3` tr4caxruerynbl }I{., Mblp3axMer F. K. llJerepiivl (ygaii6epgueBriq

<Typrcioprceuuenitttaue ntal'e:rcisKasaxonaut {ultt1lbtxo-xbuiapcnttry
rcoucpepeu4un
.uamepua-ndaput
3' tr4caxruerynbl}I{., Mblp3axMer F. K. llJerepiivl (ygaii6epgueBriq rilex(ipeciirgeri
ryuanucrix Ke3Kapacrapr,r
// <<lIIer<epiu
txi,tFapMarublnrrrrbru
Krylaii6epaiy,'tr,rH6rF{
3eprreynlH
e:erri veceaenepi>pecny6rura,rll( rbrrrrJrru-TeoprrrnbrK
r<ou$epeirqi.rx
Marepr4an21apr,r,
303 1naypsre,2006x. - .l80 6.
- Acralla: @oluanl 2009.- 33d 6.
4. I(air,ru MerillloKopiMrarAbrpnac.
5. Cy,rraH6eKoB
M. IlJercpirrni4 ubrritpNlaubt,rtr,rn
ovipiuaeri ueri:ri nara,np
xerrin4e ll dllexepiu
K4,qari6epgiynrlurrrl rxbrrapMarxbiJrbrFbrH
3eprreyriq o3eKri
N,recenenepl)
pecny6lur<albrr{rr,rrrbiMr{-reopurnr,rK
xouQepe
uqnx N,{arepr{anllapu.
30_31_
H a l p b r 32.0 0 6N . .- 3 8 06 .
6. Ka:ax pynapblubtlt ileNipeci (yru rapayaarr Kypanr"auxr.rHar{).<<I{a;iaurep>,-.
Ile:rr.trorpa.q,
1991., 95 6.
TURK DUNYASI ENTEGRASYONUNDA KARSILASIT,AN SORUNLAR
Shadkam Zubaida
E l - F a r a b iK a z a k M i t l i U n i v e r s i t e s i
Almaty, Kazahstan
Ey"t ua4anada mypix a'tettiui1 uHmezJ)(J4uncai
uaceteciude crcypei:i,tzeuic-wapanup
.rcaitttuda ttapacmbtpbt,nadu.ocu 6a.eatmmax'yp,:isi.,teeutcy.vucmapdrul
4or,*onorn^i,
acepiti ttawe mui.ttdi Soneauduaat,Kerye,coda*tHbt4 mapqnaau scaHe odau SyTtutuaat
reserTd ep de )rcacansoH Jr{:y.t4btcmap ctcailw uda Keryx4auty.Mam 6ep ei i.
Cmamt'a nocsnuleHa ulrtnezpaquoHitbllvnporyeccaw,nllouclct)ueutu.t4s mtupKcKo14
.rrryte.Arsm.op
daem o6sopHayqHbtxmp),doeneputtdapacnada Colemcxozonepuada.
The article is clevotedto the integration processeswhich tookplace in the Turkic v,prlcl.
The author overviewsthe scientific works of the disintegrationperiotl of the ,soviet{Lnion.
- --:
ll
TLirk'lerin kiilttirel geliqimi, drinya ktiltrlrti ve ilimine sagladrg katkrlan islarniyeti
kabullenmeleriylehtz ve gtiE kazanmrqtrr.Tiirk Diinyasr islamiyettenrince bir y'azrdiiini,
islamiyetikabul ettiktensonraba$kabir yazr dilini kullanrnrglardrr.
islamiyettensonraArapga,
din ve inang fakttinintin etkisiyle bu bdlgede yayginlagrr,bilirn ve ilim dili oldugu iEin
kiiltrirlerarasriletigim dili konumunu da kazanrr.Bunun sonucunclaTLirk Drinyasr-diinya
kiilttirii ve ilimine biiyiik katkrlar safilayanbir gok bilim adamr ve drigrintiryetiqtirmiEiir.
,A.rapgaktsa zamandaTrirk boylan arasrndahrzla yayilr, rifrenilir ve benimsenir.Bunun
etkisindeTtirk'lerin alfabeve yazt sistemide etkilenir ve Arap harfleri kullanrlmayaba;lanrr.
Ote yandaneski tarihi olaylan ve korngulukiliqkiteri siyesindeiran edebiyatrnrnda bu
bcilgede seviidi[inden Farsgantn da Trirkler arasrndapoptiler bir edebi ve sanat rlili
konumundaolmasl Ttirk'lerin dilini ve ya^ kriltiiriinri derincienetkilemiEtir.Farsga,edebi
eserlerive yaprtlan sayesindeOrla Asya halkr tarafindanbenimsenirve ikinci ktiltilrlerarasr
iletigim dili haline gelir. Bunun izlei' hala orta Asya halkrnrn dil ve kiiltrir ririinlerinde
s,dnilnlektedir.
425
kTWRi epKeHuemiJcaHemayenci3Kata4cmau> ammti xardgapanat4 xoufiepeuuua aamepuandapu
<T1ryrct
-\-r'-
11. Asrrdan itibaren Anadolu'ya yerleqenTiirk boylan, Orta Asya'daki ortak kiiltiir,
taih, yazr ve edebiyatasahip diger Tiirk boylanndan gittikge uzaklagrrlar.Eler Anadolu'daki
Tiirkler 13. asrrdansonra Osmanhcayrkullanmaya baqladrysalar,Orta Asya Tiirkleri ise aylr
zamandaQa$atayTtirkgesini kullamyorlardr. Ama her iki yazr dili de Arap harfleri temelinde
kurulmuqtu ve bu iki edebi dilin yazarlan birbirlerinin eserleriokuyup anhyorlardt.
Anadolu Tiirkleri komqulan olan iran, Arap iilkeleri, Yunan ve Dogu Avmpa 0lkeleri
ile iligkileri nedeniyle bu halklann kiilttirii ve dili ile de yakrndan tanlqma ve etkileqmele
maruz kahrlar. Orta Asya Tiirkleri de colrafi konumu nedeniyle Qin, Rusya, Mofolistm
iilkeleri ile aynr iliqkiler ve etkilegim stirecindebulunurlar"
Son 300 yrldan beri Orta Asya'da dzellikle Kazakistan'da geqitli sebeplerdendolay
Rus dili dnem kazanmrqve hatta Sovyetler Birli!{ ddnemindebirinci resmi dil konumunabilc
gegebilmiqtir.Bu yiizyhn baqlanndaTiirk aydrnian birbirinden uzak kalsar bile Ttirk Diinyas
birligini, entegrasyonunukurmayr hayal etmigler, diigtincelerine ve onu gergekleqfirmelc
girigimlerde bulunmuqler. Ama Sovyetler Birligi devletinin dil politikast entegrasyooa
tamamen karqr ve zrt bir yol izliyordu. Bu politika temelinde Ti.irk soylu cumhuriyetleri ayn
ayn alfabe, yazr ve edebi dile sahip oldular. Btiylece 20. ynzylda Azerbaycan,Kazak"Ozbdq
Kngrz, Tatar, Baqkurt... edebiyatr gok genigler, kelime hazinelei zenginleqir. $u an biz bu
edebi yaprtlan ve dil zenginlilini biittin Tiirk Diinyasrmn zenginliS olarak kabul etmeliyizAncak Solryet devletinin yiiriittiigti anti entegrasyondil politikasr sonucundameydana geler
bu zenginlik butiin Ttirk Diinyasrna nasrl mal edilecek? Uzun yllar boyu Kazak'lue
Ttirkmen'lerden, Azerilerden farkh bir dil, kiiltiir ve tarihe sahip olduklan ii$etildi. Bu yalrrrz
Kazak'lara kargr defil, diSer biitiin Tiirk halklanna da karqr yaptlan bir siyasetti. $imdi h
durumdayaklagrk 3 neslin bu diiqiince ve anlayqla yetiqmiq bir Orta Asya'da kendi aralannde
ent€grasyonaydnelmeleri, onun algrlanmasl ve gergeklegmesimiimktin mti? Tiirk Dtr1at
entegrasyonugergeklegecekmi? Bu nastl olacak ve ya nasrl yaptlmalt?
tsu konu ile ilgili yazrmtzda elimizden geldikge bOlgede entegrasyonn
gergekleqmesinde dil ve kiiltiiriin temel etken oldufiunu rurgulayarak duruma agkltt
getirmeye gahsacafiz.
Hergeyden rince entegrasyonkelimesinin anlamr ve manasr tizerinde biraz durahmFransrzca bir kelime olan entegrasyon sdzliikte biitiinleqme, birlegme anlarmnde
tanrmlanmrgtr. Entegpsyon son zamanlardainsanlann bir toplumla bUtiinle$mesini,uyumtml
anlatmakigin srk srk kullarulan bir kelimedir.
Uluslararasr iliqkilerde entegrasyon, aralannda karphkh ba$mhltk bulunan birimlerin
almyken sahip olmadrklan dzellikleri biraraya gelip elde etme girigimidir.
Entegrasyonun amaglan :
-banqr korumak,
-dahabtiyiik kapasitelereulaqmak,
-belli spesifik g6revler tistlenmek,
-yeni bir kimlik kazanmak.
igte Orta Asya entegrasyonubdlgede bir Ttrk Diinyau Birligini kurarak bu
ulaqmay planlamah.
Gtiniimtizde uluslararasriligkilerinin temel gerqeklerindenbirisi b<ilgeselenteg:asyn
girigimleridir. Tiirk cumhuriyetleri arasrndada bdyle bir entegrasyonungergekleqmesiiqir
gerekli potansiyel mevcuttur. Fakat kiiresellegmegagrnda entegrasyonkolay bir iq defildir
Ozellikle uzun yllar boyunca drq diinya ile iligkileri ve ballantrlanm baqkabir merkezi devh
araolr$yla ytiriitmiiq, uluslararasr iligkilerde tecnibesiz olan, balrmsvhSna yeni kavugn
426
devletlel
kaynakl:
b<ilgeni
entegras
gergekle
gegmele
(
srmrlan
mtimkiir
uluslara
bu 0lke
Orne[in
biiy0k r
Kazakis
I
ddnme I
ve ulu
Cumhur
birleqtin
zamand
insiyatil
sonra is
l
ekonom
ve tabii
zengtrn
Kazakis
Budar
ekonom
durumd
devlet c
Kazakg
gdrebili
gahqnn
Kazaksl
oldugrrr
k0lfiirel
diiq[n[1
bilmedc
dilinin
baganyl
devletir
bu cum
Bldapb,
rk kiiltiir,
rlolu'daki
i ise aynt
rmelinde
n fllkeleri
kileqmeye
logolistan
len dolayt
muna bile
k Diinyast
leqnrmeye
Fgfitsyona
ptleri ayn
rL Ozbek,
an biz bu
emeliyiz.
ilana gelen
Kazak'lara
- Bu yalmz
- $imdi bu
i aralannda
irti Dtyast
rgfilsyoilm
ma apkhk
rz durahrn
anlamrnda
i. uyumunu
L birimlerin
ihsrrEsi
lis
rkea
Fnr kal
<Typrciopxeuuemictcauem4)ercb Ka3arycmaH))
ammbt x&ndttapau,uj xouQtepeu\uantamepuaadapot.
devletler arasrndabu ig daha da zor olacaktrr.Tabi ki zorluklar ve sorunlar bir tek bunlardan
kaynaklanmamaktadrr.Tiirk cumhuriyetleri arasrndaki entegrason, ekonomi alanrnda ve
bdlgenin siyasi balimsrzhgnr koruyan bir birleqme ile diinya ekonomisiyle biitiinleqmesi,
entegrasyondiigtincesinizorunlu krlmaktadrr.Ama Tiirk cumhuriyetleri kendi aralanndabunu
gergekleqtirecekgticii elde etmek igin bazt aqamalardan(ekonomive siyasi ba$mszhk)
gegmelerilazrm.
Orta Asya iilkelerinin go[u bdlgenin iki biiyiik devleti ve gticu olan Qin ve Rusya
srnrrlan arasrndabulunduklan igin bdlgede bu iki biiytik devletin niifuzunu hissetmemek
miimkiin defil. Ttirk cumhuriyetleri her ne kadar bagrmsrzltklannt almrg bulunsalar da,
uluslararasriligkilere gerek ekonomik gerek siyasi olsun Rusya iizerinden grkrnayaahqrk olan
bu lilkelerde Rus hakimiyeti ekonomi, siyasi ve kiilttirel alantrardahala hissedilmektedir.
Omelin: Rusya Kazakistan'ln en biiyiik komqusu, 6te yandan Kazakistan niifusunun en
biiyiik oranrru Kazak niifusundan sonra Rus'lar oluqturmakta. Bu durum ne yazrk ki
Kazakistan'rn ig ve drg iliqkilerinde Moskova niifuzunun golalmasrnayol vermektedir.
$u an Orta Asya'mn en gok gelecek vaad eden tilkesi, Kazakistan.AGiT'in bu ylki
ddnme bagkanhgrmiistlenen Kazakistan htihiimeti Astana ve Almah'da arka arkaya ziweler
ve uluslar arasl toplantrlar diizenleyerek dikkatleri iizerine gekmekte. Kazakistan
Cumhurbaqkam Nursultan Nazarbayev ise Tiirk Dtinyasrm ekonomik ve kiilttirel agdan
birlegtirmel dngdren projeleriyle Tiirk'lerin takdirini ve sevgisini kazanmakta. Uzun
zamandanberi tarhqrlanTtirk Dili Konugan Ulkeler igbirlili Konsef, bizzatNazarbayev'rn
insiyatifiyle Tiirk Devlet Bagkanlanrun Eyliil'de gegeklegtirilen son istanbul zirvesinden
sonra istanbul- Levent'te faaliyete baqhyor.
Fakat, Kazakistan Orta Asya entegrasyonuigin itici bir gtig olmasr igin gtiglii bir
ekonomi ve balrmsz bir politikaya ulagrnasrlazrm. Kazalastan'rnbdlgenin en zengin yeraltr
ve tabii kayanaklanna sahip olmasr, Nazarbayev'in yiinittiilti politikalar diinyarun bir gok
zengn ve biiyiik yafinmcrlanmn dikkatini ve yatrmlanm tilkeye gelcniq olmasrna rapmen,
Kazakistanbcilgeninen biiyiik ham madde ve tanm tireticisi olmaktan Oteyegegememektedir.
Bu da ekonomisinin giiglenmesi ve geliqmesine olumsuz yrinden etkilemektedir. Giiqlii bir
ekonomi ve bagmsz bir politika milli biling ve milli hmlik olmadan elde edilemeyen bir
durumdur.
Kazakistan bagmsrzhlrna karuqtuktan sonra gok gegmedenKazak dilini resmi dil,
devlet dili statiistineytikseltti. Ancak gergekgtedurum farkh. Kazak niifusunun bir krsmr hala
Kazakga konuqamamaktadrr, bunlann arasrnda devlet adamlan ve bakanlanmrzr da
g<irebiliyoruz. Kazak, elitim sisteminin zayrf olmasr, Kazakga kaynaklar ve ciddi ilmi
gahqmalann az ve yetersiz olmasr, resmi ve devlet dairelerinde Rusgamn hakim olmasr
Kazakstan'da Kazak milli kimlili ve $uurunun kahplagmasrndakargrlaqrlanen btiyiik sorun
oldulunu stiyleyebiliriz.
Kazakistan ve di[er Tiirk devletlei Orta Asya entegrasyonu igin hergeyden 6nce
lailtiirel ve bilimsel baglamda bir birlegme ve uyum saplama yoluna gitmeleri gerektigini
diiqiiniiyoruz. Orta Asya Tiirk halklan kendi ortak kiiltiirii, tarih ve dilini bilingli olarak
bilmeden, dlrenmeden, Tiirk Diinyasl entegrasyonununbaqanh olmasrmiimktin degildir.
Yukanda bahsettilimiz Ttirk Dtinyasrmn 13. asra kadar ortak bir dili , ortak bir yazr
dilinin olmasr, ortak tarih ve gelene$in olmasr Tiirk cumhuriyetleri arasrndaentegrasyonun
baqanyla gergeklegmesinisallayan Onemli etkenlerdir. Fakat son yiz yida Rus Sovyet
devletinin yiiriittiigti politikalan sonucundabirbirinden milli degerler agrsrndanuzakta kalan
bu cumhuriyetleri bir arayatoplayan ve btittinlegtireng{ig, brilge emniyeti, ekonomik ve siyasi
427
-
(TI,pKi opKeHrremi:yca}rcilDlte.4('i3ltasar;cmau> ammlr .\lt..rbrKLlpa,,iatrc
t<ottcpepertttux.uclntepuatr)apt_t
bafirmsrzhk$sallayanortak qrkarlardadegil, Gasprrahismail'in dedigi:"dilde, fikirde. i;te
birlik" ilkesindeyatmaktadrr.
Bu ilkeden yola grkarak Orta Asya'da ekonomi ve sivasi entegrasyondan
cinceDil
entegrasyonusorunu qtiztilmeli diye diiqtintiyoruz.Ahrnet Bican Ercilasun'a gcire Tilr!:
DtinyasrEntegrasyonu
igin iki yol takip edilebilir:"1) TLirktopluluklannabagkaTrirklenr
edebi dillerini ogretmek. Ttirkiye'deki Tiirk l,ehgeleri ve Edebiyatlan Bolimler:
Krrgizistan'drM
k i a n a sU n i v e r s i t e sr e
i K a z a k i s r a n ' d aAkhi n r c tY e s eir U n i re r . s i t e sbir L ; r
yapryor.2) Bugiinkriedebidillerdenbirini blirrinTtirk dtinyasrndacigretmek".
Daha cjncede degindigimizgibi uzun yrllar boyuncaOrta Asya'ciayagayanTiir.
halklannln yaklagtk 3 nesiine birbirinden farkh olduklan ciiigtincesiaqrlanmrq.her bir Tiir,
toplurnunaayn ayrl yazr dili ve edebi dil kazandtnlmrq.Rdylece arcyayrktlmasrkoia
ohnayangLizeibir duvar cirtilmLiq.
rincebu duvar yrkrlarakyanhqbilgiler.:
$u an herqeyden
yertnegergekve dogr"ubilgiler dgretilmelidir.Daha bagrmsrzbir devlet olma dr.rygusunlr
rjr-'
anlamryla derinden anlamaya ve kavramayaqahqanOrla Asya Trirk cun.rhuriyetleri.R,r.
Sovyet devletininpolitik oyunlan neticesindebirbirini yabancibildikleri ve hatta antipi.
duyduklandiger bir TLirl<soylu halkrndilini dffetmek ve <i$'enrnek
igin orlak Ttirk tanhr
dili, dil tarihi, ktilttlrti ve krilttr tarihrni d$enrneleri lazrm.A.radakimevcut rluvan kapsaml:.
derin, bilingli ve qagdaqesiti-rnsistemi ile y6fuedebiliriz. Rus dili ve kriltLinini.inbtiigedek:
hakirniyetinedeniyledaha milli kirnlik ve milli guurunatam olarak kar,uqamayan
Orta Asr:
cumhuriyetlerive topluluklanna aranrzdanbirinin eclebidiiini seqip onu hepiniz ri$enL:
Bdylece aramrzdaofiak dili segmiqve birlik kurmuq olacaptzdemek Tiirk Dnnyastbirlifrr:
briyrik tehiikeye atacaktrr.
Peki kiireseilegmega[rnda Ti.irk Diinyasr arasrndailetiEim ve entegrasyonnas
saglanacak?
SovyetlerBirligi dagrlmastndan
sonraRus dili bir gok Orta Asya iilkesindebirinci re,snr.
dil olmaktan,ikinci resmi dil konumunainrnig olsa bile hala toplumdaresmi ve gayn resrcrtamlardaeskisi gibi kendi gtictinti korumakta,konugulmaktave kullanrlmaktaclr.
$uani.
Tiirk DtinyasrnrnyaklaqrktiEtebirinde Rr-rsga
orlak iletiqim dilidir. Ttirkiye TLirkqesiise so:
20 ylda Orta Asya cumhuriyetlennde, rirneiin Kazakistan'da devlet iiniversitelerjnc.
faaliyete baglayanTiirk Dili ve Edebiyail Brjltimlerinde, Kazak-Ttirk okullannda, Hoc.
Ahmet Yesevive SrilevmanDemirel Universiteierinde'frirkiyeTrirkgesicigretilmeyebaslac
A y n c aT t i r k i y eM i l l i E [ i t i m B a k a n r r g r " nTr nL i r k , ; o
e g e t i m M c r k e z l e r i ( T o v a n l d e - I u r f- .
kurslan venneye baqladr.Ttirk iq adamlanntnve yatrnmcrlan tarafindanKazakistan'dab:gok gairgmave iq ofiamr saglandrfriEin 'frirkqe biien elernanlaracinceliktanrndr.Bu durui
TrirkgeyidgrenmeoranlnlnKazakistan'daoldukqaartmaslnasebepoldu.
Her gegengrin ciddiyet ve tjnem kazananTtirk Dilnyasrnrrrorlak dili tartrEmalanrr.
paraleloiarakson yrllardaTrirkiye TurkqesininOrta Asya'da dgretilmesive yayrlniasrko1rus..
Ttirkiye Tiirkqesinibu konuma aday olarak gcistermekte
sanki. rjzcilikle Tiirk Dtilyasrnrn b::
9ok bilim adamtve akademisyeniarasindakirilit alfabesininlatin alfabesinedegigimi gegrr;:
tarttqmalarayol aEmaktadrr.
Btittin bunian Tiirk DiinyasrBirligi ve entegrasyonu
igin yaprla::
tarttqmalarolarak tanrmlayabilii'z.Arna bu tartrqmalarbilinqli ve tarafsrzbir milli kimlik r.
gciniqesahipolundufu zamanmanbkh bir gcizrimlesonaerebilir.
SovyetlerBirligi'nin dalrlrrrasrndan
sonra Ona Asya cumhuriyetlerinin
bagmsrzirikavugrnalanyladrg dtinya ile artrk Moskova ydnetimi olmadan birebir ba$lantrk,i.mayu i..
iletigime geqmeyebaqlandr.Uluslararasriligkilerde tecriibesizve zayrf kalan bu devletler.
90'h yllann bagrndaTtirkiye bir biiyrik apabeynitelilinde yaklaErmlardabulundu. Trirki...
4:E
< T1,ytr<io1t
eiindener',:
b a f i m s r zr :
TLirl,
ziyade ekc:
Ttirkiye'ri:
sanaiincien
.
Ait.- '
'Itirkiye
i:,almak icin -.
TLr:.
TLilk lisel:r
Y e s e \ l l _| :
Kazakistar
Ti-ilkgesinr .
clurumdan ..
qefirnreL
r
Ttirkgesint :
ayncairkh:
't
ilKr
oturmuqo1:
Tiirk cumhi
i1eTrirk Dur
T r i r k i y ei r 1 ,
Or-taAs1'a l'
arasrndanre
l i d e rp o z i s r
Turn
krilttiri.ietkr
l a z r m .B u n
,,^.1-l^-,,j/durlu4u
114.
Orla As1'agr
Turi
cumhuriyet:,
Drinyasrnr
bihleden o:
qrkarlar teir
dti;iiinril'oiu
B o rI
lriksek ogr:
Tiirk Drinr:
1.Er.
A.nkara.
(( I yp.t apKettltefiti )r(aHe
iltaretci.T ria3,tictuaH,
o,rrry:ru::opo.:t{,tK
KoHoepet/trt!, .nonler)ra.7dal)bt
eljnden geldikge bu grirevi'i en iy,i qekird
e yapmayagahqtrfakat ekonomi ve siyasi
agidan
ba$rmsrzve giiglii olmadrgrigin pek baganlt
oturrlad,.
Ttirkiye'nin orla Asya ile ilgili gahgmalari
ve hedefleri stratelik ve siyasi olmaktan
zryade ekonomik. on binrerce"riirkiy;
vatanrlaglrqgi ve iguaun-,,
yuquyanofia Asya,da
Ttirkiye'nin btiytik yatrumlan buhrnuior.
fiirk.4adamlan ir'olg.i. insaattantekstile,
grcla
sanaiindenelel<troni!e,beyazegyadanotornotive
kadarbir gol<alinda iaaliyet gdsteriyor.
Ancak egitim aianrntla^TLirlciye'nin
yatrnmlarr daha btiyrik, kahcr ve ileriye
dtjntik.
rtirkiye 1992'denberi iier yrl ofta Aiyu
.urhuriyetlerinden biniercegenci "rrirkiye,de
efitim
ahnakigin iiniversitelerinde
okutrnaktacirr:
Ti"irkcunrhuriyetlerininqegitlitiniversitelerinde
Tiirk dili ve edebiyatrbrihimleriagrldr,
l'tirk liseleri btilgedeki btlttin geiirrlerde
ve bagkentlercle
faariyet gdstermekte,Hoca Ahmet
Yeseviuniversitesi' stileyman De'rirel
universitesive Manas uni,ersrtesi gibi Liniversiteler
Kazakistanve Krrgizistan'dabinrerceg"n."
.giri* ,."r,,;k-;;.;;iui,r,yru
brirgetleTiirkiye
Tiirkgesirii konuEanve bilen ciddi bir-nrlfu,
oronr oluqmaktaolmasr brr gergek.Trirkiye
bu
durumdan yararlanarakTtirkiye Tiirkgesinin
bdlgedeki iletiqim u" ortut dili pozisiyonuna
getrmrekiqin kullairmakisteyebilir.Fakat
kannatlmtzcabriigedebinlerce kiEinin
Tnrkiye
TLirkgesi'i bilmi6 ormasr,koriugabihnesi
Turkiye,nin bu b<;[ed" iurt Dtinyasr Birriginde
ayncahkh bir roi edinnresiigin yeterli
degildir.
Yukanda bahsettigimiz sebepler:den
dolayr b6rge halkr Trirkiye,de benirnsenmig,
otulmu$olan milliyetqilik ve T0rkEriliik
diiErincesini
tam Jlarak utgrLrn,qdefildir. ote yandan
Ttirk cumhuriyetlerieritegrasyonunda
elkileyici ve lider konu."":"'g.i-.t
igin Trirkiye Batr
ile Ttirk Dtinyasrarasrndakikonu.nun
dikdii bir gekildebelirlemeii ve netlegtinnesi
lazrm.
Ttirkiye yrllardrrdvrupa.Birlgin'e riyelik
.frirkiye
Eufuunaua,r.
d;;i;
ya
Avrupa
Birigi
ya da
ofta Asya Tiirk cumhuriyetlerindenion"
a.v" Birigi) biriui seEmek zorund.aolmasada
ikisi
arastndarnevcut konumunu ve yerini
belirlemedenorta Asya devletlen arasrnda
ilstLinve
lider pozisyonunagegemesibirai zorotu.uttr..
Ttirk DrinyasrBiriigini gergekieqtirmek
iEin, orta Asya Ttirk devletleri Rus dili
ve
ktilttirti etkisindenbiran evvel kurtularak
milli benlii<ler;ne,miitikJ;. ,. diline ycinelmeleri
lazrm. Bunun ancak giigrd bir miili
egltim sislemi ile gergeklegecegrne
inanryoruz. ote
yadndanuntn zarnandrr
AB iiyeligini heiefleyen Tiirkiye dl rjatr
ile
brttr;ntegmeye
galqrrken
orta Asya gibi griqltibir.potaniiyelesahip
r,i.t ounyusinrihinal etmemetidiye driEiinriyoruz.
Trirk Drinyasrnda Enteg.uryonrn en
qekilde gergeklegrnesibiitrin Trirk
.koiay
cumhuriyetlerininders mrifredatlannda,
ders kitaplannda diger Tiirk devletlerinin
ve Trirk
L)rinyasrnrnoftak tarihi, dili, edebiyatr,
gibi tunuru. f". armarr.Gegmiqimizi
bilnreden ortak yd'lerimizi cigrenm"a.n,
"tono*iii,...
ut ufubnrnlzr tanrmadansrrr etonom, ve
siyasi
kurulan
:tfiilltintelinde
bir birlik g.iu"niii,ve uzun,rua"r,ui.'birlik olmayacasrnr
Bciyleceofta okullarda ve lise aqamasrnda
birbirini tanlyan Trirk Drinyasr gengleri
ciffenim agamasrnda
resrni dil ve edebiyarlannrdaha denn ve genig
t:f.I
qaptacifrenerek
f iirk DrinyasrBirligini gergeklegtirmis
otu.uttui
Kaynaklar:
anu.l.
ErcilasunA.B. "Tiirk DtinyasnrnEntegrasyonunda
Dirin Rolri,,.Gazi Trirkiyat. 2007.
429
iq
.{
I
(TWK| opKeHuemi)rc?Henxayercb Ka3a$cmatu)ammbtxarurynpaiutt KoHdepeHyus.uamepua.ndapbt
2. Geybullayev G., Kurubag E. "Ttirk Cumhuriyetlerinin Entegrasyonu:Flrsatlar,
Sorunlar". Stileyman Demirel Universitesi, iktisadi ve idari Bilimler Fakiiltesi, C.7, S.l,s. 1945,2A02.Almatr.
3. O$uz E. "Orta Asya PaylagrlmayanTopraklar", Ekoawasya dergisi,ilkbahar saylsl,
I I .istanbul.
s.19-21.20
4. Suyundikov S. "Orta Asya EntegrasyonuSorunlan ve Qdziim Yoilan" Ytiksek lisans
tezi. T.C. Ankara Universitesi Sosyal Bi lirnl€r Enstittisii. 2006. Ankara.
5. Ttirkge Srizliik, TDK yayrnlan.I 988.Ankara.
6. Zeyrek C. "Orta Asya'da Etken B6lgese1Biitiinlegme Qabalan: $anghay igbirlili
Orgritii",Ege Akademik Bakrq, I 0(3),s.87 1-884.20 I 0.izmir.
BAPbI{POBAHI4E TI DIOCCIPOBAHIIE
TIOPKII3MOB
B nI{CbMEHHbIX
I4CTOqHI{KAX
Marjanada mnprcusndepdiryopotc minine eruycrcondapamduaxpouun JrcaHecuHxpaHun
uadeuuacnexrniciude, onapdory fuwrc4unnauy epexwaniwnepiu trcaue myprci-cnaenudurg
mindix xoumaxminepiu cunammayeauyuxiudirc 6epemiu )rcaryailcaccutatndapdorynailda
6onyamcunammaildat
The ways ofpenetrating turkisms into the Russian language in the aspect of diachrony
and synchrony, the peculiarities of their functioning, and the birth of neologisms are
described in the article. All these things permit to characterize the Turkic-Slavonicculturallinguistic contocts.
[II4CbMCHIIbD(
ucToqHr4KoBno3BorrrroT Jrlqffe [oHrrTb r3brKoBbreupoueccEl, [poTeKaIouII{e KaK B
pycCKOM s3blKe, TaK I4 B TIOpKCKI/IXq3blKax, [CtCKOnbKyTeCHOe
cOBpeMeHHOM
cnofi ornevaror;
rsaurrao4eficrBr,re
B TetreHrre
BpeMeHu,ecrecrBeHHo,ocraBr.rJro
AJr4TeJrbHoro
f,3bIKoB.
s oco6eHHocrun nercuro,(bpiueonornqecrofi cncreue KoHTarcrupyloturlx
B ycrroBl{.[x BoccraHoBJreHurr.r yKperrneHlrt negas[cur{ofi rocyAapcrBeHuocrn
Pecny6nr,rxz Kasaxcran r,r HarluonanbHoroBo3pox4enur oco6rrfi r,urrepec notBI4JIct r
upo6.nenre r{3yrreHur KynbrypHo-ucroprFrecKoro :gLacreavrflHarIr4r.I.llpu erou ocHoBHLru
I,ICTOTIH}IKOM
II3}NIEHIltf,
S:HTONOfi
4EftCTNATCIT}IOCTI{
PA3JII{TIHbIX
STIOX
CTTIJII.{ IIAM'THLIKE
[HCbMerrHocTr4,coxpaHrrBrur{ecfl Ao HacToflIqero BpeMeHA B pa3nuqH6lx rocylapcrBeHrlElx
apxi4Bax I1IgacTHbrx KollfleKulux.
O6parqenrae K AaHHbrM r4croirHr{KaM, rro3BoJlfler [peAcraBr,ITb B apcenilI HayKI{ n
KoM[JIeKcHoe oflucaHr4e, uro rpafine Ba)KHo Anfl coepeueunofi nr4]rrBI4crI{KLI,Koropas Ha
[epeKpecrKe qraai4rla:auufr I,I 3[ox 3acBrulerexbcrBoBtula Bce s3bIKoBbIe I,I3MeHeIrE{,
npeAcraBr{na yHnranrHrrfi (parrnvecxufi Marepr{aJr;[o Me]Krr3bIKoBbIM KoHTaKraM. 3ro, r
cBolo oqepeAb, .{tulo Bo3MOXIrocTb Bocco3AarE ucropl{qecK0e EporEnoe Lr JrroqIIETb
430
CCMAHTI.IK
tIeKcl4qecx
flucu
Mocrse n
KOTOphTX
xpaHrrrliur
pU}3BLITLU
KynbrypH0
aguenerud
Illsyvll
poMaHcKrn
Ka3axcTAH
HCT IIOJIIIO
IIIaft uepgenona II.)K., Bypn6aena M.A.
KMII <Ilapacar>>,EHY uu. JI.H. Iyuunena
r:,AcraHa, Kasaxcran
AHilII{3
<T1pxi op
corllacHo
3aMacKr4
rropKr{3M
rnpaxou .
rr{pDKy r{(
coBpeMer
o6pa6orra
C9MaHTIIFI(
floeronry'
KOTOp6D( B
l4ure1
npol{cxox(
paccMaTp
cnonoo6p
oco6eHno
coBpeMeH
nLIHfBI{CTE
6ny
AaE
TropKoJIon
co3AaeT JIA
I4CCneAOB
Tropr
c TotrKlI 3r
TAKIIX .48:
uroccrrpoB
n KoTop6rr
KiI3AXCTAH
r,rcTopr,Fre
JII,IHIBHCTII
UCTOAIHI,IKO
(H.I,I.fafin
A.I,I.Axrra