört adet ilaç üretim tesisi
bulunmaktadır. Kamuya ait ilaç ve tıbbi malzeme İthalat Kurumu (PHARMID) ilaç ve tıbbi
malzeme ithalatını ihaleler kanalıyla gerçekleştirmektedir. İlaç ithalatında Hindistan,
Hollanda, Belçika, ABD ve Danimarka ilk sıralarda yer almaktadır. Özel sektörde ilaç ithalatı
gerçekleştiren yaklaşık 60 adet firma faaliyet göstermektedir. İlaç %15 oranındaki KDV’den
muaftır. İlaç ithalatında gümrük vergisi oranı ilaç türüne göre %5 ila %10 arasında
değişmektedir. Ülkede 110 hastane, 382 tıbbi merkez ve 3463 klinik hizmet vermektedir (CIA
FactBook).
Dört çimento üretim tesisi bulunan Etiyopya’da, artan inşaat ve altyapı faaliyetlerine bağlı
olarak çimento ihtiyacında son on yılda üç kat artış yaşanmıştır.
Madencilik
Madencilik açısından uzun bir geçmişe sahip olan Etiyopya’da çeşitli maden kaynakları
bulunmaktadır. Bununla birlikte maden kaynakları uygun bir şekilde geliştirilememiş ve
bunun sonucunda da ülkenin ekonomik kalkınmasına önemli bir katkı sağlanamamıştır.
Madenciliğin GSYIH içindeki payı %1’den az olmakla birlikte altının çıkarılma ve satışında
ise geçmişe kıyasla son yıllarda önemli ölçüde artış kaydedilmiştir. Etiyopya’da altın dışında
mermer, kireç taşı ve tantalum madenleri de işletilmektedir. İnşaat ve sanayi madenleri;
mermer, granit, kireçtaşı, kil, alçıtaşı, demir cevheri, kömür, bakır, silis, diatomit ve bentoniti
12
içermektedir. Bunun dışında ticari potansiyel taşıyan diğer kaynaklar potas, doğal gaz, demir
ve kömür olarak sıralanabilir.
Türkiye İle Ekonomik İlişkiler Üzerine Genel Bir Değerlendirme
Türkiye-Etiyopya ekonomik ilişkileri hâlihazırda daha da geliştirilmeye açık bir
şekilde olumlu yönde seyretmektedir. 2003 yılında Etiyopya’da yatırım yapan Türk firması
sayısı sadece 1, istihdam edilen kişi sayısı 5 iken, 2014 yılı sonu itibariyle Etiyopya’da 140’a
yakın Türk firması faaliyet göstermekte olup, söz konusu firmalar yaklaşık 30 bin yerel
personel istihdam etmektedir. Bahsekonu firmaların yatırımlarının toplam tutarı 2,4 miyar
ABD Doları civarındadır. Türk firmaları Etiyopya’daki en büyük özel sektör işvereni
durumundadır.
İki ülke arasında gelişen ilişkilerin bir diğer önemli göstergesi de, son yıllarda ticaret
hacmimizde görülen hızlı büyümedir. 2000 yılında yaklaşık 27 milyon ABD Doları olan
ticaret hacmimiz, 2005 yılında 140 milyon, 2013 yılında ise 422 milyon ABD Doları’na
yükselmiştir. 2014 yılında ülkemizden Etiyopya’ya 329 milyon ABD Doları ihracat
gerçekleştirilmiştir. İthalatımız ise 67,5 milyon ABD Doları’dır.
Türkiye’den ithal edilen başlıca mallar, metal ve metal ürünleri, makine ve mekanik
cihazlar, elektrikli ekipmanlar ve parçaları, ses kayıt cihazları, plastik ve plastik ürünler,
kimyasal ürünler, yedek parçalar, tekstil ve hazır giyim ürünleri, hazır gıdalar, tütün ve tütün
mamulleri, görsel cihazlar, müzik aletleri ve parçaları, saatler, ölçü kontrol aletleri, tıbbi
cihazlar, ameliyat ekipmanları, bitkisel yağlar, kâğıt ve kâğıt ürünleri, taş, alçı, çimento,
asbest, mika veya benzer malzemelerden eşyalar, ayakkabı, suni çiçek, ağaç ve ağaç ürünleri,
mineral ürünler, deri ve deriden ürünler, çanta, valizler, kürk ve kürkten ürünler, değerli taşlar
ve metaller, kaplanmış eşyalar, imitasyon takılardır. Etiyopya’dan ithal edilen başlıca ürünler
ise, bitkisel (susam, yağlı tohumlar) ve hayvansal ürünler, deri ve deriden ürünler, tekstil ve
hazır giyim, kâğıt ve plastik ürünlerdir.
Dış Politika
Analitik Çerçeve
Modern Etiyopya devletinin dış politikası, toprak bütünlüğünü korumak ve çok etnikli
bir sosyal yapıya sahip ülkede yaşanabilir bir ulus-devlet oluşturmak için hükümetin yaptığı
araştırmalar etrafında şekillenmektedir. 1974 yılında gerçekleştirilen devrim sonrasında
13
Etiyopya’nın liderleri tarafından takip edilen dış politika birçok açıdan uygulanan eski
imparatorluk rejimindeki dış politika ile uyumludur. Bu tutum Etiyopya’nın ideolojik
birlikteliklerine göre bir dönemden diğer döneme göre farklılıklar arz etmektedir.
İmparator Haile Selassie’nin rejimi ABD’nin patronajına güvenirken, Devlet Başkanı
Mengistu Haile Mariam ülkesinin kaderini SSCB’nin ellerine bırakmıştır. Hem 1974 yılının
öncesindeki hükümet hem de sonrasındaki hükümet kıt hammadde kaynaklarını arttırmak için
onların süper güç patronlarından askeri ve ekonomik yardımlar almışlardır. Böylece rejimin
kabiliyetini geliştirerek sadece belirli dış politika hedeflerini değil aynı zamanda belirli iç
politikalar takip etmeyi başarabilmişlerdir.
Etiyopya’nın geçmişteki ve günümüzdeki dış politikasının analizi; bir süpergücün
kuklası olmaktan ziyade Etiyopya liderlerinin sürekli bir şekilde Etiyopya için en iyi olan şeyi
algılayışlarına göre değişebildiğini göstermektedir.
Etiyopya İmparatorluğu’nda Diplomasi ve Devlet İnşaası
Sürekli bir sömürge haline gelmemiş iki Afrika ülkesinden (diğeri Liberya) biri olan
Etiyopya uzun bir diplomasi geleneğine sahiptir. 19. Yüzyılın ortasında ülkeyi yöneten II.
Tewodros, Afrika Boynuzu bölgesini aşan bir dış politika geliştirmeye çalışan ilk modern
Etiyopya lideridir.
Halefi olan IV. Yohannis, daha az dinamik bir yol takip etmiştir. IV. Yohannis,
genellikle büyük ölçüde Avrupa yayılmacılığı ve özellikle de İtalya’nın bölgeye nüfuz
etmesiyle uğraşmıştır. 1889 yılında ülkeyi yöneten II. Menelik, İtalya’nın tecavüzlerine karşı
barışçıl bir çözüm bulma konusunda başarısız olmuştur. Buna rağmen II. Menelik, askeri
alanda büyük başarılar göstermiş ve 1896 yılında Adwa Savaşı’nda İtalya ordusunu mağlup
etmiştir (Milkias ve Metaferia, 2005).
1913 yılında İmparator II. Menelik öldükten sonra 1930 yılına kadar hiçbir güçlü
imparator tahta geçmemiştir. I. Haile Selassie (1930-1974), 1930 yılında tahtı elde ettikten
sonra sorgulanamaz uluslararası saygıya sahip bir bürokratik, güçlü ve modern imparatorluk
oluşturmaya kendini adadığını göstermiştir. 1923 yılının başında naip olarak görev yaparken,
Milletler Cemiyeti’ne Etiyopya’nın katılımı konusunda müzakerelerde bulunmuştur. 1936 ve
1941 yıllarında Etiyopya’nın İtalya tarafından işgali, İmparator Haile Selassie’nin dünya
toplumu içinde Etiyopya’nın pozisyonunu geliştirme çabaları duraksatmıştır (Adejumobi,
14
2007). Haile Selassie 1941 yılında yeniden tahta geçtiğinde, Etiyopya’nın uluslararası
seviyesinin artırılması çabalarını tekrarlamıştır.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Haile Selassie Etiyopya’nın Birleşmiş Milletlere aktif
katılımı, Batı ile ittifak kurması ve Afrika bağımsızlık hareketlerinin sözcüsü olması
nedeniyle kayda değer bir başarı sağlamıştır. Birleşmiş Milletler ’in bir üyesi olarak Etiyopya,
1950-1953 yılları arasında Kore’ye ve 1960 yılında Kongo’ya (Zaire) barış gücü misyonlarına
askeri birliklerle katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte, Etiyopya’nın ABD ile askeri ve
diplomatik ilişkileri ona süper güç olan bir müttefik kazandırmıştır. Sonuç olarak, Haile
Selassie Afrika’daki bağımsız devletlerin toprak bütünlüğünü sağlama konusunda öncülük
etmiştir (Milkias, 2011).
Yıllar boyu, Haile Selassie saldırgan milliyetçilerle dolu kıtada ılımlı ve itidalli bir
bilge ses olarak bir saygınlık kazanmıştır. 1960 yılının başlarında Afrika Birliği Örgütü’nün
kurulması üzerine onun genel merkezine ev sahipliği yapmayı teklif etmesi, bir kez daha onun
diplomatik zekâsını göstermiştir.
Derg’in Dış Politikası (Mengistu Dönemi)
1950’li yıllardan 1970’lerin ortalarına kadar, 1955 yılında Bandung’da Bağlantısızlar
hareketinin protokolüne imza atmasına rağmen, İmparator Haile Selassie Amerika Birleşik
Devletleri ile yakın ittifak içerisindeydi. Amerika ve Etiyopya arasındaki ilişkiler 1903 yılına
kadar geri gitmesine rağmen karşılıklı ekonomik, siyasi, diplomatik ve askeri ilişkiler 1951
yılının Eylül ayına kadar başlamamıştır. Amerika ve Etiyopya arasında 1951 yılının Eylül
ayında Dostluk ve Ekonomik İlişkiler Antlaşması imzalanmıştır (Metaferia, 2009).
1953 yılında diğer bir anlaşma olan Karşılıklı Savunma Yardımı Anlaşması iki ülke
arasında imzalamıştır. Bu anlaşmaya göre, İmparator Haile Selassie’nın siyası rejimine eğitim
ve askeri donanım desteği karşılığında Asmara’da Amerika’nın iletişimini kolaylaştıracak
Kagnew Üssünün kurulmasına izin verilmekteydi. Amerika, Kagnew Üssü sayesinde
Ortadoğu, Asya ve Afrika iletişimi üzerinde eşsiz bir teknik üstünlük sağlamıştır.
Amerika’nın iletişim alanında kazanmış olduğu bu üstünlük Soğuk Savaş
atmosferinde 1950’lerden 1970’lere kadar ciddi eleştirilere hedef olacaktır. Bu eleştirilerin
odağında;
Amerika’nın
iletişim
alanında
kazandığı
üstünlük
sonucunda
Sovyet
Donanması’nın Hint Okyanusu’na kadar ilerlemesi, stratejik Ortadoğu petrol geçiş noktalarını
tehdit etmesi ve Sovyet Rusya’nın Güney ve Orta Afrika’daki mineral zengini ülkelerinin
15
bağımsızlık hareketlerine destek vermesi yer almaktadır. Bu nedenlerden dolayı Amerika ve
Etiyopya ilişkileri çok eleştirel bir hal almış ve bunun sonucunda ise Amerika’nın Afrika
kıtasının geri kalan ülkelerinden daha çok Etiyopya’ya yardımda bulunmuştur (Milkias,
2011).
1974 yılında eski rejimin devrilmesinden sonra bu durum hızlı bir şekilde değişmiştir.
Mengistu Haile Mariam, Etiyopya’nın Marksist-Leninist bir devlet olduğunu ilan etmiştir.
Amerika’nın Addis Ababa rejimine silah tedarik etmesi üzerine, Mengistu Haile Mariam
Amerika’dan Kagnew Üssü de dâhil olmak üzere Etiyopya’daki tüm yerleşimlerini
kapatmasını istedi. Sovyet askeri donanımlarının Etiyopya’ya varmasından itibaren Etiyopya
ve Sovyet Rusya ile müttefikleri arasında sıkı ilişkiler kurulmuştur (Marcus, 1994).
Etiyopya’nın dış politikası, 1974 yılında İmparatorluk rejiminin değişmesi üzerine
hemen değişmemiştir. Başlangıçta ülkenin yeni liderleri, Haile Selassie yönetimi altında
gelişen dış politikadaki genel atılımları sürdürmeye devam etmiştir. Aynı zamanda bu liderler
başlıca kendi yönetimlerini sağlamlaştırmaya çalışmışlardır. Bununla birlikte Derg’in
Marksist ideolojisi ve onun sivil müttefikleri kaçınılmaz olarak Etiyopya’nın süpergüç
patronu olan ABD ile çatışmaya başlamışlardı.
1974 yılında askeri darbe ile iktidara gelen Komünist Derg rejiminden sonra 1991
yılında isyancı güçlerin Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi (Etiyopyan People's
Revolutionary Democratic Front -EPRDF) adı altında bir koalisyon kurmaları ile bu rejim de
devrilmiştir. 1991 yılında iktidara gelen Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi
(Etiyopyan People's Revolutionary Democratic Front -EPRDF) koalisyonu; 1995, 2000, 2005,
2010 ve 2015 yıllarında yapılan genel seçimleri kazanmıştır (Adejumobi, 2007).
Aşağıda 1991 yılında iktidara gelen Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi
(Etiyopyan People's Revolutionary Democratic Front -EPRDF) koalisyonunun farklı ülkelerle
ilişkileri incelenecektir.
Afrika Boynuzu Ülkeleri ile İlişkiler
Etiyopya’nın diğer ülkelerle ilişkilerinden bahsetmeden önce, öncelikle Afrika
Boynuzu’ndaki yakın komşuları olan Sudan, Eritre, Cibuti, Somali ve Kenya ile arasındaki
ilişkileri incelememiz gerekmektedir.
Harita: Afrika Boynuzu
16
Kaynak: METAFERİA, Getachew; (2009), “Ethiopia and the United States: History,
Diplomacy, and Analysis”, Algora Publishing, New York, ss. XIX
Afrika Boynuzu’nda yer alan yukarıda saydığımız ülkeler ile Etiyopya arasında dil,
kültür, tarih ve doğal kaynak alanlarında uzun süreli ve önemli bağlar bulunmaktadır.
Etiyopya’da gerçekleşen değişiklikler bu ülkeleri etkilemekte ve diğer taraftan bu ülkelerde
ortaya çıkan değişikliklerde Etiyopya üzerinde bir takım etkilere neden olmaktadır. Bu
etkileme ve etkilenme durumu özellikle Sudan, Somali ve Kenya ile ilişkilerde ortaya
çıkmaktadır. Etiyopya denizle bağlantısı olmayan bir kara ülkesiyken yukarıda belirttiğimiz
ülkeler önemli limanlara sahiptir. Bu nedenle komşu ülkelerde varolan bu limanlar Etiyopya
için önemli hale gelmektedir. Bu durum ise Etiyopya ile komşu ülkeler arasındaki ilişkiyi
belirlemektedir.
Genel Politika
Etiyopya, Afrika Boynuzu’nda yer alan bu ülkelerle tarih boyunca hem dostça hem de
düşmanca ilişkiler kurmuştur. Bu nedenle komşu ülkelerle ilişkileri değerlendirirken sübjektif
kriterlere göre değerlendirme riski bulunmaktadır.
17
Eritre İle İlişkiler
Eritre, Etiyopya’nın komşuları arasında en yakın tarihi ve kültürel bağlara sahip
olduğu ülkedir. Bununla birlikte, 1991 ve 1998 yıllarında Etiyopya ve Eritre arasında şiddetli
iki savaş gerçekleşmiştir (Vestal, 1999). Etiyopya’nın Eritre’ye karşı gerçekleştirdiği dış
politika farklı etkenler etrafında şekillenmektedir. Bir taraftan Etiyopya dış politikasında
Eritre’nin bağımsızlığını kabul etmezken diğer taraftan Eritre’yi denizlere çıkış noktası olarak
görmektedir.
Etiyopya, otuz yıldır süren savaştan sonra Eritre’nin bağımsızlığını tanımış ve iki ülke
arasında karşılıklı güven ve barışa dayalı kuvvetli ilişkiler geliştirmeye başlamıştır. Eritre
rejimi tarafından Etiyopya’ya karşı başlatılan işgal ve sonrasında gelişen yıkım ve insan
kayıpları bu iki ülke arasındaki ilişkilere zarar vermiştir. Eritre’nin Etiyopya’yı işgali bu
ülkeye karşı gelecekteki dış politikayı etkileyecektir (Milkias, 2011).
Somali İle İlişkiler
Etiyopya ve Somali arasındaki ilişkiler iyi bir görünüm arz etmemektedir. Son
dönemlerde, iki ülke arasında biri büyük ve diğeri daha küçük olan iki savaş gerçekleşmiştir.
Somali’nin “Büyük Somali” olarak adlandırılan yayılmacı politikası Etiyopya ile ilişkilerinde
çatışma ve düşmanlığı beraberinde getirmiştir. Bununla birlikte; Somali, Etiyopya içindeki
diğer farklı unsurlarla ittifak kurarak ülke içindeki barışa zarar vermiştir. Diğer taraftan,
Etiyopya’da yaşayan Somalililer Etiyopya’daki baskıcı sisteme direnç göstermişlerdir.
Bununla ilişkili olarak Etiyopya’da yaşayan çok sayıda Somalili göç etmiş, dolayısıyla Somali
yayılmacı politikasını uygulamayı yavaşlatmıştır. Yukarıda saydığımız etkenlerden dolayı
Etiyopya Somali’den kaynaklanan birçok tehditle karşı karşıya kalmıştır (Milkias, 2011).
Diğer Afrika Ülkeleri İle İlişkiler
Afrika halkları bağımsızlıklarını kazandıkları günden beri, Etiyopya ile iyi ilişkiler
içinde bulunmaktadır. Afrika Birliği Örgütü’nün bir kurucu üyesi olan Etiyopya, Afrika
Birliği Örgütü’nün hedeflerini gerçekleştirmek için inançlı ve belirgin bir şekilde mücadele
içinde bulunmuştur. Etiyopya bununla bağlantılı olarak, Afrika Birliği Örgütü ve üyelerinden
geniş siyasi ve diplomatik destek almıştır.
Etiyopya diğer Afrika ülkeleri ile sağlıklı diplomatik ve siyasi ilişkilere sahip olmasına
rağmen Afrika kıtasının birliğini sağlama konusunda ortaya çıkan zorluklar iyi ilişkileri
sınırlandırmaktadır. Afrika ülkeleri arasında ekonomik bağlar zayıftır. Etiyopya’nın ekonomik
ilişkileri, Afrika Boynuzu ülkeleri haricindeki diğer Afrika ülkeleri ile sınırlı durumdadır.
18
Ortadoğu Ülkeleri İle İlişkiler
Genel Politika
Etiyopya, tarih boyunca Ortadoğu’ya yakın olmasından kaynaklanan pozitif ve negatif
etkilere maruz kalmıştır. Gerçekten Ortadoğu’nun Etiyopya üzerindeki etkisi Afrika
ülkelerinin etkisinden daha fazla belirgindir. Diğer taraftan, Ortadoğu ile Etiyopya’nın
arasındaki ilişkide negatif etkenler bulunmaktadır. Bu negatif etkenlerden biri, Nil nehrinin
paylaşımı meselesidir. Nil nehri, binlerce yıldır Mısır ve Etiyopya arasındaki ilişkilerde
önemli bir yere sahiptir. Mısır, Nil nehrinin suyunun başka ülkeler tarafından kullanılmasını
önlemeye çalışırken; Etiyopya ise Nil nehrinin hakça kullanımı için mücadele vermektedir
(Abebe, 2014).
Arap-İsrail çatışması başlangıçtan günümüze kadar Etiyopya ve Ortadoğu arasındaki
ilişkileri olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Her iki taraf diğerine karşı kendi çıkarlarını
gerçekleştirmek için Etiyopya’nın desteğine ihtiyaç duymaktadırlar. Bu bağlamda Etiyopya
bu baskılara yenik düşerek bağımsız bir dış politika izlemek yerine kimi zaman birini kimi
zaman ise diğer tarafı desteklemiştir (Ofcansky, 1991).
Ortadoğu, Etiyopya’nın güvenliğini önemli bir şekilde etkilemektedir. Bunun yanında,
Ortadoğu Etiyopya’nın ekonomik gelişmesinde doğrudan veya dolaylı bir şekilde etkiye
sahiptir. Bu etkenlerden dolayı Ortadoğu Etiyopya’nın dış ilişkiler ve ulusal güvenlik
politikalarında önemli bir yer tutmaktadır.
Türkiye İle İlişkiler
Şu anda Etiyopya ve Türkiye arasındaki ilişkiler olumlu bir seyir izlemektedir. Bu
ilişkilerin daha fazla geliştirilmesi için iki ülke arasında diplomatik, siyasi ve ekonomik
ilişkiler geliştirilmektedir. Türkiye’de 2005 yılının “Afrika Yılı” olarak ilan edilmesinden
sonra Etiyopya’ya üst düzey yöneticiler tarafından ziyaretler gerçekleştirilmiştir. Bununla
birlikte, 2005 yılında Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) Afrika’daki
ilk ofisini Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’da açmıştır (Dışişleri Bakanlığı, 2015).
2006 yılının Nisan ayında Türk Hava Yolları (THY) Addis Ababa seferlerini başlatmış
ve bu seferler 2009 yılında haftada yedi güne çıkarılmıştır. Karşılıklı ziyaretlerin
gerçekleştirilmesi ve Türkiye’nin Etiyopya’ya yönelik yardım programlarını artırarak devam
ettirmesi iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesinde önemli rol oynamıştır (Dışişleri
Bakanlığı, 2015). Bununla birlikte, Türkiye ile Etiyopya arasındaki ilişkiler önemli bir
19
büyüme potansiyeline sahip olmasına rağmen bugüne kadar yeterince önem verilmediği
gerçeğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir.
Rusya İle İlişkiler
Rusya, serbest pazara ve demokratik bir sisteme geçişte büyük zorluklarla yüzleşmek
zorunda kalmıştır. Buna rağmen, Rusya büyük bir ülke olarak kalmış ve bu nedenle de önemli
bir uluslararası rol oynamaya devam etmesi muhtemeldir. Rusya ve Etiyopya halkı arasında
kültürel bağlar uzun süredir ve Rusların Etiyopyalılara karşı iyi bir eğilimleri bulunmaktadır.
Barış, istikrar ve demokrasiye olan bağlılığını göz önüne alındığında; Rusya, hem
Etiyopya’da hem de tüm bölgede barışı sağlamak konusunda Etiyopya’nın çabalarına
doğrudan katkıda bulunmaktadır. Rusya, Etiyopya’nın anlaşmazlıkları çözmek için kullandığı
araçların yanı sıra savunma güçlerinin kapasitesini artırma konusundaki çabalara katkıda
bulunmuştur. Bu durum, gelecekte anlaşmazlıkları çözme konusunda Rusya’nın daha fazla
destek vereceğinin bir göstergesi olması açısından önemlidir (Fidan ve Aras, 2010).
Amerika Birleşik Devletleri İle İlişkiler
Amerika Birleşik Devletleri, Etiyopya için hayati öneme sahip olan ulusal güvenlik ve
kalkınma girişimlerinde önemli bir rol oynamaktadır. Etiyopya için ABD’nin bu konularda
desteğini kazanmak hayati bir önem arz etmektedir. Etiyopya ve ABD arasında Derg askeri
rejimi haricinde uzun süreli iyi ilişkiler geliştirilmiştir. Bu iyi ilişkilerin geliştirilmesinde her
iki tarafın önemli etkileri olmuştur. Bununla birlikte, Etiyopya ile Amerika Birleşik Devletleri
arasındaki iyi ilişkilerde etkili olan bir diğer etken, Etiyopya’nın tek taraflı olarak uyguladığı
ekonomik kalkınma ve demokratikleşme hareketi ile bölgede barış ve güvenlik konusunda
ülkenin oynadığı önemli roldür (Metaferia, 2009).
Çin İle İlişkiler
Günümüzde Etiyopya ve Çin arasında iyi ilişkiler bulunmaktadır. Çin sınırlı finansal
araçlarla Etiyopya’nın ekonomik kalkınmasını güçlü bir şekilde desteklemektedir. Bununla
birlikte Çin kalkınma tecrübelerini paylaşmakta ve teknik destek sağlamaktadır. Siyasi ve
diplomatik alanda da barış ve güvenliği sürdürme konusunda Etiyopya ve Çin arasında iyi
ilişkiler bulunmaktadır (Adem, 2012).
20
Uluslararası Örgütler ile İlişkiler
Etiyopya Birleşmiş Milletlere üye olmasının yanında birçok uluslararası örgüte de
üyedir. Etiyopya bu örgütlerle işbirliğini kuvvetlendirerek ulusal güvenliğini sağlamak, barış
ve demokrasiyi geliştirmek, ülkesinin hızlı bir şekilde kalkınmasını sağlamaya çalışmaktadır.
Etiyopya; AFDB (Afrika Kalkınma Bankası), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-24, G-77,
IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi),
ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), Interpol (Uluslararası Polis
Teşkilatı), AU (Afrika Birliği), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler
Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNHCR (BM
Mülteciler Yüksek Komiserliği), WHO (Dünya Sağlık Örgütü) vb. uluslararası örgütlere
üyedir.
21
Kaynakça
ABEBE, Daniel; (2014), “Egypt, Ethiopia, and the Nile: The Economics of
International Water Law”, Chicago Journal of International Law, pp. 27-46.
ACCRA (Africa Climate Change Resilience Alliance), 2010, From local to national:
Supporting local government action in climate change adaptation, disaster risk reduction and
development planning.
ADEJUMOBİ, Saheed A.; (2007), “The history of Ethiopia”, Greenwood Press,
Westport, ss. 1-198.
ADEM, Seifudein; (2012), “China in Ethiopia: Diplomacy and Economics of Sinooptimism”, African Studies Review, Volume 55, Number 1, pp. 143-160.
Association, E. E. (2005). Report On The Ethiopian Unemployment Challenges and Prospects
(Vol. V).
Ayele, Z. 2011, “Local Government İn Ethiopia: Still An Apparatus of Control”, Law
Democracy and Development, Sayı: 15, ISSN: 2077-4907.
Ayele, Z. 2014, “The politics of sub-national constitutions and local government in
Ethiopia”, Perspectives on Federalism, Vol. 6, issue 2.
CIA FactBook Database
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), 2014, “ Etiyopya Federal Demokratik
Cumhuriyet Ülke Bülteni.
Dışişleri Bakanlığı; (2015), “Türkiye - Etiyopya Siyasi İlişkileri”, İnternet Adresi:
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-etiyopya-siyasi-iliskileri.tr.mfa , Erişim Tarihi: 20. 10. 2015.
Epa. (2012). National report of Ethiopia, the United Nation Conference on sustainable
development(Rio+20).
Etı̇ yopya ülke raporu. (2005), 2.
FİDAN, Hakan and ARAS, Bülent; (2010), “The Return of Russia-Africa Relations”,
BİLİG, Winter / 2010, Number 52, pp. 47-68.
International Food Policy Research Institute (IFPRI), 2011, Cohen, M. and M.
Lemma: “Agricultural Extension Services and Gender Equality.”
22
International Institute for Democratic and Electoral Assistance (IDEA), 2012:
“Ethiopia.”
Kinfe, A., 1994, Ethiopia from bullets to the ballot box: The bumpy road to
democracy and the political economy of transformation.
Konya Ticaret Odası (KTO), 2008, Etiyopya Ülke Raporu.
Kurulu, D. E. İ. (2014). Etiyopta Federal Demoktarik Cumhuriyeti Ülke Bülteni.
Library of Congress, 2005, –Federal Research Division Country Profile: Ethiopia,
April 2005.
MARCUS, Harold G.; (1994), “A History of Ethiopia”, University of California
Press, London, ss. 1-221.
Mariam, M. H., & Selassie, H. (2007). Ethiopia Country Report.
METAFERİA, Getachew; (2009), “Ethiopia and the United States: History,
Diplomacy, and Analysis”, Algora Publishing, New York, ss. 1-233.
MİLKİAS, Paulos; (2011), “Africa in Focus: Ethiopia”, ABC-CLIO, California, ss. 1544.
MİLKİAS, Paulos ve METAFERİA, Getachew; (2005), “The Battle Of Adwa:
Reflectıons On Ethıopıa’s Hıstorıc Vıctory Agaınst European Colonıalısm”, Algora
Publishing, New York, ss. 1-336.
OFCANSKY, T. P. (1991), “Ethiopia, a country study”, Kessinger Publishing, ss.1314.
Surur, A. S. 2015, Etiyopya’da Modernzimin Başlangıcı: Başkent Addis Ababa’nın
Kurulması ve Modernleşmesi Üzerinde Etiyopya-İtalya Savaşlarının Etkisi, Kocaeli
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, KOSBED, 2015, 29.
Tegegne, G., E.ve Kassahun, B., 2007, Decantralisation İn Ethiopia, Edt by Taye
Assefa, FSS, Addis Ababa.
23
The Hunger Project (THP), “Participatory Local Democracy”,
http://localdemocracy.net/countries/africa-east/ethiopia/, (12.10.2015).
United States Agency for International Development (USAID), 2010: “Comparative
Assessment of Decentralization in Africa: Ethiopia Desk Study.”
UNDP (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı), 2014, New York, ABD.
VESTAL, Theodore M. (1999), “Ethiopia : a post-Cold War African state” Praeger
Publishers, Westport, ss.1-218.
World Bank. 2008, Garcia, M. and A. Rajkumar: “Achieving Better Service Delivery
through Decentralization in Ethiopia.”
Yılmaz, S. and Venugopal, V. 2008, “Local Government Discretion and
Accountability in Ethiophia”, International Studies Program, Georgia State University.
http://www.aksiyon.com.tr/dosyalar/selam-sana-etiyopya_516268, “Selam Sana
Etiyopya”, (31.10.2015).
http://www.mfa.gov.tr/etiyopya-siyasi-gorunumu.tr.mfa, (23.10.2015).
http://mlgi.org.za/resources/local-government-database/by-country/ethiopia, “Multi
Level Government İnitiative”, (10.10.2015).
24